Curso A MATERIA VIVA. Tema 1. Bioloxía 2º Bacharelato

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Curso A MATERIA VIVA. Tema 1. Bioloxía 2º Bacharelato"

Transcript

1 Curso A MATERA VVA Bioloxía 2º Bacharelato

2 Temario CUGA Clasificación dos compoñentes químicos. Tipos de enlaces químicos presentes na materia viva: covalente, iónico, pontes de hidróxeno, forzas de Van der Waals e interaccións hidrofóbicas. Bioelementos. Concepto de bioelemento. Bioelementos primarios e secundarios. Concepto de oligoelemento. Biomoléculas inorgánicas. Estrutura e propiedades da auga. mportancia da auga para o desenvolvemento da vida. Funcións das sales minerais. Conceptos de ph, ósmose, difusión e diálise. Biomoléculas orgánicas: carbohidratos, lípidos, proteínas, ácidos nucleicos. Criterios de avaliación: Recoñecer os diferentes tipos de macromoléculas que constitúen a materia viva e relacionalas coas súas funcións biolóxicas na célula. Enumerar as razóns polas que a auga e os sales minerais son fundamentais nos procesos celulares, indicando algúns exemplos das repercusións da súa ausencia. Observacións: Nos bioelementos non é preciso extenderse moito.

3 A materia viva Materia viva é a que forma os seres vivos. nclúe a materia morta (que procede de seres vivos ou que algunha vez formou parte dos seres vivos) e oponse a materia non viva (minerais, rochas). O estado físico da materia viva é unha complexa mestura de substancias sólidas, líquidas, gasosas e dispersións coloidais. Os estados de agregación da materia (sólido, líquido e gas) dependen do grao de mobilidade ou de disposición espacial das partículas que a forman (átomos ou moléculas). Os átomos que forman a materia viva están unidos principalmente por enlaces covalentes, iónicos, pontes de hidróxeno, forzas de Van der Waals e interaccións hidrofóbicas. Os enlaces intramoleculares soen ser fortes (covalentes e iónicos) mentres que os enlaces intermoleculares poden ser fortes (covalentes) ou febles (pontes de hidróxeno e forzas de Van der Waals). Rede cristalina Elemento % na codia terrestre % no corpo humano H 0,95 9,32 C 0,18 19,38 N 0,03 5,15 O 50,02 62,82 Si 25,8 trazas Al 7,3 0,001 Fe 4,18 0,005 Resto 11,54 3,36

4 O enlace químico Enlace iónico Prodúcese entre átomos próximos de electronegatividade moi diferente: un átomo cede electróns a outro, que os acepta. O ión negativo, ou anión, capta electróns e o ión positivo, ou catión, cédeos, e quedan unidos por atracción electrostática. As formacións cristalinas son abundantes nas estruturas esqueléticas + Enlace covalente É un enlace moi forte que se produce entre átomos que teñen unha electronegatividade alta. Os átomos comparten un par de electróns conducindo á formación de moléculas moi estables. Os enlaces covelentes poden dar lugar a moléculas moi diversas: Apolares, como as ceras Hidrófobas ou hidrófilas, e incluso cunha zona hidrófoba e outras hidrófila (anfipática) Enlace iónico + Enlace covalente apolar + onizadas en disolución acuosa (amínoácidos) Dipolos, cando as electronegatividades son moi diferentes e os electróns son atraídos con máis forza polo átomo máis electronegativo (H 2 O, NH 3 ). Enlace covalente polar (dipolo)

5 O enlace químico Os enlaces intermoleculares débense ás forzas electrostáticas que se establecen entre moléculas. Son moi febles. Os máis importantes son: 1. Enlace de hidróxeno Son forzas de atracción febles que se establecen nalgúns hidruros como H 2 O, NH 3 e SH 2. Son moléculas dipolares que se poden aproximar moito entre sí debido ao pequeño tamaño do hidróxeno. Debido a alta electronegatividade do osíxeno, estes enlaces son máis fortes na molécula de auga, o que causa a alta atracción das súas moléculas e algunhas das propiedades anómalas da auga. 2. Enlace por forzas de Van der Waals Son atraccións electrostáticas entre moléculas apolares debido á aparición de dipolos instantáneos. Este fenómeno débese a variacións na distribución electrónica e a aparición de asimetrías. A aparición de dipolos permite a atracción intermolecular. Estes enlaces son tanto máis fortes canto máis grandes sexan as moléculas implicadas porque as capas electrónicas defórmanse máis facilmente. Tamén poden aparecer entre moléculas polares. + Molécula apolar Pontes de H + Dipolo instantáneo 3. nteraccións hidrofóbicas Son atraccións febles entre moléculas apolares que se encontran en medio acuoso. As moléculas apolares son moléculas hidrófobas que non soen ter afinidade entre sí pero que acaban agrupadas pola acción das moléculas de auga que as rodean. Como as moléculas de auga tenden a unirse entre sí exclúen aos grupos hidrofóbicos que tenden a ficar agrupados. Se a diferencia de densidades é suficiente, ao cabo dun tempo prodúcese unha separación de fases. nteraccións hidrofóbicas

6 Bioelementos A materia que forma os seres vivos está composta por moi poucos elementos químicos. E tan só catro elementos (carbono, nitróxeno, osíxeno e hidróxeno) suman o 99 % do total. A materia viva está constituída por estes átomos e non por outros porque foron favorecidos pola selección natural debido catro propiedades: 1. Estes elementos establecen enlaces covalentes entre si porque posúen capas electrónicas externas incompletas. 2. As moléculas son estables porque teñen un número atómico baixo e os electróns compartidos nos enlaces están próximos aos respectivos núcleos. 3. Forman moléculas polares porque o osíxeno e tamén o nitróxeno son elementos electronegativos. 4. Todos eles forman parte de moléculas simples moi accesibles e abundantes no medio ambiente. Clasificación dos bioelementos: Primarios Secundarios Oligoelementos O átomo de carbono pode formar unha ampla variedade de moléculas moi estables porque presenta catro orbitais enlazantes que se poden unir con catro átomos ou grupos funcionais mediante enlaces covalentes fortes. Os enlaces poden ser simples, dobres ou triplos, con outros átomos de carbono ou con átomos de nitróxeno, osíxeno, hidróxeno e outros e as moléculas resultantes poden ser lineais, ramificadas ou cíclicas.

7 Bioelementos Os bioelementos primarios constitúen o 96,2% do total da materia viva e o 99% da masa das células. Son indispensables para a formación das moléculas orgánicas básicas: glícidos, lípidos, prótidos e ácidos nucleicos. O carbono é a base da química orgánica porque os seus átomos pódense unir entre eles para formar longas cadeas, e polo tanto variadas e grandes moléculas complexas. O átomo de carbono únese por catro enlaces distribuídos en forma de tetraedro, o que dá lugar a variadas estruturas tridimensionais con propiedades diferentes debido ás diversas posicións dos catro posibles radicais unidos a un carbono. Ademais, os átomos de carbono poden formar dobres e triplos enlaces entre sí e co osíxeno ou nitróxeno. As variantes moleculares increméntanse en grande medida. O osíxeno e o nitróxeno son moi electronegativos, co que ó estableceren enlaces covalentes con outros átomos dan, con frecuencia, moléculas dipolares. Posto que a auga é tamén dipolar, estos compostos disólvense ben nela e poden reaccionar entre sí, facendo posible os procesos bioquímicos imprescindibles para a vida. O xofre e o fósforo non son tan electronegativos como o oxíseno polo que os seus enlaces non son tan estables e pódense romper con facilidade liberándose enerxía. O fósforo intervén en procesos de osificación. Tetraedro de CH 4 O nitróxeno forma parte das proteínas e dos ácidos nucleicos. O hidróxeno aparece practicamente en todos os compostos orgánicos.

8 Bioelementos BOELEMENTOS SECUNDAROS Son imprescindibles para a vida da célula, pero están presentes en cantidades moi pequenas (incluso por debaixo do 0,1%). Son cinco: Ca, Na, K, Mg e Cl. Preséntanse xeralmente en forma iónica. OLGOELEMENTOS Son elementos químicos de función catalítica que están presentes en forma vestixial (por debaixo do 0,1%) Hai dous tipos: ndispensables: Aparecen en todos os seres vivos e son imprescindibles para a vida. Son: ferro, silicio, cobre, manganeso, boro, flúor e iodo. Variables: Aparecen en case todos os seres vivos pero poden faltar noutros. Algúns deles son: bromo, cinc, titanio, vanadio e chumbo. Sodio, Potasio e Cloro Calcio Magnesio Ferro Cobre Forma parte da hemoglobina e dos citocromos. Forma parte dalgúns enzimas e da hemocianina (pigmento respiratorio dos invertebrados acuáticos). Cobalto Participa na síntese da vitamina B 12. Flúor Silicio Litio Son os responsables da creación de gradientes de membrana. Son imprescindibles na transmisión nerviosa. Como carbonato de calcio, é o principal constituínte dos caparazóns dos animais. Como ion calcio intervén na contracción muscular e posibilita a permeabilidade das membranas celulares. Forma parte de moitos enzimas e da clorofila de moitas plantas. Forma parte dos osos e do esmalte dos dentes. Aparece nos caparazóns das diatomeas e nos talos dalgúns vexetais. ntervén na acción dos neurotransmisores.

