«ΒΙΑ, ΝΟΜΟΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΚΗ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΦΡΕΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ»

Transcript

1 «ΒΙΑ, ΝΟΜΟΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΚΗ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΦΡΕΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ» Γιώργος Νικολαΐδης Ψυχίατρος /ντης ιεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας, Κέντρου για την Μελέτη και την Πρόληψη της Κακοποίησης Παραµέλησης των Παιδιών Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού ιεύθυνση επικοινωνίας: Φωκίδος 7, Αθήνα, Τ.Κ Τηλέφωνο: , κινητό: , Fax: ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η βία αποτελεί µια κατ εξοχήν παραδειγµατική περίπτωση γνωστικού πεδίου όπου συµπίπτουν οι Επιστήµες της Υγείας µε τις Κοινωνικές και Νοµικές Επιστήµες. Η, δε, αντιφατική, πολλές φορές, αυτή, σύµφυση των επιστηµονικών δεδοµένων µε τις κοινωνικές παραδοχές, τις εκάστοτε κρατούσες ηθικές πεποιθήσεις και τις κυρίαρχες αντιλήψεις των κοινωνιών, είναι έκδηλη σε οποιαδήποτε προσπάθεια διαχρονικής περιοδολόγησης των επικρατέστερων θεωρητικών γνώσεων και πρακτικών αναφορικά µε τη βία (µε χαρακτηριστικές περιπτώσεις όπως η βία κατά ανηλίκων ή γυναικών ή η ενδο-οικογενειακή βία εν γένει). Φαίνεται, µάλιστα, πως παρά τις κατά καιρούς απόπειρες διατύπωσης γενικών θεωριών για τη βία που να συνθέτουν εµπειρικά δεδοµένα και κρατούσες κοινωνικές τάσεις, οι αντιφάσεις διαπερνούσαν (και εν πολλοίς εξακολουθούν να διαπερνούν) το εκφραζόµενο Λόγο των κοινωνιών σχετικά µε την βία. Έτσι, για παράδειγµα, οι κατά καιρούς προσεγγίσεις της βίας κατά των παιδιών µετατοπίστηκαν σταδιακά από τον «Ιατροκεντρισµό», στις αντιλήψεις του κινήµατος των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων και εκ νέου στις σύγχρονες «Παιδοκεντρικές» αντιλήψεις, αλλά και στην αποδοχή των αρχών της «Τεκµηριωµένης» (evidence-based) πρακτικής, χωρίς, ωστόσο, να φαίνεται να ξεπερνούν αµετάκλητα τις εσωτερικές τους αντιφάσεις. Η φαινοµενική «ανωµαλία» αυτή της εκ νέου αναπαραγωγής µε διαφορετικές µορφές των εσωτερικών αντιφάσεων της γενικής περί βίας θεωρίας µπορούν καλύτερα να ερµηνευθούν στη βάση της θεωρίας της ασυµβατότητας των γλωσσών και των επιστηµονικών θεωριών που διατύπωσαν εντός της σύγχρονης Επιστηµολογικής θεωρίας οι T. Κuhn και P. Feyerabend.

