5. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Transcript

1 5. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Στο παρόν κεφάλαιο της ΣΜΠΕ καταγράφεται, αναλύεται και αξιολογείται η υφιστάµενη κατάσταση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος στην περιοχή µελέτης και την ευρύτερη περιοχή του προτεινόµενου Σχεδίου, σύµφωνα µε τα προβλεπόµενα στην ΚΥΑ /2006. Η περιγραφή της υφιστάµενης κατάστασης του περιβάλλοντος γίνεται µε βάση τα διαθέσιµα στοιχεία, όπως αυτά προέκυψαν από βιβλιογραφικά δεδοµένα και στοιχεία εγκεκριµένων µελετών που έχουν εκπονηθεί για την περιοχή, καθώς και από επισκέψεις πεδίου. Η περιοχή µελέτης ορίζεται για τις επιµέρους εξεταζόµενες περιβαλλοντικές παραµέτρους ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΒΙΟΤΙΚΟ Μετεωρολογικά και κλιµατολογικά χαρακτηριστικά Τα διαθέσιµα µετεωρολογικά δεδοµένα για την περιοχή του Σχεδίου προέρχονται από το Μετεωρολογικό Σταθµό (Μ.Σ) Σητείας, που διαθέτει στοιχεία για την περίοδο Η επιλογή του συγκεκριµένου Μ.Σ. έγινε, δεδοµένου ότι είναι ο πλησιέστερος σταθµός στην περιοχή του Σχεδίου, αφού απέχει περίπου 12 km από το κέντρο του ηπειρωτικού τµήµατος αυτής και παρέχει ικανοποιητική καταγραφή µετεωρολογικών δεδοµένων τα οποία καλύπτουν σηµαντικό χρονικό διάστηµα ( ). Ο σταθµός βρίσκεται σε γεωγραφικό µήκος ' Ε, γεωγραφικό πλάτος ' Ν, υψόµετρο βαροµέτρου 115 m και φορέας λειτουργίας του είναι η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία ( ιεύθυνση Γ /Τµήµα Υδρολογίας). Το σύνολο των βασικών µετεωρολογικών παραµέτρων που έχουν καταγραφεί στο Μ.Σ Σητείας ( ) αποτυπώνονται στον Πίνακα που ακολουθεί. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-1

2 Πίνακας 5.1-1:Γενικά κλιµατολογικά στοιχεία Μετεωρολογικού Σταθµού Σητείας ( ) ΜΗΝΑΣ ΜΕΣΗ ΠΙΕΣΗΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΥΕΤΟΣ (mm) ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΑ ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΕΣΗ ΕΝΤΑΣΗ /ΝΣΗ ΜΕΣΗ ΜΕΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΠΟΛΥΤΗ ΥΓΡΑΣΙΑ ΝΕΦΩΣΗ ΜΕΣΟ ΜΕΓΙΣΤΗ ΑΝΕΜΟΥ (M.S.L) ΜΕΣΗ ΑΝΕΜΟΥ ΜΕΓΙΣΤΗ ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΜΕΓΙΣΤΗ ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΥΨΟΣ 24ώρου (m/s) ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1016,5 12,2 15,2 9,6 29,2 1,0 71,6 4,5 93,6 69,6 Β 4,3 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1015,5 12,2 15,4 9,4 26,6 0,2 70,3 4,3 67,7 71,7 Β 4,7 ΜΑΡΤΙΟΣ 1014,4 13,6 16,8 10,4 30,4 1,0 68,5 3,9 53,5 60,6 Β 4,5 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1012,6 16,6 20,0 12,6 36,0 4,7 64,4 3,3 24,6 60,8 Β 4,0 ΜΑΙΟΣ 1012,8 20,3 23,5 15,8 35,8 7,2 62,6 2,3 11,9 40,0 Β 3,6 ΙΟΥΝΙΟΣ 1011,6 24,1 27,2 19,8 39,2 11,4 59,8 1,0 2,3 20,9 Β 4,3 ΙΟΥΛΙΟΣ 1009,5 25,9 28,6 22,5 40,6 13,8 61,1 0,5 0,2 7,5 Β 5,6 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1010,1 25,8 28,5 22,5 41,0 15,2 63,4 0,6 1,0 10,6 Β 5,4 ΣΕΠΤΕΒΡΙΟΣ 1013,4 23,6 26,6 20,2 36,4 11,3 66,0 1,4 17,8 124,8 Β 4,3 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1015,8 20,3 23,6 17,1 36,0 7,6 69,1 2,8 49,6 69,8 Β 3,8 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1016,9 16,8 20,2 13,9 32,2 3,4 71,0 3,6 62,4 81,5 Β 3,8 ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1016,2 13,8 16,9 11,2 27,1 2,5 71,8 4,4 96,2 188,3 Β 4,3 ΕΤΟΣ 1013,8 18,8 21,9 15,41 41,0 0,2 66,6 2,7 480,7 Β 4,4 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-2

3 Θερµοκρασία Σύµφωνα µε τα στοιχεία του Μ.Σ. Σητείας για την περίοδο , παρατηρείται ότι ο θερµότερος µήνας στην Περιοχή του Σχεδίου είναι ο Ιούλιος µε µέση τιµή 25,9 ο C και ακολουθεί ο Αύγουστος µε 25,7 ο C, ενώ οι ψυχρότεροι µήνες είναι ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος µε µέση τιµή 12,2 o C (βλέπε Πίνακα 5.1-1). Το µέσο ετήσιο θερµοκρασιακό εύρος είναι 13,7 ο C. Η υψηλότερη θερµοκρασία που έχει καταγραφεί (απόλυτη µέγιστη) είναι τον Αύγουστο µε 41,0 ο C και ακολουθούν ο Ιούλιος µε 40,6 ο C και ο Ιούνιος µε 39,2 ο C. Αντίστοιχα, ο ψυχρότερος µήνας σε απόλυτες τιµές είναι ο Φεβρουάριος µε 0,2 ο C Βροχοπτώσεις Το µέσο ετήσιο ύψος βροχής ανέρχεται σε 480,7 mm. Ο ξηρότερος µήνας είναι ο Ιούλιος µε 0,2 mm µέσο ύψος βροχής και υγρότερος (βροχερότερος) ο Ιανουάριος µε 93,6 mm µέσο ύψος βροχής (Πίνακας 5.1-1) Άνεµοι Η επικρατούσα διεύθυνση των ανέµων στην περιοχή µελέτης είναι οι Β άνεµοι. Η µέση έντασή τους υπολογίζεται σε 4,4m/s. Οι ισχυρότεροι άνεµοι εµφανίζονται τον Ιούλιο Λοιπά καιρικά φαινόµενα Ο Νοµός Λασιθίου απολαµβάνει µεγάλη χρονική περίοδο µε ηλιοφάνεια σε σχέση µε την υπόλοιπη Ελλάδα. Από πλευράς νεφώσεων επικρατούν οι µέσες τιµές νέφωσης (1,4 4,5) για τους περισσότερους µήνες εκτός των καλοκαιρινών (Ιούνιος, Ιούλιος, Αύγουστος) όπου επικρατούν χαµηλές τιµές (0,5-1,0). Η οµίχλη αποτελεί σπάνιο φαινόµενο στην περιοχή του Σχεδίου. Παρόλα αυτά, το καλοκαίρι, όταν η ένταση των µελτεµιών είναι µεγάλη, παρατηρείται µείωση της ορατότητας, χωρίς όµως να είναι η ίδια µε αυτή που προκαλείται σε περίπτωση οµίχλης. Η εµφάνιση παγετού είναι εξαιρετικά σπάνια και αφορά κυρίως το µήνα Ιανουάριο ενώ και η θερµοκρασία στην περιοχή του Σχεδίου σηµειώνει εξαιρετικά σπάνια τιµές χαµηλότερες από τους 0 ο C. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-3

4 Βιοκλιµατικά στοιχεία Οι επί µέρους κλιµατολογικοί παράγοντες (άνεµος, θερµοκρασία, βροχή, σχετική υγρασία) που αναφέρθηκαν δε δρουν µεµονωµένα αλλά συνεπιδρούν µε άλλες περιβαλλοντικές παραµέτρους τόσο στα δένδρα όσο και στη βλάστηση γενικότερα. Πολλοί επιστήµονες προσπάθησαν να αποδώσουν µε σχέσεις την αλληλεπίδραση αυτή αλλά για την περιοχή της Μεσογείου πολύ καλά αποτελέσµατα δίνει η παρακάτω σχέση του Emberger (Οµβροθερµικό πηλίκο) (Ντάφης, 1986): Q 2 = 2000 p 2 (273+ M ) (273+ m) 2 όπου: Q 2 = οµβροθερµικό πηλίκο p = ετήσια βροχόπτωση (σε mm) Μ = µέσος όρος των µέγιστων θερµοκρασιών του θερµότερου µήνα (σε ο C) m = µέσος όρος των ελάχιστων θερµοκρασιών του ψυχρότερου µήνα (σε ο C) Για την περιοχή της Σητείας, το οµβροµετρικό πηλίκο υπολογίζεται ως: Q ,7 = 2 ( ,6) (273+ 9,4) 2 = 2 85,74 Γενικά όσο µικρότερο είναι το πηλίκο Q 2 τόσο ξηρότερο το κλίµα. Για την περιοχή της Μεσογείου, ο Emberger διακρίνει επτά βιοκλίµατα ή βιοκλιµατικούς ορόφους ως ακολούθως: Πολύ ξηρό (ερηµικό) Ξηρό Ηµίξηρο Ύφυγρο Υγρό Υπέρυγρο Μεσογειακό κλίµα υψηλών ορέων Τα επί µέρους βιοκλίµατα ή βιοκλιµατικοί όροφοι υποδιαιρούνται σε πέντε υπο-ορόφους: θερµός, εύκρατος, δροσερός, ψυχρός και πολύ ψυχρός. Η διάκριση αυτή γίνεται µε βάση τη µέση τιµή των ελαχίστων θερµοκρασιών του ψυχρότερου µήνα (m o C) ως εξής: 7 ο C < m = θερµός υπο-όροφος, χειµώνας θερµός χωρίς παγετούς. 3 ο C < m < 7 ο C = εύκρατος, χειµώνας ήπιος, παγετοί σπάνιοι. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-4

5 0 ο C < m < 3 ο C = δροσερός, χειµώνας ψυχρός παγετοί συχνοί. -10 ο C < m < 0 o C = ψυχρός, χειµώνας δριµύς, παγετοί συχνοί, διαρκείς. m < -10 o C = πολύ ψυχρός, χειµώνας πολύ δριµύς, παγετοί παρατεταµένοι. Σύµφωνα µε τα παραπάνω και µε βάση τα µετεωρολογικά δεδοµένα και το οµβροθερµικό πηλίκο (Q2) η περιοχή της Σητείας εντάσσεται στον ηµίξηρο βιοκλιµατικό όροφο, µε θερµό χειµώνα Γεωµορφολογία Ανάγλυφο-Τοπίο Η µορφολογία µιας περιοχής, όπως αυτή διαµορφώνεται ως αποτέλεσµα της επίδρασης των φυσικών στοιχείων κατά την πάροδο του χρόνου, σχετίζεται µε τη γραµµή του ορίζοντα, την ταχύτητα κίνησης των νερών, την κίνηση και την κατεύθυνση του ανέµου, τη µορφή του τοπίου και τη δηµιουργία του εδάφους. Στο βορειοανατολικό άκρο της χερσονήσου Σίδερο αναπτύσσονται δύο (2) λόφοι µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η κορυφή του βορειότερου, εκτός της εξεταζόµενης περιοχής, έχει την ονοµασία ΚΕΦΑΛΑΣ και το ύψος της φθάνει µέχρι και τα 208 m. Η κορυφή του δεύτερου λόφου έχει την ονοµασία ΒΕΡΝΕΧΟ Ι και το ύψος της φθάνει µέχρι και τα 92 m. Η µορφολογία των δύο αυτών λόφων παρουσιάζει ιδιαιτερότητα στην επικοινωνία τόσο µεταξύ τους όσο και µε το υπόλοιπο τµήµα της Περιοχής του Σχεδίου αλλά και της ενδοχώρας γενικότερα. Περιορίζεται στην ύπαρξη δύο (2) φυσικών ισθµών πολύ περιορισµένου µήκους και πλάτους (µήκος φυσικών ισθµών m, πλάτος m). Η έκταση που καταλαµβάνει ο βορειότερος λόφος φθάνει τα στρέµµατα, µε συνολικό περιµετρικό µήκος m ενώ η έκταση που καταλαµβάνει ο δεύτερος φθάνει τα στρέµµατα, µε συνολικό περιµετρικό µήκος m. Η έκταση της περιοχής που συνιστά ιδιοκτησία του Ιδρύµατος Παναγία η Ακρωτηριανή ανέρχεται σε περίπου στρέµµατα. Η περιοχή του Σχεδίου «ΙΤΑΝΟΣ ΓΑΙΑ» εντοπίζεται στο ανατολικότερο άκρο της νήσου Κρήτης και συγκεκριµένα αποτελεί τµήµα του ακρωτηρίου µε την ονοµασία Σίδερο, το οποίο µε τη σειρά του αποτελεί τµήµα του Νοµού Λασιθίου ενώ διοικητικά ανήκει στην ηµοτική Ενότητα Ιτάνου του ήµου Σητείας. Η περιοχή αυτή ανήκει στη χαµηλή υψοµετρική/παραθαλάσσια ζώνη της Κρήτης (υψόµετρα µέχρι 250 m) και διαβρέχεται από δύο θαλάσσιες µάζες, το Κρητικό πέλαγος στα βόρεια και δυτικά και το Καρπάθιο πέλαγος στα ανατολικά και νοτιοανατολικά. Έχει σχήµα τριγωνικό και αποτελεί τη σύνδεση της ευρύτερης Περιοχής του ακρωτηρίου Σίδερο µε την ενδοχώρα µε συνολικό περιµετρικό µήκος 39,4 km περίπου. Η υψηλότερη κορυφή του τµήµατος αυτού (200 m), βρίσκεται στα νοτιοδυτικά και είναι µία από τις κορυφές του υψηλότερου λόφου της ευρύτερης περιοχής (ύψος max = 230 m), που είναι γνωστός µε την ονοµασία ΒΟΡΝΑΣ. Οι λόφοι που αναπτύσσονται περιµετρικά αυτού, ορίζουν ένα υπερυψωµένο επίπεδο το οποίο, µε µία πολύ οµαλή κατωφέρεια σε βορειοανατολική κατεύθυνση, καταλήγει στη µοναδική πεδινή προσχωσιγενή έκταση της περιοχής. Η επιφανειακή απορροή αυτής διοχετεύεται στον Όρµο του Βάι µέσω στενής κοιλάδας, εντός της οποίας αναπτύσσεται το γνωστό φοινικόδασος και ο αρχαιολογικός χώρος της Ιτάνου. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-5

6 Γενικότερα, η εξεταζόµενη περιοχή χαρακτηρίζεται στο σύνολό της από λοφοειδή διαµόρφωση µε οµαλή µετάβαση από τα µικρότερα προς τα µεγαλύτερα υψόµετρα. Το µεγαλύτερο τµήµα της εξαπλώνεται µεταξύ του υψοµέτρου 0 (ακτογραµµή) και της ισοϋψούς καµπύλης των 120 µέτρων και φανερώνει την ήπια λοφώδη µορφολογία. Το ανάγλυφο στο µεγαλύτερο τµήµα εµφανίζεται κατά τόπους έντονο, γεγονός που οφείλεται στην έντονη διάβρωση των νεογενών σχηµατισµών και των στρωµάτων της σειράς φυλλιτών-χαλαζιτών και αφετέρου στον έντονο τεκτονισµό (ρηγµατογόνο και πτυχογόνο) που την επηρέασε κατά την Αλπική ορογένεση (ειδικά στις επωθήσεις ιζηµάτων του Νεογενούς και Τεταρτογενούς από τις αλλεπάλληλες ανοδικές και καθοδικές κινήσεις). Το έντονο ανάγλυφο, εκδηλώνεται µε βαθιές χαραδρώσεις και απόκρηµνες ακτές τόσο στη δυτική όσο και στην ανατολική ακτογραµµή της περιοχής του Σχεδίου, η οποία διέρχεται το στάδιο νεότητας του γεωλογικού κύκλου διαβρώσεως. Εκδηλώνεται ακόµη µε την κατανοµή πολλών ρηγµάτων κυρίως στα νότια της περιοχής του Σχεδίου τα οποία έχουν ιδιαίτερο ρόλο στη γεωλογική δοµή της και συµβάλλουν στη διαµόρφωση των ποικιλόµορφων υδρογεωλογικών συνθηκών της. Η διεύθυνση των περισσότερων ρηγµάτων είναι είτε ΒΑ-Ν ή Β -ΝΑ. Οι καλλιεργούµενες και οι εν δυνάµει καλλιεργήσιµες εκτάσεις της ευρύτερης περιοχής είναι, εκτός από την κοιλάδα του Βάι, κυρίως οι λοφοειδείς εκτάσεις µε ήπιο ανάγλυφο που καλύπτονται από µανδύα αποσάθρωσης (εδάφους) ο οποίος αποτελείται τόσο από νεογενή όσο και από φυλλίτες-χαλαζίτες. Οι εκτάσεις αυτές χωροθετούνται κυρίως εκτός της περιοχής του Σχεδίου «ΙΤΑΝΟΣ-ΓΑΙΑ». Ακόµη, στο νοτιοανατολικό τµήµα της περιοχής και κοντά στις κοίτες των µεγαλύτερων χαραδροκοιλάδων αναπτύσσονται πρόσθετες στενές καλλιεργήσιµες ζώνες. Οι ακτές της χερσονήσου σχηµατίζουν δεκάδες µικρούς και µεγαλύτερους όρµους. Το µεγαλύτερο µέρος της παραλιακής ζώνης είναι βραχώδεις εκτάσεις, γυµνές από βλάστηση, ενώ ελάχιστες είναι οι αµµώδεις παραλίες που απαντώνται, όπως σε ένα µικρό τµήµα του Όρµου Ατζικιάρη, στους Όρµους Μαγατζές και Κρύσταλλο, στον Όρµο Έλιγκα, στον Όρµο Ερηµουπόλεως και στο Βάι Γεωλογία - Σεισµικότητα Γεωλογία Το γεωλογικό υπόβαθρο της ευρύτερης περιοχής ανήκει, από γεωτεκτονικής άποψης, σε δύο ζώνες, την Αδριατικοϊόνιο Ζώνη, που καταλαµβάνει και το µεγαλύτερο τµήµα της περιοχής και την Ζώνη Γαβρόβου Τριπόλεως (Σχήµα 5.1-1). ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-6

7 Σχήµα 5.1-1: Γεωτεκτονικός χάρτης της Ελλάδας Στην περιοχή του Σχεδίου απαντώνται οι κάτωθι γεωλογικοί-στρωµατογραφικοί σχηµατισµοί από τους νεότερους προς τους αρχαιότερους. (α) Τεταρτογενείς αποθέσεις Οι τεταρτογενείς αποθέσεις διακρίνονται σε: Πλειστοκαινικές αποθέσεις ( ιλλούβιο) Αποτελούνται από ασβεστολιθικούς και µαργαϊκούς ψαµµίτες (πωρόλιθους) οι οποίοι εµφανίζονται ως υπολείµµατα µικρής έκτασης, διάσπαρτα στις παράκτιες ζώνες. Οι αποθέσεις αυτές έχουν σχηµατιστεί κατά την πλειστοκαινική υποπερίοδο µε µορφή αµµωδών παράκτιων ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-7

8 αποθέσεων οι οποίες συγκολλήθηκαν µε ασβεστολιθικό και µαργαϊκό υλικό, ανυψώθηκαν από ηπειρογενετικές κινήσεις και διαβρώθηκαν. Το πάχος τους σπανίως φθάνει τα 4-5 m. Ολοκαινικές αποθέσεις (Αλλούβιο) Απαντώνται σε σχετικά σηµαντική έκταση και µεγάλο πάχος στην πεδιάδα του Βάι. Στις κοίτες των µεγαλύτερων χαραδροκοιλάδων παρουσιάζονται σε πολύ µικρότερη έκταση και πάχος. Αποτελούνται από χαλαρά αργιλοαµµώδη υλικά, αµµοχάλικες, χάλικες και κροκάλες. Στις παράκτιες ζώνες των όρµων µεταπίπτουν σε αµµώδεις αποθέσεις σχηµατιζόµενες από την δράση των θαλάσσιων κυµάτων και των ανέµων (β) Νεογενείς σχηµατισµοί Συνίστανται από εναλλασσόµενα στρώµατα µαργών, αργίλων, άµµων, µαργαϊκών ψαµµιτών, µαργαϊκών έως τραβερτινοειδών ασβεστόλιθων και χαλαρών έως πολύ συνεκτικών κροκαλοπαγών. Χαρακτηριστικό των στρωµάτων αυτών είναι η οριζόντια έως ελαφρά κεκλιµένη θέση τους ενώ το συνολικό πάχος τους είναι µεν µικρό στις ζώνες επαφής µε τα παλαιότερα πετρώµατα (φυλλίτες χαλαζίτες, ασβεστόλιθοι) γίνεται όµως αρκετά σηµαντικό στις εσωτερικές ζώνες της νεογενούς λεκάνης. Όπως έχουν δείξει παλαιότερες γεωηλεκτρικές διασκοπήσεις που έχουν εκπονηθεί στην περιοχή του Σχεδίου, το πάχος των νεογενών σχηµατισµών φθάνει τα 300 m περίπου. Άλλο χαρακτηριστικό των νεογενών σχηµατισµών είναι η συχνή µεταβολή της λιθολογικής τους σύστασης τόσο κατά την κατακόρυφη (από στρώµα σε στρώµα) όσο και κατά την οριζόντια διεύθυνση (εντός του αυτού στρώµατος). Οι νεογενείς σχηµατισµοί καταλαµβάνουν σηµαντικό τµήµα στο ΒΑ άκρο της Κρήτης και σχηµατίζουν δύο συνεχείς ζώνες. Η µία από αυτές, µε διεύθυνση Α-, εκτείνεται στα ανατολικά από την περιοχή που βρίσκεται νότια της λωρίδας αιολικών αποθέσεων στο ύψος του Όρµου Κουρεµένος έως και την παραθαλάσσια ζώνη που ορίζεται από τα ακρωτήρια Άσπρο Μουρί Μαύρο Μουρί, δυτικά. Η ζώνη αυτή αποτελεί τµήµα της ευρύτερης νεογενούς λεκάνης Ανάλουκα- Παλαίκαστρου. Η δεύτερη ζώνη καταλαµβάνει το µεγαλύτερο τµήµα της περιοχής του Σχεδίου και έχει διεύθυνση Β-Ν. Εκτείνεται από την περιοχή που βρίσκεται ανατολικά του Ακρωτηρίου Μαύρος και των Όρµων Χοχλακιές και Ερηµουπόλεως και συµβάλλει στην πρώτη ζώνη στην περιοχή νοτίως της διακλαδώσεως της οδού από Βάι προς Ιερά Μονή Τοπλού και προς Παλαίκαστρο όπου εντοπίζεται µία εγκάρσια στενή λωρίδα αιολικών σχηµατισµών. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η δεύτερη ζώνη διακόπτεται περίπου στο µέσον της από µια εγκάρσια στενή λωρίδα Ολοκαινικών (αλλουβιακών) αποθέσεων. Η ζώνη αυτή είναι αρκετά στενότερη από την πρώτη και µπορεί να θεωρηθεί ως διακλάδωση αυτής. Ωστόσο, επειδή στην περιοχή του Βάι η ζώνη αυτή διευρύνεται, µπορεί να θεωρηθεί ως ανεξάρτητη νεογενής λεκάνη. Τέλος, µικρής έκτασης νεογενείς σχηµατισµοί εντοπίζονται στην παράκτια ζώνη του Όρµου Τέντας. Αποτελούνται από µαργαϊκούς ψαµµίτες και µαργαϊκούς ασβεστόλιθους που, κατά θέσεις, ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-8

9 διακόπτονται από υπολείµµατα Πλειστοκαινικών (διλλουβιακών) αποθέσεων. Οι νεογενείς αυτοί σχηµατισµοί συµβάλλουν µε το Βόρειο άκρο της δεύτερης ζώνη νεογενών σχηµατισµών στην περιοχή που βρίσκεται ανατολικά του Όρµου Χοχλακιές. (γ) Σειρά φυλλιτών χαλαζιτών Αποτελείται από εναλλασσόµενα, συνήθως λεπτά, στρώµατα φυλλιτών, χαλαζιτών, σχιστόλιθων, λατυποπαγών και δολοµιτών-ασβεστόλιθων. Τα τελευταία πετρώµατα, είναι περισσότερο ή λιγότερο κρυσταλλικά και απαντώνται σε πολύ λεπτές ενστρώσεις που δεν επηρεάζουν την υδατοστεγανότητα του συνόλου της σειράς. Τοπικά, εµφανίζονται ασβεστόλιθοι και δολοµίτες σε µεγαλύτερες και συνεχείς µάζες οι οποίες παρουσιάζουν έντονη ρωγµάτωση αλλά ασθενή ως µέτρια καρστικοποίηση, λόγω του εγκλωβισµού τους στα λοιπά υδατοστεγανά στρώµατα της σειράς. Τα πετρώµατα της σειράς αυτής είµαι ηµι-µεταµορφωµένα και έχουν ηλικία πιθανότατα µεσοζωική, εν µέρει ίσως και ανωπαλαιοζωική. Είναι επωθηµένα πάνω στους πλακώδεις ασβεστόλιθους οι οποίοι και αποτελούν το υπόβαθρό τους. Στην περιοχή του Σχεδίου, εµφανίζονται φυλλίτες-χαλαζίτες, µε τοπικές ενστρώσεις ασβεστολίθων-δολοµιτών, σε δύο ζώνες. Η µεγαλύτερη από αυτές, εκτείνεται ανατολικά και βόρεια της Ιεράς Μονής Τοπλού, κατά µήκος της δυτικής ακτής, µέχρι το Ακρωτήριο Μαύρος. Η άλλη ζώνη, εκτείνεται από τη βόρεια πλευρά του Όρµου Κουρεµένος έως και τον Όρµο Ερηµουπόλεως, σχηµατίζοντας µία λοφοειδή και επιµήκη εµφάνιση, πλάτους 1-2 km κατά µήκος της ανατολικής ακτής. Η συνέχεια της εµφανίσεως διακόπτεται µόνο από τις στενές κοιλάδες του Βάι και των Ανεβατών που περιέχουν Ολοκαινικές προσχώσεις. Μεταξύ των δύο παραπάνω ζωνών φυλλιτών-χαλαζιτών παρεµβάλλεται η νεογενής- αλλουβιακή λεκάνη του Βάι ενώ νοτίως αυτών, ακολουθεί η νεογενής λεκάνη Ανάλουκα-Παλαικάστρου. (δ) Ασβεστόλιθοι δολοµίτες σειράς Τριπόλεως, Πλακώδεις ασβεστόλιθοι Τα πετρώµατα αυτά απαντώνται στη χερσόνησο Σίδερο, βορείως της Ερηµουπόλεως, στις νήσους ιονυσάδες και στους ορεινούς όγκους νοτίως της νεογενούς λεκάνης Ανάλουκα-Παλαικάστρου, δηλαδή εκτός των υδρολογικών λεκανών της περιοχής του Σχεδίου. Στην δυτική ζώνη φυλλιτώνχαλαζιτών και κυρίως κατά µήκος της δυτικής ακτής έχουν εντοπισθεί ασήµαντες εµφανίσεις αυτών των πετρωµάτων. Τεκτονικώς, µεταξύ των πλακωδών ασβεστόλιθων (δάπεδο) και της σειράς Τριπόλεως (οροφή) παρεµβάλλεται η σειρά φυλλιτών-χαλαζιτών. Οι τρείς (3) σειρές, χωρίζονται µεταξύ τους µε επιφάνειες επωθήσεως. Οι ασβεστόλιθοι και δολοµίτες που βρίσκονται νοτίως της λεκάνης Ανάλουκα-Παλαικάστρου είναι πιθανό να επεκτείνονται τοπικά κάτω από τα νεογενή στρώµατα της Ιεράς Μονής. Τοπλού. Στους ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-9