9 As biomoléculas Os bioelementos combínanse para formar as biomoléculas. As biomoléculas ou principios inmediatos poden illarse por medios físicos (centrifugación, decantación, diálise, filtración, etc.) Clasifícanse en: biomoléculas inorgánicas (H 2 O, CaCO 3, CO 2 ) e biomoléculas orgánicas (glícidos, lípidos, prótidos e ácidos nucleicos) Están formadas por esqueletos hidrocarbonados derivados dos hidrocarburos. Conteñen grupos funcionais que lles outorgan as súas características, propiedades, solubilidade e reactividade química. A maioría son macromoléculas: polímeros formados por unha secuencia de monómeros. Grupo hidroxilo (OH): grupo funcional formado por un átomo de O e outro de H. Característico de moitos compostos orgánicos como os alcohois e os ácidos carboxílicos. Grupo carbonilo (C=O): grupo funcional formado por un carbono unido mediante un dobre enlace a un átomo de O. Aparece en moitos compostos orgánicos como aldehidos, cetonas, ésteres e amidas. Grupo carboxilo (COOH): grupo funcional complexo no que coinciden un grupo hidroxilo e un grupo carbonilo. Outórgalle carácter ácido ás moléculas que o posúen como os ácidos carboxílicos. Grupo éster: combinación dun ácido carboxílico e un radical alquílico ou alcohol. Grupo amino (NH 2 ): grupo funcional derivado do amoniaco. É unha base débil aceptora de protóns, como as aminas. Amida: combinación dun ácido carboxílico e unha amina. Fosfato (H 3 PO 4 ): gupo funcional formado por un ión poliatómico de fósforo. É constituínte fundamental dos nucleótidos. R C C OH O R C NH2 O R C NH2 O HO P OH OH H C O C O O R'

10 mportancia da auga para a vida Os seres vivos posúen auga, en forma de disolucións acuosas, de tres tipos: Auga circulante: savia e sangue. Auga intersticial: entre as células e os tecidos. Auga intracelular: no interior da célula e os orgánulos celulares. Os seres vivos toman a auga que presisan de dous xeitos: Directamente do medio externo. De certas reaccións bioquímicas, que acontecen no interior do organismo, a partir doutras biomoléculas. Recibe o nome de auga metabólica. mportancia da auga para a vida: Cuantitativa: É a molécula máis abundante na materia viva. Nos seres humanos adultos constitúe o 63% do peso, no embrión un 94%. Nalgúns organismos como as algas pode chegar ao 95% e nas sementes ao 10%. Ademáis é o hábitat de moitas especies. Cualitativa: A auga non é unha substancia inerte senón que é, física e quimicamente, moi activa. As propiedades da auga determinaron as adaptacións dos seres vivos a través dos procesos de selección natural ata tal punto que hoxe non se pode concebir a vida sen auga.

11 A molécula de auga A auga preséntase en estado líquido a temperatura ambiente, ao contrario que outras moléculas de parecido peso molecular como o SO 2, o CO 2 e o NO 2, que son gases. Esta característica anómala é a causa de moitas das súas funcións biolóxicas. Moitas das propiedades da auga débense ao carácter dipolar da molécula e a súa capacidade de e establecer enlaces de hidróxeno. Carácter dipolar: Aínda que a carga global da molécula de auga é electricamente neutra, o átomo de osíxeno ten unha certa carga negativa, mentres que os átomos de hidróxeno teñen unha certa carga positiva. sto débese a que como o osíxeno é moito máis electronegativo que o hidróxeno, os electróns están máis tempo sobre o osíxeno que o hidróxeno. Como consecuencia fórmase un dipolo. Área electropositiva Carga δ + O núcleo do hidróxeno contén 1 protón O núcleo do osíxeno contén 8 protóns O ángulo de enlace HOH é de 109,5º, un pouco menor que o dun tetraedro perfecto Enlaces de hidróxeno: Como as moléculas de auga son dipolares, entre elas fórmanse enlaces de hidróxeno, en agrupacións de entre 3 e 9 moléculas. Estas agrupacións teñen pesos moleculares elevados e duran fraccións de segundo. Como consecuencia se produce o estado líquido da auga a temperatura ambiente. Os enlaces de hidróxeno conducen á formación de estruturas reticulares no seo da auga que duran moi pouco tempo pero que lle confiren moitas das súas propiedades características. Área electronegativa Carga δ Posición dos electróns na molécula de auga

12 Propiedades da auga 1. Gran poder disolvente As moléculas de auga, ao seren polares, dispóñense ao redor dos grupos polares dos compostos que están entre elas, chegando a desdobralos en anións e catións, rodeados das moléculas de auga. Este fenómeno denomínase solvatación iónica. A súa capacidade disolvente xunto coa súa abundancia no medio natural explican que sexa o vehículo de transporte nos seres vivos e o medio onde se realizan a inmensa maioría das reaccións químicas dos organismos. Os compostos iónicos, como os sales minerais, disólvense polas atraccións electrostáticas que se establecen entre as moléculas de auga e os ións do sal. A auga disolve a rede cristalina hidratando os ións que a compoñen. As moléculas polares disólvense ao formaren enlaces de hidróxeno entre as moléculas de auga e os grupos funcionais de tales moléculas. 2. Elevada forza de adhesión As moléculas de auga adhírense con forza aos obxectos. A capilaridade depende das á vez da capacidade de adhesión e de cohesión. O ascenso capilar da auga polos condutos vasculares dos vexetais, a circulación da savia bruta ou o ascenso de auga polos intersticios do solo débense a esta propiedade. Solvatación de NaCl Disolución de HNO 2 H 2 O Cl Na +

13 Propiedades da auga 3. Elevada forza de cohesión As moléculas de auga están moi próximas. A existencia de numerosos enlaces hidróxeno causa unha densidade tan alta que fai da auga un líquido practicamente incompresible. Grazas a esta propiedade as células manteñen a súa turxencia e, como consecuencia, algunhas plantas se manteñen ergueitas e moitos invertebrados manteñen a súa forma corporal. A tensión superficial tan elevada da auga débese á forza de atracción que as súas moléculas exercen entre sí. A elevada tensión superficial da auga é aproveitada polos animais que viven sobre a película superficial da auga. 4. Elevada calor específica e elevado calor de vaporización Para elevar 1ºC a temperatura da auga fai falla moita calor (unha caloría) polo que a auga actúa como amortecedor térmico fronte aos cambios de temperatura. Para que a auga líquida pase ao estado gasoso deben romperse todos os enlaces por ponte de hidróxeno. A enerxía necesaria para isto é moi alta. 6. Elevada reactividade química Debido a súa capacidade para disociarse en ións H 3 O + e OH. 7. Maior densidade en estado líquido que en estado sólido O xeo flota sobre a auga líquida. Se fora máis denso a conxelación iniciariase no fondo e acabaría conxelándose toda a auga. O xeo forma unha capa termoillante que permite a vida baixo ela e dificulta a progresión da conxelación de lagos e océanos. Densidade en kg/dm 3 Calor específica (cal/gºc) Calor de vaporización (cal/g) Auga Etanol 0, Ácido acético 0, Acetona 0, Temperatura en ºC 4ºC A auga dilátase, como os demáis líquidos, cando a temperatura aumenta. Pero entre os OºC e os 4ºC contráese en lugar de dilatarse. Este comportamento anómalo implica que a súa máxima densidade prodúcese aos 4ºC.

14 Funcións biolóxicas da auga Función disolvente: Nos seres vivos, case todas as reaccións químicas ocorren en medio acuoso, no interior ou no exterior das células. Función bioquímica: En moitas reaccións químicas dos seres vivos a auga intervén como reactivo ou como produto. Función de transporte: A auga é o medio de transporte habitual de todo tipo de substancias nos organismos vivos. Función estrutural: Nas células que non teñen unha estrutura ríxida que as conteña, a súa forma depende da presión que a auga exerce no seu interior. Cando se deshidratan o seu volume diminúe. Función amortecedora: Existen moitas estruturas amortecedoras para evitar tensións, por exemplo nas articulacións e nas plantas das patas. Función termorreguladora: A elevada calor específica da auga e a súa alta calor de vaporización empréganse para temperar no medio interno os cambios de temperatura do medio externo.

15 Os sales minerais Son moléculas inorgánicas que constitúen o substrato iónico no que se producen a maioría das reaccións químicas dos seres vivos. Os máis importantes son: Na +, Ca +2, K +, Fe +3, Cl, CO 3 2, HCO 3 ou PO 4 3. Atópanse en tres formas nos seres vivos: Precipitadas, en forma insoluble, constituíndo as estruturas sólidas e ríxidas de moitos esqueletos e caparazóns. En disolución, en forma de catións e anións. Así son responsables de fenómenos e procesos de gran importancia para o funcionamento dos seres vivos, como: o mantemento da concentración osmótica, do volume celular, do ph e dos potenciais eléctricos. Asociadas a moléculas orgánicas. Exemplos: fosfoproteínas e fosfolípidos (P), hemoglobina (Fe), clorofila (Mg), vitamina B 12 (Co), hormonas tiroideas (), cisteína e metionina (S) e ácidos nucleicos (fosfatos). Función estrutural Regulación do ph Creación de diferenzas de potenciais eléctricos Activación enzimática Equilibrio osmótico Algúns sales minerais precipitan no seo dunha matriz proteica, formando estruturas ríxidas internas ou externas nas que se insiren os órganos e os tecidos. Ex: caparazón dos moluscos e crustáceos, dentina dos dentes, osos dos vertebrados e espículas silíceas dalgunhas esponxas. Algúns sales contribúen ao mantemento do ph. Os máis importantes son o tampón fosfato (no medio intracelular) e o tampón carbonato (no medio extracelular). Algúns sales minerais en forma iónica crean diferenzas de potencial e gradientes quimiosmóticos a ambos lados dunha membrana, que son utilizados en moitos procesos metabólicos. Algúns enzimas necesitan a presenza de determinados sales minerais para poder realizar a súa función. A concentración de determinados sales minerais determina o equilibrio osmótico da célula. Por exemplo o mantemento do volume celular está regulado pola presión osmótica.

