ΠΟ(Π)ΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Transcript

1 ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Θάνος Γκαραγκούνης ΠΟ(Π)ΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ~Αναγνώσεις~ Αθήνα 2013 [1]

2 [2]

3 ebook- Σειρά : εν καινώ Αθήνα, 2013 Αριθμός σειράς: 50 ISBN: [3]

4 Για τον συγγραφέα O Θάνος Γκαραγκούνης γεννήθηκε στη Λάρισα το Είναι Γεωγράφος (Τμήμα Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, 2000) με Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης στην Ανθρωπογεωγραφία (Σχολή Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Leeds, 2001) και Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης στην Κοινωνιολογία (Τμήμα Κοινωνιολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής, Πανεπιστήμιο Leeds, 2002). Το 2010 ανακηρύχτηκε Διδάκτορας Γεωγραφίας (Τμήμα Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Wales Swansea, 2010). Έχει παρουσιάσει κυρίως απολήξεις της μεταδομικής θεωρίας και της σημασίας τους για τις επιστήμες του χώρου σε συνέδρια στην Ελλάδα. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Πατρών στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας, στο ΤΕΙ Μεσολογγίου στο Τμήμα Διοίκησης Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων και Οργανώσεων και στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο στο Τμήμα Γεωγραφίας. Από τις εκδόσεις Αμφιλύκη κυκλοφορούν τα βιβλία του (2011) Ο Λόγος της Μετανεωτερικότητας: Μια Ανθρωπογεωγραφική Προσέγγιση της Μεσογειακής Πόλης (ISBN: ) και (2012) Η Καταναλωτική Κοινωνία: Σημείο, Πόλη, Εμπόρευμα, Έξι Διατυπώσεις στον Ορίζοντα της Κοινωνικής Γεωγραφίας (ISBN: ). Από το ηλεκτρονικό περιοδικό κυκλοφορούν τα βιβλία του e-book (2013α) Εισαγωγή στην Ανθρωπογεωγραφία (ISBN: ) και e-book (2013β) Η Έννοια του Χώρου στη Δυτική Φιλοσοφία: Καντ, Φουκώ, Ντεριντά. (ISBN: ). [4]

5 Χρειαζόμαστε μια ποπ φιλοσοφία, όπως χρειαζόμαστε μια ελάσσονα λογοτεχνία Ζ. Ντελέζ και Φ. Γκαταρί, Για μια Ελάσσονα Λογοτεχνία Doing more with less. This is all about writing. Από την ταινία Ask the Dust, του Robert Towne [5]

6 [6]

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ~ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 9 ΤΕΛΩΝΤΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ 21 ΤΟ ΤΟΠΙΟ 43 ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 59 ΕΞΟΥΣΙΑ 76 ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΣΕΧΣΕΩΝ 99 ΤΑΞΗ (Φασματική) 114 ΛΟΓΟΣ (Discourse) 124 ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ 131 ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ 140 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ 158 ΣΥΜΒΟΛΙΚΟ 172 ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ 183 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ 194 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 197 [7]

8 [8]

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ~ Η έννοια του πολιτισμού είναι εμφανώς πολυσήμαντη. Εξίσου δυσνόητη, πυκνή και πολυδιάστατη είναι η έννοια της κουλτούρας. Όταν τα παραπάνω ιδώνονται στον ορίζοντα της γεωγραφίας, το μίγμα γίνεται εκρηκτικό. Τη διασταύρωση αυτών των θεωριών, πρακτικών και εμπειριών, που θα ονομάσουμε πολιτισμική γεωγραφία, διαβαίνουμε στις παρακάτω σελίδες. Πρόκειται για πολυσήμαντο τρόπο δια του οποίου μπορεί να μελετήσει κανείς τον κόσμο εκεί έξω. Για αυτό και ενδιαφέροντα. Θα είμαστε ειλικρινείς και ευθείς παρόλα αυτά. Θα ανοίξουμε όλα τα χαρτιά μας εξαρχής, χωρίς να μας υποχρεώνει κανείς, πέραν από μια αόρατη και απούσα, για αυτό και α-ληθινή (με την έννοια του Χάϊντεγγερ, η έξοδος από τη λήθη), αίσθηση και δεοντολογία, ηθικής ή δίκαιης προσήλωσης και αφοσίωσης, η οποία μας εξαναγκάζει να εξηγήσουμε και να εξηγηθούμε fairness όπως θα έλεγε ο John Rawls στον ορίζοντα του πολιτικού του φιλελευθερισμού. Ο Γιώργος Βέλτσος στον πρό-λογο κάποιων κειμένων του Roland Barthes, που στα ελληνικά τιτλοφορούνται Εικόνα-Μουσική Κείμενο, αναδεικνύει τη σημασία της ανάγνωσης με ενδιαφέροντα τρόπο. Ουσιαστικά, υπενθυμίζει ότι όλα εξαντλούνται ή τελειώνουν, η επιστημονικότητα ας πούμε όχι μόνο των σκληρών νομοθετικών επιστημών όπως έλεγε και o Jean Piaget στο βιβλίο του Επιστημολογία των Επιστημών του Ανθρώπου, αλλά και η λογική των κοινωνικών επιστημών, σε μια ή περισσότερες, αλλά τις περισσότερες φορές ατελεύτητες, αναγνώσεις. Εξού και το νόημα της φράσης του Μπαρτ περί θανάτου του συγγραφέα ή η φράση του Φουκώ με το περιβόητο [9]

10 πρόσωπο στο ακρογιάλι που ένας νέος σχηματισμός του λόγου θα σβήσει, στην τελευταία παράγραφο στο βιβλίο του Οι Λέξεις και τα Πράγματα. Παρακάτω θα προσπαθήσω, να μείνω πιστός σε αυτή τη λογική της ανάγνωσης, με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Δεν θα επιχειρήσω να προτείνω ούτε να ορίσω τι είναι η πολιτισμική γεωγραφία, ούτε θα πω τι είναι ο πολιτισμός ή η κουλτούρα και ποια είναι η μεταξύ τους σχέση, αν υπάρχει, παρόλο που αναπόφευκτα θα ασχοληθώ και με αυτό, αλλά κυριολεκτικά, αν και όχι χωρίς δόση υπερβολής, θα επιχειρήσω να κάνω πολιτισμική γεωγραφία, θα εφαρμόσω πολιτισμική γεωγραφία, δηλαδή, και εν πάση περιπτώσει θα εκδιπλώσω και θα σώσω, θα συμπτύξω περιπτώσεις μελέτης που φιλοδοξούν, διεκδικούν ή αναγιγνώσκουν σημεία και πράγματα με τρόπο που όχι μόνο οι ειδήμονες, θα αποκαλούσαν πολιτισμικό γεωγραφικό. Τα κείμενα που πραγματώνουν αυτή τη φιλοδοξία, προέρχονται από αναλύσεις προηγούμενων εργασιών μου που έχουν εμφανιστεί κατά καιρούς ή από ξαναδουλεμένες διαλέξεις μου και άλλα κείμενα που υπήρχαν στον προσωπικό μου Η/Υ, σημειώσεις μαθημάτων, αποτυχημένα paper που δεν έγιναν ή δεν βγήκαν ποτέ ως articles σε journal, ανακοινώσεις σε συνέδρια κτλ. Όπως τονίζει ο Νορβηγός ανθρωπολόγος Thomas Eriksen από το Όσλο, στο βιβλίο του Η Τυραννία της Στιγμής, ο τρόπος που δουλεύει ένας συγγραφέας σήμερα είναι διαφορετικός από ότι πριν από 50 ή 100 χρόνια. Όπως διαφορετικά είναι τα πλαίσια που ορίζουν τι αποτελεί κομμάτι της εργασίας που θα δημοσιευτεί και τι όχι. Το περιβόητο πάρεργο ή έξεργο που μάθαμε από τον Ντεριντά. [10]

11 Για παράδειγμα, τα διάφορα copy paste που επιτρέπει στον σημερινό διδακτορικό φοιτητή ο Η/Υ, το ξαναδούλεμα του χρόνου, ο κατακερματισμός του, οι διαρκείς επιστροφές, η ταχύτητα, η ασταμάτητη ροή της πληροφορίας, ακόμη και τα πλήκτρα στο πληκτρολόγιο κτλ., αν ήταν στην διάθεση του Μαρξ στο δωμάτιο του στο Soho του Λονδίνου όταν καθαρόγραφε το magnus opus Το Κεφάλαιο, ίσως συντελούσαν στην παραγωγή ενός διαφορετικού βιβλίου, συνεχίζει ο Eriksen. Κρισιμότερο όλων, αυτό δεν πρέπει να φοβίζει. Ακόμη και αν όλα φαίνονται πλέον ότι εναποτίθενται σε μια flat επιφάνεια τύπου simulacrum όπως λέει ο Jean Baudrillard, που δεν διαφοροποιείται ούτε διαβλέπει και αναγνωρίζει ιεραρχίες και ποιότητες, αφού το αντίγραφο δεν ανταποκρίνεται πλέον σε ένα original αυθεντικό πρωτότυπο, αυτό προγραμματικά δεν είναι απαραίτητα κακό. Οι κοινωνικοί επιστήμονες δεν έχουν λόγο να γκρινιάζουν για την εμπορευματοποίηση της επιστήμης τους ή της κουλτούρας, όπως πεσιμιστικά διακήρυξαν οι Αντόρνο και Χορκχάιμερ στο βιβλίο τους Διαλεκτική του Διαφωτισμού ή όπως το διέγραψε ο Jean Francois Lyotard στο περιβόητο πλέον Η Μεταμοντέρνα Κατάσταση, με ότι ονόμασε δυσπιστία απέναντι στις μεγάλες αφηγήσεις. Δεν μπορεί ηγεμονικά, δηλαδή, να επιμένουν να αποκλείουν οποιοδήποτε άλλο λόγο, αν ας πούμε δεν υποπίπτει στην jargon δια της οποίας γίνονται αυτοί κατανοητοί και την οποία αναγνωρίζουν, επικροτούν ή καταλαβαίνουν εν είδη ενός ταξιδιού, όπως το ήθελε η γνωστή ταινία Ο Κύκλος των Χαμένων Ποιητών, που θρηνεί ή αναζητά την πηγή της αλήθειας και τον τελικό προορισμό της κοινωνίας ή του ατόμου. Ασφαλώς όλοι ζηλεύουν τον Dan Brown αν [11]

