ΤΕΧΝΕΣ-ΜΟΥΣΙΚΗ-ΧΟΡΟΣ. Τσανίνου Κωνσταντίνα Στιβακτάκη Πελαγία Ρασιδάκης Γιώργος. Σχολικό έτος Α' τετράμηνο

Transcript

1 ΤΕΧΝΕΣ-ΜΟΥΣΙΚΗ-ΧΟΡΟΣ Ομάδα: «ΑLL STARS» Ξεζωνάκη Γεωργία Τσανίνου Κωνσταντίνα Στιβακτάκη Πελαγία Ρασιδάκης Γιώργος Σχολικό έτος Α' τετράμηνο 1

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ...3 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ..4 ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΕ Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ.5 ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ..8 ΤΙ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ..9 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ.10 ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ 11 ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ.12 ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ.13 ΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝO..14 ΟΙ ΠΡΟΔΡΟΜΟΙ ΤΩΝ ΤΡΑΓΙΚΩΝ 16 OI ΤΡΕΙΣ ΜΕΓΑΛΟΙ ΤΡΑΓΙΚΟΙ.18 ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ...26 ΤΡΙΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ..28 ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΤΕΧΝΙΚΑ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 30 ΔΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ.31 ΧΟΡΗΓΟΙ.32 ΕΝΔΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Η ΘΟΠΟΙΩΝ 33 ΑΛΛΑ ΓΝΩΣΤΑ ΘΕΑΤΡΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 34 ΗΘΟΠΟΙΟΙ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ.37 ΗΘΟΠΟΙΟΙ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ..43 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..49 2

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η τέχνη είναι το υψηλότερο μέσο που βοηθάει τους ανθρώπους να πλησιάσουν ο ένας τον άλλον. Είναι ο δρόμος από όπου το άτομο επιστρέφει στην ομάδα. Επιπροσθέτως, η τέχνη κάνει τον άνθρωπο ικανό να κατανοεί την πραγματικότητα και όχι μόνο τον βοηθά να την υπομένει, αλλά και δυναμώνει την απόφαση του να την κάνει πιο ανθρώπινη και πιο αντάξια του ανθρώπινου γένους. Η τέχνη δεν μπορεί να επιδιώκει την θεραπεία καμίας άλλης αξίας, παρά της αξίας του ωραίου. Όπου το ωραίο παύει να είναι ο σκοπός και γίνεται μέσο προς σκοπών, εκεί παύει να υπάρχει τέχνη. Ακόμα όλες οι τέχνες πολιτεύονται, στηρίζονται πάνω στις κυρίαρχες αξίες του καιρού τους και όλες γίνονται στηρίγματα αυτών των αξιών. Δυο από τις σπουδαιότερες μορφές τέχνης αποτελούν το θέατρο και ο κινηματογράφος, όπου ο άνθρωπος αναζητά τρόπους για να δραπετεύσει από την καθημερινότητα κι το πρόβλημα της. Ο κινηματογράφος και το θέατρο είναι γνήσια ψυχαγωγία και δίνουν την δυνατότητα στον άνθρωπο να διευρύνει τους πνευματικούς τους ορίζοντες και βρίσκουν απαντήσεις στα καθημερινά ερωτήματα τους μέσα από τις παραστάσεις. Συνοψίζοντας η αξία της τέχνης στις μέρες μας είναι τόσο σπουδαίο όμως έχει παρουσιάσει έξαρση επειδή ο άνθρωπος στρέφεται σε τυποποιημένες μορφές διασκέδασης και χάνει το ιδανικό της τέχνης 3

4 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ «Ο κινηματογράφος ή αλλιώς σινεμά αποτελεί σήμερα την αποκαλούμενη και έβδομη τέχνη, δίπλα στη γλυπτική, τη ζωγραφική, το χορό, την αρχιτεκτονική, τη μουσική και τη λογοτεχνία. Αρχικά εμφανίστηκε περισσότερο ως μια νέα τεχνική καταγραφής της κίνησης και απτικοποίησης της.» 1 Εικόνα 1 ταινία 1 Κινηματογράφος 4

5 ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΕ Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ Η εφεύρεση του κινηματογράφου είναι αποτέλεσμα πολλών σπουδαίων ανακαλύψεων σε πολλούς επιστημονικούς τομείς. Το πανάρχαιο όνειρο της αναπαράστασης της πραγματικότητας ήρθε να το εκπληρώσει η φωτογραφία το Για τις ανακαλύψεις που οδήγησαν στην φωτογραφία μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα στην ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ. Η ανάγκη για την αναπαράσταση και την καταγραφή της κίνησης, αλλά και η ανάγκη για αφήγηση φανταστικών εντυπωσιακών ιστοριών βρήκαν στον κινηματογράφο την ολοκληρωμένη έκφρασης τους. Στις ρίζες της προϊστορίας του κινηματογράφου θα συναντήσουμε πρώτη και καλύτερη την "Σπηλιά" του Πλάτωνα, που στα μαγικά τοιχώματα της προβάλλονται τα πιο παράξενα θεάματα. Θα συναντήσουμε τον αρχαίο συγγραφέα Λουκιανό που σε ένα φανταστικό του διήγημα για ένα ταξίδι στην Σελήνη, κάνει αναφορά σε ένα καθρέπτη τοποθετημένο στο άνοιγμα ενός πηγαδιού, όπου μέσα του μπορεί κανείς να δει σκηνές και ομιλίες από τη ζωή των ανθρώπων στη Γη. Ο Πτολεμαίος είναι αυτός που πρώτος κατασκεύασε μια συσκευή οπτικού τρικ (Ο δίσκος του Πτολεμαίου) που στηρίζονταν στην κίνηση του δίσκου, που τμήματα του ήταν βαμμένα με διαφορετικά χρώματα. Λίγο νωρίτερα ο μεγάλος εφευρέτης της αρχαιότητας, ο Ήρων, επινόησε ένα σύστημα με καθρέπτες που με τα παιγνίδια φωτός και σκιάς που δημιουργούσαν εντυπωσίαζαν τους θεατές. 'Όλα αυτά όμως ήρθε να τα διακόψει ο χριστιανικός μεσαίωνας, που τα θεώρησε σαν ειδωλολατρικές απάτες και πράγματα του διαβόλου και διέκοψε την περαιτέρω ανάπτυξή τους. Τα οπτικά πειράματα ξαναεμφανίζονται στην ιστορία με την αναγέννηση. Η πιο σημαντική ανακάλυψη ήταν αυτή του "Μαγικού φαναριού". Πολλοί είναι οι διεκδικητές της πατρότητας. Ο Christian Huygens, ο Rasmussen Walgenstein, ο Reeves, ο 5

6 Dechales. Πρώτος το περιγράφει ο ιησουίτης μοναχός Αθανάσιος Κίρχερ (Athanasius Kircher) στο έργο του "Η μεγάλη τέχνη του φωτός και της σκιάς (Ars Magna Lucis et Umbrae). Ο μαγικός φανός ήταν ο πρόδρομος του προβολέα διαφανειών και με τις διάφορες παραλλαγές και μετεξελίξεις του, κρατήθηκε σε χρήση και μεγάλη δημοτικότητα μέχρι τον 19ο αιώνα( lanterna magica). Το 1816, ο μετέπειτα εφευρέτης της στερεοσκοπικής φωτογραφίας Sir David Brewster κατασκεύασε το πρώτο καλειδοσκόπιο (Kaleidoscope). Την δεκαετία του 1820 ο Βέλγος φυσικός Joseph Antoine Ferdinand Plateau κατασκεύασε το ανορθωσκόπιο (Anorthoscope) και πολύ σύντομα το φενακιστισκόπιο (Phenakistiscope) που κυκλοφόρησε στην αγορά και με άλλα ονόματα (Phantasmascope ή Fantoscope). Το 1825 ο Paris κατασκεύασε το Θαυματοσκόπιο (Thaumatrope) που φαίνεται να ήταν μια ιδέα του Sir John Herschel. To 1834 ο William George Horner φτιάχνει ένα σύστημα που το ονομάζει Daedalum που θα ξεχαστεί για πάνω από 30 χρόνια και θα επανέρθει από τους William F. Lincoln και M. Bradley με το όνομα Zoetrope. Με τη γρήγορη κίνηση του και τις ζωγραφισμένες του εικόνες, μοιάζει με κινούμενο σχέδιο. Αυτός που έφτασε κοντά στον κινηματογράφο όσο κανένας άλλος, ήταν ο Γάλλος Emile Reynaud το Αν αντί για τις ζωγραφισμένες χάρτινες ταινίες του, είχε σκεφτεί να προβάλει φιλμ με το πραξινοσκόπιο του (Praxinoscope), θα μιλάγαμε για αυτόν σήμερα σαν τον εφευρέτη του κινηματογράφου. Όμως τον Ρενό μπορούμε να τον θεωρούμε τον πατέρα των ταινιών κινουμένων σχεδιών. Μια διαμάχη για τον καλπασμό των αλόγων και ένα στοίχημα δολαρίων του κυβερνήτη της Καλιφόρνιας ήταν η αιτία να έρθει ο Muybridge στο προσκήνιο της δημοσιότητας. ο Eadweard Muybridge ήταν γνωστός για τις φωτογραφικές μελέτες της κίνησης και ο κυβερνήτης Stadford, ζήτησε τη συνδρομή του για να αποδείξει τους ισχυρισμούς του. Ο Maybridge έστησε μια κατασκευή με 30 μηχανές που ο φωτοφράχτης τους άνοιγε από μια κλωστή που έσπαζε το άλογο καθώς περνούσε απο μπροστά τους. 6

7 Η σειρά αυτή των φωτογραφιών έκαναν διάσημο τον Muybridge και γέννησαν την ιδέα της κινηματογραφικής κάμερας. Μέχρι αυτό το σημείο η ανθρώπινη γνώση είχε δώσει όσα χρειάζονταν.τώρα ήρθε η σειρά του Thomas Edison και των Louis και Auguste Lumières να ανακαλύψουν τον κινηματογράφο. 7

