ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ"

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΛΟΓΟΣ, ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΗΣ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΕΚΔΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ» ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΓΚΟΥΒΕΛΟΥ ΕΛΕΝΗ, Α.Μ. 276 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΠΟΛΙΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ 2012

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη. 5 Abstract...6 Προλογικό σημείωμα ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ-ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ 1 ο Κεφάλαιο: Εισαγωγικά 1.1. Προβληματική της μελέτης Υποθέσεις και στόχοι της μελέτης Το υλικό της μελέτης Μέθοδος μελέτης ο Κεφάλαιο: Θεωρητικό πλαίσιο 2.1. Η έννοια του όρου ρητορική Η «ρητορική εκδοχή» της Αναγνωστικής Θεωρίας Η θεωρία του Roman Jakobson Επικοινωνιακοί παράγοντες Επικοινωνιακές λειτουργίες Επιλογή και συνδυασμός Διαταραχές ομιλίας Διαταραχές ομοιότητας Διαταραχές συνάφειας Μεταφορά και μετωνυμία Η θεωρία του Paul De Man

3 Διάκριση γραμματικής και ρητορικής Το γλωσσολογικό πρότυπο (trivium) Γραμματικοποίηση της ρητορικής και ρητορικοποίηση της γραμματικής Ρητορική ερώτηση Μεταφορά και μετωνυμία Ο ρόλος της γλώσσας Αλληγορία, σύμβολο, ειρωνεία Αλληγορία Σύμβολο Ειρωνεία Η θεωρία του Wayne Booth Διάκριση συγγραφέα και αναγνώστη Υπονοούμενος συγγραφέας Υπονοούμενος αναγνώστης Αναξιόπιστη αφήγηση Μεταφορά Σχηματική παρουσίαση της «ρητορικής εκδοχής» της Αναγνωστικής Θεωρίας Μεθοδολογικό εργαλείο της μελέτης.62 ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 1 ο Κεφάλαιο: Εφαρμογή της «ρητορικής εκδοχής» στα ποιητικά κείμενα 1.1. Επεξεργασία και ανάλυση του υλικού «Θαλασσινά Τραγούδια», Γεώργιος Δροσίνης «Τζιτζίκια στήσαν το χορό», Γιάννης Ρίτσος

4 «Κάτω στης μαργαρίτας το αλωνάκι», Οδυσσέας Ελύτης «Της μάνας μου», Άγγελος Σικελιανός «Το στερνό παραμύθι», Λάμπρος Πορφύρας «Στην Παναγιά τη Σαλονικιά», Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Δέησις», Κ. Π. Καβάφης «17 του Νοέμβρη 1973», Κύπρος Χρυσάνθης «Ηλιοβασίλεμα», Κώστας Κρυστάλλης «Με πλοίο», Νάνος Βαλαωρίτης «Γυάλινα Γιάννενα», Μιχάλης Γκανάς «Πουλάκι», Ιωάννης Βηλαράς «Ο Ολυμπιακός Ύμνος», Κωστής Παλαμάς «Πρωινό άστρο», Γιάννης Ρίτσος «Αγάπης λόγια», Αργύρης Εφταλιώτης «Όλα τα πήρε το καλοκαίρι», Οδυσσέας Ελύτης «Το ξανθό παιδί», Τέλλος Άγρας «Το παιδί με τα σπίρτα», Νικηφόρος Βρεττάκος «Παράπονο σκύλου», Κριτών Αθανασούλης ο Κεφάλαιο: Συμπερασματικά 2.1. Παρουσίαση αποτελεσμάτων Επιβεβαίωση της υπόθεσης Συμπεράσματα Επίλογος Βιβλιογραφία Παράρτημα ποιημάτων

5 Περίληψη Η παρούσα εργασία επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στην προσέγγιση των ποιημάτων, τα οποία περιέχονται στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α τάξης του Γυμνασίου. Η προσέγγιση αυτή επιχειρείται σύμφωνα με τη «ρητορική εκδοχή» της Αναγνωστικής Θεωρίας, τη βάση της οποίας συγκροτούν οι θεωρίες των: Roman Jakobson, Paul de Man και Wayne Booth. Η βασική μας υπόθεση ότι η όλη προσέγγιση των ποιημάτων για την Α τάξη του Γυμνασίου διέπεται και από τη «ρητορική εκδοχή», όχι μόνο από την «ερμηνευτική» που αναφέρει το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών (2002), επιβεβαιώθηκε. Από την ανάλυση του υλικού μας, το οποίο περιλαμβάνει δεκαεννέα (19) ποιήματα, προέκυψαν ορισμένα ενδιαφέροντα ευρήματα. Πιο συγκεκριμένα, η μελέτη μας εντόπισε ότι στα ποιήματα της Α τάξης του Γυμνασίου υπάρχουν αρκετοί ρητορικοί τρόποι, όπως, η μετωνυμία, η προσωποποίηση, η ρητορική ερώτηση, το σύμβολο, η αλληγορία, η ειρωνεία, με κυρίαρχη, ωστόσο, τη μεταφορά. Επίσης, στα ποιήματα καταγράφηκαν οι έννοιες του υπονοούμενου συγγραφέα και του υπονοούμενου αναγνώστη, ενώ αρκετές από τις ερωτήσεις/εργασίες που συνοδεύουν κάθε ποίημα στο σχολικό βιβλίο παραπέμπουν σε μεγάλο βαθμό στις θεωρητικές θέσεις των τριών βασικών εκπροσώπων της «ρητορικής εκδοχής» της Αναγνωστικής Θεωρίας. Το κύριο συμπέρασμά μας είναι ότι η διδασκαλία της Λογοτεχνίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, συγκεκριμένα στην Α τάξη του Γυμνασίου, αξιοποιεί εκτός από την «ερμηνευτική εκδοχή» και τη «ρητορική εκδοχή» της Αναγνωστικής Θεωρίας, εφόσον στηρίζεται και χρησιμοποιεί αρκετές από τις θέσεις, τους όρους και τις έννοιες που συναντούμε στις θεωρίες των βασικών εκπροσώπων της «ρητορικής εκδοχής». Η διαπίστωση αυτή μπορεί να διευρύνει και να εμπλουτίσει ουσιαστικά τις διδακτικές προσεγγίσεις της Λογοτεχνίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

6 Abstract This paper focuses on the approach of the poems contained in the Texts of Modern Greek Literature, the A class of the Gymnasium. This approach was attempted in accordance with the «rhetoric version» of Reader-Response Theory, the basis of which, is formed by theories of: Roman Jakobson, Paul de Man and Wayne Booth. Our basic assumption that the whole approach of the poems for the first grade of the High school is governed by the «rhetoric version», not only by the «hermeneutic», as described by the Curriculum (2002), confirmed. From the analysis of the material employed, which includes nineteen (19) poems, there are some interesting findings. More specifically, our study found that the poems of A class of high school there are several rhetorical modes, such as metonymy, personification, rhetorical question, symbol, allegory, irony, principal, however, the metaphor. Also, the poems were recorded concepts of implied author and implied reader, while several of the questions/ tasks that accompany each poem in the text book refer largely to the theoretical positions of the three main representatives of the «rhetoric version» of Reader-Response Theory. The main conclusion is that the teaching of Literature in Secondary School, specifically in the first grade of high school, utilizes the «rhetorical version» of Reader-Response Theory, apart from the «hermeneutic» one, since it is based on and uses many of the views, terms and concepts encountered in the theories of fundamentals representatives of the «rhetorical version». This finding can broaden and enrich substantially the teaching approaches of Literature in Secondary Education

7 Προλογικό σημείωμα Η «ρητορική εκδοχή» της Αναγνωστικής Θεωρίας επιδιώκει να περιγράψει την ανάγνωση ως επικοινωνιακή διαδικασία (Suleiman, 1980:7). Η ρητορική, ωστόσο, ως έννοια παραπέμπει στις τεχνικές εκείνες που θα μπορούσαν να ασκήσουν μια ιδιαίτερη πειθώ (Suleiman, 1980:22), οπότε η χρήση της αποσκοπούσε στη μελέτη των «γλωσσικών μέσων πειθούς και έκφρασης». Με άλλα λόγια, σκοπός της ήταν η μελέτη των τεχνικών δομών της γλώσσας, ώστε να κατασκευαστούν λόγοι που θα φημίζονταν για την αποτελεσματικότητά τους (Culler, 2003:95). Η έννοια της ρητορικής, βέβαια, ως «πειθούς δύναμη» συνιστά μια ψυχολογική διαδικασία, μια διαδικασία στρατηγικής, ενώ η πειστικότητα του λόγου εξαρτάται από την ποιότητα του μηνύματος αναφορικά με τις αξίες, τις στάσεις και τα πιστεύω του ακροατηρίου (Lucas, 1995:337). Η ρητορική ως επιστήμη βασίζεται στην πεποίθηση ότι η γλώσσα διαθέτει ορισμένες βασικές δομές, με τις οποίες δημιουργούνται νοήματα σε πολλά και διαφορετικά είδη λόγων (Culler, 2003:99). Τέλος, η ρητορική είναι μια έννοια που χρησιμοποιείται με αινιγματικό 1 τρόπο στα κείμενα (Haase, 2008:1). Η παρούσα εργασία, επιδιώκοντας να εξερευνήσει τον αινιγματικό αυτό τρόπο, επικεντρώνεται στην εξέταση των ποιημάτων των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, συγκεκριμένα της Α τάξης του Γυμνασίου, σύμφωνα με τη «ρητορική εκδοχή» της Αναγνωστικής Θεωρίας. Επιχειρώντας να αναδείξει ένα διαφορετικό τρόπο προσέγγισης των κειμένων, στη συγκεκριμένη περίπτωση των ποιημάτων, η μελέτη μας διαφοροποιείται από τις κατεστημένες ερμηνευτικές προσεγγίσεις, για να υποδείξει μια διαφορετική οπτική γωνία από την οποία μπορούμε να δούμε τα ποιήματα. Η οπτική, αυτή, γωνία οφείλει να περιλαμβάνει τόσο θεωρητικές αρχές, όσο και στοιχεία που θα επιβεβαιώνουν τις συγκεκριμένες αρχές. Άλλωστε, πρέπει να τονιστεί ότι «η ρητορική εκτέλεση προϋποθέτει πάντα ένα βέβαιο ποσοστό ρητορικής θεωρίας και ανάλυσης και γι αυτό οι όροι ρητορική και ρήτορας χρησιμοποιούνται, για να αναφερθούν στη μελέτη και στην πρακτική, στον κριτικό και στον εκτελεστή» (Cole, 1991:15). Η εργασία οργανώνεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο κεφάλαιο του πρώτου μέρους εκθέτουμε την προβληματική της μελέτης, τους στόχους και την υπόθεσή της, καθώς και τη μέθοδο που ακολουθούμε. Στο δεύτερο κεφάλαιο περιλαμβάνονται και 1 Όπου δεν αναφέρεται μεταφραστής, η μεταφραστική απόδοση κειμένων, όρων και φράσεων είναι δική μας

8 παρουσιάζονται συνοπτικά οι θεωρίες των τριών βασικότερων εκπροσώπων της «ρητορικής εκδοχής», οι οποίες αποτελούν το θεωρητικό πλαίσιο της εργασίας μας. Αναλυτικότερα, αναφερόμαστε στη θεωρία του R. Jakobson, στη θεωρία P. de Man και, τέλος στη θεωρία του W. Booth, δημιουργώντας ένα μεθοδολογικό εργαλείο, βάσει του οποίου θα επιχειρηθεί η προσέγγιση του υλικού που έχει επιλεχθεί, δηλαδή των ποιημάτων. Στους θεωρητικούς αυτούς δε συμπεριλαμβάνουμε το Michel Charles, 2 επειδή οι θέσεις του δεν εξυπηρετούν τους στόχους της παρούσας μελέτης. Οι θεωρητικές θέσεις του M. Charles εντάσσονται περισσότερο στο στρουκτουραλισμό και έρχονται σε συμφωνία με τις θέσεις ενός άλλου Γάλλου στρουκτουραλιστή, του Gerard Genette, 3 ενώ στα έργα των δύο αυτών θεωρητικών η έννοια ρητορική έχει μια «οιωνεί πολεμική προέκταση» (Suleiman, 1980:10). Πιο αναλυτικά, η θεωρία του R.Jakobson, η οποία αναφέρεται σε ένα μοντέλο γλωσσικής επικοινωνίας, διακρίνοντας παράγοντες και λειτουργίες στην επικοινωνιακή πράξη, η θεωρία του P. De Man, η οποία ενδιαφέρεται για τους λεκτικούς τρόπους, καθώς και για τη ρητορική και τη γραμματική, προσπαθώντας να τις τοποθετήσει στον παραδειγματικό και στο συνταγματικό άξονα, καθώς επίσης, η θεωρία του W. Booth, ο οποίος επιθυμούσε να έρθει σε επικοινωνία με τους αναγνώστες του, δημιουργώντας τις έννοιες του υπονοούμενου συγγραφέα και του υπονοούμενου αναγνώστη, δε συνδέονται με τη 2 Ο Michel Charles αντιτάχθηκε στην άποψη ότι η ρητορική θα έπρεπε να λαμβάνεται ως μια απλή μελέτη λεκτικών τρόπων, καθώς και στις θέσεις του Paul de Man (Suleiman, 1980:10-11). O Charles θεωρούσε ότι «η ρητορική δε θα πρέπει να είναι ούτε ένα σύνολο κανόνων/παραινέσεων, ούτε ένας κατάλογος με περιέργειες, αλλά ένα σύστημα πιθανών ερωτήσεων, δηλαδή μια τέχνη ανάγνωσης» (Suleiman, 1980:10). Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να συνδέσει ένα πέρασμα από ένα κείμενο με ένα άλλο, ψάχνοντας, βέβαια, για μια εσωτερική απόδειξη, η οποία θα τον βοηθήσει στη σύνδεση αυτή (Morris, 2008). Ο Michel Charles μαζί με τον Gerard Genette εναντιώνονται στις ρομαντικές προκαταλήψεις, ενώ «υπογραμμίζουν τη δυναμική απελευθερωτική επιρροή της ρητορικής» (Shaffer, 1981:275). 3 Ο Gerard Genette μαζί με τον Gerald Prince ήταν οι πρώτοι που διατύπωσαν την άποψη ότι σε ένα κείμενο η κυρίαρχη ιδέα είναι αυτή της αφήγησης (Suleiman, 1980:13). Η αφηγηματολογία συνδέεται με το δομισμό, εξαιτίας της κοινής οπτικής απέναντι στα κείμενα, ενώ δανείζεται από αυτόν την έννοια του συστήματος. Στο Genette εντοπίζουμε τρεις αφηγηματικές κατηγορίες: το χρόνο, την έγκλιση και τη φωνή (Δημόπουλος, 2010:20-24). Ο G. Genette, στο Narrative Discourse. An Essay in Method (1983), αναφέρεται στον αφηγηματικό χρόνο, τον οποίο ορίζει «ως μια διπλή προσωρινή διαδοχή» που εστιάζει «στην αντίθεση που υπάρχει ανάμεσα στον ιστορικό χρόνο και στον αφηγηματικό χρόνο» (Genette, 1983:33). Ο Genette μελετά τις σχέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στον ιστορικό χρόνο και στον (ψευδο) χρόνο της αφήγησης. Υπάρχουν, δηλαδή, συνδέσεις κατά σειρά (order), κατά διάρκεια (duration) και κατά συχνότητα (frequency) (Genette, 1983:35). Επίσης, ο Genette στα Όρια της Διήγησης (1987) διακρίνει τη διήγηση από τη μίμηση, ενώ ισχυρίζεται ότι υπάρχει αντιπαράθεση ανάμεσα στην αφήγηση και στην περιγραφή (Genette, 1987:16-25). Η περιγραφή, αναφέρει, είναι πιο χρήσιμη σε σχέση με την αφήγηση, αφού η αφήγηση χρειάζεται την περιγραφή, για να υπάρξει (Genette, 1987:27). Η αφήγηση εκτυλίσσεται στο χρόνο, δηλαδή βρισκόμαστε σε μια γραμμική ακολουθία, ενώ η περιγραφή εκτυλίσσεται στο χώρο και βρισκόμαστε σε συγχρονία (Genette, 1987:31)