10 ασβεστόλιθους της περιοχής βορείως της Ερηµουπόλεως, ο καρστικός υδροφόρος ορίζοντας έχει επιβαρυνθεί από θαλάσσιο νερό ενώ στους ασβεστόλιθους και δολοµίτες νοτίως της λεκάνης Ανάλουκα-Παλαικάστρου που βρίσκονται εκτός της ιδιόκτητης εκτάσεως της Ιεράς Μονής Τοπλού και εκτός της περιοχής του Σχεδίου δεν παρατηρείται ανάλογοφαινόµενο Σεισµικότητα Σύµφωνα µε τον Ε.Α.Κ. (2000) και την τροποποίησή του µε την Απόφαση ΥΠΕΧΩ Ε 17α/115/9/ΦΝ275 (ΦΕΚ 1154/ ) που έχει τεθεί σε ισχύ από την 1 η Ιανουαρίου 2004, ολόκληρη η Κρήτη κατατάσσεται στη ζώνη σεισµικής επικινδυνότητας ΙΙ. Ο συντελεστής σεισµικής επιτάχυνσης για τη ζώνη ΙΙ είναι 0,24, ενώ η σεισµική επιτάχυνση του εδάφους Α δίνεται από τη σχέση: Α = α g (όπου g η επιτάχυνση της βαρύτητας). Στο Σχήµα παρουσιάζονται οι ζώνες σεισµικής επικινδυνότητας της Ελλάδας. Η περιοχής µελέτης βρίσκεται εντός των ορίων της ζώνης ΙΙ. Ι. Θέση Σχεδίου Σχήµα 5.1-2: Χάρτης ζωνών σεισµικής επικινδυνότητας της Ελλάδας (Πηγή: Ελληνικός Αντισεισµικός Κανονισµός, 2003) ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-10

11 Υδατικοί Πόροι Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην παρούσα ενότητα, βασίζονται σε ειδικές µελέτες που έχουν εκπονηθεί στην περιοχή του Σχεδίου και ειδικότερα στις ακόλουθες: Πολυτεχνείο Κρήτης, Εργαστήριο Γεωπεριβαλλοντικής Μηχανικής, «Επικαιροποίηση της υδρογεωλογικής µελέτης Υδρολογικής λεκάνης Παλαικάστρου τέως ήµου Ιτάνου Νοµού Λασιθίου», Χανιά, Οκτώβριος ΓΑΜΜΑ4 Ε.Π.Ε. Σύµβουλοι Γεωλόγοι Μηχανικοί, «Υδρογεωλογική Μελέτη Υδρολογικής λεκάνης Παλαικάστρου ήµου Ιτάνου Νοµού Λασιθίου», Αύγουστος Επιφανειακά Ύδατα Όσον αφορά στο υδρογραφικό δίκτυο της ηµοτικής Ενότητας Ιτάνου και της περιοχής του Σχεδίου «ΙΤΑΝΟΣ ΓΑΙΑ», σηµειώνονται τα ακόλουθα: 1. Στη ηµοτική Ενότητα Ιτάνου του ήµου Σητείας εντοπίζονται τέσσερις σηµαντικές υδρολογικές λεκάνες που παρουσιάζονται στο Σχήµα.5.1-3: Λεκάνη Βάι (µε δείκτη 1) Είναι η βορειότερη σηµαντική υδρολογική λεκάνη του ήµου Ιτάνου και εµπίπτει εν µέρει στην περιοχή του Σχεδίου (Υποζώνη Β1: Υποζώνη προστασίας λεκάνης απορροής φοινικόδασους Βάι ). Συγκεντρώνει τις απορροές της πεδιάδας του Βάι και απορρέει στον οµώνυµο όρµο. Στο εσωτερικό αυτής εντοπίζεται το χερσαίο οικοσύστηµα του φοινικόδασους Βάι (αισθητικό δάσος). Λεκάνη Παλαικάστρου (µε δείκτη 2) Η συνολική έκταση της λεκάνης είναι 69,560Km 2 τµήµα της οποίας εµπίπτει στην περιοχή Σχεδίου. Οι εξωτερικοί υδροκρίτες της περιοχής είναι αυτοί που την διακρίνουν στα βόρεια µε τη λεκάνη του Βάι και στα δυτικά νοτιοδυτικά και νότια µε τους επιφανειακούς υδροκρίτες στην κορυφογραµµή Πίσω Μουρί, Μάδι, Ξηρολίµνη, Αγριλίδια, Κατεβατή, Σιµόδι. Είναι µία περιοχή που ως επί το πλείστον αποτελείται από ασβεστολιθικά πετρώµατα. Στα βορειοδυτικά και ανατολικά, η λεκάνη Παλαικάστρου ορίζεται από τη θάλασσα, όπου υπάρχει κατά θέσεις υπόγεια διακίνηση νερού µε κύρια κατεύθυνση από το καρστικό σύστηµα προς τη θάλασσα (παράκτιες και υποθαλάσσιες πηγές). Η υδρολογική λεκάνη Παλαιοκάστρου διακρίνεται από τη λεκάνη του φοινικόδασους του Βάι στην κορυφογραµµή των λόφων που βρίσκονται βόρεια της περιοχής Μονής Τοπλού - Ανεβατών. Τα πετρώµατα στην περιοχή του υδροκρίτη είναι σχεδόν στο σύνολό τους υδατοστεγανά (φυλλίτες) και µικρές µόνο ποσότητες νερού διακινούνται εκατέρωθεν στους ορίζοντες των αδροµερών αποθέσεων των νεογενών. Εκτιµάται ότι υπάρχει µικρού όγκου ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-11

12 υπόγεια εκροή νερού από τη λεκάνη Παλαικάστρου προς τη λεκάνη του φοινικόδασους του Βάι. Λεκάνη της Λαγκάδας (µε δείκτη 3) Η λεκάνη της Λαγκάδας Νοτιοανατολικά εκτός της περιοχής του Σχεδίου, έχει έκταση 25,67Km 2, µέσο υψόµετρο 272m ενώ το κυριότερο ρέµα αυτής είναι το ρέµα Φλέγα. Λεκάνη της Ζάκρου (µε δείκτη 4) H λεκάνη της Ζάκρου Νότια και εκτός της περιοχής του Σχεδίου, έχει έκταση 74,63Km 2, µέσο υψόµετρο 383m ενώ το κυριότερο ρέµα αυτής είναι το ρέµα Μαζά Φαράγγι. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-12

13 Σχήµα 5.1-3: Υδρολογικές λεκάνες ηµοτικής Ενότητας Ιτάνου (Κλίµακα 1:75.000, Πηγή: ΓΑΜΜΑ4 Ε.Π.Ε., 2005) ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-13

14 2. Στην ευρύτερη περιοχή της ηµοτικής Ενότητας Ιτάνου δεν υπάρχουν µόνιµες υδατοσυλλογές (ποτάµια µόνιµης ροής ή λίµνες). Εξαίρεση αποτελεί η παραθαλάσσια περιοχή νοτίως του όρµου Κουρεµένου (εκτός της εξεταζόµενης περιοχής του Σχεδίου «ΙΤΑΝΟΣ ΓΑΙΑ» και σε σηµαντική απόσταση από αυτή), όπου εντοπίζεται µια εποχική λίµνη, έκτασης περίπου 5 στρεµµάτων ως αποτέλεσµα της συγκέντρωσης βρόχινου νερού σε κοίλωµα στο οποίο έχει σχηµατιστεί αδιαπέρατο αργιλικό στρώµα. 3. Ειδικά στην περιοχή επέµβασης του Σχεδίου «ΙΤΑΝΟΣ ΓΑΙΑ» δεν καταγράφονται υδατορρέµατα συνεχούς ροής. Από την εξέταση της τοπογραφίας, της υδρολογίας και υδρογεωλογίας της περιοχής, προκύπτει ότι οι περισσότερες από τις διαδροµές επιφανειακής απορροής στην περιοχή του Σχεδίου είναι ασυνεχείς και δεν καταλήγουν προς τη θάλασσα, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις οι λεκάνες απορροής που αντιστοιχούν σε αυτές είναι πολύ περιορισµένες σε έκταση, µικρότερες από λίγα στρέµµατα. Όσον αφορά στα υδατορρέµατα στην περιοχή του Σχεδίου «ΙΤΑΝΟΣ ΓΑΙΑ» σηµειώνεται ότι σύµφωνα µε την απόφαση α.π. 2467/2005 (ΦΕΚ 1405/ / ) έχουν οριοθετηθεί τα υδατορρέµατα Ρ1 και Ρ2, όπως αυτά παρουσιάζονται στο Χάρτη 2, Παράρτηµα Ι. Όσον αφορά την υπόλοιπη περιοχή, αυτή χαρακτηρίζεται επίσης, όπως προαναφέρθηκε, από ανάπτυξη πυκνού υδρογραφικού δικτύου, το οποίο στην ουσία του αποτελεί µορφολογικό και όχι υδρολογικό στοιχείο, αφού το δίκτυο αυτό δεν µεταφέρει υδάτινους όγκους και δεν παρουσιάζει συνέχεια, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις δεν έχει άµεση σύνδεση µε κάποιο αποδέκτη (θάλασσα, κ.λ.π.) Υπόγεια Ύδατα Οι γεωλογικοί σχηµατισµοί που χαρακτηρίζουν την περιοχή µελέτης (Σχήµα 5.1-4) είναι: Σχηµατισµοί φυλλιτών πρακτικά αδιαπέρατοι ή εκλεκτικής κυκλοφορίας µικρής έως πολύ µικρής διαπερατότητας (µπλε χρώµα Α2) Καρστικοί σχηµατισµοί υψηλής έως µέτριας υδροπερατότητας (κίτρινο χρώµα Κ1) Κοκκώδεις προσχωµατικές κυρίως αποθέσεις κυµαινόµενης υδροπερατότητας (πράσινο χρώµα Ρ1) Μειοκαινικές και πλειοκαινικές αποθέσεις µέτριας έως µικρής υδροπερατότητας (γαλάζιο χρώµα Ρ2) Κοκκώδεις µη προσχωµατικές αποθέσεις µικρής έως πολύ µικρής υδροπερατότητας (µωβ χρώµα Ρ3) Στην περιοχή αναπτύσσονται τρεις τύποι υπόγειων υδροφοριών: Φρεάτια υδροφορία στις πεδινές παράκτιες εκτάσεις (Όρµος Κουρεµένος, Βάι). Η ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-14

15 υδροφορία αυτή σχηµατίζει υπόγεια στάθµη περίπου στο επίπεδο της θάλασσας και δέχεται κύρια τροφοδοσία από την απευθείας διήθηση του νερού των βροχοπτώσεων. Μικρή τροφοδοσία δέχεται και από πλευρικές διηθήσεις της υδροφορίας των Νεογενών. Βρίσκεται σε υδραυλική επικοινωνία µε τη θάλασσα και είναι επιδεκτική σε υφαλµύρινση, ανάλογα µε το ισοζύγιο εισροών εκροών που σχηµατίζεται στη µάζα της. Υπό πίεση υδροφορίες στους αδροµερείς ορίζοντες των Νεογενών σχηµατισµών, που σχηµατίζουν στάθµες σε διάφορα επίπεδα, κυρίως σε υψόµετρα της τάξης των 10 µε 15 µέτρων πάνω από το επίπεδο της στάθµης της θάλασσας. Η τροφοδοσία τους εξασφαλίζεται από πλευρικές διηθήσεις νερού που συντελούνται σε βάθος και προέρχονται κυρίως από τα νότια, από τη ζώνη των ανθρακικών πετρωµάτων. Στη µεγαλύτερη έκταση ανάπτυξής τους, οι υδροφορίες των Νεογενών περιορίζονται από τους στεγανούς φυλλίτες και δε βρίσκονται σε υδραυλική επικοινωνία µε τη θάλασσα, παρά µόνο στη στενή δίοδο επαφής µε τις προσχωµατικές αποθέσεις, ιδιαίτερα της λεκάνης του Βάι. Καρστική υδροφορία στις ασβεστολιθικές µάζες νότια του Παλαικάστρου, της οποίας η κύρια κατεύθυνση υπόγειας ροής συντελείται προς τις περιοχές Λαγκάδας και Ζάκρου. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-15

16 Σχήµα 5.1-4: Υδρογεωλογικός χάρτης της περιοχής µελέτης (Πηγή: Πολυτεχνείο Κρήτης, 2013) Όπως προκύπτει από το Σχήµα 5.1-4, στην εξεταζόµενη περιοχή καταγράφονται δύο οµάδες γεωτρήσεων: η οµάδα των γεωτρήσεων που αντλούν από το καρστικό σύστηµα (κίτρινο χρώµα) και η οµάδα γεωτρήσεων που αντλούν από το σύστηµα των νεογενών. Στο πλαίσιο της Μελέτης του Πολυτεχνείου Κρήτης, που εκπονήθηκε στο πλαίσιο της ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-16

17 ΣΜΠΕ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕ ΙΟ «ΙΤΑΝΟΣ ΙΤΑΝΟΣ ΓΑΙΑ ΓΑΙΑ», Ιανουάριος 2014 επικαιροποίησης των υδρογεωλογικών, υδρογεωλογικών υδρολογικών µελετών της περιοχής του Σχεδίου, έγινε η δηµιουργία χαρτών των υδρ δραυλικών υψών του υπόγειου υδροφορέα της περιοχής π µελέτης, µε χρήση του λογισµικού Prin inceton Transport Code (PTC), το οποίο είναι ένα µοντέλο προσοµοίωσης της ροής των υπογείων υδάτων και µεταφοράς µάζας.. Τα αποτελέσµατα της επεξεργασίας των δεδοµένων ένων σχετικά µε τα απόλυτα υψόµετρα τωνν σταθµών και τις κατευθύνσεις της υπόγειαςς ροής ρο παρουσιάζονται στο Σχήµα Σχήµα 5.1-5: Χάρτης υδρ δραυλικών υψών µε βάση τις υπάρχουσες γεωτρήσεις γεωτρ (Πηγή: Πολυτεχνείο Κρήτης, 2013) Το Σχήµα επιβεβαιώνει νει ττην ύπαρξη τριών υδροφόρων σωµάτων, των νεογενών (βόρειο τµήµα), του καρστικού (νότιο νότιο νοτιοδυτικό) και του πεδινού (κεντρικόό ανατολικό). Είναι ιδιαίτερου ενδιαφέροντος ό έντονος διαχωρισµός του υδροφορέα του νεογενών και του καρστικού. Μελετώντας τον γεωλογικό χάρτη της περιοχής ο έντονος αυτός τός διαχωρισµός των δύο υδροφόρων σωµάτων φα αίνεται να αποδίδεται στην έντονη παρουσία ρη ηγµάτων. Το υπόγειο σύστηµα των νεογενών παρο ρουσιάζεται υπό πίεση όπου τα υδραυλικά ύψη φθάνουν φ και τα 25 m πάνω από το επίπεδο της θάλα άλασσας και τον καρστικό φρεάτιο υδροφορέα µε υδραυλικά ύψη που φθάνουν µέχρι και 13 m. Οι ροές στον υδροφορέα των νεογενών έχουν κατε τεύθυνση βόρεια και βορειοδυτική, στον καρστικόό υδροφορέα νότια και νοτιοδυτική και στον υδρο δροφορέα των πεδινών ανατολική. Τόσο το σύστηµα α των πεδινών όσο και ο καρστικός υδροφορέα ας φαίνεται να έχουν επαφή µε την θάλασσα. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-17

18 Στο σηµείο αυτό και στο πλαίσιο της αξιολόγησης του υδατικού δυναµικού της περιοχής, θεωρήθηκε απαραίτητη η συγκέντρωση στοιχείων που αφορούν τις βροχοπτώσεις στην περιοχή µελέτης. Τα στοιχεία που συλλέχτηκαν από του Τµήµα Υδροοικονοµίας της Περιφέρειας Κρήτης αφορούν τον βροχοµετρικό σταθµό του Παλαικάστρου ο οποίος ευρίσκεται εντός της περιοχής µελέτης. Τα στοιχεία που συλλέχτηκαν καλύπτουν τα υδρολογικά έτη από το 1965 έως το Συγκεντρωτικά αποτελέσµατα των ετήσιων υψών βροχόπτωσης παρουσιάζονται στο Σχήµα που ακολουθεί. Στο πάνω µέρος του Σχήµατος παρουσιάζονται τα ετήσια ύψη βροχόπτωσης για τα υδρολογικά έτη , ενώ στο κάτω µέρος παρουσιάζονται λεπτοµερέστερα τα ετήσια ύψη βροχόπτωσης για την περίοδο Σχήµα 5.1-6: Καταγεγραµµένα ετήσια ύψη βροχής στο σταθµό Παλαικάστρου Ν. Λασιθίου για τα υδρολογικά έτη (Πηγή: Πολυτεχνείο Κρήτης, 2013) ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-18

19 Τα συγκεντρωτικά αποτελέσµατα των τελευταίων δεκαετιών ( ) δείχνουν µία µικρή πτωτική τάση των βροχοπτώσεων (κόκκινη γραµµή) µε ακραίες τιµές που κυµαίνονται από 209 mm ύψους βροχής για το ξηρό υδρολογικό έτος έως 940 mm για το υγρό έτος και µε µία µέση τιµή στα 520 mm βροχής για την προαναφερθείσα περίοδο. Τυγχάνει ιδιαίτερης προσοχής το γεγονός ότι τα πρόσφατα υδρολογικά έτη και εµφανίζουν τα χαµηλότερα ύψη βροχής από όλα τα καταγεγραµµένα ύψη της τελευταίας πεντηκονταετίας. Οι σηµαντικές αυτές διαφορές ύψους βροχής οι οποίες χαρακτηρίζουν ξηρά και υγρά έτη θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη µε ιδιαίτερη προσοχή στις µελέτες διακύµανσης του υδροφόρου ορίζοντα στην περιοχή µελέτης. Τα παραπάνω στοιχεία βροχοπτώσεων συσχετίζονται και µε τις στάθµες των γεωτρήσεων στην ανάλυση που ακολουθεί. Τέλος δοκιµές άντλησης που έγιναν τα έτη 2004 και 2013, έδωσαν τα αποτελέσµατα που παρουσιάζονται στον Πίνακα 5.1-2: Πίνακας 5.1-2:Συσχέτιση Αντλήσεων γεωτρήσεων ήµου Σητείας περιοχής Παλαικάστρου, ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΗΜΕΙΟΥ ΘΕΣΗ έτους 2004 και 2013 (Πηγή: Πολυτεχνείο Κρήτης, 2013) ΠΑΡΟΧΗ 2004 (m 3 /h) ΠΑΡΟΧΗ 2013 (m 3 /h) Γ13 Κεφάλα Ι ΙΟΚΤΗΤΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΜΗΣ - ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ - ΧΡΗΣΗ Αντλείται 12 ως 18 ώρες το 24ωρο, µε ηµοτική παροχή 100 m3/h, για κάλυψη Ενότητα Ιτάνου αρδευτικών αναγκών του ήµου. Γ14 Αρκαλιές Γ15 Άγιος Νικόλαος Γ16 Ασπρόµαντρες 60 Γ17 Σπηλιάρα Γ18 Άγιος Νικόλαος 45 Γ28 Βιτσιλοκάθισµα ηµοτική Ενότητα Ιτάνου Ύδρευση Αντλείται 12 ως 18 ώρες το 24ωρο, µε ηµοτική παροχή 80 m3/h, για κάλυψη κυρίως Ενότητα Ιτάνου αρδευτικών αναγκών και αναγκών ύδρευσης του ήµου. Αντλείται 20 ώρες το 24ωρο, µε παροχή ηµοτική 60 m3/h, για κάλυψη αρδευτικών Ενότητα Ιτάνου αναγκών του ήµου. Ιερά Μονή Αντλείται για άρδευση Τοπλού Μαστοράκης Αντλείται 10 ώρες το 24ωρο, µε παροχή Γεώργιος 45 m3/h. ιέτρησε ορίζοντες κροκαλοπαγών σε ηµοτική βάθη 0-28, 38-50, , Ενότητα Ιτάνου µέτρα. Υδροφορία σε αµµοχαλικώδεις ορίζοντες στο βάθος µεταξύ 130 και 181 m. Εποµένως µε βάση τις καταγραφές των αντλήσεων στο υπόγειο υδατικό δυναµικό της υπό µελέτη περιοχής δεν παρουσιάζει καµία σηµαντική αλλαγή την περίοδο 2004 έως Από τα διαθέσιµα στοιχεία επισηµαίνεται είναι ότι κατά τη διάρκεια των ξηρών ετών, µε µέσον όρο βροχόπτωσης χαµηλότερο των 400 mm, επιβάλλεται η παρακολούθηση και ο έλεγχος των αντλήσεων. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-19

20 Υδατικά ισοζύγια Τα δεδοµένα των υδατικών ισοζυγίων που παρουσιάζονται παρακάτω προέρχονται από την «Υδρογεωλογική Μελέτη Υδρολογικής λεκάνης Παλαικάστρου ήµου Ιτάνου Νοµού Λασιθίου», ΓΑΜΜΑ4 Ε.Π.Ε. Σύµβουλοι Γεωλόγοι Μηχανικοί, Αύγουστος Υδρολογική λεκάνη Παλαικάστρου Στην Υδρογεωλογική Μελέτη της λεκάνης Παλαικάστρου έγινε λεπτοµερής υπολογισµός του διαθέσιµου ετήσια ανανεούµενου υδατικού δυναµικού εντός της υδρολογικής λεκάνης Παλαικάστρου. Με βάση τα αποτελέσµατα της υδρογεωλογικής µελέτης, το υδατικό ισοζύγιο της λεκάνης Παλαικάστρου έχει ως εξής: Όγκος νερού βροχόπτωσης: 40,584 x 10 6 m 3 Όγκος νερού εξατµισοδιαπνοής: 25,783 x 10 6 m 3 (ποσοστό 63%) Όγκος νερού επιφανειακής απορροής: 4,577 x 10 6 m 3 (ποσοστό 11%) Όγκος νερού κατείσδυσης: 11,226 x 10 6 m 3 (ποσοστό 26%) Από τους όγκους που υπολογίσθηκαν η κατείσδυση αντιπροσωπεύει 11,226x10 6 m 3, µε µεγαλύτερο υδρογεωλογικό ενδιαφέρον να παρουσιάζουν τα νερά που κατεισδύουν στους ασβεστολιθικούς σχηµατισµούς. Στην καρστική υδροφορία υπολογίσθηκαν ανανεώσιµα αποθέµατα 3,976x 0 6 m 3 (1, , ,160), από τα οποία τα 2,370x10 6 m 3, αντλούνται και 1,606x10 6 m 3, παραµένουν ακόµα προς εκµετάλλευση. Στην υδροφορία των Νεογενών σχηµατισµών κατεισδύουν 2,682x10 6 m 3, στα οποία προστίθενται και 0,360x10 6 m 3, από επιστροφές νερού άρδευσης από τα οποία τα 0,722x10 6 m 3, (0, ,164) αντλούνται και τα 1,846x10 6 m 3, θεωρητικά παραµένουν προς εκµετάλλευση. Συµπερασµατικά, οι διακινούµενοι όγκοι υπόγειου νερού στους υδροφορείς των Νεογενών και των καρστικών σχηµατισµών της λεκάνης Παλαικάστρου δίδονται στον Πίνακα Πίνακας 5.1-3: ιακινούµενοι όγκοι υπόγειου νερού στους υδροφορείς των Νεογενών και των ΟΓΚΟΙ ΝΕΡΟΥ (m 3 ) καρστικών σχηµατισµών της λεκάνης Παλαικάστρου ΑΝΤΛΟΥΜΕΝΟΙ ΜΠΟΡΟΥΝ ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΝΑ ΑΝΤΛΗΘΟΥΝ ΣΥΝΟΛΟ Από καρστικούς σχηµατισµούς Από νεογενείς σχηµατισµούς ΣΥΝΟΛΟ Από τους παραπάνω όγκους οι δυνατότητες περαιτέρω απολήψεων από την υδροφορία των Νεογενών θεωρούνται ότι είναι περιορισµένες, λόγω της ιδιαιτερότητας των Νεογενών σχηµατισµών. Η πλέον αξιόλογη υδροφορία είναι αυτή των καρστικών (ασβεστολιθικών) σχηµατισµών, για την οποία επισηµαίνεται παράλληλα ότι επεκτείνεται και νοτιότερα της περιοχής που µελετήθηκε στην υδρογεωλογική µελέτη και καταλαµβάνει έκταση περίπου τριπλάσια από ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-20

21 αυτή που περικλείεται στη µελετηθείσα περιοχή (υδρολογική λεκάνη Παλαικάστρου). Κατά συνέπεια, οι απολήψιµοι όγκοι νερού, που υπολογίσθηκαν από τους καρστικούς υδροφορείς της περιοχής, αποτελούν µέρος του συνολικού όγκου που µπορεί να αποληφθεί και από την υπόλοιπη έκταση. Επισηµαίνεται ότι η ποιότητα των καρστικών νερών είναι κατάλληλη για αστική χρήση, όπως τεκµηριώνεται από τα ιστορικά δεδοµένα και τα αποτελέσµατα της υδρογεωλογικής µελέτης. Σε όλα τα δείγµατα που εξετάστηκαν οι τιµές που µετρήθηκαν ικανοποιούν πλήρως τα θεσµοθετηµένα όρια του πόσιµου νερού. Η συνολική εικόνα του ισοζυγίου νερού που κατεισδύει στους υπόλοιπους, πλην ασβεστολίθων, γεωλογικούς σχηµατισµούς της υδρολογικής λεκάνης Παλαικάστρου φαίνεται στον Πίνακα Πίνακας 5.1-4: Υδατικό Ισοζύγιο µη καρστικών σχηµατισµών υδρολογικής λεκάνης Παλαικάστρου ΟΓΚΟΣ ΝΕΡΟΥ (m 3 x 10 6 ) ΣΥΝΟΛΟ ΒΡΟΧΗΣ 27,110 ΕΞΑΤΜΙΣΟ ΙΑΠΝΟΗΣ 19,269 ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ 4,287 ΚΑΤΕΙΣ ΥΣΗΣ 3,555 Από τους παραπάνω όγκους η κατείσδυση αφορά τα 3,555 x 10 6 m 3 και είναι νερό που διηθείται στο σύνολο των µη ανθρακικών πετρωµάτων, δηλαδή στα νεογενή πετρώµατα, στα αλλούβια και στους φυλλίτες. Οι επιµέρους όγκοι νερού που διηθούνται σε κάθε έναν από τους µη ανθρακικούς σχηµατισµούς φαίνονται στον Πίνακα Πίνακας 5.1-5: Όγκοι νερού µη καρστικών σχηµατισµών υδρολογικής λεκάνης Παλαικάστρου ΟΓΚΟΣ ΝΕΡΟΥ (m 3 x 10 6 ) ανά υπολεκάνη που κατεισδύουν σε ΣΥΝΟΛΟ Υ ΡΟΛΟΓΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΠΑΛΑΙΚΑΣΤΡΟΥ ΝΕΟΓΕΝΗ ΦΥΛΛΙΤΕΣ ΑΛΛΟΥΒΙΑ ΣΥΝΟΛΟ 2,682 0,344 0,529 3,555 Από τους παραπάνω όγκους, το νερό που κατεισδύει στους φυλλίτες εκτιµάται ως µη αξιοποιήσιµο, επειδή στο µεγαλύτερο µέρος του αφορά διήθηση στην επιφανειακή αποσαθρωµένη µάζα. Το νερό αυτό κινείται προς τα κατάντη και σε µεγάλο ποσοστό µεταγγίζεται στα αλλούβια και ενδεχοµένως καταλήγει στη θάλασσα. Το νερό που κατεισδύει στα αλλούβια επίσης δεν µπορεί να αξιοποιηθεί, επειδή είναι σε µικρούς όγκους, δύσκολα απολήψιµο µε πηγάδια και επιδεκτικό σε ρύπανση από επιφανειακές πηγές και θαλάσσια διείσδυση. Μεγαλύτερη, συγκριτικά µε τους υπόλοιπους µη καρστικούς σχηµατισµούς, υδρογεωλογική σηµασία έχει το νερό που κατεισδύει στα νεογενή πετρώµατα (2,682 x 10 6 m 3 ), το οποίο και αντλείται ήδη από αρκετές γεωτρήσεις στην περιοχή των Ανεβατών εντός της λεκάνης Παλαικάστρου, όπως φαίνεται και στον Πίνακα ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-21

