Εισήγηση στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα Τουρισμός σε νησιωτικές περιοχές και ειδικούς προορισμούς. Χίος Δεκεμβρίου 2000.

Transcript

1 1 Εισήγηση στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα Τουρισμός σε νησιωτικές περιοχές και ειδικούς προορισμούς. Χίος Δεκεμβρίου ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΝ ΔΥΝΑΜΕΙ ΠΕΡΙΗΓΗΤΩΝ ΑΓΡΟΤΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΟΡΙΣΜΩΝ Εμμανουηλίδου Μαρία, Γεωπόνος Ιακωβίδου Όλγα, Αν. Καθηγήτρια ΑΠΘ Σταύρακας Θεόδωρος, Φοιτητής Γεωπονίας Συμεωνίδου Πολυμάχη, Γεωπόνος Χρυσοστομίδης Γεώργιος Δημητραίος, Φοιτητής Γεωπονίας τηλ fax Θεσσαλονίκη Δεκέμβριος 2000

2 2 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων στις αγροτικές περιοχές έχει επιταχυνθεί τα τελευταία χρόνια ως αποτέλεσμα της αύξησης, αλλά και της διαφοροποίησης της ζήτησης για αναψυχή. Η γενική τάση για περισσότερες, μικρότερης διάρκειας διακοπές, κατανεμημένες στη διάρκεια του έτους, προσφέρει στις αγροτικές περιοχές και στον τοπικό πληθυσμό ευκαιρίες για αξιοποίηση των τοπικών πόρων, προς την κατεύθυνση δημιουργίας νέων οικονομικών δραστηριοτήτων. Προς την κατεύθυνση αυτή ο αγροτικός τουρισμός συγκεντρώνει σειρά πλεονεκτημάτων που τον αναδεικνύουν σε πιθανό μοχλό τοπικής ανάπτυξης. Ωστόσο η αγορά του αγροτικού τουρισμού αποτελεί μια «αγορά αγοραστών», γεγονός που σημαίνει ότι οι αγοραστές-τουρίστες επιλέγουν τις διακοπές που οι ίδιοι επιθυμούν και όχι αυτές που προσπαθούν να προωθήσουν οι πωλητές (Λογοθέτης,1998). Κατά συνέπεια, ιδιαίτερο ενδιαφέρον πρέπει να δοθεί στις ανάγκες των καταναλωτών, δηλαδή στις απαιτήσεις της τουριστικής ζήτησης. Έτσι, το αγροτοτουριστικό προϊόν δε θα πρέπει να δομηθεί γύρω από το «πουλώ ότι μπορώ να παράγω», αλλά γύρω από το «παράγω ότι μπορώ να πουλήσω», με κυρίαρχο στόχο τον προσανατολισμό στον πελάτη (Gannon,1991). Ο προσανατολισμός αυτός θα πρέπει να δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην προστασία και ανάδειξη του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, αλλά και στις ιδιαιτερότητες της τοπικής κοινωνίας. Οι σύγχρονες τάσεις της ζήτησης καθορίζονται από την αναζήτηση ενός αγροτοτουριστικού προϊόντος, το οποίο δεν περιορίζεται στην προσφορά διαμονής και διατροφής. Το προϊόν αυτό πρέπει να αποτελείται και από άλλες υπηρεσίες και δραστηριότητες, έτσι ώστε να προσφέρεται ένα ολοκληρωμένο και διαφοροποιημένο προϊόν, το οποίο να χαρακτηρίζεται από την ποιότητα και την αυθεντικότητά του. Προς την κατεύθυνση αυτή, η έρευνα αγοράς των εν δυνάμει επισκεπτών της υπαίθρου, μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην διάρθρωση του αγροτοτουριστικού προϊόντος, βάσει των χαρακτηριστικών της ζήτησης αγροτικού τουρισμού. Σκοπός της εισήγησης αυτής, είναι να εξακριβώσει τα χαρακτηριστικά των εν δυνάμει επισκεπτών της ευρύτερης περιοχής του όρους Κερκίνη της κεντρικής Μακεδονίας, καθώς και τα κίνητρα που καθορίζουν το ταξίδι και την επιλογή του αγροτικού τουρισμού ως μορφή τουρισμού. 2. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

3 3 Η βιβλιογραφία σε θέματα που αφορούν τα χαρακτηριστικά της ζήτησης των αγροτοτουριστικών υπηρεσιών άρχισε να εμφανίζεται πιο έντονα και εκτεταμένα την τελευταία δεκαετία, προκειμένου να διευκρινιστεί το προφίλ του αγροτοτουρίστα, ως μία «επίλεκτη αγορά», αλλά και να καθορισθούν τα κίνητρα πραγματοποίησης του ταξιδιού. Τα δημογραφικά και κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά των ατόμων που επιλέγουν τον αγροτικό τουρισμό για τις διακοπές τους καθορίζουν και τις τελικές επιλογές τους. Έρευνες που έγιναν στην Αυστρία και Γερμανία (Hummelbrunner και Miglbauer,1994) έδειξαν ότι η νέα εν δυνάμει αγορά του αγροτικού τουρισμού αποτελείται από νεαρής ή μέσης ηλικίας άτομα, υψηλού μορφωτικού επιπέδου, τα οποία έχουν και οικογενειακές ευθύνες.o Ronninger (1997), εξετάζοντας το προφίλ των ατόμων που επιλέγουν τον αγροτικό τουρισμό σε μία περιοχή της Νορβηγίας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι ανεξάρτητες μεταβλητές που επηρεάζουν τον εν δυνάμει αγροτοτουρίστα είναι η ηλικία, η μόρφωση, η οικογενειακή κατάσταση, το εισόδημα, το φύλο και ο αριθμός των ατόμων του νοικοκυριού. Σύμφωνα με την Ιακωβίδου (1997) και τις Τριανταφύλλου και Ιακωβίδου (2000), οι Έλληνες που επιλέγουν τον αγροτικό τουρισμό είναι νεαρής ηλικίας, υψηλού μορφωτικού επιπέδου και υψηλών ή μεσαίων εισοδημάτων. Εξάλλου, η Velasco (1999) όπως και η Caballe (1999), αναφέρουν ότι οι αγροτοτουρίστες είναι κατά μέσο όρο ηλικίας 25 με 40 ετών, άνθρωποι καλλιεργημένοι, οι οποίοι ανήκουν στα μεσαία και υψηλότερα κοινωνικά στρώματα, παντρεμένοι με παιδιά. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα χαρακτηριστικά των αγροτοτουριστών διαφοροποιούνται ανάλογα με το είδος του αγροτικού τουρισμού που τους ενδιαφέρει. Χαρακτηριστικά, ο Yasuo Ohe (2000), διαπίστωσε ότι η ηλικία των ατόμων που προτιμούν τον αγροτοτουρισμό, με την μορφή συμμετοχής στις γεωργικές δραστηριότητες, κυμαίνεται από 40 ως 59 ετών, ενώ οι Mitchell and Hall (2000), παρατήρησαν ότι οι επισκέπτες των οινοποιείων είναι κατά βάση άνδρες - χωρίς ωστόσο να λείπει η παρουσία γυναικών μέσης ηλικίας - υψηλού μορφωτικού και οικονομικού επιπέδου. Ουσιαστικός παράγοντας στην διαμόρφωση της ζήτησης του αγροτικού τουρισμού είναι και ο τόπος μόνιμης κατοικίας των επισκεπτών. Κατά κύριο λόγο, τα άτομα που δείχνουν προτίμηση προς αυτή την μορφή τουρισμού είναι εκείνα τα οποία διαμένουν σε μεγάλα αστικά κέντρα, με πληθυσμό μεγαλύτερο των κατοίκων (Ιακωβίδου,1997, Τριανταφύλλου και Ιακωβίδου,2000). Επίσης, μία ακόμη σημαντική μεταβλητή είναι η εθνικότητα των αγροτοτουριστών (Ιακωβίδου,1997, Ronninger,1997), η οποία στην