16 As dispersións coloidais e as disolucións A maior parte da materia viva está formada principalmente por fluidos que constan dunha fase dispersa (solutos) e unha fase dispersante (a auga). Trátase de mesturas fluídas homoxéneas que non sedimentan. Poden ser de dous tipos: Disolucións Partículas menores de 5 nm. Difusión. (tema 7) Estabilidade do ph. Ósmose. Auga Dispersións coloidais Partículas entre 5 e 200 nm. Non poden atravesar membranas. Dispersan a luz que incide sobre elas e dán turbidez á mestura. Alto poder de adsorción (enzima/substrato, antíxeno/anticorpo). Sos susceptibles de ser separadas por diálise Alta viscosidade debido ao tamaño grande das partículas. Efecto Tyndall. Capacidade de sedimentación. Por exemplo cando son sometidas a centrifugado. Capacidade de resposta á electroforese. Os compostos anfipáticos dispérsanse na auga formando micelas. Os grupos polares permanecen en contacto coa auga e os grupos apolares se concentran no interior da micela. As micelas poden formar así dispersións coloidais.

17 Dispersións coloidais Dispersión coloidal ou coloide é unha mestura na que o soluto non é soluble debido ao seu tamaño pero pode dispersarse homoxeneamente por todo o medio sen sedimentar nun periodo dilatado de tempo e atravesar calquera filtro, aínda que non poden atravesar membranas celulares. A maioría das macromoléculas están en forma coloidal nos seres vivos. As dispersións coloidais poden presentarse en dous estados: Sol: forma fluida. Xel: forma xelatinosa formada por unha fase dispersa líquida e unha fase dispersante de fibras entrelazadas. O paso de sol a xel está relacionada coa polimerización e despolimerización das fibras. Pode ser un proceso reversible ou irreversible. Exemplos: Nas células con movementos ameboides o interior do citosol está en estado sol e os pseudópodos en estado de xel. Moitos animais producen secrecións en forma de xel para reter auga e manter húmida a súa pel. Efecto Tyndall. A iluminación lateral e sobre fondo escuro dunha dispersión coloidal permite visualizar un brillo característico que a diferencia dunha disolución verdadeira. Electroforese. Técnica de transporte de partículas coloidais mediante a acción dun campo eléctrico a través dun xel. Utilízase para a separación de aminoácidos, pigmentos e outras moléculas con carga eléctrica. Empréganse xeles de amidón e de poliacrilamida. Diálise. Técnica médica de separación das proteínas plasmáticas de pequeno tamaño que existen no sangue, principalmente urea, sen alterar a concentración das proteínas plasmáticas (de tamaño grande). Aplícase ás persoas que sofren insuficiencia renal.

18 Estabilidade do ph ph 14 O ph é unha medida da concentración de ións H + dunha disolución que se define como: log [H + ] A auga pura está ionizada: H 2 O H + + OH A concentración de ións H + na auga pura é de 10 7, o seu ph é 7. Cando nunha disolución hai exceso de H +, ou defecto de OH, o ph é baixo (entre 7 e 0). Denomínase disolución ácida. Cando nunha disolución hai defecto H +, ou exceso de OH, o ph é alto (entre 7 e 14). Denomínase disolución básica ou alcalina. Os seres vivos precisan unhas condicións de ph moi estrictas en cada un dos seus órganos e tecidos para poder realizar as reaccións vitais básicas. Para manter constantes estes valores contan con sistemas amortecedores do ph ou sistemas tampón. Os cambios bruscos de ph poden alterar dramaticamente as propiedades das membranas celulares e alterar gravemente a estrutura das macromoléculas biolóxicas. H + H H + + H + H OH + H + H + H + H + OH H + Aumenta a acidez OH Acidez Alcalinidade Disolución ácida Disolución neutra Disolución básica H + H + H + OH H + OH Aumenta a concentración de ións H + OH H OH H + Lixivia, sosa cáustica Amoníaco Deterxentes Auga de mar Saliva Sangue Líquido intracelular Leite Zume de tomate Vinagre Zume de limón Zume gástrico Aumenta a alcalinidade OH OH OH H + OH Aumenta a concentración de ións OH OH OH OH OH H + OH OH OH

19 Estabilidade do ph Sistemas tampón ou buffer Son substancias que neutralizan os cambios de ph dun medio cando se engaden pequenas cantidades de ácidos ou bases. Os ácidos débiles non se disocian totalmente en disolución acuosa e poden actuar como ácidos ou como bases (ceder ou aceptar protóns). Con exceso de H + actúa como base e acepta un protón. Con exceso de OH actúa como ácido e libera un protón. A capacidade de amortecemento dun tampón oscila ao redor do valor do ph na que hai tanto ácido disociado como sen disociar. Tampón bicarbonato: Líquidos extracelulares (ph:7,4). Representa o 75% da capacidade tamponadora total do sangue. É moi eficaz amortecendo os ácidos. Nun segundo equilibrio, o ácido carbónico resultante elimínase en forma de CO 2 e auga. Tampón fosfato: Medio intracelular como plasma e líquido intersticial. (ph: 6,86). Niveis de ph no corpo humano Sangue arterial 7,4 Sangue venoso 7,35 Líquido intersticial 7,35 Líquido intracelular 6 7,4 Orina 4,5 Zume gástrico 0,8 HCO 3 + H + H 2 CO 3 H 2 CO 3 CO 2 + H 2 O HPO H + H 2 PO 4

20 Ósmose Calquer sistema, físico ou biolóxico, tende a estar en equilibrio iónico. Cando dúas solucións se poñen en contacto a través dunha membrana, a auga ou os solutos atravesan a atravesan ata que se equilibran as concentracións. As membranas biolóxicas deixan pasar auga e algúns solutos e non permiten o paso doutros solutos, son membranas semipermeables. Ósmose é a difusión de auga a través de membranas semipermeables ata igualar as concentracións nos dous lados da membrana. Presión osmótica é a presión que a auga exerce sobre as membranas durante ese proceso. Regulación osmótica é o proceso polo cal a célula expulsa algúns sales do interior do citoplasma e tamén auga, para equilibrar a concentración salina. sto é necesario para contrarrestar a entrada de auga debida á gran cantidade de macromoléculas presentes no interior da célula que teñen capacidade osmótica. De non ser así a célula incharíase ata estoupar. O volume da auga que entra na célula para equilibrar a concentración de macromoléculas compénsase coa que sae para equilibrar a concentración de sales. O medio externo no que se desenvolven as células pode ser: Medio hipertónico: líquido cunha concentración de sales máis alta ca da célula. Causa a saída da auga do citoplasma: a plasmolise ou deshidratación celular. Medio hipotónico: líquido cunha concentración de sales máis baixa ca da célula. O medio hipotónico causa a turxencia ou lise osmótica: entrada de auga na célula, que se incha ata estoupar. Medio isotónico: líquido cunha concentración de sales igual á da célula.

21 Ósmose Disolución hipertónica Disolución cunha concentración maior que o líquido intracelular. 3% Na 97% H 2 O 5% Na 95% H 2 O Sae auga da célula, que diminúe o seu tamaño ata que se equilibran as concentracións interna e externa. 5% Na 95% H 2 O 5% Na 95% H 2 O

22 Ósmose Disolución hipotónica Disolución cunha concentración menor que o líquido intracelular. 3% Na 97% H 2 O 1% Na 99% H 2 O Entra auga na célula, que aumenta o seu tamaño ata que se equilibran as concentracións interna e externa. 1% Na 99% H 2 O 1% Na 99% H 2 O

23 Ósmose Disolución isotónica Disolución cunha concentración igual que o líquido intracelular. 3% Na 97% H 2 O 3% Na 97% H 2 O Entra tanta auga na célula como a que sae, polo que o seu tamaño non varía nin se alteran as concentracions. 3% Na 97% H 2 O 3% Na 97% H 2 O

24 Ósmose Nas células vexetais a auga sae cara ao medio externo, a célula retráese e despégase da parede celular (plasmólise), deixa de realizar as súas funcións vitais e pode chegar a morrer. Nas células vexetais a auga entra no medio interno, a célula ínchase (turxencia), pero a presenza da parede celular impide que estoupe. As células non sofren ningunha alteración. Disolución hipertónica Disolución hipotónica Disolución isotónica Nas células animais a auga sae cara ao medio externo (plasmólise), a célula retráese, enrrúgase, deixa de realizar as súas funcións vitais e pode chegar a morrer. Nas células animais a auga entra no medio interno, a célula ínchase (turxencia) e pode chegar a estoupar (lise celular) se a diferenza de concentracións é moi grande.

