ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΚΥΠΡΟΥ

Transcript

1 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΚΥΠΡΟΥ ΤΕΥΧΟΣ 4 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012 ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ιωάννης Στυλιανού- Λουκία Γεωργίου Κλινική έρευνα Σελ. 3 Δρ. Παντελής Κουντουράκης Κληρονομικός καρκίνος Σελ. 4 Δρ. Ελένη Ηρακλέους Σταδιοποίηση όγκου με μαγνητική τομογραφία Σελ. 4 ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΑΧΕΟΣ ΕΝΤΕΡΟΥ Εξατομικευμένη θεραπεία από πολυθεματική ομάδα αποκρυπτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος συντέλεσε στην κατανόηση των μηχανισμών γένεσης και ανάπτυξης του καρκίνου, με όφελος Η τη σημαντική πρόοδο στις δυνατότητες πρόληψης, διάγνωσης και θεραπείας. Λόγω των διαφορετικών χαρακτηριστικών και γενικότερα της ετερογένειας του καρκίνου του παχέος εντέρου, η εξατομικευμένη θεραπεία αποτελεί την ιδανική προσέγγιση. Στόχος είναι το καλύτερο θεραπευτικό αποτέλεσμα με τις λιγότερες δυνατές ανεπιθύμητες ενέργειες. Η εξέλιξη της επιστήμης καθιστά αναγκαία την ενδελεχή συζήτηση και προσεκτική αξιολόγηση κάθε περιστατικού ξεχωριστά από πολυθεματική ομάδα ειδικών. Στην ομάδα που δραστηριοποιείται στο Ογκολογικό Κέντρο συνεισφέρουν, μεταξύ άλλων, χειρουργοί, ιστοπαθολόγοι, ακτινολόγοι, φυσικοί ιατρικής, τεχνολόγοι, παθολόγοι ογκολόγοι, ακτινοθεραπευτές ογκολόγοι, φαρμακοποιοί και νοσηλευτές. Η εξειδικευμένη γνώση, η συσσωρευμένη εμπειρία του κάθε επιστήμονα ξεχωριστά, αλλά και η ομαδική και ολιστική αντιμετώπιση της νόσου, οδηγούν στο καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Το όφελος το βιώνει ο καρκινοπαθής. Η Συντακτική Επιτροπή EΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Σελ. 2 ΤΟ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΓΡΑΜΜΗ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ 14 χρόνια λειτουργίας, 24 χιλιάδες ασθενείς Δρ. Βασίλειος Βασιλείου Ο ρόλος της ακτινοθεραπείας Σελ. 5 Μιχάλης Σταυρινού Η φροντίδα της κολοστομίας Σελ. 6 Έφη Ξάνθου Κούτα Προϊόντα κολοστομίας Σελ. 7 Δρ. Δημήτρης Παπαμιχαήλ Συστηματική θεραπεία κολο-ορθικού καρκίνου Σελ. 8 Δρ. Nικόλας Χαραλάμπους Aντιμετώπιση αποφρακτικού ίκτερου Σελ. 9 Δρ. Ιωάννης Μιχαηλίδης Μικροσκόπηση και διάγνωση Σελ. 10 Δρ. Παναγιώτης Χατζηκώστας Καταστροφή όγκων ήπατος Σελ. 11 Δρ. Παναγιώτης Α. Γεωργίου Καθηγητής Πάρης Π. Τέκκης Λαπαροσκοπική χειρουργική Σελ. 12

2 EΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΓΡΑΜΜΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ασθενείς σε 14 χρόνια στο Κέντρο Πρωταγωνιστικό ρόλο στην αντιμετώπιση και θεραπεία του καρκίνου στην Κύπρο διαδραματίζει το Ογκολογικό Κέντρο Τράπεζας Κύπρου στα 14 χρόνια παρουσίας του, τόνισε η Πρόεδρός του, κα Έλση Χριστόφια, σημειώνοντας ότι μέχρι σήμερα το Κέντρο έχει περιθάλψει περίπου ασθενείς, ενώ οι νέοι ασθενείς φέτος στο Κέντρο αναμένεται να ξεπεράσουν τους 2.000, αριθμός που αναλογεί σε 170 νέα περιστατικά το μήνα. Μιλώντας στη δημοσιογραφική διάσκεψη για τα 14 χρόνια από τη λειτουργία του Κέντρου, η κα Χριστόφια ανέφερε ότι καθημερινά προσέρχονται για τις διάφορες υπηρεσίες του Κέντρου περισσότερα από 450 άτομα. Στο πλαίσιο της προσπάθειας συνεχούς αναβάθμισης των προσφερόμενων υπηρεσιών, το Κέντρο, συνέχισε, έχει συγκεντρώσει σημαντικό αριθμό ειδικών ιατρών και άλλων επιστημόνων που ασχολούνται αποκλειστικά με τη θεραπεία του καρκίνου και έχει εδραιώσει την υλικοτεχνική υποδομή και όλα τα απαραίτητα συστήματα, ώστε οι ασθενείς να λαμβάνουν σύγχρονη ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία στον τόπο τους. Λειτουργεί, πρόσθεσε, πάντοτε συλλογικά μέσω των ογκολογικών συμβουλίων και για πολλά περιστατικά και υπηρεσίες λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, ενώ έχει αναπτυχθεί και ως εκπαιδευτικό κέντρο για την ιατρική ειδικότητα της παθολογικής ογκολογίας και για την κλινική άσκηση φοιτητών της ιατρικής. Έχει, είπε, εξασφαλίσει διαπίστευση ποιότητας από αγγλικό οργανισμό και πιστοποίηση της ακτινοθεραπείας από το Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας. Το Κέντρο, ανέφερε, εργάζεται με τρόπο που συμβάλλει καθοριστικά στην αναβάθμιση και συνεχή βελτίωση των ογκολογικών υπηρεσιών, διατηρεί αναλλοίωτο τον κοινωφελή του χαρακτήρα και πρώτιστο μέλημά του παραμένει πάντοτε η εξυπηρέτηση των ασθενών. Εκ μέρους της ομάδας των ιατρών του Κέντρου, ο Δρ. Δημήτρης Ανδρεόπουλος έκανε ιδιαίτερη μνεία στις εξειδικευμένες πολυθεματικές ομάδες, μια ρύθμιση που όπως είπε - αποτελεί ένα από τα ουσιώδη χαρακτηριστικά των σύγχρονων ογκολογικών νοσοκομείων και έναν από τους κύριους πυλώνες του Κέντρου. Η εξειδίκευση, ανέφερε, σε συγκεκριμένες μορφές καρκίνου προσφέρει στους ιατρούς δυνατότητες και πλεονεκτήματα, όπως μεταξύ άλλων, βαθιά γνώση και συσσωρευμένη εμπειρία στη συγκεκριμένη Η Πρόεδρος του Κέντρου κα Έλση Χριστόφια με τον Δρ. Δημήτρη Ανδρεόπουλο και την Δρ. Άννα Αχιλλεούδη νόσο, υιοθέτηση διεθνώς τεκμηριωμένων θεραπευτικών πρωτοκόλλων και κατευθυντηρίων γραμμών και οικοδόμηση συνεργασιών με ανάλογους επιστήμονες τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό. Όλοι οι επαγγελματίες υγείας, πρόσθεσε, εξειδικεύονται και παρακολουθούν ανάλογα προγράμματα συνεχιζόμενης εκπαίδευσης. Μιλώντας εκ μέρους του Αντικαρκινικού Συνδέσμου, της Europa Donna Κύπρου και του ΠΑΣΥΚΑΦ, των εθελοντικών οργανώσεων που παρίστανται στις συνεδρίες των Επιτρόπων του Ογκολογικού Κέντρου, η Δρ. Άννα Αχιλλεούδη, Πρόεδρος του ΠΑΣΥΚΑΦ, εξέφρασε την ικανοποίηση και την περηφάνια όλων για το Κέντρο. Ως εθελοντικές οργανώσεις που υπηρετούν ένα μεγάλο αριθμό ασθενών με καρκίνο, είπε, έχουν αναπτύξει πολύ καλή αμφίδρομη συνεργασία με το Κέντρο και οι επιπλέον συνέργειες έχουν σαν αποτέλεσμα την παροχή στοχευμένων υπηρεσιών στους ασθενείς όπως ψυχολογική στήριξη, πρακτικές συμβουλές, ανακουφιστική φροντίδα, κατ οίκον νοσηλεία και μεταφορά ασθενών, που είναι μερικές από τις υπηρεσίες των οργανώσεων που έχουν καθημερινή επαφή με το Κέντρο. Αφυπηρέτησε ο κύριος Ηλίας Ο κ. Ηλίας Φραντζίδης Ο γνωστός και σε όλους αγαπητός κ. Ηλίας, οδηγός του μικρού λεωφορείου του Αντικαρκινικού Συνδέσμου Κύπρου για την επαρχία Λεμεσού, αφυπηρέτησε μετά από 13 χρόνια προσφοράς. Η αγάπη και η αφοσίωσή του γι αυτό που έκανε, συνήθως πέραν των στενών επαγγελματικών του καθηκόντων, τον έκαναν ιδιαίτερα αγαπητό σε όλους. Η προθυμία του να βοηθήσει τους συνανθρώπους του αποτελεί παράδειγμα για όλους μας. Του ευχόμαστε κάθε καλό. Ενημερωτικό Δελτίο Ογκολογικού Κέντρου Τράπεζας Κύπρου ISSN (print) ISSN (online) Λεωφόρος Ακροπόλεως 32, 2006 Στρόβολος, Λευκωσία Tηλ , Fax: , oncology@bococ.org.cy Συντακτική Επιτροπή Δρ. Πέτρος Κίτσιος, Δρ. Πέτρος Πολυβίου, Δρ. Γιόλα Μάρκου, Δρ. Χριστόδουλος Κωνσταντίνου, Nίκη Βασιλείου, Γιώργος Πολυκάρπου, Μιχάλης Σταυρινού. Επιμέλεια-παραγωγή: Άλφα Δημιουργική, info@alfa.com.cy Εκτύπωση: Τυπογραφεία Κ. Γιαλλούρης & Υιοί Λτδ. 2

