Ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής για την προσαρμογή στις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Κύπρο CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/000723

Transcript

1 Ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής για την προσαρμογή στις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Κύπρο CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/ Στρατηγική παρακολούθησης της εφαρμογής του Σχεδίου Προσαρμογής της Κύπρου στην Παραδοτέο 5.2

2

3 Ευχαριστίες Η παρούσα έρευνα έχει συγχρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση (LIFE+) και από εθνικούς πόρους και αποτελεί Παραδοτέο της Δράσης 5 του προγράμματος CYPADAPT(LIFE10ENV/CY/000723) με ονομασία Ανάπτυξη μιας εθνικής στρατηγικής για την προσαρμογή στις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Κύπρο. Η ομάδα μελέτης του CYPADAPT θα ήθελε να ευχαριστήσει την Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα LIFE+ (European financial instrument for the Environment) για την οικονομική υποστήριξη.

4 Περιεχόμενα 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΑΔΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ...6 Στάδιο Α.1: Αξιολόγηση επίπτωσης Ε i,j για την περίοδο Τ Χ...8 Στάδιο Α.2: Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής Π i,j στην επίπτωση Ε i,j για την περίοδο Τ Χ...9 Στάδιο Α.3: Αξιολόγηση συνολικής ευπάθειας ΣΕ i,j για την περίοδο Τ Χ ΤΟΜΕΑΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΤΟΜΕΩΝ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΜΕΑΣ 1: ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ Διαθεσιμότητα νερού (Κωδικός: 1,1) Ποιότητα νερού (Κωδικός: 1,2) Πλημμυρικά φαινόμενα (Κωδικός: 1,3) Ξηρασία (Κωδικός: 1,4) ΤΟΜΕΑΣ 2: ΕΔΑΦΗ Διάβρωση (Κωδικός: 2,1) Αλάτωση (Κωδικός: 2,2) Απερήμωση (Κωδικός: 2,3) ΤΟΜΕΑΣ 3: ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΖΩΝΕΣ Παράκτιες πλημμύρες (Κωδικός: 3,1) Παράκτια διάβρωση (Κωδικός: 3,2) ΤΟΜΕΑΣ 4: ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ Χερσαία οικοσυστήματα (Κωδικός: 4,1) Υγροτοπικά οικοσυστήματα (Κωδικός: 4,2) Θαλάσσια οικοσυστήματα (Κωδικός: 4,3) ΤΟΜΕΑΣ 5: ΓΕΩΡΓΙΑ Απόδοση καλλιεργειών (Κωδικός: 5,1) Ζημιές σε καλλιέργειες λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων (Κωδικός: 5,2) ΤΟΜΕΑΣ 6: ΔΑΣΗ Νέκρωση, προσβολή από επιβλαβείς οργανισμούς (Κωδικός: 6,1) Δασικές πυρκαγιές (Κωδικός: 6,2) ΤΟΜΕΑΣ 7: ΑΛΙΕΙΑ ΚΑΙ ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ Ποσότητα και ποικιλότητα των αλιευτικών αποθεμάτων (Κωδικός: 7,1)

5 Οικονομικές επιπτώσεις για τους αλιείς (Κωδικός: 7,2) ΤΟΜΕΑΣ 8: ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ Θάνατοι και προβλήματα υγείας που σχετίζονται με τους καύσωνες και τις υψηλές θερμοκρασίες (Κωδικός: 8,1) 202 Θάνατοι και τραυματισμοί που σχετίζονται με πλημμύρες και ακραία φυσικά φαινόμενα (Κωδικός: 8,2) 213 Λοιμώξεις που μεταδίδονται με διαβιβαστές (Κωδικός: 8,3) Υδατογενείς και τροφιμογενείς λοιμώξεις (Κωδικός: 8,4) Λοιμώξεις που συνδέονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση (Κωδικός: 8,5) ΤΟΜΕΑΣ 9: ΕΝΕΡΓΕΙΑ Ενεργειακή ζήτηση (Κωδικός: 9,1) ΤΟΜΕΑΣ 10: ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Κύματα καύσωνα (Κωδικός: 10,1) Διαθεσιμότητα νερού (Κωδικός: 10,2) Παράκτια διάβρωση (Κωδικός: 10,3) ΤΟΜΕΑΣ 11: ΥΠΟΔΟΜΕΣ Φθορές σε αστικές υποδομές (Κωδικός: 11,1) Φθορές σε παράκτιες υποδομές (Κωδικός: 11,2)

6

7 Υδάτινοι πόροι Στρατηγική παρακολούθησης της εφαρμογής του Σχεδίου Προσαρμογής της Κύπρου στην 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η είναι πλέον αδιαμφισβήτητη, όπως επίσης είναι και το γεγονός ότι αυτή οφείλεται, με βεβαιότητα τουλάχιστον 95%, στις ανθρωπογενείς εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, κυρίως δε σε αυτές που σχετίζονται με την καύση ορυκτών καυσίμων (IPCC, 2007). Η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας και των ωκεανών αυξάνεται, η κατανομή των βροχοπτώσεων αλλάζει, το χιόνι και οι παγετώνες μειώνονται, η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως οι πλημμύρες και οι ξηρασίες αυξάνονται σε ένταση και συχνότητα. Ανεξάρτητα από τα σενάρια της κλιματικής αλλαγής για το μέλλον και των προσπαθειών για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, πιστεύεται ότι το κλίμα θα συνεχίσει να αλλάζει τις επόμενες δεκαετίες, επηρεάζοντας με πολλούς τρόπους την οικονομία, την κοινωνία και το φυσικό περιβάλλον. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, που ήδη διαφαίνονται σε ολόκληρο τον πλανήτη, ποικίλλουν από περιοχή σε περιοχή ανάλογα με τις κλιματικές, γεωγραφικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Ιδιαίτερα σοβαρές αναμένονται να είναι οι επιπτώσεις αυτές για την Κύπρο και τον υπόλοιπο νησιώτικο χώρο στην ευαίσθητη λεκάνη της Μεσογείου. Λαμβάνοντας υπόψη τις τρέχουσες και τις αναμενόμενες μεταβολές του κλίματος και των επιπτώσεων τους στην Κύπρο, το Τμήμα Περιβάλλοντος του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος της Κύπρου, ανέλαβε τον συντονισμό των προσπαθειών, για την ανάπτυξη μιας Εθνικής Στρατηγικής για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή, στο πλαίσιο του συγχρηματοδοτούμενου ευρωπαϊκού προγράμματος Life+ CYPADAPT. Η εν λόγω Στρατηγική για την Προσαρμογή, η οποία τέθηκε υπό ανοιχτή δημόσια διαβούλευση και οριστικοποιήθηκε το καλοκαίρι του (CYPADAPT, ), στοχεύει στην αποτελεσματική πρόληψη και αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, στην ενίσχυση της ικανότητας προσαρμογής της Κύπρου στις παρατηρημένες και προβλεπόμενες μεταβολές του κλίματος καθώς και στην αξιοποίηση των προκλήσεων και ευκαιριών, που μπορεί να προκύψουν. Το Σχέδιο Προσαρμογής που προβλέπεται στη Στρατηγική, αποτελεί το πλαίσιο δράσης για την προσαρμογή, το οποίο περιλαμβάνει πάνω από 250 μέτρα, δράσεις, πρακτικές και μηχανισμούς για τους έντεκα τομείς πολιτικής της Κύπρου, οι οποίοι επηρεάζονται ή αναμένεται να επηρεαστούν από την (Σχήμα 1). Τομείς προσαρμογής Σχήμα 1: Τομείς Προσαρμογής Κύπρου 1

8 Προκειμένου να είμαστε βέβαιοι ότι οι δράσεις που αναλαμβάνονται στα πλαίσια της υλοποίησης του Σχεδίου Προσαρμογής έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα αλλά και δεδομένης της μεταβλητότητας της κλιματικής αλλαγής και της αβεβαιότητας των επιπτώσεων της, είναι απαραίτητος ο προσδιορισμός μιας στρατηγικής παρακολούθησης και αξιολόγησης της προόδου προετοιμασίας της χώρας για να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η παρακολούθηση είναι μια συνεχής διαδικασία προσδιορισμού των δραστηριοτήτων και των αποτελεσμάτων τους, με σκοπό την αξιολόγησή τους, την αναπροσαρμογή τους με βάση τις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις και την ανάληψη των απαραίτητων διορθωτικών ενεργειών στην περίπτωση που παρατηρηθούν αποκλίσεις από τους στόχους. Η συστηματική παρακολούθηση και αξιολόγηση της Στρατηγικής και της υλοποίησης των επιμέρους Σχεδίων Προσαρμογής, είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς υποστηρίζουν τη μακροχρόνια διαδικασία της προσαρμογής, διευρύνουν την κατανόηση της αποτελεσματικότητας των δράσεων προσαρμογής και βοηθούν στην επιβεβαίωση της επίτευξης των στόχων. Απώτερος στόχος είναι να αξιολογηθεί η πρόοδος της προσαρμογής με βάση την επιτυχία των διαφορετικών μέτρων στο να συνεισφέρουν αποτελεσματικά στη μείωση της ευπάθειας και την ενίσχυση της ικανότητας προσαρμογής και της ανθεκτικότητας στην. Το παρόν κείμενο αποτελεί τη Στρατηγική παρακολούθησης της εφαρμογής του Σχεδίου Προσαρμογής της Κύπρου στην. Συγκεκριμένα, στο Κεφάλαιο 2 παρουσιάζεται η μεθοδολογία παρακολούθησης και αξιολόγησης της Κύπρου στην, ενώ στο Κεφάλαιο 3 παρέχονται οδηγίες για τη σύνταξη των σχετικών Εκθέσεων αναφοράς για καθέναν από τους έντεκα τομείς προσαρμογής της Κύπρου. 2

