Η διάσπαση του βλεννογόνιου εντερικού φραγμού σε εκτεταμένη ηπατεκτομή σε επίμυς. Προφύλαξη με χορήγηση αυξητικών παραγόντων

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Η διάσπαση του βλεννογόνιου εντερικού φραγμού σε εκτεταμένη ηπατεκτομή σε επίμυς. Προφύλαξη με χορήγηση αυξητικών παραγόντων"

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Κλινικές-Κλινικοεγαστηριακές Ιατρικές Ειδικότητες» Επιβλέπων Καθηγητής: ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΑΓΙΑΝΟΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Η διάσπαση του βλεννογόνιου εντερικού φραγμού σε εκτεταμένη ηπατεκτομή σε επίμυς. Προφύλαξη με χορήγηση αυξητικών παραγόντων Υπό ΗΛΙΑ Χ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΥ ΠΑΤΡΑ 2ΟΟ5

2

3 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Κλινικές-Κλινικοεγαστηριακές Ιατρικές Ειδικότητες» Επιβλέπων Καθηγητής: ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΑΓΙΑΝΟΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Η διάσπαση του βλεννογόνιου εντερικού φραγμού σε εκτεταμένη ηπατεκτομή σε επίμυς. Προφύλαξη με χορήγηση αυξητικών παραγόντων Υπό ΗΛΙΑ Χ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΥ ΠΑΤΡΑ 2ΟΟ5

4

5

6 ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βαγιανός Κωνσταντίνος, Αναπλ. Καθηγητής Χειρουργικής (επιβλέπων). Σκόπα Χρυσούλα, Καθηγήτρια Παθολογικής Ανατομικής (μέλος). Νικολοπούλου Βασιλική, Καθηγήτρια Γαστρεντερολογίας (μέλος). ΕΠΤΑΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βαγιανός Κωνσταντίνος, Αναπλ. Καθηγητής Χειρουργικής Σκόπα Χρυσούλα, Καθηγήτρια Παθολογικής Ανατομικής Νικολοπούλου Βασιλική, Καθηγήτρια Γαστρεντερολογίας Τζωρακοελευθεράκης Ευάγγελος, Καθηγητής Χειρουργικής Καραβίας Διονύσιος, Καθηγητής Χειρουργικής Σπηλιοπούλου Ίρις, Αναπλ. Καθηγήτρια Μικροβιολογίας Γεωργίου Χρήστος, Αναπλ. Καθηγητής Τμήματος Βιολογίας 1

7 2

8 Στη σύζυγό μου, Raffaela Στα παιδιά μου Χαράλαμπο και Βιντσέντζο Και Στους γονείς μου 3

9 4

10 << Για να γίνει πραγματικότητα ένα μεγάλο όνειρο, η πρώτη αναγκαία προϋπόθεση είναι μια μεγάλη ικανότητα να ονειρεύεσαι, η δεύτερη είναι η εμμονή - η πίστη στο όνειρο >>. Hans Selye 5

11 6

12 ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΨΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΑ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Α. Ανακοινώσεις σε Ελληνικά Συνέδρια. 1). Η. Αλεξανδρής, Δ. Τσιφτσής, Ν. Πατσούκης, Χ. Γεωργίου, Χ.Δ. Σκόπα, Κ. Βαγιανός. Η επίπτωση της ηπατεκτομής (ΗΚ) 70% στο οξειδωτικό stress του λεπτού εντέρου σε επίμυς. Αποτελέσματα προληπτικής χορήγησης βομβεσίνης (BBS) και νευροτενσίνης (NTN). 23 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Χειρουργικής Διεθνές χειρουργικό Forum. Αθήνα Πρακτικά συνεδρίου σελ ). Η. Αλεξανδρής, Α. Αποστολοπούλου, Γ. Ζερβουδάκης, Χ. Γεωργίου, Χ.Δ. Σκόπα, Κ. Βαγιανός. Το οξειδωτικό stress (OS) στο υπολειπόμενο ηπατικό παρέγχυμα μετά εκτεταμένη ηπατεκτομή (ΗΚ). Αποτελέσματα χορήγησης τροφικών ορμονών βομβεσίνης (BBS) και νευροτενσίνης (NT). 23 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Χειρουργικής Διεθνές χειρουργικό Forum. Αθήνα Πρακτικά συνεδρίου σελ

13 Δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά με κριτές. 1). Alexandris IH, Assimakopoulos SF, Vagianos CE, Patsoukis N, Georgiou CD, Nikolopoulou N, Scopa CD. Oxidative state in intestine and liver after partial hepatectomy in rats. Effect of bombesin and neurotensin. Clinical Biochemistry 2004; 37: ). Assimakopoulos SF, Alexandris IH, Scopa CD, Milonas PG, Thomopoulos KC, Georgiou CD, Nikolopoulou N, Vagianos CE. Effect of bombesin and neurotensin on gut barrier function in partially hepatectomized rats. World Journal of Gastroenterology 2005, in press. 8

14 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αναμφίβολα, η εκπόνηση μιας διδακτορικής διατριβής, είναι ένας μακρύς και επίπονος δρόμος, πλήρης αντιφατικών συναισθημάτων. Για πολλούς αποτελεί την απαρχή μιας λαμπρά διαφαινόμενης καριέρας, για άλλους ένα ακόμη εφόδιο στο δισάκι των γνώσεων. Για μένα η εκπόνηση της παρούσης διδακτορικής διατριβής, πέρα από την χαρά της γνώσης, αποτελεί και την εκπλήρωση ενός ονείρου που έσερνα μαζί μου από τα φοιτητικά μου χρόνια. Ένα όνειρο που έμελλε να μείνει ανεκπλήρωτο, εάν δεν είχα την χαρά και την τύχη να συναντήσω στο δρόμο μου καταξιωμένους δασκάλους και συναδέλφους που με βοήθησαν να το εκπληρώσω. Θα ήθελα λοιπόν, πέρα από την βαθιά μου ευγνωμοσύνη, να εκφράσω και ένα μεγάλο ευχαριστώ: Στον Επιβλέποντα την παρούσα διατριβή, Αναπληρωτή Καθηγητή Χειρουργικής κ. Κωνσταντίνο Βαγιανό, ο οποίος όχι μόνο δέχτηκε να ακούσει το αίτημά μου, αλλά με την βαθιά κλινική και πειραματική εμπειρία που τον διακρίνει, συνέβαλε τα μέγιστα τόσο στη σύλληψη και διαμόρφωση του θέματος, όσο και στον καθορισμό του πειραματικού πρωτοκόλλου. Επιπλέον, ήταν αυτός που με καθοδηγούσε, καθ όλη τη διάρκεια της διαδρομής, βάζοντάς με άοκνα στην σωστή πορεία κάθε φορά που παρεξέκλινα από αυτήν. Στην Καθηγήτρια Παθολογικής Ανατομικής κ. Χρυσούλα Σκόπα, η οποία εκτός από την συμβολή της στην διαμόρφωση του τίτλου, συνέβαλε τα πλείστα στη μελέτη των ιστοπαθολογικών αναλύσεων, ενώ η εμμονή της στην επιστημονική ακρίβεια και η συγγραφική της ευχέρεια συνετέλεσαν ώστε να λάβει την τελική της μορφή η παρούσα διατριβή και να γίνουν άμεσα αποδεκτές τόσο από την ελληνική όσο και από την διεθνή επιστημονική κοινότητα όλες οι δημοσιεύσεις και ανακοινώσεις που προέκυψαν. 9

15 Στην Καθηγήτρια Γαστρεντερολογίας κ. Βασιλική Νικολοπούλου, για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε και την εμψύχωση που μου έκανε κάθε φορά που οι δυσκολίες φίινοταν ανυπέρβλητες. Στο συνάδελφο Στέλιο Ασημακόπουλο, με τον οποίο περάσαμε πολλές ώρες μαζί στο πειραματικό χειρουργείο, πότε ασχολούμενοι με τα ζώα και πότε μελετώντας τη διεθνή βιβλιογραφία, δεδομένου ότι μέρη των διατριβών μας ήταν παρεμφερή. Ανεκτίμητη είναι επίσης η συμβολή του στη μελέτη των ιστοπαθολογικών αναλύσεων και στις διεθνείς ανακοινώσεις. Στην Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Μικροβιολογίας κ. Ίριδα Σπηλιοπούλου, για την άμεση και με επιστημονική εγκυρότητα εκτέλεση όλων των μικροβιολογικών αναλύσεων και μελετών. Στον Αναπληρωτή Καθηγητή του Βιολογικού τμήματος κ. Χρήστο Γεωργίου και τους συνεργάτες του κ.κ. Νικόλαο Πατσούκη και Γεώργιο Ζερβουδάκη οι οποίοι ανέλαβαν και εκτέλεσαν με επιστημονική εγκυρότητα τις πολυάριθμες μετρήσεις του οξειδωτικού stress, διερευνώντας μάλιστα νέους δείκτες της θειολικής οξειδοαναγωγικής κατάστασης με μεθόδους που πρόσφατα οι ίδιοι έχουν αναπτύξει. Στο συνάδελφο Ενδοκρινολόγο κ. Παναγιώτη Μυλωνά, ο οποίος πραγματοποίησε όλες τις μετρήσεις πρωτεΐνης και DNA στον εντερικό βλεννογόνο. Στους συναδέλφους Χειρουργούς κ.κ. Αναστασία Αποστολοπούλου και Δημήτριο Τσιφτσή για την αμέριστη βοήθειά τους τόσο στην εκτέλεση του χειρουργικού τμήματος όσο και στην πραγματοποίηση μέρους των επιστημονικών ανακοινώσεων. Υποκλίνομαι, τέλος, με ευλάβεια στη μνήμη του Καθηγητού και Αντιπρύτανη του Πανεπιστημίου της Πάτρας, Ευθυμίου Μαστρογιάννη, που υπήρξε άσβεστος φάρος σε όλη την επιστημονική μου πορεία. 10

16 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 9 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 15 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΗΠΑΡ Ανατομία-ιστολογία ήπατος 19 Λειτουργίες του ήπατος 24 Χειρουργική του ήπατος-ηπατική αναγέννηση 25 Ηπατεκτομή στον άνθρωπο 28 Ηπατεκτομή σε επίμυες 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΕΝΤΕΡΟ Ανατομία του τοιχώματος του λεπτού εντέρου 33 Λειτουργίες του λεπτού εντέρου 36 Λειτουργίες του παχέος εντέρου 37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΒΛΕΝΝΟΓΟΝΙΟΣ ΕΝΤΕΡΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ ΚΑΙ ΕΝΤΕΡΙΚΗ ΒΑΚΤΗΡΙΑΚΗ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ Εισαγωγή 38 Δομικά συστατικά του εντερικού και ο λειτουργικός τους ρόλος 39 Φυσιολογία της εντερικής διαπερατότητας 46 Εντερική βακτηριακή μετακίνηση-μηχανισμοί βλάβης του βλεννογόνιου εντερικού φραγμού 47 Καταστάσεις και παράγοντες που προκαλούν βλάβη του ΒΕΦ και προάγουν την ΕΒΜ 47 Παράγοντες που περιορίζουν την εντερική βλάβη και την εντερική βακτηριακή μετακίνηση 49 Το φαινόμενο της εντερικής βακτηριακής μετακίνησης στον άνθρωπο και η κλινική σημασία του 50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΟ STRESS Γενικό μέρος 53 Βιολογικές αντιδράσεις των δραστικών μεταβολιτών του οξυγόνου 59 Αντιοξειδωτική άμυνα 64 Οξειδωαναγωγική ισορροπία 68 Οξειδωαναγωγική κατάσταση και μείζονα κυτταρικά γεγονότα 73 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΠΟΠΤΩΣΗ 11

17 Ορισμός, μορφολογία και βιοχημεία της απόπτωσης 76 Επαγωγή της απόπτωσης και μεταγωγή σήματος 78 Απόπτωση στο φυσιολογικό εντερικό επιθήλιο 80 Απόπτωση σε παθολογικές καταστάσεις του εντερικού επιθηλίου 82 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΑ ΠΕΠΤΙΔΙΑ Εισαγωγή 87 Βομβεσίνη 88 Νευροτενσίνη 89 Υποδοχείς των ρυθμιστικών πεπτιδίων-ενδοκυττάριοι οδοί 91 ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 94 ΥΛΙΚΑ-ΜΕΘΟΔΟΙ Πειραματόζωα 96 Σχεδιασμός πειραματικού πρωτοκόλλου 97 Μετρήσεις 102 Στατιστική ανάλυση 107 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 108 ΣΥΖΗΤΗΣΗ 128 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 138 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 139 SUMMARY 142 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

18 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ BBS: Βομβεσίνη BEΦ: Βλεννογόνιος Εντερικός Φαργμός ΒΤ: Bacterial traslocation. (Βακτηριακή μετακίνηση) CFU: Coloning Foming Units ΔΕΣ: Δυκτιοενδοθηλιακό σύστημα ΕΒΜ: Εντερική Βακτηριακή Μετακίνηση ΕΕΑ: Εκλεκτική Εντερική Αποστείρωση GPx: Yπεροξειδάση της Γλουταθειόνης GSH: Ανηγμένη Γλουταθειόνη GSSG: Οξειδομένη Γλουταθειόνη Η 2 Ο 2 : Υπερξείδιο του υδογόνου HOCl: Υποχλοριώδες οξύ IL-1: Ιντερλευκίνη 1 IL-6: Ιντερλευκίνη 6 INF-γ: Ιντερφερόνη γ NADPH: Νικοτιναμινο-αδενινο-φωσφω-δινουκλεοτίδιο ΝΟ: Υπεροξείδιο του Αζώτου Ο 2.- : Ανιόν υπεροξείδιο του οξυγόνου ΟΗ - : Ρίζα υδροξυλίου ΟΝΟΟ - : Υπεροξυνιτρικό ανιόν P-SH: Σουλφυδριλική ομάδα PHx: Ηπατεκτομή PHx+BBS: Ηπατεκτομή + βομβεσίνη PHx+NT: Ηπατεκτομή + νευροτενσίνη ROS: Αντιδραστικά είδη οξυγόνου S-IgA: Εκκριτική ανοσοφαιρίνη Α SOD: Δυσμουτάση του σουπεροξειδίου TNF-a: Νεκροτικός των όγκων παράγων άλφα TUNEL: Terminal deoxynucleotidyl transferase (TdT)-mediated deoxyuridine triphosphate (dutp)-biotin nick-end labeling 13