9 θεωρία και τις θέσεις του Michel Charles. Επιπλέον, η δυσκολία ανεύρεσης σχετικών πρωτογενών πηγών, θα καθιστούσε μάλλον αναξιόπιστη τη συνολική και άρτια παρουσίαση των θεωρητικών του αρχών. Τα δεδομένα που θα προκύψουν από την προσέγγιση, καθώς και η παρουσίαση τους, συγκεντρώνονται στο δεύτερο μέρος της εργασίας. Τέλος, διατυπώνονται τα συμπεράσματα, τα οποία προκύπτουν από την εφαρμογή των τριών θεωριών των βασικών εκπροσώπων της «ρητορικής εκδοχής» της Αναγνωστικής Θεωρίας. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά για την ευκαιρία που μου έδωσε να ασχοληθώ με ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον θέμα, τον κ. Πολίτη Δημήτρη, Λέκτορα Τ. Ε. Ε. Α. Π. Η. του Παν/μίου Πατρών, ο οποίος ανέλαβε την επίβλεψη της παρούσας εργασίας. Χωρίς την επιστημονική του καθοδήγηση και την έμπρακτη υποστήριξη του σε όλη τη διάρκεια της συγγραφής της εργασίας, με σημαντικές αλλά και συνεχείς υποδείξεις και διορθώσεις, η εργασία δε θα είχε ολοκληρωθεί. Επίσης, ευχαριστώ τα υπόλοιπα Μέλη της Τριμελούς Επιτροπής, τον κ. Κουστουράκη Γεράσιμο, Επίκουρο Καθηγητή Τ. Ε. Ε. Α. Π. Η. του Παν/μίου Πατρών, και τον κ. Στελλάκη Νεκτάριο, Λέκτορα Τ. Ε. Ε. Α. Π. Η. του Παν/μίου Πατρών για τη δημιουργική και ευχάριστη επικοινωνία που είχαμε κατά τη διάρκεια διεξαγωγής των μαθημάτων στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, καθώς και για την πρόθυμη συμμετοχή τους στην Τριμελή Επιτροπή και στη διαδικασία υποστήριξης της εργασίας μου. Ιδιαίτερες ευχαριστίες θα ήθελα να εκφράσω προς την οικογένειά μου για την προσοχή, την κατανόηση, τη συμπαράσταση και, κυρίως, για τη στήριξη που τόσα χρόνια μου παρέχουν, και να τους αφιερώσω τη συγκεκριμένη εργασία

10 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ 1 ο Κεφάλαιο: Εισαγωγικά 1.1. Προβληματική της εργασίας Η παρούσα εργασία εστιάζει το ενδιαφέρον της στη «ρητορική εκδοχή», η οποία αποτελεί τη μία από τις έξι εκδοχές της Αναγνωστικής Θεωρίας, σύμφωνα με τη Susan Suleiman. Οι άλλες είναι: η «στρουκτουραλιστική ή σημειωτική εκδοχή», η «φαινομενολογική εκδοχή», η «υποκειμενική ή ψυχαναλυτική εκδοχή», η «κοινωνιολογική ή ιστορική εκδοχή» και η «ερμηνευτική εκδοχή» (Suleiman, 1980:6-7). Αυτό που έχει σημασία για τη «ρητορική εκδοχή» είναι «το ηθικό και το ιδεολογικό περιεχόμενο του μηνύματος» (Suleiman, 1980:8). Δεν έχει ως στόχο της να μας παρουσιάσει τα νοήματα που υπάρχουν μέσα στο κείμενο, αλλά επιχειρεί να υπογραμμίσει τι δηλώνουν τα συγκεκριμένα νοήματα. Ποιες είναι, δηλαδή, οι ηθικές αρχές και ποιες οι ιδέες που αναδύονται μέσα από τα νοήματα (Suleiman, 1980:8). Με άλλα λόγια, η «ρητορική εκδοχή» εστιάζει στις συνέπειες του μηνύματος, όσον αφορά τον αναγνώστη, αλλά και στους διαφορετικούς τρόπους που ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το κείμενο. Η κωδικοποίηση του μηνύματος από τον πομπό, δηλαδή το συγγραφέα, και η αποκωδικοποίησή του από το δέκτη, δηλαδή τον αναγνώστη, περικλείει μία και μόνη δυσκολία: «την πρόθεση του συγγραφέα για επίτευξη αμφισημίας» (Μελενικιώτου, 2008:16). Δεν πρέπει, άλλωστε, να ξεχνούμε ότι η βασική θέση που διέπει τη «ρητορική εκδοχή» είναι ότι αντιμετωπίζει το λογοτεχνικό έργο ως «μορφή επικοινωνίας» (Τζιόβας, 2003:235). Χρειάζεται, ωστόσο, να σημειωθεί ότι η «ρητορική εκδοχή» έχει ανάγκη την υποστηρικτική βοήθεια άλλων εκδοχών, κυρίως της «ερμηνευτικής εκδοχής», 4 η οποία συνυπάρχει με όλες τις εκδοχές (Suleiman, 1980:17,40). «Ερμηνευτική» καλείται η εκδοχή η οποία εστιάζει «στη φύση και στις πιθανότητες της ανάγνωσης και της ερμηνείας» (Suleiman, 1980:38). Όταν, δηλαδή, μπορεί να αναγνωριστεί ή όχι η θέση που κατέχουν τα κείμενα αλλά και ο τρόπος που αυτά κατανοούνται, τότε μπορούμε να 4 Η «ερμηνευτική» προσέγγιση έχει τις αρχές της στο 16 ο αιώνα. Το πρόβλημα της ερμηνευτικής ήταν ότι, ενώ οι λέξεις ενός κειμένου που είχαν γραφεί στο παρελθόν παραμένουν σταθερές και αμετάβλητες, το πλαίσιο που τις δημιούργησε δεν υπάρχει πια. Πρώτος συνεργάτης της μοντέρνας ερμηνευτικής ήταν ο Friedrich Schleirmacher, σύμφωνα με τον οποίο σκοπός της ερμηνευτικής ήταν να επαναδομήσει το πλαίσιο ώστε να μπορούν οι λέξεις να κατανοηθούν σωστά. Ο Schleirmacher ήταν ο πρώτος που διαπίστωσε ότι το ερμηνευτικό πρόβλημα δεν περιοριζόταν μόνο στις λέξεις και ο προφορικός λόγος παρουσίαζε πρόβλημα στην κατανόηση. Το πρώτο, επομένως, κεντρικό φαινόμενο στην ερμηνευτική προσέγγιση αποτελεί η γλώσσα και το δεύτερο η γραφή (Newton, 1993: )

11 ονομάσουμε τη διαδικασία αυτή «ερμηνευτική» (Suleiman, 1980:38). Μπορούμε να πούμε, λοιπόν, ότι η «ερμηνευτική» αποτελεί μια θεωρία κατανόησης, η οποία ξεκίνησε από τον Friedrich Schleiermacher και τον Martin Heidegger και έφθασε ως τον Hans-Georg Gadamer. Το να προσπαθήσουμε, όμως, να αναλύσουμε την κατανόηση δε σημαίνει ότι θα γεφυρωθεί το χάσμα που υπάρχει ανάμεσα στο κείμενο και στον παραλήπτη, αφού το ενδιαφέρον όλων των διαφορετικών ερμηνειών ήταν να βρουν με ποιο τρόπο μπορούσαν να γεφυρωθούν τα χάσματα ανάμεσα στο κείμενο και στον παραλήπτη αλλά και ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν. Η «ερμηνευτική» είναι, επομένως, μια γενική θεωρία κατανόησης και δεν περιορίζεται στην κατανόηση ενός έργου τέχνης (Iser, 2006:28-29). Όλες οι θεωρίες, αν και δεν είναι ερμηνευτικές, προσφέρουν μια μορφή ερμηνείας από τη στιγμή που επικεντρώνονται σε ένα λογοτεχνικό έργο (Suleiman, 1980:17), αφού «καμιά ερμηνευτική εκδοχή δεν μπορεί να εγγυηθεί την εγκυρότητα της ερμηνείας» (Σπανός, 2001:33). Καταλήγουμε, λοιπόν, στο συμπέρασμα ότι όποιες και αν είναι οι διαφορές ανάμεσα στις εκδοχές της Αναγνωστικής Θεωρίας, όλες μπορούν να συστεγαστούν μέσα στο ίδιο πλαίσιο, αυτό της «ερμηνευτικής εκδοχής» (Suleiman, 1980:40). Η «ερμηνευτική», άλλωστε, δεν είναι ένα «ερμητικά κλειστό δόγμα», εφόσον μία από τις αρετές της συγκεκριμένης εκδοχής είναι ότι δε φιλοδοξεί μία και μόνη ερμηνεία αλλά δέχεται πολλές και διαφορετικές ερμηνείες (Jauss, 1995:96). Οφείλουμε να σημειώσουμε, επίσης, ότι η «ερμηνευτική» είναι η μέθοδος που προτείνεται από το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών, ως η καταλληλότερη για την προσέγγιση των λογοτεχνικών κειμένων και για την επίτευξη των στόχων που το Δ.Ε.Π.Σ.Σ. θέτει (2002:75). Πιο αναλυτικά, στα Προγράμματα Σπουδών για το γνωστικό αντικείμενο της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο αναφέρεται ότι σκοπός της διδασκαλίας του συγκεκριμένου μαθήματος είναι να αναπτύξει και να διευρύνει τις μορφωτικές και τις επικοινωνιακές ικανότητες των μαθητών, να συμβάλει στη συναισθηματική ανάπτυξή τους αλλά και να διευρύνει τα όρια της προσωπικής εμπειρίας τους. Στόχος του είναι να αναδείξει τη Λογοτεχνία ως ανώτερο «μορφωτικό αγαθό στο πλαίσιο της ανθρωπιστικής παιδείας και της δημοκρατικής εκπαίδευσης» (Δ.Ε.Π.Π.Σ., 2002:64). Αναλυτικότερα, το «Πρόγραμμα Σπουδών για τη Λογοτεχνία» διέπεται από σκοπούς και στόχους σε κλιμακούμενη σειρά ανά τάξη. Στην πρώτη τάξη του Γυμνασίου περιέχονται θεματικές ενότητες που αναφέρονται στον άνθρωπο σε σχέση με τη φύση, την πόλη, την ύπαιθρο, τις οικογενειακές σχέσεις, την εθνική ζωή, την παράδοση, τον αθλητισμό, τα ζώα, κ.λπ

12 Με τις θεματικές αυτές ενότητες υποστηρίζεται ότι προωθείται η δημιουργική και η ελεύθερη ερμηνεία των λογοτεχνικών έργων και κατανοούνται οι τρόποι της Λογοτεχνίας (Δ.Ε.Π.Π.Σ., 2002:64-66). Ως ειδικοί σκοποί του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο κρίνονται η πρόσληψη του λογοτεχνικού κειμένου ως έργου τέχνης και ως αισθητικού φαινομένου που συνδέεται στενά με την εποχή του, η κατανόηση της λογοτεχνικής γλώσσας, του μεταφορικού και του συμβολικού χαρακτήρα της, η ικανότητα της συναισθηματικής συμμετοχής των μαθητών, η ερμηνεία των λογοτεχνικών έργων και η εξάσκηση των δεξιοτήτων τους. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων τονίζεται πως χρησιμοποιείται η «ερμηνευτική μέθοδος» προσέγγισης των λογοτεχνικών κειμένων. Αναλυτικότερα, το όλο κατανοείται μέσα από την ανάλυση των μερών, τα οποία το αποτελούν, ενώ η κατανόηση των μερών είναι εφικτή μέσα από τη θεώρηση του όλου. Σύμφωνα με την «ερμηνευτική προσέγγιση» τα βιώματα και οι γνώσεις που έχουν αποκτηθεί από άλλα γνωστικά αντικείμενα κρίνονται χρήσιμα (Δ.Ε.Π.Π.Σ., 2002:66-75). Συνοψίζοντας, αναφέρουμε ότι δεν έχουμε εντοπίσει μελέτες που να έχουν ήδη ασχοληθεί με το συγκεκριμένο ζήτημα και για το λόγο αυτό αντιμετωπίζουμε μια μεγαλύτερη δυσκολία. Η μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο επικεντρώνεται, κυρίως, στα διηγήματα, στους αφηγηματικούς τρόπους και στις τεχνικές. Στα ποιήματα των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας εστιάζει η μελέτη της Βενετίας Αποστολίδου και της Ελένης Χοντολίδου (2007). Η συγκεκριμένη μελέτη, ωστόσο, αναφέρεται στα ποιήματα του σχολικού βιβλίου της Α Γυμνασίου σε μια προσπάθεια να τα συνδέσει με το τραγούδι και την αξία του τραγουδιού. Γίνεται αναφορά στο ρυθμό και στην ομοιοκαταληξία των ποιημάτων, στοιχεία με τα οποία «θα μπορέσει ο εκπαιδευτικός να χτίσει τη μουσική γνώση των μαθητών» (Αποστολίδου, 2007:33). Επίσης, η μελέτη του Ιωάννη Νεράντζη (2009) προσεγγίζει ορισμένα από τα «σχολικά» ποιήματα, κάνοντας, όμως, λόγο για μια μεθόδευση διδασκαλίας των ποιημάτων χωρίς να χρησιμοποιεί κάποια συγκεκριμένη εκδοχή. 5 Δεν έχει εντοπιστεί κάποια άλλη μελέτη που να έχει προσπαθήσει να προσεγγίσει τα ποιήματα των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας σύμφωνα με τη «ρητορική εκδοχή» της Αναγνωστικής Θεωρίας και για το λόγο αυτό μεγαλώνει το ενδιαφέρον μας για την εκπόνηση της συγκεκριμένης μελέτης. Προκύπτει, λοιπόν, η ανάγκη να μελετηθούν σε 5 Ο Νεράντζης προσεγγίζει πέντε (5) «σχολικά» ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου

13 επίπεδο «ρητορικής» ανάλυσης τα ποιήματα των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α Γυμνασίου Υποθέσεις και στόχοι της μελέτης Η παρούσα εργασία, αποσκοπώντας σε μια ανάλυση με βάση τη «ρητορική εκδοχή» της Αναγνωστικής Θεωρίας, εστιάζει το ενδιαφέρον της στην επικοινωνιακή διαδικασία που ο αναγνώστης βιώνει κατά την πραγμάτωση ενός λογοτεχνικού κειμένου. Άλλωστε, αυτός είναι ο στόχος της «ρητορικής εκδοχής», δηλαδή να αντιμετωπίσει το κείμενο ως μια μορφή επικοινωνίας (Suleiman, 1980:7). Βασική υπόθεση της εργασίας μας είναι ότι η διδασκαλία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, και συγκεκριμένα στην Α τάξη του Γυμνασίου, εμπεριέχει τη «ρητορική εκδοχή», ενώ προβάλλεται περισσότερο η «ερμηνευτική». Υποθέτουμε, με άλλα λόγια, ότι η διδασκαλία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ακολουθεί εκτός από την «ερμηνευτική» και τη «ρητορική εκδοχή». Στόχος μας είναι, με την ανάλυση των ποιημάτων και των συμπερασμάτων που θα προκύψουν, να αναδείξουμε και να πιστοποιήσουμε τη συνύπαρξη των δύο εκδοχών της Αναγνωστικής Θεωρίας. Επίσης, με τη διεύρυνση αυτής της επικοινωνιακής διάστασης της Λογοτεχνίας θα προσπαθήσουμε να προσφέρουμε μια βάση, ώστε να διευρύνουμε τη διδακτική αξιοποίηση της Λογοτεχνίας στην Α τάξη του Γυμνασίου. Θα προσπαθήσουμε, δηλαδή, να αξιοποιήσουμε την προσέγγιση των λογοτεχνικών κειμένων προτείνοντας διευρυμένες διδακτικές ιδέες και κατευθύνσεις. Η παρούσα εργασία φιλοδοξεί να αποτελέσει μια διεξοδική και λεπτομερή ανάλυση των ποιημάτων που διδάσκονται στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, στηριζόμενη σε μια προσέγγιση που επικεντρώνεται στην περιγραφή των διαφόρων «τεχνικών πειθούς» και δίνει τη μέγιστη σημασία της στην περιοχή της ανάλυσης των λογοτεχνικών κειμένων (Suleiman, 1980:22). Φιλοδοξούμε, με άλλα λόγια, να εστιάσουμε στο κείμενο, να διαπιστώσουμε τις τεχνικές και τους κανόνες με τους οποίους οργανώνεται και να διακρίνουμε τους τρόπους με τους οποίους κοινωνεί τα νοήματά του στον αναγνώστη. Ο κεντρικός ρόλος, άλλωστε, ανήκει στον αναγνώστη, αφού χωρίς αναγνώστη και αναγνώσεις δε θα υπήρχε η Λογοτεχνία (Wolfreys, 1999:139). Επίσης, ξεκινούμε με αφετηρία μας ότι η επικοινωνία που δημιουργείται διαβάζοντας ένα έργο, ανάμεσα σε αυτόν που διαβάζει και στο ίδιο το έργο, μπορεί να αναλυθεί (Λεοντσίνη, 2000:234). Όταν μπαίνουμε, επομένως, στη διαδικασία να αναλύσουμε τη μορφή και το νόημα ενός λογοτεχνικού έργου σημαίνει ότι

14 προσπαθούμε να διασαφηνίσουμε «τις ειδικές συμβάσεις και τις διαδικασίες ερμηνείας», οι οποίες αποτελούν το μέσο με το οποίο οι αναγνώστες ξεφεύγουν από το γλωσσικό νόημα και προσεγγίζουν το έργο ως αυτό που λογοτεχνικά σημαίνει (Λεοντσίνη, 2000:216). Κεντρικό ρόλο στην ανάγνωση, εκτός από τον αναγνώστη, παίζουν και τα γράμματα που αποτελούν την κάθε λέξη, αφού η σειρά των λέξεων είναι ιδιαίτερα σημαντική για το νόημα του κειμένου. Η σύνταξη, επομένως, μπορεί να ιδωθεί ως μια γέφυρα που ενώνει την επιφανειακή δομή με τη βαθιά δομή της γλώσσας (Smith, 2006:25-85). Κατά τον De Man, άλλωστε, η «θεωρία της ανάγνωσης είναι η θεωρία των τρόπων (tropes)» και ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με την αλληλεπίδραση των τρόπων (De Man, 1986:45). Συνοψίζοντας, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η συγκεκριμένη μελέτη μπορεί να εμπλουτίσει τις ήδη υπάρχουσες μεθόδους που χρησιμοποιούνται στη διδασκαλία της Λογοτεχνίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Με άλλα λόγια, προσδοκούμε ότι τα αποτελέσματα που θα έρθουν στο φως από την ανάλυση των ποιημάτων της Α τάξης του Γυμνασίου θα εφοδιάσουν τη διδασκαλία της Λογοτεχνίας με καινούργια στοιχεία ή, ακριβέστερα, με τη γνώση στοιχείων και θεωρητικών αρχών που ήδη χρησιμοποιούνται στις σχολικές τάξεις. Επίσης, η παρούσα μελέτη και τα συμπεράσματα που θα προκύψουν από αυτή μπορούν να διευρύνουν και να εμπλουτίσουν ουσιαστικά τις διδακτικές προσεγγίσεις της Λογοτεχνίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει με τη διατύπωση προτάσεων για τη χρησιμότητα της Λογοτεχνίας και σε άλλους τομείς που θα εφοδιάσουν τους μαθητές με όσα είναι απαραίτητα, ώστε να εξελιχθούν ως προσωπικές οντότητες και «να αποκτήσουν τις ιδιότητες ενός κριτικού και σε εγρήγορση ατόμου» (Α.Π.Σ., 2011:6). Το νέο Πρόγραμμα Σπουδών, άλλωστε, αναφέρεται και αποζητά την κριτική στάση του μαθητή (Α.Π.Σ., 2011:28). Γενικότερα, «η ανάγνωση κειμένων από διαφορετικές οπτικές γωνίες έχει διδακτικούς σκοπούς. Η τάξη γίνεται ένα είδος θεάτρου στο οποίο διδάσκων και διδασκόμενος καλούνται να παίξουν ρόλους» (Σαμαρά, 1987:12). Επομένως, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι θα μπορούσε να διευρυνθεί η διδακτική βάση της Λογοτεχνίας, στηριζόμενη στα συμπεράσματα και της συγκεκριμένης μελέτης

15 1.3.Το υλικό της μελέτης Από το σχολικό βιβλίο της Α Γυμνασίου, Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, θα περιοριστούμε μόνο στα ποιήματα. Αν και η αναγνωσιμότητα των ποιητικών κειμένων είναι περιορισμένη, αφού οι μαθητές επιλέγουν να διαβάσουν περισσότερη πεζογραφία και θέατρο, παρά ποίηση, σύμφωνα με την Πανελλαδική Έρευνα για το Μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο που εξέδωσε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (Αργυροπούλου, 2009:14-15), οι φιλόλογοι σε ποσοστό 27% θα επιθυμούσαν να υπάρχουν περισσότερα ποιητικά κείμενα (Αργυροπούλου, 2009:61). Τα λογοτεχνικά κείμενα, ποιήματα ή πεζά, χρησιμοποιούν τη γλώσσα, ξεφεύγοντας από τους συγκεκριμένους εκφραστικούς και λειτουργικούς τρόπους της καθημερινής γλώσσας. Με τη γλωσσική εκφορά τα κείμενα δημιουργούν εικόνες στο μυαλό του αναγνώστη, στον οποίο δίνεται η δυνατότητα να έρθει σε επαφή μαζί τους και να ενσωματώσει ή να ταυτίσει τα νοήματά του, τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις του με εκείνες του συγγραφέα. Ακόμη, τα λογοτεχνικά κείμενα κάνουν σημαντική χρήση της μεταφορικής γλώσσας (μεταφορά, ρυθμό, επανάληψη) και της ποιητικής (εστίαση στην ίδια τη γλώσσα), σε σχέση με τα καθημερινά κείμενα (Knapp&Watkins, 2005:30). Η επιλογή του συγκεκριμένου υλικού, δηλαδή των ποιημάτων που περιέχονται στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, έγκειται στο γεγονός ότι τα κείμενα αυτά διαθέτουν μια «γλώσσα διαφορετικά ρυθμισμένη και κανονισμένη που παράγει κάποιες έννοιες τις οποίες δεν μπορεί να παράγει η καθημερινή» (Levin, 1962:11). Η καθημερινή γλώσσα διακρίνεται από οικονομία, ενώ επιθυμεί τη διακριτικότητα και τη διαφάνεια προσπαθεί, δηλαδή, να διευκολύνει την επικοινωνία όσο γίνεται περισσότερο, χωρίς να ενδιαφέρεται για τα γλωσσικά νοήματα που χρησιμοποιούνται για να την περιγράψουν. Αντίθετα, η ποιητική γλώσσα ενδιαφέρεται για την αξία και τις ιδιότητες του γλωσσικού υλικού, το οποίο, βέβαια, κάνει πιο δύσκολη την επικοινωνία (Schmitz, 2007:23). Φυσικά, εξετάζοντας τη δομή των ποιημάτων επικεντρώνουμε το ενδιαφέρον μας στα γλωσσικά στοιχεία και στις σχέσεις που αυτά αναπτύσσουν μεταξύ τους (Levin, 1962:17). Επίσης, η επιλογή του εργαλείου μας, δηλαδή η επιλογή της «ρητορικής εκδοχής» της Αναγνωστικής Θεωρίας, εκφράζεται επαρκέστερα μέσα από την ποιητική δημιουργία. Στα ποιήματα, άλλωστε, μπορούν να φανερωθούν στο μέγιστο βαθμό τα τεχνάσματα της «ρητορικής εκδοχής», όπως η μεταφορά, η μετωνυμία, κ.λπ., επειδή η ποίηση χρειάζεται να παρεκκλίνει μεταφορικά από την κυριολεξία για να μπορέσει να επιβιώσει (Abrams, 2001:541). Η ποίηση, επίσης, έχει στενή σχέση με τη «ρητορική», αφού στόχος της ποιητικής

16 δημιουργίας είναι να καταφέρει να πείσει τους αναγνώστες χρησιμοποιώντας μια γλώσσα γεμάτη από σχήματα λόγου (Culler, 2003:96). Το υλικό της συγκεκριμένης εργασίας αποτελείται από δεκαεννέα (19) ποιήματα, τα οποία διδάσκονται στη σχολική τάξη. Πιο συγκεκριμένα, το αντικείμενο της μελέτης μας αποτελούν τα εξής ποιήματα 6 : «Θαλασσινά τραγούδια» (Γεώργιος Δροσίνης), «Τζιτζίκια στήσαν το χορό» (Γιάννης Ρίτσος), «Κάτω στης μαργαρίτας το αλωνάκι» (Οδυσσέας Ελύτης), «Της μάνας μου» (Άγγελος Σικελιανός), «Το στερνό παραμύθι» (Λάμπρος Πορφύρας), «Στην Παναγία τη Σαλονικιά» (Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης), «Δέησις» (Κ. Π. Καβάφης), «17 του Νοέμβρη 1973» (Κύπρος Χρυσάνθης), «Ηλιοβασίλεμα» (Κώστας Κρυστάλλης), «Με πλοίο» (Νάνος Βαλαωρίτης), «Γυάλινα Γιάννενα» (Μιχάλης Γκανάς), «Πουλάκι» (Ιωάννης Βηλαράς), «Ο Ολυμπιακός ύμνος» (Κωστής Παλαμάς), «Πρωινό άστρο» (Γιάννης Ρίτσος), «Αγάπης λόγια» (Αργύρης Εφταλιώτης), «Όλα τα πήρε το καλοκαίρι» (Οδυσσέας Ελύτης), «Το ξανθό παιδί» (Τέλλος Άγρας), «Το παιδί με τα σπίρτα» (Νικηφόρος Βρεττάκος), «Παράπονο σκύλου» (Κρίτων Αθανασούλης). Τα συγκεκριμένα ποιήματα θα μελετηθούν σύμφωνα με τη «ρητορική εκδοχή», της οποίας κύριο μέλημα είναι να συγκινήσει τους αναγνώστες της. Η συγκίνηση αυτή βρίσκει προσφορότερο έδαφος στην ποίηση, αφού «η ποίηση είναι αλήθεια που έχει καλλωπιστεί με μυθοπλαστικά στοιχεία και σχήματα λόγου για να ευχαριστήσει και να συγκινήσει τον αναγνώστη» (Abrams, 2001:563). Η Λογοτεχνία, άλλωστε, έχει δεχτεί σπουδαία αποτελέσματα από τη διδασκαλία της «ρητορικής» στα σχολεία. «Ολόκληρη 6 Από το υλικό της μελέτης μας εξαιρούνται τρία ποιήματα: «Ύπνε μου κι έπαρέ μου το», «Κόρη που λάμπει» (δημοτικά τραγούδια) και «Ένας αϊτός περήφανος» (κλέφτικο τραγούδι). Τα ποιήματα αυτά εξαιρούνται, επειδή δεν είναι έντεχνα, δε σχετίζονται, δηλαδή, με ένα συγκεκριμένο δημιουργό. Πιο αναλυτικά, σε ένα δημοτικό ή ένα κλέφτικο τραγούδι δεν μπορεί να εφαρμοστεί η θεωρία του Jakobson. Εφόσον, τα τραγούδια δεν αποτελούν προσωπική δημιουργία, δεν μπορούμε να θεωρήσουμε προδιαγεγραμμένη την έννοια του πομπού, δεν μπορούμε, με άλλα λόγια, να διακρίνουμε με ασφάλεια τις προθέσεις του πομπού, ούτε τη συγκεκριμένη λειτουργία που σχετίζεται με αυτόν. Επίσης, η μελέτη δημοτικών και κλέφτικων τραγουδιών δε μας δίνει τη δυνατότητα να τα προσεγγίσουμε σύμφωνα με τη θεωρία του Booth, εφόσον δε γνωρίζουμε τον πραγματικό συγγραφέα του ποιήματος. Δεν μπορούμε, με άλλα λόγια, να μιλήσουμε για την έννοια του υπονοούμενου συγγραφέα από τη στιγμή που ο πραγματικός συγγραφέας μας είναι άγνωστος, αφού ο υπονοούμενος συγγραφέας είναι δημιούργημα του πραγματικού συγγραφέα και για να αντιληφθούμε τη δημιουργημένη έννοια θα πρέπει να ξέρουμε την ταυτότητα του πραγματικού. Μόνο έτσι, άλλωστε, θα μπορέσουμε ως πραγματικοί αναγνώστες να αναλάβουμε το ρόλο του υπονοούμενου αναγνώστη. Οι λόγοι που αναφέρθηκαν κρίθηκαν εξαιρετικά σημαντικοί, εγείροντας εμπόδια και αναγκάζοντάς μας να παραλείψουμε την εξέταση των συγκεκριμένων ποιημάτων. Άλλωστε, η εφαρμογή μόνο των θεωρητικών αρχών του De Man δε θα μπορούσε να αναδείξει αφενός, τη ρητορική διάσταση των συγκεκριμένων ποιημάτων και αφετέρου, δε θα μπορούσε να θεωρηθεί απολύτως αντιπροσωπευτική της φιλοσοφίας της «ρητορικής εκδοχής»