2 «ΒΙΑ, ΝΟΜΟΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΚΗ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΦΡΕΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ» Έκταση και προβλήµατα ορισµού της βίας Το ζήτηµα της βίας κατά ανηλίκων έχει από την πρώτη εµφάνισή του στην παγκόσµια επιστηµονική γραµµατεία υποστεί µια σειρά σηµαντικές µετατοπίσεις του πεδίου εστίασης του ενδιαφέροντος και ουσιαστικούς εννοιολογικούς µετασχηµατισµούς. Οι µετασχηµατισµοί αυτοί σχετίζονται και µε κοινωνικές αντιλήψεις και στάσεις των κοινωνιών, σχετίζονται, ωστόσο, και µε ερευνητικά και άλλα εµπειρικά δεδοµένα που ανακύπτουν από την επιστηµονική έρευνα διεθνώς, παρά τις όποιες πιθανές χρονικές υστερήσεις στην ενσωµάτωσή τους στις τρέχουσες πρακτικές. Οι σύγχρονες ανεπτυγµένες κοινωνίες τείνουν να διατηρούν µια εικόνα δι εαυτόν πως είναι par excellance κοινωνίες στις οποίες η βία δεν ασκείται παρά µόνο από τα όργανα της εξουσίας και µόνο σε συγκεκριµένες συνθήκες και υπό αυστηρά διατυπωµένους όρους. Ωστόσο, η πραγµατικότητα των ίδιων αυτών των κοινωνιών πολύ απέχει από αυτή την αναπαράσταση που οι ίδιες διατηρούν για τον εαυτό τους. Έτσι, για παράδειγµα, όσον αφορά στην χρήση της διαπροσωπικής βίας (της βίας, δηλαδή, που ασκείται εκτός µαζικών γεγονότων, πολέµων κ.ο.κ.), τα στοιχεία δείχνουν πως το ,3 εκατοµµύρια άνθρωποι πέθαναν ως αποτέλεσµα βίας (Krug et al., 2000, Reza et al., 2001). Ο, δε, Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας υιοθετεί (W.H.O., 2001) την εκτίµηση ερευνητών (Murray and Lopez, 1996) ότι η διαπροσωπική βία το 2020 θα ανέλθει από την 19η στην 12η θέση στην λίστα των 30 πιο σηµαντικών αιτιών θανάτου παγκόσµια. Σηµειωτέον ότι η άνοδος αυτή δεν παρατηρείται µόνο στις κατ ευφηµισµό ονοµαζόµενες «αναπτυσσόµενες» χώρες, αλλά και στις ανεπτυγµένες. Ως µέρος της διαπροσωπικής βίας, η βία κατά ανηλίκων, δεν ακολουθεί διαφορετική πορεία. Ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας εκτιµά (W.H.O., 1999) ότι παιδιά στον κόσµο γίνονται θύµατα βίας κάθε χρόνο (Krug et al., 2001). Κι ακόµα, µελέτες εκτίµησης της έκτασης του φαινοµένου της βίας σε ανηλίκους παρουσιάζουν τεράστιες διακυµάνσεις (από 3% έως 29% στα αγόρια και από 7% έως 36% στα κορίτσια) κυρίως λόγω των διαφορετικών κριτηρίων και ορισµών που οι διάφοροι µελετητές υιοθετούν (Finkelhor, 1994). Και βέβαια, στο βαθµό που οι σύγχρονες κοινωνίες παραµένουν εν πολλοίς πατριαρχικές, η βίας δεν κατανέµεται ισότιµα στα δυο φύλα. Έτσι, ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας και πάλι, αναφέρει σε εκτιµήσεις του (W.H.O., 2002) πως κάθε χρόνο βρέφη δολοφονούνται ετησίως αµέσως µετά την γέννησή τους, ιδιαίτερα στις νέο-αναδυόµενες οικονοµικές «ατµοµηχανές» του πλανήτη (Κίνα, Ινδία), οι οποίες έχουν αυστηρές νοµοθεσίες ελέγχου των γεννήσεων αµέσως µετά την διαπίστωση πως είναι κορίτσια. Μια παλαιότερη µελέτη στην Σουηδία αναφέρει ότι µια στις πέντε γυναίκες υπήρξε θύµα κακοποίησης κύρια