9 Βιβλιογραφία CYPADAPT,, Σχέδιο Προσαρμογής της Κύπρου στην Kλιματική Aλλαγή. Deliverable 5.1, πρόγραμμα CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/ Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: IPCC, 2007, Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Solomon, S., D. Qin, M. Manning, Z. Chen, M. Marquis, K.B. Averyt, M. Tignor and H.L. Miller (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, 996 pp. 3

10 2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Η μεθοδολογία παρακολούθησης και αξιολόγησης της προσαρμογής της Κύπρου στην βασίζεται στη μεθοδολογία αξιολόγησης της ευπάθειας της Κύπρου στην, καθώς απώτερος στόχος του Σχεδίου Προσαρμογής της Κύπρου είναι η μείωση της συνολικής ευπάθειας της χώρας στην κλιματική αλλαγή. Η ευπάθεια και η ανάγκη για εφαρμογή μέτρων προσαρμογής εξαρτάται τόσο από την ικανότητα προσαρμογής της Κύπρου στην όσο και από τη σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη χώρα. Οι ορισμοί της ευπάθειας, της επίπτωσης και της ικανότητας προσαρμογής παρουσιάζονται στη συνέχεια: Η ευπάθεια ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο ένα σύστημα είναι ευάλωτο, ή αδυνατεί να αντιμετωπίσει τις δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Όσο μεγαλύτερη είναι η επίπτωση τόσο μεγαλύτερη είναι η ευπάθεια του συστήματος στην, ενώ όσο μεγαλύτερη είναι η ικανότητα προσαρμογής τόσο μικρότερη είναι η ευπάθεια. Η επίπτωση της κλιματικής αλλαγής σε ένα σύστημα μπορεί να περιγραφεί από την ευαισθησία και την έκθεση του συστήματος στην. Η ευαισθησία ορίζεται από το βαθμό στον οποίο ένα σύστημα επηρεάζεται από κλιματικά ερεθίσματα και την επιβάρυνση που υφίσταται από άλλους παράγοντες. Η έκθεση ορίζεται από το βαθμό στον οποίο ένα σύστημα εκτίθεται ή αναμένεται να εκτεθεί στην, καθώς και από το βαθμό παρουσίας του συστήματος στην υπό μελέτη περιοχή. Όταν τουλάχιστον ένας από τους δύο όρους (ευαισθησία, έκθεση) ισούται με το μηδέν, τότε δεν υφίσταται επίπτωση και κατ επέκταση ευπάθεια του συστήματος στην. Η ικανότητα προσαρμογής ορίζεται από την ικανότητα ενός συστήματος να προσαρμοστεί σε νέες κλιματικές συνθήκες, από την ανθεκτικότητα που παρουσιάζει σε αυτές (αυτόνομη προσαρμογή), και από την αποτελεσματικότητα των μέτρων που υλοποιούνται σε εθνικό, τοπικό και ατομικό επίπεδο για την προστασία του συστήματος από την. Η σχέση μεταξύ αυτών των όρων εκφράζεται με την ακόλουθη εξίσωση (Harley et al., 2009), η οποία και χρησιμοποιήθηκε για την αξιολόγηση των ευπαθειών των διαφορετικών συστημάτων στην Κύπρο στην κλιματική αλλαγή: Ευπάθεια = Επίπτωση Ικανότητα προσαρμογής όπου Επίπτωση = Ευαισθησία x Έκθεση Η αξιολόγηση των επιπτώσεων, της ικανότητας προσαρμογής και της ευπάθειας της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή στο μέλλον έχει γίνει στα πλαίσια του προγράμματος CYPADAPT (Παραδοτέο 3.4; CYPADAPT, 2013). Η πληροφορία αυτή στην ουσία αποτελεί το αρχικό (baseline) σενάριο σύμφωνα με το οποίο θα αξιολογηθεί η πρόοδος της διαδικασίας προσαρμογής. Ωστόσο, δεδομένου ότι η φύση της κλιματικής αλλαγής είναι δυναμική, οι αποκλίσεις των εκτιμήσεων για το μέλλον τόσο όσον αφορά τις κλιματικές αλλαγές όσο και τις επιπτώσεις αυτών είναι πιθανές. Για το λόγο αυτό, η μελλοντική κατάσταση θα πρέπει να επαναξιολογείται ανά τακτά χρονικά διαστήματα ώστε να ενσωματώνονται νέα δεδομένα που γίνονται διαθέσιμα με την πάροδο του χρόνου. Η παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρμογής του Σχεδίου Προσαρμογής στην στα πλαίσια της παρούσας μεθοδολογίας γίνεται μέσω της χρήσης δεικτών, οι οποίοι μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε: Δείκτες παραγόμενου έργου (output -based indicators) Δείκτες αποτελέσματος (outcome-based indicators) 4

11 Οι δείκτες παραγόμενου έργου χρησιμοποιούνται για να μετρήσουν την πρόοδο της εφαρμογής των μέτρων προσαρμογής που προβλέπονται στο Σχέδιο Προσαρμογής της Κύπρου (CYPADAPT, ). Συγκεκριμένα, προτείνεται μια σειρά δεικτών παραγόμενου έργου για κάθε τομέα προσαρμογής, επίπτωση και μέτρο προσαρμογής. Για τους δείκτες αυτούς θα πρέπει αρχικά να διερευνηθεί αν είναι διαθέσιμα τα απαιτούμενα δεδομένα ή αν είναι δυνατό να αποκτηθούν σχετικά εύκολα και στη συνέχεια να τεθούν ειδικοί στόχοι για τον καθένα από αυτούς. Στην περίπτωση που δεν είναι διαθέσιμα τα απαιτούμενα δεδομένα για ορισμένους δείκτες, μπορεί εναλλακτικά να γίνει μια προσεγγιστική εκτίμηση αυτών, ενώ αν αυτό δεν είναι δυνατό, οι δείκτες αυτοί θα καταργηθούν. Ως δείκτες αποτελέσματος χρησιμοποιήθηκαν οι δείκτες που είχαν χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση των ευπαθειών της Κύπρου στην στα πλαίσια του προγράμματος CYPADAPT (Παραδοτέο 3.4; CYPADAPT, 2013). Συγκεκριμένα, έχει επιλεχθεί μια σειρά ποσοτικών και ποιοτικών δεικτών ευαισθησίας, έκθεσης και προσαρμοστικής ικανότητας στην, με βάση τα διαθέσιμα σχετικά στοιχεία για την Κύπρο. Για την ιεράρχηση της ευπάθειας των διαφόρων τομέων της Κύπρου στην, καθώς και των επιμέρους επιπτώσεων και της προσαρμοστικής ικανότητας γίνεται χρήση της πιο κάτω ποιοτικής 7-βάθμιας κλίμακας. Κλίμακα βαθμολογίας 1 2 έως 3 4 έως 5 6 έως Πολύ υψηλή 7 Πολύ υψηλή Η ευπάθεια και το επίπεδο προσαρμογής της Κύπρου στην θα επαναξιολογείται περιοδικά από ειδικά συγκροτημένη Ομάδα Παρακολούθησης, αποτελούμενη από εκπροσώπους των εμπλεκόμενων φορέων η οποία θα λειτουργεί κάτω από τη δικαιοδοσία του Τμήματος Περιβάλλοντος, του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου. Πιο συγκεκριμένα, προβλέπεται η κατάρτιση τεσσάρων περιοδικών Εκθέσεων όπου θα συνοψίζονται τα αποτελέσματα της παρακολούθησης και αξιολόγησης της προσαρμογής σε συμφωνία με το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής του Σχεδίου Προσαρμογής της Κύπρου στην. Οι περίοδοι στις οποίες θα αναφέρονται οι Εκθέσεις παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 1: Περίοδοι αναφοράς (Tx) Εκθέσεων παρακολούθησης και αξιολόγησης της προσαρμογής Περίοδοι αναφοράς (Tx) Τ1 01/09/ 30/11/2015 Τ2 01/12/ /02/2017 Τ3 01/03/ /05/2018 Τ4 01/06/ /08/2019 Προκειμένου να υποστηριχθεί η Ομάδα Παρακολούθησης για τη σύνταξη των Εκθέσεων παρακολούθησης και αξιολόγησης της προσαρμογής, παρέχονται βήμα-προς-βήμα οδηγίες υλοποίησης της μεθοδολογίας (βλέπε επόμενες ενότητες) καθώς και ένα Εργαλείο (Vulnerability calculations.xls) για την αυτόματη εκτέλεση των απαραίτητων πράξεων και την οπτικοποίηση των αποτελεσμάτων με μορφή διαγραμμάτων. 5

12 2.1. ΣΤΑΔΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ Η μεθοδολογία παρακολούθησης και αξιολόγησης της προσαρμογής δομείται πάνω σε τρία στάδια, τα οποία πρέπει να υλοποιήσει η Ομάδα Παρακολούθησης για να συντάξει τις απαραίτητες Εκθέσεις. Τα στάδια αυτά παρουσιάζονται στη συνέχεια καθώς και στο διάγραμμα ροής που ακολουθεί. Στάδιο Α.1: Αξιολόγηση επίπτωσης Ε i,j για την περίοδο Τ Χ Στάδιο Α.2: Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής Π i,j στην επίπτωση Ε i,j για την περίοδο Τ Χ Στάδιο Α.3: Αξιολόγηση συνολικής ευπάθειας ΣΕ i,j για την περίοδο Τ Χ Όπου i: o τομέας προσαρμογής (Σχήμα 1) j: η ευπάθεια για κάθε τομέα πολιτικής ( 6