17 η λογοτεχνία είναι ρητορική με την έννοια ότι ο σκοπός της είναι να επηρεάσει με κάποιο τρόπο τον αναγνώστη» (Kennedy, 1994:4) Μέθοδος μελέτης Το μεθοδολογικό εργαλείο που θα χρησιμοποιήσουμε για την ανάλυση των ποιημάτων που περιέχονται στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α Γυμνασίου, συγκροτούν οι θεωρίες των: Roman Jakobson, Paul de Man και Wayne Booth. Η διερεύνηση των τεχνικών των κειμένων αποσκοπεί σε μια λεπτομερειακή καταγραφή σύμφωνα με τα όσα προτείνουν οι τρεις βασικοί εκπρόσωποι της «ρητορικής εκδοχής», ενώ οι θεωρίες τους θα μας βοηθήσουν να προβούμε σε μια αναλυτικότατη εξέταση των ποιημάτων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δε μας ενδιαφέρει το νόημά τους. Αναλυτικότερα, ο Roman Jakobson αναφέρεται στους επικοινωνιακούς παράγοντες, στις επικοινωνιακές λειτουργίες, στη μεταφορά και στη μετωνυμία. Ο Paul de Man ασχολείται με τη διάκριση της γραμματικής από τη ρητορική και ενδιαφέρεται κυρίως για τη μεταφορά. Επίσης, κάνει λόγο για την αλληγορία, το σύμβολο, αλλά και την ειρωνεία. Τέλος, ο Wayne Booth στρέφει την προσοχή του στο πεδίο της συγγραφής και επικεντρώνεται στις έννοιες του υπονοούμενου συγγραφέα και του υπονοούμενου αναγνώστη. Όλα τα παραπάνω συνιστούν το μεθοδολογικό εργαλείο της μελέτης μας και θα ήταν χρήσιμο να γίνει μια αναφορά των στοιχείων των συγκεκριμένων θεωριών. Πιο συγκεκριμένα, στα ποιήματα θα αναζητηθούν τα εξής στοιχεία-αρχές (12): Επικοινωνιακοί παράγοντες (πομπός, δέκτης, μήνυμα, συμφραζόμενα, κώδικας, επαφή) Επικοινωνιακές λειτουργίες (εκφραστική-συγκινησιακή, βουλητική, ποιητική, αναφορική, μεταγλωσσική, φατική) Μεταφορά Μετωνυμία Προσωποποίηση Ρητορική ερώτηση Αλληγορία Σύμβολο Ειρωνεία Συνεκδοχή

18 Υπονοούμενος συγγραφέας Υπονοούμενος αναγνώστης Σε κάθε ένα από τα ποιήματα του υλικού μας θα προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τα στοιχεία που αναφέρθηκαν, θα επιχειρηθεί, με άλλα λόγια, η εφαρμογή του μεθοδολογικού εργαλείου της μελέτης, η οποία παρουσιάζεται στο πρώτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους της εργασίας

19 2 ο Κεφάλαιο: Το θεωρητικό πλαίσιο 2.1. Η έννοια του όρου ρητορική Η ρητορική, ως «τεχνική ικανότητα» και πρακτική (Rotry, 1996:7-8), εκλαμβανόταν πάντα ως μέσο που θα μπορούσε να πείσει το ακροατήριο. Για να μπορέσει, όμως, ένας ρήτορας να πείσει τους ακροατές του θα πρέπει να είναι σε θέση να τους διδάξει και να τους συγκινήσει (Abrams, 2001:39). Κατά παράδοση, η ρητορική, ως τέχνη της ομιλίας, διατηρεί στενές επαφές και με άλλες τέχνες, ενώ ως «πειστική έννοια» έχει χώρο δράσης και στην πολιτική σκηνή, αφού συνδέθηκε με τις αρχές της ελληνικής δημοκρατίας (Haase, 2008:1-2). Η ρητορική, λοιπόν, συνδέεται πολύ στενά με την πολιτική, σε σημείο που να μπορούμε να πούμε ότι «χωρίς ρητορική η πολιτική είναι άδεια και χωρίς πολιτική η ρητορική είναι τυφλή» (Rotry, 1996:23). Ακόμη, μπορεί να θεωρηθεί ότι η ρητορική προσπαθεί να επιβάλλει μία άποψη διαγράφοντας την προηγούμενη, στηριζόμενη, βέβαια, σε διαφορετικές δομές και διαφορετικές αρχές (Sweateringen, 1991:68). Τα αγαθά, ωστόσο, της ρητορικής επεκτάθηκαν σε διάφορες επιστήμες, όπως για παράδειγμα στην επιστήμη της ψυχολογίας (Delcroix, 1997:44), ενώ στις μέρες μας με τα ζητήματα, με το αντικείμενο της ρητορικής ασχολείται η γλωσσολογία (Τάκου, 2007:2). Η αγγλική λέξη «rhetoric» προέρχεται από την ελληνική «rhetorike», η οποία χρησιμοποιήθηκε αρχικά από το Σωκράτη κατά τον 5 ο αιώνα και πρωτοεμφανίστηκε στο Γοργία, το διάλογο του Πλάτωνα, περίπου το 385π.Χ.(Kennedy, 1994:3). Δεν υπάρχει καμία αναφορά και κανένα σημάδι ύπαρξης της λέξης ρητορική στην Ελλάδα πριν από το Γοργία (Cole, 1991:2), στον οποίο η ρητορική περιγράφεται σαν ένα «είδος κολακείας και απατηλό πανομοιότυπο της δικαιοσύνης» (Kennedy, 1994:8). Οι Έλληνες θεωρούσαν τη ρητορική ως μια αναγκαιότητα, ενώ ήταν αδιανόητο για ένα ρήτορα να μη δίνει προτεραιότητα και να μην προσπαθεί να βελτιώσει την πειστικότητα του λόγου του (Sweateringen, 1991:63-64). Το έργο, άλλωστε, των Σοφιστών, οι οποίοι δίδασκαν την τέχνη της ρητορικής, ήταν να καταστήσουν το ρήτορα ικανό, ώστε να μπορέσει «να καταργήσει με τη γνώση του κάθε άλλη τέχνη» (Sweateringen, 1991:66-67). Βέβαια, αν και θεωρείται ότι η κλασική Ελλάδα αποτέλεσε την αφετηρία της ρητορικής, υποστηρίχθηκε, ωστόσο, ότι το αρχαίο Ισραήλ υπήρξε ένας προγενέστερος σταθμός της (Lipson, 2004:25). Η ρητορική αναφερόταν στην «αστική τέχνη της δημόσιας ομιλίας», με τον τρόπο που αυτή εκδηλωνόταν σε συγκεντρώσεις και

20 περιστάσεις διαφόρων ειδών, επιδιώκοντας να κάνει αισθητή τη δύναμη που διαθέτουν οι λέξεις, αλλά και την ικανότητά τους να επηρεάσουν ένα γεγονός και να το στρέψουν προς μια διαφορετική κατεύθυνση. Αυτή, άλλωστε, είναι μια συνήθης πρακτική που έχει τη βάση της στη φύση του ανθρώπου, στο ένστικτο του να επιβιώνει, να ελέγχει και να επηρεάζει τους άλλους προς το συμφέρον του (Kennedy, 1994:3). Αν και έχει ειπωθεί ότι «η ρητορική είναι η επιθυμία που προσπαθεί να κάνει το έργο της φαντασίας, ωστόσο, η ρητορική είναι πιθανό και ιστορικά περισσότερο ακριβές να οριστεί ως η γραμμένη λέξη που προσπαθεί να επιτελέσει το έργο της ομιλούμενης λέξης» (Cole, 1991:1). Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι ο Αριστοτέλης ενώ ξεκίνησε από τις «αυστηρώς διαλεκτικές απόψεις του υποκειμένου του» (logos), αργότερα πέρασε στις αποδείξεις, οι οποίες βασίζονται στο «έθος» και στο «πάθος» και προχωρώντας κατά μήκος αυτής της μη διαλεκτικής άποψής του για το υποκείμενο έστρεψε το ενδιαφέρον του στο «ύφος» και στη «συμφωνία/διασκευή» (Cole, 1991:10-11). Πιο συγκεκριμένα, ο Αριστοτέλης διακρίνει τρεις βασικές κατηγορίες στην κλασική ρητορική: τη «δικαστική» (judicial), τη «συμβουλευτική» (deliberative) και την «επιδεικτική» (epideictic). Το κύριο βάρος έπεσε στη «δικαστική» ρητορική, εφόσον με αυτή οι μαθητές θα αποκτούσαν μία σημαντικότατη δεξιοτεχνία, δηλαδή την ομιλία στο δικαστήριο (Kennedy, 1994:4). Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η ρητορική ως στόχο της θα πρέπει να έχει την εύρεση όσο το δυνατόν ισχυρότερων μέσων πειθούς ή αλλιώς πειστικών επιχειρημάτων για να πετύχει το σκοπό της. Βέβαια, η κατασκευή των επιχειρημάτων από το ρήτορα θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της αυτά που πιστεύουν και αυτά που νιώθουν οι ακροατές (Rotry, 1996:1-2). Ο ρήτορας, δηλαδή, θα πρέπει να αντιλαμβάνεται τη θέση και τις απόψεις των ακροατών του, να συμπάσχει με τις ανησυχίες τους, να στοχεύει στα ενδιαφέροντα τους. Να είναι αξιόπιστος ή τουλάχιστον, να δείχνει αξιόπιστος (Rotry, 1996:9). Να διαθέτει, με άλλα λόγια, το λεγόμενο ρητορικό ήθος. Το ήθος αποτελεί την εικόνα που προσπαθεί να περάσει ο ρήτορας για τον εαυτό του, με σκοπό να γίνει πιστευτός από τους ακροατές του (Τάκου, 2007:8). Άλλωστε, «η καλύτερη ρητορική κατευθύνει τα μυαλά, καθώς και την ψυχολογία του ακροατηρίου της» (Rotry, 1996:2). Ωστόσο, θα πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι η ρητορική έχοντας πρόθεση να πείσει ή να επηρεάσει το ακροατήριο ενδέχεται να χρησιμοποιείται για να δημιουργήσει ψεύτικα γεγονότα καλυμμένα υπό το μανδύα της αλήθειας (Cole, 1991:14). Η ρητορική, άλλωστε, αποτελεί τη φυσική συνέπεια του ανθρώπου και όχι της γλώσσας. Και όπως είναι γνωστό η γλώσσα δεν ψεύδεται, μόνο οι άνθρωποι

21 ψεύδονται (Sweateringen, 1991:126). Η ρητορική, επομένως, έχει την ευχέρεια να χρησιμοποιείται είτε για καλό σκοπό είτε για κακό, αφού αν και ο ρήτορας θα πρέπει να γνωρίζει ποιο είναι το καλό και το σωστό, στην εφαρμογή της, ωστόσο, δεν υποχρεούται σε μία τέτοιου είδους γνώση (Rotry, 1996:2-3). Επίσης, ενώ μπορεί δύο άτομα να επικοινωνούν χρησιμοποιώντας ακριβώς τις ίδιες λέξεις, είναι δυνατό να εννοούν διαφορετικά πράγματα ο καθένας. Η ρητορική είναι μια λέξη, μια έννοια, που χρησιμοποιείται με αινιγματικό τρόπο στα κείμενα (Haase, 2008:1), ενώ μέλημά της είναι να περιγράψει τις «τεχνικές της πειθούς» που περιέχονται στις αφηγηματικές ή θεματικές δομές, όπως επίσης, ενδιαφέρεται να αναλύσει το κείμενο (Suleiman, 1980:22). Μπορούμε, με λίγα λόγια, να εκλάβουμε τη ρητορική σαν ένα εργαλείο με το οποίο έχουμε τη δυνατότητα να πείσουμε και να χειριστούμε, όχι μόνο τον εαυτό μας αλλά και τους άλλους. Η ρητορική εμφανίζεται ως ένα κλειδί που θα μας αποκαλύψει τον εαυτό. Λειτουργώντας, όμως, ο εαυτός με τόση ευκολία αρχίζει κανείς να αναρωτιέται αν «η κλειδαριά διαμορφώνει το κλειδί, ή η κλειδαριά έχει διαμορφωθεί, για να δώσει λειτουργία στο κλειδί» (De Man, 1979:173). Βέβαια, για να πετύχει η ρητορική το στόχο της, το κοινό θα πρέπει να είναι λιγότερο πληροφορημένο από τον ομιλητή. Με αυτό τον τρόπο, όμως, δημιουργείται ένα τεράστιο πρόβλημα, αυτό της διαιώνισης της άγνοιας και της αμάθειας (Sweateringen, 1991:67). Το πρόβλημα, όμως, δε σταματά στην άγνοια ούτε στην πίστη ότι τέλειος είναι ο ρήτορας ο οποίος δε λέει ποτέ ψέματα, αλλά προχωρά ακόμη βαθύτερα, επειδή όσοι δεν είναι επαρκώς καταρτισμένοι είναι καταδικασμένοι στην αποτυχία, εφόσον η έλλειψη γνώσης θα αφαιρέσει από τους λόγους τους την εφευρετικότητα και την αποτελεσματικότητα που χρειάζονται (Cole, 1991:10)