4 4 περίπτωση της Ελλάδας καθορίζεται από τους ημεδαπούς επισκέπτες (Ιακωβίδου,1997, Τριανταφύλλου,1999) και σε κάθε περίπτωση σχετίζεται άμεσα με το πολιτισμικό υπόβαθρο τους (Mansfeld, Ya acoub,1995). Σχετικά με το μέσο που επιλέγουν για να μετακινηθούν οι επισκέπτες των αγροτικών περιοχών, έρευνες (Ιακωβίδου,1997, Τριανταφύλλου,1999, Μοσχή και Παπαϊωάνου,2000, Yasuo Ohe,2000) έχουν δείξει ότι προτιμούν την αυτόνομη μετακίνηση με το ιδιωτικό τους αυτοκίνητο και όχι με κάποιο μέσο μαζικής μεταφοράς ή μέσω τουριστικών πρακτορείων. Ωστόσο η Velasco (1999) υποστηρίζει ότι ο τρόπος με τον οποίο θα ταξιδέψουν, δηλ. οργανωμένα ή ατομικά, δεν αποτελεί καθοριστικό παράγοντα του αγροτικού τουρισμού. Ο αγροτικός τουρισμός είναι μία μορφή τουρισμού η οποία μπορεί να χαρακτηρισθεί ως υπόθεση φίλων, μια και οι επισκέπτες της υπαίθρου προτιμούν να ταξιδεύουν με φίλους (Ιακωβίδου,1997, Τριανταφύλλου,1999, Clark,1999), ενημερώνονται κυρίως από φίλους για τον αγροτικό τουρισμό και θεωρούν την παραμονή τους στην ύπαιθρο ως σημαντικό παράγοντα επαφής με τους φίλους τους (Τριανταφύλλου και Ιακωβίδου, 2000). Η διάρκεια παραμονής στην ύπαιθρο συνήθως δεν υπερβαίνει τις 3 ημέρες (Ιακωβίδου,1997, Μοσχή και Παπαϊωάνου,2000). Η κύρια επιλογή των αγροτοτουριστών για διανυκτέρευση είναι ο ξενώνας -παραδοσιακού χαρακτήρα- μέσα στον πολεοδομικό ιστό του οικισμού, στον οποίο προσφέρεται και πρωινό (Ιακωβίδου κ.α.,1998, Μοσχή και Παπαϊωάνου,2000), ή σε ενοικιαζόμενα δωμάτια με πρωινό (Clark,1999). Ποια όμως είναι τα κίνητρα που καθορίζουν το ταξίδι στην ύπαιθρο και την επιλογή του αγροτικού τουρισμού ως μορφή τουρισμού; Έρευνες που έγιναν σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και στην Ελλάδα, έχουν δείξει ότι η πλειοψηφία των επισκεπτών της υπαίθρου δεν ελκύεται από μία «συνηθισμένη ύπαιθρο», αλλά από μία ύπαιθρο «ελκυστική», η ελκυστικότητα της οποίας καθορίζεται από το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, τον πολιτισμό και τις τοπικές παραδόσεις της περιοχής. Ο Hamele (1991) επισημαίνει ότι οι λόγοι για τους οποίους επιλέγεται ο αγροτικός τουρισμός είναι η επαφή με τη φύση, η ηρεμία που παρέχει η ύπαιθρος, η επαφή με τον τοπικό πληθυσμό, η υγεία, η αγροτική ζωή και η αναψυχή. Η Τριανταφύλλου (1999), μελετώντας τους λόγους για τους οποίους επιλέγει κάποιος να επισκεφθεί τον Άγιο Γερμανό, στην περιοχή των Πρεσπών (Ελλάδα), διαπίστωσε πως οι άνθρωποι που κάνουν

