ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ. φαίνεται» του Θ Βαλτινού (από το βιβλίο του «Το. Διαφάνειες για Μετανάστευση με αφορμή το απόσπασμα «Η καλή μέρα από το πρωϊ

Transcript

1 ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Διαφάνειες για Μετανάστευση με αφορμή το απόσπασμα «Η καλή μέρα από το πρωϊ φαίνεται» του Θ Βαλτινού (από το βιβλίο του «Το συναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτη ) που περιλαμβάνεται στα Νεοελληνικά Κείμενα της Α Γυμνασίου. (Μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σε κείμενα της Νεοελληνικής Γραμματείας της Β Γυμνασίου στην ενότητα με τίτλο: Η αποδημία Ο καημός της ξενιτιάς- Ο ελληνισμός έξω από τα σύνορα τα μικρασιατικά οι πρόσφυγες.) ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Ανδρικοπούλου Αγγελική Φιλόλογος 3 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΙΓΙΟΥ

2 ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ «Όταν τα πλοία έφευγαν για Αμέρικα»

3 ΠΛΑΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τι σημαίνει μετανάστευση; Υπήρξε έντονη μετανάστευση Ελλήνων; Ποιοι ήσαν οι αγαπημένοι προορισμοί; Αιτίες Γιατί μετανάστευαν; Τι ελπίδες είχαν εκεί που πήγαιναν; Πώς ήταν η αναχώρηση, το ταξίδι τους, η άφιξή τους στις νέες χώρες; Προσαρμόζονταν στη νέα τους πατρίδα; Έρχονταν πίσω; (παλιννόστηση)

4 Σημασία και λεξιλόγιο της μετανάστευσης Μετανάστευση= ατομική ή ομαδική μετακίνηση από την πατρίδα σε άλλη χώρα κυρίως για ανεύρεση εργασίας. Εσωτερική (στο εσωτερικό της χώρας)-εξωτερική(στην αλλοδαπή)-αναγκαστική/εκούσια ΣΥΝΩΝΥΜΟ: ξενιτεμός Ομαδική μετακίνηση ζώων(κυρίως ψαριών, πουλιών) που πραγματοποιείται περιοδικά από έναν τόπο σε έναν άλλο σε ορισμένες εποχές του έτους. Μετανάστις / μεταναστευτικό ρεύμα/αλλοδαπός/μετοίκηση/μισεμός/αποδημία/απόδημος Ελληνισμός/αποδημητικά πουλιά/μετακίνηση/προσφυγιά/επαναπατρισμός/ παλλινόστηση/ γκέτο(= τμήμα πόλης όπου μια κοινωνική μειονότητα για λόγους προκαταλήψεων ή αποκλεισμού της κατοικεί περιθωριοποιημένη, μακριά από τις υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες π. χ τα γκέτο των μαύρων στη Ν.Αφρική ή στην καρδιά της Ν. Υόρκης, τα γκέτο των Εβραίων στη Βαρσοβία στο Β Παγκ. Πόλεμο (απαρτχάϊντ στη Ν. Αφρική) Ξενιτιά/αφομοίωση/προσαρμογή/διασπορά= η μετανάστευση σε διάφορες χώρες του κόσμου μιας εθνικής ομάδας ή ενός έθνους π. χ Εβραίοι. Απέλαση/λαθρομετανάστης/νοσταλγία.

5 ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΑΠΟ ΕΛΛΑΔΑ Από το βιβλίο του Μπάμπη Μαλαφούρη "Έλληνες της Αμερικής " (Νέα Υόρκη 1948) αντιγράφουμε: "Στην Πελοπόννησο, από την οποία άρχισε η ομαδική μετανάστευση περί τα τέλη του περασμένου αιώνος, οι μικροϊδιοκτήτες ήταν στο έλεος των τοκογλύφων. Εξάλλου, στη Θεσσαλία, όπου επικρατούσε η μεγάλη ιδιοκτησία οι γεωργοί, ήταν κάτι παραπλήσιο προς τους δουλοπάροικους". Στο ίδιο βιβλίο δημοσιεύονται μελέτες στις οποίες αναφέρονται κυρίως ως περιοχές όπου είχαν μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα, οι παρακάτω: Αρκαδίας, Πάτρας, Καλαβρύτων, Τεγέας, Κορινθίας, Αγρινίου, Τρικάλων, Ευρυτανίας, Κεφαλληνίας, Κρήτης, Μυτιλήνης και αρκετές περιοχές Μακεδονίας και Ηπείρου. Κάθε χρόνο άδειαζε το 1 έως 1,5% των κατοίκων κάθε περιοχής. Χωριά που πριν την ακμή της μετανάστευσης είχαν 400

