Φυσική δραστηριότητα και αριθµός βηµάτων ενήλικων ανδρών

Transcript

1 Φυσική δραστηριότητα και αριθµός βηµάτων ενήλικων ανδρών Λαµπρινή ρόλαπα και άλλοι. ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης Τµήµα Επιστήµης Φυσικής Αγωγής & Αθλητισµού. Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Τµήµα Επιστήµης Φυσικής Αγωγής & Αθλητισµού Εισαγωγή Η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας (Φ ) και ο σύγχρονος τρόπος διατροφής είναι οι βασικές αιτίες πρόκλησης σοβαρών ασθενειών, αύξησης του ποσοστού παχυσαρκίας και πρόωρων θανάτων στην Ευρώπη σήµερα. Η Φ φαίνεται να σχετίζεται µε βελτιωµένη ποιότητα ζωής (U.S. Department of Health and Human Services, 1996), µε αυξηµένη µακροζωία (Lee & Paffenbarger 2000) καθώς και µε χαµηλότερο βαθµό κινητικής ανικανότητας. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα του Ευρωβαρόµετρου στην οποία συµµετείχαν άτοµα από 15 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) το 60% των Ευρωπαίων δεν είχαν καµία συµµετοχή σε έντονες φυσικές δραστηριότητες κατά τη διάρκεια µιας τυπικής εβδοµάδας, ενώ παραπάνω από το 40% δε συµµετείχε ούτε σε µέτριας έντασης φυσικές δραστηριότητες κατά το αντίστοιχο χρονικό διάστηµα (European Commission Physical Activity Report, 2003). Απόρροια της σηµαντικής σχέσης µεταξύ Φ και καλής υγείας, είναι η ανάγκη για την εύρεση έγκυρων, αξιόπιστων αλλά και εύχρηστων µεθόδων και οργάνων καταγραφής και αξιολόγησης της Φ.. καθώς και της ενεργειακής δαπάνης που προκύπτει από αυτή (Gerrior et al.,2005), λαµβάνοντας υπ όψη τις ιδιαιτερότητες που διαµορφώνονται από τα επιµέρους ηλικιακά χαρακτηριστικά των οµάδων (παιδιά-έφηβοι/ενήλικες/ άτοµα τρίτης ηλικίας). Μια ποικιλία τέτοιων µεθόδων είναι πια διαθέσιµη στη διεθνή βιβλιογραφία (Montoye, 2000) και περιλαµβάνει όργανα αυτο-αναφοράς καθώς και όργανα καταγραφής της κίνησης όπως τα βηµατόµετρα και τα επιταχυνσιόµετρα κλπ. Τα όργανα αυτοαναφοράς (ερωτηµατολόγια) χρησιµοποιούνται ευρέως για να µετρήσουν την φυσική δραστηριότητα αφού αποτελούν ένα ανέξοδο εργαλείο για επιδηµιολογικές µελέτες µιας και είναι εύκολα εφαρµόσιµα σε µεγάλους πληθυσµούς χωρών (Graig et al 2003). Επιπλέον τα ερωτηµατολόγια µπορούν να είναι έγκυρα στο να ταξινοµήσουν ένα πληθυσµό σε διαφορετικές κατηγορίες ανάλογα µε την συµπεριφορά του σχετικά µε την φυσική δραστηριότητα (λίγο, µέτρια και πολύ δραστήριος), αλλά δεν έχουν αποδειχτεί κατάλληλα στο να ποσοτικοποιήσουν την ενεργειακή δαπάνη σε προσωπικό επίπεδο. Επιπροσθέτως η τεχνική αυτή των ερωτηµατολογίων βασίζεται στην υποκειµενική ερµηνεία των ερωτήσεων, στην

2 προσωπική αντίληψη της συµπεριφοράς σχετικά µε την φυσική δραστηριότητα καθώς και στην κατάσταση της µνήµης του συµµετέχοντα (Vanhees et al, 2005). Τα βηµατόµετρα είναι µικρές συσκευές µε µηχανισµό ελατήριου που καταγράφουν κινήσεις στον κάθετο άξονα και συνήθως φοριούνται στη ζώνη πάνω από το ισχίο. Χρησιµοποιούνται για να µετρήσουν τα βήµατα για µια χρονική περίοδο, συχνά από την ώρα που σηκώνεται κάποιος από το κρεβάτι του έως την ώρα που θα ξαναπάει για ύπνο. Συνεπώς µόνο φυσικές δραστηριότητες που σχετίζονται µε το τρέξιµο ή το περπάτηµα µπορούν να καταγραφούν. Ωστόσο επειδή το περπάτηµα ή το τρέξιµο αποτελούν το συνηθέστερο µοντέλο φυσικής δραστηριότητας, η εφαρµογή των βηµατόµετρων παραµένει αξιόλογη για την εκτίµηση του συνολικού όγκου της καθηµερινής κίνησης (Vanhees et al 2005). Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η συσχέτιση των δεδοµένων που αφορούν στην αξιολόγηση της Φ.. των ενηλίκων ανδρών στη χώρα µας και προέρχονται από ερωτηµατολόγιο αυτό-αναφοράς, και από τη χρήση βηµατόµετρου. Μεθοδολογία είγµα Το δείγµα της έρευνας αποτέλεσαν συνολικά 150 άνδρες ηλικίας 20 έως 50 ετών ( έτη) από την αστική περιοχή του λεκανοπεδίου Αττικής. Η επιλογή τους έγινε µε τη µέθοδο της τυχαίας δειγµατοληψίας και η προσέγγιση των ατόµων που συµµετείχαν στην έρευνα πραγµατοποιήθηκε στο χώρο εργασίας τους και σε χώρους κοινωνικής αναψυχής. Όργανα µέτρησης Για τη µέτρηση της φυσικής δραστηριότητας χρησιµοποιήθηκαν βηµατόµετρα τύπου SW-200 (Digiwalker by Yamax), Ιαπωνικής κατασκευής, που µετρούν την κάθετη κίνηση και κατέγραψαν το συνολικό αριθµό των βηµάτων για διάστηµα τεσσάρων ηµερών. Τα συγκεκριµένα βηµατόµετρα έχουν αξιολογηθεί εκτενώς στην διεθνή βιβλιογραφία (Welk et al., 2000) όπου και έχει βρεθεί ότι έχουν λιγότερες πιθανότητες λάθους από συσκευές µέτρησης της καρδιακής συχνότητας και µερικά επιταχυνσιόµετρα (Eston et al,1998). Η ακριβής θέση εφαρµογής τους ήταν στη δεξιά πλευρά του σώµατος και πάνω στην ευθεία που σχηµατίζει το ισχίο µε το γόνατο, πάντα σε κάθετη θέση σε σχέση µε τον κάθετο άξονα του σώµατος. Ερωτηµατολόγιο Αυτοαναφοράς (IPAQ, Craig et al., 2003). Η αξιολόγηση της φυσικής δραστηριότητας πραγµατοποιήθηκε µε τη χρήση του ιεθνούς Ερωτηµατολογίου Φυσικής ραστηριότητας (εκτενής αναφορά) για τις 7 τελευταίες ηµέρες. Το ερωτηµατολόγιο αυτό είναι σχεδιασµένο για χρήση από ενήλικες ηλικίας ετών (Craig et al., 2003). Το ερωτηµατολόγιο παρέχει τη δυνατότητα κατηγοριοποίησης των συµµετεχόντων σε τρία επίπεδα

3 φυσικής δραστηριότητας: α. επίπεδο υψηλής δραστηριότητας β. ικανοποιητικής δραστηριότητας και γ. όχι ικανοποιητικής δραστηριότητας. Παράλληλα δηµιουργείται ένα συνεχές σκορ φυσικής δραστηριότητας το οποίο αντιπροσωπεύει ΜΕΤ λεπτά/εβδοµάδα. Για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας υπολογίστηκε το συνεχές σκορ της συνολικής φυσικής δραστηριότητας, αλλά και το επίπεδο φυσικής δραστηριότητας στο οποίο ανήκαν οι συµµετέχοντες. Η αξιοπιστία του ερωτηµατολογίου έχει ελεγχθεί στη χώρα µας και αναφέρεται υψηλή (r =.82, Μακαβέλου και συν., 2005) ενώ η αντίστοιχη τιµή που αναφέρεται στη διεθνή βιβλιογραφία είναι.80. Ικανοποιητική είναι και η εγκυρότητα του (r =.43, Craig et al., 2003). ιαδικασία µέτρησης Η διαδικασία της έρευνας ολοκληρωνόταν σε δύο συναντήσεις µε τους συµµετέχοντες. Στην πρώτη συνάντηση οι συµµετέχοντες πληροφορούνταν για τον τρόπο εφαρµογής του βηµατόµετρου και προµηθεύονταν κάθε ένας από ένα. Όλες οι διαδικασίες επιδεικνύονταν και δοκιµάζονταν πριν από την έρευνα, ενώ δόθηκαν και γραπτές οδηγίες εφαρµογής. Στην ίδια συνάντηση γινόταν και η µέτρηση των σωµατοµετρικών χαρακτηριστικών. Τα βηµατόµετρα φορέθηκαν από τους