5 5 αγροτοτουρισμό προσβλέπουν κυρίως στην επαφή με το φυσικό περιβάλλον της περιοχής, καθώς και την πολιτιστική της κληρονομιά, ενώ συμπληρώνει πως οι κάτοικοι των μεγάλων πόλεων, που είναι κατά κύριο λόγο αυτοί που κάνουν αγροτοτουρισμό, επιθυμούν να ξεφύγουν από το στρες, την ρύπανση και τους εξαντλητικούς ρυθμούς της πόλης. Ο Ronningen (1997) εξετάζοντας τον λόγο επιλογής μίας περιοχής στην Νορβηγία, όπου είναι αναπτυγμένος ο αγροτοτουρισμός, κατέληξε στο συμπέρασμα πως σημαντικό ρόλο στην επιλογή ενός τόπου παίζει και η κουλτούρα του εν δυνάμει επισκέπτη. Αναφέρει λοιπόν «περιμένουμε οι τουρίστες εκτός της Σκανδιναβίας να ενδιαφερθούν περισσότερο για τις πολιτισμικές συνήθειες των αγροτικών περιοχών τις Νορβηγίας από ότι οι Νορβηγοί». Ακόμη διαπίστωσε πως τουρίστες οι οποίοι κατάγονται από περιοχές με έντονο το στοιχείο της μόλυνσης του περιβάλλοντος, δίνουν μεγάλη σημασία στην απουσία της από τις αγροτικές περιοχές. Η Velasco (1999) αναφερόμενη σε τουρίστες από την Ανδαλουσία τονίζει πως όσοι κάνουν αυτή τη συγκεκριμένη μορφή τουρισμού θέλουν να ξεφύγουν από την επιθετικότητα και την πολυκοσμία, ενώ υπάρχουν και κάποιοι άλλοι που επιλέγουν τον αγροτοτουρισμό εξαιτίας των αμεσότερων και φιλικότερων σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ πελατών και «επιχειρηματιών», πράγμα που δεν υπάρχει στις συνηθισμένες ξενοδοχειακές μονάδες. Όπως επισημάνει η Velasco (1999), δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου οι επιχειρήσεις μείωσαν τον αριθμό των κρεβατιών, ώστε να αυξήσουν την ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών. Τέλος η Caballe (1999) διαπιστώνει πως οι αγροτοτουρίστες είναι άνθρωποι που βέβαια ψάχνουν την ξεκούραση, αλλά παράλληλα θέλουν να απολαύσουν καλό φαγητό και όμορφα τοπία, για τα οποία είναι διατεθειμένοι να ταξιδέψουν αρκετή ώρα. Ποιες είναι οι δραστηριότητες με τις οποίες επιθυμούν να ενασχοληθούν οι αγροτοτουρίστες κατά την διάρκεια της επίσκεψης τους σε μια περιοχή; Η Ιακωβίδου κ.α. (1998) μελετώντας την περιοχή του Ελικώνα και τις δραστηριότητες που αναπτύσσουν οι τουρίστες κατά την διάρκεια της παραμονής τους εκεί, διαπίστωσε πως οι περισσότεροι επιθυμούν τη γνωριμία με τον τόπο και το καλό φαγητό, την περιήγηση στην κοιλάδα των Μουσών με άλογα ή με τα πόδια, από κατάλληλα διαμορφωμένα μονοπάτια, την επίσκεψη των μοναστηριών της περιοχής και την αγορά τοπικών παραδοσιακών προϊόντων. Στα ίδια συμπεράσματα όσον αφορά το καλό φαγητό, τη γνωριμία με τον πολιτισμό της περιοχής, και το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον καταλήγει και η Τριανταφύλλου (1999), για τους επισκέπτες της περιοχής του Αγίου Γερμανού. Στην συγκεκριμένη περίπτωση εκφράζεται και η

6 6 επιθυμία για επίσκεψη στον υδροβιότοπο της περιοχής. Οι Μοσχή και Παπαϊωάννου (2000) σε έρευνα τους για τον ορεινό όγκο του Πάϊκου, κατέληξαν στην διαπίστωση πως οι εν δυνάμει επισκέπτες της περιοχής θέλουν να ασχοληθούν με περιπάτους στο δάσος, με βόλτες στο βουνό με άλογα, καθώς και με επισκέψεις στα μοναστήρια και στα οινοποιεία της περιοχής, παρακολουθώντας μάλιστα και μαθήματα οινολογίας. Άλλες λιγότερο επιθυμητές δραστηριότητες είναι επισκέψεις σε λαογραφικά μουσεία και σε μουσεία φυσικής ιστορίας, ενώ η ενασχόληση με αθλητικές δραστηριότητες αφήνει τους αγροτοτουρίστες αδιάφορους. Τέλος εξετάστηκε και η επιθυμία των επισκεπτών να συμμετάσχουν στην παραγωγή των τοπικών προϊόντων καθώς και στην αγροτική ζωή, δραστηριότητες όμως που δεν δείχνουν να τους ενδιαφέρουν. Για την συγκεκριμένη απροθυμία των Ελλήνων αγροτοτουριστών για συμμετοχή στις γεωργικές δραστηριότητες αναφέρονται και η Ιακωβίδου (1997) και η Τριανταφύλλου (1999) λέγοντας πως ο αγροτοτουρισμός στην Ελλάδα δεν βρίσκει εφαρμογή εξαιτίας του τρόπου αντιμετώπισης του αγροτικού κόσμου από την ελληνική κοινωνία, αλλά εξαιτίας και της δομής της ελληνικής γεωργίας. Ο Yasuo Ohe (2000) αναφερόμενος στον αγροτικό τουρισμό στην Ιαπωνία συμπληρώνει στις υπάρχοντες μορφές αυτού, τον δασικό τουρισμό και τον τουρισμό ψαρέματος. Οι δραστηριότητες με τις οποίες επιλέγουν να ασχοληθούν οι επισκέπτες της υπαίθρου, παρέχουν τη δυνατότητα στις περιοχές που επισκέπτονται να ανακαλύψουν και να αναδείξουν το αγροτοτουριστικό τους δυναμικό και να καθορίσουν την επιτυχημένη προώθηση του αγροτοτουριστικού τους προιόντος. 3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η έρευνα αγοράς έγινε προκειμένου να διερευνηθούν οι τάσεις της εν δυνάμει υπάρχουσας τουριστικής αγοράς για αγροτοτουριστικές δραστηριότητες στην ευρύτερη περιοχή του όρους Κερκίνη. Για το σκοπό αυτό έγινε έρευνα σε δύο επίπεδα. Σε πρώτο επίπεδο πραγματοποιήθηκε η ποιοτική έρευνα και σε δεύτερο επίπεδο η ποσοτική. Για την ποιοτική έρευνα χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος των προσωπικών συνεντεύξεων σε ομάδες καταναλωτών (focus group). Για το σκοπό αυτό διαμορφώθηκαν 25 ερωτήσεις οι οποίες αναφέρονταν σε διάφορες αγροτοτουριστικές δραστηριότητες οι