13 Πίνακας 2) Τ X: η περίοδος υπό εξέταση (Πίνακας 1) Παρακολούθηση και αξιολόγηση του Σχεδίου Προσαρμογής της Κύπρου στην Κλιματική Αλλαγή Στάδιο Α.1: Αξιολόγηση επίπτωσης Ε i,j για την περίοδο Τ Χ Στάδιο Α.2: Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής Π ij στην επίπτωση Ε i,j για την περίοδο Τ Χ Στάδιο Α.3: Αξιολόγηση συνολικής ευπάθειας ΣΕ ij για την περίοδο Τ Χ Τερματισμός διαδικασίας Σχήμα 2: Διάγραμμα ροής της μεθοδολογίας παρακολούθησης και αξιολόγησης της προσαρμογής της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή Τα στάδια αυτά θα υλοποιηθούν για κάθε ευπάθεια που έχει προκύψει από την αξιολόγηση των ευπαθειών της Κύπρου στην (CYPADAPT, 2013) για καθένα από τους έντεκα τομείς προσαρμογής. Σε κάθε ευπάθεια έχει αντιστοιχηθεί ένας μοναδικός κωδικός, όπως φαίνεται και στον πίνακα που ακολουθεί. 7

14 Πίνακας 2: Κωδικοποίηση ευπαθειών Αξιολόγηση ευπάθειας Κωδικός (i,j) ΤΟΜΕΑΣ 1: ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ Διαθεσιμότητα νερού 1,1 Ποιότητα νερού 1,2 Πλημμυρικά φαινόμενα 1,3 Ξηρασία 1,4 ΤΟΜΕΑΣ 2: ΕΔΑΦΗ Διάβρωση 2,1 Αλάτωση 2,2 Απερήμωση 2,3 ΤΟΜΕΑΣ 3: ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΖΩΝΕΣ Παράκτιες πλημμύρες 3,1 Παράκτια διάβρωση 3,2 ΤΟΜΕΑΣ 4: ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ Χερσαία οικοσυστήματα 4,1 Υγροτοπικά οικοσυστήματα 4,2 Θαλάσσια οικοσυστήματα 4,3 ΤΟΜΕΑΣ 5: ΓΕΩΡΓΙΑ Απόδοση καλλιεργειών 5,1 Ζημιές σε καλλιέργειες λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων 5,2 ΤΟΜΕΑΣ 6: ΔΑΣΗ Νέκρωση, προσβολή από επιβλαβείς οργανισμούς 6,1 Δασικές πυρκαγιές 6,2 ΤΟΜΕΑΣ 7: ΑΛΙΕΙΑ ΚΑΙ ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ Ποσότητα και ποικιλότητα των αλιευτικών αποθεμάτων 7,1 Οικονομικές επιπτώσεις για τους αλιείς 7,2 ΤΟΜΕΑΣ 8: ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ Θάνατοι και προβλήματα υγείας που σχετίζονται με τους καύσωνες και τις υψηλές θερμοκρασίες 8,1 Θάνατοι και τραυματισμοί που σχετίζονται με πλημμύρες και ακραία φυσικά φαινόμενα 8,2 Λοιμώξεις που μεταδίδονται με διαβιβαστές 8,3 Υδατογενείς και τροφιμογενείς λοιμώξεις 8,4 Λοιμώξεις που συνδέονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση 8,5 ΤΟΜΕΑΣ 9: ΕΝΕΡΓΕΙΑ Ενεργειακή ζήτηση 9,1 ΤΟΜΕΑΣ 10: ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Κύματα καύσωνα 10,1 Διαθεσιμότητα νερού 10,2 Παράκτια διάβρωση 10,3 ΤΟΜΕΑΣ 11: ΥΠΟΔΟΜΕΣ Φθορές σε αστικές υποδομές 11,1 Φθορές σε παράκτιες υποδομές 11,2 8

15 Στη συνέχεια αυτού του κεφαλαίου παρουσιάζεται το κάθε στάδιο αναλυτικά. Στάδιο Α.1: Αξιολόγηση επίπτωσης Εi,j για την περίοδο ΤΧ Η αξιολόγηση της επίπτωσης Ε i,j της κλιματικής αλλαγής στον Tομέα i την υπό εξέταση περίοδο (Τ Χ) βασίζεται στη μεθοδολογία αξιολόγησης της επίπτωσης Ε i,j για την περίοδο αναφοράς (Τ 0) (CYPADAPT, 2013). Συγκεκριμένα, ο αξιολογητής καλείται να επαναξιολογήσει την επίπτωση Ε i,j για την περίοδο Τ Χ, με βάση τους δείκτες επίπτωσης που χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση του σεναρίου αναφοράς (baseline scenario), λαμβάνοντας υπόψη τυχόν νέα δεδομένα που έχουν προκύψει από παρατηρήσεις, μετρήσεις, μελέτες κτλ. Στην περίπτωση που έχουν προκύψει νέα δεδομένα για την αξιολόγηση της επίππτωσης, ζητείται η επαναξιολόγησή της για την υπό εξέταση περίοδο Τ Χ με βάση την αξιολόγηση του σεναρίου αναφοράς, λαμβάνοντας υπόψη τους σχετικούς δείκτες επίπτωσης καθώς επίσης και τα νέα δεδομένα. Στη συνέχεια ο αξιολογητής εισάγει την τιμή της επίπτωσης Ε i,j για την υπό εξέταση περίοδο στο αντίστοιχο πράσινο κελί του Πίνακα Α.1(i,j) που βρίσκεται στο Εργαλείο «Vulnerability calculations» και αντιγράφει στην Έκθεση το νέο Σχήμα Α.1 (i,j) που παράγεται αυτόματα από το Εργαλείο. Τα βήματα για την υλοποίηση του Στάδιου Α.1 απεικονίζονται και στο διάγραμμα ροής που ακολουθεί. Στάδιο Α.1: Αξιολόγηση επίπτωσης Ε i,j για την περίοδο Τ Χ Έλεγχος αξιολόγησης επίπτωσης Ε i,j για την περίοδο Τ 0 Έχουν προκύψει νέα δεδομένα για την αξιολόγηση της επίπτωσης Ε i,j? ΟΧΙ Η τιμή της επίπτωσης Ε i,j για την περίοδο Τ Χ είναι ίδια με της περιόδου Τ 0 ΝΑΙ Υπολογισμός τιμής επίπτωσης Ε i,j για την περίοδο Τ Χ Εισαγωγή τιμής επίπτωσης Ε i,j για την περίοδο Τ Χ στον Πίνακα Α.1 του Εργαλείου και αντιγραφή Σχήματος Α.1 στην Έκθεση Τερματισμός Στάδιου Α.1 Σχήμα 3: Διάγραμμα ροής για το Στάδιο Α.1: Αξιολόγηση επίπτωσης Ε i,j για την περίοδο Τ Χ 9

16 Στάδιο Α.2: Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής Πi,j στην επίπτωση Εi,j για την περίοδο ΤΧ Η αξιολόγηση της ικανότητας προσαρμογής Π i,j του Tομέα i στην επίπτωση Ε i,j της κλιματικής αλλαγής για την υπό εξέταση περίοδο (Τ Χ), βασίζεται στη μεθοδολογία αξιολόγησης της ικανότητας προσαρμογής Π i,j για την περίοδο αναφοράς (Τ 0) (CYPADAPT, 2013). Συγκεκριμένα, ο αξιολογητής καλείται να επαναξιολογήσει την ικανότητα προσαρμογής Π i,j για την περίοδο Τ Χ, λαμβάνοντας υπόψη (i) τους δείκτες αξιολόγησης της ικανότητας προσαρμογής που χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση του σεναρίου αναφοράς (baseline scenario) καθώς και (ii) τους δείκτες παρακολούθησης της εφαρμογής των σχετικών μέτρων προσαρμογής που περιλαμβάνονται στο Σχέδιο Προσαρμογής της Κύπρου στην Κλιματική Αλλαγή (δείκτες παραγόμενου έργου). Στη συνέχεια ο αξιολογητής εισάγει την τιμή της ικανότητας προσαρμογής Π i,j για την υπό εξέταση περίοδο στο αντίστοιχο πράσινο κελί του Πίνακα Α.2(i,j) που βρίσκεται στο Εργαλείο «Vulnerability calculations» και αντιγράφει στην Έκθεση το νέο Σχήμα Α.2 (i,j) που παράγεται αυτόματα από το Εργαλείο. Τα βήματα για την υλοποίηση του Στάδιου Α.2 απεικονίζονται και στο διάγραμμα ροής που ακολουθεί. Στάδιο Α.2: Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής Π i,j στην επίπτωση Ε i,j για την περίοδο Τ Χ Έλεγχος (i) αξιολόγησης ικανότητας προσαρμογής Π i,j για την περίοδο Τ 0 και (ii) υλοποίησης προτεινόμενων μέτρων προσαρμογής Έχουν προκύψει νέα δεδομένα για την αξιολόγηση της ικανότητας προσαρμογής Π i,j? ΟΧΙ Η τιμή της ικανότητας προσαρμογής Π i,j για την περίοδο Τ Χ είναι ίδια με της περιόδου Τ 0 ΝΑΙ Υπολογισμός τιμής ικανότητας προσαρμογής Π i,j για την περίοδο Τ Χ Εισαγωγή τιμής ικανότητας προσαρμογής Π i,j για την περίοδο Τ Χ στον Πίνακα Α.2 του Εργαλείου και αντιγραφή Σχήματος Α.2 στην Έκθεση Τερματισμός Στάδιου Α.2 Σχήμα 4: Διάγραμμα ροής για το Στάδιο Α.2: Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής Π i,j στην επίπτωση Ε i,j για την περίοδο Τ Χ 10