συµµετέχοντες για 7 συνεχόµενες ηµέρες. Στην δεύτερη συνάντηση γινόταν η παράδοση των βηµατοµέτρων από τους συµµετέχοντες και η συµπλήρωση του ερωτηµατολόγιου που αναφερόταν στις προηγούµενες επτά ηµέρες και περιλάµβανε και τις ηµέρες εφαρµογής του βηµατόµετρου. Αποτελέσµατα Τα σωµατοµετρικά χαρακτηριστικά, η ηλικία και ο αριθµός των βηµάτων ανά ηµέρα των ατόµων που συµµετείχαν στην έρευνα παρουσιάζονται στον πίνακα 1. σύµφωνα µε το επίπεδο φυσικής δραστηριότητας στο οποίο κατατάχθηκαν µε το ιεθνές Ερωτηµατολόγιο Φυσικής ραστηριότητας που χρησιµοποιήθηκε στην παρούσα έρευνα (IPAQ, Graig et al., 2003). Πίνακας 1. Ηλικία σωµατοµετρικά χαρακτηριστικά και ο αριθµός των βηµάτων / ηµέρα των ατόµων που συµµετείχαν στην έρευνα σύµφωνα µε το επίπεδο φυσικής δραστηριότητας. Χαµηλή PA Μέτρια PA Υψηλή PA Σύνολο Μ(SD) (N) Ηλικία (έτη) 44.2 (5.1) 42.7 (3.3) 45.8 (7.5) 44.5 (8.3) BMI 26,5 (4,6) 26,11 (3,3) 25,91 (3,2) 26,06(3,05) Βήµατα/ηµέρα (1.797) (2.771) (3.219) (3.339)

4 Τα αποτελέσµατα της ανάλυσης συσχέτισης (Pearson Coefficient Correlation = r) παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.Σηµαντικές εµφανίστηκαν όλες οι συσχετίσεις (p<.01) που αφορούσαν στον αριθµό βηµάτων/ µέρα και στη συνολική Φ αλλά και τη Φ υψηλής µέτριας και χαµηλής έντασης. Πίνακας 2. Συσχέτιση δεδοµένων φυσικής δραστηριότητας που αφορούν το βηµατόµετρο και το ερωτηµατολόγιο. Βήµατα/ηµε ρα Συνολική Φ Υψηλής Μέτριας Συνολική Φ,431* Έντονη Φ,391*,911* Μέτριας,244*,637*,434* Βάδιση,343*,750*,465*,396* * p=.01 Συζήτηση Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα της παρούσας έρευνας οι ενήλικοι άνδρες που συµµετείχαν στην έρευνα πραγµατοποίησαν σηµαντικά διαφορετικό αριθµό βηµάτων σύµφωνα µε την κατηγορία Φ στην οποία κατατάχθηκαν βάση του ερωτηµατολογίου IPAQ. Τα άτοµα που σύµφωνα µε το ερωτηµατολόγιο χαρακτηρίστηκαν ως πολύ δραστήρια (υψηλή Φ ) πραγµατοποίησαν σηµαντικά περισσότερα βήµατα σε σχέση µε τις άλλες δύο κατηγορίες (χαµηλή και µέτρια Φ ) ενώ παράλληλα τα άτοµα που σηµείωσαν χαµηλή Φ πραγµατοποίησαν τα λιγότερα σε αριθµό βήµατα/ ηµέρα. Αντίστοιχα σηµαντική ήταν η σχέση στα δεδοµένα που προκύπτουν από τις δύο µεθόδους καταγραφής της Φ.. Η σχέση αυτή αφορά και στη συνολική Φ αλλά και στις επιµέρους υποκατηγορίες της - ανάλογα µε την ένταση όπως παρουσιάζονται στο ερωτηµατολόγιο και είναι µε τη µορφή ΜΕΤ ανά εβδοµάδα και στον αριθµό βηµάτων / ηµέρα που παρείχε το βηµατόµετρο. Σηµείο διαφοροποίησης των δεδοµένων που παρείχαν οι δύο µέθοδοι καταγραφής της Φ αφορά κύρια στο πόσα και ποια άτοµα συµµετέχουν σε αρκετή Φ µε αποτέλεσµα θετικά οφέλη για την υγεία τους. Πιο συγκεκριµένα και σύµφωνα µε το ερωτηµατολόγιο IPAQ άτοµα συµµετείχαν σε υψηλή έως µέτρια Φ.. δραστηριότητα ικανή να έχει ως αποτέλεσµα θετικά οφέλη για την υγεία ενώ οι υπόλοιποι 31 δεν ικανοποίησαν το κριτήριο αυτό. Σύµφωνα όµως µε τον αριθµό βηµάτων/ ηµέρα, οι οµάδες χαµηλής και µέτριας Φ ακολουθούν ένα µη δραστήριο τρόπο ζωής ενώ η οµάδα της υψηλής Φ ακολουθεί λίγο δραστήριο τρόπο ζωής (Tudor-Locke & Bassett, 2004). Σύµφωνα µε τη διεθνή βιβλιογραφία βήµατα ηµερησίως, συστήνονται για να αποκοµίσει κάποιος οφέλη για την υγεία του (Yamanouchi, et al., 1995). Αντίστοιχα σε πιο πρόσφατη έρευνα, αναφέρεται ότι η κατηγοριοποίηση των ατόµων