19 14

20 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο βλεννογόνος του γαστρεντερικού σωλήνα αποτελεί μείζονα διαχωριστική επιφάνεια μεταξύ του εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος. Για χρόνια εθεωρείτο ότι ο βασικός του λειτουργικός προορισμός ήταν η απορρόφηση θρεπτικών για τον οργανισμό ουσιών, παραβλέποντας την συμμετοχή του σε διαφόρους παθογόνους κατάστάσεις. Τις τελευταίες δεκαετίες όμως έχει τεκμηριωθεί η συμμετοχή του εντερικού βλεννογόνου σε παραγωγή ορμονών και η δράση του ως ανοσολογικού ρυθμιστή και μείζονος λειτουργικού φραγμού (1). Ο φραγμός αυτός, καλούμενος και βλεννογόνιος εντερικός φραγμός (ΒΕΦ), σε διάφορες παθολογικές καταστάσεις όπως: shock, σήψη, ενδοτοξιναιμία, μείζονα χειρουργικά τραύματα, εγκαύματα, παγκρεατίτιδα, αποφρακτικό ίκτερο, ακτινοβολία εντέρου, ολική παρεντερική διατροφή, ανοσοκαταστολή, κατάχρηση αντιβιοτικών, παραβλάπτεται με αποτέλεσμα μετακίνηση εντεροβακτηριδίων και των προϊόντων τους (ενδοτοξίνη), σε απομακρυσμένα όργανα όπως: μεσεντέριους λεμφαδένες, ήπαρ, σπλήνα, νεφρούς, πυλαία και συστηματική κυκλοφορία (2-7). Επακόλουθο αυτής της μετακίνησης είναι η πρόκληση σηπτικών καταστάσεων, έκπτωση πολλαπλών οργάνων και συχνά ο θάνατος. Η βακτηριακή μετακίνηση (ΒΤ), είναι αποτέλεσμα διαταραχής της ανατομικής και λειτουργικής ακεραιότητας του εντερικού βλεννογόνου, της ανοσολογικής του κατάστασης και της παρουσίας φυσιολογικής εντερικής χλωρίδας (8). Ασθενείς οι οποίοι υποβάλλονται σε ηπατεκτομή είναι επιρρεπείς λόγω της ασθένειας για την οποία οδηγούνται στο χειρουργείο, αλλά και της μάζας του αφαιρεθέντος ήπατος, στην ανάπτυξη σηπτικών επιπλοκών (9). Οι επιπλοκές αυτές έχουν άμεση σχέση με τη συστηματική ενδοτοξιναιμία, η οποία με την σειρά της κινητοποιεί τη συστηματική φλεγμονώδη αντίδραση κατά την οποία απελευθερώνονται μεσολαβητές που επάγουν την φλεγμονή όπως IL-1, IL-6, TNFa, ελεύθερες ρίζες οξυγόνου, ΝΟ (10). Μία από τις βασικές αιτίες της ενδοτοξιναιμίας μπορεί να θεωρηθεί η ελλιπής παρουσία χολής και των 15

21 περιεχομένων σε αυτή χολικών αλάτων στον εντερικό αυλό, τα οποία ασκούν τροφική δράση επί του εντερικού βλεννογόνου, δεσμεύουν την εντερική ενδοτοξίνη σχηματίζοντας μη απορροφήσιμα συμπλέγματα, ενώ ασκούν και βακτηριοστατική δράση. Είναι προφανές ότι η ελλιπής παρουσία τους αυξάνει την ελεύθερη ενδοαυλική ενδοτοξίνη λόγω μη δέσμευσής της και λόγω υπερανάπτυξης βακτηριδίων. Οι μεταβολές αυτές επιτρέπουν τη μετακίνηση ενδοαυλικών βακτηριδίων και τοξινών σε εξωεντερικές θέσεις και τη συστηματική κυκλοφορία, ενώ η ίδια η ενδοτοξιναιμία επιδρά δυσμενώς επί του εντερικού βλεννογόνου μειώνοντας ακόμη περισσότερο την επάρκεια του εντερικού φραγμού (11). Επί πλέον, ατροφία του εντερικού βλεννογόνου, κατά την ηπατεκτομή, μπορεί να προκαλέσει η αυξημένη πυλαία υπέρταση και η επακόλουθη ισχαιμία (λόγω φλεβικής στάσης) (12), καθώς επίσης και η υποπρωτεϊναιμία (13) (λόγω μειωμένου ηπατικού παρεγχύματος). Η οξειδωτική κατάσταση και η οξειδοαναγωγική ισορροπία αποτελούν κρίσιμους παράγοντες όχι μόνο της δομικής ακεραιότητας του κυττάρου, αλλά και της ρύθμισης όλων σχεδόν των κυτταρικών διεργασιών. Η μελέτη τους σε παθολογικές καταστάσεις μπορεί να διευκρινίσει τους μηχανισμούς των παθοφυσιολογικών μεταβολών που παρατηρούνται (14). Η παρούσα διδακτορική διατριβή επιχειρεί να διερευνήσει κατά πόσο η εκτεταμένη ηπατεκτομή επηρεάζει την ακεραιότητα του εντερικού βλεννογόνου, συμβάλλοντας έτσι στην εντερική διαπερατότητα. Επιπλέον, επιχειρείται θεραπευτική παρέμβαση με την χορήγηση δύο εντερικών πεπτιδίων της βομβεσίνης (ΒΒS) και της νευροτενσίνης (ΝΤ), τα οποία από πειραματικές μελέτες έχει βρεθεί ότι διαθέτουν την ικανότητα πρόληψης και αποκατάστασης της ακεραιότητας του εντερικού βλεννογόνου έπειτα από την επίδραση διαφόρων βλαπτικών παραγόντων (15-18). Η γνώση του μηχανισμού ή των μηχανισμών που οδηγούν στο φαινόμενο της αλλαγής της εντερικής διαπερατότητας μπορεί να οδηγήσει στο μέλλον στο σχεδιασμό καταλλήλων στρατηγικών παρεμβάσεων και σε νέα ποιο αποτελεσματικά θεραπευτικά σχήματα. 16

22 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 17

23 18

24 ΑΝΑΤΟΜΙΑ - ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ ΗΠΑΤΟΣ Το ήπαρ είναι το μεγαλύτερο όργανο του σώματος, φθάνοντας το βάρος του στον ενήλικα τα gr, ανάλογα της κατασκευής του ατόμου. Τόσο η θέση του όσο και η αρχιτεκτονική του είναι κατάλληλη ώστε να μπορεί, αφ ενός να συγκεντρώνει όλους τους μεταβολίτες και να τους μετατρέπει αναλόγως με τις ανάγκες, αφ ετέρου να αδρανοποιεί και να αποβάλλει τις άχρηστες και τοξικές ουσίες. Όργανο με πλούσια αιμάτωση, δέχεται αίμα από την πυλαία φλέβα (1100 ml/min), το οποίο αποτελεί, περίπου, το 70% του συνολικού, και από την ηπατική αρτηρία το υπόλοιπο 30%. Η συνολική αιμάτωση είναι 1450 ml/min (29% του κατά λεπτού όγκου αίματος). Η ηπατική αρτηρία, κλάδος μέσου μεγέθους, εκφύεται απ ευθείας από την κοιλιακή αρτηρία (60% των περιπτώσεων, ενώ το υπόλοιπο 40% παρουσιάζει διάφορες παραλλαγές). Η πυλαία φλέβα, χωρίς βαλβίδες, σχηματίζεται από την συμβολή της άνω μεσεντερίου και της σπληνικής φλέβας, φέρει έτσι αίμα από το στόμαχο, σπλήνα, πάγκρεας, λεπτό και παχύ έντερο. Με την πυλαία φλέβα, όλα τα συστατικά που απορροφούνται από το έντερο (εκτός από τα λιπίδια που μεταφέρονται κυρίως από τα λεμφαγγεία) πηγαίνουν στο ήπαρ (19). Ιστολογικά, το ήπαρ αποτελείται από τα ηπατικά λοβία, τυπικοί εξάγωνοι σχηματισμοί, στις γωνίες των οποίων σχηματίζεται το πυλαίο διάστημα με την πυλαία τριάδα (σχήμα 1). Η πυλαία τριάδα περιέχει κλάδο της πυλαίας φλέβας, κλάδο της ηπατικής αρτηρίας και ένα χοληφόρο πόρο συνδεδεμένα μεταξύ τους με συνδετικό ιστό. Στο μέσο κάθε λοβίου διέρχεται η κεντρική φλέβα. Τα ηπατοκύτταρα, διατάσσονται σε δοκίδες που φέρονται ακτινωτά από την κεντρική φλέβα προς την περιφέρεια του λοβίου. Μεταξύ των δοκίδων υπάρχουν τα ηπατικά κολποειδή, έτσι ώστε τα ηπατοκύτταρα να έρχονται σε άμεση επαφή με τα αιμοφόρα αγγεία, τουλάχιστον στις δύο πλευρές τους. Τα ηπατικά κολποειδή επενδύονται από ένα ασυνεχές στρώμα κυττάρων τα οποία δεν επικάθονται σε βασική μεμβράνη και χωρίζονται από τα ηπατοκύτταρα με ένα λεπτό χώρο, το χώρο του Disse. Το 19

25 Εικ.1 Σχήμα 1 Σχηματική αναπαράσταση της ηπατικής αρχιτεκτονικής (κατασκευής) σε τρισδιάστατη αναπαράσταση κατά ELIAS. (Αναπαραχθείσα από τον Μ.Α. Spellberg, Le malattie del fegato, ed.italiana, iι Pensiero Scientifico Edittore 1957) 1 ) Κολποειδή καθορισμένα από στιβάδα κυττάρων (muralium di Elias). 2) A,b,c,d, κεντρολοβιακές φλέβες. 3) Πυλαία διαστήματα. 4) Μεμβράνη καθορίζουσα τον χώρο των πυλαίων διαστημάτων. 5) Κεντρολοβιακός κλάδος πυλαίας φλέβας. 6) Εσωλοβιακός κλάδος της ηπατικής αρτηρίας. 6α) Αρτηριακό τριχοειδές εκβάλλον στις παραπυλαίες δοκίδες 6b) Αρτηριακό τριχοειδές που εκβάλλει στις ηπατικές δοκίδες πιο κεντρικά, στο κέντρο των λοβίων. 7) Πόρος χοληφόρων στο εσωτερικό των λοβίων. 8) Λεμφαγγείο στο εσωτερικό των λοβίων. 9) Ινώδης συνδετικός ιστός πέριξ των πυλαίων διαστημάτων. 10) Προσαγωγά πυλαία φλεβίδια. 11) Ηπατικές δοκίδες. 12) Φλέβα κάτωθεν των ηπατικών λοβίων. 12α) Κολποειδές το οποίο βρίσκεται σε επαφή με τον χώρο κάτωθεν του ηπατικού λοβίου. 13) Χώρος πέριξ των ηπατικών χώρων του Disse. 14) Χώρος πέριξ των πυλαίων διαστημάτων του Mall. 15) Αρχόμενα χοληφόρα τριχοειδή μεταξύ των ηπατικών κυττάρων, 16) Αρχόμενα χοληφόρα τριχοειδή στην επιφάνεια των ηπατοκυττάρων. 17) Χοληφόρα στο εσωτερικό των ηπατικών λοβίων. 18) Χοληφόρα στα πυλαία διαστήματα. 20

26 περιεχόμενο του χώρου αυτού παροχετεύεται στα λεμφαγγεία των πυλαίων διαστημάτων. Στην πλειοψηφία τους, τα κύτταρα που επενδύουν τα ηπατικά κολποειδή είναι ενδοθηλιακά και έχουν αποπλατυσμένους πυκνοχρωματικούς πυρήνες και αραιοχρωματικό κυτταρόπλασμα. Διάσπαρτα μεταξύ των κυττάρων αυτών βρίσκονται ευμεγέθη διογκωμένα κύτταρα με ωοειδείς πυρήνες. Τα κύτταρα αυτά είναι γνωστά ως κύτταρα του Kupffer, ανήκουν στο σύστημα των μονοπυρήνων μακροφάγων και συμμετέχουν στην καταστροφή των γερασμένων ερυθρών αιμοσφαιρίων και στην απομάκρυνση σωματιδίων από την κυκλοφορία. Τα ηπατοκύτταρα έρχονται σε επαφή με όλη την έκταση του τοιχώματος των ηπατικών κολποειδών, το οποίο καλύπτεται από μία ασυνεχή στιβάδα καλυπτυρίων κυττάρων (ενδοθηλιακών). Μέσω, των χασμάτων της στιβάδας των καλυπτηρίων κυττάρων των κολποειδών, ο χώρος του Disse επικοινωνεί με τον αυλό των ηπατικών κολποειδών, με αποτέλεσμα τα ηπατοκύτταρα να έρχονται σε συνεχή επαφή με το πλάσμα. Πολυάριθμες ανομοιογενείς μικρολάχνες εκτείνονται από την επιφάνεια των ηπατοκυττάρων μέσα στο χώρο του Disse, αυξάνοντας έτσι σημαντικά την επιφάνεια ανταλλαγής ουσιών. Η χολή συντίθεται από τα ηπατοκύτταρα και εκκρίνεται σε ένα σύστημα μικροσκοπικών σωληνίσκων, τα χοληφόρα τριχοειδή, που σχηματίζουν ένα δίκτυο μέσα στις ηπατικές δοκίδες. Τα χοληφόρα τριχοειδή, που αρχίζουν ως αυλακωτές δομές μεταξύ δύο γειτονικών ηπατοκυττάρων, δεν αποτελούν αυτόνομες δομές, αλλά συνιστούν διαύλους που σχηματίζονται από τις κυτταροπλασματικές μεμβράνες παρακείμενων ηπατοκυττάρων. Η χολή που παράγεται από τα ηπατοκύτταρα ρέει κατά σειρά μέσα στα χοληφόρα τριχοειδή, τους χολικούς πόρους και τους χοληφόρους πόρους. Αυτές οι δομές αποτελούν ένα πλούσιο δίκτυο που σιγά-σιγά ενώνεται και σχηματίζονται ο αριστερός και δεξιός ηπατικός πόρος, οι οποίοι με τη σειρά τους συγκλίνουν στην δημιουργία του κοινού ηπατικού πόρου. Ο κοινός ηπατικός πόρος αφού δεχθεί τον κυστικό πόρο από την χοληδόχο κύστη, καταλήγει στο δωδεκαδάκτυλο ως κοινός χοληφόρος πόρος (20). 21

27 Η αιματική απορροή εξασφαλίζεται από τις ηπατικές φλέβες, χωρίς βαλβίδες, οι οποίες ενώνονται με την κάτω κοίλη φλέβα κάτω από το διάφραγμα. Η λέμφος, ξεκινώντας από τον χώρο του Disse, όπου γίνεται η ανταλλαγή ουσιών μεταξύ αίματος και ηπατικού κυττάρου, εισέρχεται στα μικρά λεμφικά αγγεία του πυλαίου συστήματος για να αφήσει το ήπαρ, στο ύψος της πύλης, με τα μεγάλα λεμφικά αγγεία, να χυθεί στην χηλοειδή δεξαμενή και από εκεί στον θωρακικό πόρο. Εκτός αυτών έχει δειχθεί ότι λεμφαγγεία βρίσκονται γύρω από τις ηπατικές φλέβες, στην γλισόνιο κάψα και γύρω από τους χοληδόχους πόρους. Πολλά από αυτά διαπερνούν το διάφραγμα και διοχετεύουν το περιεχόμενό τους στον θωρακικό πόρο. Οι λεμφαδένες στους οποίους φθάνουν τα ηπατικά λεμφαγγεία βρίσκονται στήν πύλη τού ήπατος και συνέχονται με αυτούς του κοιλιακού τρίποδα και τους γύρω από την κάτω κοίλη φλέβα, κατά μήκος της αριστεράς γαστρικής αρτηρίας, πλησίον του πυλωρού. Το ηπατικό νευρικό πλέγμα σχηματίζεται από ίνες του συμπαθητικού νευρικού συστήματος (7-12 θωρακικό γάγγλιο), ημισεληνοειδές γάγγλιο του κοιλιακού πλέγματος και από ίνες του πνευμονογαστρικού. Αφού νευρώσει το χοληδόχο πόρο, τον κυστικό πόρο και τη χοληδόχο κύστη, ακολουθεί ενδοηπατικά την πυλαία τριάδα. Η απαγωγός νεύρωση επιτυγχάνεται από συμπαθητικά σπλαχνικά νεύρα και κλάδους του δεξιού φρενικού νεύρου (21-23). Ο δρεπανοειδής σύνδεσμος διαιρεί τοπογραφικά, όχι όμως ανατομικά ούτε και λειτουργικά, το ήπαρ σε δύο λοβούς, ένα δεξιό μεγαλύτερο και έναν αριστερό μικρότερο. Σύμφωνα με την διακλάδωση των αγγείων (τόσο αιμοφόρων όσο και χοληφόρων), το ήπαρ χωρίζεται αρχικά σε δύο λοβούς, δεξιό και αριστερό από ένα νοητό επίπεδο που περνά από την κοίτη της χοληδόχου κύστεως και την κάτω κοίλη φλέβα. Περαιτέρω κάθε λοβός διαιρείται σε άλλα τέσσερα τμήματα, η δε ονομασία τους κατά Couinaud, δίνεται με τους λατινικούς χαρακτήρες από Ι έως VIII, (σχήμα 2). 22