8 ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920, ο κινηματογράφος παρέμενε χωρίς ήχο (βουβός κινηματογράφος) και συχνά οι προβολές ταινιών συνοδεύονταν από ζωντανή μουσική. Η ιστορία του ηχογραφημένου κινηματογραφικού ήχου ξεκίνησε το 1926, όταν η Warner Brothers παρουσίασε μία συσκευή (Vitaphone), η οποία έδινε τη δυνατότητα αναπαραγωγής μουσικής, μέσω ενός δίσκου που συγχρονιζόταν με την μηχανή προβολής της ταινίας. Βασισμένη σε αυτή τη νέα τεχνολογία, στα τέλη του 1927, κυκλοφόρησε η ταινία The Jazz Singer, η οποία αν και κατά το μεγαλύτερο μέρος της ήταν βουβή, υπήρξε η πρώτη που περιείχε διαλόγους. Περίπου την ίδια περίοδο με την προσαρμογή του ήχου, ξεκίνησαν συστηματικές προσπάθειες για την προσθήκη χρώματος. Έγχρωμες ταινίες είχαν ήδη εμφανιστεί από τις αρχές του 20ου αιώνα, μέσω του χρωματισμού των κινηματογραφικών καρρέ με το χέρι, μέθοδος που εγκαταλείφθηκε σταδιακά, σε συνδυασμό και με την αύξηση της διάρκειας των ταινιών. Ανάμεσα στις πρώτες συνθετικές μεθόδους προσθήκης χρώματος, υπήρξε η Technicolor, η οποία τελειοποιήθηκε το 1941 (Monopack Technicolor), αν και παρέμενε ακριβή λόγω των περίπλοκων σταδίων διαχωρισμού και εμφάνισης των χρωμάτων. Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, εμφανίστηκε επιπλέον το έγχρωμο αρνητικό φιλμ της εταιρίας Eastman Kodak, το οποίο δεν απαιτούσε διαδικασία διαχωρισμού των χρωμάτων. Αν και μέχρι τη δεκαετία του 1950, η παραγωγή έγχρωμων ταινιών μειοψηφούσε, κατά τη δεκαετία του 1960 και χάρη στην ανάπτυξη της σχετικής τεχνολογίας, ο έγχρωμος κινηματογράφος επικράτησε. 8

9 ΤΙ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ Στην εποχή του θεάματος και των διευρυμένων κωδίκων επικοινωνίας μέσα από τις νέες ψηφιακές μορφές έκφρασης (κινηματογράφος, βίντεο, πολυμέσα, διαδίκτυο), ο ρόλος του κινηματογράφου επαναπροσδιορίζεται, αποκτώντας μια νέα παιδευτική διάσταση, η οποία, αν και εφόσον χρησιμοποιηθεί σωστά από τους «πολιτιστικούς διαχειριστές» του, μπορεί να προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες κοινωνικής μάθησης και αισθητικής καλλιέργειας στους ανήλικους θεατές. Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι η κινηματογραφική παιδεία, την οποία καλείται να εκτελέσει ο κινηματογράφος ως ένα «άλλος» παροχέας περιεχομένου, μπορεί να συμβάλλει σε μια ρεαλιστικότερη πρόσληψη της πραγματικότητας, σε μια κοινωνική νοημοσύνη, την κοινωνιογνωσία, γεφυρώνοντας τις γνώσεις των ανηλίκων με τις εμπειρίες του έξω-κινηματογραφικού κόσμου. 9

10 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ Το θέατρο είναι ο κλάδος της τέχνης που αναφέρεται στην απόδοση ιστοριών μπροστά σε κοινό, με τη χρήση κυρίως του λόγου, αλλά και της μουσικής και του χορού. Το θέατρο μπορεί να έχει διάφορες μορφές, όπως είναι ο μονόλογος, η όπερα, το μπαλέτο, η παντομίμα κ.ά. Το θέατρο δημιουργήθηκε για πρώτη φορά στην Αρχαία Αθήνα, σαν μια εξέλιξη του διθυράμβου. Οι πρώτες μορφές του θεάτρου σε όλη τη διάρκεια της ελληνικής αρχαιότητας ήταν η τραγωδία, η κωμωδία και το σατυρικό δράμα. Στο αρχαίο ελληνικό θέατρο πρωταγωνιστούσαν μονάχα άντρες και ακόμη και σε γυναικείους ρόλους ντύνονταν οι ίδιοι γυναίκες. Εικόνα 2 αρχαίο θέατρο 10

11 ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ Στην αρχή τα θέατρα ήταν ξύλινα, κατασκευασμένα σε ανοιχτό χώρο. Αργότερα διάλεγαν πλαγιές λόφων, που τις διαμόρφωναν σε θέατρο. Αναφέρουμε κατ' αρχήν πως δημιουργήθηκε εξελικτικά το θέατρο, δηλαδή ο χώρος του αρχαίου θεάτρου. Η παράσταση του δράματος τραγωδία -κωμωδία- σατυρικό δράμα).είναι γνωστό ότι τα δράματα διδάσκονταν πάντοτε την ημέρα και στο ύπαιθρο. Συγκεντρώνονταν οι θεατές γύρω από ένα κυκλικό χώρο, ο οποίος ονομάζονταν ορχήστρα. Στη μέση η ορχήστρα είχε ένα βωμό του θεού, τη θυμέλη. Γύρω από το βωμό "ωρχείτω" ο χορός, ενώ ο λαός παρακολουθούσε όρθιος γύρω από την ορχήστρα. Με τη δημιουργία των υποκριτών παρουσιάστηκε η ανάγκη ενός στεγασμένου χώρου, όπου οι υποκριτές θα αλλάζουν ενδυμασία, θα μεταμφιέζονταν και θα φύλαγαν τα ρούχα τους. Χάρη των θεατών για να ακούν δηλ. καλά και να βλέπουν άνετα κατασκευάστηκαν γύρω από την ορχήστρα τα ξύλινα καθίσματα ή "ικρία", σε ομόκεντρα ημικύκλια,σε σχήμα αμφιθεατρικό, όπως λέμε σήμερα ώστε να βλέπουν όλοι. Έτσι δημιουργήθηκε το πρώτο ξύλινο θέατρο. Τα ικρία άρχισαν σίγα-σίγα όμως να καίγονται από πυρκαγιές και έτσι κατασκευάστηκε το πέτρινο θέατρο. Το θέατρο διακρινόταν από τρία βασικά μέρη την ορχήστρα, β)τη σκηνή, γ)το κυρίως τοίχος του κτιρίου. 11

12 ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ Ο νεοελληνικός Διαφωτισμός, που αποβλέπει στην ανεξαρτησία των Ελλήνων έχει ως κύριο μέλημά του την παιδεία που αναπτύσσεται και με το θέατρο. Το νεοελληνικό θέατρο εξελίσσεται γρηγορότερα στις ελληνικές περιοχές που είχαν μακροχρόνια επαφή με το δυτικό πολιτισμό όπως οι βενετοκρατούμενες, οι κοινότητες του εξωτερικού και οι τουρκοκρατούμενες (Πόλη, Σμύρνη, Ηγεμονίες). Τα ξένα θεατρικά έργα αρχίζουν να μεταφράζονται, και οι πρωτότυπες δημιουργίες διαδέχονται η μία την άλλη. Ταυτόχρονα παρατηρείται μία στροφή προς την κλασσική αρχαιότητα, ένας ανθρωπισμός που εκφράζεται με θεατρικά έργα (Η Ελλάς και ο Ξένος, ο θάνατος του Δημοσθένους). Λίγο αργότερα στην Οδησσό οι θεατρικές παραστάσεις παρακολουθούνται από τον αυτοκράτορα, ενώ στο Βουκουρέστι ανθεί η θεατρική τέχνη. Η άνθηση αυτή ξεκινάει από το 1814 και συνεχίζεται μετά την εθνική απελευθέρωση. Το 1835 διαμορφώνεται το πρώτο υπαίθριο θέατρο και το 1840 το πρώτο χειμερινό της Αθήνας. Τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν αριστουργηματικά επιτεύγματα στον νεοελληνικό θεατρικό λόγο με βασικότερο την παράσταση του μολιερικού φιλάργύρου. Συνυφασμένη με την τραγωδία ήταν και η ρητορική. Οι ποιητές, θέλοντας να διαποτίσουν τα ήθη με τους εθνικούς αγώνες, χρησιμοποιούσαν ρητορικά σχήματα. 12

13 ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ Η κωμωδία: όπου έτσι χαρακτηρίζεται κάθε έργο που έχει ως σκοπό να διασκεδάσει μέσω κάποιου χιουμοριστικού θέματος. Η ακαδημαϊκή της έννοια, επηρεασμένη από το αρχαίο ελληνικό θέατρο, είναι συνήθως διαφορετική και συνυφασμένη με την σατιρική κωμωδία πολιτικού θέματος. Ακόμα η κωμωδία παρουσιάζεται σε πολλές μορφές, όπως την θεατρική, από όπου ξεκίνησε μέσω του αρχαίου θεάτρου, την τηλεοπτική και την σόλο όρθια κωμωδία. Όμως η επιρροή της κωμωδίας μπορεί να είναι σημαντική σε κοινωνικό επίπεδο. Για παράδειγμα, η Δημοκρατία της Αρχαίας Αθήνας ενισχύθηκε μέσω έργων κωμωδίας που είχαν ως μέσο τη σάτιρα για να διακωμωδήσουν αρνητικά στοιχεία της κοινότητας. Η τραγωδία: όπου είναι ένα δραματικό είδος ποιητικού λόγου που εμφανίστηκε στην Αρχαία Ελλάδα. Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης στο έργο του Περί Ποιητικής, δίνει τον εξής ορισμό της τραγωδίας: Ἐστὶν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι ἀπαγγελίας, δι ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν Δηλαδή, "είναι λοιπόν η τραγωδία μίμηση (δηλ. αναπαράσταση επί σκηνής) πράξης σημαντικής και ολοκληρωμένης, η οποία έχει κάποια διάρκεια, με λόγο ποιητικό ("γλυκό" ή "διανθισμένο", στην κυριολεξία), τα μέρη της οποίας διαφέρουν στη φόρμα τους, που παριστάνεται ενεργά και δεν απαγγέλλεται, η οποία προκαλώντας τη συμπάθεια και το φόβο του θεατή τον αποκαθάρει (λυτρώνει) από παρόμοια ψυχικά συναισθήματα. 13