3 Κλινική έρευνα Οι ασθενείς μπορούν να συμμετάσχουν εφόσον πληρούν τα κριτήρια επιλογής Τι είναι οι κλινικές μελέτες; Κλινική μελέτη είναι μορφή επιστημονικής έρευνας με σκοπό την αξιολόγηση καινούργιων διαγνωστικών ή θεραπευτικών μεθόδων. Τέτοιες μέθοδοι μπορεί να αφορούν νέα φάρμακα ή θεραπείες, νέα δοσολογία ή συνδυασμό διαφορετικών θεραπειών, όπως για παράδειγμα χημειοθεραπεία ταυτόχρονα με ακτινοθεραπεία. Στην περίπτωση του καρκίνου, στόχος των κλινικών μελετών είναι η τεκμηρίωση αποτελεσματικότερων θεραπειών με τις λιγότερες δυνατές παρενέργειες, αλλά και η βελτίωση της ποιότητας ζωής σε σχέση με τις υφιστάμενες θεραπείες. Σε αυτές συμμετέχουν μόνο εθελοντές. Πώς ελέγχεται η διεξαγωγή τους; Στην Κύπρο οι κλινικές μελέτες για φάρμακα ανθρώπινης χρήσης διεξάγονται μόνο μετά από έγκριση από την Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Κύπρου (ιδρύθηκε το 2004 με ανάλογο Νόμο) και από τις Φαρμακευτικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Υγείας. Οι μηχανισμοί αυτοί λειτουργούν με σκοπό: την προστασία των ατόμων που συμμετέχουν (σεβασμός της αξίας του ανθρώπου) την επίβλεψη και έλεγχο των μελετών ώστε να τηρείται η Ορθή Κλινική Πρακτική (με αφετηρία τον Κώδικα της Νυρεμβέργης και ως πρόσφατα αναθεωρημένη Διακήρυξη του Ελσίνκι) και τη διασφάλιση των ιδιαίτερα ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων των ατόμων που συμμετέχουν. Επιπρόσθετα, γίνεται τακτικός τοπικός έλεγχος από τον ανάδοχο οργανισμό (φαρμακευτική εταιρεία ή διεθνή ερευνητικό οργανισμό) ο οποίος έχει ευθύνη να επιβλέπει όλες τις διεργασίες της μελέτης ώστε να διαφυλάττεται η αξιοπιστία της. Τι είναι η συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης; Οι ασθενείς συμμετέχουν με τη θέλησή τους και μόνο μετά από γραπτή και προφορική ενημέρωση και συγκατάθεσή τους. Κανένας ασθενής δεν μπορεί να ενταχθεί σε μια κλινική μελέτη χωρίς να υπογράψει έντυπο συγκατάθεσης. Κατά την παρουσίαση και επεξήγηση του εντύπου αυτού ο ιατρός ή άλλος ερευνητής θα εξηγήσει στον ασθενή το σκοπό της μελέτης, τις διαδικασίες της, τους πιθανούς κινδύνους από τη συμμετοχή και τα οφέλη. Θα τον διαβεβαιώσει ακόμη για την εμπιστευτικότητα των πληροφοριών που θα δώσει και για το δικαίωμα του να αρνηθεί συμμέτοχη ή να τη διακόψει σε οποιοδήποτε χρόνο εκείνος αποφασίσει. Όλες οι πληροφορίες είναι κωδικοποιημένες στο έντυπο συγκατάθεσης, το όποιο είναι στα ελληνικά. Iωάννης Στυλιανού Νοσηλευτές Κλινικής Έρευνας Λουκία Γεωργίου Στόχος η τεκμηρίωση πιο αποτελεσματικών θεραπειών και η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών Τι είναι τα κριτήρια ένταξης; Οι μελέτες έχουν κριτήρια με βάση τα οποία ο ιατρός θα επιλέξει ποιος ασθενής μπορεί να συμμετάσχει σε μια έρευνα. Αυτά βασίζονται κυρίως στην ηλικία, στο φύλο, στο είδος και στάδιο της νόσου, στις αιματολογικές και βιοχημικές εξετάσεις καθώς και στο ιστορικό θεραπειών και νοσημάτων. Η συμμετοχή ενός ασθενή σε μία κλινική μελέτη είναι αποκλειστικά δική του απόφαση και δεν επηρεάζει την αντιμετώπισή του. Υπάρχουν σε εξέλιξη τέτοιες μελέτες στο ΟΚΤΚ; Η επιτυχία των κλινικών μελετών εξαρτάται από την εθελοντική συμμετοχή των ασθενών. Στο Κέντρο οι ασθενείς συμμετέχουν ενεργά στις αποφάσεις που σχετίζονται με την υγεία τους και έχουν τη δυνατότητα να λάβουν μια θεραπεία προτού γίνει ευρέως διαθέσιμη (κλινική μελέτη). Οι τρέχουσες κλινικές μελέτες του Ογκολογικού Κέντρου αναγράφονται στην ιστοσελίδα php?s_id=37 Οι ασθενείς μπορούν να συμβουλεύονται τους ιατρούς τους κατά πόσον υπάρχουν κλινικές μελέτες στις οποίες μπορούν να συμμετάσχουν, εφόσον πληρούν τα κριτήρια επιλογής. 3

4 Κληρονομικός καρκίνος του παχέoς εντέρου Ο καρκίνος του παχέος εντέρου αποτελεί μείζον πρόβλημα υγείας στις δυτικές κοινωνίες. Ο κίνδυνος προσβολής ξεκινά συνήθως μετά την ηλικία των 40 ετών και αυξάνεται κατακόρυφα στις ηλικίες 50 ως 55. Ο κίνδυνος διπλασιάζεται σε κάθε επόμενη δεκαετία και εξακολουθεί να αυξάνεται εκθετικά. Δρ. Παντελής Κουντουράκης Παθολόγος Ογκολόγος Σχεδόν στο 75% των ασθενών δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι κληρονόμησαν τη νόσο (σποραδική νόσος). Αντίθετα, το 25% των ασθενών έχουν οικογενειακό ιστορικό που υποδεικνύει γενετική συνεισφορά (κληρονομικότητα) ή κοινή έκθεση σε παράγοντες κινδύνου (όπως το περιβάλλον, η λήψη τροφής κλπ) ή το συνδυασμό και των δύο. Γενετικές αλλαγές (μεταλλάξεις) έχουν αναγνωρισθεί σαν αίτια προσβολής από κληρονομικό καρκίνο του παχέος εντέρου στο 5-6% των ασθενών. Κριτήρια που έχουν θεσπισθεί διεθνώς, όπως η ηλικία του ασθενή καθώς και το βεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό, μας καθοδηγούν ώστε οι ασθενείς να παραπεμφθούν στην Κλινική Γενετικής για διερεύνηση. Εκεί διενεργείται έλεγχος μέσω της λήψης αίματος και ανάλυση του γενετικού υλικού με στόχο την ανίχνευση πιθανών γενετικών αλλαγών. Τα αποτελέσματα του ελέγχου μπορεί να είναι: (α) θετικά (να ανευρεθεί γενετική αλλαγή), (β) αρνητικά (να μη βρεθεί κάποια αλλαγή) ή (γ) να μην μπορούν να ερμηνευθούν γιατί δεν υπάρχουν δεδομένα εκείνη τη χρονική στιγμή. Γι αυτό ακριβώς το λόγο, πριν την έναρξη της διαδικασίας, τα άτομα που πρόκειται να ελεγχθούν θα πρέπει να ενημερώνονται εκτενώς, να αξιολογείται κατά πόσο μπορούν να διαχειριστούν το αποτέλεσμα και ακολούθως να δίνουν τη γραπτή συγκατάθεσή τους. Η πιθανή ανίχνευση γενετικών αλλαγών μπορεί να μας οδηγήσει στην τροποποίηση της παρακολούθησης και της θεραπείας των ασθενών μας. Επιπλέον, υγιή άτομα της ίδιας οικογένειας που έχουν ψηλό κίνδυνο να νοσήσουν, εντάσσονται σε πρόγραμμα παρακολούθησης, με στόχο την έγκαιρη πρόληψη και διάγνωση. Η οικογενής