7 7 οποίες μπορούν να αναπτυχθούν στην ευρύτερη περιοχή του όρους Κερκίνη, αξιοποιώντας τους υπάρχοντες εκεί τουριστικούς πόρους. Στις ερωτήσεις αυτές κλήθηκαν να απαντήσουν 3 ομάδες, που η κάθε μία από αυτές αποτελούνταν από 5 ως 6 άτομα. Τα άτομα που συμμετείχαν στις ομάδες αυτές διέφεραν μεταξύ τους κατά φύλο, ηλικία, επάγγελμα, οικογενειακή κατάσταση και μορφωτικό επίπεδο, έτσι ώστε να αντιπροσωπεύονται σε αυτά όλες οι κατηγορίες του πληθυσμού. Κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων, οι οποίες μαγνητοφωνήθηκαν, δόθηκε η δυνατότητα στους ερωτηθέντες να αναπτύξουν τις ιδέες, τις γνώμες και τα πιστεύω τους, σχετικά με την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων αγροτικού τουρισμού στην ευρύτερη περιοχή του όρους Κερκίνη. Η ποιοτική έρευνα πραγματοποιήθηκε στην Θεσσαλονίκη τον Μάρτιο του Οι απαντήσεις απομαγνητοφωνήθηκαν, κωδικοποιήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν στο σχεδιασμό της ποσοτικής έρευνας. Η ποσοτική έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια ερωτηματολογίου. Το ερωτηματολόγιο περιελάμβανε συνολικά 45 ερωτήσεις, κλειστές και ανοιχτές, καθώς και προκατασκευασμένες ερωτήσεις. Ο σχεδιασμός του ερωτηματολογίου και οι θεματικές ενότητες που περιλαμβάνει, βασίστηκαν στα αποτελέσματα της ποιοτικής έρευνας και στη θεωρία της έρευνας αγοράς (Κιτσοπανίδης, Καμενίδης,1992), η οποία στην προκειμένη περίπτωση αφορά την έρευνα αγοράς υπηρεσιών και προϊόντων. Το μέγεθος του δείγματος, το οποίο επιλέχθηκε με βάση τη δειγματοληψία ευκολίας -convenience sampling- (Τιλικίδου,1996), ανήλθε στα 300 άτομα. Η συμπλήρωση των ερωτηματολογίων έγινε με προσωπικές συνεντεύξεις στην περιοχή της Θεσσαλονίκης από τέλη Μαρτίου μέχρι αρχές Μαΐου Στη συνέχεια έγινε κωδικοποίηση των απαντήσεων και επεξεργασία τους με τη χρησιμοποίηση του πακέτου EXCEL της Microsoft. 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΓΟΡΑΣ 4.1 Η περιοχή του όρους Κερκίνη ως περιοχή προορισμού αγροτικού τουρισμού Η ευρύτερη περιοχή του όρους Κερκίνη γνωστού και ως Μπέλες,η οποία αποτελεί και την περιοχή αναφοράς της έρευνας, βρίσκεται στο νομό Σερρών και αποτελεί το φυσικό σύνορο μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας.

8 8 Η περιοχή καλύπτεται από φυλλοβόλα και πλατύφυλλα δάση, με κυρίαρχα είδη τη βελανιδιά, την καστανιά, το μακεδονικό έλατο και την οξιά. Η σύνθεση της βλάστησης συμπληρώνεται από κωνοφόρα δέντρα και πλήθος αρωματικών και μελισσοτροφικών φυτών. Το πλούσιο υδρογραφικό δίκτυο και η έντονη παρουσία των χειμάρρων στο δασικό συγκρότημα του όρους Κερκίνη επηρεάζουν άμεσα την χλωρίδα της περιοχής, με συνέπεια και την παρουσία μεγάλων θηλαστικών, όπως ζαρκάδια, λύκοι και αγριογούρουνα, αλλά και μικρότερων, όπως λαγοί και ερπετά. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η τεχνητή λίμνη Κερκίνη, η οποία είναι ένας από τους πιο γνωστούς και δυναμικούς υγροβιότοπους της χώρας και από το 1971 προστατεύεται από τη διεθνή σύμβαση Ramsar. Στην Κερκίνη έχουν παρατηρηθεί τουλάχιστον 300 είδη πουλιών και μεγάλος αριθμός φυτικών ειδών, με αξιοσήμαντη την παρουσία των νούφαρων. Ακόμη, αξίζει να σημειωθεί ότι στην λίμνη ζει ο μεγαλύτερος αριθμός βουβαλιών στην Ελλάδα Στην ευρύτερη περιοχή της Κερκίνης υπάρχουν10 οικισμοί με συνολικό πληθυσμό 3578 κατοίκους και κύρια απασχόληση στη γεωργία -με επικράτηση των καλλιεργειών του καπνού και των σιτηρών- και στην κτηνοτροφία όπου επικρατεί η εκτροφή προβάτων. 4.2 Αποτελέσματα ποιοτικής έρευνας Από την ανάλυση των δεδομένων της ποιοτικής έρευνας διαπιστώθηκε ότι μόνο το 60% των ερωτηθέντων γνωρίζει την έννοια του αγροτοτουρισμού. Αν και το 87% περίπου των ερωτηθέντων δεν γνωρίζουν την περιοχή της Κερκίνης, ούτε και κάποιο από τα χωριά της, το 93,33% θα ήθελε να την επισκεφθεί. Η επιθυμητή διάρκεια παραμονής στην περιοχή περιορίζεται σε μία με τρεις ημέρες, αντιμετωπίζεται δηλαδή ως τόπος ολιγοήμερων διακοπών. Πολλοί από τους ερωτηθέντες επιθυμούν να γνωρίσουν την περιοχή και το φυσικό περιβάλλον του Μπέλες κάνοντας περιπάτους και δοκιμάζοντας παραδοσιακές γεύσεις με τη συντροφιά της οικογένειάς τους (40%) ή των φίλων τους (46,67%). Οι περισσότεροι από αυτούς θα ήθελαν να διανυκτερεύσουν σε ξενώνες μέσα στο χωριό, ενώ λίγοι είναι αυτοί που θα προτιμούσαν να καταλύσουν σε ξενοδοχείο ή αρχοντικό της περιοχής. Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων θα έστελνε τα παιδιά του σε κατασκηνώσεις της περιοχής και θα ήθελε να τα επισκεφτεί κατά τη διάρκεια της εκεί παραμονής τους, ενώ

9 9 αρκετοί από αυτούς θα ήθελαν να διανυκτερεύσουν σε κάποιο κατάλυμα κοντά στην κατασκήνωση ή ξενώνες στο χωριό. Οι ερωτηθέντες είναι πρόθυμοι να συμμετέχουν σε πανηγύρια και πολιτιστικές δραστηριότητες της περιοχής, να επισκεφτούν χώρους άσκησης παραδοσιακών επαγγελμάτων, καθώς και να αγοράσουν τοπικά προϊόντα. Μικρότερο ενδιαφέρον δείχνουν για συμμετοχή σε γεωργικές δραστηριότητες και σε παρασκευή τοπικών προϊόντων. Τέλος, η ενημέρωση για τις διάφορες δραστηριότητες αναψυχής που υπάρχουν στην περιοχή θα ήθελαν να γίνεται κυρίως από τον έντυπο τύπο και λιγότερο από διάφορους άλλους κρατικούς, ιδιωτικούς και δημοτικούς φορείς. Όσον αφορά τα χαρακτηριστικά των ατόμων που συμμετείχαν στην ποιοτική έρευνα το 33,33% είναι άντρες και το 66,67% γυναίκες. Από αυτά το 53,33% είναι ηλικίας κάτω των 35 ετών, το 40% ανήκει στην κλάση και ένα ελάχιστο ποσοστό (6,67%) στην κλάση των Σχετικά με το επάγγελμά τους, προκύπτει ότι τα 5 από το σύνολο των 15 ατόμων ασχολούνται με τα οικιακά, τα 4 είναι υπάλληλοι του δημόσιου ή του ιδιωτικού τομέα, ενώ υπάρχουν μικρότερα ποσοστά φοιτητών και ελεύθερων επαγγελματιών. Το μορφωτικό τους επίπεδο είναι υψηλό με τους 9 στους 15 να έχουν τελειώσει κάποια ανώτατη ή ανώτερη σχολή, ενώ 5 είναι απόφοιτοι λυκείου και 1 δημοτικού. 4.3 Αποτελέσματα ποσοτικής έρευνας Η ανάλυση των δεδομένων των 300 ερωτηματολογίων των κατοίκων του πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης έδειξε πώς το 55,67% αυτών είναι άνδρες και το 44,33% γυναίκες. Η οικογενειακή κατάσταση του δείγματος παρουσιάζει ισορροπία μεταξύ των ανύπαντρων και των παντρεμένων, με πολύ μικρό ποσοστό χήρων και διαζευγμένων (5,02%). Οι ηλικίες των ερωτηθέντων κυμαίνονται από 18 έως και μεγαλύτερες των 65 ετών. Συγκεκριμένα, το 30,11% ανήκει στην κλάση ηλικιών κάτω των 25 ετών και ακολουθεί η κλάση των με ποσοστό 24,75%. Το μορφωτικό τους επίπεδο είναι υψηλό, καθώς το 64,55% έχει τεχνική, ανώτερη ή ανώτατη εκπαίδευση και η οικονομική τους κατάσταση είναι σε αντιπροσωπευτικά επίπεδα αφού το 36,11% έχει μηνιαίες αποδοχές άνω των δραχμών, ενώ μόνο το 11,91% εμφανίζεται με εισόδημα χαμηλότερο των δραχμών. Τέλος, σε ότι αφορά την επαγγελματική