12 ήμουν ας πούμε Harvey, Massey ή Gregory θα το έκανα και τα διάφορα μυθιστορήματα τσέπης, που κάνουν πάταγο και εκατομμύρια πωλήσεις παγκοσμίως. Παρόλα αυτά δεν πρέπει να είμαστε απαισιόδοξοι. Δεν πρέπει να τρομάζει το γεγονός ότι στο βιβλιοπωλείο η κυρά- Βέφα και οι συνταγές της, εμφανίζονται δίπλα-δίπλα με την οντολογία του γερό-χάϊντεγγερ. Ίσως ακόμη υπό προϋποθέσεις μια τέτοια εξέλιξη να είναι ευεργετική. To σύνθημα σε ότι αφορά την gay ταυτότητα του 1960, για παράδειγμα, όπως η ομώνυμη ταινία Milk με πρωταγωνιστή τον Sean Penn καταδεικνύει, μεταφέροντας το σχετικό αγωνιστικό πολιτικό κλίμα μέσα από μια pop Χολιγουντιανή εκδοχή, ήταν άλλωστε come out of the closet. Ιδού λοιπόν. Here we are. Υπό αυτήν έννοια τα κείμενα παρακάτω, δεν είναι πρωτότυπα υπό την έννοια του πρωτοεμφανιζόμενου. Είναι όμως εντελώς νέες συνεισφορές εντός του πεδίου που αποκαλούμε πολιτισμική γεωγραφία. Έχουν διδακτικό, αναλυτικό και διερευνητικό χαρακτήρα. Δεν ικανοποιούν αυτές τις τρεις συνθήκες ταυτόχρονα. Δεν απευθύνονται σε ειδικευμένο κοινό. Απαιτούν αναγνώστες εν τούτοις που επιθυμούν να μάθουν. Ή ακόμη καλύτερα, που επιθυμούν να ακολουθήσουν τους κοινωνικούς επιστήμονες στον τρόπο δια του οποίου κάνουν αυτό που κάνουν, εν προκειμένω, πολιτισμική γεωγραφία, όπως θα έλεγε και ο Bruno Latour. Ο διακεκριμένος αρχιτέκτονας, Πολωνική καταγωγής, Amos Rapoport, με το διάσημο House Form and Culture αλλά και άλλες εργασίες του, είχε από καιρό τονίσει τη σημασία του νοήματος meaning [12]

13 που έχει το περιβάλλον για την αρχιτεκτονική, τον άνθρωπο και την κουλτούρα εμμένοντας σε ένα επίπεδο ανθρωπολογικής αρχιτεκτονικής ή περιβαλλοντικής ψυχολογίας environment-behavior studies. Είχε σταθεί όμως και στην αμφιθυμία του νοήματος. Το αναγνωρίζουμε και εμείς. Τα θέματα είναι χαοτικά ασφαλώς. Η κουλτούρα δεν μπορεί να εξηγηθεί εξ ιδίων. Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί δηλαδή ως εξηγητικό μέσον, όταν είναι αυτό που πρέπει να εξηγηθεί, όπως είχε τονίσει και ο Αμερικάνος πολιτισμικός γεωγράφος Don Mitchell. Και αυτό διότι η πράξη των δρώντων ή των κοινωνικών επιστημόνων, παραδοσιακά, ακροβατεί μεταξύ ρεαλισμού και φαντασίας, σκληρών επιστημονικών γεγονότων και παραλείψεων ή λαθών, προβλέψεων και ευχών ή επιθυμιών κτλ. Ο Bruno Latour στην θεωρία του Actor Network Theory αναδεικνύει τον τρόπο δια του οποίου διάφοροι εξω-επιστημονικοί παράγοντες καθορίζουν την επιστημονικότητα, την ποιότητα της μελέτης, το είδος της ανακάλυψης και τη χρονική και συγκυριακή στιγμή που μια νέα πρόταση ταράζει τα ακαδημαϊκά νερά, όπως το κάνει o Thomas Kuhn με το πολύ γνωστό πλέον The Structure of Scientific Revolutions. Είναι γνωστό ότι ο Μπαλζάκ, που τόσο συγκίνησε τον Μαρξ, έγραφε πυρετωδώς λόγω απίστευτων χρεών και ότι ο Δαρβίνος δίσταζε περίπου μια δεκαετία να εκδώσει τα συμπεράσματα από την επιτόπια έρευνα του για την καταγωγή των ειδών. Αυτό ασφαλώς δεν σημαίνει ότι όποιος χρωστά σήμερα ένα καταναλωτικό δάνειο σε μια πτωχευμένη Ελληνική τράπεζα θα γίνει Μπαλζάκ, ούτε ότι κάποιος καθυστερώντας να δημοσιεύσει τη διδακτορική του διατριβή στη βιολογία ή τη γεωλογία έχει την πιθανότητα να σταθεί επάξια δίπλα [13]

14 στον Δαρβίνο. Ο Jean Piaget ας πούμε ήταν ήδη διδάκτορας φυσικών επιστημών από τα 23 χρόνια. Από την άλλη πλευρά, οι φυσικές επιστήμες ή οι μαθηματικές θεωρητικά απαιτούν διαφορετικό βαθμό εξυπνάδας και ετοιμότητας, όχι όμως, λιγότερο ή περισσότερο έξυπνους μαθητές, φοιτητές ή διδάκτορες, απλά άλλου είδους ικανότητα και ευστροφία. Στην κινηματογραφική ταινία Proof με τους Anthony Hopkins και Gwyneth Paltrow ανάμεσα σε άλλους, οι πρωταγωνιστές ισχυρίζονται ότι οι πιθανότητες να γράψει κανείς κάτι στα μαθηματικά που να κάνει τη διαφορά μετά τα 30 του χρόνια, ελαχιστοποιούνται. Από την άλλη πλευρά, κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί ένα 30χρονο Πλάτωνα να γράφει την Πολιτεία ή τον Φαίδρο. Εικόνα 1. Proof, Εικόνα 2. Πλάτων 1. ή γιατί η μαθηματική ιδιοφυΐα δεν ισχύει πέραν των μαθηματικών 2. ή γιατί η φιλοσοφική ιδιοφυΐα δεν ισχύει πέραν της φιλοσοφίας [14]

15 Υπάρχουν ασφαλώς και άλλες αποχρώσεις μεταξύ των δύο άκρων, ήτοι μεταξύ μιας μαθηματικής ιδιοφυίας που μεγαλουργεί μέχρι τα 30 και του Πλάτωνα. Το πιθανότερο για το μέσο διδακτορικό φοιτητή, είναι ότι τη διατριβή του, δεν θα τη διαβάσει ούτε ο επιβλέπων του ή στην καλύτερη περίπτωση, θα διαβάσει τμήματα της μόνον. Πόσο μάλλον η ευρύτερη ακαδημαϊκή κοινότητα. Ακόμη και αν πρόκειται να φτάσει σε περιοδικά αναγνωρισμένου κύρους ο αντίκτυπος της θα είναι μάλλον πενιχρός. Πόσες διατριβές κατατίθενται κάθε χρόνο, άλλωστε, σε ένα από τα σχεδόν 400 ακαδημαϊκά Ελληνικά τμήματα ΑΕΙ; Εάν η διατριβή του εντάσσεται στον κλάδο της πολιτισμικής γεωγραφίας ή οποιασδήποτε άλλης κοινωνικής επιστήμης τα πράγματα γίνονται δυσκολότερα. Δεν έχει να αντιμετωπίσει μόνο την καχυποψία των εκτός της ακαδημαϊκής κοινότητας αλλά και των εντός αυτής. Ένα διδακτορικό, για παράδειγμα, για την μετανάστευση, τις πόλεις και τις συνθήκες εργασίας των Αλβανίδων γυναικών την τελευταία 20ετία θα είχε ασφαλώς ενδιαφέρον. Αλλά θα προσελκύσει και ερωτήσεις του τύπου, γιατί να μας ενδιαφέρει η σχέση των Αλβανίδων μεταναστών με τη χώρα υποδοχής; Τι σημαίνει ότι το φύλο είναι κοινωνικό; Τι χρησιμότητα έχει για την κοινωνία ή την καθημερινότητα αυτών που μελετάς ή αυτών που θα σε αξιολογήσουν ή του μέσου πολίτη, και άλλες περισσότερο ή λιγότερο σκληρές ερωτήσεις. Αυτές και άλλες ερωτήσεις, που μπορεί να έχουν ακουστεί σε μια ή περισσότερες viva διατριβών ή ανοικτές ακροάσεις και εξετάσεις, είναι καθεστώς. Δεν είναι απαραίτητα δείγμα εχθρότητας. Είναι εν [15]