αδενωματώδης πολυποδίαση (FAP), η μετρίας έντασης μορφή της FAP (ΑFAP), ο κληρονομικός μη πολυποδιασικός καρκίνος (HNPCC), το σύνδρομο Peutz-Jeghers, η νεανική πολυποδίαση και η νεοπλασία που σχετίζεται με το MYH (Μut Y Homolog) γονίδιο αποτελούν οικογενή σύνδρομα που σχετίζονται με υψηλό κίνδυνο προσβολής από τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Η αντιμετώπιση του καρκίνου του παχέος εντέρου αποτελεί αντικείμενο πολλών ιατρικών ειδικοτήτων με στόχο την ίαση και το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Στην εποχή της ιατρικής που βασίζεται σε επαρκή επιστημονικά δεδομένα, της εξατομικευμένης θεραπείας, καθώς και των μοντέρνων στοχευτικών φαρμάκων, ο γενετικός έλεγχος των ασθενών που πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια μας δίνει σημαντικές πληροφορίες και αποτελεί σημαντικό όπλο στην φαρέτρα του ογκολόγου. Σταδιοποίηση όγκου του ορθού με μαγνητική τομογραφία Το ορθό είναι το τελικό τμήμα του παχέος εντέρου, όπου η έλλειψη ορογόνου οδηγεί σε υψηλότερο κίνδυνο τοπικής επέκτασης της νόσου. Παρατηρούνται επίσης, συχνότερα από άλλα τμήματα του εντέρου, αιματογενείς μεταστάσεις στο ήπαρ (μέσω της άνω αιμορροϊδικής φλέβας και του πυλαίου συστήματος) και στον πνεύμονα (μέσω της μέσης αιμορροϊδικής φλέβας και της κάτω κοίλης). Η απεικόνιση με Μαγνητική Τομογραφία (ΜΤ) παρέχει ακριβή και λεπτομερή ανατομική χαρτογράφηση της έκτασης του πρωτοπαθούς καρκίνου του ορθού. Είναι εφικτή έτσι η ευκρινής απεικόνιση της μεσοορθικής περιτονίας (MF) και η ακριβής πρόβλεψη του περιμετρικού ορίου εκτομής (CRM), με συμφωνία μέχρι και 92% μεταξύ elenerac@logosnet.cy.net Δρ. Ελένη Ηρακλέους Ιατρικό Διαγνωστικό Κέντρο «Άγιος Θέρισσος» των απεικονιστικών ευρημάτων της ΜΤ και της ιστολογικής εξέτασης. Η υψηλή χωρική διακριτική ικανότητα της ΜΤ, επιτρέπει την απεικόνιση τόσο των λεμφαδένων στο περιορθικό λίπος διαμέτρου μέχρι 2-3 χιλ. οι οποίοι αφαιρούνται όταν ακολουθηθεί ολική εκτομή του ορθού (TME), όσο και των έσω λαγόνιων, η νεοπλασματική διήθηση των οποίων απαιτεί ειδικό χειρουργικό σχεδιασμό. Επίσης, η ΜΤ μπορεί να διακρίνει με ακρίβεια τη διήθηση του σφικτήρα και άλλων γειτονικών οργάνων. Έτσι, η ακριβής τοπική σταδιοποίηση της νόσου με ΜΤ επιτρέπει την εξατομίκευση της θεραπείας. Επιπλέον, η ΜΤ μπορεί να βοηθήσει στην παρακολούθηση της ανταπόκρισης της νόσου στη θεραπεία με τη χρήση της ακολουθίας διάχυσης, που δίνει ποσοτική μέτρηση της κυτταροβρίθειας του όγκου. Ανταπόκριση στη θεραπεία σημαίνει μείωση της κυτταροβρίθειας και υποσταδιοποίηση του όγκου. Η ΜΤ πυέλου είναι πλέον απαραίτητη απεικονιστική εξέταση για την προεγχειρητική σταδιοποίηση του καρκίνου του ορθού και την αξιολόγηση της ανταπόκρισης της νόσου στη θεραπεία. 4

5 ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΑ ΕΞΑΙΡΕΣΙΜΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΟΡΘΟΥ Ο ρόλος της ακτινοθεραπείας Στην Ευρώπη ο κολο-ορθικός καρκίνος είναι ο τρίτος πιο συχνός στους άντρες και ο δεύτερος πιο συχνός στις γυναίκες. Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες η θεραπευτική προσέγγιση των ασθενών έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό. Η σημαντικότερη αλλαγή είναι η καθιέρωση της ολικής εκτομής του μεσοορθού (ΤΜΕ), η οποία περιόρισε τα ποσοστά τοπικής υποτροπής ( 10%). Η προ- ή μετ-εγχειρητική ακτινοθεραπεία (ΑΚΘ) έχει ως στόχο τον περαιτέρω τοπικό έλεγχο. vasilis.vasiliou@bococ.org.cy Δρ. Βασίλειος Βασιλείου Ακτινοθεραπευτής Ογκολόγος Μετεγχειρητική ακτινο-xημειοθεραπεία Από το 1990 στις ΗΠΑ εφαρμόζεται η μετεγχειρητική ακτινο-χημειοθεραπεία, η οποία μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο τοπικής υποτροπής και αυξάνει την επιβίωση κατά 10-15%. Η θεραπεία αυτή ενδείκνυται σε ασθενείς με τοπικά εκτεταμένους όγκους. Βασικό πλεονέκτημά της είναι η ορθή επιλογή ασθενών με βάση την παθολογοανατομική διάγνωση, ενώ μειονέκτημά της είναι τα αυξημένα ποσοστά παρενεργειών που έχουν ως αποτέλεσμα τη διακοπή της προγραμματισθείσας θεραπείας. Βασικές αρχές αξιολόγησης ασθενών και χορήγησης ΑΚΘ στο ΟΚΤΚ Μετά την ιστολογική ταυτοποίηση, όλοι οι ασθενείς σταδιοποιούνται με αξονική τομογραφία θώρακα και άνω κοιλίας. Η τοπική έκταση της νόσου αξιολογείται με μαγνητική τομογραφία πυέλου. Οι ασθενείς ακτινοβολούνται με σύγχρονες τεχνικές, όπως τρισδιάστατη σύμμορφη ΑΚΘ (CRT) ή διαμορφούμενης έντασης ΑΚΘ (IMRT) Ο κλινικός όγκος - στόχος περιλαμβάνει τον πρωτοπαθή όγκο ή το έδαφος του όγκου (μετεγχειρητικά), όπως επίσης τους περιοχικούς λεμφαδένες. Ο ασθενείς ακινητοποιούνται με τη χρήση εξειδικευμένων ακινητοποιητικών συστημάτων (belly-board) που σκοπό έχουν την προστασία του λεπτού εντέρου. Η ΑΚΘ συνδυάζεται με την ταυτόχρονη χορήγηση 5FU ή καπεσιταπίνης (μακρύ σχήμα). Αντιμετώπιση ασθενών με αδενοκαρκίνωμα ορθού στο ΟΚΤΚ Στο Ογκολογικό Κέντρο εφαρμόζουμε όλες τις παραπάνω αρχές αξιολογώντας την κάθε περίπτωση ξεχωριστά. Ο θεραπευτικός χειρισμός των ασθενών αποφασίζεται μετά από συζήτηση όλων των δεδομένων σε ογκολογικό συμβούλιο το οποίο συνέρχεται κάθε εβδομάδα. Στο συμβούλιο αυτό συμμετέχουν χειρουργοί, ακτινολόγοι και ογκολόγοι και η θέσπισή του διασφαλίζει ολιστική αξιολόγηση και αντιμετώπιση των ασθενών. Η εφαρμογή των σύγχρονων τεχνικών ΑΚΘ από το εξειδικευμένο προσωπικό του ΟΚΤΚ (CRT και IMRT) διασφαλίζει την ακριβή ακτινοβόληση των ασθενών και ταυτόχρονα περιορίζει τις πιθανές παρενέργειες της θεραπείας. Τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά το πέρας των θεραπειών, οι ασθενείς είναι σε συχνή παρακολούθηση από τον θεράποντα ιατρό ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Προ-εγχειρητική ακτινο-χημειοθεραπεία Στην Ευρώπη η προεγχειρητική ακτινοθεραπεία ή ακτινο-χημειοθεραπεία έχει καθιερωθεί σε ασθενείς με τοπικά εκτεταμένους όγκους. Το χειρουργείο ακολουθεί σε χρόνο που εξαρτάται από το σχήμα ΑΚΘ: (α) Βραχύ (δόση 25 Gy σε 1 εβδομάδα) και χειρουργείο στην επόμενη εβδομάδα ή (β) Μακρύ (δόση 50.4 Gy σε 6 εβδομάδες) και χειρουργείο μετά από 6-8 εβδομάδες. Πλεονέκτημα της πρακτικής αυτής είναι η αποφυγή της διασποράς καρκινικών κυττάρων κατά την επέμβαση, η αυξημένη συμμόρφωση των ασθενών λόγω των μειωμένων παρενεργειών, η αυξημένη ακτινοευαισθησία των καρκινικών κυττάρων και η αυξημένη πιθανότητα διατήρησης του