28 Εικ.2 Σχήμα 2. Σχηματική απεικόνιση ανατομικής διαιρέσεως ήπατος. Τμήματα Ι έως VIII. Διανομή κλάδων πυλαίας φλέβας και ηπατικών φλεβών. 23

29 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΗΠΑΤΟΣ Το ήπαρ επιτελεί πολλαπλές και σπουδαιότατες λειτουργίες, γι αυτό άλλωστε θεωρείται το βιοχημικό εργαστήρι του οργανισμού. Οι λειτουργίες αυτές αφορούν σε: 1. Σύνθεση πρωτεϊνών. Εκτός αυτών προς ανανέωσή του, παράγει και πρωτεΐνες για εξαγωγή όπως λευκωματίνη, προθρομβίνη, ηπαρίνη και ινοδογόνο (παράγοντες πήξεως). 2. Παραγωγή και έκκριση χολής. Μετατρέπει συστατικά του αίματος και τα μεταφέρει μέσα στά χοληφόρα τριχοειδή. Η χολή εκτός από νερό περιέχει κυρίως χολικά οξέα και χολερυθρίνη. Το 90% των χολικών οξέων προέρχονται από το έντερο απορροφούμενα δια μέσου της πυλαίας και το 10% συντίθεται στο ηπατοκύτταρο. 3. Αποθήκευση μεταβολιτών. Αποθηκεύονται λιπίδια και υδατάνθρακες υπό μορφή λίπους και γλυκογόνου, πρωτεΐνες, ιχνοστοιχεία και βιταμίνες. 4. Μεταβολικές λειτουργίες. Γλυκονεογένεση (παραγωγή γλυκόζης από αμινοξέα και λιπίδια), καθώς και απαμίνωση των αμινοξέων (παραγωγή ουρίας). 5. Αποτοξίνωση και αδρανοποίηση. Βακτηρίδια καταστρέφονται μέσω του συστήματος μονοπυρήνων μακροφάγων. Φάρμακα και χημικές ουσίες αδρανοποιούνται και αποβάλλονται. 6. Ηπατική αναγέννηση. Έχει δειχθεί ότι μπορεί να εξαιρεθεί το 80% υγιούς ηπατικού ιστού, χωρίς να προκληθεί σοβαρή βλάβη στην υγεία. Το υπόλοιπο 20% δύναται να αναγεννήσει το αφαιρεθέν εντός συντόμου χρονικού διαστήματος (24). 24

30 ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΤΟΥ ΗΠΑΤΟΣ-ΗΠΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ Το ήπαρ είναι ένα από τα σημαντικότερα όργανα ομοιόστασης στα θηλαστικά. Μεταξύ των πολλών ιδιοτήτων του αξιοπρόσεκτη είναι η δυνατότητά του να αναγεννάται μετά από μερική ηπατεκτομή (25). Είναι γνωστό ότι η ηπατική αναγέννηση αποτελεί μια <<ενορχηστρωμένη>> διεργασία η οποία επάγεται από συγκεκριμένα εξωτερικά ερεθίσματα και εμπλέκει επακόλουθες μεταβολές στην έκφραση γονιδίων, παραγωγή αυξητικών παραγόντων και μεταβολών στη μορφολογία του ήπατος, (σχήμα 3). Στη διαδικασία αναγέννησης του ήπατος, σημαντικό ρόλο παίζουν μια σειρά αυξητικών παραγόντων και κυτταροκινών, όπως ο ηπατικός αυξητικός παράγων, ο επιδερμιδικός αυξητικός παράγων, η ιντερλευκίνη-6, ο παράγων α νέκρωσης των όγκων, η ινσουλίνη και η νορεπινεφρίνη (26). Από μελέτες πάνω σε μοντέλα ηπατεκτομής μπορούν να εξαχθούν ορισμένα ενδιαφέροντα συμπεράσματα: Α) Οι αρχικοί κύκλοι της κυτταρικής διαίρεσης είναι σύγχρονοι και ο πρώτος αναδιπλασιασμός του DNA στους αρουραίους παρατηρείται μέσα σε 24 ώρες. Η διαδικασία αναγέννησης, ολοκληρώνεται μέσα σε ημέρες (27). Β) Η ηπατική αναγέννηση μετά από μερική ηπατεκτομή (μέχρι και το 70% του ήπατος) γίνεται μέσω πολλαπλασιασμού όλων των ώριμων κυτταρικών πληθυσμών που αποτελούν το άθικτο τμήμα του οργάνου. Οι πληθυσμοί αυτοί περιλαμβάνουν τα ηπατοκύτταρα, τα επιθηλιακά κύτταρα των χοληφόρων, τα θυριδωτά ενδοθηλιακά κύτταρα των κολποειδών, τα κύτταρα Kupffer και τα κύτταρα Ito (αστεροειδή κύτταρα τα οποία είναι μοναδικά στο είδος τους, περιβάλλουν τα ηπατοκύτταρα με μακριές προσεκβολές, αποθηκεύουν βιταμίνη Α, συνθέτουν πρωτεΐνες του συνδετικού ιστού και απεκκρίνουν διάφορους αυξητικούς παράγοντες) (28). Όλα τα προαναφερθέντα είδη κυττάρων πολλαπλασιάζονται για να δομήσουν και να αποκαταστήσουν τη λειτουργία του απολεσθέντος ηπατικού ιστού. Ο πρώτος κυτταρικός πληθυσμός που πολλαπλασιάζεται είναι αυτός των ηπατοκυττάρων. H αύξηση των κυττάρων του Κupffer και των χολαγγείων 25

31 είναι πιο αργή διαδικασία με αποτέλεσμα, η ηπατεκτομή, να ακολουθείται από μια περίοδο αρχιτεκτονικής <<αποδιοργάνωσης>>, η οποία έχει αρνητική επίδραση στην ήδη επιβαρημένη, λόγω χειρουργικής εκτομής, λειτουργία του ήπατος. Αποτέλεσμα της δυσλειτουργίας αυτής είναι υπερχολερυθριναιμία, υπογλυκαιμία, υπολευκωματιναιμία και υποπροθρομβιναιμία. Επίσης, λόγω της αρχιτεκτονικής διαταραχής παρεμποδίζεται η ροή του αίματος μέσα στο ηπατικό παρέγχυμα με αποτέλεσμα πυλαία υπέρταση, ανάλογη με την έκταση της εκτομής. Παρ όλα αυτά μέσα σε δύο εβδομάδες όλοι οι προαναφερθέντες δείκτες, συμπεριλαμβανομένης και της πυλαίας υπέρτασης, ομαλοποιούνται και η ηπατική λειτουργία επανέρχεται σε φυσιολογικά επίπεδα (23). Γ) Ο μηχανισμός αναγέννησης σταματά πάντοτε μόλις η αναγεννόμενη μάζα φθάσει την αρχική. Δ) Στις λίγες περιπτώσεις όπου ήπαρ Μπαμπουΐνου έχει μεταμοσχευτεί στους ανθρώπους, αυτό αυξάνεται γρήγορα στο μέγεθος ενός ανθρώπινου ήπατος. Ε) Όταν το ήπαρ από μεγαλόσωμο σκύλο μεταμοσχευτεί σε μικρόσωμο, αυτό χάνει τη μάζα του έως ότου φτάσει σε μέγεθος αντίστοιχο του δέκτη. Ζ) Τα ηπατοκύτταρα ή τα τεμάχια του ήπατος που μεταμοσχεύονται σε εξωηπατικές θέσεις παραμένουν ήρεμα, αλλά αρχίζουν να πολλαπλασιάζονται όταν ο δέκτης υποστεί μερική ηπατεκτομή, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί στους ειδικούς για ηπατοκύτταρα αυξητικούς παράγοντες που εισέρχονται στη συστηματική κυκλοφορία (29). Πέρα όμως από τους προαναφερθέντες παράγοντες, η ταχύτητα και η ολοκλήρωση της αναγέννησης σχετίζεται πάντοτε αφ ενός με την εν γένει μεταβολική κατάσταση του οργανισμού αφ ετέρου με την ηλικία του ατόμου. 26

32 Σχήμα 3 Παράγοντες που επηρεάζουν την ηπατική αναγέννηση 27

33 ΗΠΑΤΕΚΤΟΜΗ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ Η χειρουργική του ήπατος έχει αρχίσει να κατακτά έδαφος την τελευταία τριακονταετία. Οι εξελίξεις, όμως, των τελευταίων δέκα ετών όπως: επίτευξη χαμηλής κεντρικής φλεβικής πίεσης κατά την διάρκεια της αναισθησίας, εφαρμογή μηχανικών staplers, η εξέλιξη της λαπαροσκοπικής χειρουργικής, διεγχειρητικό US, MRI, CT, έχουν αναδείξει την ηπατεκτομή σαν μια ασφαλή και αποτελεσματική μέθοδο για την θεραπεία κακόηθων όγκων, τόσο πρωτοπαθών όσο και μεταστατικών (30). Καλοήθεις όγκοι (31) και τραυματικές κακώσεις του ήπατος (32), μπορεί, επίσης, να χρειασθούν ηπατεκτομή, αν και επανέρχεται στο προσκήνιο η τάση συντηρητικής αντιμετώπισης των τραυμάτων. Μεγάλη αποδοχή, τα τελευταία χρόνια, βρίσκει η ηπατεκτομή και στις μεταμοσχεύσεις με ζώντα δωρητή οργάνου τόσο σε ενήλικες όσο και σε παιδιά (33). Εκτομές τμημάτων ήπατος Η ονομασία και τα όρια του τμήματος που θα εκταμεί, βασίζεται στην ανατομία των αγγείων του ήπατος και στον τρόπο με τον οποίον αυτά διαιρούνται μέσα στο ήπαρ (σχήμα 2). Έτσι, υπάρχουν ένδεκα τύποι ηπατεκτομών όπως φαίνεται στό σχήμα 4 (με καφέ φαίνονται τα τμήματα που θα εκταμούν). I) Δεξιά ηπατεκτομή: Περιλαμβάνει την εκτομή όλου του δεξιού λοβού (τμήματα 5,6,7,8). Προβλέπεται η αφαίρεση του 60% του ήπατος. II) Αριστερά ηπατεκτομή: Είναι η αφαίρεση του αριστερού λοβού του ήπατος, (τμήματα 2, 3 και 4). Προβλέπεται η αφαίρεση περίπου του 40% του ήπατος III) Εκτεταμένη Δεξιά ηπατεκτομή: Πρόκειται για την αφαίρεση του δεξιού λοβού και του τμήματος 4 (δεξιός ανατομικός λοβός) και αφαιρείται περίπου το 80% του συνολικού ήπατος. 28

34 Σχήμα 4 ΗΠΑΤΕΚΤΟΜΕΣ ΠΕΡΙΟΧΙΚΗ (ΑΡ) ΗΠΑΤΕΚΤΟΜΗ (ΑΡ) ΗΠΑΤΕΚΤΟΜΗ (ΔΕΞ) ΗΠΑΤΕΚΤΟΜΗ ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΗ (ΔΕΞ) ΗΠΑΤΕΚΤΟΜΗ ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΗ (ΑΡ) ΗΠΑΤΕΚΤΟΜΗ ΤΜΗΜΑΤΕΚΤΟΜΗ 4 ΤΜΗΜΑΤΕΚΤΟΜΗ 6 ΠΕΡΙΟΧΙΚΗ ΠΡΟΣΘΙΑ (ΔΕΞ) ΗΠΑΤΕΚΤΟΜΗ Εικ3 ΠΕΡΙΟΧΙΚΗ ΟΠΙΣΘΙΑ (ΔΕΞ) ΗΠΑΤΕΚΤΟΜΗ ΔΙΠΛΗ ΤΜΗΜΑΤΕΚΤΟΜΗ ΠΗΓΗ IV) Εκτεταμένη αριστερά ηπατεκτομή: Επέμβαση σπανίως εφαρμόσιμη στη χειρουργική πρακτική. Πρόκειται για την αφαίρεση ολοκλήρου του αριστερού λοβού και των τμημάτων 5 και 8, με υψηλό κίνδυνο μετεγχειρητικής ηπατικής ανεπάρκειας. V) Περιοχική πρόσθια δεξιά εκτομή: Αφαίρεση των τμημάτων 5 και 8 που λαμβάνουν αίμα από τον ίδιο κλάδο της πυλαίας. VI) Περιοχική οπίσθια δεξιά ηπατεκτομή: Αφαίρεση των τμημάτων 6 και 7 που λαμβάνουν αίμα από τον ίδιο κλάδο της πυλαίας. 29

35 VII) Τμηματεκτομή 4: Αφαίρεση του τμήματος 4. Χρησιμοποιείται σπάνια στην καθημερινή πρακτική. VII) Περιοχική πλευρική αριστερή ηπατεκτομή: Ονομάζεται και αριστερά λοβεκτομή, δεδομένου ότι προβλέπει την αφαίρεση του ανατομικού αριστερού λοβού. IX) Διπλή τμηματεκτομή: Προβλέπει την αφαίρεση δύο τμημάτων που δεν αιματώνονται από τον ίδιο κλάδο της πυλαίας. X) Tμηματεκτομή: Προβλέπει την αφαίρεση ενός μόνο εκ των οκτώ τμημάτων στα οποία διαιρείται το ήπαρ. XI) Σφηνοειδείς εκτομές <<Wedge Resections>>: Είναι όλες εκείνες οι εκτομές οι οποίες δεν ακολουθούν την ανατομική διαίρεση του ήπατος και προβλέπουν την αφαίρεση ενός μέρους του ήπατος εκτάσεως μικρότερης του ενός ανατομικού τμήματος. 30