AS BIOMOLÉCULAS. Carmen Cid Manzano. I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense. Departamento Bioloxía e Xeoloxía.

AS BIOMOLÉCULAS. Carmen Cid Manzano. I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense. Departamento Bioloxía e Xeoloxía. AS BIOMOLÉCULAS Carmen Cid Manzano. Departamento Bioloxía e Xeoloxía. Os compostos químicos que compartimos todos os seres vivos chámanse BIOMOLÉCULAS OS GLÍCIDOS OU AS PROTEÍNAS Auga CARBOHIDRATOS OS

Διαβάστε περισσότερα

Tema: Enerxía 01/02/06 DEPARTAMENTO DE FÍSICA E QUÍMICA

Tema: Enerxía 01/02/06 DEPARTAMENTO DE FÍSICA E QUÍMICA Tema: Enerxía 01/0/06 DEPARTAMENTO DE FÍSICA E QUÍMICA Nome: 1. Unha caixa de 150 kg descende dende o repouso por un plano inclinado por acción do seu peso. Se a compoñente tanxencial do peso é de 735

Διαβάστε περισσότερα

ENLACE QUÍMICO CUESTIÓNS ENLACE IÓNICO. 1. Considerando o elemento alcalinotérreo do terceiro perquíodo e o segundo elemento do grupo dos halóxenos.

ENLACE QUÍMICO CUESTIÓNS ENLACE IÓNICO. 1. Considerando o elemento alcalinotérreo do terceiro perquíodo e o segundo elemento do grupo dos halóxenos. QQuímica P.A.U. ELACE QUÍMICO 1 ELACE QUÍMICO CUESTIÓS ELACE IÓICO 1. Considerando o elemento alcalinotérreo do terceiro perquíodo e o segundo elemento do grupo dos halóxenos. a) Escribe as súas configuracións

Διαβάστε περισσότερα

Procedementos operatorios de unións non soldadas

Procedementos operatorios de unións non soldadas Procedementos operatorios de unións non soldadas Técnicas de montaxe de instalacións Ciclo medio de montaxe e mantemento de instalacións frigoríficas 1 de 28 Técnicas de roscado Unha rosca é unha hélice

Διαβάστε περισσότερα

2º BAC BIOLOXÍA UNIDADES 1, 2, 3, 4 1

2º BAC BIOLOXÍA UNIDADES 1, 2, 3, 4 1 2º BAC BIOLOXÍA UNIDADES 1, 2, 3, 4 1 Nestas páxinas danse unhas indicacións sobre cada apartado do libro baseadas na información que o Grupo de traballo das PAAU proporciona na páxina web da CIUG (ciug.cesga.es).

Διαβάστε περισσότερα

Química P.A.U. ENLACE QUÍMICO 1 ENLACE QUÍMICO

Química P.A.U. ENLACE QUÍMICO 1 ENLACE QUÍMICO Química P.A.U. ENLAE QUÍMI ENLAE QUÍMI UESTIÓNS ENLAE IÓNI. Razoa cal dos seguintes compostos terá maior punto de fusión: fluoruro de sodio ou bromuro de potasio. (P.A.U. Xuño 96) luoruro de sodio. punto

Διαβάστε περισσότερα

ESTRUTURA ATÓMICA E CLASIFICACIÓN PERIÓDICA DOS ELEMENTOS

ESTRUTURA ATÓMICA E CLASIFICACIÓN PERIÓDICA DOS ELEMENTOS Química P.A.U. ESTRUTURA ATÓMICA E CLASIFICACIÓN PERIÓDICA DOS ELEMENTOS ESTRUTURA ATÓMICA E CLASIFICACIÓN PERIÓDICA DOS ELEMENTOS CUESTIÓNS NÚMEROS CUÁNTICOS. a) Indique o significado dos números cuánticos

Διαβάστε περισσότερα

Profesor: Guillermo F. Cloos Física e química 1º Bacharelato O enlace químico 3 1

Profesor: Guillermo F. Cloos Física e química 1º Bacharelato O enlace químico 3 1 UNIÓNS ENTRE ÁTOMOS, AS MOLÉCULAS E OS CRISTAIS Até agora estudamos os átomos como entidades illadas, pero isto rara vez ocorre na realidade xa que o máis frecuente é que os átomos estea influenciados

Διαβάστε περισσότερα

EXERCICIOS AUTOAVALIABLES: RECTAS E PLANOS. 3. Cal é o vector de posición da orixe de coordenadas O? Cales son as coordenadas do punto O?

EXERCICIOS AUTOAVALIABLES: RECTAS E PLANOS. 3. Cal é o vector de posición da orixe de coordenadas O? Cales son as coordenadas do punto O? EXERCICIOS AUTOAVALIABLES: RECTAS E PLANOS Representa en R os puntos S(2, 2, 2) e T(,, ) 2 Debuxa os puntos M (, 0, 0), M 2 (0,, 0) e M (0, 0, ) e logo traza o vector OM sendo M(,, ) Cal é o vector de

Διαβάστε περισσότερα

EQUILIBRIOS ÁCIDO-BASE

EQUILIBRIOS ÁCIDO-BASE EQUILIBRIOS ÁCIDO-BASE 1- ÁCIDOS E BASES. DEFINICIÓN SEGUNDO AS TEORÍAS DE ARRHENIUS E BRÖNSTED-LOWRY. Arrhenius.- Ácido. substancia que en disolución acuosa disóciase producindo ións H. ( auga) AH H (aq.)

Διαβάστε περισσότερα

REACCIÓNS DE TRANSFERENCIA DE PROTÓNS

REACCIÓNS DE TRANSFERENCIA DE PROTÓNS REACCIÓNS DE TRANSFERENCIA DE PROTÓNS 1. Concepto de ácido e base segundo as teorías de Arrhenius e Brönsted-Lowry. 2. Concepto de par ácido-base conxugado. 3. Forza relativa dos ácidos e bases. Grao de

Διαβάστε περισσότερα

Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES

Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES PROBLEMAS ÁCIDO/BASE DÉBIL 1. Unha disolución de amonuíaco de concentración 0,01 mol/dm³ está ionizada nun 4,2 %. a) Escribe a reacción de disociación e calcula

Διαβάστε περισσότερα

TEMA 1: LA MATERIA DE LA VIDA

TEMA 1: LA MATERIA DE LA VIDA TEMA 1: LA MATERIA DE LA VIDA La vida y sus niveles de organización. Bioelementos y biomoléculas. Biomoléculas inorgánicas: agua y sales minerales. Biomoléculas orgánicas: glúcidos, lípidos, proteínas

Διαβάστε περισσότερα

TEMA 3. Lípidos. Bioq. Juan Pablo Rodríguez

TEMA 3. Lípidos. Bioq. Juan Pablo Rodríguez TEMA 3 Lípidos Bioq. Juan Pablo Rodríguez Lípidos - Definición Bajo el término Lípidos se agrupan un gran número de compuestos, de estructura química variada, que tienen la propiedad común de ser solubles

Διαβάστε περισσότερα

EXERCICIOS DE REFORZO: RECTAS E PLANOS

EXERCICIOS DE REFORZO: RECTAS E PLANOS EXERCICIOS DE REFORZO RECTAS E PLANOS Dada a recta r z a) Determna a ecuacón mplícta do plano π que pasa polo punto P(,, ) e é perpendcular a r Calcula o punto de nterseccón de r a π b) Calcula o punto

Διαβάστε περισσότερα

TEMA 3. ENLACE QUÍMICO

TEMA 3. ENLACE QUÍMICO TEMA 3. ENLACE QUÍMICO ª) ENLACE QUÍMICO Na natureza non existen os átomos de forma aillada, senón que están xuntos formando agregacións chamadas moléculas, ións, A unión entre os átomos é un proceso espontaneo

Διαβάστε περισσότερα

Tema 1. Espazos topolóxicos. Topoloxía Xeral, 2016

Tema 1. Espazos topolóxicos. Topoloxía Xeral, 2016 Tema 1. Espazos topolóxicos Topoloxía Xeral, 2016 Topoloxía e Espazo topolóxico Índice Topoloxía e Espazo topolóxico Exemplos de topoloxías Conxuntos pechados Topoloxías definidas por conxuntos pechados:

Διαβάστε περισσότερα

Química 2º Bacharelato Equilibrio químico 11/02/08

Química 2º Bacharelato Equilibrio químico 11/02/08 Química º Bacharelato Equilibrio químico 11/0/08 DEPARTAMENTO DE FÍSICA E QUÍMICA Nome: PROBLEMAS 1. Nun matraz de,00 litros introdúcense 0,0 10-3 mol de pentacloruro de fósforo sólido. Péchase, faise

Διαβάστε περισσότερα

Tema 3. Espazos métricos. Topoloxía Xeral,

Tema 3. Espazos métricos. Topoloxía Xeral, Tema 3. Espazos métricos Topoloxía Xeral, 2017-18 Índice Métricas en R n Métricas no espazo de funcións Bólas e relacións métricas Definición Unha métrica nun conxunto M é unha aplicación d con valores

Διαβάστε περισσότερα

METABOLISMO. É a síntese de glicosa a partir de precursores non glicídicos (piruvato, lactato, aminoácidos, glicerol).