σφικτήρα λόγω υποσταδιοποίησης του όγκου. Οι μελέτες που καθιέρωσαν την προεγχειρητική ακτινο-χημειοθεραπεία είναι η σουηδική, η ολλανδική και η γερμανική. Στη σουηδική μελέτη εφαρμόστηκε το βραχύ σχήμα ΑΚΘ (25 Gy σε μια εβδομάδα), ενώ το χειρουργείο δεν ήταν τύπου ΤΜΕ. Στα 5 χρόνια παρακολούθησης, το ποσοστό υποτροπής ήταν 27% για ασθενείς που υποβλήθηκαν μόνο σε χειρουργείο, έναντι 11% για αυτούς που έλαβαν προεγχειρητική ΑΚΘ, ενώ τα ποσοστά επιβίωσης ήταν 48% και 58% αντίστοιχα. Οι ασθενείς που εντάχθηκαν στην ολλανδική μελέτη χειρουργηθήκαν με την τεχνική ΤΜΕ, ενώ και σε αυτή τη μελέτη χρησιμοποιήθηκε το βραχύ σχήμα ΑΚΘ. Το ποσοστό υποτροπής μετά από 6 χρόνια παρακολούθησης ήταν 5.6% για τους ασθενείς που έλαβαν ΑΚΘ έναντι 10.9% για τους ασθενείς που χειρουργήθηκαν μόνο. Δεν παρατηρήθηκε διαφορά στην επιβίωση. Στη γερμανική μελέτη εντάχθηκαν ασθενείς με τοπικά εκτεταμένους όγκους και αντιμετωπίστηκαν είτε με προ- είτε με μετ- εγχειρητική ακτινο-χημειοθεραπεία (μακρύ σχήμα ΑΚΘ συνδυασμένο με ενδοφλέβια έγχυση 5FU κατά την 1η και 5η εβδομάδα). Η συχνότητα των τοπικών υποτροπών στην πενταετία ήταν 6% για την προεγχειρητική ομάδα έναντι 13% για τη μετεγχειρητική. Στην προεγχειρητική ομάδα τα ποσοστά οξέων και απώτερων παρενεργειών ήταν σημαντικά μειωμένα. Συμπεράσματα Τόσο η μετεγχειρητική όσο και η προεγχειρητική ΑΚΘ μειώνουν σημαντικά τα ποσοστά τοπικής υποτροπής συγκριτικά με τους ασθενείς που αντιμετωπίζονται μόνο χειρουργικά, ενώ η προσθήκη χημειοθεραπείας (5FU) αυξάνει περαιτέρω τον τοπικό έλεγχο. Η προεγχειρητική ακτινοχημειοθεραπεία υπερτερεί της μετεγχειρητικής στο ποσοστό τοπικών υποτροπών, αλλά και στη συχνότητα οξέων και όψιμων παρενεργειών. 5

6 Η φροντίδα της κολοστομίας Χρήσιμες συμβουλές Η χειρουργική αφαίρεση του όγκου αποτελεί τη βασική θεραπευτική αντιμετώπιση του περισυλλέγεται μέσα σε ειδικό σάκο. Η κολοστομία μπορεί να είναι μόνιμη ή προσωρινή. πρώιμου καρκίνου στο παχύ έντερο. Στις Μιχάλης Στο Ογκολογικό Κέντρο οι νοσηλευτές περιπτώσεις που δεν είναι εφικτό να επανενωθεί το έντερο, ο χειρούργος, δια μέλαγής και περιποίησης της κολοστομίας. Η Σταυρινού είναι άριστοι γνώστες της διαδικασίας αλ- Νοσηλευτής σου μιας τομής στην περιοχή της κοιλιάς, θα καθοδήγηση είναι συνεχής τόσο προς στους εφαρμόσει το έντερο στο επίπεδο του δέρματος. Η χειρουργική αυτή διαδικασία ονομάζεται κολοστομία και το σημείο της τομής ασθενείς όσο και στις οικογένειές τους. Οι νοσηλευτές δίνουν οδηγίες σχετικά με την αξιολόγηση του στομίου, τη φροντίδα, την είναι γνωστό ως στόμιο. Το περιεχόμενο του εντέρου (κόπρανα) αλλαγή κολοστομίας, τη διατροφή και τον τρόπο ζωής. Αξιολόγηση στομίου Το στόμιο πρέπει να είναι υγρό, εξέρυθρο και καλά περιγεγραμμένο με ροζ χρώμα το οποίο φανερώνει σημεία αιμάτωσης χωρίς ενδείξεις φλεγμονής, νέκρωσης, στένωσης, πρόπτωσης, δερματίτιδας, περιστομικής κήλης και πιθανού διαχωρισμού στομίου και δέρματος. Διατροφή και τρόπος ζωής Αποφυγή λήψης τροφών που προκαλούν κακοσμία και αέρια, όπως κρεμμύδια, λαχανικά και όσπρια. Το γιαούρτι και το αποβουτυρωμένο γάλα μειώνουν την οσμή των κοπράνων. Τα μεγάλα γεύματα πρέπει να αποφεύγονται. Η δίαιτα πρέπει να είναι πλήρης σε θρεπτικές ουσίες, ώστε να μην προκαλείται διάρροια ή δυσκοιλιότητα. Δεν πρέπει να λαμβάνονται τροφές με πολλές ίνες και σπόρους, όπως καλαμπόκι και ξηροί καρποί. Η τοποθέτηση ζώνης στηρίγματος διευκολύνει τα άτομα με κολοστομία να απολαμβάνουν, χωρίς κανένα πρόβλημα, τα σπορ και τις συνήθειές τους. Ο ρόλος των νοσηλευτών στην προαγωγή της υγείας αποτελεί μια τεράστια πτυχή με ορόσημο τον ασθενή, έτσι και στην περίπτωση νοσηλείας ασθενών με κολοστομία, η ορθή καθοδήγηση και βοήθεια είναι άκρως επιβεβλημένη. Σε αρκετές περιπτώσεις, όμως, είναι απαραίτητη και η εμπλοκή άλλων επαγγελματιών υγείας, των οποίων η συμβολή είναι καθοριστική στην αντιμετώπιση βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών προβλημάτων. Αλλαγή της κολοστομίας Χρειάζεστε τα ακόλουθα: μη αποστειρωμένα γάντια, μαλακές γάζες, χλιαρό νερό, σαπούνι με ουδέτερο ph, σάκο απόρριψης ακάθαρτων, μετρητή διαμέτρου του στομίου, βάση κολοστομίας, σάκο κολοστομίας και ψαλίδι. Διαδικασία: 1. Πλύσιμο χεριών και τοποθέτηση γαντιών μίας χρήσης. 2. Άδειασμα περιεχομένου του σάκου. 3. Πλύσιμο γύρω από το στόμιο με χλιαρό νερό και σαπούνι με ουδέτερο ph και απομάκρυνση κοπράνων με μαλακή γάζα ή χαρτί τουαλέτας (αποφυγή τριβής του δέρματος για μείωση ερεθισμού). Σε περίπτωση ερεθισμού μπορεί να χρησιμοποιηθούν υποαλλεργικές κρέμες, οι οποίες θα συμβάλουν στη θεραπεία του δέρματος. 4. Καλό στέγνωμα γύρω Στομάχι Λεπτό έντερο (Ειλεός) Παχύ έντερο (Κόλον) Απευθυσμένο από το στόμιο, ώστε να εφαρμόσει καλά η βάση της κολοστομίας. 5. Μέτρηση περιμέτρου του στομίου με τον ειδικό μετρητή ο οποίος βρίσκεται σε κάθε κουτί αποχετευτικού σάκου. 6. Δημιουργία με ψαλίδι ενός κυκλικού ανοίγματος στο προστατευτικό κερί, κατά 0,5 εκ. περίπου μεγαλύτερο από το στόμιο. 7. Απομάκρυνση διαφανούς πλαστικού από τη βάση. 8. Χαλαρή εφαρμογή του κεριού και του σάκου πάνω στο στόμιο, με μερική πίεση από το κέντρο προς την περιφέρεια μέχρι να εφαρμόσει καλά χωρίς πτυχές ή αναδιπλώσεις. 9. Εφαρμογή του σάκου και επιβεβαίωση ότι δεν υπάρχει διαρροή γύρω από το στόμιο. 10. Σε περίπτωση φλεγμονής ή παρουσίας αίματος ή πύου στο περιεχόμενο του σάκου της κολοστομίας, πρέπει να ενημερωθεί άμεσα ο θεράπων ιατρός σας. 6