16 τούτοις, ένας ιδιότυπος οικογενειακός ρατσισμός, το δίχως άλλο. Ούτε σημαίνει ότι είναι αδικαιολόγητες. Από την άλλη πλευρά, ο αντίκτυπος κάποιας διατριβής ή εργασίας είναι κάτι συζητήσιμο. Ας πούμε ο Σλοβένος φιλόσοφος Slavoj Zizek έγινε γνωστός στην Ελλάδα με την υποστήριξη που προσέφερε στον αρχηγό του αριστερίζοντος κόμματος ΣΥΡΙΖΑ όχι όμως, για την εργασία του στον Λακάν και τον Χέγκελ. Ανεξαρτήτως αυτών όμως, κανείς δεν αγνοεί και τη προσωπική σχέση του Zizek με τον Jacques-Alain Miller, γαμπρό του Λακάν, σχέση που πιθανόν αντανακλάται στη φιλοσοφική του εργασία, την ποιότητα και εξέλιξη της, τον αντίκτυπο της κτλ. Που καταλήγουν όλα αυτά; Μπορούμε απλά να πούμε ότι τόσο η έννοια της κουλτούρας, όσο και του πολιτισμού αλλά και της πολιτισμικής γεωγραφίας, του χώρου και του τόπου, του τοπίου και του πεδίου, της περιοχής και των γεωγραφικών κλιμάκων και διαφοροποιήσεων δύσκολα ορίζονται, συνοψίζονται ή μπορούν να αποδοθούν με περιεκτικό τρόπο σε δύο ή τρεις σειρές. Επιπλέον τι θα μπορούσε να σημαίνει ένας ακόμη ορισμός της πολιτισμικής γεωγραφίας; Ματαιοπονία στην καλύτερη των περιπτώσεων. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι είναι η μελέτη εκείνου ή του άλλου χαρακτηριστικού εκείνης ή της άλλης περιοχής. Αλλά θα διακινδύνευε να μην πάει μακρύτερα του προφανούς. Αυτό δεν κάνει την προσπάθεια μας λιγότερο χρήσιμη, αν και η χρησιμότητα είναι μια έννοια επί το νόημα της οποίας δεν συμφωνούμε όλοι εύκολα. Αποφεύγουμε τους ορισμούς λοιπόν, όχι γιατί είναι απλοί ή απλοϊκοί, ή γιατί μας αρέσει η ασάφεια, αλλά διότι είναι δυσλειτουργικοί. Υπό μια άλλη έννοια, έχουν ή ακτινοβολούν κάτι [16]

17 ρευστό που τελικά αποτυγχάνει να δραπετεύσει από τη στυγνή και στενάχωρη επιταγή που πιθανόν συναντά κανείς ή απαιτεί από μια επιστήμη, ή που συνυφαίνεται με ένα είδος στενού ακαδημαϊκού ανήκειν ή μιας επαγγελματικής σταδιοδρομίας. Εν τούτοις, επικαλούμαστε όχι την ανάγκη ή την απαίτηση απόρριψης ενός οριστικού ορισμού, αλλά την ευαισθησία να προσεγγίσουμε την πολιτισμική γεωγραφία κάνοντας κάτι, με τρόπο που θα κατανικά τις προστακτικές αυτές και τυπικές ορίζουσες. Από την άλλη πλευρά, αυτό δεν σημαίνει, ότι όσοι τις ακολουθούν ή δουλεύουν με αυτές ή με κάποιον τρόπο τις υπηρετούν, για να χρησιμοποιήσω ένα πιο ρομαντικό ρήμα, επιθυμούν να είναι όχι, ρευστές, αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό ας πούμε, μη επιστημονικές, αδιάφορες, χύμα ή χαλαρές. Το έχουμε τονίσει σε προηγούμενες εργασίες, άλλωστε. Θέλουμε να σώσουμε την τιμή της σκέψης. Η έννοια και φιλοδοξία του κάνω πολιτισμική γεωγραφία, εμπνέεται συνεπώς από αυτό το καθήκον. Θέτει και θέλει την ρευστότητα από τη μια πλευρά, να συνδέονται με την οξυδέρκεια, την σαφήνεια, την πρωτοτυπία, την δημιουργία και τη φαντασία, από την άλλη. Ανάλογα, είχε θέσει τον προβληματισμό της δικαιοσύνης στον ορίζοντα του πολιτικού φιλελευθερισμού ο John Rawls, όταν διερωτάτο αν και με ποιον τρόπο συμβιβάζεται η πολλαπλότητα και διαφορετικότητα της σημερινής κοινωνίας με ότι είναι δίκαιο, ηθικό και σύννομο και αν μπορεί μια τέτοια ταύτιση να είναι ευρέως αποδεκτή. [17]

18 Κάνω πολιτισμική γεωγραφία σημαίνει σε κάθε περίπτωση ότι πηγαίνω μακρύτερα ή πέρα από τυπικούς και αδιάβλητους ορισμούς. Κάνω, σημαίνει επίσης, δεν υποκύπτω στην απαίτηση αλλά και τα θέλγητρα ενός και μόνο διεκπεραιωτικού ορισμού. Όπως η κοινωνιολογία για τον Anthony Giddens ερμηνεύει ένα κόσμο που έχει ήδη υποστεί ερμηνεία double hermeneutics και ο κοινωνιολόγος για τον Bruno Latour ακολουθεί ένα δράστη social actor που κάνει ή εκτελεί μια εργασία στο ορίζοντα της Actor Network Theory (ANT), στις παρακάτω σελίδες η πολιτισμική γεωγραφία τελεί υπό επιτέλεση και υπό παρακολούθηση (και άρα συνεχή κρίση, αναθεώρηση, δοκιμή και επιβεβαίωση) καθόσον ετοιμάζεται ή γίνεται. Μολονότι γραμμένο με τη μορφή δοκιμίου, δεν λησμονεί τον παιδευτικό του χαρακτήρα και τη διδακτική του προσήλωση. Θα εξαρτηθεί ο χαρακτήρας του, αν θα είναι δηλαδή το ένα ή το άλλο από την ενσωμάτωση και αποδοχή ή ότι ο Μπρούνο Λατούρ θα αποκαλούσε followers από τους πιο εύστοχους κοινωνιολογικούς χαρακτηρισμούς σε μια εποχή που Facebook και twitter ήταν άγνωστα, αν υποθέσουμε ότι χρεώνουμε στον Λατούρ κάτι που δεν είπε. Το βιβλίο επιπρόσθετα, δανείζεται από την κλασσική αλλά όχι ξεπερασμένη και εμφανώς όχι άσχετη προοπτική του JL Austen, να αναδείξει τον τρόπο δια του οποίου γλώσσα και ύλη συνδέονται, επισημαίνοντας τη διάκριση μεταξύ διαπιστωτικών και επιτελεστικών ενεργημάτων του λόγου [speech acts] με τη μελέτη του How to Do Things with Words. [18]

19 Λέμε, όχι άσχετη φιλοδοξία, υπό την έννοια ότι η σχέση ύλης και γλώσσας, κόσμου και αναπαράστασης, αντικειμένου και υποκειμένου είναι τεταμένη, προβληματική και ιδιάζουσα εφόσον είναι διαρκώς εν εξελίξει, τελεί συνεχώς υπό αναθεώρηση και προκύπτει διακαώς από αποδιάρθρωση, αποδόμηση και ανακατάταξη υφιστάμενων ή προηγούμενων σημασιών, αξιών και εξουσιών και άρα δεν συνυφαίνεται ποτέ με κάτι ακλόνητο, δοσμένο, δεδομένο, και μονοδιάστατο που ορίζεται από απόσταση, ιστορικά, ονομαστικά ή εφ όρου ζωής (πρβλ. Γκαραγκούνης, 2013β). Δεν θα καταφύγουμε σε ορισμούς της πολιτισμικής γεωγραφίας. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα επιχειρήσουμε να πούμε ότι είναι αυτός ή εκείνος ο κλάδος που οφείλει να κάνει κάτι, που μελετά ή ενδιαφέρεται για αυτό ή εκείνο το γνωστικό αντικείμενο. Ούτε θα συνάψουμε ένα εξαντλητικό κατάλογο των ενδιαφερόντων της, ότι δηλαδή αναλύει αυτό ή εκείνο το αντικείμενο ή το ζήτημα που έχουν εξετάσει και άλλες περιοχές ή πεδία. Δεν πιστεύουμε ότι υπάρχει μια πολιτισμική γεωγραφία. Ούτε ότι η πολιτισμική γεωγραφία έχει κατοχυρώσει μοναδικά, ιστορικά και καταγωγικά ή με τρόπο που οι άλλοι δεν καταλαβαίνουν ή δεν μπορούν να εκτιμήσουν, το αντικείμενο της, την έρευνα της κτλ. Δεν θεωρούμε ότι τα προτάγματα που διακυβεύονται είναι σημαντικά και καίρια ή ότι απαιτούν άλλου είδους σχεδιασμούς και διευθετήσεις που μόνο ειδικοί και ειδήμονες πολιτισμικοί γεωγράφοι κατέχουν. Επίσης δεν θα ασχοληθούμε με καμία ιστορική ή βιβλιογραφική επισκόπηση της αξίας, σημασίας και διαφοροποίησης των παραπάνω διαδρομών. [19]

20 Όχι ότι αυτές οι επιδιώξεις δεν είναι νόμιμες ή αρκούντως λογικές. Ή δεν έχουν αναληφθεί από άλλους αλλού με τη δέουσα επιτυχία, ευαισθησία και προσοχή. Αλλά παρόλα αυτά το αίτημα να κάνουμε πολιτισμική γεωγραφία, προχωρεί και διανοίγει μια άλλη διαδρομή και προ-οπτική, ξεπερνώντας τις παραπάνω προβληματικές και αιτιάσεις. Συνοπτικά, μπορεί να ειπωθεί ή να ιδωθεί ως καθοδηγητικό ανάγνωσμα ή σχόλιο και νήμα-οδηγητής του δοκιμίου άσχετα με το πόσο συνεπής υπήρξα στην εκτύλιξη του. [20]