36 ΗΠΑΤΕΚΤΟΜΗ ΣΕ ΕΠΙΜΥΕΣ Οι λευκοί επίμυες Wistar, χρησιμοποιούνται πολύ συχνά στα πειραματικά εργαστήρια ως αντιπροσωπευτικά πειραματόζωα των θηλαστικών, γιατί οι ιστοί τους είναι παρόμοιοι με αυτούς του ανθρώπου. Επί πλέον, είναι ζώα ενδοθερμικά (παράγουν δηλ. θερμοτητα από τον εσωτερικό μεταβολισμό) (34). Η πρώτη επέμβαση που έγινε σε επίμυες για επιστημονικούς λόγους, περιγράφεται το 1621 όταν ο Theophilus Müller και ο Johanes Faber στην Accademia dei Licei d Italia στην Ρώμη, χειρούργησαν ένα άγριο επίμυ σε κατάσταση εγκυμοσύνης, τον οποίον και ονόμασαν ερμαφρόδιτο, επειδή εξωτερικά φαινόταν να έχει όρχεις και πέος, (στην πραγματικότητα ήταν αιδοιικοί αδένες και η κλειτορίς). Τον δέκατο ένατο αιώνα οι σκούροι επίμυες γίνονται το πρώτο πειραματόζωο, ενώ το 1906 οι ερευνητές του ινστιτούτου της ανατομίας και βιολογίας του Wistar στην Φιλαδέλφεια ζευγαρώνουν λευκούς επίμυες τύπου Albino για να παράγουν τα πρώτα Wistar. Πάνω από τους μισούς επίμυες που χρησιμοποιούνται σήμερα είναι απόγονοι αυτών των τρωκτικών (35). Το ήπαρ των επιμύων Wistar, χρώματος καφέ σκούρο βρίσκεται κάτω από το διάφραγμα (φωτ. 1, σελ. 99) και καταλαμβάνει μέγα μέρος της άνω κοιλίας, (το μήκος του φθάνει περίπου τα 5,5 cm). Έχει πολλές λειτουργίες όπως: τη ρύθμιση της γλυκαιμίας, την ρύθμιση της αποθήκης της γλυκαγόνης, την παραγωγή σιδήρου και βιταμινών, καθώς επίσης και την μετατροπή των αμινοοξέων σε ουρία. Ακόμη είναι υπεύθυνο για την παραγωγή χολής. Οι επίμυες δεν έχουν χοληδόχο κύστη για τη συγκέντρωση χολής όπως άλλα θηλαστικά. Έτσι, αυτή συγκεντρώνεται στο χοληδόχο πόρο για να χυθεί κατόπιν στο δωδεκα-δάκτυλο (36). Διαιρε. ίται σε τέσσερις λοβούς, (σχήμα 5): Μεσαίος λοβός: βρίσκεται στην κορυφή του οργάνου και έχει μια κεντρική σχισμή. Αριστερός λοβός: μεγάλος, καλυπτόμενος εν μέρει από το στομάχι. 31

37 Δεξιός λοβός: μερικώς διηρημένος σε ένα πρόσθιο και ένα οπίσθιο λοβό, (κατ άλλους αποτελεί πέμπτο λοβό), καλύπτεται δε από το μέσο λοβό. Ουραίος ή λοβός Ringel: μικρός λοβός, βρίσκεται γύρω από τον οισοφάγο και το στομάχι και γίνεται ευκολότερα ορατός εάν ανασηκωθεί ολόκληρο το ήπαρ (23). Η χειρουργική παρασκευή των λοβών του ήπατος είναι σχετικά εύκολη και μπορεί να αφαιρεθεί ένας ή περισσότεροι λοβοί φθάνοντας μέχρι και το 70% όπως έχει περιγραφεί από τους Higgins και Anderson (37). Σχήμα 5 L.M: Μέσος λοβός, L.Sx: Αριστερός λοβός, L.Dx.a Δεξιός πρόσθιος λοβός, L.Dx.p: Δεξιός οπίσθιος λοβός, L.C.a: πρόσθιος ουραίος λοβός, L.C.p: Οπίσθιος ουραίος λοβός. 32

38 ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΤΟΙΧΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΛΕΠΤΟΥ ΕΝΤΕΡΟΥ Tο τοίχωμα του λεπτού εντέρου αποτελείται από τέσσερις κύριες στιβάδες Α. βλεννογόνιο, Β. υποβλεννογόνιο, Γ. μυϊκή και Δ. ορογόνιο (σχήμα 6). Α. Βλεννογόνιος στιβάδα (βλεννογόνος) αποτελείται από : 1. Μονόστιβο κυλινδρικό επιθήλιο. 2. Χόριο, που συνίσταται από χαλαρό συνδετικό ιστό λεπτές λείες μυϊκές ίνες, αιμοφόρα και λεμφοφόρα αγγεία, αδένες και λεμφικό ιστό. 3. Βλεννογόνιο μυϊκή στιβάδα, που αφορά σε μια συνεχή μυϊκή στιβάδα από λείο μυϊκό ιστό που χωρίζει τη βλεννογόνιο από την υποβλεννογόνιο στιβάδα. Β. Υποβλεννογόνιος στιβάδα: αποτελείται από χαλαρό συνδετικό ιστό με πολλά αιμοφόρα και λεμφικά αγγεία, καθώς και ένα υποβλεννογόνιο νευρικό πλέγμα (πλέγμα του Meissner). Μπορεί επίσης να περιέχει αδένες και λεμφικό ιστό. Γ. Μυϊκή στιβάδα, περιέχει τα ακόλουθα στοιχεία : 1. Λεία μυϊκά κύτταρα προσανατολισμένα σε δύο υποστιβάδες, σύμφωνα με την κύρια κατεύθυνση που ακολουθούν. Η έσω μυϊκή στιβάδα με κυκλοτερή προσανατολισμό (κυκλοτερής μυϊκή στιβάδα), αποτελεί το τμήμα του μυϊκού τοιχώματος που βρίσκεται προς τον αυλό, ενώ η έξω μυϊκή στιβάδα με επιμήκη προσανατολισμό (επιμήκης μυϊκή στιβάδα) συνιστά το εξωτερικό τμήμα του μυϊκού τοιχώματος. 2. Μεταξύ κυκλοτερούς και επιμήκους στιβάδας βρίσκεται το μυεντερικό πλέγμα του Auerbach. 3. Αιμοφόρα και λεμφικά αγγεία. Δ. Ορογόνιος στιβάδα, αποτελείται : 1.Από χαλαρό συνδετικό ιστό πλούσιο σε αιμοφόρα και λεμφικά αγγεία. 2.Από ένα μονόστιβo επίπεδο καλυπτικό επιθήλιο (μεσοθήλιο) (38). 33

39 Γάγγλιο Μεσεντερίδιο Εντερικές λάχνες Γάγγλιο Γάγκλιο Μυϊκός χιτώνας Υποβλεννογόνιος αδένας Υποβλεννογόνιος χιτώνας Μυεντερικό Πλέγμα του Auerback Μυϊκός χιτώνας Επιθήλιο Βασική μεμβράνη Λεμφικό τριχοειδές Νευρώνες του πλέγματος του Meissner Σχήμα 6. Τομή λεπτού εντέρου Αγγείωση εντέρου (αιμοφόρο-λεμφοφόρο αγγειακό δίκτυο) Η αιμάτωση του εντέρου επιτυγχάνεται κατά κύριο λόγο από την άνω και κάτω μεσεντέριο αρτηρία. Οι εντερικοί ή κολικοί κλάδοι των αγγείων αυτών αφού, κατά την διαδρομή τους μέσα στο μεσεντέριο και το μεσόκολο, σχηματίσουν διάφορα αναστομωτικά δίκτυα και τόξα, δίδουν μικρούς κλάδους οι οποίοι από το μεσεντερικό χείλος διαπερνούν και αιματώνουν τον ορογόνο και τον μυϊκό χιτώνα, για να 34

40 διακλαδιστούν στον υποβλεννογόνιο χιτώνα σε τελικά αρτηρίδια, τα οποία θα σχηματίσουν πλούσιο τριχοειδικό δίκτυο στο βλεννογόνο και τις προσεκβολές του (λάχνες). Το φλεβικό δίκτυο ακολουθώντας ανάστροφη πορεία καταλήγει, μέσω της άνω και κάτω μεσεντέριας φλέβας, στην πυλαία φλέβα του ήπατος. Είναι προφανές ότι μικροοργανισμοί ή παράγωγά τους που αποκτούν πρόσβαση στο φλεβικό απαγωγό δίκτυο από οποιοδήποτε σημείο του πεπτικού σωλήνα, εφ όσον διαφύγουν τους τοπικούς αμυντικούς μηχανισμούς του εντέρου, οδηγούνται στο σύστημα μονοπυρήνων μακροφάγων του ήπατος. Το λεμφικό εντερικό δίκτυο ξεκινά από τα λεμφικά τριχοειδή του εντερικού βλεννογόνου και των λαχνών. Τα λεμφικά τριχοειδή στην πορεία τους δια μέσου των διαφόρων στρωμάτων του εντερικού τοιχώματος, συνεννούνται μεταξύ τους, για να σχηματίσουν πλέγματα συνεχώς αυξανομένης διαμέτρου, καταλήγοντας στα μεσεντέρια και μεσοκολικά λεμφαγγεία, στην πορεία των οποίων παρεμβάλλονται ομάδες μεσεντέριων/μεσοκολικών λεμφαδένων, για να καταλήξουν τελικά στη χυλοφόρο δεξαμενή, και από εκεί, μέσω του μείζονος θωρακικού πόρου, στην αριστερή υποκλείδιο φλέβα και τη συστηματική κυκλοφορία. Μεταβολικά προϊόντα, κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος και μικροοργανισμοί ή παράγωγά τους, αν αποκτήσουν πρόσβαση στο λεμφοφαγγειακό σύστημα και υπερκεράσουν τη σειρά των λεμφαδενικών ομάδων, θα εισέλθουν στην συστηματική κυκλοφορία παρακάμπτοντας το ήπαρ. Νεύρωση του εντερικού σωλήνα Η νεύρωση του εντερικού σωλήνα γίνεται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα και συγκεκριμένα από το παρασυμπαθητικό (παραγαγγλιακές ίνες του πνευμονογαστρικού), το συμπαθητικό (μεταγαγγλιακές ίνες από το κοιλιακό συμπαθητικό πλέγμα) και το εντερικό (εντερικό ενδοτοιχωματικό δίκτυο νευρώνων). Το συμπαθητικό και παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα ασκεί τη δράση του, μέσω των εντερικών πλεγμάτων (υποβλεννογόνιο πλέγμα του Meissner, μυεντερικό πλέγμα του Auerbach). Τα εντερικά νευρικά πλέγματα είναι 35

41 αυτόνομα κατά μεγάλο μέρος, αν και δέχονται ρυθμιστικές επιδράσεις από το συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό, κατάργηση των οποίων μικρές μόνο λειτουργικές διαταραχές επιφέρει. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΛΕΠΤΟΥ ΕΝΤΕΡΟΥ Η πέψη η οποία αρχίζει από το στόμα και το στομάχι, συμπληρώνεται εντός του αυλού του λεπτού εντέρου, τα δε προϊόντα διάσπασης των τροφών μαζί με τους ηλεκτρολύτες, τις βιταμίνες και το νερό απομυζούνται από το εντερικό επιθήλιο. Η λειτουργία αυτή συνεχίζεται και στο παχύ έντερο, με απορρόφηση ύδατος και ηλεκτρολυτών καθώς επίσης και βιταμινών, πολλές εκ των οποίων παράγονται τοπικά από την πληθώρα των μικροοργανισμών που υπάρχουν εντός του αυλού. Για να επιτευχθεί η πέψη απαραίτητη προϋπόθεση είναι να αναμειχθεί η τροφή με το έκκριμα των επιθηλιακών κυττάρων του εντερικού βλεννογόνου καθώς επίσης και με τη χολή και το παγκρεατικό υγρό. Η λειτουργία αυτή επιτυγχάνεται καλύτερα με τις κινήσεις του εντέρου. Οι κινήσεις του λεπτού εντέρου προκαλούνται από την αυτόνομη λειτουργία των λείων μυϊκών ινών η οποία τροποποιείται από μηχανικά (διάταση του εντέρου) και χημικά (χολικά άλατα, κατώτερα λιπαρά οξέα, βουτυρικό οξύ, γαλακτικό οξύ) ερεθίσματα. Η λειτουργία αυτή ρυθμίζεται, επίσης, από το μυεντερικό πλέγμα του Auerbach (39). Αναπόσπαστο κομμάτι της λειτουργίας του εντέρου αποτελεί το εντερικό υγρό. Εκκρίνεται από τους αδένες του εντέρου ως απάντηση σε διάφορα μηχανικά (διάταση), χημικά (ορμόνες) και νευρικά (αυτόνομο νευρικό σύστημα) ερεθίσματα. Ορμόνες οι οποίες προκαλούν τέτοιου είδους απάντηση είναι η εντεροκίνη (εκκρίνεται από τον βλεννογόνο του εντέρου και δρα στους αδένες του εντέρου), η γαστρίνη, η χολοκυστοκινίνη και η σεκρετίνη (40). Το αυτόνομο νευρικό σύστημα έχει επίδραση στην εντερική έκκριση χωρίς όμως η δράση αυτή να είναι απαραίτητη. Η διέγερση του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος (πνευμονογαστρικό) 36

42 αυξάνει την έκκριση ενώ η διέγερση του συμπαθητικού την αναστέλλει. Το εντερικό υγρό αποτελείται από ανόργανα και οργανικά συστατικά. Τα ανόργανα είναι κυρίως NaCl και NaHC0 3. Τα οργανικά είναι κυρίως βλέννη και διάφορα ένζυμα. Εξ αυτών μόνο η αμυλάση εκκρίνεται σε σχετικώς μεγάλα ποσά από τους αδένες του εντέρου, τα υπόλοιπα παράγονται εντός του επιθηλίου του εντερικού βλεννογόνου. Επίσης, ανευρίσκονται διάφορα ενδοκυττάρια ένζυμα (πεπτιδάση, μαλτάση, ιμβερτάση, λακτάση, λιπάση, νουκλεοτιδάση) τα οποία προέρχονται από την λύση των νεκρών κυττάρων που αποπίπτουν στον αυλό του εντέρου (41). ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΧΕΟΣ ΕΝΤΕΡΟΥ Κατά την είσοδο του περιεχομένου του λεπτού εντέρου στο τυφλό, η πέψη έχει διεκπεραιωθεί κατά μέγα μέρος. Παρόλα αυτά όμως, στο παχύ έντερο συνεχίζονται οι εξής διεργασίες : Απορρόφηση ύδατος Έκκριση βλέννης Συνέχιση της πέψης Απορρόφηση μικρομοριακών ενώσεων Σηπτικές εξεργασίες. Τα μικρόβια του παχέος εντέρου απόδομούν τα λευκώματα σε προϊόντα διαφορετικά από αυτά που παράγονται από την δράση πρωτεολυτικών ενζύμων. Ενδιαφέρον αποτελεί η παραγωγή βιταμινών από τη μικροβιακή χλωρίδα, όπως βιταμίνη Β 1, Β 2, νιασίνη, βιοτίνη, φυλλικό οξύ και βιταμίνη Κ, ενώ η Β 12 παράγεται σε ποσότητες μικρές για να καλύψει τις ανάγκες του οργανισμού. Ζυμωτικές εξεργασίες. Αφορούν την παραγωγή λιπαρών οξέων (βουτυρικό, γαλακτικό) από τους υδατάνθρακες (κυτταρίνη) κάτω από την επίδραση μικροβιακών ενζύμων (42,43). 37