17 Στάδιο Α.3: Αξιολόγηση συνολικής ευπάθειας ΣΕi,j για την περίοδο ΤΧ Κατά το στάδιο αυτό αξιολογείται η μεταβολή της συνολικής ευπάθειας ΣΕ i,j στην υπό εξέταση περίοδο Τ Χ σε σχέση με την περίοδο αναφοράς (Τ 0) με βάση την αξιολόγηση της επίπτωσης (Ε i,j) και της ικανότητας προσαρμογής (Π i,j). Αφού ολοκληρωθεί το Στάδιο Α.1 και το Στάδιο Α.2, η συνολική ευπάθεια ΣΕ i,j για την περίοδο Τ Χ υπολογίζεται αυτόματα στο Εργαλείο «Vulnerability calculations» και ο αξιολογητής αντιγράφει στην Έκθεση το νέο Σχήμα Α.3 (i,j) που εμφανίζεται στο Εργαλείο. Στην περίπτωση που διαφανεί από το Σχήμα ότι η συνολική ευπάθεια ΣΕ i,j για την περίοδο Τ Χ έχει αυξηθεί, ο αξιολογητής καλείται να προσδιορίσει τις απαιτούμενες δράσεις μέχρι την επόμενη περίοδο αξιολόγησης για την προώθηση της υλοποίησης των προτεινόμενων μέτρων προσαρμογής κατά σειρά προτεραιότητας- με απώτερο στόχο την αύξηση της ικανότητας προσαρμογής Π i,j. Τα βήματα για την υλοποίηση του Στάδιου Α.3 απεικονίζονται και στο διάγραμμα ροής που ακολουθεί. Στάδιο Α.3: Αξιολόγηση συνολικής ευπάθειας ΣΕ ij για την περίοδο Τ Χ Αντιγραφή νέου Σχήματος Α.3(i,j) από το Εργαλείο την Έκθεση Είναι η συνολική ευπάθεια ΣΕ ij για την περίοδο Τ Χ μεγαλύτερη σε σχέση με την περίοδο Τ 0? ΟΧΙ Διατήρηση μέτρων προσαρμογής ΝΑΙ Ενίσχυση προτεινόμενων μέτρων προσαρμογής σύμφωνα με την ιεράρχησή τους Τερματισμός Στάδιου Α.3 Σχήμα 5: Διάγραμμα ροής για το Στάδιο Α.3: Αξιολόγηση συνολικής ευπάθειας ΣΕ i,j για την περίοδο Τ Χ 11

18 Βιβλιογραφία Harley M, Horrocks L, Hodgson N, van Minnen J, 2009, Climate change vulnerability and adaptation indicators, ETCACC Technical Paper 2008/9, EEA ETC/ACC CYPADAPT,, Σχέδιο Προσαρμογής της Κύπρου στην Kλιματική Aλλαγή. Deliverable 5.1, πρόγραμμα CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/ Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: CYPADAPT, 2013, Report on the future climate change impact, vulnerability and adaptation assessment for the case of Cyprus. Deliverable 3.4, project CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/ Available at: 12

19 3. ΤΟΜΕΑΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΤΟΜΕΩΝ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Στις ενότητες αυτού του κεφαλαίου παρέχονται βήμα-προς-βήμα οδηγίες για την παρακολούθηση και αξιολόγηση της προσαρμογής για καθένα από τους έντεκα τομείς προσαρμογής της Κύπρου σύμφωνα με τα στάδια της μεθοδολογίας που παρουσιάστηκαν στο Κεφάλαιο 2. Η Ομάδα Παρακολούθησης καλείται να ακολουθήσει τις οδηγίες αυτές και να συντάξει τις σχετικές Εκθέσεις για κάθε περίοδο αναφοράς (Πίνακας 1), συμπληρώνοντας τα απαραίτητα πεδία ΤΟΜΕΑΣ 1: ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ Στην ενότητα αυτή γίνεται παρακολούθηση και αξιολόγηση της προσαρμογής του τομέα των υδάτινων πόρων στην με βάση τα στάδια της μεθοδολογίας που παρουσιάστηκαν στο Κεφάλαιο 2. Τα στάδια αυτά θα υλοποιηθούν για κάθε ευπάθεια του τομέα των υδάτινων πόρων που έχει προκύψει από την αξιολόγηση των ευπαθειών της Κύπρου στην (CYPADAPT, 2013), οι οποίες και παρουσιάζονται στη συνέχεια: Κωδικός i, j Ευπάθεια 1,1 1,2 1,1α 1,1β 1,1γ 1,1δ 1,2α 1,2β Διαθεσιμότητα νερού Διαθεσιμότητα πόσιμου νερού σε αστικές περιοχές Διαθεσιμότητα πόσιμου νερού σε ορεινές περιοχές Διαθεσιμότητα νερού άρδευσης σε πεδινές και παράκτιες περιοχές Διαθεσιμότητα νερού άρδευσης σε ορεινές περιοχές Ποιότητα του νερού 1,3 Πλημμύρες 1,4 Ξηρασίες Ποιότητα των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων Ποιότητα των υπογείων υδάτινων σωμάτων 13

20 Διαθεσιμότητα νερού (Κωδικός: 1,1) Στάδιο Α.1: Αξιολόγηση επίπτωσης Ε 1,1 για την περίοδο Τ Χ Η αξιολόγηση της επίπτωσης της κλιματικής αλλαγής στη διαθεσιμότητα νερού (Ε 1,1) την περίοδο υπό εξέταση (Τ Χ) βασίζεται στη μεθοδολογία αξιολόγησης της επίπτωσης Ε 1,1 για την περίοδο αναφοράς (Τ 0). Συγκεκριμένα, ο αξιολογητής καλείται να επαναξιολογήσει την επίπτωση Ε 1,1 για την περίοδο Τ Χ, με βάση τους δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν κατά την αρχική αξιολόγηση (Πίνακας 3) λαμβάνοντας υπόψη τυχόν νέα δεδομένα που έχουν προκύψει από παρατηρήσεις, μετρήσεις, μελέτες κτλ. Πίνακας 3: Δείκτες αξιολόγησης της επίπτωσης Ε 1,1 Μεταβλητή ευπάθειας Επιλεγμένοι δείκτες Ευαισθησία της απορροής στις αλλαγές της βροχόπτωσης Μεταβλητότητα εισροής νερού στα φράγματα Αριθμός υπογείων υδάτινων σωμάτων που έχουν υποστεί υπερεκμετάλλευση Ευαισθησία Αριθμός υπογείων υδάτινων σωμάτων που βρίσκονται σε κακή ποσοτική κατάσταση Κατά κεφαλή διαθεσιμότητα νερού Δείκτης εκμετάλλευσης νερού Δείκτης διαθεσιμότητας νερού Αριθμός ετών κατά τα οποία η ζήτηση νερού υπερέβαινε τους διαθέσιμους υδατικούς πόρους Έκθεση Αριθμός φραγμάτων τα οποία παρουσιάζουν πτωτική τάση στα επίπεδα νερού Αριθμός υπόγειων υδάτινων σωμάτων σε κακή ποσοτική κατάσταση Η αξιολόγηση της επίπτωσης Ε 1,1 για την περίοδο Τ 0 παρουσιάζεται στη συνέχεια. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΠΤΩΣΗΣ Ε 1,1 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ Τ 0 Οι αλλαγές στο κλίμα όπως αλλαγές στη θερμοκρασία, στην κατανομή των βροχοπτώσεων και το λιώσιμο των πάγων εκτιμάται ότι θα οδηγήσουν σε σημαντικές αλλαγές στην ετήσια και εποχική διαθεσιμότητα νερού σε όλη την Ευρώπη. Ειδικότερα, οι νότιες και νοτιο-ανατολικές περιοχές, οι οποίες πλήττονται ήδη περισσότερο από έλλειψη νερού, θα εκτεθούν ιδιαίτερα σε αυξημένες μειώσεις των υδάτινων πόρων τους. Η μειωμένη βροχόπτωση κατά τους θερινούς μήνες θα έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση του νερού που αποθηκεύεται στους ταμιευτήρες οι οποίοι τροφοδοτούνται από εποχικά ποτάμια. Υπάρχει πολύ υψηλή βεβαιότητα ότι πολλές από τις περιοχές που βρίσκονται στη λεκάνη της Μεσογείου θα υποστούν μείωση των επιφανειακών και υπόγειων υδάτινων αποθεμάτων τους λόγω της κλιματικής αλλαγής (Kundzewicz et al., 2007). Οι αλλαγές στην παροχή των ποταμών λόγω της κλιματικής αλλαγής εξαρτώνται πρωτίστως από τις αλλαγές στον όγκο και στη χωροχρονική κατανομή της βροχόπτωσης, όπως επίσης και από τις αλλαγές στην εξατμισοδιαπνοή (Milly et al., 2005). Ωστόσο, μια αύξηση στις πολύ υψηλές παροχές των ποταμών προβλέπεται για ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης, η οποία οφείλεται στην αύξηση των έντονων βροχοπτώσεων, ακόμα και σε περιοχές οι 14