14 Το σατυρικό δράμα: το οποίο είναι είδος δραματικής ποίησης αποκλειστικά ελληνικό που δημιουργήθηκε αλλά και καλλιεργήθηκε παράλληλα με τα άλλα δύο είδη του δράματος, την Τραγωδία και την Κωμωδία. ΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΟ Ο κύριος συντελεστής μίας παράστασης ήταν ο ποιητής ο οποίος τουλάχιστον στην αρχαιότητα, συγκέντρωνε στο πρόσωπό του το ρόλο του συγγραφέα, του σκηνοθέτη, του σκηνογράφου, του ηθοποιού, του συνθέτη και του χορογράφου. Με άλλα λόγια ήταν ο μοναδικός οργανωτής και εκτελεστής της παράστασης. Όμως με τον πολλαπλασιασμό των παραστάσεων και την βαθμιαία αύξηση των υποκριτών που είχε ως συνέπεια την δημιουργία συντεχνίας ηθοποιών, οι παραπάνω ρόλοι ενετίθεντο σε διαφορετικούς συντελεστές. Επιπλέον η ερμηνεία των θεατρικών ρόλων, είχε ανατεθεί σε επαγγελματίες ηθοποιούς. Η εμφάνιση των ηθοποιών στην σκηνή ήταν λαμπρή, μεγαλειώδης, όπως ταίριαζε και στους ρόλους αλλά και στον γενικότερο χαρακτήρα του θεάτρου του οποίου βασικό γνώρισμα ήταν η μεγαλοπρέπεια. Ο υποκριτής φορούσε προσωπείο και κουστούμι, ανάλογο με την εξουσία του (ποδήρεις χιτώνες για τους βασιλιάδες, αγρηνόν για τους μάντεις). Τα κουστούμια ήταν για οπτικούς και λειτουργικούς ρόλους εξογκωμένα, έτσι ώστε οι ήρωες να είναι επιβλητικοί. Τα προσωπεία, πήλινα ή δερμάτινα, έντονα ζωγραφισμένα χωρίς να αποδίδουν διάφορους χαρακτήρες του ίδιου προσώπου, χρησίμευαν αφενός στην εξιδανίκευση των ηρώων αφετέρου στην γέννηση κατάλληλων συναισθημάτων των θεατών. Ακόμη φορούσαν υπερυψωμένα υποδήματα που μπορεί να δυσκόλευαν το βάδισμα όμως έδιναν έναν τελετουργικό κινησιακό τύπο. Ακόμα ο Χορός παράλληλα με το τραγούδι χόρευε με εκφραστικές και μιμητικές κινήσεις. Η ενδυμασία τους ήταν απλούστερη απ' αυτή των υποκριτών. Μάλιστα ο Κ. Κουν 14

15 χαρακτήρισε το χορό ως πρωταρχικό παράγοντα του αρχαίου θεάτρου, γιατί ως εκπρόσωπος της κοινής γνώμης και ουδέτερος παρατηρητής, προέβαλε τα πάθη των ηρώων και τα μηνύματα των ποιητών και διαμόρφωνε το λεκτικό, το ηχητικό, και το νοηματικό πλαίσιο της παράστασης. Άλλοτε έπαιρνε και κάποιο χαρακτήρα, όμως πολλές φορές δεν είχε το θάρρος να στηλιτεύσει όπως πρέπει ένα ανοσιούργημα που ο ίδιος είχε παρατηρήσει. Επικεφαλής του χορού ήταν ο αυλητής, που με την συνοδεία αυλού πλαισίωνε την κίνηση και την όρχηση. Έμπαινε από την δεξιά πάροδο και μόνο ο κορυφαίος διαλεγόταν με τους υποκριτές. Οι δραματικοί αγώνες γίνονταν με παλλαϊκή συμμετοχή. Κάθε χρόνο στο θέατρο του Διονύσου, συγκεντρώνονταν χιλιάδες Αθηναίοι κάθε ηλικίας. Το κράτος χορηγούσε στους φτωχούς πολίτες δωρεάν εισιτήρια ώστε να μπορούν να παρακολουθήσουν θέατρο που είχε παιδαγωγικό και ψυχαγωγικό ρόλο. Οι πρώτες θέσεις, που ονομάζονταν προεδρίες ήταν προορισμένες για τους άρχοντες. Ο ιερέας του Διονύσου κατελάμβανε την κεντρικότερη και επισημότερη έδρα. Οι ραβδούχοι, κρατώντας ραβδιά, ήταν υπεύθυνοι για την ταξινόμηση των θεατών και την επιβολή της τάξης. Το αθηναϊκό κοινό ήταν πληροφορημένο για την υπόθεση του έργου αφού δύο μέρες πριν την παράσταση οι ποιητές σε ένα κλειστό θέατρο το Ωδείο, πραγματοποιούσαν τον προάγωνα. Ήταν ένα είδος διδασκαλίας, στην οποία οι ποιητές παρουσίαζαν τους συντελεστές και εξηγούσαν τους μύθους στο κοινό. Οι θεατές βρίσκονταν στο θέατρο από την ανατολή του ηλίου, που άρχιζαν οι παραστάσεις, ως αργά το βράδυ. Στην αρχή η είσοδος ήταν ελεύθερη, αργότερα όμως ο θεατρώνης εισέπραττε το σύμβολο, το αντίτιμο του εισιτηρίου. Το κοινό επικροτούσε, επιδοκίμαζε, ενώ αντίθετα όταν κάτι του φαινόταν άδικο τολμούσε να το κατακρίνει, με δριμύτητα. 15

16 ΟΙ ΠΡΟΔΡΟΜΟΙ ΤΩΝ ΤΡΑΓΙΚΩΝ Όπως ξέρουμε τρεις ήταν οι τραγικοί ποιητές οι οποίοι με το έργο τους σημάδεψαν όλους τους αιώνες από τα αρχαία χρόνια ως σήμερα. Όμως πριν από αυτούς, προηγήθηκαν σημαντικοί τραγικοί που μπορεί να γνωρίζουμε ελάχιστα αλλά αξίζει να τους θυμόμαστε αφού υπήρξαν οι προάγγελοι των μεγάλων τραγικών και οι θεμελιωτές της τραγωδίας. Αναφέρουμε ενδεικτικά τους σπουδαιότερους από αυτούς. Στην κορυφή των προδρόμων βρίσκεται ο Θέσπης. Χωρίς την συμβολή του, δεν θα μπορούσαμε να φανταστούμε την τραγωδία όπως πραγματικά είναι. Αυτός εισήγαγε τον πρώτο υποκριτή, πράγμα που σημαίνει ότι αν δεν υπήρχε υποκριτής οι τελετές θα περιείχαν μόνο τραγούδι και χορό και όχι απόκριση. Επομένως η τραγωδία δεν θα είχε γεννηθεί. Σ' αυτόν οφείλονται και άλλες καινοτομίες που κυρίως αφορούν την οπτική της παράστασης. Εκτός από την τρυγία, χρησιμοποιήθηκε ως μέσο μεταμφίεσης των υποκριτών το ψιμύθιο. Επιπλέον έγιναν μεταβολές στα προσωπεία, ο φλοιός ή τα φύλλα αντικαταστάθηκαν από λινό ύφασμα. Τέλος, η θέση του τροχαϊκού τετραμέτρου πήρε το ιαμβικό τρίμετρο. Μετά το Θέσπη αναφέρεται ο μαθητής του Χοιρίλος ο Αθηναίος, ο οποίος τελειοποιώντας τα προσωπεία εισήγαγε τη λαμπρή εμφάνιση των υποκριτών στη σκηνή. Η προσφορά του Πρατίνα του Φλειούσιου ήταν ανεκτίμητη. Υπήρξε ο εφευρέτης του σατυρικού δράματος, μία ανακάλυψη που βοήθησε στην εξέλιξη του δράματος και επηρέασε βαθύτατα την τραγωδία. Ακόμη ο Ρωμαίος ποιητής Έννιος που γνώριζε άριστα την ελληνική γλώσσα, έγραψε τραγωδίες εμπνευσμένες από τους ελληνικούς μυθικούς κύκλους, και θεωρήθηκε περισσότερο επικός ποιητής. 16

17 Το ίδιο και ο Βιργίλιος που συνέθεσε την Αινειάδα κατά το πρότυπο της Οδύσσειας και της Ιλιάδας. Ένας άλλος μαθητής του Θέσπη, ο οποίος διακρίθηκε για την προσφορά του ήταν ο Φρύνιχος. Στην αρχαιότητα δεν υπήρχαν γυναίκες ηθοποιοί αλλά τους γυναικείους ρόλους τους υποδύονταν άντρες μεταμφιεσμένοι σε γυναίκες. Ο Φρύνιχος ήταν ο πρώτος που εισήγαγε τα γυναικεία πρόσωπα. Επίσης υπήρξε πρωτοπόρος και στα θέματα των τραγωδιών. Είχαν ως βάση τα σύγχρονα ιστορικά γεγονότα ενώ όπως γνωρίζουμε μέχρι τώρα, τα θέματα ήταν παρμένα από την μυθολογία ιδίως από τους τρεις μυθικούς κύκλους (Θηβαϊκός, Αργοναυτικός και Τρωικός). Δύο τέτοιες τραγωδίες με υπόθεση από τα Μηδικά, ήταν η "Μιλήτου Άλωσις" και οι "Φοίνισσες". Η πρώτη που περιγράφει τον αφανισμό της Μιλήτου από τους Πέρσες, σύμφωνα με την ιστορική παράδοση, ήταν η αιτία που επιβλήθηκε πρόστιμο στον Φρύνιχο λόγω του ότι θύμισε στους Αθηναίους "οικεία κακά". Η δεύτερη, με την οποία ο ποιητής κέρδισε την πρώτη νίκη, είχε θέμα το θρίαμβο των Ελλήνων στην Σαλαμίνα, καθώς και την απήχηση που είχε στην Περσία. Όλοι οι παραπάνω ποιητές αποδείχθηκαν αξιότιμοι. Το μόνο λυπηρό είναι ότι έχουν διασωθεί πολύ λίγα αποσπάσματα από τα έργα τους. Έτσι δεν μας επιτρέπεται να αξιολογήσουμε και να κατανοήσουμε πλήρως το μέγεθος της προσφοράς τους. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπήρξαν οι πρόδρομοι της ακμής της τραγωδίας, ήταν αυτοί που προετοίμαζαν το έδαφος για να ανθίσει μία νέα μορφή τέχνης. 17