43 ΒΛΕΝΝΟΓΟΝΙΟΣ ΕΝΤΕΡΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ ΚΑΙ ΕΝΤΕΡΙΚΗ ΒΑΚΤΗΡΙΑΚΗ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο εντερικός βλεννογόνος, για πολλά χρόνια εθεωρείτο αδρανής στη διάρκεια των διαφόρων νοσογόνων καταστάσεων και την έκθεση του οργανισμού σε βλαπτικά ερεθίσματα, τοπικά ή συστηματικά. Σαν συνέπεια, δεν ελαμβάνοντο μέτρα προφύλαξης του εντέρου σε βαριά πάσχοντες ασθενείς, όπως γίνεται για άλλα «ευγενή» όργανα του σώματος, π.χ. καρδιά, πνεύμονες και νεφροί (44). Τις τελευταίες ωστόσο δεκαετίες έχει δειχθεί ότι στις λειτουργίες του εντερικού βλεννογόνου, δεν περιλαμβάνονται μόνο η απορρόφηση των συστατικών της τροφής και η παραγωγή ορμονών, αλλά επιπλέον δρα και ως ανοσολογικός ρυθμιστής και ως μείζων ανατομικός και λειτουργικός φραγμός (1). Στόχος του φραγμού αυτού, που καλείται βλεννογόνιος εντερικός φραγμός (ΒΕΦ), είναι η παρεμπόδιση της εξόδου εντερικών βακτηριδίων και προϊόντων διάσπασής τους και συγκεκριμένα ενδοτοξινών, σε απομακρυσμένα όργανα και ιστούς (45). Η λειτουργική επάρκεια του ΒΕΦ συχνά καθορίζει τη πρόγνωση του ασθενούς και την τελική ανάνηψή του από σοβαρές παθολογικές καταστάσεις. Κλινικές και πειραματικές μελέτες έχουν δείξει ότι η επάρκεια αυτή καθορίζεται από την ανατομική του ακεραιότητα, την ανοσολογική του κατάσταση και την παρουσία φυσιολογικής εντερικής χλωρίδας (8). Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι σε παθολογικές καταστάσεις, ο ΒΕΦ παραβλάπτεται, με αποτέλεσμα ενδοαυλικοί παθογόνοι παράγοντες να διαφεύγουν σε εξωεντερικούς ιστούς με συνέπεια τη πρόκληση σηπτικών καταστάσεων, δυσλειτουργία πολλαπλών οργάνων και συχνά θάνατο. To φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως εντερική βακτηριακή μετακίνηση (ΕΒΜ) (46). Η ΕΒΜ θεωρείται από πολλούς ότι συμβάλει στην κακή έκβαση βαρέως πασχόντων ασθενών που αναπτύσσουν βακτηριαιμία από μικροοργανισμούς εντερικής προέλευσης, στους οποίους η σηπτική αιτία δεν εντοπίζεται παρά τον ενδελεχή έλεγχο ακόμα και μετά τη νεκροτομή (47). H κατανόηση των μηχανισμών λειτουργίας του ΒΕΦ, 38

44 των παθοφυσιολογικών αιτίων του φαινομένου της ΕΒΜ, καθώς και η κριτική αξιολόγηση της πληθώρας των πειραματικών δεδομένων, θα επιτρέψουν τη κλινική εφαρμογή μεθόδων υποστήριξης της ακεραιότητας του εντερικού βλεννογόνου με στόχο τη βελτίωση της έκβασης των βαρέως πασχόντων. ΒΛΕΝΝΟΓΟΝΙΟΣ ΕΝΤΕΡΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ Ο γαστρεντερικός σωλήνας αποτελεί το μεγαλύτερο σε επιφάνεια όριο μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού περιβάλλοντος. Λόγω της ιδιότητάς του αυτής θα πρέπει, για τη διατήρηση της ομοιόστασης του οργανισμού, να διαθέτει έναν επαρκή ανατομικό και λειτουργικό μηχανισμό που θα εμποδίζει τη διείσδυση στο εξωεντερικό περιβάλλον δυνητικά βλαπτικών παραγόντων όπως μικροοργανισμών και των προϊόντων διασπάσής τους (ενδοτοξίνη), ενδοαυλικών αντιγόνων και προφλεγμονωδών ουσιών. Το ρόλο του μηχανισμού αυτού παίζει ο ΒΕΦ. Ι. Δομικά συστατικά του εντερικού φραγμού και ο λειτουργικός τους ρόλος Το σύστημα προστασίας του εντέρου από τη διείσδυση παθογόνων μικροοργανισμών και των προϊόντων τους σε εξωεντερικούς ιστούς και τη συστηματική κυκλοφορία αποτελείται από ένα σύνολο μη ειδικών (για κάθε εισβολέα) αμυντικών μηχανισμών και από την ειδική τοπική και συστηματική ανοσολογική απόκριση. Οι μη ειδικοί μηχανισμοί αποτελούνται από πολλαπλούς φραγμούς της διόδου ουσιών ή μικροβίων από τον αυλό προς την αιματική κυκλοφορία, οι οποίοι μπορούν γενικά να διακριθούν σε ενδοαυλικούς, επιθηλιακούς και σε υποβλεννογόνιους (48) : 39

45 Πίνακας 1. Παράγοντες που σχετίζονται με τη δημιουργία του εντερικού φραγμού. Παράγοντες Ενδοαυλικοί Μη ειδικοί αμυντικοί μηχανισμοί -Εντερική χλωρίδα - Κινητικότητα -Πρωτεολυτικά ένζυμα - Όξινο ph Ανοσολογική άμυνα -Εκκριτική IgA Επιθηλιακοί -Ακίνητο υδάτινο στρώμα -Στρώμα βλέννης - Μικρολάχνες -Επιθηλιακά κύτταρα -Αποφρακτικές ενώσεις -Κύτταρα Μ - Λεμφοκύτταρα Υποβλεννογόνιοι - Συνδετικός ιστός -Ενδοθήλιο τριχοειδών - Αιματική ροή - Λεμφοκύτταρα -Συζευκτικά κύτταρα - Μακροφάγα - Ουδετερόφιλα - Ηωσινόφιλα 1) Τα επιθηλιακά κύτταρα Στα θηλαστικά ο γαστρεντερικός σωλήνας αποτελείται από λάχνες και κρύπτες που επικαλύπτονται από ένα συνεχές στρώμα πολωμένων κυλινδρικών επιθηλιακών κυττάρων. Η ακεραιότητα των κυττάρων 40

46 αυτών και των μεταξύ τους μοριακών συνδέσεων είναι ο βασικότερος παράγων της ακεραιότητας του εντερικού φραγμού. Το εντερικό επιθήλιο ανανεώνεται με υψηλή συχνότητα και ο χρόνος ζωής των διαφοροποιημένων επιθηλιακών κυττάρων κυμαίνεται από 4 έως 7 ημέρες (49). Το σύνολο της επιθηλιακής κάλυψης του βλεννογόνου προέρχεται από πολυδύναμα κύτταρα που βρίσκονται στην περιοχή της κρύπτης τα οποία μετακινούνται από την κρύπτη προς την κορυφή των λαχνών, διαφοροποιούμενα σε απορροφητικά, εκκριτικά, βλεννοεκκριτικά (λαγηνοειδή ή goblet) και πιθανότατα ενδοκρινικά κύτταρα. Όταν φθάσουν στην κορυφή της λάχνης αποπίπτουν στον εντερικό αυλό (50). Στο λεπτό έντερο υπάρχουν δύο άξονες διαφοροποίησης: ο ένας άξονας έχει κατεύθυνση προς τη βάση της κρύπτης όπου μεταναστεύουν τα κύτταρα Paneth και ο άλλος την κορυφή της λάχνης όπου μεταναστεύουν τα λαγηνοειδή, τα απορροφητικά και τα εντεροενδοκρινικά (51). Από τα παραπάνω καθίσταται σαφής η σπουδαιότητα της αναγεννητικής ικανότητας των πολυδύναμων κυττάρων στην περιοχή της κρύπτης, ή ακριβέστερα η σχέση μεταξύ πολλαπλασιασμού και θανάτου των κυττάρων αυτών, για τη λειτουργική και ανατομική ακεραιότητα του συνόλου της επιθηλιακής κάλυψης. 2) Αποφρακτικές ενώσεις (tight junctions) Οι αποφρακτικές ενώσεις περιβάλλουν κυκλοτερώς το επιθηλιακό κύτταρο στο κορυφαίο τμήμα της κυτταρικής μεμβράνης (προς τον αυλό), όπως μια σφικτή ζώνη που ταυτόχρονα συνδέει μεταξύ τους τα παρακείμενα κύτταρα αλλά διατηρεί επίσης και την κυτταρική πολικότητα διαχωρίζοντας το κορυφαίο από το πλαγιοβασικό τμήμα της κυτταρικής μεμβράνης (50). Το χάσμα μεταξύ των επιθηλιακών κυττάρων στο σημείο των αποφρακτικών ενώσεων είναι περίπου 20 nm και διαπερνάται από διασταυρούμενα ινίδια που μπορούν να γίνουν ορατά στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο (52). Τα ινίδια αυτά των αποφρακτικών ενώσεων συνδέονται με τον κυτταρικό σκελετό αντιπροσωπεύοντας έναν μηχανισμό ελεγχόμενης διόδου ουσιών στον παρακυττάριο χώρο (53). Οι αποφρακτικές ενώσεις μπορούν να προσ- 41

47 ομοιαστούν με εκλεκτικούς πόρους που δημιουργούν μια ημιδιαπερατή μεμβράνη η οποία επιτρέπει την παθητική διάχυση νερού και μικρών μορίων ενώ αποτρέπει τη διαπερατότητα μεγαλομοριακών ουσιών και κυττάρων (54). 3) Μικρολάχνες και κορυφαίο τμήμα της κυτταρικής μεμβράνης Οι μικρολάχνες αποτελούν ένα σημαντικό παράγοντα του εντερικού φραγμού λόγω του μεγέθους τους και του φορτίου που φέρουν. Καταστάσεις που προκαλούν καταστροφή των μικρολαχνών, όπως η λοίμωξη, μεταβάλλουν και τη λειτουργία του φραγμού καθώς δίνεται η δυνατότητα σε μεγαλύτερα μόρια να εισέλθουν στο κύτταρα μέσω της διακυττάριας οδού (55). 4) Επικάλυψη βλέννης Το εντερικό επιθήλιο καλύπτεται από βλέννα, η οποία συνίσταται από νερό, ηλεκτρολύτες και ένα μείγμα αρκετών γλυκοπρωτεϊνών και αποτελεί ένα από τους πιο σημαντικούς αμυντικούς παράγοντες. Παρέχει προστασία στα επιθηλιακά κύτταρα από μηχανική κάκωση, χημική πέψη και από προσκόλληση βακτηρίων, παρασίτων και ιών. Η αποσύνθεση της επικάλυψης βλέννης από τη Ν-ακετύλ-κυστεΐνη ή η καταστολή της παραγωγής της από την κολχικίνη οδηγεί σε αύξηση της εντερικής διαπερατότητας (56). 5) Εντερική χλωρίδα κινητικότητα Η εντερική βακτηριακή χλωρίδα αποτελείται τόσο από αερόβιους όσο και από αναερόβιους μικροοργανισμούς. Στη διατήρηση της φυσιολογικής εντερικής χλωρίδας παίζουν ρόλο η κινητικότητα του εντέρου, ανοσολογικοί παράγοντες και οι ενδοαυλικές εκκρίσεις. Ο ρόλος της φυσιολογικής εντερικής χλωρίδας είναι εξαιρετικά σημαντικός για την άμυνα του ξενιστή καθώς αποτρέπει αποτελεσματικά τον αποικισμό από παθογόνα μικρόβια (αντίσταση στον αποικισμό). 42

48 Διάφορες μελέτες τεκμηριώνουν την αυξημένη επιρρέπεια σε λοίμωξη ασθενών με διαταραχή της εντερικής χλωρίδας (57). Η ενδογενής εντερική χλωρίδα διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της φυσιολογικής ιστολογικής δομής του εντέρου. Διαταραχές της οδηγούν σε εντερική ατροφία και σε μείωση του πληθυσμού των λεμφοκυττάρων στο βλεννογόνο και υποβλεννογόνιο (58). Ένας μεγάλος αριθμός πειραματικών εργασιών έχει συσχετίσει τις μεταβολές της εντερικής χλωρίδας με τη δυσμενή επίπτωση στη λειτουργία του εντερικού φραγμού και το φαινόμενο της βακτηριακής μετακίνησης και ενδοτοξιναιμίας (59). Η εντερική κινητικότητα συμβάλλει στη διατήρηση φυσιολογικής εντερικής χλωρίδας διατηρώντας μια κατάλληλη από θέση σε θέση κατανομή της, αλλά και με την εκκαθαριστική της λειτουργία που εμποδίζει την υπερανάπτυξη μικροβίων. Μεταβολές των προτύπων εντερικής κινητικότητας και αύξηση του χρόνου διάβασης του εντερικού περιεχομένου συσχετίζονται με βακτηριακή υπερανάπτυξη, δυσλειτουργία του εντερικού φραγμού και βακτηριακή μετακίνηση σε εξωεντερικές θέσεις (60). 6) Εκκριτική IgA (s-iga) Η ανοσοσφαιρίνη Α είναι η πιο ευρέως παραγόμενη ανοσοσφαιρίνη στα θηλαστικά. Αποτελεί ένα μικρό τμήμα του συνόλου των ανοσοσφαιρινών του ορού και η περισσότερη εκκρίνεται στις βλεννογονικές επιφάνειες του εντέρου, των αναπνευστικών οδών, των χοληφόρων και του γεννητικού συστήματος. Στο έντερο, η s-iga συντίθεται από πλασματοκύτταρα της lamina propria. Η s-iga είναι ένα διμερές δύο μορίων IgA, που ενώνονται μέσω της J αλύσου που συνδέει τις α βαρείες αλύσους των IgA. Το σύμπλοκο αυτό μόριο ενδοκυττώνεται σε ένα κυστίδιο και μεταφέρεται στην απέναντι κυτταρική επιφάνεια (κορυφαίο τμήμα της μεμβράνης), όπου μέσω πρωτεόλυσης αποδεσμεύεται το Ν-τελικό τμήμα της πρωτεΐνης του υποδοχέα (εκκριτικός παράγων) ελεύθερος ή συνδεδεμένος στην IgA (61). Ο μηχανισμός αυτός μεταφοράς και έκκρισης της IgA στον αυλό λαμβάνει χώρα τόσο στο λεπτό όσο και στο παχύ έντερο, και 43

49 είναι εξαιρετικής σημασίας καθώς αντιγόνα που έχουν διαπεράσει τον εντερικό φραγμό μπορούν μέσω αυτού του μηχανισμού να αποδοθούν και πάλι στον εντερικό αυλό. Ένας άλλος πολύ σημαντικός αμυντικός μηχανισμός που είναι συνδεδεμένος με τη διεργασία μεταφοράς της IgA μέσω του επιθηλιακού κυττάρου είναι η αναστολή της αντιγραφής των ιών που έχουν εισέλθει στο επιθηλιακό κύτταρο (62). Η s-iga που εκκρίνεται στον αυλό του εντέρου συνδέεται με ειδικά μικροβιακά και ιογενή αντιγόνα και παρεμποδίζει την προσκόλληση των βακτηριδίων και των ιών στην επιφάνεια του βλεννογόνου ή απενεργοποιεί βακτηριδιακά προϊόντα όπως η ενδοτοξίνη. 7) Το ανοσολογικό σύστημα του εντέρου Η συνεχής αντιγονική διέγερση υπό την οποία βρίσκεται το έντερο δεν οδηγεί φυσιολογικά σε εκτεταμένη φλεγμονή και ιστική καταστροφή διότι έχουν αναπτυχθεί και τίθενται σε εφαρμογή αντιρροπιστικοί μηχανισμοί που περιλαμβάνουν την τοπική παραγωγή αντιφλεγμονωδών μορίων και την επαγωγή της απόπτωσης. Η φυσιολογική εντερική χλωρίδα και το ανοσολογικό σύστημα του εντέρου έχουν σχέση αμοιβαίας αλληλοεξάρτησης (63). Αφ ενός πρέπει να αποφευχθεί μια υπεραντίδραση εναντίον του εντερικού μικροβιακού πληθυσμού που θα οδηγούσε σε εξουδετέρωση χρήσιμων μικροοργανισμών, σε φλεγμονή και σε ιστική καταστροφή, αφ ετέρου πρέπει να διατηρηθεί η ικανότητα εξουδετέρωσης των παθογόνων βακτηρίων που προσπαθούν να διαπεράσουν τον εντερικό φραγμό. Το φαινόμενο της βακτηριακής μετακίνησης έχει αποδειχτεί ότι συμβαίνει όχι μόνο σε πειραματόζωα αλλά και στον άνθρωπο (64). Για τον περιορισμό των συνεπειών του φαινομένου της βακτηριακής μετακίνησης, εξαιρετική σημασία έχει η κυτταροτοξική ικανότητα των φαγοκυττάρων. Η εντερική χλωρίδα φαίνεται να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην καθοδήγηση της εντερικής ανοσολογικής απόκρισης και των φλεγμονωδών διεργασιών, δεδομένου ότι αποτελεί πηγή ενδογενών ανοσολογικών ερεθισμάτων που είναι κρίσιμα για τη λειτουργία και ανάπτυξη του συστήματος ανοσίας (65). 44