21 ~ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΤΕΛΩΝΤΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Η λαβυρινθώδης δομή της πολιτισμικής γεωγραφίας εν πάση περιπτώσει σε μια προσπάθεια εξόντωσης του Μινώταυρου του θετικισμού στις κοινωνικές και χωρικές επιστήμες συγκεφαλαιώνεται στη φράση action is the enemy of thought. Αξιοσημείωτα, η έννοια της κουλτούρας είναι ευρεία, και γενική, αλλά παρόλα αυτά ανεπίδεκτη μαθήσεως, αρκούντως ασαφής και αλλοπρόσαλλα διεπιστημονική. Ο Αμερικανός πολιτισμικός γεωγράφος Don Mitchell στο βιβλίο του Cultural Geography a Critical Introduction σημασιολογικά ή ετυμολογικά, (φιλολογικά ενδεχομένως, αλλά ας σκεφτούμε τη σημασία της φιλολογίας στον Nietzsche) δείχνει πως συνδέεται η κουλτούρα με την καλλιέργεια και ότι αποκαλεί culture wars. Ο Πολωνός κοινωνιολόγος μόνιμα εγκατεστημένος από το 1970 στο Leeds της Αγγλίας, Zygmunt Bauman, ταυτίζει κι αυτός τη σχέση της κουλτούρας της νεωτερικότητας με ότι ονομάζει gardening cultures. Mπορούμε να πούμε εν γένει ότι, [21]

22 Διάγραμμα 1 ο Κουλτούρα: Συνδέεται με Cultivate, Καλλιέργεια, Γεωργική Επιμέλεια, Gardening Περιλαμβάνει, ουσιαστικά, ετερόκλητες πρακτικές και ιδεολογίες, συγκρουόμενες αναπαραστάσεις και μορφές τέχνης, ιστορίες, προφορικές μαρτυρίες και πολιτισμούς, κείμενα και οικονομίες, επιστημονικές ανακαλύψεις και καθημερινές συζητήσεις. Κοινώς, οτιδήποτε μπορεί να ενταχθεί υπό τον τίτλο ή να αφορά μια γενικότερη και γενικόλογη κουβέντα περί κουλτούρας. Ως κουλτούρα, μπορούν να θεωρηθούν τα πάντα. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Είναι όμως ένας επιπλέον μπελάς. Ή ένας φαύλος κύκλος. Από τον Raymond Williams μέχρι τους Gramsci, Althusser, Elias, Bourdieu, Adorno, Bauman και Bell, όλοι ασχολήθηκαν με κάποιον τρόπο, λιγότερο ή περισσότερο, με επιτυχία ή όχι, με ότι ονομάζεται [22]

23 κουλτούρα ή πολιτισμός, παρόλο που είναι διαφορετική η ιστορία που αφηγήθηκε ο καθένας και παρόλο που κουλτούρα και πολιτισμός δεν ταυτίζονται απαραίτητα. Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί φυσικά στο Μαρξισμό να έχει μια κουλτούρα, ή ένα τρόπο μελέτης του πολιτισμού, που αναδεικνύει τη δυναμική της οικονομίας ακόμα και αν επικαθορίζει ή παραβλέπει τις έμφυλες ταυτότητες, για παράδειγμα. Ούτε μπορεί κανείς να πει όχι στην προβληματική του Λυοτάρ, όταν αναδείκνυε τη σημασία της πληροφορίας και της επικοινωνίας για τη μεταμόρφωση της γνώσης στην μεταμοντέρνα κατάσταση, αδιαφορώντας για τις γόνιμες ενστάσεις του Κορνήλιου Καστοριάδη στο βιβλίο του Η Φαντασιακή Θέσμιση της Κοινωνίας. Εικόνα Η Γκουέρνικα του Πάμπλο Πικάσο μπορεί να αποτελέσει έναυσμα για μια ιστορία όχι μόνο των μορφών τέχνης που άνθισαν εκείνη ή την άλλη ιστορική περίοδο με αυτόν ή τον άλλο προσανατολισμό, ενταγμένο σε ένα πλαίσιο ιδεών, αναπαραστάσεων κτλ., αλλά και για μια πολιτισμική γεωγραφία των αναπαραστάσεων του χώρου και χρόνου στον γεωπολιτικό ορίζοντα της μεταπολεμικής Ευρώπης. [23]

24 Προτού προχωρήσουμε σε διεξοδικότερη κουβέντα, αρκεί να τονίσουμε ότι μια βασική διάσταση ανάλυσης της κουλτούρας, του τρόπου δηλαδή εξήγησης εκείνης ή της άλλης πραγματικότητας (κειμένου, ιδέας, πολιτικής, πράξης κτλ.), είναι η διαπίστωση και εξακρίβωση των σχέσεων εξουσίας που φωλιάζουν και τα οποία ακτινοβολεί η αναδυόμενη ερμηνεία, από οπουδήποτε και αν προέρχεται, η οποία υφίσταται και διαπλέκεται υλικά, συμβολικά και διανοητικά με τον κόσμο εκεί έξω. Κάνω λοιπόν πολιτισμική γεωγραφία, σημαίνει: 1 ος κανόνας τέλεσης Αναδεικνύω, μελετώ, αποδομώ τις σχέσεις εξουσίας Ο Βρετανός ανθρωπογεωγράφος Marcus Doel σε ένα σεμινάριο στο μακρινό Swansea της Ουαλίας το 2008, ακροβατώντας μεταξύ Latour και Badiou, απάντησε στην αιχμηρή ερώτηση ενός δύσπιστου ακροατή, Ότι σαφώς θεωρεί την εργασία του υλιστική, παρόλο που [24]

25 εξαντλείται στην οπτική του Γαλλικού poststructuralism. Υπό αυτήν την έννοια, η πολιτισμική γεωγραφία, δεν ασχολείται αποκλειστικά με ιδέες και φαντασιώσεις αγνοώντας τον κόσμο, την ύλη και την οικονομία, παρόλο που κατά καιρούς μπορεί να αποτελέσει ένα συνονθύλευμα τέτοιων ιδεών. Εν τούτοις αυτό που κάνει η πολιτισμική γεωγραφία δεν μπορεί να εξαντληθεί σε λειτουργικούς ορισμούς. Ούτε μπορεί να αφορά μόνον συγκεκριμένες προδιαγραφές και να εμπνέεται από εργασίες που θεμελιώνουν καταγωγικά τη σημασία της τονίζοντας και διακρίνοντας την ύλη από την ιδέα, το αντικείμενο από το υποκείμενο με οντολογικό τρόπο. Ασφαλώς θα δούμε αρκετές πολιτισμικές γεωγραφίες και επιρροές από τον Αγγλοσαξονικό χώρο. Αλλά δεν θα περιοριστούμε σε ότι αποκαλείται cultural turn. Η πολιτισμική γεωγραφία, τελικά σε ένα πιο τυπικό ακαδημαϊκό επίπεδο αφορά και τα ακόλουθα. [25]

26 Διάγραμμα 2 ο Συγγενεύει με την κοινωνική, δομική ή ερμηνευτική ανθρωπολογία, τους Levi Strauss, Margaret Mead, Clifford Geertz κα., για παράδειγμα, αλλά δεν ταυτίζεται με το διανοητικό χώρο που άνοιξαν οι μελέτες τους (είτε αυτός είναι ο δομισμός, ο λειτουργισμός ή η ερμηνευτική που και πάλι θα δυσκολευτούμε να ορίσουμε ομοφώνως). Χρησιμοποιεί τη σημειωτική, εν προκειμένω, τους Saussure, Barthes και Eco αλλά δεν εξαντλείται στη σημειολογία. Εμπνέεται από θεωρητικούς, τους Althusser, Foucault, Lacan, για παράδειγμα, αλλά πηγαίνει μακρύτερα. Κατευθύνεται προς τους Latour, Butler, Derrida και Badiou, αλλά μόνο για να τους εγκαταλείψει εν πλω. Διαβάζει κλασσικούς αλλά δεν περιορίζεται στους Μαρξ, Φρόιντ, Νίτσε. Κοινώς απαιτεί τα πάντα, αλλά αρνείται να τιθασευτεί μόνο και μόνο για να συνεχίσει να υπερβαίνει όρια, σύνορα και γνωστικά πεδία. Δεν θα μπορούσε να μην αναφερθεί κανείς, στο πεδίο των cultural studies και της συνάφειας τους με την πολιτισμική γεωγραφία. Οι πολιτισμικές σπουδές, υποτίθεται ότι συναντούν και αναπτύσσουν τρόπους μελέτης ή ανάλυσης διαφορετικών τρόπων, στάσεων, συμπεριφορών, μέτρων και αξιών ζωής, σε επίπεδο που δύσκολα μπορεί να αποτελέσει ένα αυστηρό κλάδο μελέτης, επιστημοσύνης ή ακαδημαϊκού ενδιαφέροντος. Υπό μια άλλη έννοια, μπορεί να είναι [26]