18 ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΜΕΓΑΛΟΙ ΤΡΑΓΙΚΟΙ Τρεις ήταν οι μεγάλοι τραγικοί ποιητές, ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης. Καθένας απ' αυτούς έχει να μας επιδείξει ένα διαφορετικό έργο γιατί οι συνθήκες που έζησαν και έδρασαν ήταν διαφορετικές. Γι' αυτό το λόγο θα τους μελετήσουμε χωριστά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι γίνεται αξιοκρατική κατάταξη των έργων τους. α) ΑΙΣΧΥΛΟΣ i) H ζωή του: Ο Αισχύλος γεννήθηκε στην Ελευσίνα το 525 π.χ. Ο πατέρας του ήταν ιερέας καταγόμενος από την γενεά των Κοδριδών. Η καταγωγή του και το θρησκευτικό οικογενειακό του περιβάλλον επέδρασαν στο χαρακτήρα του πλουτίζοντάς τον με ήθος και ευσέβεια. Ο Συρακούσιος τύραννος Ιέρωνας τον κάλεσε στην Σικελία για να διδάξει. Απέκτησε μεγάλη φήμη που ξεπέρασε τα όρια της Αττικής. Πέθανε στην Γέλα της Σικελίας το 456 π.χ. τόπος που είχε επισκεφτεί τρεις φορές. Πολέμησε στο Μαραθώνα, στη Σαλαμίνα, στις Πλαταιές, με αυτοθυσία. Στη μάχη του Μαραθώνα, το 490 π.χ. πληγώθηκε βαριά, ενώ ο αδελφός του Κυναίγειρος έπεσε ηρωικά στην μάχη. Από τα νεανικά του χρόνια έδειξε ενδιαφέρον για την ποίηση. Θεωρείται ένας από τους γνωστότερους τραγικούς ποιητές της αρχαιότητας αλλά και όλου του κόσμου. ii) Το έργο του: Το έργο του ήταν πολύμορφο. Έγραψε ελεγείες και παιάνες όμως γρήγορα αφοσιώθηκε στην τραγική ποίηση. Κέρδισε 13 νίκες από τις οποίες την πρώτη το 486 π.χ. σε ηλικία 40 ετών. Από τις τραγωδίες, άρτιες σώθηκαν επτά, "Πέρσαι", "επτά επί Θήβας", "Ικέτιδες", "Προμηθεύς Δεσμώτης" και η 18

19 τριλογία "Ορέστεια" (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες). Χαρακτηριστικά των έργων του ήταν η θρησκευτικότητα, η φαντασία, η φιλοσοφική σκέψη, και η γλωσσοπλαστική του ικανότητα (δυνατές εικόνες, τολμηρές μεταφορές, σχήματα λόγου, προσθήκη νέων λέξεων, μεγαλόπρεπες συλλήψεις). Οι μορφές του έχουν τιτανικές διαστάσεις. Θέτει τα προβλήματα που απορρέουν από το αυτεξούσιο, την ανθρώπινη βούληση και την πρωτοβουλία, καθώς και από την θεία πρόνοια σε συνδυασμό με την ανθρώπινη αλαζονεία. Στις Ικέτιδες, η σύγκρουση με τις Θείες δυνάμεις φυλάσσει τις μεγάλες αξίες (έθιμα, φυσικοί νόμοι, θεσμοί). Στους επτά επί Θήβας, οι θεοί τιμωρούν αυτούς που παρασύρονται στο μεθύσι της εξουσίας. Στους Πέρσες ο αλαζόνας ηγεμόνας συντρίβεται, ενώ στην Ορέστεια αναλύεται η πορεία του ανθρώπου από το πρωτόγονο, φυσικό δίκαιο στο θετό, λογικό δίκαιο. Η σημαντικότερη καινοτομία ήταν η εισαγωγή του δεύτερου υποκριτή. Επιπλέον πρόσθεσε χορό, βελτίωσε τα σκηνικά, μείωσε τους άνδρες του χορού από 50 σε 12 και περιόρισε τα λυρικά μέρη δίνοντας μεγαλύτερο βάρος στα επεισόδια. Το έργο του υπήρξε πανανθρώπινο και γι' αυτό τιμήθηκε από την Αθήνα και μετά τον θάνατό του. Ενδείξεις τιμής ήταν η αναβίωση των τραγωδιών του και ο χάλκινος ανδριάντας στο θέατρο του Διονύσου. β) ΣΟΦΟΚΛΗΣ Καινοτομίες: Θα μπορούσε να λεχθεί λοιπόν ότι ο Σοφοκλής, πέρα από ενεργός πολίτης και άγρυπνος στοχαστής, υπήρξε πρωτίστως ένας γνήσιος άνθρωπος του θεάτρου, ο οποίος μέσα στην έξαρση της ποιητικής δημιουργίας δεν έπαψε να αναζητεί πρακτικές λύσεις για να αναπτύξει και να τελειοποιήσει την τέχνη του ειδικότερα, σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, ο Αθηναίος τραγωδιογράφος εισήγαγε στο αττικό δράμα ή τουλάχιστον προώθησε, μεταξύ πολλών άλλων αλλαγών, κυρίως τρεις σημαντικότατες καινοτομίες: 1. την αύξηση των υποκριτών από δυο σε τρεις, μειώνοντας 19

20 έτσι την έκταση των χορικών και αυξάνοντας τα διαλογικά μέρη, που περιέχουν πολύ πιο σύνθετες σκηνές και προωθούν την ανέλιξη του μύθου. 2. την αύξηση των μελών του Χορού από δώδεκα σε δεκαπέντε, για να μπορεί να κάνει διάφορους χορευτικούς συνδυασμούς και να μετατρέπει το χορό σε δραματικό πρόσωπο. 3. κατά το αισχύλειο πρότυπο την περαιτέρω αποσύνδεση της ιστορικομυθικής ενότητας των τετραλογιών, δηλαδή τη συμμετοχή κάθε φορά των ποιητών στους θεατρικούς αγώνες με τέσσερα αυτόνομα δράματα. Kατά το λεξικό της Σούδας δηλαδή, «αυτός πρώτος ήρξε του δράμα προς δράμα αγωνίζεσθε και μη τετραλογίαν». Χρησιμοποίησε ακόμη τη σκηνογραφία και πρώτος αυτός από τους Αθηναίους ποιητές «ανέμειξε» τη φρυγική μελωδία με τον διθυραμβικό τόνο. Eνδεχομένως ο Σοφοκλής τελειοποίησε με την εισαγωγή της «σκηνογραφίας» παλαιότερη τεχνική του Aγάθαρχου για τον οποίο ο Bιτρούβιος παραθέτει: «Primum Athenis Aeschylo docente tragoediam scaenam fecit et de ea commentrarium reliquit». Στην κατηγορία αυτών των καινοτομιών ανήκουν μεταξύ άλλων η εισαγωγή της «καμπύλης βακτηρίας» των γερόντων, των «λευκών κρηπίδων», που φορούσαν τόσο οι υποκριτές όσο και οι χορευτές, και η χρησιμοποίηση στα ίδια άσματα και της φρύγιας μελοποιΐας (φρύγιος τρόπος). Κατά την άποψη έγκριτων σύγχρονων μελετητών, οι προαναφερθέντες νεοτερισμοί παρέχουν μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων στον ποιητή για να ιεραρχήσει τους διηγηματικούς τρόπους του, προκρίνοντας κατά περίπτωση το λειτουργικότερο και δραστικότερο. Γεννήθηκε στον Κολωνό της Αττικής το 496 π.χ. Ως γιος εύπορου Αθηναίου, του Σοφίλου, έλαβε καλή ανατροφή και 20