METABOLISMO. É a síntese de glicosa a partir de precursores non glicídicos (piruvato, lactato, aminoácidos, glicerol). 1.- a) Que é a gliconeoxénese? É a síntese de glicosa a partir de precursores non glicídicos (piruvato, lactato, aminoácidos, glicerol). b) Indica brevemente en que consiste a glicólise, o lugar da célula

Διαβάστε περισσότερα

ENLACE QUÍMICO 1. CONCEPTO DE ENLACE EN RELACIÓN COA ESTABILIDADE ENERXÉTICA DOS ÁTOMOS ENLAZADOS.

ENLACE QUÍMICO 1. CONCEPTO DE ENLACE EN RELACIÓN COA ESTABILIDADE ENERXÉTICA DOS ÁTOMOS ENLAZADOS. ENLACE QUÍMICO 1. Concepto de enlace en relación coa estabilidade enerxética dos átomos enlazados. 2. Enlace iónico. Propiedades das substancias iónicas. Concepto de enerxía de rede. Ciclo de orn-haber.

Διαβάστε περισσότερα

2.6 Teoría atómica (unha longa historia)

2.6 Teoría atómica (unha longa historia) 2.6 Teoría atómica (unha longa historia) Milleiros de resultados experimentais avalan a idea de que as partículas que forman os gases, os sólidos e os líquidos, en todo o universo, están constituídas por

Διαβάστε περισσότερα

Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES

Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES PROBLEMAS ÁCIDO/BASE DÉBIL 1. Unha disolución de amoníaco de concentración 0,01 mol/dm 3 está ionizada nun 4,2 %. a) Escriba a reacción de disociación e calcule

Διαβάστε περισσότερα

Química P.A.U. EQUILIBRIO QUÍMICO 1 EQUILIBRIO QUÍMICO

Química P.A.U. EQUILIBRIO QUÍMICO 1 EQUILIBRIO QUÍMICO Química P.A.U. EQUILIBRIO QUÍMICO 1 EQUILIBRIO QUÍMICO PROBLEMAS FASE GAS 1. A 670 K, un recipiente de 2 dm 3 contén unha mestura gasosa en equilibrio de 0,003 moles de hidróxeno, 0,003 moles de iodo e

Διαβάστε περισσότερα

EQUILIBRIO QUÍMICO PROBLEMAS FASE GAS

EQUILIBRIO QUÍMICO PROBLEMAS FASE GAS Química P.A.U. EQUILIBRIO QUÍMICO 1 EQUILIBRIO QUÍMICO PROBLEMAS FASE GAS 1. A 670 K, un recipiente de 2 dm³ contén unha mestura gasosa en equilibrio de 0,003 moles de hidróxeno, 0,003 moles de iodo e

Διαβάστε περισσότερα

PROTEÍNAS. 8. Que é un aminoácido?

PROTEÍNAS. 8. Que é un aminoácido? PROTEÍNAS 1. Indique a natureza química, a función e ónde se atopan en maior abundancia as seguintes moléculas: glicóxeno, fosfolípidos, colesterol e queratina 2. En relación ás seguintes macromoléculas:

Διαβάστε περισσότερα

METABOLISMO DEFINICIÓN :

METABOLISMO DEFINICIÓN : 1 METABOLISMO DEFINICIÓN : É o conxunto de reaccións químicas que se producen no interior das células e que conducen á transformación dunhas moléculas noutras. As distintas reaccións químicas do metabolismo

Διαβάστε περισσότερα

PAU XUÑO 2011 MATEMÁTICAS II

PAU XUÑO 2011 MATEMÁTICAS II PAU XUÑO 2011 MATEMÁTICAS II Código: 26 (O alumno/a debe responder só os exercicios dunha das opcións. Puntuación máxima dos exercicios de cada opción: exercicio 1= 3 puntos, exercicio 2= 3 puntos, exercicio

Διαβάστε περισσότερα

Carmen Cid Manzano I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense. Departamento Bioloxía e Xeoloxía.

Carmen Cid Manzano I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense. Departamento Bioloxía e Xeoloxía. PROTEÍNAS Carmen Cid Manzano I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense. Departamento Bioloxía e Xeoloxía. CONCEPTO As proteínas pódense definir como polímeros formados pola unión, mediante enlaces peptídicos, de unidades

Διαβάστε περισσότερα

Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES

Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES PROBLEMAS ÁCIDO/BASE DÉBIL 1. Unha disolución de amoníaco de concentración 0,01 mol/dm 3 está ionizada nun 4,2%. a) Escriba a reacción de disociación e calcule

Διαβάστε περισσότερα

TEMA 6.- BIOMOLÉCULAS ORGÁNICAS IV: ÁCIDOS NUCLEICOS

TEMA 6.- BIOMOLÉCULAS ORGÁNICAS IV: ÁCIDOS NUCLEICOS TEMA 6.- BIMLÉCULAS RGÁNICAS IV: ÁCIDS NUCLEICS A.- Características generales de los Ácidos Nucleicos B.- Nucleótidos y derivados nucleotídicos El esqueleto covalente de los ácidos nucleicos: el enlace

Διαβάστε περισσότερα

CARACTERÍSTICAS DOS SERES VIVOS

CARACTERÍSTICAS DOS SERES VIVOS CARACTERÍSTICAS DOS SERES VIVOS Carmen Cid Manzano. Departamento Bioloxía e Xeoloxía. A BIOLOXÍA (do grego «βιος» bios, vida, e «λóγος» logos, razoamento, estudo, ciencia) ten como obxecto de estudo aos

Διαβάστε περισσότερα

Tema 7. Glúcidos. Grados de oxidación del Carbono. BIOQUÍMICA-1º de Medicina Dpto. Biología Molecular Isabel Andrés. Alqueno.

Tema 7. Glúcidos. Grados de oxidación del Carbono. BIOQUÍMICA-1º de Medicina Dpto. Biología Molecular Isabel Andrés. Alqueno. Tema 7. Glúcidos. Funciones biológicas. Monosacáridos: nomenclatura y estereoisomería. Pentosas y hexosas. Disacáridos. Enlace glucídico. Polisacáridos de reserva: glucógeno y almidón. Polisacáridos estructurales:

Διαβάστε περισσότερα

Tema 4.- Biomoléculas orgánicas II: Lípidos.

Tema 4.- Biomoléculas orgánicas II: Lípidos. Tema 4.- Biomoléculas orgánicas II: Lípidos. A.- Concepto de Lípido. Clasificación. B.- Lípidos complejos o saponificables. -Los ácidos grasos: estructura química, reacciones de esterificación y saponificación.

Διαβάστε περισσότερα

Teoría cinética e atómica da materia

Teoría cinética e atómica da materia Educación secundaria para persoas adultas Ámbito científico tecnolóxico Módulo 3 Unidade didáctica 3 Teoría cinética e atómica da materia Páxina 1 de 65 Índice 1. Programación da unidade...4 1.1 Encadramento

Διαβάστε περισσότερα

Digestión de los lípidos

Digestión de los lípidos Digestión de los lípidos El 90% de los lípidos de la dieta está conformado por triacilglicéridos. El 10% restante está compuesto por fosfolípidos, colesterol, ésteres de colesterol y ácidos grasos libres

Διαβάστε περισσότερα

Física P.A.U. ELECTROMAGNETISMO 1 ELECTROMAGNETISMO. F = m a

Física P.A.U. ELECTROMAGNETISMO 1 ELECTROMAGNETISMO. F = m a Física P.A.U. ELECTOMAGNETISMO 1 ELECTOMAGNETISMO INTODUCIÓN MÉTODO 1. En xeral: Debúxanse as forzas que actúan sobre o sistema. Calcúlase a resultante polo principio de superposición. Aplícase a 2ª lei

Διαβάστε περισσότερα

Química P.A.U. TERMOQUÍMICA 1 TERMOQUÍMICA

Química P.A.U. TERMOQUÍMICA 1 TERMOQUÍMICA Química P.A.U. TERMOQUÍMICA 1 TERMOQUÍMICA PROBLEMAS TERMOQUÍMICA 1. O nafaleno (C₁₀H₈) é un composto aromático sólido que se vende para combater a traza. A combustión completa deste composto para producir

Διαβάστε περισσότερα

PAU. Código: 27 SETEMBRO QUÍMICA Cualifficafición: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualifcarase con 2 puntos.