22 ήµος Ιτάνου Οι υπολογισµοί του ετήσια ανανεούµενου υδατικού δυναµικού του συνόλου του ήµου Ιτάνου γίνονται ξεχωριστά ανά γεωλογική ενότητα. Τα σχετικά αποτελέσµατα παρουσιάζονται συνοπτικά στις ακόλουθες παραγράφους. Καρστικό Σύστηµα Το καρστικό σύστηµα του ήµου Ιτάνου περιλαµβάνει δύο υδρογεωλογικές ενότητες και συγκεκριµένα τις Α και Β. Τα µεγέθη - παράµετροι που χρησιµοποιήθηκαν για τον υπολογισµό του υπόγειου υδατικού δυναµικού του συνόλου της υδρογεωλογικής λεκάνης παρουσιάζονται συνοπτικά στον Πίνακα Υποενότητα Πίνακας 5.1-6: Υπόγειο Υδατικό υναµικό Καρστικού Υδροφορέα Επιφάνεια (m 2 ) Μέσο ύψος βροχής (mm) Συντελεστής Κατείσδυσης Εκµεταλλεύσιµο ποσοστό Εκµεταλλεύσιµος όγκος υπογείου νερού στον καρστικό υδροφορέα (m 3 ) Α 45,871, % 50% 6,345,335 Β 86,534, % 100% 33,617,594 ΣΥΝΟΛΟ 39,962,929 Συµπερασµατικά, το σύνολο των ποσοτήτων υπογείου νερού που µπορούν να εκµεταλλευτούν µόνο από το καρστικό σύστηµα του ήµου και χωρίς να κινδυνεύσει µε ρύπανση από θαλάσσια διείσδυση ο καρστικός υδροφορέας ανέρχονται σε 39,9 x 10 6 m 3 σε ετήσια βάση. Νεογενή Τεταρτογενή Λεκάνης Βάι Στη λεκάνη του Βάι, βόρεια της λεκάνης του Παλαικάστρου, υδρογεωλογικό ενδιαφέρον έχουν µόνο οι νεογενείς σχηµατισµοί. Ο προσχωµατικός υδροφορέας της λεκάνης του Βάι, όπως έχει προκύψει και από την υδρογεωλογική µελέτη είναι ιδιαίτερα επιβαρυµένος και έχει εµφανίσει σηµάδια υφαλµύρινσης, µε ιδιαίτερα υψηλές τιµές χλωριόντων και νατριόντων. Στα πλαίσια της παρούσης εκτιµάται ότι στα πλαίσια της αειφορικής διαχείρισης των υδατικών πόρων και της προστασίας των ενδιαιτηµάτων της περιοχής δεν είναι δυνατή η περαιτέρω εκµετάλλευση του προσχωµατικού υδροφορέα της λεκάνης του Βάι. Για τα νεογενή της λεκάνης του Βάι προέκυψε το υδατικό ισοζύγιο του Πίνακα ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-22

23 Πίνακας 5.1-7: Υδατικό Ισοζύγιο νεογενών σχηµατισµών υδρολογικής λεκάνης Βάι ΟΓΚΟΣ ΝΕΡΟΥ (m 3 x 10 6 ) σε υπολεκάνη ΣΥΝΟΛΟ ΒΡΟΧΗΣ 1,502 ΕΞΑΤΜΙΣΟ ΙΑΠΝΟΗΣ 1,051 ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ 0,218 ΚΑΤΕΙΣ ΥΣΗΣ 0,233 Νεογενής λεκάνη Λαγκάδας - Ζάκρου Πρόκειται για τη νεογενή τάφρο ανάµεσα στις δύο καρστικές υποενότητες Α και Β που αναφέρθηκαν σε προηγούµενη παράγραφο. Η τάφρος είναι πληρωµένη µε νεογενή και τεταρτογενή ιζήµατα, ενώ στις παρυφές της εµφανίζεται το φυλλιτικό υπόβαθρο. Στα νεογενή της λεκάνης του Λαγκάδας Ζάκρου προέκυψε το υδατικό ισοζύγιο του Πίνακα και Πίνακας 5.1-8: Υδατικό Ισοζύγιο νεογενών σχηµατισµών υδρολογικής λεκάνης Λαγκάδας - Ζάκρου ΟΓΚΟΣ ΝΕΡΟΥ (m 3 x 10 6 ) σε υπολεκάνη ΣΥΝΟΛΟ ΒΡΟΧΗΣ 6,732 ΕΞΑΤΜΙΣΟ ΙΑΠΝΟΗΣ 4,712 ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ 0,976 ΚΑΤΕΙΣ ΥΣΗΣ 1,044 Πίνακας 5.1-9: Υδατικό Ισοζύγιο τεταρτογενών - προσχωµατικών σχηµατισµών υδρολογικής λεκάνης Λαγκάδας Ζάκρου ΟΓΚΟΣ ΝΕΡΟΥ (m 3 x 10 6 ) σε υπολεκάνη ΣΥΝΟΛΟ ΒΡΟΧΗΣ 2,234 ΕΞΑΤΜΙΣΟ ΙΑΠΝΟΗΣ 1,787 ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ 0,045 ΚΑΤΕΙΣ ΥΣΗΣ 0,402 Σηµειώνεται ότι, σε αντίθεση µε τη λεκάνη Παλαικάστρου, στην τεκτονική τάφρο Λαγκάδας - Ζάκρου, οι τεταρτογενείς και προσχωµατικές αποθέσεις είναι υδρογεωλογικά αποµονωµένες από τη θάλασσα, ενώ συχνά εµφανίζουν σηµαντικό πάχος. Για το λόγο αυτό, στην περίπτωση αυτή, θεωρείται ότι µπορούν να τύχουν εκµετάλλευσης, χωρίς τον κίνδυνο υφαλµύρινσης. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-23

24 Σύνολο ήµου Ιτάνου Με βάση τα όσα προαναφέρθηκαν, στον Πίνακα παρουσιάζεται συνοπτικά το ετήσιο ανανεούµενο υδατικό δυναµικό ανά υδροφορέα στο σύνολο του ήµου Ιτάνου. Στον πίνακα αυτόν έχουν συµπεριληφθεί και τα στοιχεία που προαναφέρθηκαν για την λεκάνη Παλαικάστρου. Πίνακας : Ετήσια ανανεούµενο υπόγειο υδατικό δυναµικό ήµου Ιτάνου Τύπος υδροφορέα Ετήσιο ανανεούµενο υδατικό δυναµικό (10 6 m 3 ) Καρστική υποενότητα Α 6,345 Καρστική υποενότητα Β 33,618 Νεογενή υδρολογικής λεκάνης Παλαικάστρου 2,682 Νεογενή υδρολογικής λεκάνης Βάι 0,233 Νεογενή υδρολογικής λεκάνης Λαγκάδας - Ζάκρου 1,044 Τεταρτογενή - Προσχωµατικά υδρολογικής λεκάνης Λαγκάδας - Ζάκρου 0,402 ΣΥΝΟΛΟ 44,324 Η µε συντηρητικές παραδοχές υπολογισµένη ποσότητα του διαθέσιµου ετήσια ανανεούµενου υπόγειου υδατικού δυναµικού παρέχει δυνατότητες σταδιακής περαιτέρω εκµετάλλευσης. Η ποσότητα αυτή εκτιµήθηκε σε 44,3 εκατοµµύρια κυβικά µέτρα νερού ετησίως Ατµοσφαιρικό περιβάλλον Εισαγωγή Ατµοσφαιρική ρύπανση ονοµάζεται η παρουσία στην ατµόσφαιρα ρύπων, «δηλαδή κάθε είδους ουσιών, θορύβου, ακτινοβολίας ή άλλων µορφών ενέργειας σε ποσότητα, συγκέντρωση ή διάρκεια που µπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, στους ζωντανούς οργανισµούς και στα οικοσυστήµατα ή υλικές ζηµιές και γενικά να καταστήσουν το περιβάλλον ακατάλληλο για τις επιθυµητές χρήσεις του» (N. 1650/86 Άρθρο 2). Αντίθετα µε την κοινή αντίληψη, το µεγαλύτερο ποσοστό των παραγόµενων ατµοσφαιρικών ρύπων προέρχεται από καθαρά φυσικές πηγές (ηφαίστεια, πυρκαγιές δασών, ωκεανοί και γενικότερα οι θαλάσσιες εκτάσεις, βιολογική αποσύνθεση των φυτών και των ζώων, αποσάθρωση του εδάφους, κ.τ.λ.). Παρ όλα αυτά οι ανθρωπογενείς εκποµπές είναι κυρίως υπεύθυνες για τα διάφορα περιβαλλοντικά προβλήµατα, λόγω της µεγάλης πυκνότητας των ανθρωπογενών εκποµπών και της επιλεκτικής συγκέντρωσής τους σε συγκεκριµένες γεωγραφικές περιοχές (κυρίως αστικές περιοχές και βιοµηχανικές ζώνες). ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-24

25 Οι βασικές ανθρωπογενείς πηγές ρύπανσης και η συνεισφορά τους στην ατµοσφαιρική ρύπανση καταγράφονται στο Σχήµα Οι µεταφορές και οι βιοµηχανικές δραστηριότητες (συµπεριλαµβανοµένης και της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας) είναι συνυπεύθυνες για ποσοστό µεγαλύτερο του 90% των εκποµπών πρωτογενών ρύπων. ιάθεση απορριµµάτων ιάθεση Χρήση Βιοµηχανική επεξεργασία απορριµµάτων καυσίµων σε 2% Χρήση καυσίµων στάσιµες σε στάσιµες πηγές πηγές 29% Βιοµηχανική επεξεργασία 16% Πτητικές οργανικές ενώσεις 15 του αζώτου 16 Μονοξείδιο του άνθρακα 48 Μεταφορές 46% του θείουπτητικές οργανικές 16 ενώσεις 15% ιάφορα 7% Αιωρούµενα σωµατίδια 5% Οξείδια του θείου 16% Οξείδια του αζώτου 16% Μονοξείδιο του άνθρακα 48% Σχήµα 5.1-7: Κατανοµή των ανθρωπογενών πηγών ατµοσφαιρικής ρύπανσης και οι κυριότεροι αέριοι ρύποι που εκπέµπονται από ανθρωπογενείς πηγές στην ατµόσφαιρα (. Μελάς, ΑΠΘ, 2002) Μετά την είσοδό τους στην ατµόσφαιρα, οι διάφοροι ρύποι έχουν διαφορετική τύχη εξαρτώµενοι από παράγοντες, όπως: η πηγή και τα χαρακτηριστικά της, η τοπική και ευρύτερη µετεωρολογία, οι συνθήκες διάχυσης, τα τοπιολογικά/µορφολογικά χαρακτηριστικά της γειτνιάζουσας και ευρύτερης περιοχής, κ.τ.λ. (Σχήµα 5.1-8). Όταν µελετώνται οι ατµοσφαιρικοί ρύποι είναι σηµαντικό να διακρίνονται η αέρια ρύπανση αυτή καθαυτή και η αποτιθέµενη ρύπανση, διότι η κλίµακα των δύο φαινοµένων είναι διαφορετική. Η αέρια ρύπανση είναι περισσότερο τοπικό πρόβληµα και οι επιδράσεις είναι συνήθως µεγαλύτερες στις περιοχές κοντά στην πηγή της ρύπανσης. Από την άλλη πλευρά, η επίδραση της απόθεσης εξαπλώνεται σε περιοχές αποµακρυσµένες από την πηγή. Η ατµοσφαιρική ρύπανση µπορεί να έχει επιπτώσεις τόσο στο περιβάλλον (φυσικό και ανθρωπογενές), όσο και στην ανθρώπινη υγεία. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-25

26 Σχήµα 5.1-8: Ατµοσφαιρικές διεργασίες που επηρεάζουν τη διασπορά των ρύπων Υπογραµµίζεται ότι στην εξεταζόµενη περιοχή µοναδική πηγή ρύπανσης του ατµοσφαιρικού περιβάλλοντος αποτελούν οι γεωργικές καλλιέργειες, σε περίπτωση που συνοδεύονται µε ψεκασµούς φυτοφαρµάκων Νοµικό Πλαίσιο Η Ελλάδα έχει θεσµοθετήσει για τους ρύπους: διοξείδιο του θείου (SO 2 ), διοξείδιο του αζώτου (NO 2 ), οξείδια του αζώτου (NOx), µονοξείδιο του άνθρακα (CO), αιωρούµενα σωµατίδια (τα οποία αποτελούν τους κύριους ρύπους εντός της περιοχής µελέτης), όζον, µόλυβδο και βενζόλιο, τα όρια ποιότητας ατµόσφαιρας που έχουν καθιερωθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.). Για την περίπτωση της καταπίπτουσας σκόνης δεν υπάρχουν καθορισµένα όρια ποιότητας, καθώς είναι γενικά δύσκολος ο αντικειµενικός προσδιορισµός του µεγέθους της καταπίπτουσας σκόνης (deposited ή nuisance dust). Ο όρος «όριο» αναφέρεται στην τιµή ενόςρύπου που έχει νοµοθετικά κατοχυρωθεί, λαµβάνοντας υπόψη, εκτός των επιδράσεων του ρύπου στο περιβάλλον, και τη δυνατότητα επίτευξήςτουαπό του τεχνολογικής και οικονοµικής πλευράς. Την τελευταία δεκαετία µία σειρά από Οδηγίες σχετικά µε την ατµοσφαιρική ρύπανση, θεσπίστηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση θέτοντας, πέραν των άλλων, νέαόρια για τους διάφορους ατµοσφαιρικούς ρύπους µε έµφαση τόσο στην προστασία της ανθρώπινης υγείας, όσο και των οικοσυστηµάτων. Οι Οδηγίες που έχουν εκδοθεί µέχρι το τέλος του έτους 2008 και αφορούν στα νέα όρια είναι οι ακόλουθες: Οδηγία 1996/62/ΕΚ για την εκτίµηση και διαχείριση της ποιότητας του αέρα του περιβάλλοντος. Οδηγία 1999/30/ΕΚ για τις οριακές τιµές διοξειδίου του θείου, οξειδίων του αζώτου, σωµατιδίων καιµολύβδου, στον αέρα του περιβάλλοντος. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-26

27 Οδηγία 2000/69/ΕΚ για τις οριακές τιµές βενζολίου και µονοξειδίου του άνθρακα στον αέρα του περιβάλλοντος. Οδηγία 2002/3/ΕΚ σχετικά µε το όζον στον ατµοσφαιρικό αέρα. Οδηγία 2004/107/ΕΚ (Κ.Υ.Α. ΗΠ22306/1075/Ε103 ΦΕΚ920Β/ ) σχετικά µε το αρσενικό, το κάδµιο, τον υδράργυρο, το νικέλιο και τους πολυκυκλικούς υδρογονάνθρακες στον ατµοσφαιρικό αέρα. Οδηγία 2008/50/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 21ης Μαΐου 2008 για την ποιότητα του ατµοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη (Υ.Α. Η.Π /549/Ε.103/ ΦΕΚ 488/Β / ). Σηµειώνεται ότι οι διατάξεις των ΚΥΑ 3277/209/2000 (Β 180), ΠΥΣ 34/ (Α 125), ΚΥΑ 9238/332/(Β 405) και ΚΥΑ ΗΠ38638/2016/2005 (ΦΕΚ 1334/Β / ) µε τις οποίες ενσωµατώθηκαν στην Εθνική νοµοθεσία οι προαναφερθείσες Οδηγίες 96/62/ΕΚ, 1999/30/ΕΚ, 2000/69/ΕΚ και 2002/3/ΕΚ, έχουν καταργηθεί και αντικατασταθεί από τις διατάξεις της Υ.Α. Η.Π /549/Ε.103/2011 (ΦΕΚ 488/Β / ). Από την ως άνω νοµοθεσία σχετικά µε την ατµοσφαιρική ρύπανση και τη σχετική Ελληνική νοµοθεσία προκύπτει ο συνοπτικός Πίνακας στον οποίο καταγράφονται οι εξεταζόµενοι και µετρούµενοι αέριοι ρύποι και τα όρια για κάθε ρύπο σε σχέση µε τη σχετική περίοδο αναφοράς. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-27

28 Πίνακας : Σύνοψη οριακών τιµών για διάφορους αέριους ρύπους Α/Α ΑΕΡΙΟΣ ΡΥΠΟΣ ΟΡΙΑΚΗ ΤΙΜΗ (µg/m 3 ) ΠΕΡΙΟ ΟΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟ ΤΟΥ ΜΕΣΟΥ ΟΡΟΥ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΜΕΘΟ ΟΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΧΕΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 1 ιοξείδιο του Θείου (SO 2 ) ώρα ώρες Μέθοδος υπεριώδους φθορισµού (πρότυπο ΕΝ14212:2005) Υ.Α. Η.Π /549/Ε. 103/ ιοξείδια του Αζώτου (NO 2 και ΝΟ x ) 40 1 έτος ώρα 3 Όζον (Ο 3 ) Μέγιστη ηµερήσια µέση τιµή 8ώρου 4 Βενζόλιο (C 6 H 6 ) 5 1 έτος Μονοξείδιο Άνθρακα (CO) του Πτητικές οργανικές ενώσεις (ΠΟΕ) Πολυκ. Αρωµ. Υδρογ. (PAH) Αιωρούµενα σωµατίδια ΑΣ 10 Αιωρούµενα σωµατίδια ΑΣ 2, (10 mg/m³) Υπάρχουν όρια εκποµπών βάση συγκεκριµένων δραστηριοτήτων Χηµειοφωταύγεια (πρότυπο ΕΝ14211:2005) Φωτοµετρική µέθοδος UV (ISO FDIS 13964) Άντληση σε ροφητικό φυσίγγιο, ανάλυση µε αέρια χρωµατογραφία (πρότυπο CEN) 8 ώρες Υπέρυθρη φασµατοµετρία χωρίς διασπορά (NDIR) Υ.Α. Η.Π /549/Ε. 103/2011 Υ.Α. Η.Π /549/Ε. 103/2011 Υ.Α. Η.Π /549/Ε. 103/2011 Υ.Α. Η.Π /549/Ε. 103/2011 Υ.Α. Η.Π /549/Ε. 103/2011 ΚΥΑ 11641/2002 εν υπάρχει κάποιο όριο ΚΥΑ 22306/ ώρες Συλλογή επί φίλτρου του κλάσµατος ΑΣ 10 σωµατιδίων και βαροµετρικός προσδιορισµός της µάζας (πρότυπο 40 1 έτος ΕΝ12341:1999) έτος 9 Μόλυβδος (Pb) 0,5 1 έτος 10 Κάδµιο (Cd) 0,005 1 έτος (για τη συνολική Αρσενικό (As) Νικέλιο (Ni) 0,006 0,020 περιεκτικότητα στο κλάσµα των ΑΣ 10, από 31/12/2012) 13 (Βενζο(α)πυρένιο) 0, Υδράργυρος (Hg) 10 µg/ηµέρα (όριο ασφαλείας σε ατµούς υδραργύρου, US.EPA) Συλλογή επί φίλτρου του κλάσµατος ΑΣ 2,5 σωµατιδίων και βαροµετρικός προσδιορισµός της µάζας (πρότυπο ΕΝ14907:2005) Φασµατοµετρία ατοµικής απορρόφησης ειγµατοληψία ΑΣ 10 ακολουθούµενη από επεξεργασία των δειγµάτων και ανάλυση µε φασµατοµετρία ατοµικής απορρόφησης ή φασµατοµετρία µάζας ICP (πρότυπο ΕΝ14902:2005) Μη αυτόµατη δειγµατοληψία ΑΣ 10 ισοδύναµη του ΕΝ12341:1999 Φασµατοµετρία ατοµικής απορρόφησης ή φασµατοµετρία ατοµικού φθορισµού Υ.Α. Η.Π /549/Ε. 103/2011 Υ.Α. Η.Π /549/Ε. 103/2011 Υ.Α. Η.Π /549/Ε. 103/2011 ΚΥΑ 22306/2007 ΚΥΑ 22306/ Περιθώριο υπέρβασης στις ωριαίες µετρήσεις: 24 φορές το χρόνο 2 Περιθώριο υπέρβασης στις 24ωρες µετρήσεις: 3 φορές το χρόνο 3 Περιθώριο υπέρβασης στις ωριαίες µετρήσεις: 18 φορές το χρόνο 4 Περιθώριο υπέρβασης: 25 ηµέρες το χρόνο κατά µέσο όρο σε 3 χρόνια 5 Περιθώριο υπέρβασης στις 24ωρες µετρήσεις: 35 φορές το χρόνο 6 Η οριακή τιµή πρέπει να έχει επιτευχθεί έως την 1/1/2015. Περιθώριο ανοχής: 20% κατά τις µειούµενο έως την 1 η του επόµενου Ιανουαρίου και εν συνεχεία ανά εφεξής δωδεκάµηνο κατά ίσα ετήσια ποσοστά ώστε να καταλήξει σε 0% έως την 1 η Ιανουαρίου Ενδεικτική οριακή τιµή για το 2020: 20µg/m 3 η οποία θα επανεξετασθεί από την Επιτροπή το ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-28

29 Περιοχή Σχεδίου Η περιοχή του Σχεδίου Ίτανος Γαία χαρακτηρίζεται από την απουσία σηµαντικών πηγών παραγωγής ατµοσφαιρικών ρύπων. Πιο συγκεκριµένα, στην περιοχή του Σχεδίου δεν υπάρχουν βιοµηχανικές, βιοτεχνικές ή άλλες παραγωγικές µονάδες που καταναλώνουν πετρέλαιο κ.λπ. Επίσης οι οικισµοί στην ευρύτερη περιοχή είναι περιορισµένου µεγέθους και περιορισµένες ποσότητες ρύπων εκπέµπονται από καύσεις στα συστήµατα θέρµανσης (χειµερινή περίοδος) και από µικρές παραγωγικές µονάδες. Στην περιοχή υφίσταται δηµόσιο επαρχιακό οδικό δίκτυο, οι δε κυκλοφοριακοί φόρτοι είναι χαµηλοί. Τη θερινή περίοδο παρατηρείται αύξηση των οχηµάτων που κυκλοφορούν, λόγω των τουριστών και εκδροµέων που επισκέπτονται την περιοχή και κυρίως το φοινικόδασος του Βάι, τον αρχαιολογικό χώρο Ιτάνου και την Ιερά Μονή Τοπλού. Συνεπώς, το υπόβαθρο των ατµοσφαιρικών ρύπων στην περιοχή είναι πολύ χαµηλό, όπως διαπιστώθηκε και από µετρήσεις παραµέτρων ποιότητας της ατµόσφαιρας που έχουν πραγµατοποιηθεί στην περιοχή. Οι εν λόγω µετρήσεις πραγµατοποιήθηκαν σε δυσµενή περίοδο του έτους και πιο συγκεκριµένα τον Ιούλιο 2004 (θερινή περίοδος, αυξηµένη κίνηση τουριστών, ευνοϊκές συνθήκες για δηµιουργία σκόνης), στο πλαίσιο της «Μελέτης Ακουστικού και Ατµοσφαιρικού Περιβάλλοντος» που εκπονήθηκε από την ΕΤ & Τ, Σύµβουλοι Μηχανικοί Ε.Π.Ε., τον Αύγουστο Από τα αποτελέσµατα των ως άνω µετρήσεων συνάγεται ότι η υφιστάµενη επιβάρυνση του ατµοσφαιρικού περιβάλλοντος κρίνεται ως µη σηµαντική, χωρίς να καταγράφονται υπερβάσεις των περιβαλλοντικών ορίων. Οι µετρηθείσες µέσες τιµές του CO είναι σηµαντικά χαµηλότερες από τις αντίστοιχες κατευθυντήριες οδηγίες του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας (Π.Ο.Υ) και τα αντίστοιχα όρια της Ευρωπαϊκής και Εθνικής νοµοθεσίας. Οι σχετικές υψηλότερες τιµές ολικής σκόνης που παρατηρήθηκαν στην περιοχή του φοινικοδάσους και οι οποίες οφείλονται στο χώρο στάθµευσης που λειτουργεί στην περιοχή, είναι χαµηλότερες από το όριο που προτείνεται από τις κατευθυντήριες γραµµές του Π.Ο.Υ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΒΙΟΤΙΚΟ Γενικά Στο παρόν κεφάλαιο της ΣΜΠΕ καταγράφεται, αναλύεται και αξιολογείται η υφιστάµενη κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος στην περιοχή µελέτης και την ευρύτερη περιοχή του προτεινόµενου Σχεδίου, σύµφωνα µε τα προβλεπόµενα στην ΚΥΑ /2006. Ειδικότερα αναλύονται τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά της περιοχής, η χλωρίδα, η πανίδα, οι τύποι των οικοτόπων και η γεωγραφική έκταση των οικοτόπων προτεραιότητας που ενδέχεται να επηρεαστούν από την υλοποίηση του εξεταζόµενου Σχεδίου. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-29