7 Προϊόντα κολοστομίας Το φαρμακείο του Ογκολογικού Κέντρου διαθέτει αρκετά προϊόντα κολοστομίας. Ο ρόλος των φαρμακοποιών και των επαγγελματιών υγείας γενικότερα, είναι να βοηθήσουν τον ασθενή να κατανοήσει όσο καλύτερα γίνεται τους διάφορους τύπους προϊόντων κολοστομίας. Έφη Ξάνθου Κούτα Φαρμακοποιός Συστήματα και σάκοι κολοστομίας Περιποίηση κολοστομίας Σύστημα ενός τεμαχίου Τα συστήματα συλλογής των κενώσεων διαχωρίζονται σε τύπο ενός ή δύο τεμαχίων και οι σάκοι σε διαφανείς ή αδιαφανείς και στις δυο πλευρές. Στο σύστημα ενός τεμαχίου η βάση κολοστομίας ή αλλιώς φλάντζα είναι ενσωματωμένη στο σάκο με κολλητική επιφάνεια και λειτουργεί σαν ένα «σώμα» με το σάκο. Τοποθετείται με αυτοκόλλητο και αφαιρείται πολύ εύκολα, απλά ξεκολλώντας το σάκο από την κολοστομία. Στο πάνω μέρος του σάκου, εσωτερικά, υπάρχει ένα φίλτρο από ενεργό άνθρακα, μικρού ορθογωνίου σχήματος, το οποίο χρησιμοποιείται για εξαερισμό του σάκου και αποφυγή των οσμών. Σύστημα δύο τεμαχίων Προσφέρει επιλογές ως προς τον τύπο του σάκου και τη βάση που μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει. Η βάση είναι ξεχωριστή, στρογγυλού συνήθως σχήματος, με κέρινη υφή, με ή χωρίς αλλεργικό κάλυμμα, με υλικό φιλικό στο δέρμα, σαν δακτύλιος, με κολλητική επιφάνεια που εφαρμόζει στο δέρμα. Ο σάκος «κλειδώνει» με ασφάλεια στη βάση με το χαρακτηριστικό ήχο «κλικ» στο στρογγυλό δακτύλιο. Ο δακτύλιος ανοίγει και κλείνει εύκολα κατά την αφαίρεση ή άδειασμα του σάκου. Κλειστός σάκος Ανήκει στο σύστημα δυο τεμαχίων και δεν διαθέτει άνοιγμα, δεν αδειάζεται, απλά αφαιρείται και πετάγεται. Είναι κατάλληλος όταν οι κενώσεις δεν είναι συχνές και χρειάζεται αλλαγή μια ή δυο φορές τη μέρα. Μπορεί να είναι σύστημα είτε ενός είτε δυο τεμαχίων. Στο πάνω μέρος, εσωτερικά, υπάρχει ένα φίλτρο μικρού ορθογωνίου σχήματος, το οποίο χρησιμοποιείται για εξαερισμό του σάκου και αποφυγή των οσμών. Αποστραγγιζόμενος ανοικτός σάκος, σύστημα δυο τεμαχίων Συνιστάται όταν οι κενώσεις είναι υδαρείς και συχνές κατά τη διάρκεια της μέρας. Χρησιμοποιείται και για ειλεοστομία, μία ανάλογη παράκαμψη στον ειλεό στο τελικό τμήμα του λεπτού εντέρου. Έχει πλαστικό κλείστρο και το άδειασμα του σάκου είναι γρήγορο και εύκολο ενώ η βάση δεν αλλάζεται απαραίτητα κάθε φορά που αλλάζεται ή αδειάζει ο σάκος. Η περιποίηση και η υγιεινή του δέρματος γύρω από την κολοστομία είναι σημαντική. Το μπάνιο δεν βλάπτει τη στομία, λαμβάνεται όπως και πριν χωρίς προστασία, με σαπούνι με ουδέτερο ph και χωρίς να αφήνει κατάλοιπα, με ή χωρίς το σακουλάκι της κολοστομίας. Για την περιποίηση του δέρματος και της κολοστομίας υπάρχουν τα ακόλουθα προϊόντα: Πάστα καράγιας: Καλύπτει επιφάνειες δέρματος γύρω από το στόμιο που δεν είναι επίπεδες ή έχουν ουλές και δημιουργεί λεία επιφάνεια για καλύτερη στερέωση της βάσης χωρίς διαρροές και ερεθισμό του δέρματος. Είναι ιδανική για να προσφέρει μεγαλύτερη ασφάλεια κατά την εφαρμογή της βάσης και του σάκου, καθώς και μεγαλύτερη διάρκεια χρήσης. Εύπλαστη πάστα σε ατομικές συσκευασίες: Κολλά αμέσως πάνω στο υγιές ή ερεθισμένο δέρμα, ή στο κολλητικό του σάκου ή της βάσης, ακριβώς στο σχήμα που επιθυμεί ο χρήστης, προστατεύοντας το δέρμα από τις καυστικές εκκρίσεις. Υγρό σαπούνι (cleanser lotion): Ήπιο καθαριστικό για το δέρμα για ακαθαρσίες από ούρα ή κόπρανα, με κατάλληλο ph για να μην ξηραίνεται το δέρμα. Η κρέμα Barrier δημιουργεί γύρω από το στόμιο περίβλημα προστασίας από την επαφή με τα ούρα και τα κόπρανα και διατηρεί την ελαστικότητα του δέρματος, ενυδατώνει, προστατεύει και αποκαθιστά το σωστό ph σε ερεθισμένο ή ξηρό δέρμα. Μαντιλάκια για αφαίρεση κολλητικού βάσης. Προστατευτικά χαρτάκια (protective wafers): Επικολλούνται στο δέρμα κάτω από τη βάση για προστασία του δέρματος και καλύτερη εφαρμογή της βάσης. Critic Barrier cream: Μακράς διάρκειας προστατευτική επουλωτική κρέμα, κατάλληλη για δέρματα με έντονο ερεθισμό και εξελκώσεις, για ανακούφιση από τον πόνο και θεραπεία της ξηροδερμίας. 7

8 ΝΕΟΤΕΡΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Συστηματική θεραπεία του κολο-ορθικού καρκίνου Για δεκαετίες, οι θεραπείες που είχαμε στη διάθεσή μας για την αντιμετώπιση του κολο-ορθικού καρκίνου περιορίζονταν σε δύο φάρμακα: την 5-Φθοριοουρακίλη (5FU) και τη Λευκοβορίνη (LV). Τα δεδομένα άρχισαν να αλλάζουν στα μέσα της δεκαετίας του 90. Συγκεκριμένα, το 1996 έκανε την εμφάνισή του το φάρμακο Ιρινοτεκάνη, το οποίο έκτοτε χρησιμοποιείται είτε σαν μονοθεραπεία, είτε σε συνδυασμό με τη 5FU και τη LV. Λίγα χρόνια μετά, προστέθηκε άλλο ένα φάρμακο, η Οξαλιπλατίνη. Στη συνέχεια, πολλές Δρ. Δημήτρης Παπαμιχαήλ Διευθυντής Παθολογικής Ογκολογίας κλινικές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν ανέδειξαν την ισοδυναμία αυτών των δύο νέων φαρμάκων όταν χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με 5FU και LV. Μάλιστα, στο πλαίσιο της θεραπευτικής αντιμετώπισης ενός μεταστατικού κολο-ορθικού καρκίνου, πολλές φορές χρησιμοποιούνται και οι δύο συνδυασμοί χωρίς να έχει σημασία η σειρά με την οποία χορηγούνται. Στοχευμένες θεραπείες Κατά το 2004 άρχισαν να εμφανίζονται και κάποιες «στοχευμένες» θεραπείες. Πρώτα έκαναν την εμφάνισή τους η Μπεβασιζουμάμπη και η Σετουξιμάμπη, δύο μονοκλωνικά αντισώματα, μια καινούργια γενιά αντικαρκινικών φαρμάκων, τα οποία στοχεύουν κατευθείαν στον όγκο. Το πρόβλημα με τις συμβατικές χημειοθεραπείες H πρόοδος της μοριακής βιολογίας δημιουργεί περισσότερα εφόδια στην αντιμετώπιση της νόσου είναι πως τα φάρμακα μπορούν να επηρεάσουν τόσο τα καρκινικά κύτταρα όσο και τους υγιείς ιστούς. Οι στοχευμένες θεραπείες, από την άλλη, επηρεάζουν συγκεκριμένους μηχανισμούς που αφορούν τον πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων. Σαν αποτέλεσμα, παρατηρούμε συνήθως την εμφάνιση λιγότερων ή διαφορετικών παρενεργειών από ό,τι με τη συμβατική χημειοθεραπεία. Η Μπεβασιζουμάμπη φαίνεται να ασκεί την επίδρασή της ελέγχοντας και σταματώντας τη δημιουργία ανάπτυξης καινούργιων αγγείων (αγγειογένεση) από τον όγκο. Φαίνεται πως ο έλεγχος της αγγειογένεσης όχι μόνο σταματά την τοπική εξέλιξη του όγκου, αλλά πιθανότατα βοηθά και στη στόχευση της χημειοθεραπείας εκεί όπου χρειάζεται. Το φάρμακο Σετουξιμάμπη, από την άλλη, επηρεάζει ένα άλλο αυξητικό παράγοντα, τον επιδερμικό αυξητικό παράγοντα (EGFR) και οδηγεί στην καταστολή των καρκινικών κυττάρων. Η κλινική έρευνα στον τομέα αυτό συνεχίζεται καθημερινά και οι θεραπευτικές επιλογές αυξάνονται. Πρόσφατα έχουν προστεθεί και άλλα φάρμακα στις δύο αυτές κατηγορίες στοχευμένων θεραπειών. Το φάρμακο Αflibecert έχει παρόμοιο μηχανισμό δράσης όπως και η Μπεβασιζουμάμπη. Από την άλλη, το φάρμακο Πανιτουμουμάμπη, έχει σχεδόν τα ίδια χαρακτηριστικά Γονιδιακές μεταλλάξεις και εξατομικευμένη θεραπεία Μέσα από βαθύτερη μελέτη της εφαρμογής στοχευμένων θεραπειών διαφάνηκε ότι τουλάχιστον κάποια γονιδιακά χαρακτηριστικά των ασθενών καθορίζουν τις πιθανότητες επιτυχίας της θεραπείας. Ένα συγκεκριμένο παράδειγμα αποτελεί η μετάλλαξη του γονιδίου k-ras. Η μετάλλαξη αυτή ουσιαστικά καθιστά τα φάρμακα Σετουξιμάμπη και Πανιτουμουμάμπη αναποτελεσματικά. Παρόμοια δεδομένα φαίνεται να εξακριβώνονται από πιο πρόσφατες μελέτες και για ένα άλλο μεταλλαγμένο γονίδιο, το Β-raf. Διαφαίνεται, λοιπόν, πως με την ολοένα αυξανόμενη πρόοδο της μοριακής βιολογίας, οι θεραπείες θα εξατομικεύονται όλο και περισσότερο. Η πρόοδος λειτουργεί προς όφελος του ασθενή, καθώς προσφέρει περισσότερα εφόδια στην αντιμετώπιση της νόσου, αυξάνοντας, παράλληλα, τις πιθανότητες επιτυχίας. με το φάρμακο Σετουξιμάμπη, όσον αφορά στον έλεγχο του υποδοχέα του EGFR. Ένα άλλο καινούργιο φάρμακο που φαίνεται πως σύντομα θα πάρει άδεια για χορήγηση σε ασθενείς, που έχουν σταματήσει να ανταποκρίνονται στα πιο πάνω φάρμακα και σε συμβατικές χημειοθεραπείες, είναι η Ρεγκοραφενίμπη, φάρμακο το οποίο ανήκει στην κατηγορία των αναστολέων της τυροσίνης-κινάσης. 8