21 μόρφωση. Διδάχθηκε μουσική και μόλις σε ηλικία 15 χρόνων αναδείχθηκε κορυφαίος στο χορό των εφήβων. Είχε σωματική δύναμη και υπηρέτησε πιστά την πατρίδα του καταλαμβάνοντας στρατιωτικές, οικονομικές, θρησκευτικές και διπλωματικές θέσεις. Διατέλεσε στρατηγός στην εκστρατεία της Σάμου, ταμίας στην Αθηναϊκή συμμαχία, ιερέας και μέλος διπλωματικών αποστολών. Είχε πολλές γνωριμίες. Έζησε ήρεμα και πέθανε το 406 π.χ. σε ηλικία 90 ετών, τιμημένος. Βέβαια και ο ίδιος δεν εγκατέλειψε ποτέ την Αθήνα, μάλιστα το έργο του "Οιδίπους επί Κολωνώ" την εξυμνούσε. Έγραψε 123 τραγωδίες, από τις οποίες σώθηκαν επτά "Αίας", "Αντιγόνη", "Τραχίνιαι", "Οιδίπους Τύραννος", "Οιδίπους επί Κολωνώ", "Ηλέκτρα", "Φιλοκτήτης" και ένα μέρος από το σατυρικό δράμα "Ιχνευταί". Έλαβε 24 βραβεία σε τριάντα περίπου δραματικούς αγώνες, με πρώτη την νίκη από τον Αισχύλο. Πρωταρχικό γνώρισμα στα έργα του είναι η ηθική τάξη. Οι ήρωες του δεν έχουν τις μυθικές διαστάσεις του Αισχύλου, ούτε το πάθος του Ευριπίδη. Είναι γενναίοι και παλεύουν αβοήθητοι, με ακλόνητη δύναμη εκτελώντας το καθήκον τους ακόμη και κάτω από άθλιες συνθήκες. Δεν είναι έρμαια της τύχης τους παρόλο που πέφτουν σε σφάλματα, αλλά έχουν ηθική ελευθερία και συνείδηση του χρέους τους. Όπως είπε ο Αριστοτέλης, παριστάνει τους ήρωες "οίους δει είναι". Οι δευτεραγωνιστές δεν ήταν αποφασιστικοί και υπερήφανοι, αλλά αδύναμοι και αμαθείς. Ο Σοφοκλής ψάχνει τα βαθύτερα αίτια των ανθρώπινων πράξεων. Σέβεται τις θρησκευτικές αντιλήψεις, άλλωστε στο έργο του οι θεοί συμβολίζουν την γαλήνη και την ευρωστία. Οι θεϊκοί νόμοι επικρατούν στους ανθρώπινους και η παρουσία του ανθρώπου είναι παροδική. Η ανυπέρβλητη πλοκή (συγκρούσεις, εναλλαγές, αναγνωρίσεις), η περίτεχνη δομή, η αρμονική έκφραση και η ποιητική ομορφιά δείχνουν ότι ανέβασε την τραγωδία στην ύψιστη τελειότητα. Η γλώσσα του ήταν η κλασσική αττική (λόγιες λέξεις) Στα έργα του εκφράζονται τα αποτελέσματα, το μεγαλείο της κακομεταχείρισης, η αξιοπρέπεια και το μεγαλείο του κατεστραμμένου ανθρώπου, η θέση δίπλα στους θεούς ενός 21

22 χτυπημένου από την μοίρα. Μεταξύ των καινοτομιών του συγκαταλέγονται η αύξηση των χορευτών από 12 σε 15, η ελάττωση των χορικών, η αύξηση των διαλογικών μερών, η εισαγωγή του τρίτου υποκριτή, η τελειοποίηση της σκηνογραφίας με την χρήση των περιάκτων και η διάσπαση της ενιαίας τριλογίας σε τρία αυτοτελή δράματα. Όπως ο Αισχύλος, έτσι και ο Σοφοκλής τιμήθηκε μετά το θάνατό του. Του απέδωσαν τιμές ήρωα και έστησαν στο θέατρο του Διονύσου έναν χάλκινο ανδριάντα προς τιμήν του. Τα έργα του Σοφοκλή μας κληροδότησαν πνευματικά κεφάλαια με πανανθρώπινο χαρακτήρα. Στη δραματουργική σοφόκλεια διαδικασία προέχει ο υπαρξιακός, κοινωνικός, ηθικός ρόλος του ανθρώπου. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την κάθε τραγωδία του Σοφοκλή ως μία εκπαιδευτική διαδικασία μύησης του κοινωνικού συνόλου στις ιδέες της αρετής, του διαλόγου, της αρμονίας, του μέτρου της δικαιοσύνης, της ελευθερίας. Φιλοκτήτης Η τραγωδία Φιλοκτήτης του Σοφοκλή αφηγείται την προσπάθεια του Νεοπτολέμου και του Οδυσσέα να παρασύρουν τον τραυματία Φιλοκτήτη να έρθει και να πολεμήσει στην Τροία. Παρουσιάστηκε στα Διονύσια το 409 π.χ. και κέρδισε το πρώτο βραβείο. Ο Φιλοκτήτης, γιος του Ποίαντα και της Μεθώνης, εξεστράτευσε κατά της Τροίας μαζί με τους άλλους Έλληνες, επικεφαλής επτά πλοίων με Θεσσαλούς πολεμιστές. Ενώ ο στόλος των Ελλήνων έπλεε για την Τροία αποφασίστηκε ν' αγκυροβολήσουν στη Λήμνο για να επισκεφτούν το ιερό της Αθηνάς. Εκεί ο Φιλοκτήτης, σπρωγμένος από την Ήρα, που ήθελε να τον εκδικηθεί, γιατί είχε βοηθήσει τον νόθο γιο του συζύγού της Δία, Ηρακλή, πλησίασε τόσο κοντά στον ιερό χώρο που του επιτέθηκε μια ύδρα, φύλακας του ιερού. γ) ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ Η ζωή του: Γεννήθηκε στην Σαλαμίνα γύρω στο 480 με 485 π.χ. Ήταν γιος του εύπορου κτηματία Μνήσαρχου, και έλαβε μεγάλη 22

23 μόρφωση. Επηρεάστηκε από τον Ηρόδοτο, τον Φειδία, τον Αναξαγόρα και τους σοφιστές. Διατηρούσε την μεγαλύτερη βιβλιοθήκη, και συχνά έγραφε τα έργα του μόνος, κοντά στην θάλασσα. Ήταν κλειστός και ιδιόμορφος χαρακτήρας αλλά νοιαζόταν για την πατρίδα του. Αντιμετώπισε σκληρό ανταγωνισμό και ειρωνεία. Ο Αριστοφάνης τον διακωμώδησε, ενώ οι συμπολίτες του τον κατηγόρησαν ως ασεβή. Λίγα χρόνια πριν τον θάνατό του πήγε στην Πέλλα της Μακεδονίας στην αυλή του βασιλιά Αρχέλαου όπου και πέθανε το 406 π.χ. Το έργο του: Έλαβε μέρος στους δραματικούς αγώνες το 455 π.χ. και κέρδισε 4 νίκες. (την πρώτη το 441 π.χ.) Από τα 92 δράματα σώθηκαν τα 19. "Άλκηστις", "Μηδεία", "Ηρακλείδαι", "Ιππόλυτος", "Ανδρομάχη", "Εκάβη", "Ηρακλής μαινόμενος", "Ικέτιδες", "Ίων", "Ηλέκτρα", "Τρωάδες", "Ιφιγένεια η εν Ταύροις", "Ελένη", "Φοίνισσαι", "Ορέστης", "Ιφιγένεια η εν Αυλίδι", "Βάκχαι", το σατυρικό δράμα "Κύκλωψ" και ο "Ρήσος" που αμφισβητείται αν του ανήκει. Η αξία των έργων του Ευριπίδη βρίσκεται στο εξής: Ενώ ο Σοφοκλής παρουσίαζε τα πράγματα όπως πρέπει να είναι στο μέλλον και ο Αισχύλος όπως ήταν στο παρελθόν, ο Ευριπίδης απηχούσε τα προβλήματα του καιρού του, παρουσιάζοντας τα γεγονότα όπως πραγματικά είναι. Αναφέρθηκε στα ανθρώπινα πάθη, και χαρακτήρισε τους θεούς ανήθικους και αχάριστους. Γι' αυτό κατηγορήθηκε για αθεΐα. Είναι ρεαλιστής, νεωτεριστής και ορθολογιστής αλλά δεν καταφέρεται εναντίον της θρησκείας. Η αμφισβήτηση των μυθικών λαϊκών αντιλήψεων και η υψηλή του σύλληψη για έναν απρόσιτο θεό, μπορεί να έδωσαν αφορμή για επικριτικά σχόλια όμως δεν εμπόδισαν το χαρακτηρισμό του ως τραγικότατο και από σκηνής φιλόσοφο. Επιπλέον αναφέρθηκε στην θέση και στην υποκρισία των γυναικών αλλά κατέκρινε και τους άνδρες για την κακία και την υπεροψία τους. Τέλος ασχολήθηκε με τον πόλεμο και την απανθρωπιά. Οι ήρωές του είναι καθημερινοί άνθρωποι, με πάθη και αδυναμίες. Μπροστά στο αδιέξοδο, είναι μόνοι τους και ευθύνονται για τις πράξεις τους. Δεν έχουν υπερφυσικές ιδιότητες 23

24 και συντρίβονται. Τα θέματά του τα αντλεί από την πολιτική και την ηθική ζωή της εποχής του. Διαγράφει ρεαλιστικά τους χαρακτήρες. Παρότι θεωρείται κατώτερος ως προς την ποιητική τέχνη, αφού δεν φρόντιζε τόσο τη μορφή, με την τραγικότητα του κατόρθωνε να συναρπάζει. Βασική καινοτομία του ήταν η εισαγωγή του από μηχανής θεού. Μονιμοποίησε τους μακρούς προλόγους, περιόρισε τα χορικά μέρη και αύξησε τις μονωδίες. Στη μελωδία και στο ρυθμό επηρεάστηκε από την ανατολή κάτι που έκανε τους σύγχρονούς του να τον κατηγορήσουν ως βάρβαρο. Θεωρήθηκε ο πατέρας του δράματος και τιμήθηκε με 5 βραβεία και ένα μετά τον θάνατό του. Το έργο του ακολούθησαν τόσο οι Λατίνοι και οι Αναγεννησιακοί όσο και όλοι οι νεότεροι Ευρωπαίοι. Οιδίπους Τύραννος Η χρονολογία συγγραφής του έργου θεωρείται άγνωστη. Εικάζεται ότι παρουσιάστηκε τελικά για πρώτη φόρα το 428 π.χ. Πολλοί κριτικοί, συμπεριλαμβανομένου και του Αριστοτέλη θεωρούν ότι η τραγωδία αυτή αποτελεί το αριστούργημα όχι μονάχα του Σοφοκλή, αλλά και γενικότερα όλης της τραγικής τέχνης. Σε αυτήν ο ήρωας είναι κυρίως θύμα των ιδίων του παθών, χωρίς να παύει να είναι και παιγνίδι στα χέρια της Ειμαρμένης. Κάθε ενέργεια και κάθε πάθος του Οιδίποδα προέρχεται από την ελεύθερη θέλησή του. Ο Λάιος, βασιλιάς της Θήβας, είχε πάρει χρησμό πως το παιδί που θα γεννούσε με την Ιοκάστη, θα σκότωνε τον πατέρα του και θα παντρευόταν τη μητέρα του. Έτσι, όταν ο γιος τους γεννήθηκε, τρύπησαν τα πόδια του και τον άφησαν έκθετο στον Κιθαιρώνα. Κάποιος βοσκός βρήκε το βρέφος, το έσωσε και το έδωσε σε άλλο βοσκό, που το παρέδωσε στον αφέντη του, τον βασιλιά της Κορίνθου. Αυτός το μεγάλωσε σαν παιδί του. Όταν ο Οιδίπους μεγάλωσε, αμφιβάλλοντας για την καταγωγή του, πήγε στο 24