30 Για τους σκοπούς της Μελέτης ελήφθησαν υπόψη και αξιολογήθηκαν στοιχεία για την περιοχή του Σχεδίου από τις ακόλουθες πηγές: Οικολογική Μελέτη Βάσης που εκπονήθηκε στο πλαίσιο της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για το Έργο Κάβο Σίδερο, Σεπτέµβριος Ειδικό ιαχειριστικό Σχέδιο, Περιοχή Βορειοανατολικό Άκρο Κρήτης: ιονυσάδες, Ελάσα και Χερσόνησος Σίδερο (GR ), Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων - Υγροτόπων (Ε.Κ.Β.Υ), Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη, Βορειοανατολικό Άκρο Κρήτης: ιονυσάδες, Ελάσα και Χερσόνησος Σίδερο (GR ) σε σχέδιο, ΥΠΕΧΩ Ε, ιεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού, Τµήµα ιαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος, εκέµβριος Αναγνώριση και περιγραφή των τύπων οικοτόπων σε περιοχές ενδιαφέροντος για τη διατήρηση της φύσης - GR , ΕΠΠΕΡ, Υποπρόγραµµα 3, Μέτρο 3.3, ΥΠΕΧΩ Ε, Νοέµβριος Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης (ΣΧΟΟΑΠ) του τέως ήµου Ιτάνου το οποίο έχει εγκριθεί σύµφωνα µε Απόφαση του Γ.Γ. Περιφερείας Κρήτης (ΦΕΚ 498 ΤΑΑΠΘ ) Στοιχεία από το προσωπικό αρχείο του ερευνητή-µελετητή κ. Ζαχαρία Κυπριωτάκη. Στοιχεία από την 20ετή έρευνα του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης στην περιοχή του Σχεδίου καθώς και στην ευρύτερη περιοχή Καθεστώς προστασίας Το ίκτυο NATURA 2000 αποτελεί ένα Ευρωπαϊκό Οικολογικό ίκτυο περιοχών οι οποίες φιλοξενούν φυσικούς τύπους οικοτόπων και οικοτόπους ειδών που είναι σηµαντικοί σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Το ίκτυο αποτελείται από δύο κατηγορίες περιοχών: (α) τις Ζώνες Ειδικής Προστασίας για την ορνιθοπανίδα, όπως ορίζονται στην Οδηγία για την προστασία της άγριας ορνιθοπανίδας (αρχικά κωδικοποιηµένης ως 79/409/ΕΟΚ, σήµερα ως 2009/147/ΕΟΚ) και τους Τόπους Κοινοτικής Σηµασίας (ΤΚΣ) όπως ορίζονται στη Οδηγία 92/43/ΕΟΚ και οριστικοποιήθηκαν και µετονοµάστηκαν σε Ειδικές Ζώνες ιατήρησης το Στις χαρακτηρισµένες από την Ελλάδα ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας για την ορνιθοπανίδα συµπεριλαµβάνεται και η περιοχή Β.Α Άκρο Κρήτης µε κωδικό GR και έκταση ha, η οποία αποτελεί τµήµα της περιοχής του Σχεδίου Ίτανος Γαία. Επιπλέον, η περιοχή του Σχεδίου στο σύνολό της βρίσκεται σε Ειδική Ζώνη ιατήρησης (ΕΖ ) µε κωδικό αριθµό GR432006, συνολικής έκτασης ,50 ha. Τέλος, πλησίον της περιοχής του Σχεδίου υπάρχει το φοινικόδασος του Βάι που έχει κηρυχθεί αισθητικό άσος δυνάµει του Π. /τος 121/ΦΕΚ 170/Α/ και βρίσκεται εντός των ορίων του ΤΚΣ GR Πέραν των προαναφερόµενων περιοχών, η περιοχή µε κωδικό GR ιονυσάδες Νήσοι, η οποία βρίσκεται εκτός της περιοχής του Σχεδίου, σε απόσταση 8 χλµ από το Β της άκρο, έχει χαρακτηριστεί ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-30

31 Επίσης, η εκβολή του ρέµατος στον όρµο Μαριδάτη χαρακτηρίζεται ως υγρότοπος και βρίσκεται περίπου 3,2 χλµ. Β-ΒΑ από το Παλαίκαστρο. Ο υγρότοπος βρίσκεται εντός των ορίων περιοχής που έχει χαρακτηριστεί ως Ειδική Ζώνη ιατήρησης (µε κωδικό GR ) και ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας (µε κωδικό GR ), ενώ συµπεριλαµβάνεται και στο ΣΧΟΟΑΠ.Ε. Ιτάνου ως προστατευόµενη περιοχή, καθορίζοντας µία ζώνη προστασίας πέριξ του υγροτόπου σε ακτίνα 150 µέτρων µε κέντρο το σηµείο εκβολής του ρέµατος στην θάλασσα. Μικρό τµήµα αυτής της ζώνης βρίσκεται εντός της περιοχής του ΕΣΧΑΣΕ. Τέλος, µε βάση την υπ αριθµ. 953/ (ΦΕΚ 800/Β / ) του Γενικού Γραµµατέα Περιφέρειας Κρήτης, ιδρύθηκε εκτός της περιοχής του Σχεδίου στην περιοχή του υδροκρίτη του Βάι µόνιµο Καταφύγιο Άγριας Ζωής (ΚΑΖ) στην περιοχή «Βάι» ήµου Ιτάνου, Νοµού Λασιθίου Νήσου Κρήτης, σε έκταση εµβαδού στρ. περίπου, το οποίο είναι απαραίτητο για τη διαχείµανση, την αναπαραγωγή, τη διαβίωση, τη φωλεοποίηση και τη µετανάστευση των ειδών της άγριας πανίδας και τη διαβίωση της αυτοφυούς χλωρίδας. Η έκταση του ως άνω ΚΑΖ τροποποιήθηκε µε την υπ αριθµ. πρωτ. 3441/ απόφαση της Γενικής /νσης ασών και Αγροτικών Υποθέσεων, /νση ασών Νοµού Λασιθίου, σύµφωνα µε την οποία επεκτείνονται τα όρια του υπάρχοντος µονίµου ΚΑΖ στην περιοχή «Βάι» του ήµου Σητείας και αυξάνεται η έκταση στα 3.538,830 στρέµµατα. Η ισχύς της εν λόγω απόφασης αρχίζει από τη δηµοσίευσή της στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως, που δεν έχει έως και σήµερα πραγµατοποιηθεί. Όπως φαίνεται και στο Χάρτης 2, Παράρτηµα Ι, το ως άνω ΚΑΖ χωροθετείται στην περιοχή «Βάι» στο κέντρο της υδρολογικής λεκάνη του φοινικόδασους, η οποία βρίσκεται εκτός της περιοχής του Σχεδίου. Σηµειώνεται ότι, σύµφωνα µε την αρχική απόφαση, τα όρια του εν λόγω ΚΑΖ ήταν εκτός των ορίων του ΕΣΧΑΣΕ. Με την τροποποίηση όµως της απόφασης και την επέκταση των ορίων του ΚΑΖ, έκταση περίπου 112 στρ. από το σύνολο των 3.538,830 στρ. βρίσκεται εντός της Υποζώνης Β1 «Υποζώνη Προστασίας λεκάνης απορροής φοινικόδασους Βάι» του ΕΣΧΑΣΕ Οικότοποι - Χλωρίδα Για την εξέταση των οικοτόπων αλλά και των ειδών χλωρίδας στην περιοχή του Σχεδίου Ίτανος Γαία πραγµατοποιήθηκε έρευνα πεδίου µε σειρά αυτοψιών για άµεση παρατήρηση και λήψη στοιχείων υπαίθρου. Οι αυτοψίες και η έρευνα πεδίου που πραγµατοποιήθηκαν όλες τις εποχές του έτους περιελάµβαναν ένα µεγάλο αριθµό επισκέψεων για τη συλλογή τυχόν απαιτούµενων στοιχείων. Οι επισκέψεις διεξήχθηκαν την περίοδο από το 2003 ως το Κατ αυτόν τον τρόπο ολοκληρώθηκε η έρευνα πεδίου στις περιοχές του Σχεδίου οι οποίες αποτυπώνουν µια ενιαία εδαφική ενότητα. Το σύνολο των δεδοµένων από τις καταγραφές πεδίου και τα δηµοσιευµένα στοιχεία όσον αφορά την καταγραφή των τύπων οικοτόπων στην περιοχή του εξεταζόµενου ακινήτου δίνεται στο Χάρτη 5, Παράρτηµα Ι. Για λόγους συγκριτικής αξιολόγησης των ως άνω ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-31

32 δεδοµένων και δεδοµένου ότι οι φρυγανικοί οικότοποι που απαντούν στην ευρύτερη περιοχή του εξεταζόµενου Σχεδίου δε συνιστούν οικοτόπους προτεραιότητας, οι ως άνω τύποι κωδικοποιούνται σε µία ενιαία κατηγορία µε τον κωδικό Γενική εικόνα βλάστησης της περιοχής του Σχεδίου Στην περιοχή του ΒΑ άκρου της Κρήτης οι δραστικές διαταραχές στη δόµηση των φυτοκοινωνιών, όπως οι αλλαγές στις κλιµατολογικές συνθήκες (συνεχής και έντονη ροή ανέµου και µειωµένες βροχοπτώσεις) και γεωλογικές συνθήκες (πετρώδες έδαφος), κατά τα τελευταία εκατοµµύρια χρόνια σε συνδυασµό µε τις ανθρώπινες επεµβάσεις, έχουν επιφέρει µία οπισθοδροµική διαδοχή φυτοκοινωνιών µέχρι τη σηµερινή επικράτηση των φρυγανικών κοινωνιών. H φρυγανική βλάστηση των χαµηλών υψοµέτρων της Κρήτης ανήκει στα τελικά στάδια οπισθοδροµικής διαδοχής της φυτοκοινωνικής ένωσης Prasio majoris-ceratonietum siliquae. Το σχήµα διαδοχής που φαίνεται να καταγράφεται ιστορικά στην περιοχή του Σχεδίου είναι το ακόλουθο: οι δασικές διαπλάσεις χαρουπιάς-σχίνου που επικρατούσαν αρχικά, οπισθοχώρησαν µε την πάροδο των ετών παραχωρώντας τη θέση τους σε θαµνώνες σχίνου µε συµµετοχή χαρουπιάς και στη συνέχεια, µε την υποχώρηση και αυτών των ενώσεων, κατέληξαν στη µορφή των φρυγανικών κοινωνιών (ΕΚΒΥ, 1996). Εµφανείς ενδείξεις για την οπισθοδροµική αυτή πορεία αποτελούν τα άτοµα σχίνου, ή και σπανιότερα χαρουπιάς, που απαντώνται διάσπαρτα σε εκτάσεις όπου κυριαρχούν φρυγανικοί οικότοποι, καθώς επίσης και η διατήρηση θαµνώνων που ανήκουν στην προαναφερόµενη ένωση στα υδατορρέµατα και σε σηµεία προστατευµένα από ανθρωπογενείς δραστηριότητες και έντονους ανέµους. Η ύπαρξη συστάδας χαρουπιάς δενδρώδους µορφής, αν και απαντάται σπάνια, ίσως αποτελεί αδιαµφισβήτητο µάρτυρα της προέλευσης των σηµερινών φρυγανικών κοινωνιών που επικρατούν στην περιοχή του Σχεδίου. Η προστασία και διατήρηση αυτών των µικρών συστάδων χαρουπιάς, κυρίως στις µισγάγγειες, αποτελεί ένα από τα προτεινόµενα µέτρα στο Κεφάλαιο 7 της ΣΜΠΕ. Το µεγαλύτερο τµήµα της περιοχής του Σχεδίου παρουσιάζει µια οµοιόµορφη εµφάνιση φρυγανικών οικοσυστηµάτων, µε φυτοκοινωνίες της πεδινής ή της κατώτερης ορεινής ζώνης, οι οποίες όµως τοπικά εµφανίζουν διαφοροποιήσεις ως προς τις αναλογίες και τους συσχετισµούς των ειδών, ανάλογα µε τη σύσταση του εδάφους και το µικροκλίµα της επιµέρους έκτασης. Στην περιοχή του Σχεδίου Ίτανος Γαία δεν υπάρχει κανένας συγκροτηµένος δασικός οικότοπος. Το µοναδικό συγκροτηµένο δασικό οικοσύστηµα στην ευρύτερη περιοχή (εκτός της περιοχής του Σχεδίου αλλά πλησίον αυτής) είναι το φοινικόδασος του Βάι (ΕΚΒΥ, 1996) αποτελούµενο από συστάδες φοίνικα του Θεόφραστου (Phoenix theophrastii). Στις µισγάγγειες της περιοχής του Σχεδίου επικρατούν κυρίως θαµνώνες σχίνου (Pistacia lentiscus), ύψους 1-2m, σε αραιή ή συµπαγή µορφή, µε συµµετοχή σε ορισµένες περιπτώσεις θαµνώδους ή χαµηλής δενδρώδους χαρουπιάς (Ceratonia siliqua). Η παραπάνω βλάστηση είναι αζωνική, δηλαδή δεν είναι καθοριζόµενη και δεν συνδέεται µε συγκεκριµένες βιοκλιµατικές ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-32

33 συνθήκες και ζώνες βλάστησης, αλλά η εµφάνισή της είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε την περιοδική παρουσία του νερού. Αυτός είναι και ο κυριότερος λόγος που η εµφάνιση αυτής της µορφής βλάστησης είναι σπάνια στο σύνολο της περιοχής του Σχεδίου. Σε ορισµένες περιπτώσεις παρατηρούνται και αθροίσµατα της Salvia fruticosa (φασκόµηλο). Η περιοδική εµφάνιση του φυτικού αυτού είδους στις µισγάγγειες φαίνεται να συνδυάζεται µε µια ελαστικότητα που αποκτά, έναντι της βοσκής, εξαιτίας, της υψηλότερης υγρασίας στις θέσεις αυτές, καθώς και της µειωµένης έντασης της βοσκής. Τέλος, σε ορισµένες µισγάγγειες και στις πιο υγρές θέσεις αυτών απαντώνται µικροαθροίσµατα πικροδάφνης (Nerium oleander). Όσον αφορά στις καλλιέργειες στην περιοχή του Σχεδίου, αυτές επί του παρόντος εκτείνονται σε περιορισµένη έκταση, ενώ παράλληλα παρατηρείται και εγκατάλειψη παλαιών καλλιεργούµενων αγρών η οποία άρχισε τη δεκαετία του 1950 και ισχύει µέχρι και σήµερα. Επί των εγκαταλελειµµένων αγρών έχουν πλέον εγκατασταθεί φρύγανα. Οι κυριότερες καλλιέργειες που απαντώνται στην περιοχή του Σχεδίου είναι µικρές εκτάσεις γύρω από την Ιερά Μονή Τοπλού στις οποίες υπάρχουν ελαιώνες, αµπελώνες και οπωροκηπευτικά. Μεταξύ των άλλων, η Μονή Τοπλού είναι γνωστή για την συνεισφορά της στην εφαρµογή βιολογικών µεθόδων καλλιέργειας. Εκτός της περιοχής του Σχεδίου, αλλά πλησίον αυτής, βρίσκονται οι παρακάτω καλλιέργειες: α) ύο µεγάλες φυτείες δυτικά του αρχαιολογικού χώρου της Ιτάνου και του φοινικοδάσους του Βάι, εκ των οποίων η µία παράγει οπωροκηπευτικά, ενώ στην άλλη καλλιεργούνταν µπανάνες και σταδιακά πραγµατοποιείται εγκατάσταση φυτώριου φοινίκων (Phoenix theofrastii). Στην περιοχή αυτή επίσης υπάρχουν και κάποιες µικρότερης έκτασης καλλιέργειες, οι οποίες τείνουν να ανταλλαγούν µε άλλες εκτάσεις στην περιοχή των Ανεβατών. β) Οι σηµαντικότερες και πιο εκτεταµένες καλλιέργειες βρίσκονται στην πεδιάδα των Ανεβατών Τύποι οικοτόπων στην περιοχή του Σχεδίου Σε συνέχεια της καταγραφής και ανάλυσης των δεδοµένων του συνόλου των προαναφερθέντων πηγών, ο Πίνακας δίδει µια πλήρη καταγραφή των τύπων οικοτόπων που απαντώνται στην περιοχή του Σχεδίου Ίτανος Γαία. Ορισµένοι από αυτούς περιλαµβάνονται στο Παράρτηµα Ι της Οδηγίας 92/43/EOK. Οι οικότοποι προτεραιότητας σύµφωνα µε την Οδηγία 92/43/EOK σηµειώνονται µε αστερίσκο (*). Για τους υπόλοιπους χρησιµοποιήθηκε κωδικός NATURA 2000 µε βάση τον Τεχνικό Οδηγό του Προγράµµατος Χαρτογράφησης που εξέδωσε το ΥΠΕΧΩ Ε (1999). Στον Πίνακα παρουσιάζεται επίσης µια συνοπτική αξιολόγηση των τύπων οικοτόπων της περιοχής του Σχεδίου σχετικά µε: α) τη φυσικότητα των οικοτόπων β) το βαθµό ευκολίας ανόρθωσης/αποκατάστασής τους γ) το βαθµό διατήρησής τους δ) την αντιπροσωπευτικότητα ε) τη σχετική επιφάνεια του οικοτόπου σε σχέση µε το σύνολο της Ελληνικής επικράτειας ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-33

34 στ) το βαθµό ευαισθησίας τους ζ) τη σπανιότητα του οικοτόπου και, η) την ολική αξιολόγηση του τόπου για τη διατήρηση του συγκεκριµένου φυσικού ενδιαιτήµατος. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-34

35 α/α Πίνακας 5.2-1: Κατάλογος και αξιολόγηση τύπων οικοτόπων που απαντώνται στην περιοχή του Σχεδίου Ίτανος Γαία (Πηγές: κ. Ζαχαρίας Κυπριωτάκης, ΕΠΠΕΡ 2001, ΕΚΒΥ 1996) Κωδικός NATURA Κωδικός Corine Χερσαίοι φρυγανικοί τύποι οικοτόπων Προτερ. (92/43/EOK) Μορφή ενδιαιτήµατος Φυσικότητα Ανόρθωση ή Αποκατάσταση Βαθµός ιατήρησης Αντιπροσωπευτικότητα Φρύγανα µε κυριαρχία Sarcopoterium spinosum Φρύγανα µε κυριαρχία Genista acathoclada και Erica manipuliflora Φρύγανα µε κυριαρχία Genista acathoclada Φρύγανα µε κυριαρχία Corydothymus capitatus Φρύγανα µε κυριαρχία Cistus creticus Φρύγανα µε κυριαρχία Ononis spinosa Παραθαλάσσιοι µη υγροτοπικοί τύποι οικοτόπων Παραθαλάσσια βλάστηση βραχωδών ακτών Μεσογειακές θίνες εµβρυακής µορφής Σχετική Επιφάνεια Ευαισθησία 3 3 Σπανιότητα 1 2 Συνολική Εκτίµηση Χασµοφυτική βλάστηση της Κρήτης (σε µίξη µε αλοφυτική βλάστηση βραχωδών ακτών) Βραχώδεις ακτές µε Limonium & Cichorium spinosum Υγροτοπικοί τύποι οικοτόπων που δεν επηρεάζονται άµεσα από τη θάλασσα Χερσαίοι τύποι οικοτόπων * * Ποταµοί της Μεσογείου µε περιοδική ροή Συστάδες αρκεύθων (Juniperus phoenicea) δενδρώδους µορφής και Erica manipuliflora α) Πρόσκοπες φυτοκοινωνίες ποωδών ειδών σε εγκαταλελειµµένους αγρούς επί φυλλιτών. β) Πρόσκοπες φυτοκοινωνίες ποωδών ειδών σε εγκαταλελειµµένους αγρούς επί κροκαλοπαγών θαλάσσιας προέλευσης. Στεππικής φυσιογνωµίας Μεσογειακά οικοσυστήµατα µε θερόφυτα και αγροστώδη ξηρών θέσεων α) Θαµνώνες σχίνου (Pistacia lentiscus) β) ασικές συστάδες χαρουπιάς D Αθροίσµατα πικροδάφνης (Nerium oleander) Σπήλαια των οποίων δεν γίνεται τουριστική εκµετάλλευση Άλλα είδη οικοτόπων που λήφθηκαν υπόψη στην παρούσα Μελέτη, παρά το γεγονός ότι βρίσκονται εκτός της περιοχής του Σχεδίου, αλλά σχετικά κοντά σε αυτήν παρουσιάζονται στον Πίνακα ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-35

36 α/α Πίνακας 5.2-2:Κατάλογος και αξιολόγηση τύπων οικοτόπων που απαντώνται εκτός της περιοχής του Σχεδίου Ίτανος Γαία αλλά πλησίον αυτής Κωδικός NATURA Κωδικός Corine Προτερ. (92/43/ EOK) Μορφή ενδιαιτήµατος (Πηγές: κ. Ζαχαρίας Κυπριωτάκης, ΕΠΠΕΡ 2001, ΕΚΒΥ 1996) Φυσικότητα Ανόρθωση ή Αποκατάσταση Βαθµός ιατήρησης Αντιπροσωπευτικότητα Σχετική Επιφάνεια Ευαισθησία Σπανιότητα Παραθαλάσσιοι µη υγροτοπικοί τύποι οικοτόπων Συγκεντρώσεις αρκεύθων (Juniperus * phoenicea) επί παραθαλάσσιων αµµοθινών Υγροτοπικοί τύποι οικοτόπων που δεν επηρεάζονται άµεσα από τη θάλασσα Μεσογειακές µικρές λίµνες που * περιοδικά κατακλύζονται µε νερό Χερσαίοι τύποι οικοτόπων * Συστάδες φοίνικα (του Θεοφράστου) Θαλάσσιοι τύποι οικοτόπων Εκτάσεις θαλάσσιου βυθού µε * Posidonia oceanica ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ: Οικότοπος προτεραιότητας µε βάση την Οδηγία 92/43/EOK που σηµειώνεται µε αστερίσκο (*) ΜΟΡΦΗ ΕΝ ΙΑΙΤΗΜΑΤΟΣ: Σύµφωνα µε τον Τεχνικό Οδηγό του Προγράµµατος Χαρτογράφησης του ΥΠΕΧΩ Ε (1999) και την Οδηγία 92/43/EOK ΦΥΣΙΚΟΤΗΤΑ: Σύµφωνα µε την κλίµακα Jalas-Sakop. Το 3 εκφράζει φυσικά οικοσυστήµατα τα οποία δεν έχουν υποστεί καµία ανθρωπογενή επίδραση και το 3-2 υποφυσικά οικοσυστήµατα τα οποία έχουν υποστεί ή υπόκεινται σε ανθρωπογενή επίδραση µε σηµαντικές αλλαγές στη σύνθεσή τους. ΑΝΟΡΘΩΣΗ ή ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ: 1: Ανόρθωση ή αποκατάσταση δύσκολη ή αδύνατη, 2: Ανόρθωση ή αποκατάσταση δυνατή µέτρια προσπάθεια, 3: Εύκολη ανόρθωση ή αποκατάσταση. ΒΑΘΜΟΣ ΙΑΤΗΡΗΣΗΣ: 1: Μέτριος, 2: Ικανοποιητικός, 3: Εξαίρετος ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ: Αντιπροσωπευτικότητα ενδιαιτήµατος. 1: Άριστη, 2: Καλή, 3: Επαρκής 4: Μη σηµαντική παρουσία ΣΧΕΤΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ: Εκφράζει το ποσοστό της επιφάνειας συγκεκριµένου οικοτόπου στην περιοχή του Σχεδίου προς τη συνολική κάλυψη του ενδιαιτήµατος στην Εθνική επικράτεια. Εκφράζεται ως ποσοστό % (p), 1: Μικρή (2%>p>0%), 2: Μεσαία (15%>p>2%), 3:Μεγάλη (100%>p>15%). ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ: 1: Λίγο ευαίσθητο, 2: Μέτρια ευαίσθητο, 3: Πολύ ευαίσθητο ΣΠΑΝΙΟΤΗΤΑ: 1: Κοινοί οικότοποι, 2: Σπάνιοι σε Εθνικό επίπεδο, σπάνιοι σε διεθνές επίπεδο-κυρίως στην Ευρώπη 3: Σπάνιοι σε παγκόσµιο επίπεδο ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ: Ολική αξιολόγηση της περιοχής για τη διατήρηση του συγκεκριµένου οικοτόπου. 1: Επαρκής αξία 2: Ικανοποιητική αξία 3: Εξαίρετη αξία Συνολική Εκτίµηση ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-36

37 Συµπεράσµατα - Αξιολόγηση βλάστησης και οικοτόπων στην περιοχή του Σχεδίου Η περιοχή του Σχεδίου Ίτανος Γαία καλύπτεται κυρίως από χερσαίους φρυγανικούς οικοτόπους οι οποίοι προήλθαν από τις δραστικές διαταραχές στη δόµηση των φυτοκοινωνιών. Το µεγαλύτερο τµήµα της περιοχής του Σχεδίου καλύπτεται από φρυγανώδη βλάστηση µε κυρίαρχα φυτικά είδη τα Corydothymus capitatus (θυµάρι), Genista acanthoclada (αχινοπόδι) και Erica manipuliflora (ρείκι), τα οποία απατώνται ευρύτατα στην ΒΑ Κρήτη και στη Κρήτη γενικότερα και τα οποία εναλλάσσονται µεταξύ τους και παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις στη σύνθεση και την κυριαρχία ανάλογα µε τον τύπο και την µορφολογία του εδάφους. Στις εκτάσεις που έχουν πληγεί από επανειληµµένες πυρκαγιές παρουσιάζεται κυριαρχία του φρυγανικού είδους Cistus creticus (λαδανιά), ενώ στις υπόλοιπες εκτάσεις η λαδανιά εντοπίζεται διάσπαρτη ανάµεσα σε φρύγανα µε κυριαρχία άλλων ειδών. Εικόνα 5.2-1: Φρύγανα µε κυριαρχία Genista acanthoclada και Erica manipuliflora Ο οικότοπος (Φρύγανα µε κυριαρχία Sarcopoterium spinosum) και ο οικότοπος (Φρύγανα µε κυριαρχία Ononis spinosa) παρουσιάζουν περιορισµένη εξάπλωση στην περιοχή του Σχεδίου. Σηµαντικές εκτάσεις που καλύπτονται από τον οικότοπο 9320 (Θαµνώνες σχίνου Pistacia lentiscus) είναι διάσπαρτες στην περιοχή του Σχεδίου αλλά δεν αποτελούν την τυπική µορφή του οικοτόπου αυτού, αφού ουσιαστικά απουσιάζει ο θαµνώδης όροφος. Στις θέσεις µε κυριαρχία σχίνου, το είδος αυτό συνδυάζεται και εναλλάσσεται πάντα µε θυµάρι, αχινοπόδι και λαδανιά. Οι περισσότερες από αυτές τις εκτάσεις είναι εκτεθειµένες στους ανέµους µε αποτέλεσµα ο σχίνος να είναι υποβαθµισµένος και να µην ξεπερνά σε ύψος τα εκατοστά. Καλύτερη ανάπτυξη σχίνου, αλλά χωρίς να ξεπερνάει σε ύψος το 1,5-2m, εµφανίζεται στις µισγάγγειες όπου υπάρχει νερό περιοδικά και κυρίως κοντά στην θάλασσα. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-37