PAU. Código: 27 SETEMBRO QUÍMICA Cualifficafición: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualifcarase con 2 puntos. PAU Código: 27 SETEMBRO 2012 QUÍMICA Cualifficafición: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualifcarase con 2 puntos. OPCIÓN A 1. Os elementos A, B, C e D teñen números atómicos 10, 15,

Διαβάστε περισσότερα

Química P.A.U. EQUILIBRIO QUÍMICO 1 EQUILIBRIO QUÍMICO

Química P.A.U. EQUILIBRIO QUÍMICO 1 EQUILIBRIO QUÍMICO Química P.A.U. EQUILIBRIO QUÍMICO 1 EQUILIBRIO QUÍMICO PROBLEMAS FASE GAS 1. A 670 K, un recipiente de 2 dm 3 contén unha mestura gasosa en equilibrio de 0,003 moles de hidróxeno, 0,003 moles de iodo e

Διαβάστε περισσότερα

Física P.A.U. VIBRACIÓNS E ONDAS 1 VIBRACIÓNS E ONDAS

Física P.A.U. VIBRACIÓNS E ONDAS 1 VIBRACIÓNS E ONDAS Física P.A.U. VIBRACIÓNS E ONDAS 1 VIBRACIÓNS E ONDAS PROBLEMAS M.H.S.. 1. Dun resorte elástico de constante k = 500 N m -1 colga unha masa puntual de 5 kg. Estando o conxunto en equilibrio, desprázase

Διαβάστε περισσότερα

Manual de técnicas experimentais en bioloxía molecular e celular

Manual de técnicas experimentais en bioloxía molecular e celular Manual de técnicas experimentais en bioloxía molecular e celular Alejandro de Carlos Villamarín Jose Manuel Faro Rivas África González Fernández Vicenta Soledad Martínez Zorzano Manuel Megías Pacheco Pilar

Διαβάστε περισσότερα

PAU XUÑO 2010 MATEMÁTICAS II

PAU XUÑO 2010 MATEMÁTICAS II PAU XUÑO 010 MATEMÁTICAS II Código: 6 (O alumno/a deber responder só aos eercicios dunha das opcións. Punuación máima dos eercicios de cada opción: eercicio 1= 3 punos, eercicio = 3 punos, eercicio 3 =

Διαβάστε περισσότερα

TRIGONOMETRIA. hipotenusa L 2. hipotenusa

TRIGONOMETRIA. hipotenusa L 2. hipotenusa TRIGONOMETRIA. Calcular las razones trigonométricas de 0º, º y 60º. Para calcular las razones trigonométricas de º, nos ayudamos de un triángulo rectángulo isósceles como el de la figura. cateto opuesto

Διαβάστε περισσότερα

PROBLEMAS E CUESTIÓNS DE SELECTIVIDADE

PROBLEMAS E CUESTIÓNS DE SELECTIVIDADE PROBLEMAS E CUESTIÓNS DE SELECTIVIDADE O KMnO en presenza de H SO transforma o FeSO en Fe (SO ), formándose tamén K SO, MnSO e auga: a) Axusta a reacción molecular. b) Cantos cm de disolución de KMnO 0,5

Διαβάστε περισσότερα

Química P.A.U. TERMOQUÍMICA 1 TERMOQUÍMICA

Química P.A.U. TERMOQUÍMICA 1 TERMOQUÍMICA Química P.A.U. TERMOQUÍMICA 1 TERMOQUÍMICA PROBLEMAS TERMOQUÍMICA 1. Para o proceso Fe 2O 3 (s) + 2 Al (s) Al 2O 3 (s) + 2 Fe (s), calcule: a) A entalpía da reacción en condicións estándar e a calor desprendida

Διαβάστε περισσότερα

Ano 2018 FÍSICA. SOL:a...máx. 1,00 Un son grave ten baixa frecuencia, polo que a súa lonxitude de onda é maior.

Ano 2018 FÍSICA. SOL:a...máx. 1,00 Un son grave ten baixa frecuencia, polo que a súa lonxitude de onda é maior. ABAU CONVOCAT ORIA DE SET EMBRO Ano 2018 CRIT ERIOS DE AVALI ACIÓN FÍSICA (Cód. 23) Elixir e desenvolver unha das dúas opcións. As solución numéricas non acompañadas de unidades ou con unidades incorrectas...

Διαβάστε περισσότερα

Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES

Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES PROBLEMAS ÁCIDO/BASE DÉBIL 1. Unha disolución de amoníaco de concentración 0,01 mol/dm 3 está ionizada nun 4,2%. a) Escriba a reacción de disociación e calcule

Διαβάστε περισσότερα

TEMA. Clasificación de proteínas Criterios de clasificación Unión de ligandos en proteínas funcionalmente activas

TEMA. Clasificación de proteínas Criterios de clasificación Unión de ligandos en proteínas funcionalmente activas TEMA Clasificación de proteínas Criterios de clasificación Unión de ligandos en proteínas funcionalmente activas Criterios de clasificación: COMPOSICIÓN HOMOPROTEÍNAS O PROTEÍNAS SIMPLES HETEROPROTEÍNAS

Διαβάστε περισσότερα

Tema 3. Propiedades eléctricas

Tema 3. Propiedades eléctricas Tema 3. Propiedades eléctricas 1.Condución eléctrica 1.1 Lei de Ohm Unha das máis importantes características eléctricas dun material sólido é a facilidade coa que transmite unha corrente eléctrica. A

Διαβάστε περισσότερα

Exercicios de Física 02a. Campo Eléctrico

Exercicios de Física 02a. Campo Eléctrico Exercicios de Física 02a. Campo Eléctrico Problemas 1. Dúas cargas eléctricas de 3 mc están situadas en A(4,0) e B( 4,0) (en metros). Caalcula: a) o campo eléctrico en C(0,5) e en D(0,0) b) o potencial

Διαβάστε περισσότερα

Resistencia de Materiais. Tema 5. Relacións entre tensións e deformacións

Resistencia de Materiais. Tema 5. Relacións entre tensións e deformacións Resistencia de Materiais. Tema 5. Relacións entre tensións e deformacións ARTURO NORBERTO FONTÁN PÉREZ Fotografía. Ponte Coalbrookdale (Gran Bretaña, 779). Van principal: 30.5 m. Contido. Tema 5. Relacións

Διαβάστε περισσότερα

EXERCICIOS DE ÁLXEBRA. PAU GALICIA

EXERCICIOS DE ÁLXEBRA. PAU GALICIA Maemáicas II EXERCICIOS DE ÁLXEBRA PAU GALICIA a) (Xuño ) Propiedades do produo de marices (só enuncialas) b) (Xuño ) Sexan M e N M + I, onde I denoa a mariz idenidade de orde n, calcule N e M 3 Son M

Διαβάστε περισσότερα

TEMA 9. Como obteñen enerxía as células a partir do alimento

TEMA 9. Como obteñen enerxía as células a partir do alimento TEMA 9. Como obteñen enerxía as células a partir do alimento As células requiren unha provisión constante de enerxía que provén da presente nas unións químicas das moléculas alimentarias. As máis importantes

Διαβάστε περισσότερα

ÁCIDOS ORGÁNICOS MAS COMUNES

ÁCIDOS ORGÁNICOS MAS COMUNES ÁCIDOS ORGÁNICOS MAS COMUNES Los nombres triviales de los ácidos carboxílicos se designan según la fuente natural de la que inicialmente se aislaron. Se clasificaron así: Nombres de los ácidos carboxílicos

Διαβάστε περισσότερα

TEMA 10: METABOLISMO

TEMA 10: METABOLISMO TEMA 10: METABOLISMO - Concepto de catabolismo e mecanismo xeral de obtención de enerxía (ATP, respiración, fermentación). Panorama xeral do catabolismo (glícidos, lípidos e aminoácidos). - Glicólise,

Διαβάστε περισσότερα

Lípidos. Clasificación

Lípidos. Clasificación Lípidos Son compuestos encontrados en organismos vivos, generalmente solubles en solventes orgánicos e insolubles en agua. Clasificación Propiedades físicas aceites grasas Estructura simples complejos

Διαβάστε περισσότερα

MÓDULO 3 SEMIPRESENCIAL NATUREZA UNIDADE 2: MESTURAS E DISOLUCIÓNS 1. UNIDADE 2 Mesturas e disolucións

MÓDULO 3 SEMIPRESENCIAL NATUREZA UNIDADE 2: MESTURAS E DISOLUCIÓNS 1. UNIDADE 2 Mesturas e disolucións MÓDULO 3 SEMIPRESENCIAL NATUREZA UNIDADE 2: MESTURAS E DISOLUCIÓNS 1 UNIDADE 2 Mesturas e disolucións 2.1. Coñecer as características dos tres estados da materia. 2.2. Diferenciar substancias puras e mesturas.

Διαβάστε περισσότερα

Disciplina: SQM0485. Prof. Dr. Andrei Leitão

Disciplina: SQM0485. Prof. Dr. Andrei Leitão Disciplina: SQM0485 Prof. Dr. Andrei Leitão Ácidos carboxílicos e derivados, Sulfidrilas, Fosfatos Orgânicos e grupos Aromáticos e Heteroaromáticos Ácidos carboxílicos e derivados Propriedades & reatividade

Διαβάστε περισσότερα

Proba de Avaliación de Bacharelato para o Acceso á Universidade SETEMBRO 2017

Proba de Avaliación de Bacharelato para o Acceso á Universidade SETEMBRO 2017 Proba de Avaliación de Bacharelato para o Acceso á Universidade Código: 24 SETEMBRO 2017 QUÍMICA Cualificación: O alumno elixirá UNA das dúas opcións. Cada pregunta cualificarase con 2 puntos. OPCIÓN A

Διαβάστε περισσότερα

PAU XUÑO 2014 QUÍMICA. Cualificación: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualificarase con 2 puntos. OPCIÓN A

PAU XUÑO 2014 QUÍMICA. Cualificación: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualificarase con 2 puntos. OPCIÓN A PAU Código: 27 XUÑO 2014 QUÍMICA Cualificación: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualificarase con 2 puntos. OPCIÓN A 1. 1.1. Dados os seguintes elementos: B, O, C e F, ordéneos en

Διαβάστε περισσότερα

8. Tampón fosfato, tampón bicarbonato. Substancias ANFÓTERAS 9. De que moléculas se trata? Como se chama o carbono nº 1?. Como se chama o enlace?