6 ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ - Στην αρχή οι προορισμοί ήσαν: τα παρευξείνια κέντρα, η ανατολική Μεσόγειος, και η νότια Ρωσία : υπερπόντια μετανάστευση (Αμερική, Αυστραλία). - Εμφύλιος : Ρωσία, Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία : βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης (Γερμανία, Βέλγιο).

7 ΑΙΤΙΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ - Οικονομικές και κοινωνικές : φτώχεια, αγραμματοσύνη, εκμετάλλευση. - Πολιτικές -Πόλεμοι Οι Έλληνες που μετανάστευαν στις υπερπόντιες χώρες, εκτός από τη σωματική ικανότητα, δε διέθεταν άλλο προσόν. Έφταναν στον Πειραιά και αντίκριζαν για πρώτη φορά θάλασσα και βαπόρια. Ήταν αγράμματοι, λίγοι είχαν τελειώσει το Δημοτικό, άβγαλτοι και αθώοι, στερημένοι άνθρωποι, πού δεν είχαν συνείδηση της δύναμής τους, ούτε φυσικά των δικαιωμάτων τους. Δηλαδή ήταν το κατάλληλο υλικό για εκμετάλλευση. Αντιγράφουμε από την «Ιστορία του αγροτικού κινήματος» του Γιάννη Κορδάτου : «Όλοι όσοι πονούσαν τον αγρότη του Μοριά περιγράφουν την αθλιότητα μέσα στην οποία ζούσε. Ξυπόλυτος, γυμνός, κουρελής, ατροφικός. Το κρέας δεν το δοκίμαζε παρά μόνο δύο φορές το χρόνο. Η μετανάστευση του ήταν η μόνη σανίδα σωτηρίας».

8 Ας δούμε πώς περιγράφεται η εποχή εκείνη στην Ελλάδα από τους ίδιους τους μετανάστες και συγκεκριμένα Στο «Συναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτη» Στο που επιμελήθηκε ο Θ. Βαλτινός, από τον ίδιο το Κορδοπάτη. «Κανένα χρόνο δουλέψαμε καλά. Το 97 έγινε ο πόλεμος στα σύνορα, έπειτα έγινε μεγάλη δυστυχία και οι άνθρωποι πείνασαν... Τα χωριά στέναξαν. Καρπός δεν βρισκόταν πουθενά. Οι μανάδες έστελναν τα παιδιά στα ρέματα και μάζευαν καβούρια, να τα ρίχνουν στα λάχανα να αρτεύονται. Ύστερα δεν βρισκόντουσαν ούτε λάχανα γιατί φάνηκαν οι ακρίδες και έπεσαν σύννεφα, τον σκέπασαν τον τόπο. Όσο που μαύρισε το μάτι καμπόσων από αυτό το κακό και βγήκαν ληστές.»

9 ΤΙ ΗΛΠΙΖΑΝ ΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ -Η μετανάστευση = σανίδα σωτηρίας (εμπόριο ελπίδων). ΑΜΕΡΙΚΗ = «γη της επαγγελίας».

10 ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ- ΤΑΞΙΔΙ- ΑΦΙΞΗ - Οι ατμοπλοϊκές εταιρείες. - Δύσκολοι αποχαιρετισμοί. - Εν πλω. Οι επιβάτες της τρίτης θέσεως. -Οι συνθήκες του ταξιδιού («όσο δύο φέρετρα»). - Ellis Island.

11 ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΥΠΕΡΩΚΕΑΝΙΑ Μέχρι το 1907 το ελληνικό μεταναστευτικό κύμα προς την Αμερική το διακινούσαν ξένες ατμοπλοϊκές εταιρίες. Κυρίως, η Αυστριακή εταιρία «Austro Americana», η γερμανική «Hamburg American Line» και τα υπερωκεάνια του Βόρειου Ατλαντικού.