27 ενδεχόμενα, και έχει κατηγορηθεί για αυτό, μια αμιγώς θεωρητική πρακτική αποκλειστικά ακαδημαϊκού ενδιαφέροντος. Θεωρητική πρακτική που συνήθως κατακρίνεται εξαιτίας του υποτιθέμενου θεωρητικού της χαρακτήρα, του αχανούς πεδίου έρευνας, της ασαφούς μεθόδου της, της πληθώρας των εφαρμογών της κτλ. Ο ιρλανδικής καταγωγής κριτικός θεωρητικός Terry Eagleton από το Manchester της Αγγλίας, προσφέρει μια κριτική ματιά σε ότι εκτιμά ότι αποτελεί μια λανθασμένη τροπή και κατεύθυνση των πολιτισμικών σπουδών, που υλοποιείται με την απάρνηση και εγκατάλειψη της μαρξιστικής οφειλής, παράλειψη που ο Fredric Jameson διαρκώς υπογραμμίζει, μη λησμονώντας να συμπεριλάβει στις αναλύσεις του σχήματα της πολιτικής οικονομίας. Μαρξιστές και μεταμοντέρνοι, έχουν ένα κοινό όμως αν η υποτιθέμενη κόντρα των πολιτισμικών σπουδών εξαντλείται στο σχήμα Μαρξισμός- Μεταμοντερνισμός. Οσοδήποτε τεταμένες, νοσταλγικές ή ύποπτες είναι οι θέσεις τους, θέτουν την κουλτούρα και τις σχέσεις της, όχι μόνο στην πρώτη θέση ενδιαφέροντος αλλά και υπό εξονυχιστικό έλεγχο. Η κουλτούρα έχει ακόμη σχέση με την αισθητική κατά πρώτο λόγο, και δευτερευόντως με το γούστο. Χωρίς να μπούμε σε αναλυτικότερη συζήτηση περί του ύφους και της σχετικής βιβλιογραφίας δια των οποίων η αισθητική και η τέχνη προσεγγίστηκαν διαχρονικά και εκτέθηκαν ή αναλύθηκαν, αρκεί να σταθούμε σε τέσσερα έργα σταθμούς στην ιστορία της κριτικής της αισθητικής και της κουλτούρας, ένα εκ των οποίων θα δούμε εκτενέστερα στη συνέχεια. [27]

28 Κάνω λοιπόν πολιτισμική γεωγραφία, σημαίνει: 2 ος κανόνας τέλεσης Ασχολούμαι με διαφορετικές πτυχώσεις της ιστορίας της αισθητικής και της αναπαράστασης ή.διαφορετικά διαβάζω τα ακόλουθα.... Κριτική της Κριτικής Δύναμης του Καντ Διάκριση του Μπουρντιέ, έργο στο οποίο θα επανέλθουμε αρκετές φορές, και παρεμπιπτόντως Αισθητική Θεωρία του Αντόρνο, και Διαδικασία του Πολιτισμού του Elias [28]

29 Δεν είναι μόνο αυτοί που ασχολήθηκαν με ότι ονομάζεται κουλτούρα, τέχνη ή αισθητική στο μυαλό έρχονται από τον Charles Baudelaire και το περιβόητο Τα Άνθη του Κακού μέχρι τις διάσημες επιστολές του Schiller στη συλλογή κειμένων Περί της Αισθητικής Παιδείας του Ανθρώπου. Αναμφίβολα, δεν υπάρχει ένας και μοναδικός τρόπος να ασχοληθεί κανείς με την τέχνη, την αισθητική και την ομορφιά. Τα τέσσερα βιβλία δεν προτείνονται ως βιβλιογραφία εξέτασης ενός μαθήματος. Ακόμη και ο Φρόιντ στο βιβλίο του Τοτέμ και Ταμπού ασχολείται, ας πούμε, με τον τρόπο που διάφορες ψυχικές διαδικασίες οδηγούν στην έκφραση, την καταπίεση ή την καλλιέργεια διαφόρων μορφών τέχνης, όπως κάνει και ο Λέβι Στρως στην Άγρια Σκέψη σε μια ρομαντική εκδοχή των πρωτόγονων κοινωνιών. Παρόλα αυτά η σημασία της αισθητικής και του ωραίου, είναι καίριας σημασίας για την κατανόηση του νοήματος της κουλτούρας και κατ επέκταση της πολιτισμικής γεωγραφίας. Θα πρέπει εν τούτοις να διατηρήσουμε το μίτο που κρατά συνεκτικά τα υπό μελέτη αντικείμενα, αν θέλουμε να έχουμε ορίσει ή έστω να ακολουθήσουμε, με συνέπεια ένα γνωστικό κλάδο όπως αυτός της πολιτισμικής γεωγραφίας. Αυτός ο μίτος δεν είναι άλλος από τη γενετική αποδόμηση της εξουσίας που κατά τους Piaget και Μπουρντιέ αλλά και τον Ντεριντά, διαφορετικά ασφαλώς για τον καθένα, ως προς τα μέσα, αλλά όμοια ως προς το σκοπό, τη γενικότερη προβληματική και την ευρύτερη στοχοθεσία, ξεπερνά τους δυϊσμούς μεταξύ ύλης και αναπαράστασης, κόσμου και ιδεών, αντικειμένου και υποκειμένου κτλ. [29]

30 Η κοινωνιολογία του Pierre Bourdieu, ας πούμε, άφησε ανεξίτηλα το στίγμα της σε ότι αποκαλούμε κοινωνιολογία της κουλτούρας. Στα ελληνικά περισσότερα μπορεί να βρει κανείς στις εργασίες του Νίκου Παναγιωτόπουλου. Πολύ συνοπτικά μόνο, μπορούμε να πούμε ότι η Διάκριση του Μπουρντιέ, θέτει την έννοια της κουλτούρας σε νέες βάσεις και την αποσπά από τον υπερβατικό υποκειμενισμό του Καντ που με τις περιβόητες κριτικές του και ιδιαίτερα την Κριτική της Κριτικής Δύναμης, δημιούργησε μια θεωρία περί αισθητικής, φύσης και σκοπιμότητας και πολλών άλλων ουσιωδών προσθηκών, που κατά το μάλλον ή ήττον θεωρούσαν την αισθητική και το γούστο εφάμιλλα του ανιδιοτελούς, απομακρυσμένα από την ηδονή, το επιθυμητικό, τις αισθήσεις και την ευαρέσκεια. Ο Μπουρντιέ, αντιθέτως, ξεπερνά ή καλύτερα προσπερνά την αναλυτική του ωραίου και του υψηλού του Κάντ. Ο Μπουρντιέ υπολογίζει και αξιολογεί το γούστο, μέσα από την έξη ή διαφορετικά το habitus, που αναπαράγει, εμποδίζει και προσπερνά, όρια και σύνορα του κοινωνικού χώρου, μέσα από τις διάφορες μετατροπές του κεφαλαίου από οικονομικό σε πολιτισμικό, εκπαιδευτικό και το ανάποδο. Θα εξετάσουμε με περισσότερη γενναιοδωρία την περίπτωση του Μπουρντιέ, παρακάτω, όταν θα κάνουμε την αναγκαία σύνδεση μεταξύ κουλτούρας, κατανάλωσης και κοινωνικού χώρου. Σημασία για εμάς έχει για την ώρα, μια ευρύτερη θεώρηση της κουλτούρας, η οποία περιλαμβάνει την ανάγκη θεώρησης της ως ένα συμβολικό σύστημα βασισμένο σε σχέσεις και ερμηνείες κειμένων και ιδεών. Ένας από τους κοινωνικούς επιστήμονες που είχαν επιστήσει την προσοχή και είχαν ρίξει το βάρος τους σε μια τέτοια αφήγηση του [30]

31 πολιτισμού είναι ο κοινωνικός ανθρωπολόγος Clifford Geertz με την έννοια του thick description ή πυκνής περιγραφής. Ο Μπουρντιέ ανέδειξε από την άλλη πλευρά, τη σημασία της συμβολικής βίας, θεματική που και ο Gramsci θεμελίωσε μέσα από την έννοια της ηγεμονίας. Όπως είχε προτείνει ο Clifford Geertz στο βιβλίο του Η Ερμηνεία των Πολιτισμών, η πυκνή περιγραφή, αποτελεί ένα συνδυασμό ερμηνειών, κειμένων, συνηθειών και στάσεων ενός πολιτισμού, ώστε να κινητοποιήσει ένα συλλογικό κοινωνικό πράττειν και ένα υλικό και επικοινωνιακό μετασχηματισμό κατανόησης του άλλου, που δεν υπήρχε μέχρι τώρα πράγμα που στη δομική του εκδοχή δεν είχε αρνηθεί ούτε ο Levi Strauss, επισημαίνοντας όμως με άλλο τρόπο, την οικουμενικότητα της λογικής και κατ επέκταση της σημειωτικής (ανεξαρτήτως φυλής ή κοινωνίας), όπως στην Άγρια Σκέψη, αλλά και τις Στοιχειώδεις Δομές της Συγγένειας, όπου αλγεβρικά θεμελιώνει την ύπαρξη και απαγόρευση της αιμομιξίας δια της παρουσίας του εκ μητρός θείου. [31]

32 Κάνω λοιπόν πολιτισμική γεωγραφία, σημαίνει: 3 ος κανόνας τέλεσης Να ερμηνεύσει, κανείς αποκωδικοποιήσει αλλά και αποδομήσει αυτές τις συμβολικές κοινωνικές σχέσεις, να τις θέσει προ των ευθυνών τους, να δει και να καταλάβει τελικά, τη λογική σχηματισμού, άρθρωσης και όρθωση τους, υποκειμενικά και αντικειμενικά. Δεν θα αρνηθούμε ότι η πολιτισμική γεωγραφία μπορεί και αρκετές φορές είναι, η μελέτη του υψηλού εκείνου ή του άλλου αντικειμένου που υποπίπτει μόνο στην εμπειρία και γνώση του ειδικού η τέχνη και η ζωγραφική η Μεσαιωνική ή μεταμοντέρνα αρχιτεκτονική του LA Vegas το λογοτεχνικό και διανοητικό τοπίο της Αναγέννησης τα βιβλία του Ουμπέρτο Έκο η λογοτεχνία του Κάφκα, του Προυστ ή του Κουντέρα η κουλτούρα του Γουώρχολ η ποπ φιλοσοφία του Ντελέζ κτλ.. Είναι όμως, πάνω από όλα η αποδόμηση των σχέσεων εξουσίας, και η ερμηνεία αυτών των ερεθισμάτων που μπορεί να έχουν μια ηθική και πρακτική ανταπόκριση όταν εξετάζεται η σημασία της κουλτούρας. Αυτή καλύπτει καλύτερα και εκφράζει με συστηματικότερο τρόπο την απαίτηση και λογική ενός εύπλαστου αλλά όχι αδιάφορου και γενικόλογου ισχυρισμού περί πολιτισμικής [32]