38 Εικόνα 5.2-2: Θαµνώνες σχίνου (Pistacia lentiscus) Συστάδες αρκεύθου (Juniperus phoenicea) παρατηρήθηκαν κυρίως σε δύο θέσεις. Η πρώτη θέση αποτελείται από άτοµα αρκεύθου δενδρώδους µορφής και είναι στο λόφο Μεγάλη Κεφάλα όπου απαντάται ο οικότοπος 5212 (Συστάδες αρκεύθων Juniperus phoenicea) δενδρώδους µορφής και Erica manipuliflora). Η δεύτερη θέση αποτελείται από σχηµατισµούς µε αρκεύθους θαµνώδους µορφής και βρίσκεται στη θέση Αγκιναροκέφαλο. Μικρότερες εκτάσεις µε διαπλάσεις αρκεύθου θαµνώδους µορφής εντοπίστηκαν στον Όρµο Κρύσταλλο. Ο εν λόγω οικότοπος προφανώς διαφέρει από τον οικότοπο 2250 (Συγκεντρώσεις αρκεύθων (Juniperus phoenicea) επί παραθαλάσσιων αµµοθινών) και δεν είναι οικότοπος προτεραιότητας. Οι µοναδικοί οικότοποι προτεραιότητας σύµφωνα µε την Οδηγία 92/43/EOK που απαντώνται στην ευρύτερη περιοχή του Σχεδίου Ίτανος Γαία είναι οι ακόλουθοι: Οικότοπος * Πρόσκοπες φυτοκοινωνίες ποωδών ειδών σε εγκαταλελειµµένους αγρούς. Ο οικότοπος αυτός βρίσκεται εκτός της περιοχής του εξεταζόµενου Σχεδίου. Οικότοπος * Στεππικής φυσιογνωµίας Μεσογειακά οικοσυστήµατα µε θερόφυτα και αγροστώδη ξηρών θέσεων. Ο οικότοπος αυτός εντοπίζεται σε κάποιες θέσεις στο ακρωτήριο Μαύρος που βρίσκονται εντός της περιοχής του εξεταζόµενου Σχεδίου, στην Υποζώνη Προστασίας Β.2 «Υποζώνη ειδικών όρων προστασίας φυσικού κεφαλαίου», όπου δεν προβλέπονται παρεµβάσεις. Όλοι οι οικότοποι της περιοχής του Σχεδίου (εκτός των οικοτόπων και ) είναι συνήθεις τύποι οικοτόπων και αποτελούν ένα µικρό ποσοστό της συνολικής έκτασης που καταλαµβάνουν οι ίδιοι οικότοποι στον Ελλαδικό χώρο. Από άποψη φυσικότητας, οι µόνοι οικότοποι οι οποίοι δεν έχουν δεχθεί ανθρωπογενείς επιδράσεις είναι οι (Στεππικής φυσιογνωµίας Μεσογειακά οικοσυστήµατα µε θερόφυτα και ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-38

39 αγροστώδη ξηρών θέσεων) και (Χασµοφυτική βλάστηση της Κρήτης σε µίξη µε αλοφυτική βλάστηση βραχωδών ακτών, περιλαµβάνεται στην Υποζώνη Προστασίας Β.5 «Υποζώνη προστασίας Ακτών» του εξεταζόµενου Σχεδίου, όπου δεν προβλέπονται παρεµβάσεις). Όλα τα άλλα οικοσυστήµατα, που καλύπτουν ποσοστό πάνω από το 95% του συνόλου της περιοχής του Σχεδίου είναι υποφυσικά οικοσυστήµατα, τα οποία έχουν υποστεί για χρόνια και υπόκεινται και αυτή τη στιγµή σε ανθρωπογενείς επιδράσεις µε σηµαντικές αλλαγές στη σύνθεσή τους µε βάση την κλίµακα Jalas-Sakop, γεγονός που καταδεικνύει την ανάγκη για αειφορική διαχείρισή τους. Η ανόρθωση των οικοτόπων στην περιοχή του Σχεδίου είναι σχετικά εύκολη και οι οικότοποι αυτοί είναι πολύ ή µέτρια ευαίσθητοι. Επιπλέον, για τους οικότοπους προτεραιότητας ( Πρόσκοπες φυτοκοινωνίες ποωδών ειδών σε εγκαταλελειµµένους αγρούς) και (Στεππικής φυσιογνωµίας Μεσογειακά οικοσυστήµατα µε θερόφυτα και αγροστώδη ξηρών θέσεων) είναι απαραίτητο να ληφθούν ιδιαίτερα διαχειριστικά µέτρα για την προστασία και ανόρθωσή τους τα οποία θα είναι σύµφωνα µε τα οριζόµενα στην Οδηγία 92/43/EOK και περιγράφονται στο Κεφάλαιο 7 της παρούσας. Τέλος, στους οικοτόπους που βρίσκονται εκτός της περιοχής του Σχεδίου αλλά πλησίον αυτής (βλ. Πίνακα και Χάρτη 5, Παράρτηµα Ι) συγκαταλέγονται στη µελέτη και οι παρακάτω οικότοποι λόγω γειτνίασής τους µε την περιοχή επέµβασης. Οι οικότοποι αυτοί είναι προτεραιότητας βάσει της οδηγίας 94/43/ΕΟΚ: Οικότοπος 2250* (Συγκεντρώσεις αρκεύθων (Juniperus phoenicea) επί παραθαλάσσιων αµµοθινών). Ο οικότοπος αυτός εµφανίζεται σε µία µόνο µικρή θέση, στην παραλία που βρίσκεται νότια και πλησίον του Βάι, περιλαµβάνεται στην Υποζώνη Β.5 «Υποζώνη προστασίας Ακτών» του εξεταζόµενου Σχεδίου, όπου δεν προβλέπονται παρεµβάσεις. Οικότοπος 3170* (Μεσογειακές µικρές λίµνες που περιοδικά κατακλύζονται µε νερό). Ο οικότοπος αυτός εµφανίζεται µέσα στον περιφραγµένο αρχαιολογικό χώρο της Ερηµούπολης, βόρεια του φοινικοδάσους του Βάι, εκτός περιοχής του εξεταζόµενου Σχεδίου. Οικότοπος 9370* (Συστάδες φοίνικα του Θεόφραστου). Aπαντάται µόνο στο φοινικόδασος του Βάι και αποτελεί το µοναδικό δασικό οικοσύστηµα της περιοχής. Κίνδυνο για το φοινικόδασος αποτελεί το σκαθάρι (Rhychophorus ferrugineus) που ήρθε στη Κρήτη πρόσφατα και αποδεκατίζει τον καλλωπιστικό φοίνικα (Phoenix canariensis) στη περιοχή της Χερσονήσου Μαλίων. Επίσης κίνδυνο για την ταυτότητα του φοίνικα αποτελούν λόγω πιθανού υβριδισµού- οι φοίνικες των ειδών P. canariensis και P. dactylifera, που δεν πρέπει να φυτεύονται στη περιοχή. Η περιοχή που είναι το φοινικόδασος βρίσκεται εκτός της περιοχής του εξεταζόµενου Σχεδίου, είναι περιφραγµένη και καµία επέµβαση δεν προτείνεται στον οικότοπο αυτό ή πλησίον αυτού. Οικότοπος 1120* (Εκτάσεις θαλάσσιου βυθού µε Posidonia oceanica). Τα λιβάδια της ποσειδωνίας καταγράφηκαν µε την βοήθεια δύτη (Vai Scuba Diving Club) και GPS στην ισοβαθή των 10m και όπως φαίνεται στο Χάρτη 5, Παράτηµα Ι διαπιστώθηκε η συνεχής κατανοµή του στην ακτογραµµή της περιοχής, ιδίως στις περιοχές: Ακρωτήριο Άσπρο Μουρί, Όρµος Ατζικιάρη, Όρµος Μαγατζές, Όρµος Κρύσταλλο, Όρµος Τέντας, Όρµος ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-39

40 Έλιγκας, Όρµος Ερηµουπόλεως, νότια του Βάι. Ο οικότοπος εφάπτεται εξωτερικά στην Υποζώνη Προστασίας Β.5 «Υποζώνη προστασίας Ακτών» του εξεταζόµενου Σχεδίου, όπου δεν προβλέπονται παρεµβάσεις Αξιόλογα είδη χλωρίδας στην περιοχή του Σχεδίου Ίτανος Γαία Σε συνέχεια των αυτοψιών καθώς και της βιβλιογραφικής έρευνας και σε συνδυασµό µε την εµπειρία των ειδικών επιστηµόνων της οµάδας µελέτης σε θέµατα χλωρίδας, πραγµατοποιήθηκε καταγραφή των αξιόλογων ειδών χλωρίδας που απαντώνται στην περιοχή του Σχεδίου. Η ερευνητική εργασία ολοκληρώθηκε το Περιοχές έρευνας ήταν η περιοχή του Σχεδίου, περιοχές βόρεια της Ιεράς Μονής Τοπλού για την επαρχία Σητείας. Έγιναν επιλεγµένες επισκέψεις και σε περιοχές στο εσωτερικό της επαρχίας. Επίσης πραγµατοποιήθηκε επίσκεψη στη νήσο Κάσο και την Κάρπαθο προκειµένου να γίνει αξιολόγηση του πληθυσµού της Carlina sitiensis και συλλογή συγκριτικού φυτικού υλικού. Για την επιλογή και τον χαρακτηρισµό των αξιόλογων ειδών χρησιµοποιήθηκαν τα κάτωθι κριτήρια: Γεωγραφική εξάπλωση και κυρίως ενδηµισµός Καθεστώς προστασίας Στα αξιόλογα είδη της χλωρίδας συµπεριλαµβάνονται επίσης τα µη ενδηµικά είδη που απαντώνται στην περιοχή του Σχεδίου τα οποία είτε υπόκεινται σε καθεστώς προστασίας ή η αντιπροσωπευτικότητά τους στην Ελλάδα περιορίζεται στην περιοχή της Κρήτης. Στον Πίνακα καταγράφονται τα αξιόλογα είδη χλωρίδας στην περιοχή του Σχεδίου Ίτανος Γαία όπως αυτά ορίστηκαν παραπάνω, συµπεριλαµβανοµένων και αυτών των υπό προστασία, καθώς και ο χώρος εξάπλωσής τους, ενώ στον Πίνακα παρουσιάζεται το καθεστώς προστασίας/διατήρησης σε Εθνικό και ιεθνές επίπεδο των ειδών αυτών. Πίνακας 5.2-3:Αξιόλογα είδη χλωρίδας της περιοχής του Σχεδίου Ίτανος Γαία και χώρος εξάπλωσής τους α/α Είδος Στενοενδηµικά Είδη που η εξάπλωσή τους στην Κρήτη περιορίζεται στην ευρύτερη περιοχή Ενδηµικά Κρήτης 1. Allium bourgeaui ssp. creticum 2. Anthemis filicaulis 3. Asperula crassula 4. Asperula rigida 5. Bellevalia sitiaca 6. Biarum tenuifolium ssp. idomenaum 7. Campanula creutzburgii 8. Campanula pelviformis ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-40

41 α/α Είδος Στενοενδηµικά Είδη που η εξάπλωσή τους στην Κρήτη περιορίζεται στην ευρύτερη περιοχή 9. Campanula spatulata ssp. filicaulis 10. Carlina diae 11. Ebenus cretica 12. Galium grecum ssp. pseudocanum 13. Muscari spreitzenhoferi 14. Hypericum amblycalyx 15. Petromarula pinnata 16. Phlomis lanata 17. Ricotia cretica 18. Scutellaria sieberi 19. Teucrium alpestre 20. Tulipa cretica Ενδηµικά Κρήτης, Κάσου και Καρπάθου 1. Anthemis ammanthus ssp. paleacea 2. Aristolochia cretica 3. Carlina sitiensis 4. Centaurea raphanina ssp. raphanina 5. Crepis cretica 6. Crepis tybakiensis 7. Cyclamen creticum 8. Limonium sitiacum 9. Ornithogalum creticum 10. Stachys mucronata 11. Teucrium gracile 12. Valeriana assarifolia Ενδηµικά Αιγαίου 1. Allium tardans 2. Arenaria aegaea 3. Asperula tournefortii 4. Crocus boryi ssp. tournefortii 5. Cymbalaria mycrocalyx ssp. dodecanisii 6. Filago aegaea ssp. aegaea 7. Iris ungucularis ssp. cretensis 8. Limonium aucheri 9. Limonium frederici 10. Melica rectiflora 11. Nepeta melissifolia 12. Nigella doerfleri 13. Ruta chalepensis ssp. fumariifolia 14. Salsola aegaea 15. Salsola carpatha 16. Scorzonera cretica 17. Stachys spinosa 18. Teucrium microphyllum ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-41

42 Πίνακας 5.2-4: Καθεστώς προστασίας/διατήρησης των αξιόλογων ειδών χλωρίδας στην περιοχή του Σχεδίου Ίτανος Γαία Ενδηµικά και άλλα είδη DIR 92/43/EOK BERN CITES Καθεστώς προστασίας/διατήρησης EU Red List Π. 67/1981 Red Data Book IUNC EUR 1988 N N N N N N nt nt nt Allium loganum N N N N N N nt nt V Anthemis filicaulis N N N R Y N R R R Asperula N N N R Y N R R R tournefortii Campanula N N N N Y N R R R creutzburgii Carlina diae N (App.I 1992 N V Y V V V V v) Carlina sitiensis N N N R Y N R R R Centaurea N N N N Y N V nt V aegialophila Crepis tybakiensis N N N R Y N R R R Crithopsis delileana N N N N Y N nt nt nt Cyclamen creticum N N? N Y N nt nt nt Hypericum N N N R Y N R R R amblycalyx Limonium frederici N N N N Y N R R R Phlomis lanata N N N N Y N nt nt nt Salsola carpatha N N N R Y N R R R Tulipa cretica N N N N Y N nt nt nt Viola scorpioides N N N N Y N nt nt? ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΠΙΝΑΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ: Υ= Yes (Ναι), Ν = NO (Όχι), R = RARE (Σπάνιο), V = VULNERABLE (Τρωτό), nt: near threatened (σχεδόν κινδυνεύοντα) που έχουν περιληφθεί στον κατάλογο χωρίς προς το παρόν να υπάρχει οποιαδήποτε απειλή για την κατάσταση διατήρησής τους Directive 92/43/EOK: Οδηγία 92/43/EOK του Συµβουλίου, της 21ης Μαΐου 1992, για τη διατήρηση των φυσικών ενδιαιτηµάτων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας BERN Convention: ιεθνής Σύµβαση της Βέρνης (Νόµος 1335/1983). CITES: Convention on International Trade in Endangered Species of wild fauna and flora, Π. 67/1981: Προεδρικό ιάταγµα (ΦΕΚ23Α/ ) περί προστασίας της αυτοφυούς Χλωρίδος και Αγρίας Πανίδος και καθορισµού διαδικασίας συντονισµού και Ελέγχου της Ερεύνης επ' αυτών. Red Data Book: Το κόκκινο βιβλίο των σπάνιων και απειλούµενων φυτών της Ελλάδας (Εκδόσεις WWF, 1995). IUCN: International Union for the Conservation of Nature ( ιεθνής Ένωση για την προστασία της φύσης) Σηµ: Για τα υπόλοιπα φυτά του πίνακα των αξιόλογων ειδών χλωρίδας της περιοχής Σχεδίου δεν υπάρχει καθεστώς προστασίας ή όπου υπάρχει σηµειώνεται απλά µια απροσδιόριστη ένδειξη (nt). Εξαίρεση αποτελεί η Bellevalia sitiaca που χαρακτηρίζεται ως τρωτό στο νέο βιβλίο «Ερυθρών εδοµένων» (2009) IUCN 1993 IUCN World 1993 Εκτός από τα παραπάνω είδη χλωρίδας της περιοχής µελέτης δεν υπάρχουν άλλα που να συµπεριλαµβάνονται στον κατάλογο των CITES και σε Εθνική ή ιεθνή Νοµοθεσία ή άλλους κανονισµούς, όπως Ευρωπαϊκές Οδηγίες, ιεθνείς συµβάσεις (Σύµβαση Βέρνης), κτλ. Με βάση τα προαναφερόµενα και σε συνδυασµό µε βιβλιογραφικά δεδοµένα, και της επί τόπου έρευνας προκύπτει ότι από όλα τα αξιόλογα είδη της χλωρίδας στην ευρύτερη περιοχή µελέτης, τα παρακάτω έντεκα είδη είναι σηµαντικά, προστατεύονται από το Π. 67/1981. Τα είδη αυτά είναι: Asperula crassula, Anthemis filicaulis, Carlina sitiensis, Bellevalia sitiaca, Tulipa cretica, Phlomis lanata, Crithopsis delileana, Viola scorpioides, Centaurea aegialophila, Silene holtzmanii & Phoenix thoephrasti, βλ. ενδεικτικά Εικόνες και ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-42

43 Εικόνα 5.2-3: Asperula crassula Εικόνα 5.2-4: Anthemis filicaulis Συµπερασµατικά και όπως στη συνέχεια αναπτύσσεται στο Κεφάλαιο 6 της παρούσης, µπορεί να αναφερθεί ότι τα σηµαντικά είδη χλωρίδας δεν απειλούνται από το προτεινόµενο Σχέδιο εφόσον αφενός µεν η Αsperula crassula καταγράφεται εκτός περιοχής επέµβασης, η δε Anthemis filicaulis βρίσκεται στη ζώνη εξάπλωσής της σε µεγάλους πληθυσµούς. Η Carlina sitiensis απαντάται σε ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-43

44 όλη την επαρχία Σητείας, ακόµη και στην Κάσο σε αραιούς πληθυσµούς και οι προτεινόµενες επεµβάσεις δεν πρόκειται να επηρεάσουν το φυτικό αυτό είδος Πανίδα Γενικά στοιχεία Η Κρήτη λόγω του µεγάλου αριθµού ειδών φυτών και ζώων που ζουν σ αυτήν θεωρείται ως ένα από τα πιο σηµαντικά hot spot βιοποικιλότητας στον κόσµο. Η βιοποικιλότητα αυτή εντοπίζεται κυρίως στους µεγάλους ορεινούς της όγκους καθώς επίσης και στο δυτικότερό της τµήµα. Οι περιοχές αυτές είναι κατά κανόνα και οι πιο υγρές περιοχές του νησιού. Στη µεγάλη βιοποικιλότητα της Κρήτης δεν συµµετέχουν όλες οι µεγάλες ταξινοµικές οµάδες οµοιόµορφα. Στα φυτά για παράδειγµα που είναι από τις καλύτερα µελετηµένες οµάδες, αναφέρονται περί τα 1700 είδη από τα οποία το 10% είναι ενδηµικά. Για την πανίδα υπάρχει καλή γνώση για τα χερσαία µαλάκια, για τα αρθρόποδα οι γνώσεις µας ποικίλουν ανάλογα µε το τάξο και τέλος για τα σπονδυλωτά οι γνώσεις µας είναι επίσης σε πολύ καλό επίπεδο. Σύµφωνα µε στοιχεία του Μουσείου Φυσικής Ιστορία της Κρήτης, θα µπορούσαµε να πούµε ότι η µεγάλη βιοποικιλότητα και ο ενδηµισµός στην Κρήτη σχετίζονται µε τα ασπόνδυλα όπου ο ενδηµισµός κυµαίνεται από 10% - 60% ενώ για τα αµφίβια, ερπετά και θηλαστικά τόσο η ποικιλότητα όσο και ο ενδηµισµός είναι περιορισµένα. Τα πουλιά τόσο τα µόνιµα όσο και τα µεταναστευτικά κατέχουν ξεχωριστή θέση λόγω αριθµού, σηµασίας για τους οικοτόπους και διαφόρων επιπέδων κινδύνους που αντιµετωπίζουν. Η ευρύτερη περιοχή του Σχεδίου το ΒΑ άκρο της Κρήτης θεωρείται καλά µελετηµένη ως προς τη βιοποικιλότητά της. Αποτελεί ένα υποσύνολο της βιολογικής ποικιλότητας της Κρήτης, χωρίς µεγάλες ιδιαιτερότητες όπου επικρατούν τα πιο θερµόφιλα είδη. Για τους σκοπούς της παρούσας Μελέτης η καταγραφή της πανίδας από την Οµάδα Μελέτης του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Κρήτης, στηρίχθηκε σε βιβλιογραφικά δεδοµένα, δηλαδή διδακτορικές διατριβές, επιστηµονικές εργασίες, µελέτες και εκθέσεις επιστηµονικών προγραµµάτων. Επίσης χρησιµοποιήθηκαν ως δεδοµένα τα αποτελέσµατα της Οικολογικής Μελέτης Βάσης που ολοκληρώθηκε το 2005 και η οποία στηρίχθηκε τόσο σε βιβλιογραφικά δεδοµένα όσο και σε εκτεταµένη έρευνα πεδίου. Επιπρόσθετα χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία από τις συλλογές και τα αρχεία του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης. Οι συλλογές του ΜΦΙΚ που αναφέρονται στην περιοχή έχουν προκύψει µέσα από πολυάριθµες ερευνητικές αποστολές στα τελευταία 20 χρόνια µε άµεσες δειγµατοληψίες και παρατηρήσεις σε ένα πυκνό δίκτυο σταθµών, σε δειγµατοληψίες µε το χέρι, παγιδεύσεις, ηχογραφήσεις καθώς και µε βιοδηλωτικά ίχνη. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-44

45 Αρκετές από τις ερευνητικές αποστολές του ΜΦΙΚ στην περιοχή του ΒΑ άκρου της Κρήτης είχαν ως αντικείµενο την πανιδική µελέτη επιµέρους οικοτόπων, όπως των υγροτόπων της περιοχής, του φοινικόδασους και των γύρω νησίδων. Τα δεδοµένα που υπάρχουν καλύπτουν µε επάρκεια όλες τις οµάδες των σπονδυλωτών, αµφίβια, ερπετά, πτηνά και θηλαστικά και από τα ασπόνδυλα τα χερσαία µαλάκια και αρκετές οµάδες αρθροπόδων Πανίδα στην ευρύτερη περιοχή και στην περιοχή του Σχεδίου Ίτανος Γαία Θηλαστικά Στην ευρύτερη περιοχή της επαρχίας Σητείας εντοπίζονται (σύµφωνα µε τη βιβλιογραφία και παρατηρήσεις που έγιναν) επτά (7) είδη χειροπτέρων από τα τριάντα εννέα (39) της Ευρώπης (33 στην Ελλάδα, 17 στην Κρήτη). Είναι σχεδόν βέβαιο ότι και τα επτά αυτά είδη υπάρχουν στα στενότερα όρια της περιοχής του Σχεδίου. Τα σαρκοφάγα θηλαστικά που εµφανίζονται στην περιοχή του Σχεδίου, όπως φαίνεται από διάφορα ίχνη δραστηριότητας (πατηµασιές, περιττώµατα, υπολείµµατα τροφών, κ.α.) είναι ο Ασβός (Meles meles), το Κουνάβι (Martes foina) και η Νυφίτσα (Mustela nivalis). Από τις µαρτυρίες των ψαράδων επιβεβαιώνεται η παρουσία της Μεσογειακής Φώκιας Monachus monachus στην ευρύτερη περιοχή, αλλά εκτός της περιοχής του Σχεδίου και συγκεκριµένα στην περιοχή της Ναυτικής Βάσης στο ακρωτήριο Σίδερο. Ορισµένες ακτές είναι απόκρηµνες ενώ υπάρχουν και σπηλιές µε υποθαλάσσια πολλές φορές είσοδο που είναι κατάλληλες για ανάπαυση και αναπαραγωγή του είδους αυτού. Οι ακτές αυτές είναι πιθανό να χρησιµοποιούνται από τα ζώα σε συνδυασµό µε τις γύρω βραχονησίδες και τις ακτές στο ακρωτήριο Σίδερο. Ακόµα πολλά είδη κητωδών έχουν παρατηρηθεί στη γύρω θαλάσσια περιοχή. Τα πιο κοινά από αυτά είναι το Ρινοδέλφινο (Tursiops truncatus) και το Ζωνοδέλφινο (Stenella coeruleoalba). Περιστασιακά έχουν παρατηρηθεί και διάφορα άλλα είδη κητωδών ενώ νοτιότερα (σε βαθύτερα νερά και σε απόσταση 5-8km µακριά από τις ακτές) έχουν παρατηρηθεί ακόµα και φυσητήρες (Physeter macrocephalus) (Frantzis et al., 2003). Από τα δεδοµένα που συλλέχθηκαν κατά τη διάρκεια εκπόνησης της Οικολογικής Μελέτης Βάσης (ΜΠΕ, 2005) και τη βιβλιογραφία προκύπτει ο παρακάτω κατάλογος ειδών (Πίνακες 5.2-5, 5.2-6). ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-45

46 Επιστηµονική Ονοµασία Πίνακας 5.2-5: Είδη θηλαστικών στην περιοχή του Σχεδίου Ίτανος Γαία Ελληνική Ονοµασία Οδηγία 92/43 Σύµβαση Βέρνης Σύµβαση Βόννης Κόκκινο Βιβλίο Ενδηµικό Κρήτης Πληθυσµός Εντοµοφάγα (Insectivora) Crocidura suaveolens Κηποµυγαλίδα LC 1 Suncus etruscus Ετρουσκοµυγαλίδα LC Erinaceus roumanicus Σκαντζόχοιρος LC x 2 2 Χειρόπτερα (Chiroptera) Rhinolophus ferrumequinum Τρανορινόλοφος II, IV ΙΙ ΙΙ LC 1 1 Rhinolophus hipposideros Μικρορινόλοφος II, IV ΙΙ ΙΙ LC 1 Β Rhinolophus blasii Ρινόλοφος του II, IV ΙΙ ΙΙ NT 1 1 Blasius Myotis capaccinii Ποδαροµυότιδα II, IV ΙΙ ΙΙ NT 1 Β Miniopterus schreibersii Πτερυγονυχτερίδα II, IV ΙΙ ΙΙ NT 1 1 Pipistrellus kuhlii Λευκονυχτερίδα IV ΙΙ ΙΙ LC 1 1 Tadarida teniotis Νυχτονόµος IV ΙΙ ΙΙ LC 1 1 Λαγόµορφα (Lagomorpha) Lepus europaeus Λαγός III x 1 2 Τρωκτικά (Rodentia) Acomys cahirinus minous Ακανθοποντικός NT 2 1 Apodemus sylvaticus ασοποντικός x 1 1 Mus domesticus (= Mus Σταχτοποντικός 1 1 musculus domesticus) Rattus rattus Μαυροποντικός 1 2 Σαρκοφάγα (Carnivora) Martes foina bunites Κουνάβι III x 2 2 Meles meles arcalus Ασβός III x 2 2 Mustela nivalis Νυφίτσα III x 2 2 Πηγή Πίνακας 5.2-6: Πρόσθετα είδη θηλαστικών στην ευρύτερη περιοχή του ΒΑ άκρου Κρήτης Επιστηµονική Ονοµασία Ελληνική Ονοµασία Οδηγία 92/43 Σύµβαση Βέρνης Σύµβαση Βόννης Κόκκινο Βιβλίο Ενδηµικό Κρήτης Πτερυγιόποδα (Pinnipedia) Monachus monachus Μεσογειακή φώκια ΙΙ/IV II I/II E 2 Κητώδη (Cetacea) Delphinus delphis Κοινό ελφίνι IV II V Β Stenella caeruleoalba Ζωνοδέλφινο IV II V Β Tursiops truncates Ρινοδελφίνο II/IV II 2 Υπόµνηµα Πινάκων Με έντονη γραφή σηµειώνονται τα είδη που θεωρούνται ως σηµαντικά (βλ. Ενότητα της παρούσης) 1: Παγίδευση/ηχογράφηση 2: Άλλες ενδείξεις (άµεσες ή έµµεσες) και προσωπικό αρχείο µελετητή Β: Βιβλιογραφία Οδηγία 92/43/EEC: ΙΙ = Παράρτηµα ΙΙ (Είδη των οποίων η διατήρηση επιβάλλει τον καθορισµό ειδικών ζωνών διατήρησης), IV = Παράρτηµα IV (Είδη που απαιτούν αυστηρή προστασία) Σύµβαση Βέρνης: ιεθνής Σύµβαση της Βέρνης (Νόµος 1335/1983): ΙΙ = Παράρτηµα ΙΙ (Είδη πανίδας υπό αυστηρή προστασία), ΙΙΙ = Παράρτηµα ΙΙΙ (Είδη πανίδας υπό προστασία) Σύµβαση Βόννης: ιεθνής Σύµβαση της Βόννης: Ι = Είδη που κινδυνεύουν µε εξαφάνιση σε όλη ή σε µεγάλο τµήµα της κατανοµής τους, ΙΙ = Είδη που µπορούν να ευνοηθούν από διεθνή συνεργασία για την προστασία και διαχείρισή τους Κόκκινο Βιβλίο: Κόκκινο βιβλίο των απειλούµενων σπονδυλόζωων της Ελλάδας (Καρανδεινός, 1992): Ε = Κινδυνεύοντα, V = τρωτά, R = σπάνια, Κ = ανεπαρκώς γνωστά Ενδηµικό Κρήτης: + = Είδος ενδηµικό της Κρήτης, x = Υποείδος ενδηµικό της Κρήτης, (x) = Ενδηµικό υποείδος στον ελλαδικό χώρο Πληθυσµός: Πληθυσµός στην περιοχή του Σχεδίου ως ποσοστό του συνολικού πληθυσµού του είδους ή του υποείδους στην Ελλάδα µε αισιόδοξη εκτίµηση (ανώτερο πιθανό ποσοστό): 1 = <1%, 2 = 1-10%, 3 = >10%. Πηγή ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-46