κατά τη διάρκεια της εφηβικής και παιδικής της ηλικίας (Krantz and Ostergen, 2000). Έκτοτε, ανάλογες µελέτες σε χώρες του «πυρήνα» των ανεπτυγµένων «δυτικού τύπου» κοινωνιών, αναφέρουν ποσοστά που φθάνουν ως και την µια στις τρεις γυναίκες. Ο, δε, Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών σε σχετική του µελέτη υπολογίζει πως κάθε χρόνο περίπου αγόρια και κορίτσια υφίστανται σεξουαλική παραβίαση σε ολόκληρο τον πλανήτη (U.N., 2006). Τα παραπάνω

3 στοιχεία απλώς σκιαγραφούν την έκταση του προβλήµατος: υπενθυµίζουν πως παρά τα περί του αντιθέτου αναφερόµενα, οι σύγχρονες κοινωνίες µοιάζουν να µην έχουν «ξεµπερδέψει» µε τη βία, ιδιαίτερα, µάλιστα, µε εκείνη που ασκείται στα πιο αδύναµα µέλη τους, δηλαδή τα παιδιά. Η επίγνωση της έκτασης του προβλήµατος, αλλά και των εγγενών δυσκολιών στην προσπέλασή του αντικατοπτρίζονται και στον ορισµό της βίας του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας (W.H.O., 1997): «Βία είναι η εµπρόθετη χρήση φυσικής δύναµης ή εξουσίας, επαπειλούµενη ή πραγµατική, εναντίον ενός άλλου προσώπου, του ίδιου του εαυτού ή µιας οµάδας ανθρώπων, η οποία έχει ως αποτέλεσµα την επέλευση ή την αυξηµένη πιθανότητα επέλευσης, τραυµατισµού, θανάτου, ψυχολογικής βλάβης, στρεβλής ανάπτυξης ή αποστέρησης». Ο ορισµός αυτός υπήρξε αναγκαστικά (και εµπρόθετα) «φιλελεύθερος» (περιλαµβάνει, δηλαδή, και καταστάσεις για τις οποίες διαισθητικά θα αµφιβάλλαµε αν εµπίπτουν όντως στην γενική έννοια της βίας, αλλά δεν δηµιουργεί τον κίνδυνο να αφήσει κάποιες µορφές βίας εκτός του πεδίου του) για να αποφευχθεί ο κίνδυνος ενός «σοβινιστικού» ορισµού (ενός πολύ «στενού» ορισµού, ο οποίος αναπόδραστα δεν θα περικλείει όλες τις µορφές βίας, αλλά που δεν θα κινδυνεύει να περιλαµβάνει άλλα µη-βίαια φαινόµενα και καταστάσεις) που να νοµιµοποιεί µορφές βίας, αφού σε κάθε ορισµό οποιουδήποτε φαινοµένου του επιστητού είναι αδύνατο να µην υποπέσει κανείς είτε στο ένα είτε στο άλλο άκρο. Ιστορική Περιοδολόγηση Κατ, αρχήν, θα πρέπει να σηµειωθεί πως η βία αποτελεί µια κατ εξοχήν παραδειγµατική περίπτωση γνωστικού πεδίου όπου συµπίπτουν οι Επιστήµες της Ψυχικής και Σωµατικής Υγείας µε τις Κοινωνικές, Ανθρωπιστικές και Νοµικές Επιστήµες. Η, δε, αντιφατική, πολλές φορές, αυτή, σύµφυση των επιστηµονικών δεδοµένων µε τις κοινωνικές παραδοχές, τις εκάστοτε κρατούσες ηθικές πεποιθήσεις και τις κυρίαρχες αντιλήψεις των κοινωνιών, είναι έκδηλη σε οποιαδήποτε προσπάθεια διαχρονικής περιοδολόγησης των επικρατέστερων θεωρητικών γνώσεων και πρακτικών αναφορικά µε τη βία (µε χαρακτηριστικές περιπτώσεις όπως η βία κατά ανηλίκων ή γυναικών ή η ενδο-οικογενειακή βία εν γένει). Φαίνεται, µάλιστα, πως παρά τις κατά καιρούς απόπειρες διατύπωσης γενικών θεωριών για τη βία που να συνθέτουν εµπειρικά δεδοµένα και κρατούσες κοινωνικές τάσεις, οι αντιφάσεις διαπερνούσαν (και εν πολλοίς εξακολουθούν να διαπερνούν) το εκφραζόµενο Λόγο των κοινωνιών σχετικά µε την βία. Η ιστορική, πάντως, αναγνώριση της