10 10 κατάσταση των μελών του δείγματος διαπιστώθηκε ότι αντιπροσωπεύεται ένας μεγάλος αριθμός επαγγελμάτων. Οι απαντήσεις των ερωτηθέντων για το αν πραγματοποιούν ολιγοήμερες εξορμήσεις εκτός της πόλης έδειξαν, στην συντριπτική τους πλειοψηφία (76,92%), πως οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης φροντίζουν να ξεφεύγουν από την καθημερινή ζωή της πόλης. Η συχνότητα αυτών των εξορμήσεων κυμαίνετε από 1 έως 3 φορές το χρόνο για το 41,53%, από 4 έως 6 φορές για το 25,42%, ενώ είναι αξιοσημείωτο το ποσοστό αυτών που εξορμούν περισσότερες από 6 φορές το χρόνο (33,05%). Αξίζει να σημειωθεί ότι το 71,33% προτιμά την αυτόνομη μετακίνηση, με ιδιωτικό αυτοκίνητο, ενώ τις οργανωμένες εξορμίσεις, μέσω ενός ταξιδιωτικού γραφείου, προτιμά το 28,32%. H περιοχή του όρους Κερκίνη είναι μία ελκυστική περιοχή για τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης, γεγονός που αποδεικνύεται και από την μεγάλη προθυμία των ερωτηθέντων να την επισκεφθούν (88,67%). Το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών, 67,29% δηλώνει ότι θα ήθελε να πραγματοποιήσει την επίσκεψη αυτή με τους φίλους του και το 24,06% με την οικογένεια του (Πίνακας 1). Πίνακας 1: Κατανομή των περιηγητών με βάση την επιλογή των συνταξιδιωτών τους Επιλογές Άτομα % Μόνος-η 6 2,26 Με τα παιδιά σας 64 24,06 Με φίλους ,29 Συνδυασμοί των παραπάνω 10 3,76 Δεν απάντησαν 7 2,63 ΣΥΝΟΛΟ 266* 100 ΠΗΓΗ: Ερωτηματολόγιο έρευνας * Από τα 300 άτομα, τα 34 δήλωσαν ότι δεν επιθυμούν να επισκεφτούν την περιοχή Όσον αφορά την διάρκεια της επίσκεψης στην περιοχή, το 48,26%, δηλώνει πως θα ήθελε να διανυκτερεύσει μόνο για ένα βράδυ, το 25,49% για περισσότερα του ενός, ενώ σημαντικό είναι και το ποσοστό όσων επιθυμούν η επίσκεψή τους στην περιοχή να είναι ημερήσια (26,25%). Ως επικρατέστερη πρώτη επιλογή για διανυκτέρευση αναφέρεται ο ξενώνας ή το μικρό ξενοδοχείο μέσα στο χωριό (44,78%), ως δεύτερη οι ανεξάρτητες κατοικίες και διαμερίσματα (29,85%) και ως τρίτη τα ενοικιαζόμενα δωμάτια (31,7%) αλλά και οι ανεξάρτητες κατοικίες και διαμερίσματα (31,7%). Η επικρατέστερη τέταρτη επιλογή είναι οι ξενώνες έξω από το χωριό και μόνο σε πέμπτη επιλογή έρχεται η

11 11 διανυκτέρευση στην ύπαιθρο(πίνακας 2).Από τα στοιχεία αυτά διαπιστώνουμε ότι οι επισκέπτες της υπαίθρου δεν προτιμούν να διαμένουν σε οργανωμένους ανοιχτούς χώρους, αλλά σε καταλύματα μέσα στο χωριό, γεγονός που μπορεί να οφείλεται είτε στην καλύτερη αξιοποίηση της υπάρχουσας στο χωριό υποδομής, είτε στην επιθυμία τους να συμμετέχουν στην καθημερινή ζωή του χωριού, να γνωρίσουν τα ήθη και τα έθιμα της περιοχής, είτε τέλος στη δυνατότητα που τους παρέχεται να αναπτύξουν στενότερες σχέσεις με τους κατοίκους του χωριού. Πίνακας 2: Κατανομή των περιηγητών με βάση την προτίμηση καταλύματος. Προτιμήσεις (%) Επιλογές 1 η 2 η 3η 4η 5η Ενοικιαζόμενα δωμάτια 18,28 22,39 31,7 19,77 7,84 Ανεξάρτητες κατοικίες/διαμερίσματα 12,69 29,85 31,7 19,03 6,72 Ξενώνες/ξενοδοχεία μέσα στο χωριό 44,78 20, ,69 5,60 Ξενώνες έξω από το χωριό 14,55 21,64 18,7 40,30 4,84 Ύπαιθρος 9,70 5,22 1,86 8,21 75,00 ΣΥΝΟΛΟ ΠΗΓΗ: Ερωτηματολόγιο έρευνας Ωστόσο, η απλή διαμονή σε οποιασδήποτε μορφής καταλύματα όπως επίσης και η διαμονή με πλήρη διατροφή ενδιαφέρει μόνο το 26,21% και 17,59% αντίστοιχα, ενώ η διαμονή με πρωινό φαίνεται να είναι η πλέον επιθυμητή από τους εν δυνάμει επισκέπτες της περιοχής. Το χαμηλό ποσοστό της επιλογής πλήρους διατροφής μαζί με το κατάλυμα εξηγείται από το γεγονός ότι ο χώρος εστίασης που θα προτιμούσαν οι επισκέπτες είναι οι ταβέρνες με παραδοσιακό φαγητό, αφού το 53,71% προτιμά αυτούς τους χώρους για το φαγητό του. Το χρηματικό ποσό που είναι διατεθειμένο να πληρώσει το 37,41% των εν δυνάμει αγροτοτουριστών της περιοχής κυμαίνεται από έως δραχμές για μία διανυκτέρευση, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό (28,67%) δεν είναι διατεθειμένο να δαπανήσει πάνω από δραχμές. Η υψηλή αυτή τιμή που φέρεται διατεθειμένο ένα μεγάλο μέρος του δείγματος να καταβάλλει, ώστε να εξασφαλίσει την διαμονή του, οφείλεται και στο γεγονός ότι οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες έχουν υψηλό εισόδημα. Παράλληλα με την προσφορά καταλύματος στην περιοχή των οικισμών του όρους Κερκίνη,θα μπορούσαν να αναπτυχθούν και άλλες αγροτοτουριστικές δραστηριότητες οι