47 Τα θηλαστικά της περιοχής του Σχεδίου περιλαµβάνουν κυρίως είδη µε ευρεία διάδοση στην Κρήτη και, τα περισσότερα, στην υπόλοιπη Ελλάδα, αν και αρκετά από αυτά εµφανίζονται ως ενδηµικά υποείδη της Κρήτης (έξι περιπτώσεις). Ο Ακανθοποντικός είναι επίσης αξιοσηµείωτο είδος, µε µοναδική εµφάνιση στον Ελλαδικό χώρο στην Κρήτη. Τα σηµαντικότερα, από πλευράς προστασίας, είδη στην περιοχή του Σχεδίου είναι τα χειρόπτερα (Παράρτηµα IV της Οδηγία 92/43/ EEC, δηλαδή είδη τα οποία απαιτούν αυστηρή προστασία), η Μεσογειακή φώκια (Παράρτηµα IΙ της Οδηγίας 92/43/EEC), είδος προτεραιότητας σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, και τα κητώδη, η παρουσία των οποίων ωστόσο περιορίζεται µόνο στην πελαγική ζώνη εκτός της περιοχής του Σχεδίου Ορνιθοπανίδα Η ευρύτερη περιοχή έρευνας, της οποίας τµήµα αποτελεί η περιοχή του εξεταζόµενου Σχεδίου, όπως ισχύει και για όλο το χώρο του Αιγαίου, βρίσκεται σε έναν από τους µεταναστευτικούς δρόµους των πουλιών της υτικής Παλαιαρκτικής προς την Αφρική και αντίστροφα, και λόγω της γεωγραφικής της θέσης αποτελεί σηµαντικό σταθµό για τα µεταναστευτικά πτηνά. Ιδιαίτερη αξία από αυτή την άποψη έχουν τα υγροτοπικά συστήµατα (µε κύρια εµφάνιση στην ευρύτερη περιοχή εκτός της περιοχής του Σχεδίου σε εκβολές ποταµών και στο Βάι) λόγω της σπανιότητας αυτών των συστηµάτων στην περιοχή του Αιγαίου. Η σηµασία των υγροτοπικών συστηµάτων είναι µεγάλη κατά την ανοιξιάτικη µετανάστευση, όταν υδρόβια ή παρυδάτια πουλιά φτάνουν στην Κρήτη από την Αφρική, έχοντας διασχίσει τη Μεσόγειο και τη Σαχάρα χωρίς αξιόλογη ευκαιρία για ανεφοδιασµό. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι αντίθετα, κατά τη φθινοπωρινή µετανάστευση τα περισσότερα έλη, λίµνες και ποτάµια της περιοχής δε διαθέτουν νερό και για αυτό δεν είναι σήµερα σηµαντικά ως τόποι ανεφοδιασµού για τα υγροτοπικά είδη (κάτι που θα µπορούσε µελλοντικά να αλλάξει προς το καλύτερο µε κατάλληλες διαχειριστικές παρεµβάσεις). Κυρίως όµως η ευρύτερη περιοχή είναι σηµαντική λόγω των νήσων ιονυσάδες, όπου αναπαράγονται µεγάλοι πληθυσµοί από προστατευόµενα είδη, όπως ο Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae) και ο Αρτέµης, (Calonectris diomedea). Αυτό το στοιχείο, σε συνδυασµό µε τη διέλευση των µεταναστευτικών, υπήρξε και ο βασικός λόγος για το χαρακτηρισµό της περιοχής ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας (SPA). Στην Ευρύτερη περιοχή έχουν καταγραφεί 188 είδη πουλιών, τόσο κατά την περίοδο εκπόνησης του ιαχειριστικού Σχεδίου για το Βάι, όσο και κατά τη φάση εκπόνησης της αρχικής Οικολογικής Μελέτης Βάσης του Η έρευνα πεδίου που υλοποιήθηκε από επιστήµονες του ΜΦΙΚ στα πλαίσια της παρούσας µελέτης (καλοκαίρι και φθινόπωρο 2013) επικαιροποίησε την υπάρχουσα πληροφορία και οδήγησε στην ταυτοποίηση κάποιων νέων για την περιοχή ειδών. Στην στενή περιοχή του εξεταζόµενου Σχεδίου έχουν ως σήµερα καταγραφεί 139 είδη πτηνών. Περαιτέρω συστηµατική µελέτη είναι σίγουρο ότι θα αυξήσει σηµαντικά τους παραπάνω αριθµούς, κυρίως µε διερχόµενα µεταναστευτικά είδη. Επίσης είναι πιθανόν κάποια από τα είδη που αναφέρονται για την ευρύτερη περιοχή να εντοπιστούν και στη στενή περιοχή του Σχεδίου. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-47

48 H Βραχοσκαλίδρα, είδος όχι απειλούµενο στην Ευρώπη, που περιγράφεται στην ΜΠΕ του 2005 είναι πολύ σπάνια στην Κρήτη-Ελλάδα και δεν έχει τεκµηριωθεί µε αναφορά στην Ελληνική Επιτροπή Αξιολόγησης Ορνιθολογικών Παρατηρήσεων (ΕΑΟΠ) και για αυτό κρίθηκε ότι δεν θα πρέπει να περιληφθεί στον επισυναπτόµενο πίνακα. Ο Πίνακα χωρίζει τα είδη σε θαλασσόβια µε 4 είδη στην ευρύτερη περιοχή, υδρόβια µε 22 είδη στην ευρύτερη περιοχή και 9 στη στενή περιοχή, υδροβατικά µε 17 είδη στην ευρύτερη περιοχή και 10 στη στενή περιοχή, παρυδάτια µε 23 είδη στην ευρύτερη περιοχή και 8 στη στενή περιοχή, ηµερόβια αρπακτικά µε 24 είδη στην ευρύτερη και στενή περιοχή, νυχτόβια αρπακτικά µε 3 είδη στην ευρύτερη και στενή περιοχή και χερσόβια µε 95 είδη στην ευρύτερη περιοχή και 85 στη στενή περιοχή. Ως προς το καθεστώς παρουσίας έχουµε RB Μόνιµα που φωλιάζουν, SB Καλοκαιρινοί επισκέπτες που φωλιάζουν, WV Χειµωνιάτικοι επισκέπτες, PM Μεταναστευτικά σταθµεύοντα, V σπάνιοι επισκέπτες, A τυχαίοι επισκέπτες. Σε πολλές περιπτώσεις έχουµε περισσότερα του ενός καθεστώτος και χρειάζονται νέα δεδοµένα. Για τα πληθυσµιακά δεδοµένα έχουµε Κοινό (47), Συχνό (67), Σπάνιο (49), Τοπικό (7), Περιστασιακό (18). Παρατηρούνται επίσης 61 είδη του Παραρτήµατος Ι της οδηγίας 79/409 ΕΟΚ, ενώ 55 Είδη είναι στο Κόκκινο Βιβλίο Απειλούµενων Ζώων από τα οποία 5 στην κατηγορία CR, 7 στην κατηγορία EN, 12 στην κατηγορία VU, 8 στην κατηγορία NT, 14 στην κατηγορία LC και 8 στην κατηγορία DD (δεν περιλαµβάνονται µόνιµοι πληθυσµοί υποείδη που αναπαράγονται στην ηπειρωτική Ελλάδα και άλλοι πληθυσµοί εµφανίζονται στην περιοχή όπως το καλαµοτσίχλονο). Τονίζεται εξαρχής ότι κανένα προστατευόµενο ή απειλούµενο είδος δεν φωλεάζει ή αναπαράγεται στη περιοχή του Σχεδίου. Τα όποια τέτοια είδη απατώνται στην περιοχή του Σχεδίου τη χρησιµοποιούν ως περιοχή τροφοληψίας όπως περιγράφεται αναλυτικά κατωτέρω. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-48

49 Πίνακας 5.2-7: Ορνιθοπανίδα στην περιοχή του Σχεδίου (µε ταξινοµική σειρά) Ευρύτ. Στενή Καθεστώς Οδηγία Κόκκινο Είδος Ελληνική Ονοµασία Kατηγορία Πληθυσµός Περιοχή περιοχή Παρουσίας 79/409 Βιβλίο 1 Tadorna tadorna Βαρβάρα Υδρόβιο 1 0 V Περιστασιακό VU 2 Anas penelope Σφυριχτάρι Υδρόβιο 1 0 PM Σπάνιο 3 Anas crecca Κιρκίρι Υδρόβιο 1 1 PM WV Συχνό 4 Anas platyrhynchos Πρασινοκέφαλη Υδρόβιο 1 1 WV PM Συχνό 5 Anas acuta Ψαλίδα Υδρόβιο 1 0 PM Σπάνιο 6 Anas querquedula Σαρσέλα Υδρόβιο 1 1 PM Συχνό VU 7 Anas clypeata Χουλιαρόπαπια Υδρόβιο 1 0 PM WV Σπάνιο 8 Alectoris chukar Νησιώτικη Πέρδικα Χερσόβιο 1 1 RB Συχνό 9 Coturnix coturnix Ορτύκι Χερσόβιο 1 1 PM WV Συχνό 10 Τachybaptus ruficollis Νανοβουτηχτάρι Υδρόβιο 1 1 PM WV Σπάνιο 11 Calonectris diomedea Αρτέµης Θαλασσόβιο 1 0 SB PM Κοινό I* LC 12 Puffinus yelkouan Μύχος Θαλασσόβιο 1 0 SB PM Συχνό I NT 13 Hydrobates pelagicus Υδροβάτης Θαλασσόβιο 1 0 V (rb?) Περιστασιακό I DD 14 Morus bassanus Σούλα Θαλασσόβιο 1 0 V Περιστασιακό 15 Phalacrocorax carbo Κορµοράνος Υδρόβιο 1 1 PM WV Συχνό 16 Phalacrocorax aristotelis Θαλασσοκόρακας Υδρόβιο 1 1 RB Συχνό I* NT 17 Pelecanus onocrotalus Ροδοπελεκάνος Υδρόβιο 1 0 V Περιστασιακό I VU 18 Ixobrychus minutus Μικροτσικνιάς Υδροβατικό 1 0 PM Συχνό I LC 19 Nycticorax nycticorax Νυχτοκόρακας Υδροβατικό 1 1 PM Συχνό I NT 20 Ardeola ralloides Κρυπτοτσικνιάς Υδροβατικό 1 1 PM Συχνό I VU 21 Bubulcus ibis Γελαδάρης Υδροβατικό 1 0 PM WV Σπάνιο 22 Egretta garzetta Λευκοτσικινιάς Υδροβατικό 1 1 PM WV Συχνό I LC 23 Ardea alba Αργυροτσικινιάς Υδροβατικό 1 1 PM Σπάνιο I VU 24 Ardea cinerea Σταχτοτσικνιάς Υδροβατικό 1 1 PM WV Κοινό 25 Ardea purpurea Πορφυροτσικνιάς Υδροβατικό 1 1 PM Συχνό I EN 26 Ciconia ciconia Λευκός Πελαργός Υδροβατικό 1 1 PM Σπάνιο I VU 27 Plegadis falcinellus Χαλκόκοτα Υδροβατικό 1 1 PM Σπάνιο I CR 28 Platalea leucorodia Χουλιαροµύτα Υδροβατικό 1 0 V Περιστασιακό I VU 29 Phoenicopterus roseus Φοινικόπτερο Υδροβατικό 1 0 V Περιστασιακό I LC 30 Pernis apivorus Σφηκιάρης Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM Κοινό I* LC 31 Milvus migrans Τσίφτης Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM WV Σπάνιο I CR 32 Milvus milvus Ψαλιδιάρης Ηµ. Αρπακτικό 1 1 V Περιστασιακό I DD 33 Gypaetus barbatus Γυπαετός Ηµ. Αρπακτικό 1 1 V Περιστασιακό I CR 34 Gyps fulvus Όρνιο Ηµ. Αρπακτικό 1 1 V Συχνό I CR 35 Circaetus gallicus Φιδαετός Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM Συχνό I NT 36 Circus aeruginosus Καλαµόκιρκος Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM WV Κοινό I* VU 37 Circus cyaneus Χειµωνόκιρκος Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM WV Συχνό I* 38 Circus macrourus Στεπόκιρκος Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM Σπάνιο I* DD 39 Circus pygargus Λιβαδόκιρκος Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM Συχνό I* CR 40 Accipiter nisus Ξεφτέρι Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM WV Κοινό 41 Accipiter brevipes Σαΐνι Ηµ. Αρπακτικό? pm?? I 42 Buteo buteo Γερακίνα Ηµ. Αρπακτικό 1 1 RB PM WV Κοινό 43 Buteo rufinus Αετογερακίνα Ηµ. Αρπακτικό 1 1 RB PM Συχνό I* VU 44 Aquila pomarina Κραυγαετός Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM Σπάνιο I* EN 45 Aquila chrysaetos Χρυσαετός Ηµ. Αρπακτικό 1 1 (rb?) Σπάνιο I* EN 46 Aquila pennata Γερακαετός Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM WV Συχνό I* EN 47 Falco naumanni Κιρκινέζι Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM Σπάνιο I* VU 48 Falco tinnunculus Βραχοκιρκίνεζο Ηµ. Αρπακτικό 1 1 RB PM WV Κοινό 49 Falco vespertinus Μαυροκιρκίνεζο Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM Συχνό I* DD 50 Falco columbarius Νανογέρακο Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM WV Σπάνιο I 51 Falco subbuteo ενδρογέρακο Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM Σπάνιο I 52 Falco eleonorae Μαυροπετρίτης Ηµ. Αρπακτικό 1 1 SB PM Κοινό I* LC 53 Falco peregrinus Πετρίτης Ηµ. Αρπακτικό 1 1 RB PM Συχνό I* LC 54 Rallus aquaticus Νεροκοτσέλα Υδροβατικό 1 0 PM Τοπικό 55 Porzana porzana Στικτοπουλάδα Υδροβατικό 1 0 PM Τοπικό I DD 56 Porzana parva Μικροπουλάδα Υδροβατικό 1 0 PM Τοπικό I 57 Crex crex Ορτυγοµάνα Υδροβατικό 1 1 V Περιστασιακό I* DD 58 Gallinula chloropus Νερόκοτα Υδροβατικό 1 1 RB? PM WV Συχνό 59 Fulica atra Φαλαρίδα Υδρόβιο 1 0 PM WV Σπάνιο 60 Himantopus himantopus Καλαµοκανάς Παρυδάτιο 1 0 PM Σπάνιο I LC 61 Burhinus oedicnemus Πετροτουρλίδα Παρυδάτιο 1 1 SB PM WV? Τοπικό I* NT 62 Charadrius dubius Ποταµοσφυριχτής Παρυδάτιο 1 1 SB PM Συχνό ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-49

50 Πίνακας 5.2-7: Ορνιθοπανίδα στην περιοχή του Σχεδίου (µε ταξινοµική σειρά) Ευρύτ. Στενή Καθεστώς Οδηγία Κόκκινο Είδος Ελληνική Ονοµασία Kατηγορία Πληθυσµός Περιοχή περιοχή Παρουσίας 79/409 Βιβλίο 1 Tadorna tadorna Βαρβάρα Υδρόβιο 1 0 V Περιστασιακό VU 2 Anas penelope Σφυριχτάρι Υδρόβιο 1 0 PM Σπάνιο 3 Anas crecca Κιρκίρι Υδρόβιο 1 1 PM WV Συχνό 4 Anas platyrhynchos Πρασινοκέφαλη Υδρόβιο 1 1 WV PM Συχνό 5 Anas acuta Ψαλίδα Υδρόβιο 1 0 PM Σπάνιο 6 Anas querquedula Σαρσέλα Υδρόβιο 1 1 PM Συχνό VU 7 Anas clypeata Χουλιαρόπαπια Υδρόβιο 1 0 PM WV Σπάνιο 8 Alectoris chukar Νησιώτικη Πέρδικα Χερσόβιο 1 1 RB Συχνό 9 Coturnix coturnix Ορτύκι Χερσόβιο 1 1 PM WV Συχνό 10 Τachybaptus ruficollis Νανοβουτηχτάρι Υδρόβιο 1 1 PM WV Σπάνιο 11 Calonectris diomedea Αρτέµης Θαλασσόβιο 1 0 SB PM Κοινό I* LC 12 Puffinus yelkouan Μύχος Θαλασσόβιο 1 0 SB PM Συχνό I NT 13 Hydrobates pelagicus Υδροβάτης Θαλασσόβιο 1 0 V (rb?) Περιστασιακό I DD 14 Morus bassanus Σούλα Θαλασσόβιο 1 0 V Περιστασιακό 15 Phalacrocorax carbo Κορµοράνος Υδρόβιο 1 1 PM WV Συχνό 16 Phalacrocorax aristotelis Θαλασσοκόρακας Υδρόβιο 1 1 RB Συχνό I* NT 17 Pelecanus onocrotalus Ροδοπελεκάνος Υδρόβιο 1 0 V Περιστασιακό I VU 18 Ixobrychus minutus Μικροτσικνιάς Υδροβατικό 1 0 PM Συχνό I LC 19 Nycticorax nycticorax Νυχτοκόρακας Υδροβατικό 1 1 PM Συχνό I NT 20 Ardeola ralloides Κρυπτοτσικνιάς Υδροβατικό 1 1 PM Συχνό I VU 21 Bubulcus ibis Γελαδάρης Υδροβατικό 1 0 PM WV Σπάνιο 22 Egretta garzetta Λευκοτσικινιάς Υδροβατικό 1 1 PM WV Συχνό I LC 23 Ardea alba Αργυροτσικινιάς Υδροβατικό 1 1 PM Σπάνιο I VU 24 Ardea cinerea Σταχτοτσικνιάς Υδροβατικό 1 1 PM WV Κοινό 25 Ardea purpurea Πορφυροτσικνιάς Υδροβατικό 1 1 PM Συχνό I EN 26 Ciconia ciconia Λευκός Πελαργός Υδροβατικό 1 1 PM Σπάνιο I VU 27 Plegadis falcinellus Χαλκόκοτα Υδροβατικό 1 1 PM Σπάνιο I CR 28 Platalea leucorodia Χουλιαροµύτα Υδροβατικό 1 0 V Περιστασιακό I VU 29 Phoenicopterus roseus Φοινικόπτερο Υδροβατικό 1 0 V Περιστασιακό I LC 30 Pernis apivorus Σφηκιάρης Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM Κοινό I* LC 31 Milvus migrans Τσίφτης Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM WV Σπάνιο I CR 32 Milvus milvus Ψαλιδιάρης Ηµ. Αρπακτικό 1 1 V Περιστασιακό I DD 33 Gypaetus barbatus Γυπαετός Ηµ. Αρπακτικό 1 1 V Περιστασιακό I CR 34 Gyps fulvus Όρνιο Ηµ. Αρπακτικό 1 1 V Συχνό I CR 35 Circaetus gallicus Φιδαετός Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM Συχνό I NT 36 Circus aeruginosus Καλαµόκιρκος Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM WV Κοινό I* VU 37 Circus cyaneus Χειµωνόκιρκος Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM WV Συχνό I* 38 Circus macrourus Στεπόκιρκος Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM Σπάνιο I* DD 39 Circus pygargus Λιβαδόκιρκος Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM Συχνό I* CR 40 Accipiter nisus Ξεφτέρι Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM WV Κοινό 41 Accipiter brevipes Σαΐνι Ηµ. Αρπακτικό? pm?? I 42 Buteo buteo Γερακίνα Ηµ. Αρπακτικό 1 1 RB PM WV Κοινό 43 Buteo rufinus Αετογερακίνα Ηµ. Αρπακτικό 1 1 RB PM Συχνό I* VU 44 Aquila pomarina Κραυγαετός Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM Σπάνιο I* EN 45 Aquila chrysaetos Χρυσαετός Ηµ. Αρπακτικό 1 1 (rb?) Σπάνιο I* EN 46 Aquila pennata Γερακαετός Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM WV Συχνό I* EN 47 Falco naumanni Κιρκινέζι Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM Σπάνιο I* VU 48 Falco tinnunculus Βραχοκιρκίνεζο Ηµ. Αρπακτικό 1 1 RB PM WV Κοινό 49 Falco vespertinus Μαυροκιρκίνεζο Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM Συχνό I* DD 50 Falco columbarius Νανογέρακο Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM WV Σπάνιο I 51 Falco subbuteo ενδρογέρακο Ηµ. Αρπακτικό 1 1 PM Σπάνιο I 52 Falco eleonorae Μαυροπετρίτης Ηµ. Αρπακτικό 1 1 SB PM Κοινό I* LC 53 Falco peregrinus Πετρίτης Ηµ. Αρπακτικό 1 1 RB PM Συχνό I* LC 54 Rallus aquaticus Νεροκοτσέλα Υδροβατικό 1 0 PM Τοπικό 55 Porzana porzana Στικτοπουλάδα Υδροβατικό 1 0 PM Τοπικό I DD 56 Porzana parva Μικροπουλάδα Υδροβατικό 1 0 PM Τοπικό I 57 Crex crex Ορτυγοµάνα Υδροβατικό 1 1 V Περιστασιακό I* DD 58 Gallinula chloropus Νερόκοτα Υδροβατικό 1 1 RB? PM WV Συχνό 59 Fulica atra Φαλαρίδα Υδρόβιο 1 0 PM WV Σπάνιο 60 Himantopus himantopus Καλαµοκανάς Παρυδάτιο 1 0 PM Σπάνιο I LC 61 Burhinus oedicnemus Πετροτουρλίδα Παρυδάτιο 1 1 SB PM WV? Τοπικό I* NT 62 Charadrius dubius Ποταµοσφυριχτής Παρυδάτιο 1 1 SB PM Συχνό ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-49

51 Είδος Ελληνική Ονοµασία Kατηγορία Ευρύτ. Περιοχή Στενή περιοχή Καθεστώς Παρουσίας 63 Charadrius hiaticula Αµµοσφυριχτής Παρυδάτιο 1 0 PM Σπάνιο 64 Pluvialis squatarola Αργυροπούλι Παρυδάτιο 1 0 PM Σπάνιο 65 Calidris minuta Νανοσκαλίδρα Παρυδάτιο 1 1 PM Συχνό 66 Calidris temminckii Σταχτιά Νανοσκαλίδρα Παρυδάτιο 1 0 PM Σπάνιο 67 Calidris ferruginea ρεπανοσκαλίδρα Παρυδάτιο 1 0 PM Συχνό 68 Calidris maritima Βραχοσκαλίδρα Παρυδάτιο? a?? 69 Calidris alpina Λασποσκαλίδρα Παρυδάτιο 1 0 PM WV Συχνό Πληθυσµός 70 Limicola falcinellus Ραβδοσκαλίδρα Παρυδάτιο 1 0 V Περιστασιακό 71 Philomachus pugnax Μαχητής Παρυδάτιο 1 1 PM Συχνό I 72 Gallinago gallinago Μπεκατσίνι Παρυδάτιο 1 0 PM WV Συχνό 73 Gallinago media ιπλοµπεκάτσινο Παρυδάτιο 1 0 PM Σπάνιο I DD 74 Scolopax rusticola Μπεκάτσα Παρυδάτιο 1 1 WV Σπάνιο 75 Limosa limosa Λιµόζα Παρυδάτιο 1 0 PM Σπάνιο 76 Tringa erythropus Μαυρότρυγγας Παρυδάτιο 1 0 PM Σπάνιο 77 Tringa totanus Κοκκινοσκέλης Παρυδάτιο 1 0 PM Συχνό 78 Tringa stagnatilis Βαλτότρυγγας Παρυδάτιο 1 0 PM Σπάνιο 79 Tringa nebularia Πρασινοσκέλης Παρυδάτιο 1 0 PM Συχνό 80 Tringa ochropus ασότρυγγας Παρυδάτιο 1 1 PM WV Συχνό 81 Tringa glareola Λασπότρυγγας Παρυδάτιο 1 1 PM Κοινό I* LC 82 Actitis hypoleucos Ακτίτης Παρυδάτιο 1 1 PM WV Κοινό 83 Arenaria interpres Χαλικοκυλιστής Παρυδάτιο 1 0 PM Σπάνιο 84 Chroicocephalus ridibundus Καστανοκέφαλος Γλάρος Υδρόβιο 1 0 PM WV Συχνό 85 Larus melanocephalus Μαυροκέφαλος Γλάρος Υδρόβιο 1 0 PM WV Σπάνιο I* EN 86 Larus audouinii Αιγαιόγλαρος Υδρόβιο 1 1 SB RB PM Σπάνιο I* VU 87 Larus fuscus Μελανόγλαρος Υδρόβιο 1 0 PM WV Σπάνιο Ασηµόγλαρος της 88 Larus michahellis Μεσογείου Υδρόβιο 1 1 RB WV Κοινό Ασηµόγλαρος της 89 Larus cachinnans Κασπίας Υδρόβιο 1 0 PM WV Συχνό 90 Sterna sandvicensis Χειµωνογλάρονο Υδρόβιο 1 1 PM WV Συχνό I* VU 91 Chlidonias hybrida Μουστακογλάρονο Υδρόβιο 1 0 PM Σπάνιο I EN 92 Chlidonias niger Μαυρογλάρονο Υδρόβιο 1 0 PM Σπάνιο I EN 93 Chlidonias leucopterus Αργυρογλάρονο Υδρόβιο 1 0 PM Σπάνιο 94 Columba livia Αγριοπερίστερο Χερσόβιο 1 1 RB Κοινό 95 Columba palumbus Φάσσα Χερσόβιο 1 1 RB Σπάνιο 96 Streptopelia decaocto εκαοχτούρα Χερσόβιο 1 1 RB Τοπικό 97 Streptopelia turtur Τρυγόνι Χερσόβιο 1 1 SB PM Συχνό 98 Streptopelia orientalis Ασιατικό Τρυγόνι Χερσόβιο 1 0 A Περιστασιακό 99 Cuculus canorus Κούκος Χερσόβιο 1 1 PM Συχνό 100 Tyto alba Τυτώ Νυκ. Αρπακτικό 1 1 RB Συχνό 101 Otus scops Γκιώνης Νυκ. Αρπακτικό 1 1 RB PM WV? Συχνό 102 Asio otus Νανόµπουφος Νυκ. Αρπακτικό 1 1 RB PM Σπάνιο 103 Caprimulgus europaeus Γιδοβύζι Χερσόβιο 1 1 SB PM Συχνό I* LC 104 Apus apus Μαυροσταχτάρα Χερσόβιο 1 1 SB PM Κοινό 105 Apus pallidus Ωχροσταχτάρα Χερσόβιο 1 1 PM (sb?) Συχνό 106 Apus melba Βουνοσταχτάρα Χερσόβιο 1 1 SB PM Κοινό 107 Alcedo atthis Αλκυόνα Χερσόβιο 1 1 PM WV Κοινό I* DD 108 Merops apiaster Μελισσοφάγος Χερσόβιο 1 1 PM Συχνό 109 Upupa epops Τσαλαπετεινός Χερσόβιο 1 1 PM (sb?) Συχνό 110 Jynx torquilla Στραβολαίµης Χερσόβιο 1 1 PM Συχνό 111 Calandrella brachydactyla Μικρογαλιάντρα Χερσόβιο 1 1 PM (sb?) Συχνό I* 112 Galerida cristata Κατσουλιέρης Χερσόβιο 1 1 RB Κοινό 113 Lullula arborea ενδροσταρήθρα Χερσόβιο 1 1 (rb?) WV Σπάνιο I* LC 114 Alauda arvensis Σταρήθρα Χερσόβιο 1 1 WV PM Κοινό 115 Riparia riparia Οχθοχελίδονο Χερσόβιο 1 1 PM Συχνό 116 Ptyonoprogne rupestris Βραχοχελίδονο Χερσόβιο 1 1 (rb?) WV Συχνό 117 Delichon urbicum Σπιτοχελίδονο Χερσόβιο 1 1 PM Κοινό 118 Hirundo rustica Σταυλοχελίδονο Χερσόβιο 1 1 PM (sb?) Κοινό 119 Cecropis daurica Μιλτοχελίδονο Χερσόβιο 1 1 PM (sb?) Συχνό 120 Anthus campestris Ωχροκελάδα Χερσόβιο 1 1 PM (sb?) Συχνό I* LC 121 Anthus trivialis ενδροκελάδα Χερσόβιο 1 1 PM WV Συχνό 122 Anthus pratensis Λιβαδοκελάδα Χερσόβιο 1 1 WV PM Κοινό 123 Anthus cervinus Κοκκινοκελάδα Χερσόβιο 1 1 PM WV Σπάνιο 124 Anthus spinoletta Νεροκελάδα Χερσόβιο 1 0 WV Σπάνιο Οδηγία 79/409 Κόκκινο Βιβλίο ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-50