50 8) Αιματική ροή Η επαρκής αιματική άρδευση ενός ιστού είναι προϋπόθεση για τη διατήρηση όλων των ζωτικών λειτουργιών των κυττάρων. Έτσι, η ακεραιότητα του εντερικού φραγμού εξαρτάται από την ικανοποιητική ροή αίματος στο βλεννογόνο που θα παράσχει θρεπτικά συστατικά και κυρίως επαρκή ποσότητα οξυγόνου στα κύτταρα ώστε να δημιουργήσουν ATP για τις διάφορες κυτταρικές λειτουργίες (12). Μελέτες σε κυτταροκαλλιέργειες έχουν δείξει ότι η εξάντληση των ενεργειακών αποθεμάτων του κυττάρου προκαλεί διαταραχή στη δομή και λειτουργία των αποφρακτικών ενώσεων και αυτός είναι ένας σημαντικός μηχανισμός αύξησης της επιθηλιακής διαπερατότητας (66). 9) Ενδοθήλιο τριχοειδών (ενδοθηλιακός φραγμός) Λόγω της θέσης του και της άμεσης επαφής με την κυκλοφορία του αίματος, το ενδοθήλιο ρυθμίζει διάφορα βιολογικά συστήματα του αίματος όπως το σύστημα πήξης, ενώ αποτελεί και πηγή σύνθεσης σημαντικών παθοφυσιολογικών συστατικών τα οποία εκκρίνονται στο αίμα και επηρεάζουν τη δομική και λειτουργική ακεραιότητα της κυκλοφορίας (67). Ο ενδοθηλιακός φραγμός επιτρέπει τη σχεδόν ελεύθερη μετακίνηση μικρών μορίων έτσι ώστε να αποκαθίσταται ισορροπία στη μετακίνηση υγρών από τον ενδαγγειακό στον εξωαγγειακό χώρο, μετακίνηση η οποία ελέγχεται από τη διαφορά της κολλοειδωσμωτικής και της υδροστατικής πίεσης. Ο ενδοθηλιακός φραγμός είναι έξι φορές πιο διαπερατός σε μικρά μόρια (ακτίνας 1,4 nm) από τον επιθηλιακό φραγμό, ενώ είναι μόνο δύο φορές περισσότερο διαπερατός για μόρια του μεγέθους της αλβουμίνης (68). Η διαπερατότητα του ενδοθηλιακού φραγμού εξαρτάται από έναν αριθμό παραγόντων που είτε μπορεί να επηρεάσουν άμεσα την ακεραιότητα των ενδοθηλιακών κυττάρων είτε να τροποποιήσουν τη λειτουργία τους. Άμεση ενδοθηλιακή βλάβη μπορεί να συμβεί κατά την ισχαιμία και επαναιμάτωση, με τον σχηματισμό οξειδωτικών ή κυττα- 45

Πεπτικό σύστημα Περιγραφή

Πεπτικό σύστημα Περιγραφή Πεπτικό Σύστημα Πεπτικό σύστημα Περιγραφή Το γαστρεντερικό σύστημα (ΓΕΣ) αποτελείται από τα κοίλα όργανα που εκτείνονται από το στόμα έως τον πρωκτό και τους επικουρικούς αδένες που ευθύνονται για την

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι ΣΠΛΗΝΑΣ ΠΑΓΚΡΕΑΣ ΗΠΑΡ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι ΣΠΛΗΝΑΣ ΠΑΓΚΡΕΑΣ ΗΠΑΡ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι ΣΠΛΗΝΑΣ ΠΑΓΚΡΕΑΣ ΗΠΑΡ Φωτεινή Μάλλη 2 3 Ωοειδής, ιώδης, μαλακός ΣΠΛΗΝΑΣ Μεγεθος και σχημα γροθιάς Το πιο ευαισθητο κοιλιακό όργανο Ανω και εξω μοίρα αριστερού

Διαβάστε περισσότερα

3. Το σχεδιάγραμμα παρουσιάζει τομή ανθρώπινου πεπτικού συστήματος.

3. Το σχεδιάγραμμα παρουσιάζει τομή ανθρώπινου πεπτικού συστήματος. ΠΕΠΤΙΚΟ 1. Α. Να γράψετε τα είδη των δοντιών Α, Β, Γ, Δ και τα μέρη του δοντιού Ε Μ. Β. Πόσα δόντια έχει ένα παιδί 3 χρόνων; Γ. Ποιοι αδένες αφήνουν το έκκριμά τους στη στοματική κοιλότητα και ποιο το

Διαβάστε περισσότερα

Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά.

Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά. Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά. Στον πεπτικό σωλήνα πραγματοποιείται ο τεμαχισμός της τροφής

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3. Κυκλοφορικό Σύστημα. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3. Κυκλοφορικό Σύστημα. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3 Κυκλοφορικό Σύστημα Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα Η μεταφορά των θρεπτικών ουσιών στα κύτταρα και των ιστών και η απομάκρυνση από αυτά των άχρηστων γίνεται

Διαβάστε περισσότερα

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Φλεγμονή Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Μη ειδική ανοσολογική άμυνα ΑΝΑΤΟΜΙΚΟΙ ΦΡΑΓΜΟΙ Φυσικοί: δέρμα, βλεννογόνοι, βλέννα, βήχας Χημικοί: λυσοζύμη, αντιμικροβιακά

Διαβάστε περισσότερα

4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. περιλαμβάνονται ο σπλήνας και ο θύμος αδένας (εικ.4.1). Το λεμφικό σύστημα είναι πολύ σημαντικό γιατί:

4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. περιλαμβάνονται ο σπλήνας και ο θύμος αδένας (εικ.4.1). Το λεμφικό σύστημα είναι πολύ σημαντικό γιατί: ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το λεμφικό σύστημα αποτελείται από τα λεμφαγγεία, τη λέμφο και τους λεμφαδένες. Οι λεμφαδένες είναι δομές που αποτελούνται από εξειδικευμένη μορφή συνδετικού ιστού, το λεμφικό

Διαβάστε περισσότερα

Γαστρεντερικές ορμόνες, νεύρωση & αιμάτωση. Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ.

Γαστρεντερικές ορμόνες, νεύρωση & αιμάτωση. Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. Γαστρεντερικές ορμόνες, νεύρωση & αιμάτωση Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. 02/12/2016 Φυσιολογία Συστημάτων Ακαδημαϊκό Ετος 2016-2017 Οικογένεια

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Μικροοργανισμοί Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Παθογόνοι μικροοργανισμοί Παθογόνοι μικροοργανισμοί ονομάζονται οι μικροοργανισμοί που χρησιμοποιούν τον άνθρωπο ως ξενιστή

Διαβάστε περισσότερα

Κυκλοφορικό Σύστηµα. Σοφία Χαβάκη. Λέκτορας

Κυκλοφορικό Σύστηµα. Σοφία Χαβάκη. Λέκτορας Κυκλοφορικό Σύστηµα Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας Εβρυολογίας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ Κυκλοφορικό Σύστηµα Αιµοφόροκυκλοφορικό σύστηµα Λεµφoφόροκυκλοφορικό σύστηµα Αιµοφόρο Κυκλοφορικό Σύστηµα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 1 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος

Διαβάστε περισσότερα

Πεπτικό σύστημα και το κόστος της «καλοπέρασης»

Πεπτικό σύστημα και το κόστος της «καλοπέρασης» Πεπτικό σύστημα και το κόστος της «καλοπέρασης» Β. Στεργίου - Μιχαηλίδου Επίκουρη Καθηγήτρια Φυσιολογίας Της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Διευθυντής ο Καθηγητής Γ.Ανωγειανάκις

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 1 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Εκλ. Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 8ο ΜΕΡΟΣ Α ΑΙΜΑΤΟ-ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ

ΜΑΘΗΜΑ 8ο ΜΕΡΟΣ Α ΑΙΜΑΤΟ-ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑ 8ο ΜΕΡΟΣ Α ΑΙΜΑΤΟ-ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ ΑΙΜΑΤΟ-ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ ΚΑΙ ΦΡΑΓΜΟΣ ΑΙΜΑΤΟΣΕΓΚΕΦΑΛΟΝΩΤΙΑΙΟΥ ΥΓΡΟΥ Το ΚΝΣ για να λειτουργεί φυσιολογικά χρειάζεται πολύ σταθερό περιβάλλον Η σταθερότητα αυτή

Διαβάστε περισσότερα

=... ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΓΕΡΙΟΥ «ΙΩΝΑ ΚΑΙ ΚΟΛΟΚΑΣΗ» ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017/2018 ΒΑΘΜΟΣ: 25 ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ:... ΥΠΟΓΡ.:... ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2018

=... ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΓΕΡΙΟΥ «ΙΩΝΑ ΚΑΙ ΚΟΛΟΚΑΣΗ» ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017/2018 ΒΑΘΜΟΣ: 25 ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ:... ΥΠΟΓΡ.:... ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΓΕΡΙΟΥ «ΙΩΝΑ ΚΑΙ ΚΟΛΟΚΑΣΗ» ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017/2018 ΒΑΘΜΟΣ: 25 = 20 =... ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ:... ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 29/05/2018 ΜΑΘΗΜΑ:

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04/06/2018

ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04/06/2018 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΡΑ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΙ ΝΗΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017/2018 ΒΑΘ.:... / 25 ΒΑΘ.:../ 20 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΟΛΟΓΡ.:... ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04/06/2018 ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΡΔΙΑ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΡΔΙΑ 1 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Αποτελείται από την καρδιά και τα αγγεία( αρτηρίες, φλέβες, τριχοειδή αγγεία). Η καρδιά με τους παλμικούς ρυθμούς στέλνει το αίμα στο σώμα. Οι αρτηρίες παίρνουν το αίμα από την καρδιά

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΙ Ως προς τη µορφή και τη λειτουργία τους. Κυτταρική διαφοροποίηση.

ΙΣΤΟΙ Ως προς τη µορφή και τη λειτουργία τους. Κυτταρική διαφοροποίηση. ΙΣΤΟΙ 1. Τα κύτταρα που αποτελούν τον οργανισµό µας, διακρίνονται σε διάφορους τύπους, παρά το γεγονός ότι όλα, τελικώς, προέρχονται από το ζυγωτό, δηλαδή το πρώτο κύτταρο µε το οποίο ξεκίνησε η ζωή µας.

Διαβάστε περισσότερα

HΠAP- XOΛHΦOPO ΣYΣTHMA. Hπαρ > συνθέτει µεγάλα & περίπλοκα µόρια > που µεταφέρονται µε πυλαίο αιµοφόρο σύστηµα. & απορροφώνται στο έντερο

HΠAP- XOΛHΦOPO ΣYΣTHMA. Hπαρ > συνθέτει µεγάλα & περίπλοκα µόρια > που µεταφέρονται µε πυλαίο αιµοφόρο σύστηµα. & απορροφώνται στο έντερο HΠAP- XOΛHΦOPO ΣYΣTHMA Hπαρ > συνθέτει µεγάλα & περίπλοκα µόρια > που µεταφέρονται µε πυλαίο αιµοφόρο σύστηµα & απορροφώνται στο έντερο αποδοµεί τοξικές ουσίες (κυκλοφορούν στην ηπατική αρτηρία) παράγει

Διαβάστε περισσότερα

Επιστημονικά Δεδομένα για τη βιοχημική δράση της αντιοξειδωτικής Βιταμίνης C.

Επιστημονικά Δεδομένα για τη βιοχημική δράση της αντιοξειδωτικής Βιταμίνης C. Βιταμίνη C - Ενισχύει το ανοσοποιητικό με 20 διαφορετικούς τρόπους - ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ CITY KALAMP Επιστημονικά Δεδομένα για τη βιοχημική δράση της αντιοξειδωτικής Βιταμίνης C. Η βιταμίνη C, γνωστή και ως ασκορβικό

Διαβάστε περισσότερα

όλοι αναπνευστική οδός στομάχι στόμα

όλοι αναπνευστική οδός στομάχι στόμα κεράτινη στιβάδα περιέχει σμήγμα λιπαρά οξέα Μηχανισμοί που παρεμποδίζουν την είσοδο Δέρμα περιέχει ιδρώτας φυσιολογική μικροχλωρίδα λυσοζύμη γαλακτικό οξύ μικροοργανισμών Βλεννογόνοι όλοι αναπνευστική

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1ο 1. Ποιος είναι ο ρόλος των ερυθρών κυττάρων του αίματος; α. μεταφέρουν οξυγόνο σε όλο το σώμα β. μεταφέρουν θρεπτικά συστατικά, άλατα, ορμόνες και πρωτεΐνες γ. μεταφέρουν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Πεπτικό σύστημα Β. Στεργίου - Μιχαηλίδου Επίκουρη Καθηγήτρια Φυσιολογίας Της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Φυσιολογία του στομάχου Η φυσιολογία του στομάχου εξετάζει τα

Διαβάστε περισσότερα

3. Με ποιο άλλο σύστημα είναι συνδεδεμένο το κυκλοφορικό σύστημα;

3. Με ποιο άλλο σύστημα είναι συνδεδεμένο το κυκλοφορικό σύστημα; ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ 3 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ «ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ» ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ 1. Ποιος είναι ο ρόλος του κυκλοφορικού συστήματος;...... 2. Το κυκλοφορικό σύστημα αποτελείται από: i 3.

Διαβάστε περισσότερα

1. Λεμφοφόρα τριχοειδή.