25 μαντείο των Δελφών, όπου πληροφορήθηκε πως υπήρχε χρησμός, σύμφωνα με τον οποίο έμελλε να σκοτώσει τον πατέρα του και να παντρευτεί την μητέρα του. Θέλοντας ν' αποφύγει την πραγματοποίηση του φοβερού αυτού χρησμού, δεν επιστρέφει στην Κόρινθο και σ' εκείνους που θεωρούσε γονείς του. Στον δρόμο του όμως συνάντησε και αμυνόμενος σκότωσε τον Λάιο, αγνοώντας πως είναι πατέρας του. Όταν έφτασε στη Θήβα, έλυσε το αίνιγμα της Σφίγγας και κέρδισε την βασιλεία της πόλης, παίρνοντας την Ιοκάστη γυναίκα του και αποκτώντας μαζί της τέσσερα παιδιά. Τη Θήβα έπληξε όμως φοβερός λοιμός, υπεύθυνος για τον οποίο είναι ο δολοφόνος του Λαίου. Ο Οιδίπους αναλαμβάνει να τον βρει και να σώσει την πόλη. Στην πορεία αναζήτησης του δολοφόνου, ο ήρωας ανακαλύπτει ποιος είναι πραγματικά ο ίδιος. Όχι μόνο είναι ο φονιάς του προηγούμενου βασιλιά της Θήβας αλλά και δολοφόνος του πατέρα του και σύζυγος της μητέρας του. Ύστερα από την αποκάλυψη της τραγικής αλήθειας η Ιοκάστη απαγχονίζεται και ο Οιδίπους αυτοτυφλώνεται, εκλιπαρώντας για εξορία και ανησυχώντας για την τύχη των παιδιών του. 25

26 ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ Το αρχαίο ελληνικό θέατρο ως αρχιτεκτόνημα είναι μια υπαίθρια αμφιθεατρική κατασκευή ημικυκλικής κάτοψης γύρω από μια κυκλική πλατεία. Συνήθως βρισκόταν κοντά σε κάποιο λόφο για να μπορούν οι θεατές να παρακολουθούν από ψηλά και να ακούν καλύτερα. Είναι μια παραγωγή ζωντανών απεικονίσεων συμβάντων παραδοσιακών ή φανταστικών ανάμεσα σε ανθρώπους με σκοπό την ευχαρίστηση και την επιμόρφωση των θεατών. Θέατρο αποκαλείται επίσης ο ειδικός χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται τακτικά κόσμος για να παρακολουθήσει κάποιο θέαμα ζωντανό. Η σημασία αυτών των θεαμάτων ήταν πάντα σπουδαία. Χρησίμευε για θρησκευτικές τελετουργίες, αγώνες μουσικής και ποίησης, θεατρικές παραστάσεις, συνελεύσεις του δήμου ή της βουλής της πόλης-κράτους, ακόμα και ως αγορά.. Φέρει έναν έντονο θρησκευτικό και μυστηριακό χαρακτήρα κατά τη διαδικασία της γέννησής του, αλλά και έναν εξίσου έντονο κοινωνικό και πολιτικό χαρακτήρα κατά την περίοδο της ανάπτυξής του. Αναπτύχτηκε στα τέλη της αρχαϊκής περιόδου και διαμορφώθηκε πλήρως κατά την κλασική περίοδο κυρίως στην Αρχαία Αθήνα. Την προϊστορική εποχή η μορφή του θεάματος ήταν κυρίως οι τελετουργικές παραστάσεις που απείχαν φυσικά πολύ από τις τυπικές μορφές της κλασικής περιόδου. 26

27 Εικόνα 3 Αρχαίο θέατρο Διονύσου Στην Ελλάδα τα πρώτα θέατρα συνδέονται με τη λατρεία του θεού Διονύσου. Κατά τις διονυσιακές τελετές οι αρχαίοι Έλληνες τραγουδούσαν το διθύραμβο, ένα είδος χορικού άσματος που βασιζόταν σε αυτοσχεδιασμούς. Άλλωστε, η εξέλιξη του διθυράμβου σε δράμα βοήθησε ώστε ο ανοιχτός ημικυκλικός χώρος να μετατραπεί στη συγκεκριμένη αρχιτεκτονική μορφή του αρχαίου θεάτρου. Σημαντική ήταν η συμβολή του Αρίωνος στην εξέλιξη του διθυράμβου. Τον διαμόρφωσε καλλιτεχνικά και σύνθεσε στίχους και μουσική. Αρχικά το περιεχόμενο τους ήταν μύθοι σχετικά με τον Διόνυσο, αργότερα όμως πρόσθεσε και άλλα μυθικά πρόσωπα ή ήρωες. Αυτό το χορικό άσμα το εκτελούσε ο χορός,μια ομάδα 50 ανδρών με τη συνοδεία της κιθάρας, όπου ο αρχηγός τους ονομαζόταν εξάρχοντας. Ο Αρίων θεωρείται ευρετής του τραγικού τρόπου, που σήμαινε ένα είδος μουσικής, το οποίο τραγουδούσαν οι χορευτές μεταμφιεσμένοι σε τράγους, δηλ. Σατύρους. Επίσης σε αυτό οφείλεται και η ονομασία της τραγωδίας. Επιπροσθέτως το έργο του Αρίωνα το τελειοποίησε ο Θέσπις, ο οποίος δημιούργησε το δράμα, δηλ.(την σύνθεση της επικής με την λυρική ποίηση.) Ξεχώρισε τον εξάρχοντα-πρωτοτραγουδιστή απο την υπόλοιπη ομάδα. Τον ταύτισε με το πρόσωπο που υποδυόταν 27

28 και ονομάστηκε υποκριτής γιατί άρχισε να απαντά στα λόγια του χορού με αφηγηματικό τρόπο. Πιο αναλυτικά, οι λόγοι που απήγγελνε ο υποκριτής στον διάλογο του με τον χορό ήταν στίχοι διαφορετικοί απο εκείνους της μελωδείας του χορού. Ετσι οι στίχοι αυτοί αποτέλεσαν τα πρώτα θεατρικά στοιχεία που διευκόλυναν την παρουσίαση του μύθου μέσα απο τον διάλογο και την αφήγηση. ΤΡΙΑ ΗΤΑΝ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 1. Το κυρίως θέατρον ή κοίλον, το μέρος που προοριζόταν για τους θεατές. Περιλαμβάνει τα εδώλια δηλ. τα καθίσματα των θεατών τα οποία περιβάλλουν ημικυκλικά την ορχήστρα. Είναι κτισμένα αμφιθεατρικά και ακολουθούν την πλαγιά του λόφου. Ένα ή δυο διαζώματα δηλ. είναι πλατείς οριζόντιοι διάδρομοι που χώριζαν το κοίλον σε δυο ή τρεις ζώνες, για να διευκολύνουν την κυκλοφορία των θεατών. Τις σειρές των εδωλίων διέκοπταν κάθετα προς την ορχήστρα, κλίμακες από τις οποίες οι θεατές ανέβαιναν στις ψηλότερες θέσεις.τα τμήματα των εδωλίων ανάμεσα στις κλίμακες ονομάζονταν κερκίδες. Στην πρώτη σειρά του κοίλου, βρισκόταν η προεδρία, μια ημικυκλική σειρά λίθινων καθισμάτων ή θρόνων προορισμένων για τους αξιωματούχους, για τα τιμώμενα πρόσωπα και για τον ιερέα του θεού Διονύσου. Τα υπόλοιπα καθίσματα μπορεί να ήταν λίθινα ή από ξύλο τα λεγόμενα ικρία πάνω σε λίθινο υπόβαθρο.ακόμη πάνω από την τελευταία σειρά καθισμάτων μπορούσε να επεκταθεί το θέατρο, αν 28

29 το επέβαλλαν οι ανάγκες, με την προσθήκη επιθεάτρου. Η χωρητικότητα των αρχαίων θεάτρων ήταν πολύ μεγάλη. Το θέατρο του Διονύσου στην Αθήνα χωρούσε θεατές. 2. Η ορχήστρα, ο κυκλικός ή ημικυκλικός χώρος όπου ώρχείτο, ο χορός. «Ο κυκλικός ή ημικυκλικός χώρος ανάμεσα στο κοίλον και την σκηνή αποτελούσε την ορχήστρα, η οποία βρισκόταν λίγο χαμηλότερα από τη σκηνή. Σε ορισμένα θεατρικά έργα ο χορός αναμειγνυόταν με τους υποκριτές, ιδιαίτερα στις κωμωδίες και οι υποκριτές και χορευτές αρχικά κινούνταν στο ίδιο επίπεδο. Αργότερα οι υποκριτές χωρίστηκαν από τον χορό και έπαιζαν σε υπερυψωμένο δάπεδο. Η είσοδος του χορού στην ορχήστρα γινόταν από δυο πλευρικές διόδους, τις παρόδους.» 2 Απο την δεξιά πάροδο έμπαιναν όσοι ερχόταν απο την πόλη ή απο το λιμάνι. Ενώ απο την αριστερή πάροδο όσοι ερχόταν απο τα χωράφια ή απο άλλη χώρα. Στο κέντρο της ορχήστρας βρισκόταν ο βωμός του Διονύσου, η θυμέλη. Πίσω από την θυμέλη έπαιρναν θέση ο αυλητής και ο υποβολέας. 3. Η σκηνή, ο χώρος των υποκριτών. «Σκηνή στο αρχαίο θέατρο ονομάζεται ένα ορθογώνιο, μακρόστενο, στεγασμένο κτήριο, που προστέθηκε τον 5ο αι. π.χ. στην περιφέρεια της ορχήστρας απέναντι από το κοίλον. Αρχικά η σκηνή ήταν ισόγεια και χρησιμοποιόταν μόνο ως αποδυτήριον, όπως τα σημερινά παρασκήνια και τα καμαρίνια. Μπροστά της, προς την πλευρά της ορχήστρας, βρισκόταν το προσκήνιον, ένα είδος εξέδρας, μια στοά με κίονες ή ημικίονες.» 3 Υπήρχε το 2 Δημήτριος Δρακόπουλος,Κώστας Ναστούλης,Χρήστος Γ. Ρώμας, «Σοφοκλέους τραγωδίαι,αντιγόνη φιλοκτήτης» έκδοση 2012,ΙΤΥΕ-ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ,σελ 16 3 Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια. Τελευταία τροποποίηση 14:02, 21 Σεπτεμβρίου