33 γεωγραφίας, αποφεύγοντας ταυτόχρονα τον κίνδυνο να μην λέει τίποτα, παρόλη τη φιλοτιμία και φιλοδοξία να πει τα πάντα. Εικόνα Η αρχιτεκτονική του Charles Jencks στενά συνυφασμένη με την μεταμοντέρνα προοπτική στην πολεοδομία και το σχεδιασμό του χώρου Εννοιολογικά και θεωρητικά, ασφαλώς, οφείλουμε στον αναγνώστη το σχηματισμό και τον ορισμό ενός ευρύτερου πεδίου γνώσης, της πολιτισμικής γεωγραφίας, εν προκειμένω, όσο και αν αυτές οι λέξεις στην σημερινή μεταμοντέρνα συνθήκη, πλέον ηχούν παράξενα. Εντός αυτού του πεδίου θα προσανατολίσουμε την έρευνα μας. Δια αυτού, επιπρόσθετα, μπορεί κάποιος να διδαχτεί ή και παραδειγματικά να μελετήσει, εγγραφεί ή να χρησιμοποιήσει για τα ενδιαφέροντα και τις μελέτες του, έννοιες, μεθόδους, παραδείγματα, [33]

34 τεχνικές κτλ., υιοθετόντας οπτικές εν πάση περιπτώσει, με τις οποίες θα μπορεί να κάνει κάτι. Θα καταφύγουμε σε κάποιες δεδηλωμένες, διαχρονικά αποδεκτές ακαδημαϊκές σταθερές, ασφαλώς, όπως και θα προτείνουμε την ανάλογη και σχετική βιβλιογραφία. Το λεξικό Human Geography, ειδικά η τελευταία του έκδοση, παραμένει για παράδειγμα, ο πιο έμπιστος συνοδός και σύντροφος για τον αμύητο αναγνώστη. Παρόλα αυτά ο τρόπος δια του οποίου κάνουμε πολιτισμική γεωγραφία στις παρακάτω σελίδες επιχειρεί να ξεφύγει από τέτοια στερεότυπα. Η αρχιτεκτονική και ο πολεοδομικός χώρος του Jencks, πιο πάνω (Εικ. 4), αποτελούν παράδειγμα του τρόπου που η κουλτούρα αντιπροσωπεύεται και υλοποιείται από όσους προγραμματίζουν και σχεδιάζουν το χώρο και την πόλη, αλλά δεν εξαντλείται στη μορφολογία των κτιρίων, όσο και αν το επιθυμούν οι αρχιτέκτονες, παράλειψη που ο πολεοδόμος Α-Φ Λαγόπουλος δεν λησμόνησε να υπογραμμίσει αρκετές φορές (πρβλ. Lagopoulos και Boklund-Lagopoulou, 1993) ασφαλώς η πολεοδομία και η αρχιτεκτονική υπολογίζουν και αναφέρονται στην πολεακό ορίζοντα, από όπου και η αναφορά περί πολεογραφίας του Α-Φ Λαγόπουλου, και η οποία καταδεικνύει την σχέση της με την εξουσία ας πούμε ο οραματισμός της πολεοδομικής νεωτερικότητας του Παρισιού από τον Haussman, όπως εκτίθεται στο περιεκτικότατο βιβλίο των Ντ. Βαίου και Κ. Χατζημιχάλη Ο Χώρος στην Αριστερή Σκέψη μόνο τυχαίος δεν είναι. [34]

35 Εικόνα walk2geographies.files.wordpress.com/.../gregoryetal_dictionary_huma... Edited by Derek Gregory, Ron Johnston, Geraldine Pratt, Michael J. Watts and Sarah Whatmore Τα αντίστοιχα λύματα που εκπέμπουν το νόημα της πολιτισμικής γεωγραφίας, culture και cultural geography μπορούν να βρεθούν στο Dictionary of Human Geography 5 th edition. Από την άλλη πλευρά, κοιτάζοντας κανείς την εργασία του Andy Warhol, αντιλαμβάνεται μια άλλη σύλληψη περί κουλτούρας, δεδομένου ότι η τέχνη, εν προκειμένω, το είδος της pop art της Νέας Υόρκης του 1970, εντάσσεται υπό την ευρύτερη έννοια, σε ότι σηματοδοτεί το νόημα μια λαϊκής, ανοιχτής και ριζοσπαστικής, πιο μαζικής κουλτούρας. Ένας σχολαστικός ορισμός, συνεπώς, της κουλτούρας από ακαδημαϊκά εγχειρίδια δεν είναι απαραίτητα [35]

36 πανάκεια. Η κουλτούρα ενέχει, δημιουργεί αλλά και ανατρέπει υφιστάμενες ιεραρχίες, που αρκετές φορές είναι εξω-ακαδημαϊκές και ξεπερνούν το ειδικευμένο μάτι, όπως κατέδειξε και ο Zygmunt Bauman στο βιβλίο του Culture as Praxis ο οποίος πρότεινε να ιδωθεί η κουλτούρα περισσότερο ως διαδικασία παρά ως μια οντότητα, ένα πράγμα, ή ένα αξίωμα. Εικόνα Η pop art του Andy Warhol Αν ο Andy Warhol είναι δύσπεπτος ή πλέον κλασσικός, αν όχι ντεμοντέ, (σημάδι και αυτό του τρόπου που λειτουργεί η κουλτούρα) ρίχνοντας μια ματιά στα γραπτά του Σλοβένου φιλοσόφου Slavoj Zizek, ιδιαίτερα στο βιβλίο του Το Υψηλό Αντικείμενο της Ιδεολογίας, και στο A Zizek Reader όπου εξηγούνται περισσότερο κάποιες από τις θέσεις [36]

37 του, σε ότι αφορά τον τρόπο που το υψηλό και το χαμηλό με αναφορά στην κουλτούρα και την ιδεολογία, συναντώνται, αντιλαμβάνεται κανείς μια διαφορετική απαίτηση. Η κουλτούρα συνεπώς δεν είναι κάτι άυλο, ιδεώδες και φανταστικό, τουλάχιστον με την τρέχουσα σημασία που έχουν αυτές οι έννοιες. Ανεξαρτήτως αν η κουλτούρα είναι όπως τη βλέπει ο Zizek ή ο Roland Barthes στις Μυθολογίες ή ο Καντ στην Κριτική της Κριτικής Δύναμης, σε τελική ανάλυση η κουλτούρα ερεθίζει, υποτροπιάζει και γιγαντώνεται μέσα από υλικές και πραγματικές σχέσεις επίδειξης, εξουσίας και γοήτρου κοινώς αξιολογεί και αξιολογείται δια της ύλης πιθανότατα με κρίσεις που είναι ήδη προϊόντα αξιολόγησης, για να θυμηθούμε τον Bourdieu. Κάνω λοιπόν πολιτισμική γεωγραφία, σημαίνει: 4 ος κανόνας τέλεσης Αναλύω τον υλικό, πραγματικό και εν τέλει ενσώματο χώρο [37]

38 Εφόσον η κουλτούρα είναι πάνω από όλα υλοποίηση, αλλά και μέσο, ταυτόχρονα αντικείμενο, επίσης και λόγος, ή τάξη του λόγου, είναι επιπρόσθετα και πεδίο ανταγωνισμού. Πεδίο μάχης, κρίσεων, αξιολογήσεων και απορρίψεων λοιπόν. Θυμηθείτε, για παράδειγμα, τη κλασσική σκηνή σε μια ουρά κινηματογράφου, από την ταινία του Woody Allen Annie Hall, όπου ο επίδοξος εραστής που φλερτάρει με τη συνοδό του περιμένοντας να αγοράσει εισιτήριο, εκνευρίζει τόσο πολύ τον Woody Allen με την ανόητη φλυαρία του για τον κινηματογράφο και τη φιλοσοφία, ώστε αναγκάζεται να επιστρατεύσει την φανταστική μαρτυρία του Καναδού φιλοσόφου και κοινωνιολόγου των ΜΜΕ Marshall McLuhan, για να αποδείξει την κενότητα του εκνευριστικού μονολόγου, μόνο και μόνο για να ολοκληρώσει τη σκηνή με την φράση If life was that simple υπό την έννοια ότι ο Marshall McLuhan είναι πρακτικά αδύνατο να είναι διαθέσιμος κάθε στιγμή ή σε κάθε τέτοια περίπτωση και για αυτό η ζωή δεν μπορεί ποτέ να είναι τόσο απλή! Η απλότητα δεν σχετίζεται με την εργασία του McLuhan. Παρόλα αυτά το μήνυμα είναι ξεκάθαρο. Έχοντας την μεσολάβηση και έξωθεν μαρτυρία του ειδικού, τον οποίο επικαλείται κατά βούληση και ο οποίος είναι πάντα εκεί για να επιβεβαιώσει το δίκαιο, το σωστό, το ανώτερο, το ηθικό κτλ., ο Woody Allen, δια της αρωγής του McLuhan, επιλαμβάνεται και τελικά αποκαθιστά την τάξη στην ουρά του κινηματογράφου. Τα ζητήματα λύνονται ως όφειλαν. Ο διαβασμένος είναι διαβασμένος, ο άξιος επιχαίρει της αξίας του και απολαμβάνει των κερδών της, όλοι αναγνωρίζουν την ευφυΐα του εξυπνότερου, ο καθένας παίρνει αυτό που αξίζει στη ζωή και τελικά μπορεί να τραβήξει [38]