5 ανάλογα µε τον αριθµό των βηµάτων που καταγράφεται από το βηµατόµετρο καθηµερινά έχει ως εξής: έως 4999 βήµατα καθιστικός, µη δραστήριος, λίγο δραστήριος και και δραστήριος τρόπος ζωής (Tudor-Locke & Bassett, 2004). Ιδιαίτερη προσοχή λοιπόν πρέπει να δοθεί στην ερµηνεία των δεδοµένων και των αποτελεσµάτων που αφορούν στην αξιολόγηση της Φ και ιδιαίτερα όταν τα στοιχεία αυτά χρησιµοποιούνται για την κατηγοριοποίηση των ατόµων σύµφωνα µε το ποιος συµµετέχει σε αρκετή Φ, ικανή να επηρεάσει θετικά την υγεία του. Βιβλιογραφία Craig, C. L., Marshall, A.L., Sjostrom, M., Bauman, A.E., Booth, M.L., Ainsworth, B.E., Pratt, M., Ekelund, U., Yngve, A., Sallis, J.F. & Oja, P. (2003). International Physical Activity Questionnaire: 12-Country Reliability and Validity. Medicine and Science in Sports and Exercise, 31, 3, / Crouter, S.C., Schneider, P.L., Karabulut, M. & Bassett, D.R. (2003). Validity of 10 electronic pedometers for measuring steps, distance, and energy cost. Medicine and Science in Sports and Exercise, 35,8, Eston,R.G., Rowlands, A.V. & Ingledew, D.K. (1998). Validity of heart rate, pedometry and accelerometry for predicting the energy cost of children s activities. Journal of Applied Physiology 84: European Commission (2003). Physical Activity. Special Eurobarometer / Wave 58.2 European Opinion Research Group EEIG Gerrior, S.A., Juan, W.Y. & Hiza, H.A.B. (2005). An Adult Physical Activity Scoring Scheme: Its Evaluation and Application. Medicine and Science in Sports and Exercise, 37, 8, Lee, I. & Paffenbarger, S. (2000). Associations of light, moderate, and vigorous intensity physical activity with longevity. American Journal of. Epidemiology, 151, Μακαβέλου, Π., Μιχαλοπούλου, Μ., Μακαβέλου, Σ., Υφαντίδου Γ., Κουρτέσης, Θ. & Ζέτου Ε. (2005). Επιδράσεις ηλικίας και φύλου στη φυσική δραστηριότητα ενηλίκων στην Ελλάδα. Αναζητήσεις στη Φυσική Αγωγή & τον Αθλητισµό. 3(2), Montoye, H.J. (2000). Introduction: evaluation of some measurements of physical activity and energy expenditure. Medicine and Science in Sports and Exercise, 33, S Tudor-Locke, C. & Bassett, D.R. Jr. (2004). How many steps/day are enough? Preliminary pedometer indices for public health. Sports Medicine, 34, 1, 1-8. Vanhees, L., Lefevre, J., Philippaerts, R., Martens, M., Huygens, W., Troosters, T. & Beunen, G. (2005). How to assess physical activity? How to assess physical fitness? European Society of Cardiology, 12, Welk, G.J., Differding, J.A., Thompson, R.W., Blair, S.N., Dziura, J. & Hart, P. (2000). The utility of the digi-walker step counter to assess daily physical activity patterns. Medicine and Science in Sports Exercise, 32, S481- S488. Yamanouchi, K., Shinozaki, T., Chikada, K., Nishikawa T., Ito, K., Shimizu, S., Ozawa, N., Suzuki, Y., Maeno, H. & Kato, K. (1995). Daily walking combined with diet therapy is a useful means for obese NIDDM patients not only to reduce body weight but also to improve insulin sensitivity. Diabetes Care, 18,