30 λογείον ένα ξύλινο και αργότερα ένα μαρμάρινο ή πέτρινο υπερυψωμένο δάπεδο, πάνω στ οποίο έπαιζαν οι ηθοποιοί.ο τοίχος της σκηνής πίσω απο το λογείον απεικόνιζε πρόσοψη ναού ή ανακτόρου με δυο ορόφους. Είχε μία ή τρεις θύρες,όπου έβγαιναν στην ορχήστρα τα πρόσωπα του δράματος που βρίσκονταν στα ανάκτορα. Εικόνα 4. μορφή αρχαίου ελληνικού θεάτρου ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΤΕΧΝΙΚΑ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΑ ΜΕΡΟΙ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ Περίακτοι: Δύο ξύλινοι πρισματικοί στύλοι με πίνακες στερεωμένους πάνω τους, που περιστρέφονταν γύρω από άξονα και άλλαζαν, όταν χρειαζόταν, τη σκηνογραφία. Εκκύκλημα: Χαμηλό τραπέζι με τροχούς (φορείο), πάνω στο οποίο τοποθετούσαν ομοιώματα νεκρών, γιατί σπάνια παρουσιαζόταν φόνος ή αυτοκτονία μπροστά στα μάτια των θεατών. Το θεολογείο: Είδος εξώστη στη στέγη της σκηνής απ όπου μιλούσαν οι θεοί ή οι ημίθεοι. 30

31 Η μηχανή ή αιώρημα(αιώρα): Είδος γερανού με καλάθι, από όπου εμφανιζόταν ο «απο μηχανής» θεός για να δώσει λύση όπου δεν μπορούσαν οι άνθρωποι. Οι χαρώνιες κλίμακες: Ήταν σκάλες που οδηγούσαν προς τα κάτω. Από αυτές κατέβαιναν ή ανέβαιναν οι θεοί του κάτω κόσμου ή οι σκιές των νεκρών. Το βροντείο: Μηχανή που χρησίμευε για την απομίμηση της βροντής. ΔΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ «Οι δραματικοί αγώνες συνδέονται με την Αρχαία Αθήνα και ιδιαίτερα με το θέατρο του Διονύσου. Η διεξαγωγή των αγώνων αυτό στον ιερό χώρο του Διονύσου άρχισε να γίνεται μετά την οικοδόμηση του ναού προς τιμή του θεού. Στο θέατρο του Διονύσου οι Αθηναίοι ποιητές παρουσίαζαν κάθε χρόνο τα νέα τους έργα. Η παράσταση αυτή έπαιρνε αγωνιστικό χαρακτήρα, γιατί κατά την διαδικασία αυτή αναδεικνύονταν και βραβεύονταν τα καλύτερα έργα. Ο χρόνος διεξαγωγής των αγώνων συνδεόταν με την άνοιξη και συνεπώς με τον οργιαστικό χαρακτήρα της λατρείας του θεού Διονύσου. Την περίοδο εκείνη οι γεωργικές εργασίες ήταν περιορισμένες και ο αγροτικός πληθυσμός περισσότερο ελεύθερος. Επίσης την περίοδο εκείνη στη Αθήνα βρισκόταν πολλοί ξένοι και συμμάχοι, οι οποίοι ερχόταν για να εκπληρώσουν τις οικονομικές τους υποχρεώσεις. Επιπλέον έδινε την ευκαιρία στην πόλη να προβάλλει μέσα απο τους δραματικούς αγώνες τη δόξα και το μεγαλείο. Αυτοί που έκριναν τα έργα ήταν οι 10 κριτές, εκλέγονταν με κλήρο μέσα στο θέατρο απο ένα κατάλογο Αθηναίων πολιτών, ο οποίος είχε συνταχθεί πριν απο τον δραματικό αγώνα. Μετά το τέλος των παραστάσεων, ο καθένας έγραφε σε πινακίδα την κρίση 31

32 του. Οι πινακίδες ρίχνονταν σε κάλπη απο την οποία ανασύρονταν 5. Απ αυτές προέκυπτε το τελικό αποτέλεσμα.» 4 ΧΟΡΗΓΟΙ Χορηγοί ήταν δέκα πλούσιοι Αθηναίοι πολίτες που χρηματοδοτούσαν μια παράσταση. Εξασφάλιζαν τροφή για τους χορευτές και στέγη για τις πρόβες. Φρόντιζαν για χοροδιδάσκαλο,αυλητή και παράλληλα μεριμνούσαν για την όλη σκευή των υποκριτών, των χορευτών και των βοβών προσώπων. Επιπλέον έδιναν χρήματα: α. για θρησκευτικές γιορτές, την λεγόμενη θεωρία, β. για γυμναστικούς αγώνες,την λεγόμενη γυμνασιαρχία. γ. για την εξόπλιση ενός πλοίου,την λεγόμενη τριπραρχία. 4 Δημήτριος Δρακόπουλος, Κώστας Ναστούλης, Χρήστος Γ. Ρώμας, «Σοφοκλέους τραγωδίαι, Αντιγόνη φιλοκτήτης» έκδοση 2012,ΙΤΥΕ-ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ,σελ 18 32

33 ΕΝΔΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΗΘΟΠΟΙΩΝ Η εμφάνιση των ηθοποιών ήταν μεγαλοπρεπής. Οι βασίλισσες και οι βασιλιάδες φορούσαν χιτώνες ποδήρεις στολισμένους με ζωηρά χρώματα, όταν ήταν ευτυχισμένοι και φαιά όταν έπεφταν στην δυστυχία. Ενώ οι θεοί διακρίνονταν από τα σύμβολα τους και οι μάντεις φορούσαν ένα μάλλινο ένδυμα, το οποίο ονομαζόταν αγρηνόν πάνω από τον χιτώνα. Επίσης φορούσαν οι ηθοποιοί υψηλά υποδήματα, τα οποία λεγόταν κόθορνοι. Το πρόσωπο τους το κάλυπτε η προσωπίδα, η οποία διαμόρφωνε τον κατάλληλο για το έργο ανθρώπινο τύπο. Η προσωπίδα εξυπηρετούσε κάποιους σκοπούς. Αρχικά στην εξιδανίκευση των ηρώων, στη συνέχεια ο θεατής απομακρυνόταν απο την καθημερινότητα και μεταφερόταν σε έναν άλλο κόσμο όπου οι ήρωες δρουν και υποφέρουν. 33

34 Εικόνα 5. προσωπεία θεάτρου. ΑΛΛΑ ΓΝΩΣΤΑ ΘΕΑΤΡΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου: «Το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου θεωρείται το τελειότερο αρχαίο ελληνικό θέατρο από άποψη ακουστικής και αισθητικής. Βρίσκεται στον χώρο του Ασκληπιείου Επιδαύρου πολύ κοντά στο χωριό Λυγουριό. Το αρχαίο θέατρο χτίστηκε μεταξύ του 340 π.χ. και του 330 π.χ. από τον Αργείο αρχιτέκτονα Πολύκλειτο τον Νεότερο. Το θέατρο χτίστηκε για διασκέδαση των ασθενών του Ασκληπιείου αλλά και ως ένα μέσο θεραπείας καθώς υπήρχε η πεποίθηση πως η παρακολούθηση θεάτρου είχε ευεργετικά αποτελέσματα για την ψυχική και σωματική υγεία των ασθενών. Το αρχαίο θέατρο είχε χωρητικότητα θεατών. Χωρίζεται σε δύο μέρη. Ένα των 21 σειρών 34

35 καθισμάτων για το λαό και το κάτω από 34 σειρές καθισμάτων, για τους ιερείς και τους άρχοντες.» 5 Εικόνα 6. θέατρο επιδαύρου Αρχαίο θέατρο Δελφών: «Το αρχαίο θέατρο βρίσκεται στη βορειοδυτική γωνία του ιερού του Απόλλωνα και στη συνέχεια του περιβόλου του. Η πληθώρα των γραπτών αναφορών που έχουμε για αυτό μας κάνουν να γνωρίζουμε με πολλές λεπτομέρειες τις μορφές που λάμβανε κατά τη διάρκεια των αιώνων αλλά και το είδος των παραστάσεων που φιλοξενούσε. Αρχικά οι ιστορικοί πιστεύουν ότι είχε ξύλινα καθίσματα αλλά είναι πιθανό οι επισκέπτες να κάθονταν και στο έδαφος. Το θέατρο πήρε τη σημερινή του μορφή κατά τον 4ο αιώνα π.χ. όταν έγινε πέτρινο ενώ ακολούθησαν ανακαινίσεις που συνεχώς πρόσθεταν καινούρια στοιχεία. Ένα κεντρικό διάζωμα το χωρίζει σε δύο ζώνες με την ανώτερη να διαθέτει 8 σειρές εδωλίων και την κατώτερη 27, οι ακτινωτές κλίμακες 5 Ιστορία, από την βικιπαίδεια, ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια, αρχαίο θέατρο Επιδαύρου 35