52 Με βάση τον παραπάνω πίνακα και τις προβλέψεις της Οδηγίας για την προστασία των άγριων πτηνών, καταγράφονται 37 είδη πτηνών του Παραρτήµατος Ι που χρησιµοποιούν την περιοχή της ΖΕΠ σε τακτική βάση. Συνεπώς οι οικολογικές τους απαιτήσεις θα πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την εξέταση του βαθµού στον οποίο το εξεταζόµενο Σχέδιο επηρεάζει την οικολογική ακεραιότητά της ΖΕΠ. Στα είδη αυτά περιλαµβάνονται και τα δύο είδη χαρακτηρισµού της ΖΕΠ, δηλαδή ο µαυροπετρίτης και το κιρκινέζι. Σαφώς θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι απαιτήσεις των διερχόµενων ειδών που χρησιµοποιούν τη ΖΕΠ ως σταθµό ανεφοδιασµού, κατά την εαρινή και φθινοπωρινή µετανάστευση. Η αξία της εξεταζόµενης περιοχής για τα πτηνά σχετίζεται κυρίως µε την υποστήριξη των µεταναστευτικών πτηνών, κατά την εαρινή και τη φθινοπωρινή µετανάστευση, ως ενδιάµεσος σταθµός ανεφοδιασµού. Με βάση αυτό το χαρακτηριστικό η ΖΕΠ είναι σηµαντική για την υποστήριξη των γειτονικών και εκτός της περιοχής του Σχεδίου, ιδιαίτερα αξιόλογων για τα ελληνικά και διεθνή δεδοµένα αποικιών µαυροπετρίτη, που χρησιµοποιούν την περιοχή ως πεδίο τροφοληψίας, αξιοποιώντας την παρουσία σε αυτήν των µεταναστευτικών στρουθιόµορφων που αποτελούν τη βασική του λεία στις αρχές του φθινοπώρου, περίοδο που συµπίπτει µε την ανατροφή των νεοσσών του µαυροπετρίτη. Πέραν αυτής της κύριας αξίας, η περιοχή έχει σηµασία ως βιότοπος στάθµευσης και ξεκούρασης για µεταναστευτικά είδη των υγροτοπικών οικοσυστηµάτων, για µεταναστευτικά αρπακτικά είδη, καθώς και για αναπαραγόµενα θαλασσοπούλια όπως ο θαλασσοκόρακας που φωλιάζει σε θέσεις της ακτογραµµής, ο αιγαιόγλαρος και ο αρτέµης που φωλιάζουν σε γειτονικές περιοχές και χρησιµοποιούν το θαλάσσιο χώρο γύρω από την εξεταζόµενη περιοχή για την τροφοληψία τους. Ιδίως τα λιβάδια Ποσειδωνίας που τουλάχιστον στην περίπτωση του αιγαιόγλαρου και του θαλασσοκόρακα θεωρούνται κύριος βιότοπος διατροφής. Σε ότι αφορά σε αναπαραγόµενα είδη, η περιοχή δεν θα µπορούσε να θεωρηθεί ιδιαίτερα αξιόλογη ούτε σε εθνικό επίπεδο, ούτε σε επίπεδο γεωγραφικής περιφέρειας, αφού οι πληθυσµοί των ειδών που φιλοξενούνται σε αυτήν δεν είναι τέτοιοι που να επιτρέπουν µια τέτοια εκτίµηση. Συνοψίζοντας, η ορνιθοπανίδα στην περιοχή του Σχεδίου είναι αρκετά πλούσια σε αριθµό ειδών αλλά η αξία της περιορίζεται κυρίως ως τόπος ανεφοδιασµού για τα µεταναστευτικά και τροφοληψίας για τα αρπακτικά που φωλιάζουν στην ευρύτερη περιοχή εκτός ΖΕΠ και περιοχής εξεταζόµενου σχεδίου. Με βάση τα διαθέσιµα στοιχεία, σε αντίθεση µε την ευρύτερη περιοχή, η ορνιθοπανίδα της περιοχής του Σχεδίου δεν εµφανίζει κάποια αξιόλογη ιδιαιτερότητα πέρα από το γεγονός ότι αποτελεί σηµαντικό σταθµό κατά τη µετανάστευση, όπως όµως συµβαίνει για µεγάλο µέρος του Ελλαδικού χώρου. Σε ότι αφορά στα λίγα αναπαραγόµενα είδη, εκτιµάται ότι το Σχέδιο δεν θα προκαλέσει σηµαντικές ή µη αναστρέψιµες επιπτώσεις σε αυτά βλ. Κεφάλαιο 6 της παρούσας. Αντίθετα, εκτιµάται ότι στο πλαίσιο µιας σωστά εστιασµένης δέσµης µέτρων ενεργής διαχείρισης των ενδιαιτηµάτων του τόπου, µπορούν να αµβλυνθούν ή και να αντιστραφούν οι όποιες αρνητικές επιπτώσεις στα αναπαραγόµενα είδη, καθώς και να υπάρξει σαφής βελτίωση της υφιστάµενης αξίας του τόπου για τα διερχόµενα µεταναστευτικά. Τέτοιου τύπου εξειδικευµένες παρεµβάσεις θα πρέπει ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-52

53 να περιγραφούν αναλυτικά στο στάδιο της ΜΠΕ, όταν και θα συγκεκριµενοποιηθούν τα χαρακτηριστικά του εξεταζόµενου Σχεδίου Αµφίβια - Ερπετά Στην περιοχή µελέτης κατεγράφησαν δύο είδη αµφιβίων από τα 23 είδη που υπάρχουν στην Ελλάδα, και εννέα είδη ερπετών από τα 64 που υπάρχουν στην Ελλάδα. Σύµφωνα µε το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούµενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας, τρία από αυτά τα είδη κατατάσσονται σε κατηγορία κινδύνου: Στην κατηγορία τρωτών (VU) υπάγεται η το κλωστιδάκι (Podarcis cretensis) ενώ στην κατηγορία κινδυνευόντων ο κρητικός βάτραχος (Pelophylax cretensis) και η θαλάσσια χελώνα Caretta caretta. Σε ότι αφορά στο κλωστιδάκι (Podarcis cretensis) δεν θα επηρεαστεί από το Σχέδιο αφού οι πληθυσµοί του βρίσκονται στις βραχονησίδες της ευρύτερης περιοχής και όχι στην περιοχή του Σχεδίου. Ο κρητικός βάτραχος (Pelophylax cretensis) εντοπίζεται σε µικρές εκτάσεις επιφανειακού γλυκού νερού που υπάρχουν στην περιοχή. Αυτές, παρά το µικρό τους µέγεθος παίζουν πολύ σηµαντικό ρόλο για πολλά είδη πανίδας και χλωρίδας της περιοχής. Συνεπώς, συζητώντας και προτείνοντας µέτρα για την προστασία του βατράχου, φροντίζουµε µέσω της προστασίας του ενδιαιτήµατός του για σηµαντικό τµήµα της βιοποικιλότητας που εντοπίζεται στην περιοχή (δες παρακάτω υπό την παράγραφο Ενδιαιτήµατα συνδεδεµένα µε τη µόνιµη ή παροδική εµφάνιση γλυκού νερού). Σχετικά µε τη χελώνα Caretta caretta αναφέρεται ότι υπάρχει ένας σηµαντικός αριθµός παραλιών ωοτοκίας της χελώνας στην Κρήτη (Margaritoulis et al., 1995). Οι βασικές παραλίες ωοτοκίας και στις οποίες διεξάγονται προγράµµατα καταγραφής των αναπαραγωγικών δραστηριοτήτων και προστασίας των φωλιών, αλλά γίνεται ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού βρίσκονται στο Ρέθυµνο και στα Χανιά (βόρεια ακτογραµµή της Κρήτης) αλλά και στον κόλπο της Μεσσαράς (νότια ανατολικά) (Ligdopoulou et al. 1994, Margaritoulis 1998 και 2000, Irvin et al. 1998). Ετησίως κατά µέσο όρο 114,9 φωλιές κατασκευάζονται στις παραλίες των Χανίων, 387,3 στις παραλίες του Ρεθύµνου και 53,5 στο κόλπο της Μεσσαράς (Margaritoulis et al., 2003). Σε σχετική έρευνα (Margaritoulis et al., 1995) που παρουσιάσθηκε στο συνέδριο της National Oceanic and Atmospheric Agency διερευνήθηκε η χρήση άλλων παραλίων ωοτοκίας στην Κρήτη, εκτός από τις 3 προαναφερθείσες. Σύµφωνα πάντα µε την παραπάνω έρευνα διαπιστώθηκε ότι και άλλες αµµώδεις παραλίες του νησιού γίνονται αποδέκτες των αναπαραγωγικών δραστηριοτήτων θηλυκών ατόµων, ωστόσο ποσοτικά στοιχεία για την κατάλληλη τεκµηρίωση σχετικά µε τη σηµαντικότητα αυτών είναι περιορισµένα. Η χελώνα Caretta caretta παρατηρείται στην πελαγική ζώνη γύρω από την περιοχή του Σχεδίου και έχει εµφανιστεί στο παρελθόν στον όρµο Κουρεµένος και στο Βάι που είναι η µόνες αµµώδεις παραλίες της ευρύτερης και βρίσκονται εκτός της περιοχής του Σχεδίου. Η επιτόπου έρευνα και οι ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-53

54 συνεντεύξεις µε ντόπιους δεν επιβεβαίωσαν ότι το είδος αναπαράγεται στις παραπάνω παραλίες σήµερα. Οι υπόλοιπες παραλίες στην ευρύτερη περιοχή του Σχεδίου δεν είναι κατάλληλες για την ωοτοκία του είδους. Στον Πίνακα παρουσιάζονται όλα τα είδη αµφιβίων και ερπετών που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή του Σχεδίου, το νοµικό καθεστώς προστασίας τους στην Ελλάδα, την Ευρωπαϊκή Ένωση και διεθνώς, καθώς και ο χαρακτηρισµός τους σύµφωνα µε το Κόκκινο Βιβλίο των απειλούµενων σπονδυλοζώων της Ελλάδας (Καρανδεινός, 1992). Ο Πίνακας παρουσιάζει είδη ερπετών στην ευρύτερη περιοχή του Σχεδίου. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-54

55 Eπιστηµονική ονοµασία Ελληνική ονοµασία Πίνακας 5.2-8: Είδη αµφιβίων και ερπετών στην περιοχή του Σχεδίου Ίτανος Γαία Οδηγία 92/43 Σύµβαση Βέρνης Σύµβαση Βόννης Κόκκινο Βιβλίο Ενδηµικό Πληθ. Ευρύτερη περιοχή ΕΡΠΕΤΑ Hemidactylus turcicus Κολλητήρι, Σαµιαµίδι ΙΙΙ LC ,B Lacerta trilineata Πράσινη σαύρα IV ΙΙΙ LC (x) ,B Podarcis cretensis Αιγαιόσαυρα IV ΙΙΙ VU (x) 1 + 1,B Chalcides occelatus LC + + Hierophis gemonensis ενδρογαλιά IV ΙΙΙ LC (x) ,B Natrix tessellata Νερόφιδο LC Mediodactylus kotschyi LC 1 + Zamenis situla Σπιτόφιδο ΙΙ II LC ,B Telescopus fallax Αγιόφιδο IV ΙΙΙ LC (x) ,B ΑΜΦΙΒΙΑ Bufo viridis Πράσινος φρύνος IV II LC ,B Pelophylax cretensis Κρητικός Λιµνοβάτραχος III EN ,B Υπόµνηµα = Παρούσα µελέτη και προσωπικό αρχείο µελετητή Β = Βιβλιογραφία Περιοχή Σχεδίου Πηγή ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-55

56 Πίνακας 5.2-9: Πρόσθετα είδη ερπετών στην ευρύτερη περιοχή του Σχεδίου Ίτανος Γαία Επιστηµονική Ονοµασία Ελληνική Ονοµασία Οδηγία 92/43 Σύµβαση Βέρνης Σύµβαση Βόννης Κόκκινο Βιβλίο Ερπετά Caretta caretta Χελώνα Καρέττα ΙΙ ΙΙ E Ενδηµικό Τα αµφίβια και ερπετά της περιοχής του Σχεδίου αποτελούνται από είδη µε ευρεία διάδοση στην Κρήτη (και την υπόλοιπη Ελλάδα). Ο πληθυσµός των ειδών αυτών εντός της περιοχής του Σχεδίου είναι απίθανο να επηρεαστεί σηµαντικά από το προτεινόµενο Σχέδιο Ασπόνδυλα Στον Πίνακα , παρουσιάζονται τα χερσαία µαλάκια της περιοχής, σηµειώνοντας το κατά πόσο είναι ενδηµικά της περιοχής ή της Κρήτης και αν γίνεται αναφορά γι αυτά στο Κόκκινο βιβλίο των απειλούµενων ειδών πανίδας της Ελλάδας. Κανένα από τα είδη αυτά δεν αναφέρεται σε διεθνής συµβάσεις ή στην οδηγία 92/43 της EEC. Η πλειονότητα των δεδοµένων έχει προέλθει από τη διδακτορική διατριβή «Βιογεωγραφία των χερσαίων µαλακίων στο νότιο αιγαιακό τόξο» από την Κ. Βαρδινογιάννη, 1994, Ph. D. Thesis, Univ. of Athens, pp.330. Πίνακας : Χερσαία µαλάκια της περιοχής του ΒΑ άκρου της Κρήτης ΕΙ ΟΣ ΕΝ ΗΜΙΚΟ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΡΗΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Albinaria teres Χ Cantareus apertus Cantareus aspersus Cecilioides acicula Cecilioides tumulorum Cernuella virgata Deroceras minoicum Χ Endangered Eobania vermiculata Eopolita protensa Granopupa granum Mastus butoti Χ Mastus itanosensis Χ Mastus sitiensis Χ Metafruticicola lectus Χ Metafruticicola noverca Metafruticicola pellita Orculella cretiminuta Χ Orculella critica Oxychilus aegopinoides Χ Critically endangered Oxychilus minoicus Χ Pseudoxerophila bathytera Rumina decollata Truncatellina rothi Vitrea contracta Xerocrassa amphiconus Χ Xerocrassa cretica ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-56

57 ΕΙ ΟΣ Xerocrassa mesostena Xerocrassa siderensis Xeromunda candiota ΕΝ ΗΜΙΚΟ ΚΡΗΤΗΣ Χ Χ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Στον Πίνακα , παρουσιάζονται τα αρθρόποδα της περιοχής, ο βαθµός ενδηµισµού τους και αν αναφέρονται στο Κόκκινο Βιβλίο των απειλούµενων ειδών της Ελλάδας. Η πλειονότητα των δεδοµένων έχει προκύψει από τις διδακτορικές διατριβές του Α. Τριχά «Οικολογία και βιογεωγραφία των εδαφικών κολεοπτέρων στο νότιο Αιγαίο, µε έµφαση στη σύνθεση, εποχιακή και βιοτοπική διαφοροποίηση και ζωογεωγραφία των οικογενειών Carabidae και Tenebrionidae, 1997 Ph. D. Thesis, Univ. of Crete, pp.510» του Σ. Σηµαιάκη «Συστηµατική, βιογεωγραφία και στοιχεία οικολογίας των χειλοπόδων του νοτίου Αιγαίου. 2005, Ph. D. Thesis, Univ. of Crete, pp.421» και της Μ. Χατζάκη «Η εδαφική αραχνοπανίδα της Κρήτης (Οικογένεια GNARHOSIDAE): συστηµατική, οικολογία και βιογεωγραφία. 2003, Ph. D. Thesis, Univ. of Crete, pp.452». Πίνακας : Αρθρόποδα της περιοχής του ΒΑ άκρου της Κρήτης ΟΜΑ Α ΑΡΑΧΝΕΣ (Aranea) ΧΕΙΛΟΠΟ Α (Chilopoda) ΟΡΘΟΠΤΕΡΑ (Orthoptera) ΕΙ ΟΣ Anagraphis pallens Drassyllus pumiloides Haplodrassus creticus Latrodectus tredecimguttatus Leptodrassus pupa Lycosa praegrandis Micaria coarctata Nomisia excerpta Poecilochroa senilis Pterotricha lentiginosa Steatoda paykulliana Trachyzelotes malkini Zelotes caucasius Zelotes daidalus Zelotes scrutatus Zelotes subterraneus Zelotes tenuis Scolopendra cretica Lithobius aeruginosus Dignathodon microcephalum Eupolybothrus litoralis Geophilus naxius Scutigera coleoptrata Henia puchella Bothriogaster signata Pachymerium ferrugineum Calliptamus italicus Oedipoda spp. (2 είδη) Calliptamus barbarus barbarus ΕΝ ΗΜΙΚΟ ΚΡΗΤΗΣ Χ Χ Χ Χ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-57

58 ΟΜΑ Α ΛΕΠΙ ΟΠΤΕΡΑ (Lepidoptera) ΚΟΛΕΟΠΤΕΡΑ (Coleoptera) Tenebrionidae ΚΟΛΕΟΠΤΕΡΑ (Coleoptera) Carabidae ΕΙ ΟΣ Eupholidoptera sp. Pyrgomorpha conica conica Gryllomorpha cretensis Gryllus bimaculatus Papilio machaon Pieris rapae Colias crocea Polyommatus icarus Cynthia cardui Maniola jurtina Lasiommata megera Erodius orientalis oblongus ΕΝ ΗΜΙΚΟ ΚΡΗΤΗΣ Χ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Zophosis punctata Dailognatha quadricollis rugata Χ Dailognatha cylidritarsis Χ Rare Eutagenia smyrnensis minutissima Χ Pachyscelis quadricollis cretica Χ Dendarus puncticollis Χ Pedinus olivieri Χ Gonocephalum rusticum Opatroides punctulatus Raiboscelis corvinus Χ Megacephala euphratica Cicindela campestris suffriani Carabus banoni Calathus mollis erythroderus Olisthopus fuscatus Harpalus honestus Harpalus subquadratus Platytarus famini Χ Αξιολόγηση των ενδιαιτηµάτων της περιοχής του Σχεδίου ως προς τη σηµασία τους για την πανίδα Στις επόµενες παραγράφους περιγράφεται η σηµασία των εµφανιζόµενων στην περιοχή του Σχεδίου ενδιαιτηµάτων όσον αφορά στην πανίδα. Για µια πιο ολοκληρωµένη, συνεπή και κατανοητή παρουσίαση γίνεται µια προσπάθεια να δοθεί η αντιστοιχία µεταξύ ενδιαιτηµάτων για την πανίδα και οικοτόπων του προγράµµατος NATURA 2000 αλλά θα πρέπει να αποσαφηνιστεί ότι αυτή η αντιστοιχία έχει σε κάποιο βαθµό ενδεικτικό χαρακτήρα λόγω του ότι τα κριτήρια κατηγοριοποίησης των δύο εννοιών δεν συµπίπτουν απόλυτα. Στα ενδιαιτήµατα, ως χώρων διαβίωσης, παίζουν πολύ µεγαλύτερο ρόλο διάφορες ιδιότητες και κυρίως η δοµή (ύψος, πυκνότητα, έκταση, ανάµειξη, κ.λ.π.) παρά η χλωριδική σύνθεση που υπερισχύει για τους οικότοπους (π.χ. οι Θαµνώνες σχίνου 9320 όταν έχουν χαµηλό ύψος θεωρούνται ως φρύγανα αλλά ως µακία ή χαµηλό δάσος όταν αναπτύσσονται σε ύψος). ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-58

59 Ενδιαιτήµατα συνδεδεµένα µε τη µόνιµη ή παροδική εµφάνιση γλυκού νερού Πρόκειται για τα υγροτοπικά ενδιαιτήµατα της περιοχής. Περιλαµβάνουν τον οικότοπο 3290 (Ποταµοί της Μεσογείου µε περιοδική ροή), που ως ενδιαίτηµα έχει συγκριτικά µεγαλύτερη σηµασία για την πανίδα. Απαντώνται στις εκβολές των ποταµών µε περιοδική ροή (χειµάρρων), όπου το νερό παραµένει για µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα και όπου ο ποταµός αναπτύσσεται σε πλάτος. Η µεγαλύτερη έκταση υγροτοπικών ενδιαιτηµάτων αντιστοιχεί στον οικότοπο 3170 που βρίσκεται στο Βάι και τον Κουρεµένο εκτός της περιοχής του Σχεδίου. Στην κατηγορία των υγροτοπικών ενδιαιτηµάτων εντάσσονται και κάθε µορφής επίπεδες ή κοίλες επιφάνειες που διατηρούν παροδικά ή εποχικά επιφανειακό νερό, καθώς και κατασκευές (π.χ. ποτίστρες) που διατηρούν επιφανειακό νερό για µεγάλο χρονικό διάστηµα. Τέτοιοι σχηµατισµοί, αν και µικρής έκτασης, παίζουν δυσανάλογα σηµαντικό ρόλο για την υποστήριξη εξειδικευµένων υγροτοπικών ειδών που εξαρτώνται άµεσα από την παρουσία γλυκού νερού. Σε κάθε περίπτωση τόσο εντός της περιοχής του Σχεδίου όσο και στην ευρύτερη περιοχή η συνολική έκταση αυτών των ενδιαιτηµάτων είναι πολύ µικρή και δεν επηρεάζεται καθόλου από το προτεινόµενο Σχέδιο. Φρύγανα Τα φρύγανα αποτελούν έναν από τους πιο εκτενείς, χαρακτηριστικούς και σηµαντικούς τύπους οικοτόπων στην περιοχή της Κρήτης και της Μεσογείου. Όπως φαίνεται στο Χάρτη 5, Παράρτηµα Ι, η περιοχή του Σχεδίου κυριαρχείται από φρύγανα µε µεγάλη ποικιλία σύνθεσης και δοµής. Παρ όλο που τα φρύγανα δίνουν αρχικά την εντύπωση ερήµου, είναι τόποι µε αξιόλογη βιοποικιλότητα και όλες οι ζωικές οµάδες τα χρησιµοποιούν ως ενδιαίτηµα. Στην κατηγορία αυτή περιλαµβάνονται κυρίως οι οικότοποι µε τους κωδικούς: : Φρύγανα µε κυριαρχία Sarcopoterium spinosum : Φρύγανα µε κυριαρχία Genista acanthoclada και Erica manipuliflora : Φρύγανα µε κυριαρχία Genista acanthoclada : Φρύγανα µε κυριαρχία Corydothymus capitatus : Φρύγανα µε κυριαρχία Cistus creticus : Φρύγανα µε κυριαρχία Ononis spinosa Περιλαµβάνονται επίσης υποβαθµισµένες εκτάσεις από τον Οικότοπο 9320 (Θαµνώνες σχίνου, ασικές συστάδες χαρουπιάς). Μακκία και δασικές συστάδες Αποτελούν χαρακτηριστικές µεσογειακές διαπλάσεις. Όλες οι ζωικές οµάδες εκπροσωπούνται σε αυτά τα ενδιαιτήµατα. Αυτός ο τύπος ενδιαιτήµατος αντιµετωπίζει προβλήµατα διατήρησης, λόγω υπερβόσκησης και πυρκαγιών. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-59