22 2.2. Η «ρητορική εκδοχή» της Αναγνωστικής Θεωρίας Η «ρητορική εκδοχή», η μία από τις έξι εκδοχές της Αναγνωστικής Θεωρίας, σύμφωνα με τη Susan Suleiman, περιγράφει την ανάγνωση ως επικοινωνιακή διαδικασία (Suleiman, 1980:6-7). Η επικοινωνιακή αυτή διαδικασία παίρνει διάφορες μορφές ανάλογα με τον εκάστοτε εκπρόσωπό της. Πιο αναλυτικά, ο Roman Jakobson προτείνει ένα μοντέλο γλωσσικής επικοινωνίας, θεωρώντας ότι το λογοτεχνικό έργο συνιστά ένα μήνυμα που στέλνεται από τον πομπό στο δέκτη. Ο Jakobson ορίζει το συγγραφέα του λογοτεχνικού έργου ως αποστολέα/πομπό, ενώ τον αναγνώστη του έργου ως δέκτη (Suleiman, 1980:7-8). Ο Paul de Man επιδιώκει την επικοινωνιακή διαδικασία ενός λογοτεχνικού έργου με τον αναγνώστη μέσα από τη χρήση ρητορικών τρόπων, ενώ ο Wayne Booth, ο υποδειγματικότερος, ίσως, εκπρόσωπος της «ρητορικής εκδοχής» (Suleiman, 1980:8), περιγράφει την ανάγνωση ως επικοινωνιακή διαδικασία ανάμεσα στο συγγραφέα και στον αναγνώστη, δημιουργώντας, ωστόσο, την έννοια του υπονοούμενου συγγραφέα και την έννοια του υπονοούμενου αναγνώστη. Χρειάζεται, βέβαια, να γίνει κατανοητό ότι η «ρητορική εκδοχή» ενδιαφέρεται για «το ηθικό και το ιδεολογικό περιεχόμενο του μηνύματος» (Suleiman, 1980:8). Ενδιαφέρεται, με άλλα λόγια, να μας φανερώσει ποιες είναι οι ηθικές αρχές και ποιες οι ιδέες που αναδύονται από τα νοήματα που υπάρχουν μέσα στο κείμενο, δηλαδή τι δηλώνουν τα νοήματα (Suleiman, 1980:8). Η «ρητορική εκδοχή» της Αναγνωστικής Θεωρίας εστιάζει το ενδιαφέρον της στις συνέπειες του μηνύματος, δηλαδή επικεντρώνει την προσοχή της στους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους ο συγγραφέας κωδικοποιεί το μήνυμα για χάρη του αναγνώστη αλλά και τι σημαίνει αυτό για τον ίδιο τον αναγνώστη (Μελενικιώτου, 2008:16). Κατά την πραγμάτωση, λοιπόν, ενός λογοτεχνικού έργου ο αναγνώστης βιώνει μια επικοινωνιακή διαδικασία. Αυτή είναι, άλλωστε, η βασική θέση που διέπει τη «ρητορική εκδοχή», ότι αντιμετωπίζει το λογοτεχνικό έργο ως «μορφή επικοινωνίας» (Τζιόβας, 2003:235)

23 2.3. Η θεωρία του Roman Jakobson Ο Roman Jakobson ανήκει στο Γλωσσολογικό Κύκλο της Πράγας ( ), ο οποίος ξεκίνησε από το Γλωσσολογικό Κύκλο της Μόσχας που ιδρύθηκε το 1915, καθώς και από τις θεωρίες των Ρώσων Φορμαλιστών (Fokkema, 2004:39 Selden, 2004:110). Στόχος των Ρώσων Φορμαλιστών ήταν η επιστημονική μελέτη της λογοτεχνίας, δηλαδή η μελέτη των μηχανισμών που διέπουν ένα κείμενο και των δομικών αρχών του. Η βασική θέση τους ήταν ότι οι μηχανισμοί της λογοτεχνίας θα έπρεπε να απομακρυνθούν από τα λογοτεχνικά κείμενα για να μπορέσουν να μελετηθούν (Fokkema, 2004:41-43). Η Λογοτεχνία του 20 ου αιώνα δέχτηκε σημαντικές επιρροές από το Roman Jakobson, ο οποίος εισήγαγε τους ρητορικούς τρόπους της μεταφοράς και της μετωνυμίας, θεωρώντας τους ως βασικούς τρόπους για να μπορέσει να οργανωθεί η γλώσσα και η λογοτεχνία. Επίσης, ο ίδιος προσδιόρισε τη «λογοτεχνικότητα» «ως υπερίσχυση μιας ιδιαίτερης λειτουργίας της καθόλου γλώσσας, της ποιητικής, δηλαδή της λειτουργίας εκείνης την οποία χαρακτηρίζει ο προσανατολισμός του μηνύματος προς το μήνυμα καθαυτό, η αυτοεστίαση του μηνύματος» (Jakobson, 1998:9). Θα πρέπει να τονίσουμε στο σημείο αυτό ότι η θεωρία του Jakobson δέχεται αρκετές επιρροές από τη «σωσσυριανή σύλληψη της γλωσσολογικής επιστήμης», ενώ ο ίδιος προσπαθεί να δώσει έμφαση στις διαφορές τους (Selden, 2004:111). Ο Jakobson επιθυμούσε να αναλύσει την ποίηση στηριζόμενος στη γλωσσολογία, αφού ακόμη και οι εξωγλωσσικοί παράγοντες (ψυχολογικοί, ιστορικοί, βιογραφικοί) έρχονταν στην επιφάνεια από τη γλώσσα του ποιήματος. Επομένως, αυτό που θα έπρεπε να αναλυθεί ήταν η γλώσσα (Jakobson, 1998:9-11). Ο Jakobson πρότεινε ένα αρκετά ιδιαίτερο και περίπλοκο μοντέλο που αντιμετωπίζει τα (λογοτεχνικά) κείμενα ως τύπο επικοινωνίας και προχώρησε σε μια διχοτομία ανάμεσα στη μεταφορά 7 και στη μετωνυμία 8. Το μοντέλο γλωσσικής 7 Η μεταφορά είναι σχήμα λόγου όπου ένα πράγμα ονομάζεται όπως ένα άλλο. Μια λέξη μπορεί στην κυριολεκτική της χρήση να δηλώνει κάτι συγκεκριμένο, αλλά στη μεταφορική της χρήση δηλώνει κάτι διαφορετικό. Το αποτέλεσμα είναι να φανεί μια σύνδεση, σύγκριση ή ομοιότητα στο μυαλό του αναγνώστη (Knapp&Watkins, 2005:54 Abrams, 2007:251). 8 Η μετωνυμία είναι σχήμα λόγου που αν και μοιάζει με τη μεταφορά, ωστόσο, προσδιορίζει κάτι από την ονομασία ενός πράγματος που συνδέεται μαζί του (Knapp&Watkins, 2005:54). Με άλλα λόγια, στη θέση μιας λέξης τίθεται μια άλλη που όμως συγγενεύει μαζί της (Παρίσης, 2007:112). Ο κυριολεκτικός όρος για κάτι αναφέρεται σε κάτι άλλο με το οποίο συνδέεται στενά, π.χ. «στέμμα», αντί για «βασιλιάς» (Abrams, 2007:254)

24 επικοινωνίας που πρότεινε ο Jakobson αποτελείται από τον αποστολέα και τον αποδέκτη ενός μηνύματος. Ο αποστολέας συνδέεται με το συγγραφέα ενός λογοτεχνικού έργου και ο αποδέκτης με τον αναγνώστη του έργου. Ο τρόπος με τον οποίο μεταβιβάζεται και ο τρόπος με τον οποίο γίνεται δεκτό το μήνυμα έχει να κάνει με το αν υπάρχουν κοινοί κώδικες επικοινωνίας, ένας ή περισσότεροι, ανάμεσα στον αποστολέα και στον αποδέκτη (Suleiman, 1980:7-8) Επικοινωνιακοί παράγοντες Ο Jakobson διακρίνει στην επικοινωνιακή πράξη έξι «συστατικούς παράγοντες»: τον αποστολέα ή πομπό, το δέκτη, τα συμφραζόμενα 9, το μήνυμα 10, την επαφή και τον κώδικα. Πιο συγκεκριμένα, σε κάθε «ομιλιακό γεγονός» ο πομπός στέλνει ένα μήνυμα στο δέκτη. Το μήνυμα για να ενεργοποιηθεί χρειάζεται ένα πλαίσιο αναφοράς ή αλλιώς συμφραζόμενα και έναν κώδικα, ο οποίος πρέπει να είναι κοινός στον πομπό και στο δέκτη. Επίσης, είναι απαραίτητη μια σύνδεση μεταξύ πομπού και δέκτη, μια επαφή με την οποία οι δύο πόλοι θα μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους (Jakobson, 1998:61). Το μέσο της επαφής σε μια συζήτηση θα μπορούσε να είναι «ο αέρας που μεταφέρει τις δονήσεις, τους παλμούς των φωνητικών χορδών του πομπού στην τυμπανική μεμβράνη του δέκτη ή ακόμη η ηλεκτρική ώθηση ενός τηλεφωνικού σύρματος» (Schmitz, 2007:22). Γενικότερα, με τον όρο επαφή εννοούμε οποιαδήποτε ενέργεια μπορεί να προκαλέσει το ενδιαφέρον ή την προσοχή του δέκτη, ώστε να του επιτρέψει να δεχτεί το μήνυμα (Schmitz, 2007:22). Η επαφή, ωστόσο, δεν είναι απαραίτητη στη Λογοτεχνία και έχει τη δυνατότητα να μην αναφερθεί, αφού «η επικοινωνιακή επαφή γίνεται κυρίως με το γραπτό λόγο» (Τζιόβας, 2003:199). Το μήνυμα, τέλος, αποτελεί μια διαδικασία κωδικοποίησης από τον πομπό, ενώ η ανάγνωση του μια διαδικασία αποκωδικοποίησης από την πλευρά του δέκτη (Lyons, 1995:37 Suleiman, 1980:8). Η μεταβίβαση, ωστόσο, ενός μηνύματος από τον πομπό 9 Εξωκειμενικά στοιχεία που αναφέρονται στη ζωή του συγγραφέα, στις πεποιθήσεις, στις εμπειρίες, στους συγχρόνους του, στην κοινωνία του, κ.λπ. (Hawthorn, 2006:39). Αξίζει να αναφέρουμε στο σημείο αυτό, ότι τα συμφραζόμενα είναι πολύ σημαντικά και κανένα λογοτεχνικό κείμενο δεν είναι εντελώς ξεκομμένο από τα συμφραζόμενά του, αφού αν δεν κατανοηθεί εντός αυτών το νόημά του αλλάζει (Hawthorn, 2006: ). Όλα τα κείμενα, άλλωστε, δημιουργούνται πάντα εντός κάποιου πλαισίου, ως «κοινωνικά υποκείμενα», ενώ συνδέονται και αναφέρονται στην κοινωνία, καθώς, και σε άλλα κείμενα (Knapp&Watkins, 2005:18). «Τα συμφραζόμενα του μηνύματος είναι λογοτεχνικά» (Culler, 2003:42) και μέσα σ αυτά μπορούμε να εντοπίσουμε γλωσσικούς κανόνες, στοιχεία για το συγγραφέα και τον αναγνώστη. Και ενώ τα συμφραζόμενα περιορίζουν και θέτουν όρια στο νόημα, τα ίδια, ωστόσο, δεν υπόκεινται σε περιορισμούς (Culler, 2003:92). 10 Το μήνυμα είναι ο συνδυασμός ενός σημαίνοντος με ένα σημαινόμενο που συγκροτεί ένα λεκτικό αντικείμενο (Selden, 2004:115)

25 στο δέκτη, δηλαδή η πράξη της επικοινωνίας «καθορίζεται από την ανάγκη που εκπληρώνει: η λεκτική δομή ενός μηνύματος εξαρτάται από το πού εστιάζεται ο παράγοντας επικοινωνίας» (Rifatterre, 1987:83). Αυτή η πράξη επικοινωνίας, βέβαια, είναι μια ειδική πράξη στην οποία υπάρχει μόνο το μήνυμα, δηλαδή το ποίημα και ο δέκτης, δηλαδή ο αναγνώστης. Ο ποιητής απουσιάζει και όσο και αν προσπαθήσουμε δε θα καταφέρουμε να τον επαναφέρουμε (Rifatterre, 1987:96) Επικοινωνιακές λειτουργίες Σύμφωνα με το Jakobson, κατά τη διάρκεια της μελέτης της γλώσσας θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας το σύνολο των λειτουργιών της (Jakobson, 1998:61). Ο ίδιος αναζητά την «τέλεια σύμπτωση ανάμεσα στις φωνητικές ιδιότητες μιας λέξης και στη σημαίνουσα λειτουργία της» (De Man, 1990:54). Για το λόγο αυτό για κάθε παράγοντα υπάρχει και μια διαφορετική λειτουργία της γλώσσας. Ο Jakobson διακρίνει έξι λειτουργίες στην επικοινωνιακή πράξη: την εκφραστική ή συγκινησιακή, τη βουλητική, την αναφορική, την ποιητική, τη μεταγλωσσική και, τέλος, τη φατική (Jakobson, 1998:62-67). Η εκφραστική ή συγκινησιακή λειτουργία εστιάζει στον αποστολέα, αποκαλύπτοντας τη διάθεσή του σχετικά με όσα λέει, ενώ προσπαθεί να προκαλέσει κάποια συγκίνηση. Η συγκινησιακή λειτουργία είναι ολοφάνερη στα επιφωνήματα, αφού μπορούμε να πούμε ότι το πιο αγνό «συγκινησιακό υπόστρωμα της γλώσσας αντιπροσωπεύεται από τα επιφωνήματα» (Jakobson, 1998:62). Επίσης, κάποιος που χρησιμοποιεί εκφραστικά μέσα για να δείξει το θυμό του ή την ειρωνική του συμπεριφορά, μεταβιβάζει μια πληροφορία. Για τον πομπό χρησιμοποιείται το πρώτο ρηματικό πρόσωπο (Jakobson, 1998:63-64). Η λυρική ποίηση (τραγούδι, ελεγεία, ωδή) είναι συνδεμένη με την ψυχική κατάσταση του συγγραφέα και αποτελείται από σκέψεις και αισθήματα του ίδιου, χωρίς καμία αναφορά στην πλοκή ή στους χαρακτήρες (Abrams, 2001:166). Τα συναισθήματα και οι σκέψεις του συγγραφέα εκφέρονται σε πρώτο πρόσωπο και υπονοείται η συγκινησιακή λειτουργία της γλώσσας και του συγγραφέα (Jakobson, 1998:67). Η βουλητική λειτουργία αναφέρεται στο δέκτη και γραμματικά αντιπροσωπεύεται επαρκέστερα με την πτώση της κλιτικής και την έγκλιση της προστακτικής (Jakobson, 1998:64). Για το δέκτη χρησιμοποιείται το δεύτερο ρηματικό πρόσωπο. Στην ποίηση του δευτέρου προσώπου στρέφουμε την προσοχή μας στη βουλητική λειτουργία της γλώσσας και στον αναγνώστη (Jakobson, 1998:67)