12 ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΑΞΙΔΙΟΥ "Πολιτείες εν πλω" Αν κρίνουμε από τις «φρικτές» συνθήκες διαβίωσης κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, στα μεταναστευτικά υπερωκεάνια, ιδιαίτερα εκείνα της πρώτης περιόδου ( ), οι μετανάστες θεωρούνταν «φορτίο». Αρκεί να σκεφτούμε ότι πλοία μόλις 5-6 χιλιάδων τόνων, μετέφεραν έως επιβάτες, σε ταξίδια που συχνά ξεπερνούσαν τις ημέρες. Έπειτα άρχιζαν τα βάσανα. Οι μετανάστες «πακετάρονταν» κυριολεκτικά στους χώρους κάτω από το κυρίως κατάστρωμα σε απελπιστικά στενούς χώρους. Από την πρώτη κιόλας ημέρα, η πολυκοσμία, οι αναθυμιάσεις των εμετών, η απόπνοια των σωμάτων των επιβατών και η έλλειψη στοιχειώδους καθαριότητας έκαναν την ατμόσφαιρα αποπνικτική

13 Η αναχώρησή τους γινόταν σε ατμόσφαιρα πανηγυρική, με την μπάντα του δήμου να παίζει στο λιμάνι του Πειραιά, τα βαπόρια να σφυρίζουν και τα μαντήλια να ανεμίζουν στα σημαιοστόλιστα πλοία και στην αποβάθρα, καθώς ανταλλάσσονταν οιτελευταίοι χαιρετισμοί. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Η αναχώρησή τους γινόταν σε ατμόσφαιρα πανηγυρική, με την μπάντα του δήμου να παίζει στο λιμάνι του Πειραιά, τα βαπόρια να σφυρίζουν και τα μαντήλια να ανεμίζουν στα σημαιοστόλιστα πλοία και στην αποβάθρα, καθώς ανταλλάσσονταν οι τελευταίοι χαιρετισμοί. Έπειτα άρχιζαν τα βάσανα.

14 "Όσο δύο φέρετρα" Οι χώροι της τρίτης θέσης ήταν κυριολεκτικά «πακεταρισμένοι» με σειρές από σιδερένια ή ξύλινα διώροφα κρεβάτια. που είχανχ τις διαστάσεις από δύο... φέρετρα. Στο κλειστοφοβικό αυτό διπλό «φέρετρο», ο μετανάστης έπρεπε να περάσει όλες τις ώρες, μέρα ή νύχτα. εκεί να ζει, να κοιμάται, να ησυχάζει, να ντύνεται. Δεν υπήρχαν καρέκλες ή σκαμνιά, ούτε τραπέζι. Οι αποσκευές, τα ρούχα, τα σκεύη του φαγητού και όλα τα υπάρχοντά του, αν σκεφθούμε μάλιστα ότι πολλοί μετακόμιζαν για πάντα, έπρεπε να βολευτούν κατά κάποιο τρόπο ανάμεσα στα στενά αυτά κρεβάτια.. Στους ίδιους χώρους ήταν τοποθετημένες οι λεκάνες για το πλύσιμο των πιάτων και οι διπλές σειρές για το πλύσιμο των ρούχων, χωρίς βέβαια σαπούνι ή πετσέτες και με κρύο αλμυρό νερό. Το ζεστό νερό ήταν πολυτέλεια και όταν υπήρχε το χρησιμοποιούσαν για το πλύσιμο των χεριών, του προσώπου και των μαλλιών. Το δάπεδο γύρω ήταν συνεχώς πλημμυρισμένο σφουγγαριζόταν και απολυμαινόταν βιαστικά μόνον το τελευταίο πρωί του ταξιδιού, λόγω της αναμενόμενης επιθεώρησης του γραφείου της Δημόσιας Υγείας. Ο νόμος προέβλεπε καθημερινή ιατρική επίσκεψη στη διάρκεια του ταξιδιού. Οι μετανάστες θα έπρεπε να μπαίνουν στη γραμμή και να