βίας ως ιδιαίτερου φαινοµένου, δεν έγινε αυτόµατα, αλλά στη βάση των µεταβαλλόµενων συστηµάτων ηθικών αξιών, αλλά και λειτουργικών κοινωνικών στοχεύσεων. Έτσι, για παράδειγµα, όσο κι αν σήµερα µπορεί να ηχεί παράξενα, η πρώιµη εισαγωγή των παιδιών στη φυσική βία σε προηγούµενους ιστορικά κοινωνικούς σχηµατισµούς, εκτός των άλλων, πιθανώς να «εξυπηρετούσε» και λειτουργικούς στόχους, όπως την έγκαιρη εισαγωγή των ατόµων σε κοινωνίες, στις οποίες η καταφυγή στην άµεση φυσική βία ήταν καθηµερινή πρακτική για λόγους επιβίωσης. Έτσι, καθώς µεγάλο µέρος της καθηµερινότητας, δεν είχε υπαχθεί σε µια «κρατική», µε τη διευρυµένη έννοια του όρου, δηλαδή, δηµόσια ρύθµιση, και η προσφυγή στο Νόµο στη πραγµατικότητα δεν αφορούσε µεγάλο µέρος των διαπροσωπικών διαφορών, η διεκδίκηση των δικαίων ενός εκάστου συχνά πέρναγε από την άσκηση βίας. Χαρακτηριστικά υπολογίζεται ότι στον γεωγραφικό χώρο της σηµερινής Αγγλίας κατά το µεσαίωνα ο δείκτης ανθρωποκτονιών ήταν

4 περίπου 20 φορές µεγαλύτερος από ότι σήµερα (Lane, 1997). Κι ακόµα, σε καιρούς ταραγµένους, η εξοικείωση των παιδιών µε τη βία από νωρίς µπορεί να αναπαριστούσε ένα πραγµατικό εξελικτικό πλεονέκτηµα, καθώς εκείνοι που είτε αψηφούσαν την πιθανότητα ο άλλος να ασκήσει βία είτε αδυνατούσαν οι ίδιοι να ασκήσουν βία, είχαν πρακτικά µικρές πιθανότητες επιβίωσης. Η διαπροσωπική βία, λοιπόν, στην ιστορική διαδροµή των ανθρώπινων κοινωνιών αντιπαραβάλλεται κατ εξοχήν µε την προσφυγή στο Νόµο. Και, καθώς, η ιδέα του Νόµου αρθρώνεται στις κοινωνίες, µε σχεδόν ευθέως ανάλογο τρόπο διεξάγεται και η συζήτηση για την άσκηση βίας στα παιδιά. Για αυτό και η συζήτηση σχετικά µε τη χρήση της βίας στην ανατροφή των παιδιών δεν είναι τόσο νέα όσο µερικές φορές πιστεύουµε, αν και όχι πάντα µε την οπτική που πρυτανεύει στο σήµερα. Ήδη από τους κλασσικούς χρόνους, φαίνεται να έχουν διαµορφωθεί οι χαρακτηριστικές αντιλήψεις για το ζήτηµα. Έτσι, τον 4 ο αιώνα π.χ., ο ποιητής Μένανδρος ο Κηφισιεύς έγραφε: «αυτός που δεν έχει µαστιγωθεί δεν πρόκειται ποτέ να µορφωθεί». Υπήρχαν, όµως, ακόµα και στην αρχαιοελληνική γραµµατεία αντίθετα παραδείγµατα. Χαρακτηριστικά, ο Αλεξανδρινός ψευδο-φωκυλίδης τον 1 ο αιώνα µ. Χ. συνιστούσε στους γονείς: «µην απλώνεται χέρι βίαια στα τρυφερά παιδιά, µην είστε απότοµοι αλλά να είστε ευγενείς στα παιδιά σας» (Baron, 2005). Από παλαιά, λοιπόν, στην πορεία του ιστορικού χρόνου διαπιστώνεται µια σύµφυτη ανάδυση της απροσδιοριστίας του βίαιου ή µη χαρακτήρα πράξεων και συµπεριφορών σε σχέση µε τα δεδοµένα κρατούντα κοινωνικά πρότυπα. Μετά, δε, το ιαφωτισµό, στο θέµα της βίας (και δη κατά των παιδιών) καλούνται να συνεισφέρουν µια σειρά από επιστηµονικοί κλάδοι και παραδόσεις όπως οι κοινωνικές και νοµικές επιστήµες, η επιστηµονική Ψυχολογία και Ψυχιατρική, η Νευροβιολογία κ.ο.