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις Έργο: «Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο - για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο)» Επιμορφωτικό Σεμινάριο Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές

Διαβάστε περισσότερα

Το μάθημα των Νέων Ελληνικών στα ΕΠΑΛ: Ζητήματα διδασκαλίας και αξιολόγησης. Βενετία Μπαλτά & Μαρία Νέζη Σχολικές Σύμβουλοι Φιλολόγων 5/10/2016

Το μάθημα των Νέων Ελληνικών στα ΕΠΑΛ: Ζητήματα διδασκαλίας και αξιολόγησης. Βενετία Μπαλτά & Μαρία Νέζη Σχολικές Σύμβουλοι Φιλολόγων 5/10/2016 Το μάθημα των Νέων Ελληνικών στα ΕΠΑΛ: Ζητήματα διδασκαλίας και αξιολόγησης Βενετία Μπαλτά & Μαρία Νέζη Σχολικές Σύμβουλοι Φιλολόγων 5/10/2016 Στόχοι της εισήγησης: Επισήμανση βασικών σημείων από τις οδηγίες

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση Διδασκαλίας. Ενότητα: Γ Γυμνασίου. Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος. Α: Στόχοι. Οι μαθητές/ τριες:

Πρόταση Διδασκαλίας. Ενότητα: Γ Γυμνασίου. Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος. Α: Στόχοι. Οι μαθητές/ τριες: Πρόταση Διδασκαλίας Ενότητα: Τάξη: 7 η - Τέχνη: Μια γλώσσα για όλους, σε όλες τις εποχές Γ Γυμνασίου Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος Α: Στόχοι Οι μαθητές/ τριες: Να

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Δρ Ειρήνη Ροδοσθένους, Λειτουργός Π.Ι. ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ Επικοινωνιακή διδασκαλία της γλώσσας: η ίδια η γλώσσα συνιστά και ορίζεται ως κοινωνική

Διαβάστε περισσότερα

Διδάσκοντας λογοτεχνία με χρήση θεατρικών τεχνικών. Μια εφαρμογή στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α Γυμνασίου

Διδάσκοντας λογοτεχνία με χρήση θεατρικών τεχνικών. Μια εφαρμογή στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α Γυμνασίου Διδάσκοντας λογοτεχνία με χρήση θεατρικών τεχνικών. Μια εφαρμογή στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α Γυμνασίου Κατερίνα Καρρά Δρ. Φιλόλογος Θεατρολόγος katkarra@gmail.com Εργασίες στην κατεύθυνση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Ι ΣΤΑΘΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Ι ΣΤΑΘΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ............................... 15 ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ................................... 17 ΜΕΡΟΣ Ι ΣΤΑΘΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Λογοτεχνίας

Διδακτική της Λογοτεχνίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική της Λογοτεχνίας Ενότητα 1: Σκοποί της διδασκαλίας της λογοτεχνίας l Βενετία Αποστολίδου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δυσκολίες μάθησης των παιδιών συνεχίζουν να απασχολούν όλους όσοι ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών και με την εκπαίδευση. Τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, μέσα στην τάξη τους, βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

Τρόπος αξιολόγησης των μαθητών/-τριών στις ενδοσχολικές εξετάσεις: προαγωγικές, απολυτήριες και ανακεφαλαιωτικές

Τρόπος αξιολόγησης των μαθητών/-τριών στις ενδοσχολικές εξετάσεις: προαγωγικές, απολυτήριες και ανακεφαλαιωτικές Τρόπος αξιολόγησης των μαθητών/-τριών στις ενδοσχολικές εξετάσεις: προαγωγικές, απολυτήριες και ανακεφαλαιωτικές των δύο κλάδων της «Ελληνικής Γλώσσας»: Νέα Ελληνική Γλώσσα/Νεοελληνική Γλώσσα και Νέα Ελληνική

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική δραστηριότητα Α Γυμνασίου

Διδακτική δραστηριότητα Α Γυμνασίου Διδακτική δραστηριότητα Α Γυμνασίου 1. Ταυτότητα δραστηριότητας Τίτλος: Και πάλι στο σχολείο Δημιουργός: Μαρία Νέζη Πεδίο, διδακτικό αντικείμενο και διδακτική ενότητα: Μάθημα: Νεοελληνική Λογοτεχνία Τάξη:

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307)

Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307) Ενότητα #4: Λειτουργικός και Κριτικός Γραμματισμός Διδάσκων: Κατσαρού Ελένη ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ヤ Διδασκαλία της Γλώσσας στις τάξεις Γ & Δ

ヤ Διδασκαλία της Γλώσσας στις τάξεις Γ & Δ ヤ Διδασκαλία της Γλώσσας στις τάξεις Γ & Δ Μαρία Θ. Παπαδοπούλου, PhD Σχολική Σύμβουλος 6ης Περιφέρειας Π.Ε. ν. Λάρισας Ελασσόνα, 19 Νοεμβρίου 2012 Επιμέρους τομείς στο γλωσσικό μάθημα 1. Προφορικός Λόγος

Διαβάστε περισσότερα

Το Μάθημα της Γλώσσας στο Δημοτικό του Κολλεγίου Αθηνών

Το Μάθημα της Γλώσσας στο Δημοτικό του Κολλεγίου Αθηνών Το Μάθημα της Γλώσσας στο Δημοτικό του Κολλεγίου Αθηνών 1 η Τάξη Στόχοι Τα παιδιά: Αναπτύσσουν, σε κάθε ευκαιρία, τον προφορικό λόγο. Ως ομιλητές απαντούν σε απλές ερωτήσεις, ανακοινώνουν, περιγράφουν,

Διαβάστε περισσότερα

Οι διδακτικές πρακτικές στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου. Προκλήσεις για την προώθηση του κριτικού γραμματισμού.

Οι διδακτικές πρακτικές στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου. Προκλήσεις για την προώθηση του κριτικού γραμματισμού. Οι διδακτικές πρακτικές στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου. Προκλήσεις για την προώθηση του κριτικού γραμματισμού. ημήτρης Γουλής Ο παραδοσιακός όρος αλφαβητισμός αντικαταστάθηκε από τον πολυδύναμο

Διαβάστε περισσότερα

Δ Φάση Επιμόρφωσης. Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Γραφείο Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων. 15 Δεκεμβρίου 2010

Δ Φάση Επιμόρφωσης. Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Γραφείο Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων. 15 Δεκεμβρίου 2010 Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών Δημοτικής, Προδημοτικής και Ειδικής Εκπαίδευσης για τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα (21-22 Δεκεμβρίου 2010 και 7 Ιανουαρίου 2011) Δ Φάση Επιμόρφωσης Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ Δρ. Ζαφειριάδης Κυριάκος Οι ικανοί αναγνώστες χρησιμοποιούν πολλές στρατηγικές (συνδυάζουν την

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ Δρ. Ζαφειριάδης Κυριάκος Οι ικανοί αναγνώστες χρησιμοποιούν πολλές στρατηγικές (συνδυάζουν την 1 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ Δρ. Ζαφειριάδης Κυριάκος Οι ικανοί αναγνώστες χρησιμοποιούν πολλές στρατηγικές (συνδυάζουν την παλαιότερη γνώση τους, σημειώνουν λεπτομέρειες, παρακολουθούν

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Μάθηση και γνώση: μια συνεχής και καθοριστική αλληλοεπίδραση Αντώνης Λιοναράκης Στην παρουσίαση που θα ακολουθήσει θα μιλήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ & ΛΟΓΟΥ ΙΙΙ Υπεύθυνη: Μαρία Κακαβούλια ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ & ΛΟΓΟΥ ΙΙΙ Υπεύθυνη: Μαρία Κακαβούλια ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ & ΛΟΓΟΥ ΙΙΙ Υπεύθυνη: Μαρία Κακαβούλια Ζ εξάμηνο 2007 ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΑΦΗΓΗΜΑ Α. ΙΣΤΟΡΙΑ story Β. ΛΟΓΟΣ discourse Α.

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ & ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ Το Διαδικαστικό Μοντέλο

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ & ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ Το Διαδικαστικό Μοντέλο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» Τομέας Νέων Ελληνικών ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ & ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ Το Διαδικαστικό Μοντέλο Γιάννης Ι. Πασσάς, MEd ΑΘΗΝΑ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2018 ΑΝΑΓΝΩΣΗ & ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ 2 ΑΝΑΓΝΩΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ- ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ- ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Σχέδιο Διδασκαλίας Τάξη: Γ Γυμνασίου Ενότητα: 4 η Ενωμένη Ευρώπη και Ευρωπαίοι πολίτες Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Δύο περίοδοι Για τη διδασκαλία ολόκληρης της ενότητας διατίθενται 7

Διαβάστε περισσότερα

«Οι σελίδες αφηγούνται»

«Οι σελίδες αφηγούνται» Πειραματικό Δ.Σ. Φλώρινας Υπεύθυνη εκπαιδευτικός : Πουγαρίδου Παρασκευή Τάξη : Δ «Οι σελίδες αφηγούνται» 1. Θέμα project κριτήρια επιλογής θέματος Η επιλογή του συγκεκριμένου project σχετίζεται άμεσα με

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγίες διδασκαλίας για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα Α και Β τάξεις Ημερήσιου ΓΕΛ Α Β Γ τάξεις Εσπερινού ΓΕΛ

Οδηγίες διδασκαλίας για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα Α και Β τάξεις Ημερήσιου ΓΕΛ Α Β Γ τάξεις Εσπερινού ΓΕΛ Οδηγίες διδασκαλίας για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα Α και Β τάξεις Ημερήσιου ΓΕΛ Α Β Γ τάξεις Εσπερινού ΓΕΛ Μαρία Νέζη Σχολική Σύμβουλος 27/09/2016 Γενικές επισημάνσεις (1) Οι εκπαιδευτικοί: Στηριζόμενοι/ες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣ : ΚΟΙΝ.: Ι. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

ΠΡΟΣ : ΚΟΙΝ.: Ι. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ----- ΕΝΙΑΙΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Π/ΘΜΙΑΣ & Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ Δ/ΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ ΤΜΗΜΑ Α Να διατηρηθεί μέχρι... Βαθμός Ασφαλείας...

Διαβάστε περισσότερα

2. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΝΓ

2. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΝΓ 2. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΝΓ 2.1. Πρόγραμμα Σπουδών Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας του Νηπιαγωγείου Στόχοι - Άξονες Περιεχομένου Κατανόηση θέματος που εκφέρεται στην ΕΝΓ.

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΕΤΗΣΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ 2015-2016 Α ΤΑΞΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΕΤΗΣΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ 2015-2016 Α ΤΑΞΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΕΤΗΣΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ 2015-2016 Α ΤΑΞΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Το μάθημα της Νέας Ελληνικής Γλώσσας στην Α Γυμνασίου διδάσκεται τρεις (3) περιόδους την εβδομάδα. Συνεπώς, το σύνολο

Διαβάστε περισσότερα

Φορέας ιεξαγωγής: ΠΕΚ Λαμίας Συντονιστής: Σπυριδούλα Κατσιφή - Χαραλαμπίδη Τηλέφωνο:

Φορέας ιεξαγωγής: ΠΕΚ Λαμίας Συντονιστής: Σπυριδούλα Κατσιφή - Χαραλαμπίδη Τηλέφωνο: Τμήμα: Προσχολικής Πρωτοβάθμιας ευτεροβάθμιας Λιβαδειάς Φορέας ιεξαγωγής: ΠΕΚ Λαμίας Συντονιστής: Σπυριδούλα Κατσιφή - Χαραλαμπίδη Τηλέφωνο: 22610-81826 Χώρος υλοποίησης: 1 ο ημοτικό Σχολείο Λιβαδειάς

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ PSY 301 Φιορεντίνα Πουλλή. Μάθημα 1ο

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ PSY 301 Φιορεντίνα Πουλλή. Μάθημα 1ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ PSY 301 Φιορεντίνα Πουλλή 1 ΚΥΡΙΩΣ ΒΙΒΛΙΟ Τίτλος : Κοινωνική Ψυχολογία: Εισαγωγή στη μελέτη της κοινωνικής συμπεριφοράς Συγγραφέας : Κοκκινάκη, Φ. 2 Μάθημα 1 ον -Δομή Μαθήματος Τι είναι

Διαβάστε περισσότερα

Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση

Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση Κωδικός μαθήματος: ΚΕΠ 302 Διδάσκων: Δημήτρης Θ. Ζάχος Πιστωτικές μονάδες: 10 Χρόνος και τόπος διεξαγωγής: Τετάρτη 6-9 αίθουσα 907 Εισαγωγικά Η επιτυχής συμμετοχή σ ένα

Διαβάστε περισσότερα

«Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία» Γ ημερήσιου και Γ και Δ εσπερινού ΓΕΛ

«Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία» Γ ημερήσιου και Γ και Δ εσπερινού ΓΕΛ «Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία» Γ ημερήσιου και Γ και Δ εσπερινού ΓΕΛ Μ. Κασκαντάμη, Χρ. Κουμπάρου Συντονίστριες Εκπαιδευτικού Έργου 6 ο ΠΕ.Κ.Ε.Σ. Αττικής Από πού διδάσκουμε; Από τα «παλιά» βιβλία;

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος. Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη. [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων]

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος. Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη. [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων] Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων] 1. Είστε ικανοποιημένος/η από το Πρόγραμμα; Μ. Ο. απαντήσεων: 4,7 Ικανοποιήθηκαν σε απόλυτο

Διαβάστε περισσότερα

AΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

AΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ AΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Τρόποι διδασκαλίας Κατ οίκον εργασία Γραπτή Αξιολόγηση ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (Α) Αρχαία Ελληνική Γλώσσα (Β) Αρχαιογνωσία: (αρχαίο κείμενο από μετάφραση) MH EΞΕΤΑΖΟΜΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων

Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων Βασίλης Κόμης, Επίκουρος Καθηγητής Ερευνητική Ομάδα «ΤΠΕ στην Εκπαίδευση» Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της