12 12 οποίες να σχετίζονται με το φυσικό περιβάλλον της περιοχής (όρος και λίμνη Κερκίνη) αλλά και με τις παραδόσεις της περιοχής και τα τοπικά - παραδοσιακά της προιόντα. Οι άνθρωποι που μετείχαν στην έρευνα δήλωσαν πρόθυμοι να συμμετάσχουν σε δραστηριότητες όπως περίπατοι στο δάσος (83,61%), με στάσεις τόσο σε οργανωμένουςστεγασμένους χώρους (41,60%), όσο και σε υπαίθριους χώρους (51,20%), καθώς και βόλτες με άλογα, σε μικρότερα όμως ποσοστά (67,67%) στο όρος Κερκίνη και γύρω από τη λίμνη.h δραστηριότητa που φαίνεται να ενδιαφέρει λιγότερους επισκέπτες της περιοχής είναι η βόλτα με ποδήλατα, αφού μόνο το 45,33% θα επιθυμούσε κάτι τέτοιο. Σε όλες τις παραπάνω δραστηριότητες η επιθυμητή διάρκεια δεν ξεπερνά τις 3 ώρες. Η επιθυμητή διάρκεια όλων των προτεινόμενων δραστηριοτήτων μπορούμε να πούμε ότι εκφράζει το προφίλ του Έλληνα αγροτοτουρίστα ο οποίος δεν επιθυμεί ιδιαίτερα κουραστικές δραστηριότητες κατά την διάρκεια των διακοπών του. Άλλες δραστηριότητες όπως αθλητικές φαίνεται να αφήνουν αδιάφορους τους περισσότερους από τους ερωτηθέντες. Όσοι εξέφρασαν επιθυμία να συμμετάσχουν σε αθλητικές δραστηριότητες δήλωσαν πως αυτές θα πρέπει να σχετίζονται με την μορφολογία της περιοχής προτείνοντας κυρίως την ορειβασία και την πεζοπορία στο βουνό, ενώ ένα μικρό ποσοστό πρότεινε και κάποια αθλήματα λιγότερο γνωστά όπως κανό, rafting και κωπηλασία. Η μικρή διάθεση συμμετοχής σε αθλητικές δραστηριότητες οφείλεται κατά κύριο λόγο στο γεγονός ότι ο Έλληνας αγροτοτουρίστας έχει συνδέσει την επίσκεψή τους με δραστηριότητες που συνδέονται άμεσα με αυτή. Όλοι οι ερωτηθέντες δήλωσαν πως παράλληλα με την επίσκεψη τους στην περιοχή θα επιθυμούσαν να επισκεφθούν και ένα μουσείο φυσικής ιστορίας της περιοχής ή ένα λαογραφικό μουσείο ή και κάποιο κέντρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, δίνοντας μεγαλύτερη βαρύτητα σε μια επίσκεψη στο μουσείο φυσικής ιστορίας (40,41%) και μετά στο λαογραφικό μουσείο και το κέντρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης με ποσοστά προτίμησης 33,56% και 26,03% αντίστοιχα.(πίνακας 3) Πίνακας 3: Προτιμήσεις περιηγητών για διάφορες επισκέψεις. Προτιμήσεις (%) Επιλογές 1η 2η 3η Μουσείο φυσικής ιστορίας 40,41 43,48 15,75 Λαογραφικό μουσείο 33,56 27,40 39,40 Κέντρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης 26,03 28,76 45,21 ΣΥΝΟΛΟ ΠΗΓΗ: Ερωτηματολόγιο έρευνας

13 13 Ο υδροβιότοπος της λίμνης Κερκίνης φαίνεται να είναι η πιο ελκυστική δραστηριότητα αφού το 93,33% δηλώνει πρόθυμο να πραγματοποιήσει μια τέτοια επίσκεψη και να την συνδυάσει είτε με περιήγηση σε αυτή (50,92% τη θέτουν σε πρώτη προτεραιότητα),είτε με την παρατήρηση πουλιών (29,31%) τη θέτουν στην πρώτη θέση της δεύτερης προτεραιότητας),ενημέρωση για την χλωρίδα και πανίδα της λίμνης, είτε τέλος παρακολούθηση σεμιναρίων (Πίνακας 4). Πίνακας 4: Επιλογή δραστηριοτήτων στην λίμνη Κερκίνη. Προτιμήσεις (%) Επιλογές 1 η 2η 3η 4η 5η Παρατήρηση πουλιών από απόσταση 15,38 29,31 25,27 22,71 7,33 Περιήγηση στη λίμνη με βάρκα 50,92 19,41 13,55 5,86 10,26 Παρακολούθηση ενημερωτικών σεμιναρίων 6,96 10,26 13,19 23,44 46,15 Ξενάγηση / ενημέρωση από ειδικούς 20,15 24,54 27,47 21,98 5,86 Επίσκεψη στο τόπο διαβίωσης των βουβαλιών 6,59 16,48 20,52 26,01 30,40 ΣΥΝΟΛΟ ΠΗΓΗ: Ερωτηματολόγιο έρευνας Παρά το γεγονός ότι η συμμετοχή στον τρόπο ζωής της περιοχής ακούγεται πολύ ελκυστική για τους ερωτηθέντες και οι περισσότεροι επιθυμούν να συμμετάσχουν σε αυτή (78,93%) μόνο το 35,02% του δείγματος θέλει να ασχοληθεί και να γνωρίσει από κοντά τον τρόπο ζωής ενός αγρότη καθώς και να μετέχει στις γεωργικές εργασίες. Η μικρή διάθεση που παρατηρείτε οφείλεται καταρχάς στο γεγονός της δυσκολίας και της κούρασης αυτών των εργασιών, καθώς επίσης και στα βιώματα των περισσότερων άνω των 35 ετών Ελλήνων οι οποίοι κατά την συντριπτική τους πλειοψηφία μεγάλωσαν σε αγροτικές οικογένειας και οι τότε δυσκολίες του συγκεκριμένου τρόπου ζωής τους δημιούργησαν μία δεδομένη, αρνητική στάση, προς αυτόν. Τέλος για να εξηγήσουμε το μικρό ποσοστό που επιθυμεί να μετέχει στις αγροτικές εργασίες θα πρέπει να λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι ακόμα και σήμερα ένα μεγάλο μέρος των Ελλήνων ασχολείται ερασιτεχνικά με την γεωργία με αποτέλεσμα ο συγκεκριμένος τρόπος ζωής να μην είναι εντελώς άγνωστος. H συμμετοχή των εν δυνάμει επισκεπτών της περιοχής στην παρασκευή τοπικών προϊόντων φαίνεται να αφήνει αδιάφορο ένα σημαντικό ποσοστό αυτών (58,53%), απροθυμία που κυρίως οφείλεται στην απροθυμία των ανδρών που αποτελούν το 55,67% του δείγματος. Η αγορά δείχνει διατεθειμένη να αποδεχθεί τα βιολογικά προϊόντα (72,24%) καθώς και τις υψηλότερες τιμές που θα πρέπει οι καταναλωτές να πληρώσουν