8. Tampón fosfato, tampón bicarbonato. Substancias ANFÓTERAS 9. De que moléculas se trata? Como se chama o carbono nº 1?. Como se chama o enlace? Repaso 1. Cales son os bioelementos primarios? Cales son os secundarios? Definición de oligoelementos. 2. Enlaces fortes? Enlaces débiles? 3. Estrutura da auga. Enlaces que se establecen entre as distintas

Διαβάστε περισσότερα

Profesor: Guillermo F. Cloos Física e química 1º Bacharelato Estrutura atómica 2 1

Profesor: Guillermo F. Cloos Física e química 1º Bacharelato Estrutura atómica 2 1 As leis ponderais e volumétricas, estudadas no anterior tema, analizadas á luz da teoría atómica que hoxe manexamos resultan ser unha consecuencia lóxica da mesma, pero non debemos esquecer que historicamente

Διαβάστε περισσότερα

TEMA 5. O EQUILIBRIO QUÍMICO

TEMA 5. O EQUILIBRIO QUÍMICO TEMA 5. O EQUILIBRIO QUÍMICO 1. Para a reacción: N (g) + 3 H (g) NH 3 (g), a constante de equilibrio, K c, a certa temperatura, é,38 10 3. Calcula a constante de equilibrio, á mesma temperatura, para as

Διαβάστε περισσότερα

Estrutura atómica. Táboa periódica.

Estrutura atómica. Táboa periódica. Estrutura atómica. Táboa periódica. Estrutura atómica. Táboa periódica. 1 1. EVOUCIÓN HISTÓRICA SOBRE A ESTRUTURA DA MATERIA. Foron os gregos os primeiros en profundar no coñecemento da estrutura íntima

Διαβάστε περισσότερα

Física P.A.U. GRAVITACIÓN 1 GRAVITACIÓN

Física P.A.U. GRAVITACIÓN 1 GRAVITACIÓN Física P.A.U. GRAVITACIÓN 1 GRAVITACIÓN PROBLEMAS SATÉLITES 1. O período de rotación da Terra arredor del Sol é un año e o radio da órbita é 1,5 10 11 m. Se Xúpiter ten un período de aproximadamente 12

Διαβάστε περισσότερα

CALCULOS ELEMENTAIS EN QUIMICA. (I)

CALCULOS ELEMENTAIS EN QUIMICA. (I) CALCULOS ELEMENTAIS EN QUIMICA. (I) 1. 10 ml de hidróxido potásico neutralízanse con 35,4 ml dunha disolución 0,07 M de ácido sulfúrico. a/ Escriba e axuste a reacción de neutralización. b/ Calcule os

Διαβάστε περισσότερα

INTERACCIÓNS GRAVITATORIA E ELECTROSTÁTICA

INTERACCIÓNS GRAVITATORIA E ELECTROSTÁTICA INTEACCIÓNS GAVITATOIA E ELECTOSTÁTICA AS LEIS DE KEPLE O astrónomo e matemático Johannes Kepler (1571 1630) enunciou tres leis que describen o movemento planetario a partir do estudo dunha gran cantidade

Διαβάστε περισσότερα

Química A Extensivo V. 5

Química A Extensivo V. 5 Extensivo V. 5 Resolva Aula 17 17.01) 7 0. Correta. vetor eletronegatividade C linear apolar C μ R = 0 angular polar μ 0 R 08. Incorreta. N 3 piramidal polar N μ 0 R C tetraédrica apolar μ = 0 R 16. Incorreta.

Διαβάστε περισσότερα

1.- Enerxía interna! Temperatura! Calor! Dilatación! Cambios de estado! Transmisión do calor! 8

1.- Enerxía interna! Temperatura! Calor! Dilatación! Cambios de estado! Transmisión do calor! 8 1.- Enerxía interna! 2 2.- Temperatura! 2 2.1.- Termómetros! 2 3.- Calor! 4 3.1.- Calor específico! 4 3.2.- Equilibrio térmico! 4 4.- Dilatación! 5 4.1.- Dilatación de sólidos! 5 4.2.- Dilatación de líquidos!

Διαβάστε περισσότερα

QUÍMICA. Cualificación: Cuestións =2 puntos cada unha; problemas: 2 puntos cada un; práctica: 2 puntos

QUÍMICA. Cualificación: Cuestións =2 puntos cada unha; problemas: 2 puntos cada un; práctica: 2 puntos 31 QUÍMICA Cualificación: Cuestións =2 puntos cada unha; problemas: 2 puntos cada un; práctica: 2 puntos CUESTIÓNS (Responda SAMENTE a DÚAS das seguintes cuestións) 1 Indique xustificando a resposta, se

Διαβάστε περισσότερα

PAU XUÑO QUÍMICA Cualificación: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualificarase con 2 puntos. OPCIÓN A

PAU XUÑO QUÍMICA Cualificación: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualificarase con 2 puntos. OPCIÓN A PAU XUÑO 2014 Código: 27 QUÍMICA Cualificación: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualificarase con 2 puntos. OPCIÓN A 1. 1.1. Dados os seguintes elementos: B, O, C e F, ordéneos en

Διαβάστε περισσότερα

CATABOLISMO. Carmen Cid Manzano. I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense. Departamento Bioloxía e Xeoloxía.

CATABOLISMO. Carmen Cid Manzano. I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense. Departamento Bioloxía e Xeoloxía. CATABOLISMO Carmen Cid Manzano I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense. Departamento Bioloxía e Xeoloxía. Nos procesos catabólicos as moléculas orgánicas degrádanse, paso a paso, ata formar outras moléculas máis

Διαβάστε περισσότερα

ECOSISTEMAS. biotopo. Biotopo + biocenose biocenose. ecosistema

ECOSISTEMAS. biotopo. Biotopo + biocenose biocenose. ecosistema ECOSISTEMAS biotopo ecosistema Biotopo + biocenose biocenose ECOSISTEMA formado pola interacción BIOTOPO conxunto de MEDIO FÍSICO FACTORES FISICOS E QUIMICOS Temperatura Ph Humidade Salinidade... BIOCENOSE

Διαβάστε περισσότερα

XEOMETRÍA NO ESPAZO. - Se dun vector se coñecen a orixe, o módulo, a dirección e o sentido, este está perfectamente determinado no espazo.

XEOMETRÍA NO ESPAZO. - Se dun vector se coñecen a orixe, o módulo, a dirección e o sentido, este está perfectamente determinado no espazo. XEOMETRÍA NO ESPAZO Vectores fixos Dos puntos do espazo, A e B, determinan o vector fixo AB, sendo o punto A a orixe e o punto B o extremo, é dicir, un vector no espazo é calquera segmento orientado que

Διαβάστε περισσότερα

Física P.A.U. ÓPTICA 1 ÓPTICA

Física P.A.U. ÓPTICA 1 ÓPTICA Física P.A.U. ÓPTICA 1 ÓPTICA PROBLEMAS DIOPTRIO PLANO 1. Un raio de luz de frecuencia 5 10 14 Hz incide, cun ángulo de incidencia de 30, sobre unha lámina de vidro de caras plano-paralelas de espesor

Διαβάστε περισσότερα

PAU SETEMBRO QUÍMICA Cualificación: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualificarase con 2 puntos.

PAU SETEMBRO QUÍMICA Cualificación: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualificarase con 2 puntos. PAU SETEMBRO 2014 Código: 27 QUÍMICA Cualificación: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualificarase con 2 puntos. OPCIÓN A 1. Indique razoadamente, si son verdadeiras ou falsas as seguintes

Διαβάστε περισσότερα

PROGRAMACIÓN 2º BACHARELATO QUÍMICA 1

PROGRAMACIÓN 2º BACHARELATO QUÍMICA 1 PROGRAMACIÓN 2º BACHARELATO QUÍMICA 1 PROGRAMACIÓN 2º BACHARELATO QUÍMICA 2 1. OBXECTIVOS. O Departamento seguirá as recomendacións da CIuG, e en aplicación do Decreto 231/2002 do 6 de xuño(dog do 15 de

Διαβάστε περισσότερα

Parte científico-técnica TECNOLOXÍA [CM.PC.002]

Parte científico-técnica TECNOLOXÍA [CM.PC.002] Parte científico-técnica TENOLOÍ [M.P.002] 1. Formato da proba Formato proba constará de cinco problemas e nove cuestións tipo test, distribuídos así: Problema 1: tres cuestións. Problema 2: dúas cuestións.