60 Στην κατηγορία αυτή περιλαµβάνονται οι οικότοποι µε τους κωδικούς: 5212: Συστάδες αρκεύθων (Juniperus phoenicea) δενδρώδους µορφής και Erica manipuliflora 92D010: Αθροίσµατα πικροδάφνης 9320: α) Θαµνώνες σχίνου β) ασικές συστάδες χαρουπιάς Λιθώνες Τα ενδιαιτήµατα αυτά έχουν µεγάλη αξία λόγω της ιδιαιτερότητας της προσαρµοσµένης σε αυτά πανίδας, ενώ αποτελούν το σηµαντικότερο ενδιαίτηµα της περιοχής για την ορνιθοπανίδα, καθώς και για τα χειρόπτερα. Η συνολική έκταση των ενδιαιτηµάτων αυτών είναι πολύ µικρή και δεν επηρεάζεται από το προτεινόµενο Σχέδιο. Στην κατηγορία αυτή οµαδοποιούνται οι οικότοποι µε τους κωδικούς: : Χασµοφυτική βλάστηση της Κρήτης (σε µίξη µε αλοφυτική βλάστηση βραχωδών ακτών) 8310: Σπήλαια των οποίων δεν γίνεται τουριστική εκµετάλλευση : Παραθαλάσσια βλάστηση βραχωδών ακτών : Βραχώδεις ακτές µε Limonium & Cichorium spinosum Καλλιέργειες Οι καλλιέργειες καλύπτουν διάσπαρτες µικρές εκτάσεις στο ΝΑ άκρο της περιοχής του Σχεδίου. Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν µεγαλύτερες εκτάσεις κυρίως στην κοιλάδα του Βάι. Οι καλλιέργειες, λόγω της υψηλής παραγωγικότητάς τους είναι σηµαντικά οικοσυστήµατα για ένα µεγάλο αριθµό και ποικιλία ειδών πανίδας. Όµως οι παρατηρούµενες αλλαγές στη γεωργία, µε εντατικοποίηση και νέες µεθόδους, που περιλαµβάνουν την ευρεία χρήση φυτοφαρµάκων, υποβαθµίζουν σταδιακά τον οικολογικό ρόλο των οικοσυστηµάτων αυτών. Συµπερασµατικά, όλοι οι τύποι ενδιαιτηµάτων χρησιµοποιούνται και παρουσιάζουν κάποια αξία για τα σπονδυλωτά της περιοχής. Μπορούν ωστόσο να διακριθούν δύο τύποι (οικότοποι συνδεδεµένοι µε νερό και λιθώνες), οι οποίοι έχουν ιδιαίτερη σηµασία για συγκεκριµένες ταξινοµικές οµάδες. Συγκεκριµένα, οι µεν οικότοποι συνδεδεµένοι µε νερό είναι κρίσιµης σηµασίας για τα αµφίβια και για πολλά είδη πουλιών, ιδίως µεταναστευτικών, οι δε λιθώνες είναι σηµαντικοί για τα χειρόπτερα, ως χώροι φωλιάσµατος/ανάπαυσης/αναπαραγωγής, και για αρκετά είδη πουλιών. Και οι δύο αυτοί τύποι ενδιαιτηµάτων καταλαµβάνουν συνολικά πολύ µικρή έκταση στην περιοχή του Σχεδίου. εν θα υπάρξει µείωση της έκτασής τους καθώς βρίσκονται εξ ολοκλήρου είτε εκτός της περιοχής του εξεταζόµενου Σχεδίου (υγρότοποι), είτε στην Υποζώνη Β.5 «Υποζώνη προστασίας Ακτών» όπου δεν προβλέπονται παρεµβάσεις (Λιθώνες). Σχετικά µε την παρούσα κατάσταση των οικοτόπων που αντιστοιχούν στα ενδιαιτήµατα αυτά συνοπτικά µπορεί να ειπωθεί ότι οι περισσότεροι οικότοποι έχουν υποστεί για πολλά χρόνια τις επιπτώσεις ανθρωπογενών πιέσεων, κατά περίπτωση, υπερβόσκηση, πυρκαγιές, εντατικοποίηση καλλιεργειών, χρήση φυτοφαρµάκων και, σε ευρύτερη θεώρηση, ανθρώπινη παρέµβαση κατά τις ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-60

61 τελευταίες χιλιάδες χρόνια. Η υποβάθµιση, η διάβρωση και οι πληµµύρες είναι µερικές από τις συνέπειες οι οποίες έχουν προκύψει από το συνδυασµό των παραπάνω παραγόντων. Κάθε ένα από τα ανωτέρω ενδιαιτήµατα δύναται να ωφεληθεί από ενεργά µέτρα αποκατάστασης και συνεχούς διαχείρισης για να αντιστραφεί η µακροχρόνια τάση υποβάθµισής τους ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στις ενότητες που ακολουθούν σχετικά µε τη ηµογραφική Κατάσταση, Απασχόληση, Τουριστική Ανάπτυξη και Υποδοµή βασίστηκαν στη Μελέτη που εκπονήθηκε για τον κοινωνικοοικονοµικό τοµέα (υφιστάµενη κατάσταση και επιπτώσεις) από το Πανεπιστήµιο Κρήτης, Σχολή Κοινωνικών Επιστηµών, Τµήµα Πολιτικής Επιστήµης τον Ιούλιο 2013, στο πλαίσιο εκπόνησης της παρούσας Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ηµογραφική κατάσταση Εξέλιξη πληθυσµού Η ηµοτική Ενότητα Ιτάνου εντάσσεται διοικητικά στο ήµο Σητείας. Ο νέος ήµος Σητείας, συνολικής έκτασης 633,22 τ.χλµ, προέκυψε έπειτα από συνένωση των προϋπαρχόντων ήµων Ιτάνου, Λεύκης και Σητείας, ακολουθώντας τη συνολική αναδιάρθρωση του διοικητικού συστήµατος της χώρας, σύµφωνα µε το Πρόγραµµα Καλλικράτης, το 2010 και εντάσσεται µε τη σειρά του διοικητικά στη Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Λασιθίου της Περιφέρειας Κρήτης. Η ηµοτική Ενότητα Ιτάνου ανήκει στα οικιστικά κέντρα 4 ου και 5 ου επιπέδου του ιεραρχηµένου οικιστικού δικτύου της Κρήτης. Το κεντρικό τµήµα της δηµοτικής ενότητας (.. Παλαικάστρου) περιλαµβάνει το Παλαίκαστρο και τους οικισµούς που το περιβάλλουν (Αγκαθιάς, Κουρεµένος, Βίγλα και Χιόνα). Το Παλαίκαστρο αποτελεί το διοικητικό, εµπορικό και τουριστικό κέντρο της δηµοτικής ενότητας Ιτάνου και παρουσιάζει αύξηση πληθυσµού. Στην παραλία του βρίσκονται σηµαντικοί αρχαιολογικοί χώροι (Ρουσόλακκος, Κουρεµένος, αρχαίο Παλαίκαστρο). Σύµφωνα µε την τελευταία απογραφή πληθυσµού το 2011, σηµειώθηκε µικρή µείωση στο σύνολο της Επικράτειας της τάξης του -1,34%, σε σχέση µε το Η σύνθεση του πληθυσµού είναι 49,2% άνδρες και 50,8% γυναίκες. Αντίθετα µε τη συνολική µείωση, σε επίπεδο Περιφέρειας Κρήτης κατά την τελευταία απογραφή παρουσιάστηκε σηµαντική αύξηση +4,54% του πληθυσµού, η µεγαλύτερη στη χώρα, γεγονός που οφείλεται τόσο στην υπεροχή των γεννήσεων έναντι των θανάτων στο διάστηµα αυτό (βλέπε ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-61

62 Σχήµα 5.3-1), όσο και στη µετακίνηση και εγκατάσταση στην Κρήτη µεταναστών αλλά και Ελλήνων εγγεγραµµένων σε άλλα δηµοτολόγια, λόγω της ανάπτυξηςτουτουρισµού. του τουρισµού Σχήµα 5.3-1: Εξέλιξη δεικτών γεννήσεων και θανάτων στην Περιφέρεια Κρήτης, (Πηγή: Οικονοµικό Επιµελητήριο Ελλάδας, Μάρτιος 2013) Η συνολική δηµογραφική καταγραφή κατατάσσει την Περιφέρεια Κρήτης στην 5 η θέση στο σύνολο των 13 Περιφερειών της χώρας, µε πληθυσµό άτοµα και κατανοµή 5,76% στο συνολικό πληθυσµό, ανεβαίνοντας από την 7 η θέση που κατείχε το Στο σύνολο των 51 νοµών της χώρας, ο Νοµός Ηρακλείου καταλαµβάνει την 4 η θέση, ο Νοµός Χανίων την 15 η, ο Νοµός Ρεθύµνης την 36 η και ο Νοµός Λασιθίου την 38 η, ενώ είναι ο µόνος Νοµός της Κρήτης που παρουσίασε µείωση στο µόνιµο πληθυσµό, όπωςπαρουσιάζεται παρουσιάζεται συνοπτικά στον παρακάτω πίνακα: ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-62

63 Πίνακας 5.3-1: Μόνιµος και νόµιµος πληθυσµός των Νοµών της Κρήτης, της Κρήτης και του συνόλου της Χώρας µε βάση των απογραφές των ετών 2001 και 2011 (Πηγή: Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Απογραφή 2011) Όπως προκύπτει και από τον παραπάνω πίνακα, ο µόνιµος πληθυσµός της Περιφερειακής Ενότητας Λασιθίου είναι άτοµα, και αποτελεί κατά προσέγγιση το 12% του συνολικού πληθυσµού της Κρήτης. Πιο συγκεκριµένα, µε βάση την απογραφή του 2011, ο πληθυσµός του ήµου Σητείας είναι άτοµα, µειωµένος κατά άτοµα σε σχέση µε το 2001, ενώ στην ηµοτική Κοινότητα Ιτάνου διαµένουν µόνιµα άτοµα, κατά 406 λιγότερα σε σχέση µε το Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να σηµειωθεί ότι δεν υπάρχουν επιµέρους διαθέσιµα στοιχεία από την Απογραφή 2011, παρά µόνο σε επίπεδο πληθυσµού. Για το λόγο αυτό, στις επόµενες ενότητες θα χρησιµοποιηθούν στοιχεία της Απογραφής 2001, όπου αυτό απαιτείται Εκπαίδευση Τα στατιστικά στοιχεία για την Ελλάδα συνολικά για το έτος 2001 (επίπεδα εκπαίδευσης του πληθυσµού ηλικίας 15 ετών και άνω) δείχνουν ότι το 36% του πληθυσµού έχει ολοκληρώσει την πρωτοβάθµια εκπαίδευση, ενώ το 25% έχει ολοκληρώσει τη δευτεροβάθµια εκπαίδευση. Το 10% περίπου διαθέτει πανεπιστηµιακό πτυχίο και, στον αντίποδα, το 5% του πληθυσµού δεν έχει φοιτήσει καθόλου στο σχολείο. Η Κρήτη παρουσιάζει ελαφρά υποεκπροσώπηση στο τµήµα που αφορά την πανεπιστηµιακή εκπαίδευση, δεδοµένου ότι µόνο το 7% των ατόµων διαθέτει πανεπιστηµιακή εκπαίδευση έναντι 10% περίπου για την Ελλάδα συνολικά. Εντούτοις, το 38% των ατόµων στην Κρήτη έχουν ολοκληρώσει τη δευτεροβάθµια εκπαίδευση, σε σύγκριση µε το 25% στην υπόλοιπη Ελλάδα. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-63

64 Στο ήµο Σητείας, το επίπεδο εκπαίδευσης των κατοίκων βρίσκεται σε σχετικά ικανοποιητικά επίπεδα, ενώ έχει βελτιωθεί σηµαντικά στη διάρκεια των τελευταίων ετών. Το µεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσµού είναι απόφοιτοι στοιχειώδους και µέσης εκπαίδευσης (59,5% και 19,5%). Ιδιαίτερα ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι το ποσοστό των αναλφάβητων είναι µικρότερο από 3,6% και χαµηλότερο από το αντίστοιχο σε επίπεδο Νοµού (στοιχεία 2001) (3,8%) 7 7 Στρατηγικό και Επιχειρησιακό Πρόγραµµα ήµου Σητείας ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-64

65 Σύνολο Πίνακας 5.3-2: ιάρθρωση πληθυσµού ανά ηµοτική Ενότητα & επίπεδο εκπαίδευσης (Πηγή: Στρατηγικό & Επιχ/κό Πρόγραµµα. Σητείας ) Κάτοχοι διδακτορικού Κάτοχοι Μάστερ Πτυχιούχοι Ανωτάτων Σχολών Πτυχιούχοι ΤΕΙ (ΚΑΤΕ, ΚΑΤΕΕ) και Ανωτέρων Σχολών Πτυχιούχοι µετα-β βάθµιας εκπαίδευσης Απόφοιτοι Μέσης εκπαίδευσης Πτυχιούχοι ΤΕΛ Πτυχιούχοι ΤΕΣ Απόφοιτοι 3ταξίου Γυµνασίου Απόφοιτοι ηµοτικού Φοιτούν στο ηµοτικό Εγκατέλειψαν το ηµοτικό, αλλά γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση ηµοτική Ενότητα Ιτάνου ,0% 0,1% 3,2% 2,3% 1,8% 12,1% 2,4% 0,7% 15,0% 44,2% 5,4% 7,0% 5,7%.. Παλαικάστρου ,0% 0,2% 3,0% 1,7% 2,0% 13,6% 2,3% 1,1% 14,7% 42,7% 7,1% 6,9% 4,8%.. Ζάκρου 900 0,0% 0,0% 3,4% 3,3% 1,9% 10,2% 2,7% 0,2% 16,3% 46,9% 3,7% 6,9% 4,4%.. Καρυδίου (Σητείας) 120 0,0% 0,0% 2,5% 0,8% 0,0% 10,0% 3,3% 0,8% 10,0% 43,3% 0,8% 8,3% 20,0%.. Μητάτου 22 0,0% 0,0% 4,5% 4,5% 0,0% 13,6% 0,0% 0,0% 4,5% 31,8% 0,0% 4,5% 36,4% ηµοτική Ενότητα Λεύκης ,0% 0,0% 2,0% 1,9% 1,0% 10,2% 1,8% 0,9% 11,8% 48,6% 5,7% 11,5% 4,6%.. Ζίρου 637 0,0% 0,0% 3,1% 2,8% 2,0% 13,5% 2,4% 0,9% 10,5% 47,9% 4,4% 8,5% 3,9%.. Αγίας Τριάδος 121 0,0% 0,0% 1,7% 0,8% 0,8% 4,1% 0,0% 0,0% 5,0% 54,5% 4,1% 14,0% 14,9%.. Απιδίων (Μέσα Απιδίου) 340 0,0% 0,0% 1,8% 2,1% 0,3% 7,9% 1,2% 1,2% 12,4% 47,1% 8,8% 12,1% 5,3%.. Αρµένων 368 0,0% 0,0% 1,1% 1,1% 0,3% 6,5% 3,3% 2,2% 16,3% 45,7% 7,1% 13,9% 2,7%.. Παππαγιαννάδων 315 0,0% 0,0% 0,3% 0,6% 0,6% 11,4% 0,6% 0,0% 11,7% 55,2% 4,4% 9,5% 5,4%.. Χανδρά 299 0,0% 0,0% 3,0% 2,3% 1,0% 11,4% 1,7% 0,0% 11,4% 45,8% 5,4% 15,7% 2,3% ηµοτική Ενότητα Σητείας ,0% 0,1% 6,1% 3,1% 2,9% 18,1% 2,1% 1,0% 12,1% 39,1% 6,2% 6,0% 3,0%.. Σητείας ,1% 0,2% 8,2% 4,2% 3,8% 21,7% 2,5% 1,0% 13,2% 32,7% 7,3% 3,4% 1,9%.. Αγίου Γεωργίου Σητείας 232 0,0% 0,0% 1,7% 3,0% 0,4% 26,3% 0,4% 0,4% 11,6% 43,5% 2,6% 3,9% 6,0%.. Αχλαδίων 393 0,0% 0,0% 4,1% 1,5% 1,8% 14,0% 0,8% 0,5% 14,0% 44,8% 6,1% 10,4% 2,0%.. Έξω Μουλιανών 342 0,0% 0,0% 2,3% 0,6% 0,3% 10,2% 0,9% 1,2% 11,4% 55,3% 5,0% 6,1% 6,7%.. Κατσιδωνίου 159 0,0% 0,0% 3,1% 2,5% 0,6% 8,8% 3,8% 1,3% 9,4% 52,2% 1,3% 9,4% 7,5%.. Κρυών 257 0,0% 0,0% 1,9% 0,4% 1,2% 4,3% 3,1% 0,0% 7,8% 57,6% 1,9% 17,9% 3,9%.. Λάστρου 186 0,0% 0,0% 11,3% 1,6% 0,0% 22,6% 2,7% 1,1% 5,4% 41,4% 2,2% 8,6% 3,2%.. Μαρωνίας 182 0,0% 0,5% 3,8% 2,7% 1,6% 14,8% 1,1% 0,5% 8,2% 54,4% 4,4% 5,5% 2,2%.. Μέσα Μουλιανών 288 0,0% 0,0% 2,4% 2,1% 0,3% 12,8% 0,0% 1,4% 12,2% 47,2% 3,8% 14,2% 3,5%.. Μυρσίνης 187 0,5% 0,0% 3,7% 1,6% 5,3% 14,4% 0,5% 1,1% 7,0% 42,8% 3,7% 13,9% 5,3%.. Πισκοκεφάλου 774 0,0% 0,0% 3,6% 1,7% 1,3% 15,0% 3,0% 1,0% 12,8% 45,2% 6,5% 6,8% 3,1%.. Πραισού 84 0,0% 0,0% 2,4% 0,0% 1,2% 10,7% 0,0% 0,0% 9,5% 66,7% 3,6% 4,8% 1,2%.. Ρούσσας Εκκλησίας 178 0,0% 0,6% 3,9% 1,7% 2,8% 21,3% 0,6% 0,6% 7,9% 44,9% 5,6% 3,9% 6,2%.. Σκοπής 801 0,0% 0,0% 1,6% 0,6% 1,9% 9,6% 1,6% 0,5% 8,5% 51,7% 4,7% 12,6% 6,6%.. Σταυρωµένου 209 0,0% 0,0% 1,9% 1,0% 1,0% 10,5% 0,0% 0,0% 8,6% 65,1% 3,3% 2,9% 5,7%.. Σφάκας 405 0,0% 0,0% 1,2% 2,0% 0,5% 12,1% 2,5% 3,5% 11,4% 40,2% 4,7% 15,8% 6,2%.. Τουρλωτής 422 0,0% 0,0% 1,7% 1,4% 4,0% 9,2% 1,2% 2,6% 14,5% 42,7% 5,7% 12,8% 4,3%.. Χαµεζίου 233 0,0% 0,0% 1,7% 1,3% 0,0% 5,2% 0,9% 0,4% 9,0% 62,7% 6,4% 8,2% 4,3% Σύνολο περιοχής ,0% 0,1% 5,2% 2,9% 2,5% 16,4% 2,1% 1,0% 12,5% 40,9% 6,1% 6,8% 3,6% Ν. Λασιθίου ,1% 0,1% 6,1% 2,8% 2,8% 18,7% 1,9% 1,3% 12,5% 37,5% 6,8% 5,7% 3,8% ε γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-65

66 Απασχόληση ιάρθρωση της απασχόλησης και οικονοµικές δραστηριότητες Σε µακροοικονοµικό επίπεδο, και σύµφωνα µε στοιχεία του Υπουργείου Οικονοµικών που δόθηκαν στη δηµοσιότητα στα πλαίσια της Έκθεσης για το Εθνικό Πρόγραµµα Μεταρρυθµίσεων 2013, η ελληνική οικονοµία βρίσκεται σε ύφεση για 5 ο συνεχόµενο έτος, παρά τις διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις που έχουν πραγµατοποιηθεί τα τελευταία χρόνια και τη δραστική µείωση των δαπανών της δηµόσιας διοίκησης 8. Σύµφωνα µε τα στοιχεία αυτά, το πραγµατικό ΑΕΠ υπέστη µείωση κατά 20% συνολικά στο χρονικό διάστηµα , και οι προβλέψεις για το τρέχον έτος δείχνουν περαιτέρω µείωση - 4,6%, ενώ αναµένεται ανάπτυξη της τάξης του 0,6% από το Σε επίπεδο Περιφέρειας Κρήτης, και για την περίοδο , η εξέλιξη του ΑΕΠ δείχνει συµβολή του νησιού κατά 5,5% στο ΑΕΠ της χώρας, ενώ το κατά κεφαλήν ΑΕΠ κυµαίνεται σε πάνω από 90% του µέσου όρου της Επικράτειας, δηλαδή στα έναντι του µέσου όρου, αποτυπώνοντας τους ταχείς ρυθµούς ανάπτυξης της τοπικής οικονοµίας. Θα πρέπει σε αυτό το σηµείο να σηµειωθεί ότι η στατιστική εικόνα που είναι µέχρι στιγµής διαθέσιµη σε περιφερειακό επίπεδο δεν αντικατοπτρίζει την εικόνα της πραγµατικής οικονοµίας, όπως έχει διαµορφωθεί τα τελευταία χρόνια 9. Πίνακας 5.3-3: Κατά κεφαλή ΑΕΠ (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Περιφερειακοί λογαριασµοί) ΑΕΠ (ΕΚΑΤ. ΕΥΡΩ) Ελλάδα Κρήτη Κρήτη % Ελλάδας 4,8% 4,8% 4,8% 5,5% 5,5% 8 Υπουργείο Οικονοµικών, Εθνικό Πρόγραµµα Μεταρρυθµίσεων Κατευθύνσεις Αναπτυξιακής Στρατηγικής Περιφέρειας Κρήτης για την περίοδο Προγραµµατισµού , Απρίλιος 2013 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-66

67 Σχήµα 5.3-2: Κατά κεφαλή ΑΕΠ Περιφερειών της Χώρας το 2009 (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Περιφερειακοί λογαριασµοί) Η περιφερειακή οικονοµία εξειδικεύεται σε οικονοµικές δραστηριότητες που συνδέονται µε τον πρωτογενή τοµέα κατά 7,5%,µε την αγροτική παραγωγή να µειώνεται συνεχώς στην περίοδο , ο δευτερογενής τοµέας έχει µερίδιο που φτάνει στο 15,3% την ίδιαπερίοδο, ενώ ο τοµέας των υπηρεσιών φαίνεται να έχει κύριο λόγο στη διαµόρφωση της οικονοµίας του νησιού, έχοντας µερίδιο 77,2% του συνόλου των δραστηριοτήτων. Αναλυτικά, και σύµφωνα µε τα στοιχεία του Οικονοµικού Επιµελητηρίου Ελλάδας, η διάρθρωση των τοµέων παραγωγής κατά τα έτη στην Περιφέρεια Κρήτηςδιαµορφώνεται ως εξής: ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-67

68 Πίνακας 5.3-4: Ποσοστό του ΑΕΠ Περιφέρειας Κρήτης ανά παραγωγικό τοµέα, (Πηγή: Οικονοµικό Επιµελητήριο Ελλάδος) Αντίστοιχα, η παραγωγική δοµή του ήµου Σητείας στηρίζεται στον τριτογενή τοµέα, όπου απορροφάται το µεγαλύτερο ποσοστό του απασχολούµενου πληθυσµού, παρουσιάζοντας συνεχή αυξητική τάση σε σχέση µε τον πρωτογενή και το δευτερογενή τοµέα. Ο τριτογενής τοµέας απασχολεί µεγάλο τµήµα του πληθυσµού, κυρίως σε εµπορικά καταστήµατα, ξενοδοχειακές µονάδες και άλλες τουριστικές δραστηριότητες. Ο δεύτερος σε δυναµική τοµέας είναι ο πρωτογενής, ο οποίος επικεντρώνεται κυρίως στην κτηνοτροφία και τη γεωργία, κυρίως µε την καλλιέργεια αµπελιού και ελιάς. Η δραστηριοποίηση της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισµών Σητείας στις µεταποιητικές δραστηριότητες του πρωτογενή τοµέα, έχει συµβάλλει σηµαντικά στην παραγωγή και διάθεση ελαιόλαδου και κρασιού εξαιρετικής ποιότητας. Τα προϊόντα της περιοχής, συµπεριλαµβανοµένων των βιολογικών προϊόντων, ελαιολάδου, οίνου, κλπ., της Ι.Μ. Τοπλού, έχουν λάβει σηµαντικές διακρίσεις σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο ενώ θεωρούνται ανταγωνιστικά των ευρωπαϊκών τόσο σε τιµή, όσο και σε ποιότητα. Οι δηµογραφικές τάσεις που επηρεάζουν τον τ. ήµο Ιτάνου και τη γειτονική περιοχή (περιλαµβανοµένης της Σητείας) έχουν σαφή επίπτωση στα αντίστοιχα επίπεδα της οικονοµικής δραστηριότητας. Τα επίπεδα οικονοµικής δραστηριότητας στον τ. ήµο Ιτάνου είναι χαµηλότερα από αυτά που καταγράφονται στο Ανατολικό Λασίθι, το Νοµό Λασιθίου και την Κρήτη. Τα επίπεδα οικονοµικής δραστηριότητας στο Ανατολικό Λασίθι είναι ελαφρώς υψηλότερα από τα ποσοστά στο τ. ήµο Ιτάνου, αλλά εξακολουθούν να είναι χαµηλότερα από το µέσο όρο για το Νοµό Λασιθίου και την Κρήτη. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-68

69 Ειδικότερα, µόνο το 38% του πληθυσµού του τ. ήµου Ιτάνου είναι οικονοµικά ενεργό έναντι 45% για την περιοχή του Νοµού Λασιθίου. Επίσης το ποσοστό οικονοµικής δραστηριότητας στο ήµο Σητείας είναι σχετικά χαµηλό (41%). Σε επίπεδο ήµων, τα χαµηλά επίπεδα οικονοµικής δραστηριότητας που καταγράφονται στον τ. ήµο Ιτάνου, στον τ. ήµο Σητείας και το Ανατολικό Λασίθι είναι κυρίως αποτέλεσµα των διαφορετικών τάσεων µεταξύ των αγροτικών περιοχών του Νοµού και των πόλεων. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι οι αγροτικές περιοχές παρουσιάζουν µικρότερα ποσοστά ατόµων σε παραγωγική ηλικία και υψηλότερο ποσοστό µη ενεργού πληθυσµού σε αυτή την κατηγορία ηλικιών 10. Σύµφωνα µε τα διαθέσιµα στοιχεία του 2001, κυρίαρχο στοιχείο της διάρθρωσης της απασχόλησης στον τ. ήµο Ιτάνου είναι η απασχόληση στον πρωτογενή τοµέα, δηλαδή τη γεωργία και την αλιεία. Το συνολικό εργατικό δυναµικό που απασχολείται στον τ. ήµο Ιτάνου ανέρχεται σε άτοµα, εκ των οποίων το 55% απασχολείται σε αυτό τον τοµέα (Σχήµα 5.3-3). Οι µόνοι άλλοι τοµείς που απασχολούν σηµαντικό αριθµό εργαζοµένων είναι το εµπόριο (8%), τα ξενοδοχεία και εστιατόρια (10%) και ο κατασκευαστικός κλάδος (7%). Εµπόριο (Χονδρική, Λιανική) 8% Κτηµατοµεσιτικά, κ.α. 3% Ηλεκτρισµός, Ύδρευση 1% Υγεία και κοινωνική εργασία 2% Άλλες υπηρεσίες 4% ηµόσια ιοίκηση, Άµυνα, κ.λ.π 4% Μεταφορές και Επικοινωνίες 3% Ξενοδοχεία και εστιατόρια 10% Εκπαίδευση 3% Κατασκευές 7% Γεωργία, Αλιεία, κ.λ.π 55% Πηγή: Γενική Απογραφή Ελλάδος 2001 Σχήµα 5.3-3: ιάρθρωση της απασχόλησης στον τ. ήµο Ιτάνου (2001) (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ) Η ευρύτερη αγορά εργασίας του Ανατολικού Λασιθίου παρουσιάζει µια ελαφρά µεγαλύτερη διαφοροποίηση και δεν έχει τον ίδιο υψηλό βαθµό εξάρτησης από τη γεωργία, όπως η περιοχή του τ. ήµου Ιτάνου. Ωστόσο, η γεωργία και η αλιεία εξακολουθούν να αποτελούν τον µεγαλύτερο τοµέα αντιπροσωπεύοντας το 44% της συνολικής απασχόλησης, η απασχόληση στα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια αντιπροσωπεύει το 11% και το εµπόριο το 10% (Σχήµα 5.3-4). 10 Στρατηγικό και Επιχειρησιακό Πρόγραµµα ήµου Σητείας ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5-69