15 Όμως, ας παρακολουθήσουμε καλύτερα τον Α. Κορδοπάτη, πώς περιγράφει το ταξίδι με την περίφημη Αυστροαμερικάνα. «Τρεις μέρες προχωρήσαμε, την Τρίτη νύχτα μεσάνυχτα, το πλοίο χάλασε, χωρίς να καταλάβουμε τίποτα εμείς. Μονάχα οι πλοίαρχοι και οι μηχανικοί το ήξεραν και αντί για μπρος γύριζε πίσω. Το διόρθωσαν και άρχισε πάλι να πηγαίνει, αλλά ψεύτικο διόρθωμα, έκανε μονάχα οκτώ μίλια. Δύο ώρες με τα πόδια, μια με το πλοίο Αυστροαμερικάνα. Έγερνε και στα πλάγια. Τεντωνόμασταν χάμω και πιάναμε το νερό της θάλασσας όταν ήταν γαλανή. Όταν ο καιρός ήταν μαύρος, φίδια μας έτρωγαν. Η ψυχή του κόσμου ήταν βυθισμένη στο φόβο. Για φαγητό έσφαζαν και μας έδιναν κάτι παλιάλογα. Καμιά εβδομάδα τη βγάλαμε μ αυτά που είχαμε ψωνίσει στην Πάτρα, αλλά σωθήκανε. Μας έδιναν κάτι ρέγκες με σκουλήκια, χαλασμένες τις πετάγαμε. Ζούσαμε μέσα σ αυτή τη φρίκη, από κάτω θάλασσα και από πάνω ουρανός. Έπειτα άρχισε να κοχλάζει η ψείρα. Κάθονταν όρθιες στα πανωφόρια των επιβατών, άσπρες με ουρά. Σε λίγες μέρες με την αργοπορία του πλοίου, το νερό λιγόστεψε. Τρεις χιλιάδες κόσμος που ήμασταν μέσα διψάσαμε. Μαζευόμασταν μυρμήγκια με τις βίκες μπροστά στα ντεπόζιτα και κει γινόταν χαλασμός».

16 Στην είσοδο ακριβώς των εκβολών του ποταμού Hudson μόλις μέσα από τα Narrows, στο Clifton, του Staten Island ήταν η «Καραντίνα», ο δημόσιος υγειονομικός σταθμός ελέγχου. ΑΦΙΞΗ ΦΘΑΝΟΝΤΑΣ ΣΤΗ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ Έτσι παραφορτωμένοι κατευθύνονταν στις βάρκες της Υπηρεσίας Αλλοδαπών που τους περίμεναν για να τους μεταφέρουν στο περίφημο Ellis Island, γνωστό στους Έλληνες μετανάστες ως «Καστιγγάρι». Εκεί μέσα στις πολύβουες στοές του γραφείου απογραφής, οι μετανάστες υποβάλλονταν στην τελική δοκιμασία. Οι περισσότεροι περνούσαν τον έλεγχο και ξεχνούσαν τις ταλαιπωρίες του ταξιδιού. Όμως κάθε άρρωστος υποχρεωνόταν να γυρίσει στο πλοίο και παραδινόταν στην ατμοπλοϊκή εταιρία για επαναπατρισμό. Άγρυπνοι επιθεωρητές της Υπηρεσίας Αλλοδαπών μόλις παρατηρούσαν κάποιον ύποπτο, καθώς οι μετανάστες αποβιβάζονταν από τις βάρκες, σημείωναν πάνω στην κάρτα τους κάποιο κωδικό σήμα, προκειμένου να τον προσέξουν ιδιαίτερα οι γιατροί. Αυτοί οι άτυχοι άθλιοι έπρεπε να επιστρέψουν στο λιμάνι της επιβίβασής τους με έξοδα της εταιρίας, γεγονός που τις έκανε προσεκτικές στην επιλογή των επιβατών. Μεγαλύτερο βάρος για τις εταιρίες ήταν οι λαθρομετανάστες, αφού για καθένα που ανακάλυπταν και συλλάμβαναν οι αρχές, πλήρωναν πρόστιμο χίλια δολάρια. Για το φοβερό μαρτύριο, την «ιερά εξέταση» στο Ellis Island, ας δούμε τι γράφει ο Μπ. Μαλαφούρης στο βιβλίο του που αναφέραμε πιο πάνω: «Έλλις Άιλαντ, νησί ελπίδων και αγωνίας! Νησί ολοκληρώσεως πόθων και ματαιώσεως ονείρων! Δράματα ζωής και θανάτου παίχθηκαν μέσα στις αίθουσες όπου εγίνετο η εξέτασις των μεταναστών ή πίσω από τα