21 οποίες θα γίνουν πιο ξηρές κατά μέσο όρο. Η εκτιμάται ότι θα έχει ως αποτέλεσμα σημαντικές αλλαγές στην εποχικότητα της παροχής των ποταμών στην Ευρώπη με μειούμενες παροχές κατά το καλοκαίρι στις περισσότερες περιοχές της Ευρώπης (EEA/JRC/WHO, 2008). Οι αλλαγές στην εξατμισοδιαπνοή και στις έντονες βροχοπτώσεις αναμένεται να έχουν επιπρόσθετη επίπτωση στις παροχές. Κατά την περίοδο η συνολική ποσότητα νερού που εισήλθε στα 15 κύρια φράγματα της Κύπρου καθώς και η απορροή μειώθηκε κατά 40% σε σχέση με τις εκτιμήσεις για την περίοδο για μια μέση μείωση της βροχόπτωσης περίπου 13% (Rossel, 2002). Τα αποτελέσματα της μελέτης για την αξιολόγηση της ευπάθειας της Κύπρου στην (CYPADAPT, 2013) έδειξαν μια σημαντική μείωση της μελλοντικής εισροής στα κύρια φράγματα της Κύπρου του 23%, για μια εκτιμώμενη αλλαγή στη βροχόπτωση της τάξης του -5% (Πίνακας 4). Πίνακας 4: Παρατηρούμενη και εκτιμώμενη μελλοντική βροχόπτωση και εισροή νερού στα φράγματα της Κύπρου για τις περιόδους και αντίστοιχα Χωρητικότητα φράγματος Βροχόπτωση (mm) Εισροή νερού (Mm 3 ) Κύρια φράγματα Mm 3 Ποσοστό * Αλλαγή * Αλλαγή Κούρης % % % Ασπρόκρεμμος 52 19% % % Ευρέτου 24 9% % % Κανναβιού 18 6% % % Καλαβασός 17 6% % % Διπόταμος 16 6% % % Γερμασόγεια 14 5% % % Αρμίνου 4 2% % % Πολεμίδια 3 1% % % Μαυροκόλυμπος 2 1% % % Λεύκαρα 14 5% % % Σύνολο % Μέσος όρος -4.7% Σύνολο Συνολική χωρητικότητα φράγματος % Συνολική εισροή προσαρμοσμένη στο 100% Μέσος όρος -22.8% * Τα στοιχεία που αναφέρονται στην περίοδο αντλήθηκαν από το ΤΑΥ (2011α) Ο υπολογισμός του Δείκτη Μεταβλητότητας Εισροής (Flow Variability Index) για την Κύπρο για την περίοδο έδειξε ότι η μεταβλητότητα της εισροής νερού στα φράγματα της Κύπρου είναι ιδιαίτερα υψηλή (μέση εισροή: 120 Mm 3 /yr, τυπική απόκλιση: 76 Mm 3 /yr) το οποίο εντείνει την ευαισθησία των επιφανειακών υδάτινων πόρων της Κύπρου στην. Η μείωση της βροχόπτωσης και η αύξηση της εξατμισοδιαπνοής θα οδηγήσουν επίσης σε μείωση των επιπέδων των υπόγειων υδάτων. Μια αλλαγή στην ποσότητα της ωφέλιμης βροχόπτωσης και στη διάρκεια της επαναφόρτισης των υπόγειων υδάτων θα τροποποιήσει τους ρυθμούς επαναφόρτισης (Kundzewicz et al., 2007). Επιπλέον, η υψηλής έντασης βροχόπτωση ευνοεί την επιφανειακή απορροή έναντι της κατείσδυσης. 15

22 Στην Κύπρο, η μείωση της βροχόπτωσης και τα διαδοχικά έτη ξηρασίας σε συνδυασμό με την έντονη γεωργική ανάπτυξη και την επιμήκυνση της περιόδου άρδευσης κατά το δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα, οδήγησε στην ανεπάρκεια των αναπτυγμένων ετήσιων αποδόσεων των επιφανειακών αποθεμάτων νερού στα φράγματα με αποτέλεσμα την εντατική εκμετάλλευση των υπογείων υδάτων. Επιπλέον, οι περικοπές στην προμήθεια νερού από τα κυβερνητικά έργα που επιβλήθηκαν σε περιόδους ξηρασίας και η υψηλή τιμολόγηση του νερού ώθησε τους ιδιώτες καταναλωτές στην παράνομη άντληση νερού από γεωτρήσεις η οποία οδήγησε στην περαιτέρω ταπείνωση της στάθμης των υπόγειων υδροφορέων. Σύμφωνα με το Τμήμα Ανάπτυξης Υδάτων (ΤΑΥ) του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου (TAY, 2008), 11 από τα 19 υπόγεια υδατικά σώματα της Κύπρου βρίσκονται σε κακή ποσοτική κατάσταση. Ο υπολογισμός του Δείκτη Πίεσης Νερού (Water Stress Index) έδειξε ότι οι υδάτινοι πόροι της Κύπρου υφίστανται μεγάλη πίεση με αποτέλεσμα να είναι απαραίτητη η εξεύρεση και χρήση επιπρόσθετων εναλλακτικών πηγών νερού ενώ στο μέλλον ( ) αυτή η πίεση θα είναι ακόμα πιο έντονη. Ο υπολογισμός του Δείκτης Εκμετάλλευσης Ύδατος (Water Exploitation Index) έδειξε ότι οι υδάτινοι πόροι της Κύπρου υφίστανται σοβαρή πίεση και μη βιώσιμη χρήση. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η Κύπρος το 2007 είχε μακράν τον υψηλότερο δείκτη μεταξύ των Ευρωπαϊκών χωρών (ΕΕΑ, 2010). Οι υδάτινοι πόροι που βρίσκονται ήδη υπό πίεση θεωρούνται πιο ευάλωτοι στην. Η δυσκολία που αντιμετωπίζει η Κύπρος προκειμένου να ικανοποιήσει τη ζήτηση νερού από τον οικιακό τομέα ή από άλλους τομείς όπως η γεωργία, ο τουρισμός και η βιομηχανία λόγω της μειωμένης διαθεσιμότητας του πόρου ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες αντικατοπτρίζει και την αυξημένη ευπάθεια του τομέα των υδάτων στην. Συμπερασματικά, η σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη διαθεσιμότητα του νερού στην Κύπρο (Ε 1,1) αξιολογήθηκε ως «Πολύ υψηλή». ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΗΣ Ε 1,1 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ Τ Χ Στην περίπτωση που έχουν προκύψει νέα δεδομένα από παρατηρήσεις, μετρήσεις και μελέτες για την αξιολόγηση της επίπτωσης Ε 1,1, ζητείται η επαναξιολόγηση της επίπτωσης στην υπό εξέταση περίοδο Τ Χ με βάση την αξιολόγηση για την περίοδο αναφοράς Τ 0 (προηγουμένη ενότητα), λαμβάνοντας υπόψη τους σχετικούς δείκτες (Πίνακας 3) καθώς επίσης και τα νέα δεδομένα. Στο κενό πεδίο που ακολουθεί καλείται ο αξιολογητής να παραθέσει τα σημαντικότερα πορίσματα από την αξιολόγηση της επίπτωσης Ε 1,1 για την περίοδο Τ Χ. 16

23 ... Στον πίνακα που ακολουθεί, σημειώστε Χ στο κελί που αντιστοιχεί στο αποτέλεσμα της αξιολόγησης της επίπτωσης Ε 1,1 για την περίοδο Τ Χ. Περίοδος Αξιολόγηση επίπτωσης Ε 1,1 (1) έως (2) (3) έως (4) (5) έως Πολύ υψηλή (6) Πολύ υψηλή (7) Αναφοράς Τ Χ Τ 0 Χ Τ 1 Τ 2 Τ 3 Τ 4 17

24 Τέλος, αφού εισάγετε την αντίστοιχη τιμή της επίπτωσης E 1,1 για την υπό εξέταση περίοδο στο αντίστοιχο πράσινο κελί του Πίνακα Α.1(1,1) που βρίσκεται στο συνοδευτικό αρχείο excel «Vulnerability calculations» (φύλλο Υδάτινοι πόροι), αντιγράψτε το νέο Σχήμα Α.1 (1,1) που βρίσκεται κάτω από τον Πίνακα Α.1(1,1) του excel και επικολλήστε το παρακάτω στο παρόν αρχείο, αντικαθιστώντας το σχήμα που ακολουθεί. 7 Σχήμα Α.1 Επίπτωση Ε(1,1) Πολύ υψηλή 6 έως Πολύ υψηλή Τ0 Τ1 Τ2 Τ3 Τ4 έως έως Στάδιο Α.2: Αξιολόγηση ικανότητας προσαρμογής Π 1,1 στην επίπτωση Ε 1,1 για την περίοδο Τ Χ Η αξιολόγηση της ικανότητας προσαρμογής Π 1,1 του τομέα στην επίπτωση της κλιματικής αλλαγής στη διαθεσιμότητα νερού (Ε 1,1) για την υπό εξέταση περίοδο (Τ Χ), βασίζεται στη μεθοδολογία αξιολόγησης της ικανότητας προσαρμογής Π 1,1 για την περίοδο αναφοράς (Τ 0) (baseline scenario). Συγκεκριμένα, ο αξιολογητής καλείται να επαναξιολογήσει την ικανότητα προσαρμογής Π 1,1 για την περίοδο Τ Χ, λαμβάνοντας υπόψη (i) τους δείκτες αξιολόγησης της ικανότητας προσαρμογής που χρησιμοποιήθηκαν κατά την αρχική αξιολόγηση (Πίνακας 5) καθώς και (ii) τους δείκτες παρακολούθησης της εφαρμογής των σχετικών μέτρων προσαρμογής που περιλαμβάνονται στο Σχέδιο Προσαρμογής της Κύπρου στην Κλιματική Αλλαγή (Πίνακας 6). Πίνακας 5: Δείκτες αξιολόγησης της ικανότητας προσαρμογής Π 1,1 Μεταβλητή ευπάθειας Επιλεγμένοι δείκτες Xωρητικότητα αποθήκευσης νερού (φράγματα) Ικανότητα προσαρμογής Μεταφορά νερού μεταξύ των περιοχών Τεχνητός εμπλουτισμός υπόγειων υδροφορέων Χρήση αφαλατωμένου νερού Χρήση ανακυκλωμένου νερού Χρήση όμβριων υδάτων Αντικατάσταση/συντήρηση δικτύων μεταφοράς νερού Βελτίωση της αποδοτικότητας στη χρήση νερού άρδευσης 18