39 πλέον τον δρόμο του αφήνοντας τους άλλους να λένε, όπως θα έλεγε και ο Μαρξ. Αλλοίμονο. Είμαστε πολύ μακριά πλέον (αν υπήρξαμε ποτέ) από μια τέτοια δυνατότητα. Ασφαλώς, η αδυνατότητα αυτής της επιθυμίας, κατανοείται, συνειδητοποιείται και σατιρίζεται από τον ίδιο τον σκηνοθέτη και πρωταγωνιστή, του οποίου η οξυδέρκεια δεν απαιτεί την ανάγνωση του Wittgenstein ή του Lyotard. Εξού και το νόημα της φράσης If life was that simple. Εικόνα 7. Annie Hall by Woody Allen 7. If life was that simple Στα ελληνικά η ταινία κυκλοφόρησε ως Ο Νευρικός Εραστής [39]

40 Οι ευφυείς δεν χρειάζεται να διαβάζουν. Οι υπόλοιποι δεν μπορούν. Αναντίρρητα η κουλτούρα δεν είναι τόσο απλή. Ας το θέσουμε διαφορετικά. Αν η διαφορά μεταξύ έρωτα και ενός αποτυχημένου γάμου είναι ότι ο δεύτερος είναι απλούστατα μια συνειδητή επιλογή ενώ ο πρώτος όχι, η διαφορά μεταξύ κουλτούρας και πράξης είναι ότι ομοίως η πρώτη είναι σε μεγάλο βαθμό προϊόν τυχαιότητας. Δεν μπορείς να την εξηγήσεις. Μπορείς όμως να την βιώσεις ή να την εξασκήσεις. Δεν είναι τόσο εύκολο όμως ούτε να αδιαφορήσεις για αυτή. Μπορείς τελικά, να την ακολουθήσεις. Όπως μπορείς να ακολουθήσεις και την επιστήμη με τρόπο που κάνει ο Bruno Latour (1987) στο βιβλίο του Science in Action. Το να ακολουθήσω κάποιον, είναι τελείως διαφορετικό, συνεπώς, από το να καταλάβω ή να εξηγήσω κάποιον. Όχι καλύτερο ή χειρότερο. Απλά διαφορετικό. Όπως είναι επίσης διαφορετικό να δεις τον Kafka υπό το πρίσμα της ελάσσονος λογοτεχνίας των Ντελέζ και Γκαταρί στο βιβλίο τους Για μια ελάσσονα λογοτεχνία, από ότι ας πούμε να τον δεις μέσα από Οιδιπόδεια ερμηνεία της Μεταμόρφωσης. Το reality, παγκοσμίου φήμης, όχι ασφαλώς το σημαντικότερο γεγονός από ιστορική άποψη που συνέβη στα τηλεοπτικά δρώμενα, Keeping up with the Kardashians, διαθέτει μια ιδιαιτερότητα που είναι εφάμιλλη ή σύννομη του ακολουθώ τουλάχιστον από την πλευρά της απαίτησης να κάνουμε πολιτισμική γεωγραφία διαφορετικά υποθέτω μπορεί κανείς να παρατηρήσει περισσότερες από μια ιδιαιτερότητες στο show. Στηρίζεται, εν πάση περιπτώσει, στην απλή λογική των θεατών που ακολουθούν, έστω και virtually, μια οικογένεια, μια ενδιαφέρουσα μορφή και έκδοση της, τριών αδερφών, των γονέων [40]

41 τους, ο ένας πατριός, των συζύγων και φίλων τους, των ετεροθαλών αδερφών τους κτλ., οι οποίοι κρισιμότερα, δεν είναι ηθοποιοί. Ούτε μπορεί κανείς να τους χαρακτηρίσει star. (Οτιδήποτε και αν σημαίνει αυτό). Επιπλέον δεν φαίνεται να διακρίνονται για κάποιο άλλο χάρισμα. Τουλάχιστον από αυτά που μπορεί να αξιολογήσει άμεσα ο μέσος follower. Το ζήτημα δεν είναι να κρίνουμε εν τούτοις επί του ταλέντου ή της χαρισματικότητας των πρωταγωνιστών σε ότι μπορεί να είναι μια τυπολογία ενός ιδεατού τύπου παρουσιαστή ή performer, σε μια παράξενη εκδοχή ιδεότυπου του Max Weber, αλλά να αναδείξουμε τη σημασία του κάνω κάτι, ακολουθώ ένα δρώντα, συμμεριζόμενοι τόσο το ορθολογικό όσο και το ανορθολογικό του πράγματος, της επιστήμης ή της τεχνολογίας, σε ότι μπορεί να είναι μια χιασματική, Janus like, τεχνοεπιστήμη, όπως έλεγε και ο Bruno Latour. Εικόνα 8. Way to go Kim! 8. Στη λογική του ακολουθώ κάποιον ή ότι ο Bruno Latour (1987) αναγάγει σε μείζονα θέμα της Actor Network Theory (ΑΝΤ) εκατομμύρια θεατές ακολουθούν την διάσημη οικογένεια Kardashians [41]

42 Μπορούμε όμως πλέον να αποκαλυφθούμε ελεύθερα. Χωρίς περεταίρω χρονοτριβή, κάνουμε μνεία κάποιων εννοιών, που όχι μόνο δείχνουν αλλά κάνουν επί τόπου πολιτισμική γεωγραφία θέτοντας σε νέες βάσεις την οπτική των παραπάνω παραδειγμάτων. [42]

43 ~ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ : ΤΟ ΤΟΠΙΟ Εισαγωγή Το τοπίο είναι μια έννοια πολυσύνθετη. Θα μας απασχολήσει σε αυτό το κεφάλαιο με πολλούς τρόπους, παρόλο που τελικά θα περιοριστούμε σε μια αδρή σκιαγράφηση των βασικών εννοιών και δομών που συνοδεύουν και υποστηρίζουν αυτή την έννοια. Το ενδιαφέρον μας αναβλύζει από τον εμφανή γεωγραφικό του προσανατολισμό (όλοι μιλάνε περί τοπίου, οικονομικού, εθνικού, περιβαλλοντικού τοπίου κτλ.), αλλά και από την πιο μεστή καθημερινή του χρήση που βρίσκεται συχνά στο λεξιλόγιο μας. Χρησιμοποιούμε συχνά τη λέξη τοπίο, αλλά με τρόπο που δεν είναι ξεκάθαρος κάθε φορά, ούτε μονοσήμαντος. Αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει μια και μοναδική εξήγηση και ερμηνεία του τοπίου η οποία είναι η μοναδική αρμόδια και αρκούντως επιστημονική έννοια για να το ερμηνεύσει. Θα επιχειρήσουμε, να δούμε τα διαφορετικά (λεξο)λογικά (και από εδώ και πολιτισμικά) πλαίσια, εντός των οποίων χρησιμοποιείται η έννοια του τοπίου, τις διαφορετικές σημασίες που αποκτά, και από πολιτισμική ανθρωπογεωγραφική άποψη (που μας ενδιαφέρει εδώ), θα επιχειρήσουμε να δούμε ποιες δυνάμεις, εξουσίες και προοπτικές κρύβονται από πίσω του, καθώς και με ποιον τρόπο προσπαθούν να το ιδιοποιηθούν και να το εκμεταλλευτούν. Σημείο αναφοράς θα είναι η πόλη και το αστικό τοπίο. [43]

44 Διαστάσεις του Τοπίου Η πολιτισμική γεωγραφία, έχει επενδύσει αρκετά στην έννοια του τοπίου, και μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις, όπως η Αμερικάνικη εμπειρία, έχει ταυτιστεί μαζί του. Το τοπίο δεν εμφανίζεται μόνον υλικά. Υφίσταται και συμβολικά ενσωματώνοντας πολλά νοήματα και αντικρουόμενες ερμηνείες. Άλλα από αυτά τα νοήματα είναι υπάρχοντα (έχοντας επινοηθεί στο παρελθόν) και άλλα εφευρίσκονται και επιμένουν να επιβληθούν ή να μεθεχθούν με τα πρώτα. Διάσημος σε ότι αφορά τις αντίστοιχες μελέτες στην Αμερική είναι ο Carl Sauer, ο οποίος θεωρείται και θεμελιωτής του πεδίου έρευνας που ονομάζουμε ανάλυση τοπίου και της αντίστοιχης σχολής του Berkeley. Στόχος του Sauer, γενικά, αν και σχετικά απλουστευμένα, ήταν να αντιπαραθέσει την ανάλυση του τοπίου στον περιβαλλοντικό ντετερμινισμό που απαιτούσε και θεωρούσε ότι το περιβάλλον καθορίζει την ανθρώπινη συμπεριφορά. Σύμφωνα με τον Sauer, ο άνθρωπος δεν αποτελεί ένα παθητικό δοχείο ούτε εκφραστή των εκάστοτε φυσικών και γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών του τοπίου και του περιβάλλοντος χώρου, αλλά συν-καθορίζει με το περιβάλλον του και αλληλεπιδρά και διαμορφώνει το χαρακτήρα του δια αυτού. Οι ντετερμινιστές, από την άλλη πλευρά, έδιναν προτεραιότητα μόνο στο περιβάλλον και υποβάθμιζαν τον άνθρωπο. Στην λαϊκή και καθημερινή χρήση, η υποτιθέμενη επιρροή του περιβάλλοντος, διαπιστώνεται από τα στερεότυπα που επικρατούν. Για παράδειγμα η μυθολογική προέλευση και ιδιαιτερότητα των Νότιων [44]