14 14 για να τα αποκτήσουν, αφού το 61,68% είναι πρόθυμο να δώσει έως και 30% μεγαλύτερη τιμή από την κανονική, ενώ υπάρχει και ένα ποσοστό 22,43% που είναι διατεθειμένο να τα πληρώσει έως και 50% ακριβότερα. Το γεγονός της υψηλής αποδοχής των βιολογικών προϊόντων οφείλεται στα προβλήματα που ήρθαν στην επιφάνεια τα τελευταία χρόνια όσον αφορά την ποιότητα των προϊόντων συμβατικής γεωργίας και την άγνοια των καταναλωτών για τις συνθήκες παραγωγής τους. Σχήμα 1: Πρόθεση αγοράς βιολογικών προϊόντων με βάση τις τιμές τους. Τιμές β ιολογικώ ν π ροϊόντων Κατά 30% Κατά 50% Κατά 100% Άλλο τι Συνδυασμοί 6,54 8,88 0,47 22,43 61,68 ΠΗΓΗ: Ερωτηματολόγιο έρευνας Πόλος έλξης νέων επισκεπτών καθώς και τρόπος ανάπτυξης αγροτοτουριστικής συνείδησης σε παιδιά μικρότερης ηλικίας θα μπορούσε να αποτελέσει η δημιουργία μίας παιδικής κατασκήνωσης. Το 76,36% δήλωσε πως θα έστελνε τα παιδιά του σε μια τέτοιου τύπου κατασκήνωση η οποία θα τα έφερνε σε επαφή με τη φύση και θα τους παρείχε γνώσεις περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ενώ παράλληλα θα βοηθούσε και στην μελλοντική ανάπτυξη του αγροτοτουρισμού. Προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης όμως επιθυμούν και οι ίδιοι οι γονείς που να απευθύνονται και σε ανθρώπους μεγαλύτερων ηλικιών, μια τέτοια δραστηριότητα δηλώνει πως πρόθυμα θα παρακολουθούσε το 89,67% του δείγματος.

15 15 Πίνακας 5: Κατανομή των περιηγητών με βάση την επιθυμητή πηγή πληροφόρησης. Επιλογές Άτομα % Μέσω ταξιδιωτικών πρακτορείων 21 7,0 Μέσω οργανωμένων δημοτικών γραφείων ενημέρωσης 48 16,0 Από τον ΕΟΤ 41 13,7 Από τον έντυπο τύπο 18 6,0 Από την τηλεόραση 56 18,7 Από φίλους 29 9,7 Άλλο 1 0,3 Συνδυασμοί των παραπάνω 86 28,7 ΣΥΝΟΛΟ ,0 ΠΗΓΗ: Ερωτηματολόγιο έρευνας Το βασικό πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπίσει μια περιοχή που θέλει να αναπτύξει αγροτοτουρισμό είναι η δυσκολία ενημέρωσης των εν δυνάμει επισκεπτών της. Οι προτεινόμενοι τρόποι πληροφόρησης, από τους ίδιους τους καταναλωτές του αγροτοτουριστικού προϊόντος που η περιοχή προσφέρει, είναι μέσο πολλών καναλιών ενημέρωσης. Τέτοια κανάλια ενημέρωσης αποτελούν η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, διάφορα έντυπα ανάλογης ύλης, ο Ε.Ο.Τ καθώς και τα τοπικά γραφεία ενημέρωσης της περιοχής τα οποία αν δεν υπάρχουν θα πρέπει να δημιουργηθούν. Αξίζει να σημειωθεί ότι μόνο το 7,0% των μελών του δείγματός μας επιθυμεί να έχει τη σχετική πληροφόρηση από τα πρακτορεία ταξιδίων.(πίνακας 5). 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την ανάλυση που προηγήθηκε, διαπιστώθηκε ότι τα άτομα που επιλέγουν τον αγροτοτουρισμό είναι κυρίως νεαρής ηλικίας, υψηλού μορφωτικού επιπέδου και υψηλού εισοδήματος, άτομα που δείχνουν συχνά προτίμηση στις ολιγοήμερες εξορμήσεις, καθ όλη την διάρκεια του έτους και είναι διατεθημένα να δαπανήσουν αρκετά υψηλά ποσά χρημάτων για τη διαμονή τους στην περιοχή. Οι μικρής διάρκειας διακοπές και η κατανομή τους στην διάρκεια του έτους προσδίδει στον αγροτικό τουρισμό τον χαρακτήρα δευτερεύουσων συμπληρωματικών διακοπών. Τα χαρακτηριστικά εξάλλου των εν δυνάμει επισκεπτών της περιοχής, και κυρίως το υψηλό ποσό χρημάτων που είναι διατεθειμένοι να δαπανήσουν στην περιοχή που επισκέπτονται, δίνουν την ευκαιρία στην τοπική κοινωνία να επιτύχει το μέγιστο των