25 Μεταβλητή ευπάθειας Επιλεγμένοι δείκτες Ιεράρχηση στην κατανομή νερού στους διάφορους τομείς σε περιόδους ξηρασίας Έλεγχος της εκμετάλλευσης υπογείων υδάτων Χρήση μετρητών παροχής νερού Μείωση της κατάτμησης των αγροτεμαχίων για την επίτευξη οικονομιών κλίμακας στην άρδευση Αποτελεσματική τιμολόγηση νερού Επιδοτήσεις για την εξοικονόμηση πόσιμου νερού στον οικιακό τομέα Εκστρατείες ευαισθητοποίησης Βελτίωση της ικανότητας ελέγχου και πρόβλεψης Πίνακας 6: Δείκτες παρακολούθησης και αξιολόγησης της εφαρμογής των προτεινόμενων μέτρων προσαρμογής για την αντιμετώπιση της επίπτωσης Ε 1,1 Νο. Μέτρο Δείκτες Σημειώσεις Συντήρηση και επιδιόρθωση των συστημάτων μεταφοράς νερού και της σχετικής υποδομής Έλεγχος των υδροβόρων απαιτήσεων σε περιοχές με ανεπαρκείς υδατικούς πόρους (π.χ. γήπεδα γκολφ, τουριστικές εγκαταστάσεις, υδροβόρες καλλιέργειες) Ενίσχυση της αποδοτικής χρήσης νερού στα κτίρια, τη γεωργία και τη βιομηχανία Επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων αστικής προέλευσης - Μείωση των απωλειών στα δίκτυα μεταφοράς νερού - Ποσοστό των συστημάτων μεταφοράς νερού που συντηρήθηκε/επιδιορθώθηκε - Μείωση της κατανάλωσης φυσικών υδατικών πόρων για την άρδευση γηπέδων γκολφ και την πλήρωση πισινών - Μείωση του ποσοστού των υδροβόρων καλλιεργειών - Υιοθέτηση πιο αυστηρών κανονισμών που ρυθμίζουν την κατανάλωση νερού - Υποχρεωτική υιοθέτηση μέτρων εξοικονόμησης νερού από όλες τις μεγάλες ιδιωτικές επιχειρήσεις και το δημόσιο τομέα - Αύξηση των κινήτρων και του ύψους της ενίσχυσης για την εφαρμογή μέτρων εξοικονόμησης νερού στον οικιακό τομέα και στις μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις - Αύξηση του αριθμού των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων που εφαρμόζουν μέτρα εξοικονόμησης - Μείωση του ποσοστού κατανάλωσης νερού στον οικιακό τομέα (ανά άτομο) - Αύξηση των κινήτρων και του ύψους της ενίσχυσης για την εφαρμογή μέτρων εξοικονόμησης νερού στο γεωργικό τομέα - Αύξηση του αριθμού των γεωργών που έχουν λάβει τη σχετική ενίσχυση - Αύξηση των γεωργικών εκτάσεων όπου εφαρμόζονται μέτρα εξοικονόμησης - Μείωση του ποσοστού κατανάλωσης νερού στο γεωργικό τομέα (ανά αρδευόμενη έκταση) - Αύξηση αριθμού βιομηχανιών και ιδιωτικών επιχειρήσεων που εφαρμόζουν μέτρα εξοικονόμησης - Μείωση του ποσοστού κατανάλωσης νερού στο βιομηχανικό τομέα (ανά μονάδα) - Αύξηση ποσοστού επαναχρησιμοποίησης επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων αστικής προέλευσης 19

26 Νο. Μέτρο Δείκτες Σημειώσεις - Αύξηση των κινήτρων και του ύψους της ενίσχυσης για την επαναχρησιμοποίηση του ανακυκλωμένου νερού στη γεωργία, τη βιομηχανία και τον οικιακό τομέα - Αριθμός εκστρατειών ενημέρωσης για τη χρησιμότητα του πόρου - Αριθμός δήμων όπου έγιναν εκστρατείες ενημέρωσης 5 Περιοδικές αναθεωρήσεις της προόδου και των προτεραιοτήτων και ανάλογη προσαρμογή των στόχων, μέσων και πόρων της υδατικής πολιτικής - Αριθμός αναθεωρήσεων της υδατικής πολιτικής - Έλεγχος των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους υδάτινους πόρους και πρόβλεψη μέτρων προσαρμογής 6 7 Επέκταση της χρήσης μετρητών παροχής νερού Εκστρατείες ευαισθητοποίησης/ενημέρωσης 8 Αξιοποίηση βρόχινου νερού 9 Αποτελεσματική τιμολόγηση νερού 10 Παροχή κινήτρων για την επαναχρησιμοποίηση του "ημιακάθαρτου νερού" (σε κτίρια και βιομηχανίες) - Ποσοστό γεωτρήσεων όπου έχουν εγκατασταθεί μετρητές παροχής νερού - Ποσοστό Κοινοτήτων που διαθέτει κεντρικούς μετρητές νερού - Αριθμός εκστρατειών ενημέρωσης για τη χρησιμότητα του πόρου - Αριθμός δήμων όπου έγιναν εκστρατείες ενημέρωσης - Ποσοστό ολοκλήρωσης του ξεχωριστού δικτύου αποχέτευσης για τη συλλογή των όμβριων υδάτων - Αύξηση των κινήτρων και του ύψους της ενίσχυσης σε γεωργούς για τη συλλογή όμβριων υδάτων σε μικρής κλίμακας δεξαμενές - Αύξηση των κινήτρων και του ύψους της ενίσχυσης για τη συλλογή και χρήση όμβριων υδάτων σε κτίρια/οικίες - Αύξηση των κινήτρων και του ύψους της ενίσχυσης για την εγκατάσταση στερνών ή χρήση των υφιστάμενων απορροφητικών λάκκων σε κτίρια/οικίες - Αριθμός νοικοκυριών που αξιοποιούν τα όμβρια ύδατα - Αριθμός εκστρατειών ενημέρωσης κοινού για τη διαχείριση των όμβριων υδάτων - Αριθμός δήμων όπου έγιναν εκστρατείες ενημέρωσης - Εφαρμογή ενός νέου συστήματος τιμολόγησης του νερού - Αριθμός εκστρατειών ενημέρωσης κοινού για τη διαχείριση του ημιακάθαρτου νερού - Αριθμός δήμων όπου έγιναν εκστρατείες ενημέρωσης - Αύξηση των κινήτρων και του ύψους της ενίσχυσης για την εγκατάσταση συστήματος ανακύκλωσης ημιακάθαρτων νερών Η αξιολόγηση της ικανότητας προσαρμογής Π 1,1 για την περίοδο Τ 0 (baseline scenario) παρουσιάζεται στη συνέχεια. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ Π 1,1 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ Τ 0 20