1. Λεμφοφόρα τριχοειδή. Κυκλοφορικό σύστημα Αιμοφόρο 1. Καρδιά 2. Αιμοφόρα αγγεία Αρτηρίες Φλέβες τριχοειδή Λεμφοφόρο Λεμφικά τριχοειδή Λεμφαγγεία Λεμφοκυττογόνα όργανα (λεμφαδένες) Το λεμφικό σύστημα η λεμφοφόρο, αθροίζει από

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ Με βάση τη θέση στο ανθρώπινο σώμα Με βάση την ιδιότητα για γενικευμένη ή εξειδικευμένη δράση Εξωτερικοί εσωτερικοί μη ειδικοί μηχανισμοί ειδικοί

Διαβάστε περισσότερα

Μυικός ιστός Συσταλτά κύτταρα. Κυκλοφορικό Σύστημα. Αθανάσιος Κοτσίνας, Επικ. Καθηγητής. Εργαστήριο Ιστολογίας Εβρυολογίας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ

Μυικός ιστός Συσταλτά κύτταρα. Κυκλοφορικό Σύστημα. Αθανάσιος Κοτσίνας, Επικ. Καθηγητής. Εργαστήριο Ιστολογίας Εβρυολογίας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ Μυικός ιστός Συσταλτά κύτταρα Κυκλοφορικό Σύστημα Αθανάσιος Κοτσίνας, Επικ. Καθηγητής Εργαστήριο Ιστολογίας Εβρυολογίας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΣΥΣΤΑΛΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ 1. Μυϊκά 2. Μυοεπιθηλιακά 3. Περικύτταρα

Διαβάστε περισσότερα

Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ 2017

Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ 2017 Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016 2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΒΑΘΜΟΣ: ΤΑΞΗ: Β ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26-05-2017 ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΧΡΟΝΟΣ: 1ώρα 30

Διαβάστε περισσότερα

1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ

1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΚΥΤΤΑΡΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΙ Ο ανθρώπινος οργανισμός συνίσταται α- πό τρισεκατομμύρια κύτταρα. Τα κύτταρα αυτά εμφανίζουν σημαντική ποικιλομορφία, που αφορά το μέγεθος,

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠ. ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ:

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠ. ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠ. ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2017-2018 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ MAIOY 2018 ΒΑΘ.:... / 25 ΟΛΟΓΡ.:... ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 29/05/18 ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ - ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ)

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:. ΤΜΗΜΑ: ΑΡ. Να προσέξετε την εμφάνιση του γραπτού σας και να γράψετε με μελάνι μπλε ή μαύρο.

ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:. ΤΜΗΜΑ: ΑΡ. Να προσέξετε την εμφάνιση του γραπτού σας και να γράψετε με μελάνι μπλε ή μαύρο. Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017-2018 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΒΑΘΜΟΣ:.... /100 ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ:... ΥΠΟΓΡ:... ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 01.06.2018 ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΒΙΟΛΟΓΙΑ)

Διαβάστε περισσότερα

Τεράστιο χημικό εργοστάσιο! ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΗΠΑΤΟΚΥΤΤΑΡΩΝ. σύνθεση μεγάλων μορίων από μικρομοριακές μ ρ ενώσεις. αποδόμηση η τοξικών ουσιών

Τεράστιο χημικό εργοστάσιο! ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΗΠΑΤΟΚΥΤΤΑΡΩΝ. σύνθεση μεγάλων μορίων από μικρομοριακές μ ρ ενώσεις. αποδόμηση η τοξικών ουσιών ΗΠΑΡ ΗΠΑΡ Τεράστιο χημικό εργοστάσιο! ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΗΠΑΤΟΚΥΤΤΑΡΩΝ σύνθεση μεγάλων μορίων από μικρομοριακές μ ρ ενώσεις αποδόμηση η τοξικών ουσιών μεταφορά με πυλαίο αιμοφόρο σύστημα ηπατικής αρτηρίας μεταφορά

Διαβάστε περισσότερα

ΩΣΜΩΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΦΡΟΙ

ΩΣΜΩΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΦΡΟΙ ΩΣΜΩΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΦΡΟΙ ΠΩΣ ΜΕΤΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΟΙ ΟΥΣΙΕΣ ΣΤΑ ΥΓΡΑ Μεταφορά τροφών και αποβολή μη χρήσιμων ουσιών: Διάχυση (π.χ. το CO 2 που παράγεται κατά τον μεταβολισμό των κυττάρων, διαχέεται από τα κύτταρα

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Βιοενεργητική είναι ο κλάδος της Βιολογίας που μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι οργανισμοί χρησιμοποιούν ενέργεια για να επιβιώσουν και να υλοποιήσουν τις

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ. Οι ρυθμιστές του οργανισμού

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ. Οι ρυθμιστές του οργανισμού ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Οι ρυθμιστές του οργανισμού Είδη αδένων στον άνθρωπο o Εξωκρινείς αδένες: εκκρίνουν το προϊόν τους μέσω εκφορητικού πόρου είτε στην επιφάνεια του σώματος (π.χ. ιδρωτοποιοί και σμηγματογόνοι

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΡΙΑ Κ. ΣΗΦΑΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΑ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ 1

ΜΑΡΙΑ Κ. ΣΗΦΑΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΑ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ 1 Η νήστιδα Ξεκινά από την νηστιδοδωδεκαδακτυλική καμπή Στο εσωτερικό της παρουσιάζει : κυκλικές πτυχές λεπτές προσεκβολές του βλεννογόνου - τις λάχνες Λεμφοζίδια (αθροίσματα λεμφοκυττάρων) και Πλάκες Payer,

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΧ. ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ - ΠΛΑΤΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 0-0 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 0 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ-ΧΗΜΕΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 0/6/0 ΒΑΘΜΟΣ ΒΑΘΜΟΣ:... ΤΑΞΗ: Γ Αριθμητικά.. ΧΡΟΝΟΣ: ώρες Ολογράφως:... Υπ.

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΡΑΚΑΣ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΘΩΡΑΚΑΣ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΘΩΡΑΚΑΣ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕΣΟΠΛΕΥΡΙΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ Σχηματίζονται μεταξύ παρακείμενων πλευρών και καταλαμβάνονται από τους μεσοπλεύριους μύες. Έσω θωρακική

Διαβάστε περισσότερα

Λεπτό Εντερο. Σωτήριος Γ. Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. 6/12/2017

Λεπτό Εντερο. Σωτήριος Γ. Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. 6/12/2017 Λεπτό Εντερο Σωτήριος Γ. Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. 6/12/2017 Φυσιολογία Συστημάτων Ακαδημαϊκό έτος 2017-2018 Φυσιολογία του Ανθρώπου. 8 η Εκδοση.

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Η πρώτη γραπτή αναφορά στο φαινόμενο της ανοσίας μπορεί να αναζητηθεί στον Θουκυδίδη, τον μεγάλο ιστορικό του Πελοποννησιακού Πολέμου Ανάπτυξη και επιβίωση o

Διαβάστε περισσότερα

Παιδιά με διαβήτη. Παρά την καλή θρέψη γινόταν προοδευτικά πιο αδύναμα και καχεκτικά Ήταν ευπαθή στις λοιμώξεις Πέθαιναν από κατακλυσμιαία οξέωση

Παιδιά με διαβήτη. Παρά την καλή θρέψη γινόταν προοδευτικά πιο αδύναμα και καχεκτικά Ήταν ευπαθή στις λοιμώξεις Πέθαιναν από κατακλυσμιαία οξέωση ΙΝΣΟΥΛΙΝΗ (20 %) (60-75 %)% Παιδιά με διαβήτη Παρά την καλή θρέψη γινόταν προοδευτικά πιο αδύναμα και καχεκτικά Ήταν ευπαθή στις λοιμώξεις Πέθαιναν από κατακλυσμιαία οξέωση Η μείωση των επιπέδων της γλυκόζης

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ Απαντήσεις του κριτηρίου αξιολόγησης στη βιολογία γενικής παιδείας 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΘΕΜΑ 1 ο Να γράψετε τον αριθμό καθεμίας από τις ημιτελείς προτάσεις 1 έως και 5, και δίπλα σε αυτόν το γράμμα που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Διατροφική Ιατρική

Εφαρμοσμένη Διατροφική Ιατρική Γλωσσάρι για το Μάθημα της Διατροφικής Ιατρικής Λιπαρά οξέα: περιέχουν μακριές αλυσίδες μορίων που αποτελούν σχεδόν όλο το σύμπλεγμα λιπιδίων τόσο για τα ζωικά όσο και για τα φυτικά λίπη. Αν αποκοπούν

Διαβάστε περισσότερα

Φυσιολογία ΙΙ Ενότητα 3:

Φυσιολογία ΙΙ Ενότητα 3: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 3: Το Πεπτικό Σύστημα Ανωγειανάκις Γεώργιος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΧ. ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ - ΠΛΑΤΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2014-2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ-ΧΗΜΕΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12/6/2015 ΒΑΘΜΟΣ ΒΑΘΜΟΣ:... ΤΑΞΗ: Γ Αριθμητικά.. ΧΡΟΝΟΣ: 2 ώρες Ολογράφως:...

Διαβάστε περισσότερα

Β. ΚΑΜΙΝΕΛΛΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα).

Β. ΚΑΜΙΝΕΛΛΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα). ΒΙΟΛΟΓΙΑ Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα). Είδη οργανισμών Υπάρχουν δύο είδη οργανισμών: 1. Οι μονοκύτταροι, που ονομάζονται μικροοργανισμοί

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ. Σχηµατική απεικόνιση της µεγάλης και της µικρής κυκλοφορίας

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ. Σχηµατική απεικόνιση της µεγάλης και της µικρής κυκλοφορίας ΤΕΙ ΠΑΤΡΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Γεράσιµος Π. Βανδώρος ΑΙΜΟΦΟΡΑ ΑΓΓΕΙΑ ΑΡΤΗΡΙΕΣ - ΦΛΕΒΕΣ - ΤΡΙΧΟΕΙ Η 1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ Μεγάλη και µικρή κυκλοφορία Σχηµατική

Διαβάστε περισσότερα

(dietary fiber, nonnutritive fiber)

(dietary fiber, nonnutritive fiber) KΥΤΤΑΡΙΝΗ - ΦΥΤΙΚΕΣ ΙΝΕΣ Στα τρόφιμα, παράλληλα με τους υδατάνθρακες που πέπτονται στον ανθρώπινο οργανισμό (δηλαδή που υδρολύονται, απορροφώνται και μεταβολίζονται κατά τα γνωστά), υπάρχουν και υδατάνθρακες

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΤΤΑΡΑ. Καρβουντζή Ηλιάνα (Βιολόγος) 1

ΚΥΤΤΑΡΑ. Καρβουντζή Ηλιάνα (Βιολόγος) 1 ΚΥΤΤΑΡΑ ΖΥΓΩΤΟ: Το πρώτο κύτταρο του οργανισμού από το οποίο με συνεχείς κυτταρικές διαιρέσεις προκύπτουν όλα. ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ: Διαδικασία με την οποία τα κύτταρα αποκτούν διαφορετικά μορφολογικά και λειτουργικά

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 15/9/2014. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 15/9/2014. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων Κύτταρα και ιστοί: Πλήθος κυττάρων ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελείται από τρισεκατομμύρια κύτταρα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο Όνομα: Ημερομηνία:./04/2014 ΤΑΞΗ : A Λυκείου ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ 1 ο ΘΕΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: Ενδοκρινείς αδένες ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο Όνομα: Ημερομηνία:././2014 ΤΑΞΗ : A Λυκείου ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Από το κύτταρο στον οργανισμό ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

Ι) ΗΠΑΤΕΚΤΟΜΗ ΓΙΑ ΕΝ ΟΗΠΑΤΙΚΟ ΧΟΛΑΓΓΕΙΟΚΑΡΚΙΝΩΜΑ: ΜΑΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ:

Ι) ΗΠΑΤΕΚΤΟΜΗ ΓΙΑ ΕΝ ΟΗΠΑΤΙΚΟ ΧΟΛΑΓΓΕΙΟΚΑΡΚΙΝΩΜΑ: ΜΑΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΕΚΤΟΜΗΣ ΧΟΛΑΓΓΕΙΟΚΑΡΚΙΝΩΜΑΤΟΣ Β. Τζιούφα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής Εργαστηρίου Παθολογικής Ανατοµικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Ι) ΗΠΑΤΕΚΤΟΜΗ ΓΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ Διακρίνονται σε: - Πρωτογενή και - Δευτερογενή Πρωτογενή είναι τα όργανα στα οποία γίνεται η ωρίμανση των κυττάρων του ανοσοποιητικού: - Θύμος

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος Ελληνικού

Διαβάστε περισσότερα

8 η Παρουσίαση Εισαγωγή στο Αίμα

8 η Παρουσίαση Εισαγωγή στο Αίμα ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ 8 η Παρουσίαση Εισαγωγή στο Αίμα ΠΗΓΕΣ :ADAM,AMERICAN SOCIETY OF HEMATOLOGY, www.blood.co.uk Συστατικά του κυκλοφορικού

Διαβάστε περισσότερα

Βλέννα, υδαρές υγρό. ή τοιχωματικό ή οξυπαραγωγικό = HCl + ενδογενή παράγοντα. βλέννα. ή ζυμογόνο ή πεπτικό = πεψινογόνο

Βλέννα, υδαρές υγρό. ή τοιχωματικό ή οξυπαραγωγικό = HCl + ενδογενή παράγοντα. βλέννα. ή ζυμογόνο ή πεπτικό = πεψινογόνο Στόμαχος Δομή βλεννογόνου στομάχου - Γαστρικοί αδένες Βλέννα, υδαρές υγρό ή τοιχωματικό ή οξυπαραγωγικό = HCl + ενδογενή παράγοντα βλέννα ή ζυμογόνο ή πεπτικό = πεψινογόνο Κύτταρα G = γαστρίνη Διάσπαρτα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓ.ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2013-2014 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓ.ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2013-2014 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓ.ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2013-2014 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΜΑΘΗΜΑ:ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:3.6.2014 ΤΑΞΗ: Γ ΧΡΟΝΟΣ:1.30 ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΕΛΙΔΩΝ:10 ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:. ΤΜΗΜΑ:. ΑΡ:... ΒΑΘΜΟΣ:...

Διαβάστε περισσότερα

«ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ: ΧΗΜΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ»

«ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ: ΧΗΜΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ» «ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ: ΧΗΜΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ» Τι είναι οι πρωτεΐνες; Από τι αποτελούνται; Ποιος είναι ο βιολογικός του ρόλος; Ας ρίξουμε μία ματιά σε όλα αυτά τα ερωτήματα που μας απασχολούν ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:

Διαβάστε περισσότερα

ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΠΛΟΗΓΗΣΗΣ

ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΠΛΟΗΓΗΣΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΠΛΟΗΓΗΣΗΣ Μέχρι πρόσφατα, παρ όλες τις δυνατότητες που έχουμε στο οπλοστάσιο μας για να απεικονίζουμε όγκους στο ήπαρ και στο πάγκρεας, λόγω της έλλειψης λεπτομερούς απεικονίσεως αλλά και ουσιαστικής

Διαβάστε περισσότερα

Φυσιολογία της Άσκησης

Φυσιολογία της Άσκησης ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ & ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ Φυσιολογία της Άσκησης Λειτουργία καρδιαγγειακού συστήματος Καρδιαγγειακός έλεγχος κατά τη διάρκεια της

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ

ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 6 Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΩΝ ΚΑΙ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΓΛΥΚΑΙΜΙΑΣ 1 Έλεγχος της ενέργειας Τα πραγματικά «Βιοκαύσιμα» 2 Υδατανθρακούχα τρόφιμα 3 Σημασία της ρύθμισης κατανάλωσης

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Ονοματεπώνυμο:... Τμήμα:...