κ. Στην πρωτο-ϊστορία, µάλιστα, της ενασχόλησης των δυτικών κοινωνιών µε την βία κυριάρχησαν κλάδοι σήµερα παρωχηµένοι και µάλλον ανυπόληπτοι όπως η Φυσιογνωµική και η Φρενολογία. Οι κλάδοι αυτοί, που, ωστόσο, υπήρξαν mutatis mutandis επιστήµες της εποχής τους, αναπτύχθηκαν στις εσχατιές των επιστηµών της Υγείας και του Νόµου. Η υποκείµενη παραδοχή που τις θεµελίωνε ήταν εκείνη µιας ενιαίας και λίγο πολύ ανελαστικής «φύσης» του κάθε ατόµου. Ο Ναπολιτάνος J.B. Porta υπήρξε αυθεντία στην διαµόρφωση της συστηµατικής της Φυσιογνωµικής και ένας από τους µαθητές τους, χρηµατίζοντας Υπουργός ικαιοσύνης στο Βασίλειο της Νάπολης, ζητούσε πριν από κάθε εκτέλεση να εξετάζει αυτοπροσώπως το κρανίο του µελλοθανάτου προκειµένου να αποφανθεί αν τα όποια αδικήµατα που διέπραξε ήταν αποτέλεσµα «κακών συγκυριών» που επιδέχονταν σωφρονισµού (οπότε και απένεµε χάρη) ή απότοκα του «διεφθαρµένου χαρακτήρα» του κακούργου (Lanteri-Laura, 1999). Οι επιστηµονικοί αυτοί κλάδοι συνέδεσαν, βέβαια, το όνοµά τους µε αρκετά δηµοφιλείς στην Ευρώπη τον 18 ο -19 ο αιώνα ρατσιστικές αντιλήψεις. Όµως η ουσιαστική εξάλειψή τους δεν θα γίνει από την γενική αποδοκιµασία του ευρωκεντρικού ρατσισµού, αλλά από την επικράτηση των «καταστασιακών» αντιλήψεων για την συµπεριφορά των ατόµων έναντι των «χαρακτηριολογικών»: µετά και µέσα από τον ταραγµένο 19 ο αιώνα, στην Ευρώπη θα γίνει λίγο πολύ κοινός τόπος πως ο ίδιος άνθρωπος µπορεί να πράξει «καλώς» ή «κακώς» ανάλογα µε τις συγκυρίες και πως η ευγενική τους καταγωγή, φύση ή προηγούµενη συµπεριφορά δεν προδικάζει κατ ανάγκη το πώς δρα σε συγκεκριµένες περιστάσεις. Παρά, δε, το ότι σε γενικές γραµµές ο θεωρητικός πυρήνας της «χαρακτηριολογίας» φαίνεται να ξεπεράστηκε,

5 δεν έλειψε και στον 20 ο αιώνα η υποτελής αναπαραγωγή παρόµοιων αντιλήψεων σε επιστηµονικά πεδία όπως η εντοπιστική θεωρία των εγκεφαλικών λειτουργιών στις Νευροεπιστήµες του Franz Gall (Rosenfield, 1988), που αποτέλεσε το κυρίαρχο µοντέλο εγκεφαλικής λειτουργίας µέχρι την δεκαετία του 80 (ο ίδιος ο Gall, ως γνωστόν, είχε εκτενείς αναφορές στο έργο των διαµορφωτών των θεωριών των κρανιο-προσωπικών γωνιών Daubenton, Cuvier και Camper - Lanteri-Laura, 1999). Αλλά και στο επίπεδο της πρακτικής, οι ιδέες της «χαρακτηριολογίας» αναπαρήχθησαν έστω µερικώς στην καθ ηµέρα πράξη των δικαστηρίων (όπου συχνά εξετάζεται και συνυπολογίζεται το «ποιόν» του ανθρώπου) και στις λαϊκές αντιλήψεις σε συγκεκριµένες κοινωνίες (π.χ. Β. Αµερική) για την πρωτοκαθεδρία του «χαρακτήρα» έναντι της «περίστασης». Παρά τις µεταβολές αυτές, όµως, σε γενικές γραµµές και για πολλά χρόνια ήταν δεδοµένο ότι η χρήση βίας ως µέσου στην ανατροφή, την πειθάρχηση και την εκπαίδευση των παιδιών υπήρξε λίαν διαδεδοµένη. Από τα τέλη του 19 ου αιώνα όµως µια σειρά από παιδαγωγοί, ψυχολόγοι, φωτισµένοι εκπαιδευτικοί, γιατροί και διανοητές επεσήµαναν αφενός τις βλαπτικές συνέπειες της χρήσης της σωµατικής τιµωρίας ως µέσου σωφρονισµού των ανηλίκων και αφετέρου την ύπαρξη µιας σειρά άλλων εναλλακτικών, λιγότερο επικίνδυνων αλλά και πιο αποτελεσµατικών, σε τελική ανάλυση πιο ανθρώπινων µέσων ανατροφής των