27 Μια σειρά μέτρων, σχεδίων και έργων έχουν εφαρμοστεί από την κυβέρνηση της Κύπρου με σκοπό την (i) αύξηση της διαθεσιμότητας νερού και τη μείωση της κατανάλωσης για ύδρευση και άρδευση, όπως η αξιοποίηση των γλυκών υδάτινων πόρων (επιφανειακά και υπόγεια ύδατα) και των εναλλακτικών υδάτινων πόρων (αφαλατωμένο θαλασσινό νερό, επεξεργασμένα υγρά αστικά απόβλητα) καθώς και μέτρα για τη (ii) μείωση της ζήτησης νερού. (i) Μέτρα για την αύξηση της διαθεσιμότητας νερού Αύξηση της ικανότητας αποθήκευσης των επιφανειακών υδάτων Η χωρητικότητα των φραγμάτων έχει αυξηθεί σημαντικά από το 1960 που ήταν 6 Mm 3 στα 332 Mm 3 σήμερα, ενώ συνολικά έχουν κατασκευαστεί 108 φράγματα (ΤΑΥ, 2011α) καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση Ευρωπαϊκά ως προς τον αριθμό φραγμάτων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Ο κύριος στόχος είναι η συλλογή της επιφανειακής απορροής ούτως ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες στη θάλασσα. Ωστόσο, η κατασκευή φραγμάτων ευθύνεται για περιβαλλοντική υποβάθμιση, καθώς διακόπτουν τη μεταφορά νερού και ιζήματος κατάντη. Δίκτυα παροχής νερού Το κύριο Κυβερνητικό Υδατικό Έργο (ΚΥΕ) παροχής νερού στην Κύπρο είναι το Σχέδιο του Νότιου Αγωγού το οποίο παρέχει περίπου 76% του συνολικού νερού που παρέχεται από τα ΚΥΕ, ακολουθούμενο από το Έργο Πάφου το οποίο παρέχει το 16% του νερού και το Έργο Χρυσοχούς που παρέχει το 7%. Ωστόσο, η περιοχή της Χρυσοχούς αναπτύσσεται πολύ γρήγορα με τουριστικές υποδομές και εξοχικές κατοικίες, γεγονός το οποίο αναμένεται να αυξήσει σημαντικά την υδατική πίεση στην περιοχή. Τέλος, το Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Ανάπτυξης Πιτσιλιάς δεν μπορεί να καλύψει τις υδατικές ανάγκες της περιοχής, καθώς η παροχή νερού είναι τρεις φορές μικρότερη από την εκτιμώμενη ζήτηση (ΤΑΥ, 2011α). Μεταφορά νερού Οι υφιστάμενες υποδομές επιτρέπουν τη μεταφορά νερού στις Νότιες-Νοτιοανατολικές περιοχές (Σχέδιο Νότιου Αγωγού) και στις Νοτιοδυτικές-Δυτικές (Έργο Πάφου) περιοχές του νησιού. Με τον τρόπο αυτό προσφέρεται σημαντική ελαστικότητα στη διαχείριση και μεταφορά υδάτων στις περισσότερες περιοχές. Εισαγωγή νερού Το καλοκαίρι του 2008 η Κύπρος αναγκάστηκε να φέρει πόσιμο νερό με τάνκερ από την Ελλάδα λόγω της σοβαρής λειψυδρίας. Αυτό το μέτρο ωστόσο επιλέγεται σαν ύστατη λύση σε επείγουσες περιπτώσεις. Κατασκευή μονάδων αφαλάτωσης Η Κυβέρνηση της Κύπρου, αναγνωρίζοντας το σοβαρό πρόβλημα λειψυδρίας που βιώνει το νησί, αποφάσισε να αποσυνδέσει την παροχή νερού από τη βροχόπτωση, με την κατασκευή και λειτουργία μονάδων αφαλάτωσης. Ειδικότερα, η δυναμικότητα των μονάδων αφαλάτωσης αυξήθηκε από 40,000 m 3 /d το 1997, όταν η πρώτη μονάδα λειτούργησε, σε 182,000 m 3 /d το 2011 και περίπου σε 252,000 m 3 /d το 2012 (ΤΑΥ, 2011α). Ωστόσο, η αφαλάτωση αποτελεί μια ιδιαίτερα ενεργοβόρα διαδικασία η οποία παράγει ένα υπόλειμμα υψηλής συγκέντρωσης σε άλας (άλμη) το οποίο απαιτεί ειδική διαχείριση και διάθεση προκειμένου να αποφευχθεί περιβαλλοντική υποβάθμιση. Επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων αστικών λυμάτων Η χρήση ανακυκλωμένου νερού στην Κύπρο ξεκίνησε το 1998 με ένα μικρό ποσό (1.3 Mm 3 ) και έφτασε τα 22 Mm 3 το 2012, από τα οποία το 62% χρησιμοποιήθηκε για άρδευση και 17% για τεχνητό εμπλουτισμό των υδροφορέων. Ο κύριος στόχος είναι η επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων αστικών λυμάτων για την ανακούφιση του γεωργικού τομέα από τη λειψυδρία. Χρήση όμβριων υδάτων 21

28 Στην Κύπρο μέχρι πρόσφατα τα όμβρια ύδατα κατέληγαν στο δίκτυο αποχέτευσης με αποτέλεσμα να μην μπορεί να γίνει αξιοποίησή τους. Ωστόσο, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αναπτύσσεται ένα ξεχωριστό δίκτυο αποχέτευσης για τη συλλογή των όμβριων υδάτων. Έως τώρα, έχει ολοκληρωθεί το δίκτυο για την πλειοψηφία των μεγάλων αστικών κέντρων της Κύπρου. Επιπλέον, το Συμβούλιο Αποχετεύσεως Λεμεσού-Αμαθούντας σε συνεργασία με πέντε Δήμους της Μείζονος Λεμεσού και την ευρύτερη περιοχή της Πάφου άρχισε την εφαρμογή Αειφόρων Συστημάτων Αποχέτευσης Όμβριων (ΑΣΑΟ). (ii) Μέτρα για τη μείωση της ζήτησης νερού Τα μέτρα για τη μείωση της ζήτησης νερού περιλαμβάνουν (i) την αντικατάσταση των δικτύων μεταφοράς νερού για τη μείωση των απωλειών, (ii) την παροχή επιδοτήσεων για την επαναχρησιμοποίηση ημιακάθαρτου νερού στα σπίτια για συγκεκριμένες χρήσεις 1, (iii) την παροχή τεχνικής και οικονομικής βοήθειας στους γεωργούς για την υιοθέτηση προηγμένων συστημάτων άρδευσης, (iv) την εγκατάσταση μετρητών παροχής νερού για την παρακολούθηση της κατανάλωσης και των αποτελεσμάτων των μέτρων εξοικονόμησης νερού, (v) τη μείωση της κατάτμησης των αγροτεμαχίων για την επίτευξη οικονομιών κλίμακας στην άρδευση, και (vi) τη διοργάνωση εκστρατειών ευαισθητοποίησης του κοινού. Η αξιολόγηση της ικανότητας προσαρμογής σχετικά με τη διαθεσιμότητα του πόσιμου νερού (CYPADAPT, 2013) έδειξε ότι τα μέτρα που έχουν αναληφθεί έχουν ήδη μετριάσει το πρόβλημα της λειψυδρίας στις αστικές περιοχές της Κύπρου, καθώς έχει διασφαλιστεί συνεχής παροχή νερού στον οικιακό τομέα κυρίως από τις μονάδες αφαλάτωσης και έχει επιτευχθεί σημαντική εξοικονόμηση στην κατανάλωση νερού. Ωστόσο, το νερό αφαλάτωσης διανέμεται κυρίως στις αστικές περιοχές της Κύπρου μέσω των Κυβερνητικών Υδατικών Έργων (ΚΥΕ) ενώ άλλες περιοχές, όπως οι ορεινές κοινότητες, εξαρτώνται αποκλειστικά από τους φυσικούς υδάτινους πόρους (κυρίως υπόγεια ύδατα) για την ικανοποίηση των αναγκών τους σε πόσιμο νερό, το οποίο αντλείται είτε από ΚΥΕ είτε από ιδιωτικές γεωτρήσεις. Επίσης, η ικανότητα του Κράτους στο μέλλον να εξακολουθεί να καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες των σταθμών αφαλάτωσης δεν είναι δεδομένη. Συνεπώς, θεωρήθηκε ότι η ικανότητα προσαρμογής της Κύπρου όσον αφορά τη μειωμένη διαθεσιμότητα νερού για την παροχή νερού στον οικιακό τομέα, και συγκεκριμένα στις αστικές περιοχές (Π1,1α), είναι «έως Πολύ» ενώ για τις ορεινές περιοχές (Π1,1β) είναι «έως». Όσον αφορά τη διαθεσιμότητα νερού για άρδευση, τα μέτρα που έχουν εφαρμοστεί έως τώρα δεν έχουν πλήρως ικανοποιήσει τη ζήτηση για νερό, καθώς η γεωργία αποτελεί τον κύριο χρήστη νερού στην Κύπρο (πάνω από 60% της συνολικής ζήτησης), και την καλοκαιρινή περίοδο όταν η διαθεσιμότητα νερού είναι περιορισμένη, επιβάλλονται συχνά περικοπές στην παροχή νερού άρδευσης. Επιπλέον, το ανακυκλωμένο νερό διανέμεται μέσω των ΚΥΕ μόνο στις πεδινές και παράκτιες περιοχές, καθώς η κατασκευή των απαραίτητων υποδομών μεταφοράς αλλά και το ενεργειακό κόστος άντλησης του νερού στις ορεινές περιοχές καθιστούν την επένδυση αυτή αδύνατη από τεχνική και οικονομική άποψη. Τα μόνα ΚΥΕ για παροχή νερού άρδευσης στις ορεινές περιοχές είναι τα φράγματα/λιμνοδεξαμενές τα οποία είναι περιορισμένης χωρητικότητας και τα αποθέματά τους εξαντλούνται σε περιόδους ξηρασίας. Αυτό οδήγησε τους αγρότες στις ορεινές περιοχές να χρησιμοποιούν υπόγεια ύδατα από ιδιωτικές γεωτρήσεις για να καλύψουν τις ανάγκες τους σε άρδευση, με συνέπεια την υπεράντληση των υδροφορέων. Έτσι, η ικανότητα προσαρμογής της Κύπρου αναφορικά με τη μειωμένη διαθεσιμότητα νερού άρδευσης στις πεδινές και παράκτιες περιοχές (Π1,1γ) αξιολογήθηκε ως ενώ για τις ορεινές περιοχές (Π1,1δ) ως «έως». 1 Το μέτρο αυτό δεν βρίσκεται πλέον σε ισχύ 22

29 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΤΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ Π1,1 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΧ Στα πλαίσια της ενότητας αυτής ζητείται η επαναξιολόγηση της ικανότητας προσαρμογής σχετικά με τη διαθεσιμότητα νερού (Π 1,1) στην υπό εξέταση περίοδο Τ Χ με βάση την αξιολόγηση για την περίοδο αναφοράς Τ 0 (προηγουμένη ενότητα), λαμβάνοντας υπόψη τους δείκτες αξιολόγησης της ικανότητας προσαρμογής Π 1,1 που χρησιμοποιήθηκαν κατά την αρχική αξιολόγηση (Πίνακας 5) καθώς και τους δείκτες παρακολούθησης και αξιολόγησης της εφαρμογής των σχετικών μέτρων προσαρμογής που περιλαμβάνονται στο Σχέδιο Προσαρμογής της Κύπρου στην Κλιματική Αλλαγή (Πίνακας 6). Στο κενό πεδίο που ακολουθεί καλείται ο αξιολογητής να παραθέσει τα σημαντικότερα πορίσματα από την αξιολόγηση της μεταβολής της ικανότητας προσαρμογής Π 1,1 για την περίοδο Τ Χ. 23