17 ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ Στις αρχές του 20ου αιώνα περίπου ένας στους επτά μετανάστες παρέμενε στη Νέα Υόρκη, που είχε το 1910 πάνω από Έλληνες. Οι υπόλοιποι συνέχιζαν την πορεία τους στην τεράστια aμερικανική ενδοχώρα. Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις κύριους προορισμούς των Ελλήνων μεταναστών της εποχής εκείνης: τις εκείνης: τις Δυτικές Πολιτείες, τις βιομηχανικές πόλεις της Νέας Αγγλίας και τις μεγάλες πόλεις του Βορρά, ειδικά στη Νέα Υόρκη και το Σικάγο. Η ζωή των Ελλήνων στις βιομηχανικές αυτές πόλεις ήταν στερημένη. Μια και στερημένη. Μια και ο σκοπός τους ήταν να εξοικονομήσουν όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα για να τα στείλουν πίσω στην Ελλάδα, ζούσαν πολύ λιτά. Ήταν συνηθισμένο φαινόμενο για έξι άτομα να νοικιάζουν ένα διαμέρισμα και να μοιράζονται τα έξοδα, χωρίς σωστή διατροφή ή στοιχειώδεις κανόνες υγιεινής. Γιαυτό και η φυματίωση ήταν πολύ συνηθισμένη. συνηθισμένη. Τα πράγματα γίνονταν ακόμη χειρότερα, λόγω της δεδομένης εχθρικής υποδοχής που επιφύλασσαν στους Έλληνες μετανάστες, οι μετανάστες άλλων εθνικοτήτων ή και οι ίδιοι οι Αμερικανοί εργάτες

18 Η ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ Η ζωή που περίμενε, στο νέο περιβάλλον τους μετανάστες, δεν έμοιαζε καθόλου μ αυτήν που περιγράφανε στους αγρότες στην Ελλάδα, οι πράκτορες των ατμοπλοϊκών εταιρειών και των εκμισθωτών εργασίας για τους τόπους δουλειάς στην Αμερική. Κα θώς πήγαιναν στην Αμερική με πρόθεση να μείνουν προσωρινά, πολλοί αρνιόντουσαν να μάθουν την αγγλική γλώσσα και καθώς ήσαν και ανειδίκευτοι, δεν τους απέμεινε παρά να δουλέψουν στα μεταλλεία ή στους σιδηροδρόμους ενώ πολλοί εκδηλώνοντας το "επιχειρηματικό δαιμόνιο του έλληνα", έστηναν καροτσάκια πουλώντας λαχανικά ή φρούτα κ.λ.π. στους δρόμους. Σύμφωνα με μια έκθεση το 1901 υπήρχαν 1500 περίπου πλανόδιοι πωλητές στη Νέα Υόρκη. Οι συνθήκες της ζωής τους ήταν άθλιες. Η φυματίωση εθέριζε. Υπέμεναν όμως τα πάντα προκειμένου να εξασφαλίσουν το γυρισμό τους στην πατρίδα, με κάποια άνεση και είναι γνωστό ότι πολλοί δεν γύρισαν πολύ πλουσιότεροι απ ό,τι έφυγαν. ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ Υπάρχει όμως και μια άλλη ακόμη χειρότερη πτυχή της ζωής στην Αμερική, αυτή των παρανόμων μεταναστών, που έζησε και ο Ανδρέας Κορδοπάτης. Μετά δυόμισι χρόνια αγωνίας και τρόμου από τα κυνηγητά των κλητήρων της μεταναστευτικής υπηρεσίας,

19 ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΕΚΕΙ - Οι περισσότεροι αν όχι όλοι ήσαν ανειδίκευτοι. - Έκαναν τις πιο σκληρές δουλειές. - Ζούσαν σε άθλιες συνθήκες. - Δε γνώριζαν τη γλώσσα ούτε τη νοοτροπία και τις συνήθειες των Αμερικάνων. - Ζούσαν με τη νοσταλγία. - Πολύ συχνά γκετοποιούνταν. - Nομοθεσία της χώρας υποδοχής για την προστασία των μεταναστών. - Αντιρατσιστικοί νόμοι.

20 Η ΞΕΝΙΤΙΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΣΜΕΝΗ - ««Μάνα, όπου με γέννησες» ( Ζεμπέκικο του Μάρκου,, δίσκος του 1965) - ««Τα λιμάνια» ( Τσιφτετέλι του Τσιτσάνη,, Δίσκος του 1960 ) - ««Φεύγω στα ξένα» ( Τραγούδι άγνωστου συνθέτη,, 1960) - ««Η Η ξενιτιά» ( Ζεμπέκικο του Καλδάρα,, δίσκος του 1947) - ««Το τρένο» (Ζεμπέκικο του Καζαντζίδη,, δίσκος του Αυτό το γλυκανάλατο τραγούδι είναι τυπικό δείγμα της βιομηχανοποιήσεως του ρεμπέτικου. Είναι χαρακτηριστικό το ότι μεταξύ μητέρας και αγαπημένης, προηγείται η πρώτη). - ««Θα φύγω, θα φύγω!»! ( Ζεμπέκικο του Παπαϊωάννου,, δίσκος του 1951) - ««Το παράπονο του ξενιτεμένου» (Βαρύ ζεμπέκικο του Τσιτσάνη, δίσκος του 1948, με την Μπέλου. Υπάρχει και μεταγενέστερη εκτέλεση απ το συνθέτη (1970), με τίτλο ««Ο Ο απόκληρος»). - «Στις φάμπρικες της ξενιτιάς» - «Το όνειρο της αδερφής» ( Ζεμπέκικο του Τσιτσάνη,, δίσκος του 1952). - «Σακραμέντο και Μπόστον» (Αυτό το τραγούδι πρωτοδημοσίευσε ο Τάσος Σχορέλης, που καθορίζει το 1935 σαν χρονολογία δημιουργίας του. Άγνωστο τι χορός είναι ). - «Ένα πιάτο άδειο στο τραπέζι» (Δίσκος του Στίχοι Βίρβου, μουσική Δερβενιώτη) - «Πρωτοχρονιά» (Ζεμπέκικο στο όνομα του Γαβαλά.. Δίσκος του 1932, με το Ρουκούνα. Πολλοί στίχοι προέρχονται από δημοτικά και μουρμούρικα τραγούδια). - «Έρημος στην ξενιτιά» (Τσιφτετέλι του Βαγγέλη Σκουρτανιώτη. Ειδική παραγγελία (με άφθονα αχ! ) για τον Καζαντζίδη, που τραγούδησε το σχετικό δίσκο γύρω στο 1959).

21 ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ - Αριστοφάνης, «Όρνιθες» - «Για τον όρο μετανάστες», Μπ. Μπρεχτ - «Γλυκό του κουταλιού», Κ. Χαραλαμπίδης - «Νοσταλγία» (Δημοτικό) - «Ξενιτεμένο μου πουλί» (Δημοτικό) - «Βαρύτερη η ξενιτιά» (Δημοτικό) - «Ο ζωντανός ο χωρισμός» (Δημοτικό) - «Θέλω να πα στην ξενιτιά» ( Δημοτικό) - «Πατρίδα», Λορέντζος Μαβίλης - «Επιστροφή», Δ. Χατζής, («Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα») - Ομήρου, «Οδύσσεια»,, ραψ. ψ - «Επιστροφή», Νικηφόρος Βρεττάκος - «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου», Γιώργος Σεφέρης

22 Ας δούμε κάποια βίντεο που σχετίζονται με τη μετανάστευση. ://youtu.be/sxtsp9ossrw ://youtu.be/o60ouplx6_i

23 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Δίνεται στους μαθητές φύλλο εργασίας με ερωτήσεις που αφορούν φράσεις, λέξεις, εικόνες από όσα είδαν. Επίσης υπάρχουν ερωτήσεις που συνδέουν τα όσα αφορούν τη μετανάστευση στη Λογοτεχνία, με γνώσεις τους στην Ιστορία, τη ζωγραφική ή τη ζωολογία κ.λ.π.