16 16 οικονομικών αποτελεσμάτων από την ανάπτυξη του αγροτικού τουρισμού στον τόπο της, όχι μέσω της αύξησης του αριθμού των επισκεπτών σ αυτόν, αλλά μέσω της μεγιστοποίησης των ευκαιριών για αύξηση των δαπανών από τους επισκέπτες του. Με άλλα λόγια το πέρασμα από τις οικονομίες κλίμακας, στις οικονομίες σκοπού, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Greffe(1991). Το τελευταίο επιβάλλει τη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου και διαφοροποιημένου αγροτοτουριστικού προϊόντος, υψηλής ποιότητας, το οποίο θα απαρτίζεται από διάφορες δραστηριότητες και θα περιλαμβάνει, εκτός των βασικών υπηρεσιών διαμονής και διατροφής, νέες υπηρεσίες και δραστηριότητες, οι οποίες θα προσφέρουν στους επισκέπτες τη δυνατότητα να γνωρίσουν το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της περιοχής που επισκέπτονται, καθώς επίσης και τον τρόπο ζωής των κατοίκων της. Οι νέες υπηρεσίες και δραστηριότητες θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένες στις απαιτήσεις των περιηγητών για λίγων ωρών περιπάτους στο δάσος ή γύρω από τη λίμνη, με τα πόδια ή με άλογα, για ενημέρωση σχετικά με το περιβάλλον, τη χλωρίδα και πανίδα της λίμνης και του δάσους, για επισκέψεις σε μουσεία της περιοχής και αγορά τοπικών παραδοσιακών και κυρίως βιολογικών προϊόντων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η εμπειρία της αγροτικής ζωής, με συμμετοχή των επισκεπτών στις εργασίες της γεωργικής εκμετάλλευσης, δεν ενδιαφέρει τους εν δυνάμει επισκέπτες της υπαίθρου, με αποτέλεσμα ο αγροτουρισμός ή τουρισμός στα αγροκτήματα ως μορφή τουρισμού, να μην τους ενδιαφέρει, τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον, Όλες οι υπηρεσίες και δραστηριότητες θα πρέπει να διακρίνονται για την ποιότητα και αυθεντικότητα τους προκειμένου να καταστούν ελκυστικές. Παράλληλα απαιτείται η διασφάλιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών γεγονός που επιβάλει αφενός τη δικτύωση όσων ασχολούνται με τον αγροτικό τουρισμό και αφετέρου την εφαρμογή συμφώνων ποιότητας καθώς και την τήρηση αυτών. Η πρωτοβουλία για την οργάνωση των συμφώνων ποιότητας μπορεί να προέρχεται από εθνικούς, περιφερειακούς και τοπικούς φορείς, αναπτυξιακές εταιρείες, καθώς και από ενώσεις των ίδιων των επιχειρηματιών, όπου αφενός θα καθορίζονται οι προδιαγραφές ποιότητας και αφετέρου θα επιβλέπεται η εφαρμογή τους.

17 17 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Caballé, A. Farm tourism in Spain: a gender prospective GeoJournal, Volume 48, 1999, pp Clark, J. Marketing structures for farm tourism; beyond the individual provider of rural tourism. JOURNAL OF SUSTAINABLE TOURISM, Volume 7, No 1, 1999, pp Gannon, A. Rural Tourism as a Factor in Rural Community Economic Development for Economies in Transition. JOURNAL OF SUSTAINABLE TOURISM, Volume 2, No 1 & 2, 1994, pp Greffe, X. Trois idees fixes en guise de synthese de la conference. Actes des rencontres Baronnies, Janvier Hummelbrunner, R., Miglbauer, E. Tourism Promotion and Potential in Peripheral Areas: The Austrian Case. JOURNAL OF SUSTAINABLE TOURISM, Volume 2, No 1 & 2, 1994, pp Iakovidou, O. Agro-tourism in Greece: The case of Women Agro-tourism Co-operatives of Ambelakia. MEDIT, Volume 8, No 1, 1997, pp Ιακωβίδου, Ο. Μελέτη ανάπτυξης αγροτικού τουρισμού στον ορεινό όγκο Ελικώνα Ν. Βοιωτίας. Τμήμα Γεωπονίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Katalin, A. The Place and Role of Rural Tourism as a Special Tourism Product in Hungarian Tourism. in: RURAL TOURISM: A Solution for Employment, Local Development and Environment, Israel, 1996, pp Λογοθέτης, Μ. Αγροτικός Τουρισμός. Μια Εναλλακτική Λύση.- Αθήνα, Mansfeld, Y., Ya acoub, K. Patterns of Tourist Destination-Choice and Travel Behaviour among Members of the Urban and Rural Arab Community of Israel: A Comparative Study of Haifa and Ibilin. GeoJournal, Volume 35, No 4, 1995, pp Mitchell, R., Hall, M., C. Touristic Terroir: The importance of region in the wine tourism experience. Paper presented at the 1 ο International Seminar: Agrotourism and Rural Tourism. A key option for the Rural Integrated and Sustainable Development Strategy, Perugia, Italy, September, 2000, pp Μόσχη, Π., Παπαϊωάννου, Α. Ζήτηση αγροτοτουριστικών δραστηριοτήτων στον ορεινό όγκο του Πάϊκου, - Πτυχιακή διατριβή, Τομέας Αγροτικής Οικονομίας, Αριστοτέλειο

18 18 Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ohe, Y. The visitors characteristics of pick-your-own farms in Japan. Paper presented for the 1 ο World Forum on Agritourism and Rural Tourism: Agrotourism and Rural Tourism. A key option for the Rural Integrated and Sustainable Development Strategy, Perugia, Italy, September, 2000, pp Ronningen, M. Why do tourists visit rural settings? A study of vacation motivations stated by tourists visiting a rural region in Norway. Paper presented for the 17 th European Congress for Rural Sociology, Chania (Crete), Greece, August, Τριανταφύλλου, Κ. Ο Άγιος Γερμανός στο χάρτη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Η συμβολή του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισμού. Μεταπτυχιακή διατριβή, Τομέας Αγροτικής Οικονομίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τριανταφύλλου, Κ., Ιακωβίδου, Ο. Παράγοντες που διαμορφώνουν τις επιλογές των επισκεπτών της υπαίθρου. Η περίπτωση των επισκεπτών του Αγίου Γερμανού. Εισήγηση στο 6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Αγροτικής Οικονομίας με θέμα: Αναζητώντας το Αύριο της Ελληνικής Γεωργίας, Θεσσαλονίκη, Ελλάδα, Νοεμβρίου, Τσάρτας, Π. Αγροτοτουρισμός: Μεταβολή στο πρότυπο του μαζικού τουρισμού. Ελληνική Τράπεζα Βιομηχανίας Ανάπτυξης, Αθήνα, Velasco, M., J., P. Andalusian women and their participation in rural tourist trade. GeoJournal, Volume 48, 1999, pp