30 Στους πίνακες που ακολουθούν, σημειώστε Χ στο κελί που αντιστοιχεί στο αποτέλεσμα της αξιολόγησης της ικανότητας προσαρμογής Π 1,1α, Π 1,1β, Π 1,1γ, Π 1,1δ για την περίοδο Τ Χ. Αξιολόγηση προσαρμογής Π1,1α Περίοδος Αναφοράς Τ Χ (1) έως (2) (3) έως (4) (5) έως Πολύ υψηλή (6) Πολύ υψηλή (7) Τ 0 Χ Τ 1 Τ 2 Τ 3 Τ 4 Αξιολόγηση προσαρμογής Π1,1β Περίοδος Αναφοράς Τ Χ (1) έως (2) (3) έως (4) (5) έως Πολύ υψηλή (6) Πολύ υψηλή (7) Τ 0 Χ Τ 1 Τ 2 Τ 3 Τ 4 Αξιολόγηση προσαρμογής Π1,1γ Περίοδος Αναφοράς Τ Χ (1) έως (2) (3) έως (4) (5) έως Πολύ υψηλή (6) Πολύ υψηλή (7) Τ 0 Χ Τ 1 Τ 2 Τ 3 Τ 4 Αξιολόγηση προσαρμογής Π1,1δ Περίοδος Αναφοράς Τ Χ (1) έως (2) (3) έως (4) (5) έως Πολύ υψηλή (6) Πολύ υψηλή (7) 24

31 Τ 0 Χ Τ 1 Τ 2 Τ 3 Τ 4 Αφού εισάγετε τις αντίστοιχες τιμές για τις ικανότητες προσαρμογής Π 1,1α, Π 1,1β, Π 1,1γ, Π 1,1δ για την περίοδο Τ Χ στα αντίστοιχα πράσινα κελιά των Πινάκων Α.2 (1,1α), Α.2 (1,1β), Α.2 (1,1γ), Α.2 (1,1δ) που βρίσκονται στο συνοδευτικό αρχείο excel «Vulnerability calculations» (φύλλο Υδάτινοι πόροι), θα εμφανιστεί στα Σχήματα Α.2 (1,1α) - Α2(1.1δ) που βρίσκονται κάτω από τους Πίνακες Α.2(1,1α) Α.2 (1,1δ) του excel, μια καινούρια μπάρα για την περίοδο Τ Χ. Αντιγράψτε τα νέα σχήματα από το excel και επικολλήστε τα παρακάτω αντικαθιστώντας τα σχήματα που ακολουθούν. 7 Σχήμα Α.2 Ικανότητα προσαρμογής Π(1,1α) Πολύ υψηλή 6 έως Πολύ υψηλή Τ0 Τ1 Τ2 Τ3 Τ4 έως έως 7 Σχήμα Α.2 Ικανότητα προσαρμογής Π(1,1β) Πολύ υψηλή 6 έως Πολύ υψηλή Τ0 Τ1 Τ2 Τ3 Τ4 έως έως 25

32 7 Σχήμα Α.2 Ικανότητα προσαρμογής Π(1,1γ) Πολύ υψηλή 6 έως Πολύ υψηλή Τ0 Τ1 Τ2 Τ3 Τ4 έως έως 7 Σχήμα Α.2 Ικανότητα προσαρμογής Π(1,1δ) Πολύ υψηλή 6 έως Πολύ υψηλή Τ0 Τ1 Τ2 Τ3 Τ4 έως έως Στάδιο Α.3: Αξιολόγηση συνολικής ευπάθειας ΣΕ 1,1 για την περίοδο Τ Χ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΤΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΕΥΠΑΘΕΙΑΣ ΣΕ 1,1 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ Τ Χ Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται η μεταβολή της συνολικής ευπάθειας ΣΕ 1,1 στην υπό εξέταση περίοδο Τ Χ σε σχέση με την περίοδο αναφοράς (Τ 0) με βάση την αξιολόγηση της επίπτωσης (Ε 1,1) και της ικανότητας προσαρμογής (Π 1,1). Αφού ολοκληρωθεί το Στάδιο Α.1 και το Στάδιο Α.2, η συνολική ευπάθεια ΣΕ 1,1 για την περίοδο Τ Χ υπολογίζεται αυτόματα στο συνοδευτικό αρχείο excel «Vulnerability calculations» (φύλλο Υδάτινοι πόροι) και μια καινούρια μπάρα εμφανίζεται στα Σχήματα Α.3 (1,1α) έως Α.3 (1,1δ). Αντιγράψτε τα νέα σχήματα από το excel και επικολλήστε τα παρακάτω αντικαθιστώντας τα σχήματα που ακολουθούν. 26

33 Σχήμα Α.3 Συνολική Ευπάθεια ΣΕ(1,1α) Τ0 Τ1 Τ2 Τ3 Τ4 Πολύ υψηλή έως Πολύ υψηλή έως έως Σχήμα Α.3 Συνολική Ευπάθεια ΣΕ(1,1β) Τ0 Τ1 Τ2 Τ3 Τ4 Πολύ υψηλή έως Πολύ υψηλή έως έως Σχήμα Α.3 Συνολική Ευπάθεια ΣΕ(1,1γ) Τ0 Τ1 Τ2 Τ3 Τ4 Πολύ υψηλή έως Πολύ υψηλή έως έως 27

34 Σχήμα Α.3 Συνολική Ευπάθεια ΣΕ(1,1δ) Τ0 Τ1 Τ2 Τ3 Τ4 Πολύ υψηλή έως Πολύ υψηλή έως έως Στην περίπτωση που διαφανεί από τα παραπάνω σχήματα ότι η συνολική ευπάθεια ΣΕ 1,1 για την περίοδο Τ Χ έχει αυξηθεί, ο αξιολογητής καλείται να προσδιορίσει τις απαιτούμενες δράσεις μέχρι την επόμενη περίοδο αξιολόγησης για την προώθηση της υλοποίησης των προτεινόμενων μέτρων προσαρμογής κατά σειρά προτεραιότητας- (Πίνακας 6), με απώτερο στόχο την αύξηση της ικανότητας προσαρμογής Π 1,1. Σημειώστε στο κενό πεδίο που ακολουθεί τις απαιτούμενες δράσεις. 28

35 29

36 Ποιότητα νερού (Κωδικός: 1,2) Στάδιο Α.1: Αξιολόγηση επίπτωσης Ε 1,2 για την περίοδο Τ Χ Η αξιολόγηση της επίπτωσης της κλιματικής αλλαγής στην ποιότητα νερού (Ε 1,1) την περίοδο υπό εξέταση (Τ Χ) βασίζεται στη μεθοδολογία αξιολόγησης της επίπτωσης Ε 1,2 για την περίοδο αναφοράς (Τ 0). Συγκεκριμένα, ο αξιολογητής καλείται να επαναξιολογήσει την επίπτωση Ε 1,2 για την περίοδο Τ Χ, με βάση τους δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν κατά την αρχική αξιολόγηση (Πίνακας 7) λαμβάνοντας υπόψη τυχόν νέα δεδομένα που έχουν προκύψει από παρατηρήσεις, μετρήσεις, μελέτες κτλ. Πίνακας 7: Δείκτες αξιολόγησης της επίπτωσης Ε 1,2 Μεταβλητή ευπάθειας Επιλεγμένοι δείκτες Ευαισθησία Έκθεση Επίδραση κλιματικών παραγόντων (π.χ. θερμοκρασία, βροχόπτωση) στην ποιότητα των υδάτινων πόρων Μείωση του ρυθμού επαναφόρτισης των υπόγειων υδροφορέων Υπερεκμετάλλευση των υπόγειων υδροφορέων λόγω λειψυδρίας Αλλαγές στη θερμοκρασία αέρα Αλλαγές στην ετήσια βροχόπτωση Αλλαγές στη διάρκεια των περιόδων ξηρασίας Αλλαγές στην ένταση και τη συχνότητα των έντονων βροχοπτώσεων Αλλαγές στη στάθμη της θάλασσας Ποσοστό ποτάμιων υδάτινων σωμάτων σε κακή οικολογική και χημική κατάσταση Ποσοστό παράκτιων υδάτινων σωμάτων σε κακή οικολογική και χημική κατάσταση Αριθμός επιφανειακών υδάτινων σωμάτων που έχουν χαρακτηριστεί ευαίσθητα σύμφωνα με την Οδηγία 91/271/ΕΟΚ Δείκτης Ευπάθειας Επιφανειακών Υδάτινων Σωμάτων Αριθμός υπόγειων υδάτινων σωμάτων που σημειώνουν υπερβάσεις στις συγκεντρώσεις ρυπαντών Αριθμός υπόγειων υδάτινων σωμάτων που έχουν χαρακτηριστεί ως Ευπρόσβλητες Ζώνες λόγω Νιτρορύπανσης σύμφωνα με την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ Αριθμός υπόγειων υδάτινων σωμάτων που έχουν υποστεί υφαλμύρινση Αριθμός υπόγειων υδάτινων σωμάτων σε κακή ποιοτική κατάσταση Η αξιολόγηση της επίπτωσης Ε 1,2 για την περίοδο Τ 0 παρουσιάζεται στη συνέχεια. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΠΤΩΣΗΣ Ε 1,2 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ Τ 0 Σύμφωνα με την Τέταρτη Έκθεση Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Ομάδας για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), πιστεύεται με μεγάλη βεβαιότητα ότι οι υψηλότερες θερμοκρασίες νερού, η αυξημένη ένταση της βροχόπτωσης και τα μεγαλύτερα διαστήματα χαμηλών παροχών θα οξύνουν πολλές μορφές ρύπανσης των υδάτων. Ωστόσο, δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν μια τάση επιδείνωσης της ποιότητας των υδάτων σε σχέση με το κλίμα (Parry et al., 2007). 30