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Ονοματεπώνυμο:... Τμήμα:... ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2014-2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/06/ 2015 ΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ώρες (07:45-09:45) ΤΑΞΗ: Γ Βαθμός :... Ολογράφως

Διαβάστε περισσότερα

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ 11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν δύο είδη αδένων, οι εξωκρινείς και οι ενδοκρινείς. Οι εξωκρινείς (ιδρωτοποιοί αδένες, σμηγματογόνοι αδένες κ.ά.) εκκρίνουν το προϊόν τους στην επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

Φλοιοτρόπος ορμόνη ή Κορτικοτροπίνη (ACTH) και συγγενή πεπτίδια

Φλοιοτρόπος ορμόνη ή Κορτικοτροπίνη (ACTH) και συγγενή πεπτίδια ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ Φλοιοτρόπος ορμόνη ή Κορτικοτροπίνη (ACTH) και συγγενή πεπτίδια 39 αμινοξέα Μ.Β. 4500 προοπιομελανοκορτίνη(pomc) 1. κορτικοτροπίνη (ACTH), 2. β λιποτροφίνη (β LPH), 3. γ λιποτροφίνη (γ LPH),

Διαβάστε περισσότερα

να ταράξουν την λειτουργία των ιστών και των οργάνων του; α. τη θέση τους στο ανθρώπινο σώμα β. την γενικευμένη ή εξειδικευμένη δράση

να ταράξουν την λειτουργία των ιστών και των οργάνων του; α. τη θέση τους στο ανθρώπινο σώμα β. την γενικευμένη ή εξειδικευμένη δράση Ερωτήσεις κατανόησης της θεωρίας του 1 ο κεφαλαίου (συνέχεια) 1. Από τι εξαρτάται η επιβίωση του ανθρώπου και ποιοι εξωτερικοί παράγοντες θα μπορούσαν να ταράξουν την λειτουργία των ιστών και των οργάνων

Διαβάστε περισσότερα

Σκελετικό σύστημα. Λειτουργίες: 1. Στηρικτικό πλαίσιο του σώματος των ζώων 2. Κινητική ποικιλομορφία. 2. Σκληροί σκελετοί

Σκελετικό σύστημα. Λειτουργίες: 1. Στηρικτικό πλαίσιο του σώματος των ζώων 2. Κινητική ποικιλομορφία. 2. Σκληροί σκελετοί Σκελετικό σύστημα Λειτουργίες: 1. Στηρικτικό πλαίσιο του σώματος των ζώων 2. Κινητική ποικιλομορφία Τύποι: 1. Υδροστατικοί σκελετοί 2. Σκληροί σκελετοί Ενδοσκελετός Εξωσκελετός Σκελετικό σύστημα υδροστατικοί

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ - ΛΑΘΟΥΣ. ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ - ΛΑΘΟΥΣ. ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ - ΛΑΘΟΥΣ. ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 1. Η πήξη του αίματος συμβάλλει στην άμυνα του οργανισμού 2. Η φαγοκυττάρωση είναι αποτελεσματική μόνο έναντι των βακτηρίων 3. Οι ιντερφερόνες δρουν άμεσα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Κυκλοφορικό σύστημα Αιμοφόρο 1. 2. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Λεμφοφόρο Αρτηρίες Λεμφικά τριχοειδή Φλέβες

Διαβάστε περισσότερα

Όταν χρειάζεται ρύθμιση της ποσότητας των χορηγούμενων υγρών του ασθενή. Όταν θέλουμε να προλάβουμε την υπερφόρτωση του κυκλοφορικού συστήματος

Όταν χρειάζεται ρύθμιση της ποσότητας των χορηγούμενων υγρών του ασθενή. Όταν θέλουμε να προλάβουμε την υπερφόρτωση του κυκλοφορικού συστήματος Ερωτήσεις Αξιολόγησης Εργαστηριακού Μαθήματος Θέμα: «Κεντρική Φλεβική Πίεση» 1. Τι είναι η Κεντρική Φλεβική Πίεση (ΚΦΠ); Είναι η υδροστατική πίεση των μεγάλων φλεβών που είναι πλησιέστερα στην καρδιά,

Διαβάστε περισσότερα

Μοριακή κυτταρική βιοχημεία Ανοσοποιητικό σύστημα

Μοριακή κυτταρική βιοχημεία Ανοσοποιητικό σύστημα Μοριακή κυτταρική βιοχημεία Ανοσοποιητικό σύστημα κωδικός μαθήματος: ETY-335 Χειμερινό εξάμηνο 2014 / 2015 Μαρία Χατζηνικολαΐδου mchatzin@materials.uoc.gr Έμφυτο και προσαρμοστικό ανοσοποιητικό σύστημα

Διαβάστε περισσότερα

Έλεγχος της λειτουργίας της εξωκρινούς μοίρας του παγκρέατος

Έλεγχος της λειτουργίας της εξωκρινούς μοίρας του παγκρέατος Έλεγχος της λειτουργίας της εξωκρινούς μοίρας του παγκρέατος Φλεγμονή Ανεπάρκεια ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΑΓΚΡΕΑΤΟΣ ΦΛΕΓΜΟΝΗ ΤΟΥ ΠΑΓΚΡΕΑΤΟΣ Φλεγμονή που συνοδεύεται από διάφορα συμπτώματα στο σκύλο και

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΤΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΠΕΝΤΕ (5) ΣΕΛΙΔΕΣ

ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΤΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΠΕΝΤΕ (5) ΣΕΛΙΔΕΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ : 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΒΑΘΜΟΣ:.../25 ΟΛΟΓΡ.:... ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26-05-2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΩΡΑ: 8:00 9:30 ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΠΤΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2018

ΓΡΑΠΤΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017-2018 ΓΡΑΠΤΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: Βαθμός:.. Ολογράφως: Υπογραφή:... ΧΡΟΝΟΣ: 45 λεπτά ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:. ΤΜΗΜΑ:. ΑΡ.. ΤΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ Καθώς η επιστημονική γνώση και κατανόηση αναπτύσσονται, ο μελλοντικός σχεδιασμός βιοτεχνολογικών προϊόντων περιορίζεται μόνο από τη φαντασία μας Βιοτεχνολογία

Διαβάστε περισσότερα

Οξειδωτικό Stress, άσκηση και υπερπροπόνηση

Οξειδωτικό Stress, άσκηση και υπερπροπόνηση Οξειδωτικό Stress, άσκηση και υπερπροπόνηση Τζιαμούρτας Ζ. Αθανάσιος Επίκουρος Καθηγητής Βιοχημείας της Άσκησης, ΠΘ Ερευνητής, Ινστιτούτο Σωματικής Απόδοσης και Αποκατάστασης Οξειδωτικό στρες Γενικός όρος

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Θέμα: ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΜΟΝΙΜΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΑΙ ΙΣΤΩΝ Μέσος χρόνος πειράματος: 45 λεπτά Α. ΑΝΑΛΩΣΙΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Επανάληψη πριν τις εξετάσεις Καλό διάβασμα

Επανάληψη πριν τις εξετάσεις Καλό διάβασμα Επανάληψη πριν τις εξετάσεις Καλό διάβασμα 2013-2014 Θέματα πολλαπλής επιλογής Κύτταρα όμοια μορφολογικά και λειτουργικά αποτελούν α. ένα όργανο. β. ένα ιστό. γ. ένα οργανισμό. δ. ένα σύστημα οργάνων.

Διαβάστε περισσότερα

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ 11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν δύο είδη αδένων, οι εξωκρινείς και οι ενδοκρινείς. Οι εξωκρινείς (ιδρωτοποιοί αδένες, σμηγματογόνοι αδένες κ.ά.) εκκρίνουν το προϊόν τους στην επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΙΚΤΕΣ ΗΠΑΤΙΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ. Λ.Β. Αθανασίου Παθολογική Κλινική, Τμήμα Κτηνιατρικής, Π.Θ.

ΔΕΙΚΤΕΣ ΗΠΑΤΙΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ. Λ.Β. Αθανασίου Παθολογική Κλινική, Τμήμα Κτηνιατρικής, Π.Θ. ΔΕΙΚΤΕΣ ΗΠΑΤΙΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Λ.Β. Αθανασίου Παθολογική Κλινική, Τμήμα Κτηνιατρικής, Π.Θ. ΔΕΙΚΤΕΣ ΗΠΑΤΙΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Δείκτες βλάβης ηπατοκυττάρων Δείκτες χολόστασης Δείκτες ηπατικής δυσλειτουργίας ΔΕΙΚΤΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ

ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Η άσκηση, επιφέρει ευεργετικά αποτελέσματα στα διάφορα συστήματα του οργανισμού. Τα αποτελέσματα αυτά ενδέχεται να είναι παροδικά ή μόνιμα ανάλογα

Διαβάστε περισσότερα

Από το Κύτταρο στον Οργανισµό

Από το Κύτταρο στον Οργανισµό ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Από το Κύτταρο στον Οργανισµό Α. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Να βάλετε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συµπληρώνει σωστά την πρόταση: 1. Στον ανθρώπινο οργανισµό

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 10/11/2013

ΘΕΜΑ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 10/11/2013 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 10/11/2013 ΘΕΜΑ 1 Ο Να επιλέξετε την φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Οι αποικοδομητές είναι:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Οι οργανισμοί εξασφαλίζουν ενέργεια, για τις διάφορες λειτουργίες τους, διασπώντας θρεπτικές ουσίες που περιέχονται στην τροφή τους. Όμως οι φωτοσυνθετικοί

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΝΟΤΑ ΛΑΖΑΡΑΚΗ - ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΑΡΑΝΤΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Αθήνα 2007 3 4 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ Η μελέτη των αλληλεπιδράσεων του ανθρώπινου οργανισμού με τον περιβάλλοντα

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα Κύτταρο Το κύτταρο αποτελείται από μέρη τα οποία έχουν συγκεκριμένη δομή και επιτελούν μία συγκεκριμένη λειτουργία στην όλη οργάνωση του κυττάρου. Δομή κυτταροπλασματικής μεμβράνης Συστήματα επικοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα

ΟΠΙΣΘΙΟ ΚΟΙΛΙΑΚΟ ΤΟΙΧΩΜΑ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΟΠΙΣΘΙΟ ΚΟΙΛΙΑΚΟ ΤΟΙΧΩΜΑ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΟΠΙΣΘΙΟ ΚΟΙΛΙΑΚΟ ΤΟΙΧΩΜΑ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΟΣΤΑ (ΟΣΦΥΙΚΟΙ ΣΠΟΝΔΥΛΟΙ ΙΕΡΟ) ΟΣΦΥΙΚΟΙ ΣΠΟΝΔΥΛΟΙ Μεγαλύτεροι σε μέγεθος και όγκο, με κοντούς και παχείς αυχένες, ευρύτερες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 4: ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ - ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΟΣΙΑΣ - ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΗ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 4: ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ - ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΟΣΙΑΣ - ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΗ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 4: ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ - ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΟΣΙΑΣ - ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΗ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ Ερώτηση 1 Από ποιούς

Διαβάστε περισσότερα

94 95 96 97 98 Ο ρόλος της αγγειογένεσης στη μετάσταση Η νεοαγγείωση αποτελεί ένα απαραίτητο τμήμα της ογκογόνου διεργασίας που διασφαλίζει τη γρηγορότερη και ανεμπόδιστη ανάπτυξη του όγκου. Η λειτουργική

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥΣ ΑΜΥΝΑΣ

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥΣ ΑΜΥΝΑΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥΣ ΑΜΥΝΑΣ Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής: επιλέξτε το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή συνέχεια της πρότασης. 1. Δυσμενές χημικό περιβάλλον στην επιδερμίδα προκαλείται από:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΨΗ ΚΑΙ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ

ΠΕΨΗ ΚΑΙ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ 8. Σημειώστε με ποιους από τους παρακάτω τρόπους δρα το σάλιο: α. συμβάλλει στην πέψη των πρωτεϊνών β. συμμετέχει στη δημιουργία βλωμού (μπουκιάς) γ. συμβάλλει στην καθαριότητα των δοντιών δ. λειαίνει

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 1 ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Εκλ. Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος

Διαβάστε περισσότερα

Φυσιολογία Συστημάτων, Κωδικός: ΒΕΟ822 Ακαδημαϊκό έτος ο Εξάμηνο

Φυσιολογία Συστημάτων, Κωδικός: ΒΕΟ822 Ακαδημαϊκό έτος ο Εξάμηνο Φυσιολογία Συστημάτων, Κωδικός: ΒΕΟ822 Ακαδημαϊκό έτος 2012 2013 3 ο Εξάμηνο Εργαστήριο Φυσιολογίας Διευθυντής: Πασχάλης Αδάμ Μολυβδάς Υπεύθυνος μαθήματος: Χρυσή Χατζόγλου Διδάσκοντες: Π. Μολυβδάς: Καθηγητής

Διαβάστε περισσότερα

Γεώργιος Τρανταλής. Επιμελητής Καρδιολογίας Κ. Υ. Καπανδριτίου Α Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική

Γεώργιος Τρανταλής. Επιμελητής Καρδιολογίας Κ. Υ. Καπανδριτίου Α Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική Γεώργιος Τρανταλής Επιμελητής Καρδιολογίας Κ. Υ. Καπανδριτίου Α Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική Ανατομία Φυσιοπαθολογία Μελλοντικές προεκτάσεις Ανατομία Φυσιοπαθολογία Μελλοντικές προεκτάσεις Η αορτική

Διαβάστε περισσότερα

Κύριες υποδιαιρέσεις γαστρεντερικού σωλήνα. Επικουρικά όργανα

Κύριες υποδιαιρέσεις γαστρεντερικού σωλήνα. Επικουρικά όργανα Πεπτικό σύστημα Οι διαφάνειες προέρχονται από προηγούμενες διαλέξεις του Καθηγητή κ. Ταραβήρα (με μερικές τροποποιήσεις και προσθήκες όπου κρινόταν απαραίτητο). Η συμβολή σας είναι σημαντική για τη βελτίωση

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ 1 Υποενότητες 1) Γενικές αρχές λειτουργίας του ΓΣ: ανατομία, αιμάτωση, νευρικός και ορμονικός

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Το πεπτικό σύστημα στον άνθρωπο αποτελείται από: Τον Πεπτικό ή γαστρεντερικό σωλήνα στον οποίο υπάρχουν : Η στοματική κοιλότητα Ο φάρυγγας Ο οισοφάγος Το στομάχι Το λεπτό έντερο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 1 ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος

Διαβάστε περισσότερα

Lion s Mane Είναι είδος μανιταριού Επιστημονική ονομασία: Hericium Erinaceus Άλλες ονομασίες: Bearded Tooth Hedgehog mushroom Monkey s Head mushroom

Lion s Mane Είναι είδος μανιταριού Επιστημονική ονομασία: Hericium Erinaceus Άλλες ονομασίες: Bearded Tooth Hedgehog mushroom Monkey s Head mushroom LION S MANE Lion s Mane Είναι είδος μανιταριού Επιστημονική ονομασία: Hericium Erinaceus Bearded Tooth Άλλες ονομασίες: Hedgehog mushroom Monkey s Head mushroom Lion s Mane Ιστορική Αναδρομή Το Lion s

Διαβάστε περισσότερα

Τα οφέλη της λαπαροσκοπικής χολοκυστεκτομής στην πράξη - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Δευτέρα, 27 Δεκέμβριος :17

Τα οφέλη της λαπαροσκοπικής χολοκυστεκτομής στην πράξη - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Δευτέρα, 27 Δεκέμβριος :17 Απαντά ο κ. Θεμιστοκλής Ευκαρπίδης, Γενικός Χειρουργός Ίσως λίγοι από εμάς να είμαστε ενημερωμένοι για τη σπουδαία εργασία που εκτελεί στο σώμα μας, ένα από τα όργανα του, η χοληδόχος κύστη. Εκεί μέσα

Διαβάστε περισσότερα