36 χωρίζουν το θέατρο σε 6 κερκίδες ενώ η συνολική χωρητικότητά του υπολογίζεται σε θεατές. Κατά την αρχαιότητα η εμβέλειά του ήταν ανάλογη αυτής του αρχαίου σταδίου της Ολυμπίας καθώς αντιπροσώπευε πνευματικά, καλλιτεχνικά ιδεώδη, ενώ φιλοξενούσε πλήθος θεαμάτων που λάμβαναν χώρα στο πλαίσιο των Πυθίων. Πιο συγκεκριμένα σε αυτό τελούνταν αγώνες φωνητικής και ενόργανης μουσικής, αλλά και μία σειρά θεατρικών παραστάσεων και θρησκευτικών τελετουργιών που συγκέντρωναν πλήθος κόσμου.» 6 Εικόνα 7.αρχαίο θέατρο Δελφών Σημαντικά θέατρα: «Θέατρα υπήρχαν σε κάθε πόλη και σε κάθε ιερό κάποιου μεγέθους. Πολλά από αυτά τα θέατρα δεν έχουν εντοπισθεί, γιατί δεν είχαν λίθινες κατασκευές, ή σώζονται σε κακή κατάσταση. Θέατρα γνωρίζουμε, μεταξύ άλλων, στο Ιερό του Ποσειδώνα στην Ισθμία (5ος αι. π.χ.), στη Θάσο (5ος αι. π.χ.), στο Δίον (5ος αι. 6 Απο ταξιδολόγιο, ιστοσελίδα: αρχαίο θέατρο Δελφών 36

37 π.χ.), στο οχυρό του Ραμνούντα Αττικής (τέλη 5ου αι. π.χ.), στους Φιλίππους Καβάλας (μέσα 4ου αι. π.χ.), στην Ερέτρια (τελευταίο τέταρτο 4ου αι. π.χ.), στη Βεργίνα (αρχαίες Αιγές) βόρεια του ανακτόρου (β μισό 4ου αι. π.χ.), στη Δωδώνη (αρχές 3ου αι. π.χ.-1ος αι. μ.χ.), στη Δημητριάδα (3ος αι. π.χ.), στη Δήλο (3ος αι. π.χ.), στο Άργος (3ος αι. π.χ.), στο Ιερό των Καβείρων στην Θήβα (3ος-1ος αι. π.χ.), στο Ιερό των Μεγάλων Θεών στη Σαμοθράκη και στην Αμφίπολη.» 7 ΗΘΟΠΟΙΟΙ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ «Ο ηθοποιός είναι ο καλλιτέχνης που συμμετέχει σε θεατρική παράσταση ή σε κινηματογραφικό, τηλεοπτικό, ραδιοφωνικό έργο και ερμηνεύει ρόλο. Η λέξη είναι σύνθετη από το ρήμα ποιώ και το ουσιαστικό ήθος που στην Αρχαία Γλώσσα σήμαινε χαρακτήρας. Ηθοποιός σημαίνει αυτός που φτιάχνει - υποδύεται- κάποιον χαρακτήρα.» 7 Συγκεκριμένα το θέατρο υπάρχει από το 19ο αιώνα. Εμφανίστηκε στη Αθήνα και αναπτύχτηκε κατά την εποχή του Περικλή και συγκεκριμένα όπως χαρακτηρίζεται «στο χρυσός αιώνας του Περικλή». Κατά την εποχή αυτή ο Περικλής εισήγαγε τα θεωρικά τα οποία ήταν τα δωρεάν εισιτήρια που δωρίζονταν στους φτωχούς. Στο θέατρο οι θεατές απομακρυνόντουσαν από την καθημερινότητα και μεταφέρονταν σε ένα κόσμο όπου οι ήρωες δρουν και υποφέρουν. «Αρχικά ο Αριστοτέλης στην «Ποιητική» μας πληροφορεί ότι ο Θέσπης στα μεγάλα Διονύσια της 61 ης Ολυμπιάδας 8, το 534 π.χ., 7 Αρχαίο ελληνικό θέατρο (αρχιτεκτονική) 8 Ηθοποιός Βικιπαίδεια την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια. Τελευταία τροποποίηση 18:42, 25 Δεκεμβρίου

38 εισάγει στις Διονυσιακές γιορτές την έννοια του ηθοποιού. Συγκεκριμένα δημιουργεί το ρόλο του υποκριτή, αφού ξεχωρίζει από το χορό και αποκρίνεται σ αυτόν, ενώ αργότερα αλλάζοντας μάσκες (προσωπεία) και ενδύματα υποκρίνεται διάφορα πρόσωπα. Ο Αισχύλος εισάγει το διάλογο, προσθέτοντας ένα ακόμη ηθοποιό, ενώ ο Σοφοκλής εισάγει και τον τρίτο ηθοποιό. Με αυτόν τον τρόπο οι ηθοποιοί, απομακρύνονται ευκολότερα σ ένα έργο με μεγάλη δράση και περιπέτεια, ώστε να διατηρείται αμείωτο και το ενδιαφέρον των θεατών. Οι ηθοποιοί στην αρχαία ελληνική γλώσσα ονομάζονταν «υποκριτές» ο όρος αντικαταστάθηκε τον 4 ο αι. μ.χ. με τον όρο «τεχνίτες» και μόνο στα μέσα του 19 ου αι. ο Κυριάκος Αριστίας εισήγαγε τον όρο «ηθοποιός». Εκτός από την περίπτωση συγγραφέων που ερμήνευαν τα έργα τους όπως ο Αισχύλος, οι υπόλοιποι ηθοποιοί ήταν επαγγελματίες και εκπαιδεύονταν από ειδικούς δασκάλους, για να ανταποκριθούν στο ρόλο τους (στην αρχή την διδασκαλία αυτή είχαν αναλάβει οι ίδιοι οι ποιητές). Οι υποκριτές έκαναν αυστηρή δίαιτα, φωνητικές ασκήσεις, μάθαιναν τραγούδι, χορό, εξοικειώνονταν με τη χρήση των προσωπείων κι εξασκούνταν σε διάφορους ρόλους. Γυναίκες ηθοποιοί δεν υπήρχαν και τους ρόλους τους έπαιζαν άνδρες. Σε τέτοιους ρόλους διέπρεψαν ο Νικόστρατος και ο Θεόδωρος. Εκτός από τα προσωπεία, οι κόθορνοι (πολύ ψηλά υποδήματα) και τα χτενίσματα, όπως και τα διάφορα παραγεμίσματα των ενδυμάτων δημιουργούσαν την εντυπωσιακή εικόνα που χρειαζόταν για την πειστική απόδοση ενός ήρωα ή μιας θεότητας. Οι ηθοποιοί πληρώνονταν από το κράτος και δέχονταν τιμές από το λαό και την πολιτεία, ενώ στην ουσία ήταν θρησκευτικοί λειτουργεί, που έπαιρναν μέρος σε ιερές τελετουργίες. Πολλές ήταν οι περιπτώσεις ηθοποιών που εκλέγονταν πρέσβεις κι έπαιρναν μέρος σε σημαντικές αποστολές. Άλλοι βραβεύονταν μαζί με τους ποιητές σε στους θρησκευτικούς διαγωνισμούς, ενώ οι χρηματικές τους αμοιβές δεν ήταν ανάξιες λόγου «( ο υποκριτής 38

39 Πώλος πληρώθηκε παραστάσεις δύο ημερών μ ένα ολόκληρο τάλαντο).» 8 Ο πρώτος ηθοποιός της Αθήνας κατά το 1834 ήταν ο Κώστας Αριστίας ο οποίος γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και σπούδασε στο Παρίσι με έξοδα της Ραλλούς Καρατζά. Ο Αριστίας, εκτός από τη δράση του σαν ηθοποιός, παρουσίασε και αξιόλογο φιλολογικό έργο. Ακόμα μετέφρασε 9 ξένους συγγραφείς αλλά έγραψε και δικά του πρωτότυπα έργα, όπως την τραγωδία Αρμόδιος και Αριστογείτων, στον πρόλογο της οποίας περιγράφει τη δυνατή συγκίνηση που αισθάνθηκε όταν για πρώτη φορά πάτησε την ελεύθερη ελληνική γη (1840). Τέλος ως ηθοποιός είχε γνήσιο ταλέντο, εντυπωσιακή εμφάνιση και ερμήνευε με πολύ πάθος, μέσα βέβαια στα πλαίσια του στόμφου που κυριαρχούσε κατά την εποχή του. Άλλοι σημαντικοί ηθοποιοί ήταν οι εξής Η Αλίκη Σταματίνα Βουγιουκλάκη (20 Ιουλίου Ιουλίου 1996). Η Αλίκη Βουγιουκλάκη λάτρευε από μικρή την Μαίρη Πίκφορντ και την Γκρέτα Γκάρμπο. Έδωσε κρυφά εξετάσεις στη δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου σε μια εποχή που το κοινωνικό κατεστημένο, με την ανάλογη νοοτροπία συνέδεε το επάγγελμα του ηθοποιού με αβέβαιο μέλλον και ένα προφίλ ανηθικότητας. Κατόπιν το 1953, στο δεύτερο έτος της σχολής, παίζει το μικρό ρόλο της Λουιζόν στον «Κατά φαντασίαν ασθενή», του Μολιέρου, ενώ τον ίδιο χρόνο πήρε και το ρόλο της Ολυμπίας στις «Φουσκοθαλασσιές» του Δημήτρη Μπόγρη, μια ηθογραφική κομεντί. Το 1954 πριν τελειώσει την δραματική σχολή, την κάλεσε ο σπουδαίος ηθοποιός και σκηνοθέτης εκείνης της εποχής Νίκος Χατζίσκος για να αντικαταστήσει την Άννα Σινοδινού, που αποχώρησε από το θίασο στο ρόλο της Ιουλιέτας. Ακόμα για να παίξει το ρόλο χρειάστηκε να πάρει 39