Διαβάστε περισσότερα

Ιδανικός Ομιλητής. Δοκιμασία Αξιολόγησης Α Λυκείου. Γιάννης Ι. Πασσάς, MEd Εκπαιδευτήρια «Νέα Παιδεία» 22 Μαΐου 2018 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Ιδανικός Ομιλητής. Δοκιμασία Αξιολόγησης Α Λυκείου. Γιάννης Ι. Πασσάς, MEd Εκπαιδευτήρια «Νέα Παιδεία» 22 Μαΐου 2018 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Γιάννης Ι. Πασσάς, MEd Εκπαιδευτήρια «Νέα Παιδεία» 22 Μαΐου 2018 Ιδανικός Ομιλητής Δοκιμασία Αξιολόγησης Α Λυκείου ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α1. Σύμφωνα με τον συγγραφέα του κειμένου «προσεκτικός ομιλητής»

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΕΝΑΡΙΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ: ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ 1. Νεοελληνική Γλώσσα Α Γυμνασίου

Διαβάστε περισσότερα

Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή

Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή Τα σχέδια μαθήματος αποτελούν ένα είδος προσωπικών σημειώσεων που κρατά ο εκπαιδευτικός προκειμένου να πραγματοποιήσει αποτελεσματικές διδασκαλίες. Περιέχουν πληροφορίες

Διαβάστε περισσότερα

"Γλώσσα και γλωσσικές ποικιλίες"

Γλώσσα και γλωσσικές ποικιλίες [Διδακτικές Δοκιμές] "Γλώσσα και γλωσσικές ποικιλίες" Ενότητες Α' Λυκείου Θέμα: Οργάνωση του λόγου με αιτιολόγηση Ενότητα "Γλώσσα και γλωσσικές ποικιλίες" Έκφραση-Έκθεση Α' Λυκείου Διδακτική δοκιμή Κυριακή

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία

Εισαγωγή. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία The project Εισαγωγή ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και διδασκαλία Στόχοι Να κατανοήσετε τις έννοιες της κοινωνικοπολιτισμικής ετερότητας και ένταξης στο χώρο της

Διαβάστε περισσότερα

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ «ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ»

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ «ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ» ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ «ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ» 1.1 Βασικές κατευθύνσεις Η αξιολόγηση ενός μαθήματος είναι αρχικά θέμα προσδιορισμού και κατανόησης της ταυτότητάς του. Θέματα όπως είναι ο τίτλος του

Διαβάστε περισσότερα

8. Η γλώσσα ως κώδικας επικοινωνίας

8. Η γλώσσα ως κώδικας επικοινωνίας 8. Η γλώσσα ως κώδικας επικοινωνίας Η επικοινωνία είναι σημαντική Η επικοινωνία στη σύγχρονη κοινωνία θεωρείται δεξιότητα που αναπτύσσεται συνεχώς και επηρεάζει τις ικανότητες και τις γνώσεις μας. Θεωρείται

Διαβάστε περισσότερα

Ο γραπτός λόγος στην αναπηρία. Ε. Ντεροπούλου

Ο γραπτός λόγος στην αναπηρία. Ε. Ντεροπούλου Ο γραπτός λόγος στην αναπηρία Ε. Ντεροπούλου ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Η εκμάθηση, η κατανόηση, η κατάκτηση της αναγνωστικής διαδικασίας και η πολυπλοκότητα του αναγνωστικού μηχανισμού απασχολεί ένα ευρύ

Διαβάστε περισσότερα

Δρ Άντρη Καμένου ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΥΛΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΠΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΥΛΥΚΟ - ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ

Δρ Άντρη Καμένου ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΥΛΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΠΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΥΛΥΚΟ - ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ Δρ Άντρη Καμένου ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΥΛΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΠΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΥΛΥΚΟ - ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΥΛΗ Αναλυτικό Πρόγραμμα Πού μπορούμε

Διαβάστε περισσότερα

Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις

Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις Α/ Α Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις Απλή Αν κάνετε αναζήτηση µιας λέξης σε ένα αρχαιοελληνικό σώµα κειµένων, αυτό που θα λάβετε ως αποτέλεσµα θα είναι: Μια καταγραφή όλων των εµφανίσεων της λέξης στο συγκεκριµένο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» Τομέας Νέων Ελληνικών

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» Τομέας Νέων Ελληνικών ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ 1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» Τομέας Νέων Ελληνικών ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ: Στοιχεία Θεωρίας ΘΕΜΑ: Παραγωγή Συνεχούς Γραπτού Λόγου ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: Γιάννης Ι. Πασσάς ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ:

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α τάξη Γενικού Λυκείου και Α τάξη Εσπερινού Γενικού Λυκείου Το Π.Σ. για το μάθημα της Λογοτεχνίας στην Α Λυκείου επιδιώκει να δώσει νέες κατευθύνσεις στη διδασκαλία της Λογοτεχνίας

Διαβάστε περισσότερα

Επικοινωνίας» ΦΟΡΜΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΟΜΙΛΟΥ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ ΕΙΡΗΝΗ ΒΟΓΙΑΤΖΗ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΕΚΠ/ΚΟΥ. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ «Εργαστήρι Δημιουργικού Λόγου και

Επικοινωνίας» ΦΟΡΜΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΟΜΙΛΟΥ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ ΕΙΡΗΝΗ ΒΟΓΙΑΤΖΗ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΕΚΠ/ΚΟΥ. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ «Εργαστήρι Δημιουργικού Λόγου και ΦΟΡΜΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΟΜΙΛΟΥ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΕΙΡΗΝΗ ΒΟΓΙΑΤΖΗ ΕΚΠ/ΚΟΥ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ «Εργαστήρι Δημιουργικού Λόγου και Επικοινωνίας» ΟΜΙΛΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΚΑΙ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία

5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία 5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία Στόχοι της γλωσσολογίας Σύμφωνα με τον Saussure, βασικός στόχος της γλωσσολογίας είναι να περιγράψει τις γλωσσικές δομές κάθε γλώσσας με στόχο να διατυπώσει θεωρητικές αρχές

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ Γ ΤΑΞΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ Γ ΤΑΞΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ Γ ΤΑΞΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ γνώση + ικανότητα επικοινωνίας χρήσιμη & απαραίτητη αποτελεσματικότητα στον επαγγελματικό χώρο αποτελεσματικότητα στις ανθρώπινες σχέσεις Περισσότερο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΠΠΣ. ΔΕΠΠΣ και ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ

ΔΕΠΠΣ. ΔΕΠΠΣ και ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ ΔΕΠΠΣ ΔΕΠΠΣ και ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών ΔΕΠΠΣ Φ.Ε.Κ., 303/13-03-03, τεύχος Β Φ.Ε.Κ., 304/13-03-03, τεύχος Β Ποιοι λόγοι οδήγησαν στην σύνταξη των ΔΕΠΠΣ Γενικότερες ανάγκες

Διαβάστε περισσότερα

Φροντιστήρια "ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ" www.prooptikh.com 1. Οδηγίες για την αξιολόγηση των φιλολογικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο

Φροντιστήρια ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ www.prooptikh.com 1. Οδηγίες για την αξιολόγηση των φιλολογικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο Φροντιστήρια "ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ" www.prooptikh.com 1 Οδηγίες για την αξιολόγηση των φιλολογικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο Η εξεταστέα ύλη του Γυμνασίου είναι τα 3/5 της ύλης που διδάχθηκε, με την προϋπόθεση ότι η

Διαβάστε περισσότερα

«Διασχολικό Δίκτυο για τον Γλωσσικό Γραμματισμό»

«Διασχολικό Δίκτυο για τον Γλωσσικό Γραμματισμό» Ερωτηματολόγιο για διερεύνηση αντιλήψεων και στάσεων των μαθητών απέναντι σε θέματα γλωσσικού γραμματισμού. «Διασχολικό Δίκτυο για τον Γλωσσικό Γραμματισμό» Η λειτουργία του ερωτηματολογίου ως εργαλείο

Διαβάστε περισσότερα

Το Αναλυτικό Πρόγραμμα. Δρ Δημήτριος Γκότζος

Το Αναλυτικό Πρόγραμμα. Δρ Δημήτριος Γκότζος Το Αναλυτικό Πρόγραμμα Δρ Δημήτριος Γκότζος Τι είναι το αναλυτικό πρόγραμμα Διαδικασία σύνταξης Αποτέλεσμα διαδικασίας Γραπτή διατύπωση των χαρακτηριστικών μιας διδακτικής πρότασης Στάδια εφαρμογής αναλυτικών

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ 12:25 Σελίδα 2 από 6 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ: 06/06/2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΣΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: B ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ / ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Ημερομηνία: Σάββατο 5 Ιανουαρίου 2019 Διάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Ο συγγραφέας αναφέρεται στη φυσιογνωμία και στον ρόλο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΣΤΟ CLOUD COMPUTING ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΣΤΟ CLOUD COMPUTING ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΣΤΟ CLOUD COMPUTING ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ - Καθορισμός του πλαισίου μετάβασης στο περιβάλλον του cloud computing - Αναγνώριση ευκαιριών και ανάλυση κερδών/κόστους από την

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός αναφοράς e-artined για τη Διδασκαλία Σχολικών Γνωστικών Αντικειμένων μέσω της Μουσικής

Οδηγός αναφοράς e-artined για τη Διδασκαλία Σχολικών Γνωστικών Αντικειμένων μέσω της Μουσικής Οδηγός αναφοράς e-artined για τη Διδασκαλία Σχολικών Γνωστικών Αντικειμένων μέσω της Μουσικής "The European Commission support for the production of this publication does not constitute an endorsement

Διαβάστε περισσότερα

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Ερωτήσεις Επανάληψης 1 Οι Θεολογικές Δηλώσεις στην Συστηματική Θεολογία Διάλεξη Τρίτη από την σειρά Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Οδηγός Μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

Πώς Διηγούμαστε ή Αφηγούμαστε ένα γεγονός που ζήσαμε

Πώς Διηγούμαστε ή Αφηγούμαστε ένα γεγονός που ζήσαμε ΔΙΑΘΕΣΙΜΟ ΣΤΗ: http //blgs.sch.gr/anianiuris ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Νιανιούρης Αντώνης (email: anianiuris@sch.gr) Πώς Διηγούμαστε ή Αφηγούμαστε ένα γεγονός που ζήσαμε Διηγούμαστε ή αφηγούμαστε ένα γεγονότος, πραγματικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΜΕ ΚΑΘΕ ΕΙΔΟΥΣ ΕΡΩΤΗΣΗ - ΑΣΚΗΣΗ Σκοπός της ενότητας αυτής είναι να προετοιμάσει το μαθητή, ώστε να μπορεί να ανταπεξέλθει σε κάθε

ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΜΕ ΚΑΘΕ ΕΙΔΟΥΣ ΕΡΩΤΗΣΗ - ΑΣΚΗΣΗ Σκοπός της ενότητας αυτής είναι να προετοιμάσει το μαθητή, ώστε να μπορεί να ανταπεξέλθει σε κάθε ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΜΕ ΚΑΘΕ ΕΙΔΟΥΣ ΕΡΩΤΗΣΗ - ΑΣΚΗΣΗ Σκοπός της ενότητας αυτής είναι να προετοιμάσει το μαθητή, ώστε να μπορεί να ανταπεξέλθει σε κάθε είδους ερώτηση που θα τεθεί στις Πανελλήνιες εξετάσει.

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολογήστε την ικανότητα του μαθητή στην κατανόηση των προφορικών κειμένων και συγκεκριμένα να:

Αξιολογήστε την ικανότητα του μαθητή στην κατανόηση των προφορικών κειμένων και συγκεκριμένα να: Αξιολογήστε την ικανότητα του μαθητή στην κατανόηση των προφορικών κειμένων και συγκεκριμένα να: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Ανταποκρίνονται στην ακρόαση του προφορικού

Διαβάστε περισσότερα

Περιγραφή του εκπαιδευτικού/ μαθησιακού υλικού (Teaching plan)

Περιγραφή του εκπαιδευτικού/ μαθησιακού υλικού (Teaching plan) On-the-fly feedback, Upper Secondary Περιγραφή του εκπαιδευτικού/ μαθησιακού υλικού (Teaching plan) Τάξη: Β Λυκείου Διάρκεια ενότητας Μάθημα: Φυσική Θέμα: Ταλαντώσεις (αριθμός Χ διάρκεια μαθήματος): 6X90

Διαβάστε περισσότερα

Το μυστήριο της ανάγνωσης

Το μυστήριο της ανάγνωσης Βενετία Αποστολίδου Το μυστήριο της ανάγνωσης Γιατί κάποιοι διαβάζουν και κάποιοι όχι; Είναι σημαντική η ανάγνωση; Γιατί μας αρέσει η ανάγνωση; Τι είναι η φιλαναγνωσία; Τα σημερινά παιδιά διαβάζουν; Η

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΕ ΤΥΠΟΥΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΕ ΤΥΠΟΥΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΕ ΤΥΠΟΥΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΗΡΑΚΛΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ https://sym.pblogs.gr ΕΙΔΗ ΛΟΓΟΥ ΤΙ ΣΤΟΧΕΥΩ ; ΑΝΑΦΟΡΙΚΟΣ Κειμενικό είδος ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΙΚΟΣ Κειμενικό είδος ΤΙ ΣΤΟΧΕΥΩ ; Αφήγηση, περιγραφή,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Μόνο με το αίσθημα μπορείς να διδάξεις. Αν καθήσεις στην έδρα η ποίηση θα φύγει από το παράθυρο. «Κώστας Μόντης» Βασικές αρχές: 1) Το λογοτεχνικό

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάδυση της ανάγνωσης και της γραφής: έννοια και σύγχρονες απόψεις. Ευφημία Τάφα Καθηγήτρια ΠΤΠΕ Πανεπιστήμιο Κρήτης

Η ανάδυση της ανάγνωσης και της γραφής: έννοια και σύγχρονες απόψεις. Ευφημία Τάφα Καθηγήτρια ΠΤΠΕ Πανεπιστήμιο Κρήτης Η ανάδυση της ανάγνωσης και της γραφής: έννοια και σύγχρονες απόψεις Ευφημία Τάφα Καθηγήτρια ΠΤΠΕ Πανεπιστήμιο Κρήτης Αναγνωστική ετοιμότητα Παλαιότερα, οι επιστήμονες πίστευαν ότι: υπάρχει μια συγκεκριμένη

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Λογοτεχνίας

Διδακτική της Λογοτεχνίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική της Λογοτεχνίας Ενότητα 8: Η διδασκαλία της ποίησης Βενετία Αποστολίδου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ. ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ: Κωτσελένη Σοφία Μητρούλια Σοφία

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ. ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ: Κωτσελένη Σοφία Μητρούλια Σοφία ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ: Κωτσελένη Σοφία Μητρούλια Σοφία Σκοπός του Ομίλου Ρητορικής είναι : α) η καλλιέργεια του «καλώς λέγειν», δηλαδή του λόγου, και μάλιστα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ. ΜΟΙΡΑΖΟΜΑΣΤΕ ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ. ΜΟΙΡΑΖΟΜΑΣΤΕ ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΧΡΟΝΙΑΣ 1 η ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ (ΑΛΛΗΛΟ-)ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ. ΜΟΙΡΑΖΟΜΑΣΤΕ ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΧΡΟΝΙΑΣ 2012-2013. Διοργάνωση: Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Β. Καλοκύρη Παρασκευή 14 - Σάββατο

Διαβάστε περισσότερα

Η ΤΑΞΗ ΩΣ «ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ» «ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ»

Η ΤΑΞΗ ΩΣ «ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ» «ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ» Η ΤΑΞΗ ΩΣ «ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ» «ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ» Στόχοι: Η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας, η ανάπτυξη, δηλαδή, μέσα στην τάξη-λογοτεχνικό εργαστήρι εσωτερικών κινήτρων, ώστε να εδραιωθεί μια σταθερότερη

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΡΟΙΚΙΑΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (ΕΠΣ) Μαρία Παντελή-Παπαλούκα Επιθεωρήτρια σχολείων Προϊστάμενη Κυπριακής Εκπαιδευτικής Αποστολής Σύμβουλος Εκπαίδευσης Κυπριακής Υπάτης Αρμοστείας

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΕΡΩΤΗΣΗΣ, ΟΠΩΣ

ΜΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΕΡΩΤΗΣΗΣ, ΟΠΩΣ ΚΕΦAΛΑΙΟ 3 Ερωτήσεις: εργαλείο, μέθοδος ή στρατηγική; Το να ζει κανείς σημαίνει να συμμετέχει σε διάλογο: να κάνει ερωτήσεις, να λαμβάνει υπόψη του σοβαρά αυτά που γίνονται γύρω του, να απαντά, να συμφωνεί...