Διαβάστε περισσότερα

Curso LÍPIDOS. Tema 3. Bioloxía 2º Bacharelato

Curso LÍPIDOS. Tema 3. Bioloxía 2º Bacharelato Curso 2014-2015 LÍPIDOS Tema 3 Bioloxía 2º Bacharelato Temario CIUGA Tema 3 Lípidos. Concepto, clasificación e funcións biolóxicas dos lípidos. Estrutura, propiedades e funcións dos ácidos graxos. Lípidos

Διαβάστε περισσότερα

ln x, d) y = (3x 5 5x 2 + 7) 8 x

ln x, d) y = (3x 5 5x 2 + 7) 8 x EXERCICIOS AUTOAVALIABLES: CÁLCULO DIFERENCIAL. Deriva: a) y 7 6 + 5, b) y e, c) y e) y 7 ( 5 ), f) y ln, d) y ( 5 5 + 7) 8 n e ln, g) y, h) y n. Usando a derivada da función inversa, demostra que: a)

Διαβάστε περισσότερα

Química P.A.U. ELECTROQUÍMICA 1 ELECTROQUÍMICA

Química P.A.U. ELECTROQUÍMICA 1 ELECTROQUÍMICA Química P.A.U. ELECTROQUÍMICA 1 ELECTROQUÍMICA PROBLEMAS REACCIÓNS 1. Por oxidación do ión bromuro con ión permanganato [tetraoxomanganato(vii)] no medio ácido, obtense bromo (Br 2) e o sal de manganeso(ii):

Διαβάστε περισσότερα

Física e Química 4º ESO

Física e Química 4º ESO Física e Química 4º ESO DEPARTAMENTO DE FÍSICA E QUÍMICA Física: Temas 1 ao 6. 01/03/07 Nome: Cuestións 1. Un móbil ten unha aceleración de -2 m/s 2. Explica o que significa isto. 2. No medio dunha tormenta

Διαβάστε περισσότερα

As nanopartículas metálicas

As nanopartículas metálicas As nanopartículas metálicas Manolo R. Bermejo Ana M. González Noya Marcelino Maneiro Rosa Pedrido Departamento de Química Inorgánica Contido Introdución Qué son os NANOMATERIAIS INORGÁNICOS Qué son as

Διαβάστε περισσότερα

Carmen Cid Manzano. I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense. Departamento Bioloxía e Xeoloxía.

Carmen Cid Manzano. I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense. Departamento Bioloxía e Xeoloxía. PROTEÍNAS Carmen Cid Manzano I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense. Departamento Bioloxía e Xeoloxía. CONCEPTO As proteínas pódense definir como polímeros formados pola unión, mediante enlaces peptídicos, de unidades

Διαβάστε περισσότερα

Palabra derivada de glicosa pois se pensaba que tódolos glícidos procedian desta. As biomoléculas máis abundantes da natureza

Palabra derivada de glicosa pois se pensaba que tódolos glícidos procedian desta. As biomoléculas máis abundantes da natureza Palabra derivada de glicosa pois se pensaba que tódolos glícidos procedian desta. As biomoléculas máis abundantes da natureza GLÍCIDOS : características xerais Biomoléculas formadas por C, H y O, en una

Διαβάστε περισσότερα

Código: 27 PAU XUÑO 2012 QUÍMICA OPCIÓN A OPCIÓN B

Código: 27 PAU XUÑO 2012 QUÍMICA OPCIÓN A OPCIÓN B PAU Código: 27 XUÑO 2012 QUÍMICA Cualificación: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualificarase con 2 puntos. OPCIÓN A 1. Cos seguintes datos E (Fe²+/Fe) = -0,44 e E (Ag+/Ag) = +0,80,

Διαβάστε περισσότερα

Exercicios das PAAU clasificados por temas

Exercicios das PAAU clasificados por temas Exercicios das PAAU clasificados por temas. 1996-2008 Índice: Unidade 1: CÁLCULOS NUMÉRICOS ELEMENTAIS EN QUÍMICA... 1 Unidade 2: ESTRUCTURA DA MATERIA... 4 Unidade 3: ENLACE QUÍMICO... 6 Unidade 4: TERMOQUÍMICA...

Διαβάστε περισσότερα

S1301005 A REACCIÓN EN CADEA DA POLIMERASA (PCR) NA INDUSTRIA ALIMENTARIA EXTRACCIÓN DO ADN EXTRACCIÓN DO ADN CUANTIFICACIÓN. 260 280 260/280 ng/µl

S1301005 A REACCIÓN EN CADEA DA POLIMERASA (PCR) NA INDUSTRIA ALIMENTARIA EXTRACCIÓN DO ADN EXTRACCIÓN DO ADN CUANTIFICACIÓN. 260 280 260/280 ng/µl CUANTIFICACIÖN 26/VI/2013 S1301005 A REACCIÓN EN CADEA DA POLIMERASA (PCR) NA INDUSTRIA ALIMENTARIA - ESPECTROFOTÓMETRO: Cuantificación da concentración do ADN extraido. Medimos a absorbancia a dúas lonxitudes

Διαβάστε περισσότερα

Física P.A.U. VIBRACIÓNS E ONDAS 1 VIBRACIÓNS E ONDAS

Física P.A.U. VIBRACIÓNS E ONDAS 1 VIBRACIÓNS E ONDAS Física P.A.U. VIBRACIÓNS E ONDAS 1 VIBRACIÓNS E ONDAS INTRODUCIÓN MÉTODO 1. En xeral: a) Debúxanse as forzas que actúan sobre o sistema. b) Calcúlase cada forza. c) Calcúlase a resultante polo principio

Διαβάστε περισσότερα

PAU XUÑO 2016 QUÍMICA

PAU XUÑO 2016 QUÍMICA PAU Código: 7 XUÑO 016 QUÍICA Cualificación: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualificarase con puntos. Todas as cuestións teóricas deberán ser razoadas. OPCIÓN A 1. 1.1. Xustifique,

Διαβάστε περισσότερα

A proba constará de vinte cuestións tipo test. As cuestións tipo test teñen tres posibles respostas, das que soamente unha é correcta.

A proba constará de vinte cuestións tipo test. As cuestións tipo test teñen tres posibles respostas, das que soamente unha é correcta. Páxina 1 de 9 1. Formato da proba Formato proba constará de vinte cuestións tipo test. s cuestións tipo test teñen tres posibles respostas, das que soamente unha é correcta. Puntuación Puntuación: 0.5

Διαβάστε περισσότερα

PAU XUÑO QUÍMICA Cualificación: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualificarase con 2 puntos. OPCIÓN A

PAU XUÑO QUÍMICA Cualificación: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualificarase con 2 puntos. OPCIÓN A PAU XUÑO 2012 Código: 27 QUÍMICA Cualificación: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualificarase con 2 puntos. OPCIÓN A 1. Cos seguintes datos E (Fe 2+ /Fe) = -0,44 e E (Ag + /Ag) =

Διαβάστε περισσότερα

Física P.A.U. ÓPTICA 1 ÓPTICA

Física P.A.U. ÓPTICA 1 ÓPTICA Física P.A.U. ÓPTICA 1 ÓPTICA PROBLEMAS DIOPTRIO PLANO 1. Un raio de luz de frecuencia 5 10¹⁴ Hz incide cun ángulo de incidencia de 30 sobre unha lámina de vidro de caras plano-paralelas de espesor 10

Διαβάστε περισσότερα

PROBLEMAS DE SELECTIVIDADE: EQUILIBRIO QUÍMICO

PROBLEMAS DE SELECTIVIDADE: EQUILIBRIO QUÍMICO PROBLEMAS DE SELECTIVIDADE: EQUILIBRIO QUÍMICO 3013 2. Para a seguinte reacción: 2NaHCO 3(s) Na 2 CO 3(s) + CO 2(g) + H 2 O (g) ΔH

Διαβάστε περισσότερα

Proba de Avaliación do Bacharelato para o Acceso á Universidade XUÑO 2018

Proba de Avaliación do Bacharelato para o Acceso á Universidade XUÑO 2018 Proba de Avaliación do Bacharelato para o Acceso á Universidade Código: 24 XUÑO 2018 QUÍMICA Cualificación: O alumno elixirá UNHA das dúas opcións. Cada pregunta cualificarase con 2 puntos. OPCIÓN A 1.

Διαβάστε περισσότερα

O MOVEMENTO. A ACELERACIÓN 21/10/05

O MOVEMENTO. A ACELERACIÓN 21/10/05 O MOVEMENTO. A ACELERACIÓN 21/10/05 1. Considerando a seguintes gráfica posición-tempo, indicar a. En qué casos a velocidade é constante. b. Quén se está a mover no sentido positivo c. En qué casos hai

Διαβάστε περισσότερα

Física A.B.A.U. GRAVITACIÓN 1 GRAVITACIÓN

Física A.B.A.U. GRAVITACIÓN 1 GRAVITACIÓN Física A.B.A.U. GRAVITACIÓN 1 GRAVITACIÓN PROBLEMAS 1. A luz do Sol tarda 5 10² s en chegar á Terra e 2,6 10³ s en chegar a Xúpiter. a) O período de Xúpiter orbitando arredor do Sol. b) A velocidade orbital

Διαβάστε περισσότερα

Curso A TEORÍA CELULAR. Tema 7. Bioloxía 2º Bacharelato

Curso A TEORÍA CELULAR. Tema 7. Bioloxía 2º Bacharelato Curso 2012-2013 A TEORÍA CELULAR Bioloxía 2º Bacharelato Temario CIUGA Niveis de organización dos seres vivos. Antes de empezar a falar da auga e sales minerais e das biomoléculas, é interesante explicar

Διαβάστε περισσότερα

Química 2º Bacharelato Cálculos elementais e Termoquímica 14/01/08

Química 2º Bacharelato Cálculos elementais e Termoquímica 14/01/08 Química 2º Bacharelato álculos elementais e Termoquímica 14/1/8 DEPARTAMENTO DE FÍSIA E QUÍMIA Nome: UALIFIAIÓN: UESTIÓNS =2 PUNTOS ADA UNHA; PROBLEMAS: 2 PUNTOS ADA UN; PRÁTIA: 2 PUNTOS PROBLEMAS (Responda

Διαβάστε περισσότερα