9 ΔΙΑΔΕΡΜΙΚΗ ΔΙΗΠΑΤΙΚΗ ΠΑΡΟΧΕΤΕΥΣΗ ΧΟΛΗΦΟΡΩΝ ΔΙΑΔΕΡΜΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΜΕΤΑΛΛΙΚΗΣ ΕΝΔΟΠΡΟΘΕΣΗΣ ΧΟΛΗΦΟΡΩΝ Αντιμετώπιση αποφρακτικού ίκτερου Η διαδερμική διηπατική παροχέτευση χοληφόρων είναι μία αναίμακτη, θεραπευτική μέθοδος για την αντιμετώπιση του αποφρακτικού ίκτερου. Η υποκείμενη αιτία του ίκτερου μπορεί να είναι μια κακοήθεια των ένδο- ή έξωηπατικών χοληφόρων, της κεφαλής του παγκρέατος ή άλλων κοντινών οργάνων ή δομών, όπως π.χ. η μεγέθυνση λεμφαδένων στις πύλες του ήπατος στα πλαίσια μιας μεταστατικής νόσου. Επίσης, καλοήθεις αιτίες όπως χολόλιθοι και μετεγχειρητικές στενώσεις μπορούν να προκαλέσουν ίκτερο και να τοποθέτηση μιας μεταλλικής ενδοπρόθεσης (stent), η οποία κρατά ανοιχτά τα χολαγγεία χωρίς να χρειάζεται παροχετευτικός καθετήρας, διοχετεύοντας έτσι τη χολή απευθείας στο έντερο (δωδεκαδάκτυλο). Η εξέταση δεν είναι επώδυνη, εκτός από το μικρό τσίμπημα της τοπικής αναισθησίας. Δρ. Νικόλας Χαραλάμπους Επεμβατικός Ακτινολόγος Γ. Ν. Λευκωσίας χρήζουν διαδερμικής παροχέτευσης. Άλλες εναλλακτικές μεθόδοι είναι η ενδοσκοπική παροχέτευση των χοληφόρων και η χειρουργική αντιμετώπιση, με την πρώτη να αποτελεί την επικρατέστερη μέθοδο. Εάν αυτή δεν είναι εφικτή και ο ασθενής είναι ανεγχείρητος, τότε η ένδειξη για διαδερμική προσέγγιση αποτελεί μονόδρομο. Η παροχέτευση των χοληφόρων γίνεται με τη χρήση μικρού πλαστικού παροχετευτικού καθετήρα, μετά από εντοπισμό των χοληφόρων υπό ακτινοσκοπικό έλεγχο και έγχυση σκιαγραφικού. Ο καθετήρας τοποθετείται μέσω του στενωμένου χολαγγείου με το εξωτερικό του άκρο να ενώνεται με μία παροχετευτική σακούλα. Η παροχετευτική μέθοδος μπορεί να παραταθεί με την Μπορεί να προκληθεί μικρή δυσφορία κατά την έγχυση σκιαγραφικού, αλλά περνάει γρήγορα. Η όλη διαδικασία μπορεί να διαρκέσει από 30 λεπτά μέχρι 2 ώρες, ανάλογα με το βαθμό δυσκολίας και το βαθμό συνεργασίας του ασθενή. Ελαφριά νάρκωση και αναλγησία μπορεί να χρειασθούν για το σκοπό αυτό. Τo ιδανικό είναι στην ίδια συνεδρία να πραγματοποιείται η τοποθέτηση του stent, χωρίς η διαδερμική παροχέτευση να είναι αναγκαία. Το stent εκπτύσσεται καλύτερα και γρηγορότερα εάν η κακοήθης στένωση διασταλεί με μπαλονάκι αμέσως μετά την τοποθέτησή του. Επιπλοκές όπως η κακή τοποθέτηση ή η μετακίνηση του stent διορθώνονται με την τοποθέτηση δεύτερου stent. Για τον ελαφρύ πόνο χορηγούνται αναλγητικά, ενώ οι οποιεσδήποτε λοιμώξεις θεραπεύονται συνήθως με ενδοφλέβια αντιβίωση. Αιμορραγίες κατά τη διάρκεια ή μετά την επέμβαση παρουσιάζονται πολύ σπάνια. Η πιθανότητα άμεσης απόφραξης του stent είναι μικρή και η διάρκεια βατότητάς του μπορεί να φτάνει τους 6-12 μήνες, εξαρτώμενη φυσικά από την αιτία και τη θέση της στένωσης. Η τεχνική επιτυχία της μεθόδου εξαρτάται από την εμπειρία του επεμβατικού ακτινολόγου και ανέρχεται έως το 100%, με την κλινική επιτυχία να είναι μικρότερη και να αγγίζει το 95%. 9

10 ΙΣΤΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΑΧΕΟΣ ΕΝΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΟΡΘΟΥ Mικροσκόπηση και διάγνωση ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ Η συμβολή της ιστοπαθολογίας διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη μικροσκοπική εξέταση του όγκου του παχέος εντέρου διότι καθορίζει τη σωστή και ακριβή διάγνωση και κατ επέκταση την περαιτέρω θεραπεία, παρακολούθηση και επιβίωση του ασθενή. Ο ιστοπαθολόγος εξετάζει το παρασκεύασμα του παχέος εντέρου που φέρει τον όγκο μακροσκοπικά και μικροσκοπικά. Στη μακροσκοπική εξέταση γίνεται αναγνώριση του τμήματος του εντέρου και ορίζονται: (1) το μέγεθος του όγκου και η απόστασή του από το πλησιέστερο εγχειρητικό όριο ή η απόστασή του από την οδοντωτή γραμμή, αν πρόκειται για το ορθό, (2) η τοπική επέκτασή του στο τοίχωμα του εντέρου ή στο περικολικό λίπος, (3) η διήθηση ή όχι εγχειρητικών ορίων, (4) η απόσταση από τα εν τω βάθει εγχειρητικά όρια ή μεσοορθικό λίπος, (5) ο αριθμός λεμφαδένων, και (6) άλλες αλλοιώσεις, όπως πολύποδες. Δρ. Ιωάννης Μιχαηλίδης Β. Διευθυντής Ιστοπαθολογικού Τμήματος, Γ. Ν. Λευκωσίας Κατά τη διαδικασία αυτή λαμβάνονται τομές από τα εγχειρητικά όρια, τον όγκο, τους λεμφαδένες και τη σκωληκοειδή απόφυση, αν συμπεριλαμβάνεται. Ο συνήθης όγκος του παχέος εντέρου και ορθού είναι το αδενοκαρκίνωμα. Στη μικροσκοπική εξέταση καθορίζεται ο ιστολογικός τύπος και η βαθμοποίηση ή διαφοροποίηση (καλή/μέση/χαμηλή). Με βάση όμως τις πρόσφατες ευρωπαϊκές οδηγίες (αναθεωρημένα Vienna Classifications) ο όγκος χωρίζεται σε χαμηλής και ψηλής κακοηθείας, ανάλογα με τη μορφολογία των αδένων (έκταση, σχήμα), καθώς και την κυτταρική μορφολογία του επιθηλίου των αδενίων (goblet cells, μέγεθος πυρήνων, χρωματίνη, μιτώσεις και πυρήνια). Η βαθμονόμηση του όγκου ανάλογα με τη διήθησή του είναι ως ακολούθως: Τis - ενδοεπιθηλιακή, Τ1 - διήθηση χορίου, Τ2 - Μυϊκού χιτώνα, Τ3 περικολικού λίπους, Τ4a - ορογόνου, T4b εγγύς όργανων. Όσον αφορά στον αριθμό των διηθημένων λεμφαδένων, η βαθμονόμηση γίνεται ως εξής: N1a (1 λεμφαδένας), N1b (2-3 λεμφαδένες), Nc (μικρές νεοπλασματικές αθροίσεις), N2a (4-6 λεμφαδένες), N2b (άνω των 7 λεμφαδένων). Στην Ευρώπη χρησιμοποιούνται δύο συστήματα, το Dukes Classification και το TNM System. Το Dukes Classification χωρίζει τους ασθενείς σε τρείς κατηγορίες (A,B,C). Το TNM System, που είναι και το νεότερο σύστημα, θεωρείται ανώτερο του Dukes Classification από το American Joint Committee on Cancer (AJCC) γιατί δίνει περισσότερα στοιχεία και πληροφορίες για τον όγκο. Η ψηλής ποιότητας ιστοπαθολογική έκθεση του όγκου του παχέος