45 λαών που είναι, υποτίθεται πιο θερμοί, δυναμικοί αλλά συνάμα ανορθολογικοί και ανεξέλεγκτοί, ενδεχόμενα αμετροεπείς και απείθαρχοι. Στον αντίποδα οι Βόρειοι λαοί αν και ψυχρότεροι, εμφανίζουν μια προτεσταντική ηθική εργασίας και είναι άνθρωποι του μέτρου και της λογικής. Οι αναπαραστάσεις αυτές δεν είναι άκακες, όπως θα δούμε και στην περίπτωση του οριενταλισμού του Σαιντ, αν σκεφτεί κανείς και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα κατά τη σημερινή περίοδο της κρίσης όπου οι Νότιοι Ευρωπαίοι θεωρούνται υπεύθυνοι για τα χρέη τους. Εικόνα 9 Εικόνα 10. Τα Καμάκια του Β. Βασιλικού 9. Η έννοια του Greek lover, αναπαράγεται αλλά και ενσωματώνεται από τον ελληνικό καθημερινό λόγο, αλλά και 10. τον ακαδημαϊκό-λογοτεχνικό όπως το βιβλίο του Β. Βασιλικού δείχνει [45]

46 Οι διαστάσεις του τοπίου μπορεί να συμπυκνωθούν ως εξής. Μια σημαντική διάσταση του τοπίου είναι η φυσική, ήτοι αυτό που καλούμε φυσικό τοπίο. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει: την ομορφιά μιας θέας, ενός δάσους, μιας λίμνης κτλ. Αυτό όμως δεν θα αποτελούσε από μόνον του μια διάσταση, που θα έκανε τουλάχιστον, σε ότι αφορά τους κοινωνικούς επιστήμονες, τη μελέτη του ενδιαφέρουσα. Κατά συνέπεια, αυτό που ενδιαφέρει στη μελέτη του τοπίου είναι πάνω από όλα η ανθρώπινη παρέμβαση, διάσταση και επιρροή. Υπό αυτήν την έννοια όλα ή τουλάχιστον τα περισσότερα τοπία είναι πολιτισμικά, εφόσον έχουν δηλαδή υποστεί την ανθρώπινη, επέμβαση, διορατικότητα και επιρροή. Ως συνέπεια αυτής της επέμβασης, μια άλλη διάσταση του τοπίου, είναι η ανθρωπογενής. Η τρίτη διάσταση του τοπίου είναι η συμβολικότητα του, εφόσον το υλικό του μέρος δεν είναι απαραίτητα αυτό που κάνει τη διαφορά (όχι ότι δεν μετρά), αλλά είναι οι συνειρμοί, οι σκέψεις και οι συλλογισμοί που αναδεικνύονται από την Ακρόπολη, τους Δελφούς κτλ., που παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση ενός τοπίου και πιο σημαντικά στη διαμόρφωση της πολιτισμικής του αξίας. Ένα τελευταίο σημείο που θα πρέπει να τονίσουμε είναι ο τρόπος δια του οποίου η αξία του σημείου κατασκευάζεται. Μείζονος σημασίας είναι η λέξη και έννοια της κατασκευής. Αφορά συνολικά τις κοινωνικές επιστήμες. Με τον όρο [46]

47 κατασκευή δεν θα εννοούμε κάτι που είναι ψεύτικο, παραπλανητικό ή ελλιπές, αλλά τον τρόπο που χτίζεται μια αλήθεια, ένας λόγος, μια επιστήμη. Οι εργασίες του Φουκώ, είναι σχετικές εδώ. Θα υπάρξουν άλλες αφορμές και ευκαιρίες που θα μας επιτρέψουν να τοποθετηθούμε πάνω στα ζητήματα της κατασκευής και της αξίας μιας επιστήμης. Οφείλουμε να τονίσουμε προς το παρόν, ότι ο τρόπος με τον οποίο ένα τοπίο κατασκευάζεται δεν είναι μόνο ευθύνη των δυνάμεων που το υλοποιούν αλλά και αυτών που το υποδέχονται και το ερμηνεύονται. Μια πρώτη προσέγγιση της έννοιας της κατασκευής έχει να κάνει με τον τρόπο με τον οποίο ένα τοπίο τείνει ή μπορεί να σημάνει κάτι ή να μεταδώσει ένα μήνυμα σε κάποια κοινωνική ομάδα. [47]

48 Παράδειγμα: Η ελληνική σημαία πιθανόν να μη σημαίνει πολλά όταν την αντικρίζουν διάφοροι τουρίστες που έρχονται στην Ελλάδα, αν είναι όμως τοποθετημένη στην Ακρόπολη αποκτά εντελώς διαφορετικό νόημα. Επιπλέον, αν οι ίδιοι τουρίστες είναι Έλληνες μετανάστες δεύτερης γενιάς, η σημασία της σημαίας και ο ίδιος ο αρχαιολογικός χώρος αποκτά εκ νέου διαφορετική σημασία. Φυσικά και το ανάποδο ισχύει (υπό την έννοια ότι η κλιμάκωση των συναισθημάτων θα μπορούσε να είναι αντίστροφη δεν είναι παράξενο οι ίδιοι οι μετανάστες 2 ης γενιάς να βλαστημούν την στιγμή που ήρθαν στην Ελλάδα αν πέσουν σε μια απεργία κτλ.). Αυτό δεν μειώνει την αξία της Ακρόπολης, αλλά είναι ενδεικτικό του νοήματος που ντύνει και της αξίας που αποδίδεται σε ένα τοπίο. Συνοπτικά και υπό την μορφή ορισμού: Το τοπίο είναι μια διαδικασία με μεταβαλλόμενη πολιτισμική αξία που καθρεπτίζει, υπονομεύει αλλά και ενισχύει, ιδεολογικούς, υλικούς και υπαρκτούς συσχετισμούς δυνάμεων. [48]

49 Τα παραπάνω μπορούν να συνοψιστούν στα εξής σημεία: Αισθητική διάσταση (τεχνική ομορφιά, αλλά και φυσική ομορφιά, ένας πίνακας, ένας δάσος: φυσικό τοπίο και ανθρωπογενές) Υλική διάσταση (η ύπαρξη του σε υλικούς/χειροπιαστούς όρους αλλά πιο σημαντικά οι συνθήκες παραγωγής του) Συμβολική διάσταση (τα κρυμμένα νοήματα και οι παραστάσεις αλλά και τα μηνύματα που εκπέμπει) Κατασκευή και αξία τοπίου (ο τρόπος που ένα μήνυμα αποκτά σημασία, κυριαρχεί και ηγεμονεύει/ η αλήθεια που απορρέει από την ύπαρξη του) [49]

50 Εικόνα 11. A still life painting 11. Ότι στη ζωγραφική ονομάζεται still life, συνδυασμός νεκρών και ζωντανών αντικειμένων. Συμβολισμός νεκρής φύσης και ζωής από την Ολλανδική παράδοση του 14 ου -17 ου αιώνα Jan Brueghel the Elder ( ), Bouquet (1599), Kunsthistorisches Museum, Vienna Εικόνα 12. Ομοίως νεκρή φύση 12. Fantin-Latour HenriΦαντέν-Λατούρ Ανρί (1836 Γκρενόμπλ Μπυρέ (Όρν)) 12. Fantin-Latour Henri Φαντέν-Λατούρ Ανρί (1836 Γκρενόμπλ Μπυρέ (Όρν)) Φίλος του Μανέ (Manet) και του Γουίστλερ (Whistler), ο Φαντέν-Λατούρ (Fantin-Latour), ήταν πολύ κοντά στην ομάδα των ιμπρεσιονιστών, δέχτηκε όμως πρωτίστως τις επιρροές του Κουρμπέ (Courbet) (του οποίου υπήρξε μαθητής) και του Ντελακρουά (Delacroix). Το έργο του, που είναι άρρηκτα [50]

51 συνδεδεμένο με την ολλανδική παράδοση του 17ου αιώνα, συνίσταται σε πορτραίτα (κυρίως ομαδικά), σε φανταστικά στιγμιότυπα εμπνευσμένα από τη λογοτεχνία και τη μουσική και κυρίως σε νεκρές φύσεις. Στις τελευταίες, άλλωστε, οφείλει την επιτυχία του, κυρίως στους συλλεκτικούς κύκλους των Άγγλων που ήταν ανενδοίαστοι θαυμαστές των μπουκέτων του. Χαρακτηριστικά του τοπίου Εκτός από τον τρόπο δια του οποίου μπορεί κανείς να προσεγγίσει το τοπίο, που σύντομα είδαμε πιο πάνω, υπάρχουν κατ αντιστοιχία, χαρακτηριστικά του τοπίου που εμπίπτουν ή αναδύονται από αυτές τις διαστάσεις. Ιστορικά και ετυμολογικά, στα αγγλικά, το τοπίο έχει επικρατήσει να καλείται landscape, από τα δύο συστατικά με λατινική ρίζα, που στα όρια της απλούστευσης μπορούν να εκληφθούν και μεταφραστούν ως land=χωράφι και sk(h)ape=σχήμα, αντίστοιχα. Το τοπίο υπό αυτήν την έννοια λαμβάνεται ως η απεικόνιση της θέας, ή η αναπαράσταση μιας φυσικής ομορφιάς. Δεν υπάρχει, από την άλλη πλευρά, από ότι πρέπει να έχει ήδη γίνει κατανοητό, μια σαφής μέθοδος ή ένας μοναδικός τρόπος μελέτης [51]