Διαβάστε περισσότερα

Η Περιγραφική Αξιολόγηση. στο Γ/σιο Βουργαρελίου. κατά το σχ. έτος Πάτρα, Μαρία Γλάβα

Η Περιγραφική Αξιολόγηση. στο Γ/σιο Βουργαρελίου. κατά το σχ. έτος Πάτρα, Μαρία Γλάβα Η Περιγραφική Αξιολόγηση στο Γ/σιο Βουργαρελίου κατά το σχ. έτος 2017-2018 Πάτρα, 15-2-2019 Μαρία Γλάβα Περιεχόμενο παρουσίασης Στιγμές ορόσημα στην υλοποίηση της Π.Α. στο Γ/σιο Βουργαρελίου Ενδεικτικά

Διαβάστε περισσότερα

A. ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ

A. ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ A. ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ α) Αρχαία Ελληνική Γραμματεία: Λυσία, Υπέρ Μαντιθέου. Θα διδάσκεται επί μία

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 3 η - ΦΥΣΗ. Σήμερα (αρνητικά):

Ενότητα 3 η - ΦΥΣΗ. Σήμερα (αρνητικά): Ενότητα 3 η - ΦΥΣΗ Θετικά: μας ηρεμεί μας χαλαρώνει μας ψυχαγωγεί (ταξίδια, εκδρομές, συναντήσεις) μας παρέχει τα βασικά είδη διατροφής και επιβίωσης (αέρας, νερό, τροφή) Σήμερα (αρνητικά): Ο άνθρωπος:

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Μετασχηματίζοντας δημιουργικά την αμφισβήτηση Μέσα στην τάξη ο εκπαιδευτικός με τους μαθητές αλληλεπιδρούν και αλληλοεπηρεάζονται από τις μεταξύ τους στάσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ (ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ) ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ. Μαρία Νέζη Σχολική Σύμβουλος Πειραιά

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ (ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ) ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ. Μαρία Νέζη Σχολική Σύμβουλος Πειραιά ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ (ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ) ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Μαρία Νέζη Σχολική Σύμβουλος Πειραιά 15-9-2016 Πώς δουλέψαμε στο γλωσσικό μάθημα; Προγράμματα Σπουδών. Στοχοκεντρικός

Διαβάστε περισσότερα

Καλές και κακές πρακτικές στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας. Άννα Ιορδανίδου ΠΤΔΕ Παν/μίου Πατρών

Καλές και κακές πρακτικές στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας. Άννα Ιορδανίδου ΠΤΔΕ Παν/μίου Πατρών Καλές και κακές πρακτικές στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας Άννα Ιορδανίδου ΠΤΔΕ Παν/μίου Πατρών Οι πρακτικές αναφέρονται σε θέματα κριτηρίων επιλογής κειμένων με βάση το επίπεδο ελληνομάθειας

Διαβάστε περισσότερα

Όμιλος Γλώσσας : «Παιχνίδια γλώσσας και δημιουργική γραφή» ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Όμιλος Γλώσσας : «Παιχνίδια γλώσσας και δημιουργική γραφή» ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Όμιλος Γλώσσας : «Παιχνίδια γλώσσας και δημιουργική γραφή» ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Η δημιουργική γραφή στο δημοτικό σχολείο είναι μια προσπάθεια να ξυπνήσουμε στο παιδί τα συναισθήματα και τις σκέψεις του,

Διαβάστε περισσότερα

1. Η σκοπιμότητα της ένταξης εργαλείων ψηφιακής τεχνολογίας στη Μαθηματική Εκπαίδευση

1. Η σκοπιμότητα της ένταξης εργαλείων ψηφιακής τεχνολογίας στη Μαθηματική Εκπαίδευση 1. Η σκοπιμότητα της ένταξης εργαλείων ψηφιακής τεχνολογίας στη Μαθηματική Εκπαίδευση Στη βασική παιδεία, τα μαθηματικά διδάσκονται με στατικά μέσα α) πίνακα/χαρτιού β) κιμωλίας/στυλού γ) χάρτινου βιβλίου.

Διαβάστε περισσότερα

Τα φύλα στη λογοτεχνία Τάξη: Α Λυκείου

Τα φύλα στη λογοτεχνία Τάξη: Α Λυκείου Τα φύλα στη λογοτεχνία Τάξη: Α Λυκείου Είδος διδακτικής πρακτικής: project, ομαδοσυνεργατική διδασκαλία Προτεινόμενη διάρκεια: 20 ώρες Εισαγωγικές παρατηρήσεις Η διδακτική ενότητα «Τα φύλα στη λογοτεχνία»

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Οι μαθητές με μεγάλη διαφορά απάντησαν «για να ταξιδέψω» [75%] και «γιατί μου αρέσει να μαθαίνω ξένες γλώσσες» [73%]. Μεγάλο ποσοστό επίσης εκφράζει την πρόθεση να τα χρησιμοποιεί

Διαβάστε περισσότερα

Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη

Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη Τέταρτη Ενότητα: Οι βασικές αρχές της θεωρίας Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Επίκουρη

Διαβάστε περισσότερα

Μοντέλα Εκπαίδευσης με σκοπό τη Διδασκαλία με χρήση Ψηφιακών Τεχνολογιών

Μοντέλα Εκπαίδευσης με σκοπό τη Διδασκαλία με χρήση Ψηφιακών Τεχνολογιών 1ο Κεφάλαιο Μοντέλα Εκπαίδευσης με σκοπό τη Διδασκαλία με χρήση Ψηφιακών Τεχνολογιών Τις τελευταίες δεκαετίες, οι επιστημονικές ενώσεις, οι συνδικαλιστικοί φορείς και εκπαιδευτικοί της πράξης μέσω συνεδρίων

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης ί>ηγο^η 26 Επιστήμες της Αγωγής 26 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

Φοιτήτρια: Τσαρκοβίστα Βικτώρια (Α.Μ. 12517) Επιβλέπων καθηγητής: Χριστοδουλίδης Παύλος

Φοιτήτρια: Τσαρκοβίστα Βικτώρια (Α.Μ. 12517) Επιβλέπων καθηγητής: Χριστοδουλίδης Παύλος Φοιτήτρια: Τσαρκοβίστα Βικτώρια (Α.Μ. 12517) Επιβλέπων καθηγητής: Χριστοδουλίδης Παύλος Tα παιδιά με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες παρουσιάζουν προβλήματα στις βασικές ψυχολογικές διαδικασίες που περιλαμβάνονται

Διαβάστε περισσότερα

Ε Π Ι Μ Ο Ρ Φ Ω Τ Ι Κ Α Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α Γ Ι Α Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ο Υ Σ Σ Τ Ο Ν Π Ο Λ Υ Χ Ω Ρ Ο Μ Ε Τ Α Ι Χ Μ Ι Ο

Ε Π Ι Μ Ο Ρ Φ Ω Τ Ι Κ Α Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α Γ Ι Α Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ο Υ Σ Σ Τ Ο Ν Π Ο Λ Υ Χ Ω Ρ Ο Μ Ε Τ Α Ι Χ Μ Ι Ο ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ Ε Π Ι Μ Ο Ρ Φ Ω Τ Ι Κ Α Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α Γ Ι Α Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ο Υ Σ Σ Τ Ο Ν Π Ο Λ Υ Χ Ω Ρ Ο Μ Ε Τ Α Ι Χ Μ Ι Ο Ο κ τ ώ β ρ ι ο ς Ν ο έ μ β ρ

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ. Μαρία Νέζη Σχολική Σύμβουλος Πειραιά

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ. Μαρία Νέζη Σχολική Σύμβουλος Πειραιά ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Μαρία Νέζη Σχολική Σύμβουλος Πειραιά 15-9-2016 Βασικές αρχές Oδηγιών Τι διδάσκουμε; Πώς διδάσκουμε; Τι θέλουμε να πετύχουμε;

Διαβάστε περισσότερα

International Conference Quality and Equity in Education: Theories, Applications and Potentials

International Conference Quality and Equity in Education: Theories, Applications and Potentials International Conference Quality and Equity in Education: Theories, Applications and Potentials Εργαστήρι 3 Ο συμβουλευτικός ρόλος της ομάδας στήριξης σχολείων που εφαρμόζουν τη δυναμική προσέγγιση σχολικής

Διαβάστε περισσότερα

Σωφρόνης Χατζησαββίδης. Οι σύγχρονες κριτικές γλωσσοδιδακτικές προσεγγίσεις στη διδασκαλία της γλώσσας ως δεύτερης και ξένης

Σωφρόνης Χατζησαββίδης. Οι σύγχρονες κριτικές γλωσσοδιδακτικές προσεγγίσεις στη διδασκαλία της γλώσσας ως δεύτερης και ξένης Σωφρόνης Χατζησαββίδης Οι σύγχρονες κριτικές γλωσσοδιδακτικές προσεγγίσεις στη διδασκαλία της γλώσσας ως δεύτερης και ξένης 1 ΣΚΟΠΟΣ Oι σύγχρονες κριτικές προσεγγίσεις που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία

Διαβάστε περισσότερα

Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση στην Αρχαία Ελλάδα

Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση στην Αρχαία Ελλάδα ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (Θεωρητική Κατεύθυνση) Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση στην Αρχαία

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήρια. Εργαστήρια

Εργαστήρια. Εργαστήρια 15:30-19:30 15:30-19:30 1 Α1 Η ρητορική στην εκπαίδευση: Αναπτύσσοντας τις επικοινωνιακές δεξιότητες με παιγνιώδη τρόπο Bάλια Λουτριανάκη (σχεδιασμός), Ελένη Αντωνίου, Μαρία Καλούδη, Αντιγόνη Κουτίνη,

Διαβάστε περισσότερα

Βασικά στοιχεία Αφηγηματολογίας

Βασικά στοιχεία Αφηγηματολογίας Βασικά στοιχεία Αφηγηματολογίας Διδάσκουσα: Δέσποινα Καραβαγγέλη 1. Αφηγηματικές τεχνικές Η αφηγηματολογία είναι η επιστήμη που μελετά την αφηγηματική λειτουργία και µας προσφέρει ό,τι απαιτείται για να

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Διδακτική παρέμβαση 2-3 ωρών στο μάθημα της Λογοτεχνίας της Β Λυκείου και συγκεκριμένα στο κείμενο «Ζάβαλη Μάϊκω» του Στρατή Μυριβήλη με αξιοποίηση ΤΠΕ (χρήση αρχείων power point, διαδικτύου και

Διαβάστε περισσότερα

Π Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης

Π Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης Π.3.2.5 Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης Νεοελληνική Γλώσσα Δ Δημοτικού Τίτλος: «Η παράσταση αρχίζει»

Διαβάστε περισσότερα

της ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ ΑΒΕΡΚΙΟΥ Παιδαγωγός MEd, Εκπαίδευση Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος

της ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ ΑΒΕΡΚΙΟΥ Παιδαγωγός MEd, Εκπαίδευση Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος της ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ ΑΒΕΡΚΙΟΥ Παιδαγωγός MEd, Εκπαίδευση Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος Περιεχομένα Ενότητες δραστηριοτήτων Μικρή ιστορία για τη δημιουργικότητα Ποιος θέλει

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» Τομέας Νέων Ελληνικών

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» Τομέας Νέων Ελληνικών ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ 1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» Τομέας Νέων Ελληνικών ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ Στοιχεία Θεωρίας ΘΕΜΑ Παραγωγή Συνεχούς Γραπτού Λόγου (Διαδικαστικό Μοντέλο & Φθίνουσα Καθοδήγηση)

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ

ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Η ανάδυση της ανάγνωσης και της γραφής: έννοια και σύγχρονες απόψεις Ευφημία Τάφα Καθηγήτρια Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης Πανεπιστήμιο Κρήτης Αναγνωστική ετοιμότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολικό έτος: ΤΜΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. Προτεινόμενος Προγραμματισμός κατά ενότητα

ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολικό έτος: ΤΜΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. Προτεινόμενος Προγραμματισμός κατά ενότητα ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολικό έτος: 202-203 ΤΜΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Προτεινόμενος Προγραμματισμός κατά ενότητα η Ενότητα Οι πρώτες μέρες σε ένα σχολείο Διδακτικές : 9

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΟ ΛΥΚΕΙΟ

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΟ ΛΥΚΕΙΟ Στοιχεία Επικοινωνίας: akisampelaspe02@gmail.com Προσωπική Ιστοσελίδα: www.akisambelas.wordpress.com Ψηφιακό αποθετήριο: www.pdekritis.gr/pekes/ 1 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΟ ΛΥΚΕΙΟ Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑΣ Σ.Ε.Ε.

Διαβάστε περισσότερα

Θεμελίωση της Παιδαγωγικής επιστήμης Pestalozzi- Herbart

Θεμελίωση της Παιδαγωγικής επιστήμης Pestalozzi- Herbart Θεμελίωση της Παιδαγωγικής επιστήμης Pestalozzi- Herbart Το 19ο αιώνα θεμελιώνεται η Παιδαγωγική επιστήμη Με το διδακτικό και θεωρητικό έργο των μεγάλων παιδαγωγών: Pestalozzi και κυρίως του Herbart Johan

Διαβάστε περισσότερα