εντέρου είναι πολύ σημαντική τόσο για τους θεράποντες ιατρούς, όσο και για το αρχείο καρκίνου. Μία ιστοπαθολογική έκθεση πρέπει να συμπεριλαμβάνει όλα τα ανωτέρω στοιχεία. Σημαντικό στοιχείο στο αναθεωρημένο Vienna Classification είναι η αναφορά ως ανεξάρτητου καρκινικού παράγοντα κινδύνου της περινευρικής διήθησης (PNI). Ο παράγοντας αυτός είναι δείκτης πρόβλεψης του ελεύθερου χρόνου της νόσου και της καρκινικής επιβίωσης. Τα τελευταία χρόνια ο συνδυασμός της χειρουργικής, της ακτινοθεραπείας και της χημειοθεραπείας έχει συμβάλει στη βελτίωση της επιβίωσης των ασθενών, κυρίως του ορθού. Σε όγκους του ορθού ο ρόλος του ιστοπαθολόγου είναι να αναφέρει τυχόν υπολείμματα του όγκου μετά την ακτινοβολία, το βαθμό και την έκταση της ίνωσης του υποστρώματος και την απόσταση του όγκου από το μυϊκό χιτώνα του τοιχώματος, όπως επίσης και την απόσταση του όγκου από τα εν τω βάθει χειρουργικά όρια του μεσοορθικού λίπους. Το Ιστοπαθολογικό Εργαστήριο του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας συμβάλλει και στη στοχευμένη θεραπεία του καρκίνου του παχέος εντέρου με τη μοριακή ιστοπαθολογία στην ανίχνευση, ή όχι, μεταλλάξεων στο κωδικώνιο 12 και 13 του K-RAS. Στο εργαστήριό μας ανιχνεύεται η μετάλλαξη στο κωδικώνιο 12 και 13 του K-RAS με την τεχνική real time PCR στο DNA του καρκινικού κυττάρου από τομές όγκου σε κύβο παραφίνης. Ασθενείς με καρκίνο παχέος εντέρου (στάδιο ΙI και III) οι οποίοι δεν έχουν μετάλλαξη στο K-RAS παράγοντα του EGFR, μπορούν να τύχουν χημειοθεραπείας (Centuximab, Panitumumab) αναστολής δράσης πολλαπλασιασμού του EGFR. Το EGFR διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη και πολλαπλασιασμό του κυττάρου και κατ επέκταση του καρκινικού κυττάρου του παχέος εντέρου, καθότι προάγει την ανθεκτικότητα, τον πολλαπλασιασμό, την αναγέννηση και τη δυνατότητα μετάστασής του. Με βάση τα αποτελέσματα του εργαστηρίου, η μετάλλαξη του K-RAS σε Κύπριους ασθενείς με καρκίνο του παχέος εντέρου είναι 52% (74% στο κωδικώνιο 12 και 26% στο κωδικώνιο 13). Η συστηματική παρακολούθηση έχει οδηγήσει στην έγκυρη διάγνωση ασυπτωματικών περιστατικών και στην ενδοσκοπική αφαίρεση αδενωμάτων που θεωρούνται προκαρκινωματώδεις καταστάσεις. Ως αποτέλεσμα, έχουν μειωθεί τα περιστατικά καρκίνου του παχέος εντέρου και η θνησιμότητα. 10

11 Καταστροφή όγκων ήπατος με ραδιοκύματα (Radiofrequency Ablation - RFA) «Ό,τι δεν θεραπεύεται με το νυστέρι, θεραπεύεται με τη φωτιά» Ιπποκράτης Είναι γνωστό ότι η καλύτερη θεραπεία για τον καρκίνο του ήπατος (πρωτοπαθή ή μεταστατικό) είναι η χειρουργική αφαίρεση. Δυστυχώς όμως τούτο είναι εφικτό μόνο στο 10 20% των περιπτώσεων. Για τον τοπικό έλεγχο ή καταστροφή του όγκου έχουν δοκιμαστεί ή χρησιμοποιούνται διάφοροι θεραπευτικοί χειρισμοί, όπως χημειοθεραπεία, χημειοεμβολισμός, έγχυση αλκοόλ στον όγκο, κρυοπηξία κλπ. Η ιδανική τοπική θεραπεία θα πρέπει να είναι αποτελεσματική στον καρκίνο, μη τοξική στο υπόλοιπο ηπατικό παρέγχυμα, εύκολη και ασφαλής στη χρήση της και σε τελική ανάλυση να καταστρέφει τον καρκίνο δημιουργώντας μια προκαθορισμένη ζώνη ασφαλείας γύρω από τον όγκο. Η θερμική καταστροφή των όγκων του ήπατος με εφαρμογή κυμάτων ραδιοσυχνοτήτων αποτελεί σήμερα μια νέα, υποσχόμενη, ψηλής τεχνολογίας θεραπεία για όγκους του ήπατος, αλλά και για όγκους άλλων οργάνων (πνεύμονες, νεφροί, μαστός, οστά, κλπ). Κατ αυτήν τα καρκινικά κύτταρα του όγκου καταστρέφονται άμεσα και εντός λίγων λεπτών (μέχρι 12%), με την επίτευξη θερμοκρασιών τοπικά στον όγκο πάνω από 60 βαθμούς Κελσίου. Η μέθοδος αυτή υπερτερεί σαφώς όλων των άλλων μεθόδων που έχουν αναφερθεί πιο πάνω, ακόμα και σε όγκους μεγάλης διαμέτρου (5 εκ.), ενώ τελευταίες μελέτες, ειδικά σε πιο μικρούς όγκους (μέχρι 3 εκ.), αναφέρουν αποτελέσματα συγκρινόμενα εξίσου ακόμα και με τη χειρουργική αφαίρεση των όγκων. Ενδείξεις για εφαρμογή του RFA: Όγκοι που εντοπίζονται στο ήπαρ, αλλά είναι μη εξαιρέσιμοι (πολύ δύσκολη κεντρική θέση των όγκων, όγκοι και στους δύο λοβούς του ήπατος, σε υποτροπή μετά από ηπατεκτομή κλπ). Ασθενείς με όγκους ήπατος που αρνούνται ή δεν μπορούν λόγω «πτωχής» γενικής κατάστασης να χειρουργηθούν (π.χ. κιρρωτικοί ασθενείς, ασθενείς που περιμένουν μεταμόσχευση ήπατος, ασθενείς με πτωχή ηπατική εφεδρεία λόγω χημειοθεραπείας, λιπώδες ήπαρ, κλπ). Σήμερα η μέθοδος αυτή γίνεται βασικά με τρεις τρόπους: α) διαδερμικά, χωρίς εγχείρηση, με την καθοδήγηση υπερηχογράφου ή αξονικού τομογράφου, β) λαπαροσκοπικά, γ) ανοιχτά με χειρουργική επέμβαση. Η επιλογή της μεθόδου εξατομικεύεται αναλόγως του περιστατικού. Η μέθοδος αυτή είναι ελάχιστα επεμβατική, καλά ανεκτή από τους ασθενείς, ασφαλής με ελάχιστες επιπλοκές και άμεσα αποτελέσματα. Μπορεί να επαναληφθεί όσες φορές χρειαστεί, ενώ έχει δημοσιευθεί η αποφυγή κατά 76% αχρείαστων εγχειρήσεων ηπατεκτομών. Με το ελάχιστο ή καθόλου χειρουργικό τραύμα, επιτυγχάνεται το μέγιστο θεραπευτικό αποτέλεσμα. Στη χειρουργική κλινική του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται με επιτυχία από το Σεπτέμβριο του 2003 και τους τελευταίους μήνες εφαρμόζεται και στο Γενικό Νοσοκομείο Λάρνακας. Στο 75% των περιπτώσεων προτιμήθηκε η διαδερμική μέθοδος (από τα πιο ψηλά ποσοστά στην Ευρώπη) που γίνεται από χειρούργο εξειδικευμένο στη χειρουργική ήπατος. Η διαδικασία διενεργείται πάντα στην αίθουσα του χειρουργείου, με τη συνεχή χρήση υπερηχογράφου για καλύτερη παρακολούθηση και μεγαλύτερη ασφάλεια του ασθενή, με συνδυασμό τοπικής αναισθησίας και ελαφριάς ζάλης. Ο ασθενής παρακολουθείται συνεχώς από αναισθησιολόγο. Σε πολλαπλούς ή μεγάλους σε μέγεθος όγκους μπορεί να χρειαστεί γενική αναισθησία σε συνεργασία με ακτινολόγο. Οι ασθενείς εξέρχονται του νοσοκομείου συνήθως την επομένη μέρα. Στo Γ. Ν. Λάρνακας έχει επιτευχθεί η καταστροφή μέχρι και πέντε όγκων σε μία μόνο συνεδρία. Η ανοικτή μέθοδος (25%) χρησιμοποιείται κυρίως την ώρα της εγχείρησης σε συνδυασμό με την κολεκτομή (αφαίρεση του καρκίνου του παχέος εντέρου). Η αιμόσταση που επιτυγχάνεται με τη μέθοδο RFA σχεδόν απλοποιεί τις άλλοτε αιματηρές εκτομές ήπατος, δίνοντας νέα διάσταση και προοπτική στη χειρουργική ήπατος. Μέχρι σήμερα η μέθοδος έχει εφαρμοστεί σε 80 ασθενείς με καρκίνο του ήπατος (πρωτοπαθής και μεταστατικός) και καταστράφηκαν πέραν των 120 όγκων μεγέθους από 3 μέχρι και 15 εκ. Πλήρης νέκρωση του όγκου έχει επιτευχθεί, σύμφωνα με τα δικά μας δεδομένα, στο 92% των περιπτώσεων, ενώ παρατηρήθηκε τοπική υποτροπή σε ποσοστό 8% με μέση επιβίωση 34 μήνες, αποτέλεσμα που συγκρίνεται με τα καλύτερα διεθνώς. Αντενδείξεις εφαρμογής του RFA: Δρ. Παναγιώτης Χατζηκώστας Χειρουργός, Υπεύθυνος Χειρουργικής Κλινικής Γ.Ν. Λάρνακας phrp1960@cytanet.com.cy παρουσία εξωηπατικών μεταστάσεων, πολλαπλές ηπατικές μεταστάσεις ( > 5), ασκίτης, ίκτερος, και διαταραχές πηκτικότητας του αίματος. Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η καινοτόμος αυτή μέθοδος έχει αποδειχθεί αποτελεσματική, γρήγορη, εύκολη στη χρήση της και ασφαλής. Η συνεχής τεχνολογική αναβάθμιση της μεθόδου, όπως και η εισαγωγή της χρήσης μικροκυμάτων, την έχουν κάνει πιο γρήγορη και πιο αποτελεσματική σε μεγαλύτερης διάμετρου όγκους. Το ερώτημα κατά πόσο η μέθοδος αυτή μπορεί στο μέλλον να υποκαταστήσει τη χειρουργική αφαίρεση, εξακολουθεί να υφίσταται. Οι Κύπριοι ασθενείς μπορούν πλέον να τυγχάνουν της θεραπείας αυτής στον τόπο τους, κοντά στο οικογενειακό τους περιβάλλον, χωρίς να χρειάζεται να ταλαιπωρούνται με άσκοπες και αχρείαστες αποστολές και έξοδα στο εξωτερικό. Η οικονομία του κράτους έχει ωφεληθεί επίσης σε μεγάλο βαθμό, αφού υπολογίζεται ότι έχουν εξοικονομηθεί πέραν των 2 εκατ. δολαρίων. 11

12 Λαπαροσκοπική χειρουργική Η επιλογή της για την αντιμετώπιση του καρκίνου του παχέος εντέρου Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι ο τρίτος πιο συχνός στον κόσμο, με την κατανομή των νέων περιστατικών να ποικίλλει ανάλογα με την περιοχή και τη χώρα. Εμφανίζεται πιο συχνά σε άντρες και η συχνότητα εμφάνισής του αυξάνεται προϊούσης της ηλικίας. Η πιθανότητα να εμφανιστεί καρκίνος του παχέος εντέρου ανέρχεται στο 5% και επηρεάζεται τόσο από γενετικούς, όσο και από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η δυτικού τύπου δίαιτα που περιλαμβάνει αυξημένη κατανάλωση κόκκινου κρέατος, η παχυσαρκία, η έλλειψη φυσικής άσκησης, το κάπνισμα, η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ, αλλά και η μειωμένη κατανάλωση φυτικών παχύ έντερο. Στη συνέχεια γίνεται εισαγωγή της βιντεοκάμερας και εμφύσηση διοξειδίου του άνθρακα στην κοιλιακή κοιλότητα που διογκώνεται. Η τεχνική αυτή προσφέρει στον χειρούργο καλύτερη ορατότητα των εσωτερικών οργάνων. Η λαπαροσκοπική μέθοδος έχει σταδιακά κερδίσει περισσότερο έδαφος έναντι της ανοικτής μεθόδου. Υπάρχει πληθώρα δημοσιεύσεων που αναδεικνύουν τα πλεονεκτήματά της. Συγκριτικά με την ανοικτή εγχείρηση, στα χέρια ενός εκπαιδευμένου χειρουργού, ο εγχειρητικός χρόνος είναι παρόμοιος και προσφέρει τα ίδια ογκολογικά (θεραπεία του καρκίνου) αποτελέσματα, ενώ συνεπάγεται Λαμβάνοντας υπόψη τα πιο πάνω, το Βασιλικό Κολέγιο των Χειρουργών Ηνωμένου Βασιλείου (Royal College of Surgeons of Great Britain and Ireland) και το Εθνικό Σύστημα Υγείας Ηνωμένου Βασιλείου (National Health System - NHS) έχουν θέσει ως εθνικό στόχο ο συνολικός αριθμός των λαπαροσκοπικών χειρουργείων να υπερβαίνει το 25% του συνόλου των χειρουργείων για καρκίνο του παχέος εντέρου. Ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί με την εκπαίδευση και πρακτική των νέων χειρουργών. Υπολογίζεται ότι στην Κύπρο ο αριθμός των λαπαροσκοπικών χειρουργείων δεν υπερβαίνει το 10% του συνόλου των χειρουργείων Δρ. Παναγιώτης Α. Γεωργίου Τμήμα Χειρουργικής Παχέος Εντέρου και Πρωκτού, Νοσοκομείο Royal Marsden, Λονδίνο Καθηγητής Πάρης Π. Τέκκης Τμήμα Χειρουργικής και Καρκίνου, Νοσοκομείο Royal Marsden, Λονδίνο ptekkis@gmail.com ινών αυξάνουν τον κίνδυνο να εμφανιστεί καρκίνος του παχέος εντέρου. Ο κίνδυνος επίσης αυξάνεται όταν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό ή παρουσία άλλων γενετικών ανωμαλιών, αλλά και φλεγμονωδών παθήσεων του εντέρου. Η πλειονότητα (περίπου 90%) των περιπτώσεων μπορεί να θεραπευτεί, εφόσον έχει γίνει έγκαιρη διάγνωση που προϋποθέτει ότι ο καρκίνος δεν έχει προχωρήσει στα παρακείμενα όργανα και δεν υπάρχουν μεταστάσεις που δεν μπορούν να αφαιρεθούν. Η οριστική θεραπεία βασίζεται στη χειρουργική αφαίρεση του τμήματος του εντέρου που έχει διηθηθεί από τον καρκίνο, σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία ή/και ακτινοθεραπεία, προεγχειρητικά ή μετεγχειρητικά. Η επέμβαση μπορεί να γίνει ανοικτά με μέση κοιλιακή τομή ή λαπαροσκοπικά με τη χρήση λαπαροσκοπικής βιντεοκάμερας και μικρών τομών με μέγιστο μήκος 12 χιλιοστών, από όπου περνούν τα χειρουργικά εργαλεία. Η θέση και το μήκος των τομών διαφέρει ανάλογα με την τοποθεσία του καρκίνου στο Ασφαλής διαδικασία με καλύτερο μετεγχειρητικό αποτέλεσμα μειωμένο μετεγχειρητικό πόνο, μικρότερο κίνδυνο επιμόλυνσης της χειρουργικής πληγής και ταχύτερη ανάρρωση του ασθενή. Ως αποτέλεσμα, ο ασθενής εξέρχεται από το νοσοκομείο μέχρι και 3 μέρες νωρίτερα και επανέρχεται πιο ομαλά στις καθημερινές του δραστηριότητες. Το ποσοστό θνησιμότητας μετά από τη λαπαροσκοπική μέθοδο είναι μικρότερο από 0.1%, παρόμοιο με αυτό που παρατηρείται μετά από ανοικτή επέμβαση. Παρ όλα αυτά, η λαπαροσκοπική επέμβαση μπορεί να μην ενδείκνυται για μερικούς ασθενείς. Η παχυσαρκία, πιθανή προηγούμενη εγχείρηση στην κοιλιά και σημαντικά καρδιοαναπνευστικά προβλήματα αποτελούν σχετικές αντενδείξεις για την εφαρμογή της λαπαροσκοπικής επέμβασης. για καρκίνο του παχέος εντέρου, παρόλο που υπάρχει η δυνατότητα για θεραπεία περισσότερων ασθενών με τη μέθοδο αυτή. Η άγνοια των ασθενών για την επιλογή αυτή και τα πλεονεκτήματά της και το αυξημένο κόστος του χειρουργικού εξοπλισμού πιθανόν να συμβάλλουν στο χαμηλό αυτό ποσοστό. Ωστόσο, η μικρότερης διάρκειας παραμονή στο νοσοκομείο μειώνει το συνολικό κόστος νοσηλείας. Πρόσφατα καθιερώθηκε εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τη λαπαροσκοπική εκπαίδευση νέων χειρουργών στην Κύπρο, γεγονός που αναμένεται να βοηθήσει στη διάδοση της μεθόδου αυτής. Εν κατακλείδι, η αφαίρεση του καρκίνου του παχέος εντέρου λαπαροσκοπικά είναι μία πολύ ασφαλής επιλογή και προσφέρει καλύτερο μετεγχειρητικό αποτέλεσμα, καθώς συμβάλλει σε μειωμένο μετεγχειρητικό πόνο και ταχύτερη ανάρρωση. Κάθε ασθενής που πληροί τα κριτήρια για λαπαροσκοπικό χειρουργείο θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την επιλογή αυτή και να τη συζητά με τον θεράποντα ιατρό του/της. 12