παιδιών. Έτσι, το παράδειγµα των ενηλίκων, η εµφύσηση της ηρεµίας, της συνέπειας και της διαλλακτικότητας, ο διάλογος και η πειθώς, η επιβράβευση και η θετική ενίσχυση των επιθυµητών συµπεριφορών έναντι της τιµωρίας ήταν µερικά από τα εναλλακτικά µέσα που προτάθηκαν στις δυτικές κοινωνίας καθ όλη τη διάρκεια του 20 ου αιώνα, κερδίζοντας διαρκώς έδαφος και κοινωνική αποδοχή. Χαρακτηριστικά και πάλι ο George Bernard Shaw φέρεται να λέει πως «το λουρί και το ραβδί είναι τα όργανα επιβολής του ανόητου», σηµατοδοτώντας την αλλαγή αντιλήψεων που σιγά σιγά επέρχεται στις δυτικές κοινωνίες. Ταυτόχρονα, όµως, η νοµοθεσία σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες θα παραµείνει απαράλλαχτη όχι µόνο θεωρώντας το παιδί κατά κάποιο τρόπο «περιουσία» των ενηλίκων, αλλά ενίοτε και ευοδόνοντας τη χρήση βίας στην ανατροφή τους. Χαρακτηριστικά, σε κάποιες από τις Σκανδιναβικές χώρες, υπήρχε νόµος που υποχρέωνε τους γονείς να δέρνουν καθηµερινά τα παιδιά τους, µε το σκεπτικό πως αν αυτό δεν λάµβανε χώρα, τα παιδιά αυτά µεγαλώνοντας δεν θα γινόντουσαν «καλοί πολίτες». Η ριζική τοµή, ωστόσο, υπήρξε για τις χώρες της Ευρώπης οι δυο Παγκόσµιοι Πόλεµοι του 20 ου αιώνα. Η έκταση και η ένταση της φρίκης του πολέµου που έφεραν εκτός της µαζικής και συντεταγµένης πολεµικής χρήσης βίας και διάχυτη ανά τον «πολιτισµένο» κόσµο χρήση διαπροσωπικής βίας, αλλά και ο τρόµος από τις ιδεολογίες και τις πρακτικές των διαφόρων εθνικών, φυλετικών και θρησκευτικών «καθάρσεων», δηµιουργεί µια στερεή βάση προβληµατισµού σχετικά µε τα Ανθρώπινα ικαιώµατα και, άρα, και τα ικαιώµατα του Παιδιού. Χαρακτηριστικά για την αλλαγή πλαισίου προβληµατισµού τον 20 ο αιώνα, ο Freud στην απαντητική επιστολή του στον Einstein το 1932 παραµονές του ξεσπάσµατος του ευτέρου Παγκοσµίου Πολέµου και ενώ το φάσµα του Ναζισµού εξαπλώνεται γρήγορα πάνω από την Ευρώπη, εκφράζει την έντονη απαισιοδοξία του για την πιθανότητα κάποτε να εξαλειφθεί η βία από τον πλανήτη. Στο ερώτηµα, δε, του µεγάλου φυσικού, από πού µπορεί να προέρχεται αυτή η τόσο φορτισµένη τάση των ανθρώπων για καταστροφή, ο θεµελιωτής της ψυχανάλυσης, προτείνει ένα διπλό σχήµα (το οποίο και έκτοτε θα κυριαρχήσει στις ψυχοδυναµικές θεωρήσεις της βίας).

6 Η τάση για καταστροφή, λοιπόν, σύµφωνα µε τον Freud µπορεί να έλκει την καταγωγή της και από λιβιδινικές και από καταστροφικές ενορµήσεις του ανθρώπινου ψυχισµού (Freud, 1932). Στην πρώτη περίπτωση, κινητήρια δύναµη της καταστρεπτικότητας είναι κατά βάση ο ανταγωνισµός για ένα ερωτικό αντικείµενο (ή ότι έχει υποκαταστήσει αυτό µέσω λιβιδινικών επενδύσεων). Πρωτοτυπική τέτοια περίπτωση είναι τα εχθρικά αισθήµατα των παιδιών προς τους γονείς και των γονέων προς τα παιδιά κατά την Οιδιπόδεια φάση της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης. Άλλωστε, ήταν ακριβώς η µελέτη της βιαιότητας της Οιδιπόδειας περιόδου που δηµιούργησε στον Freud την ιδέα της µυθολογίας της πρωταρχικής ορδής, µιας µακρινής πολιτισµικής ανάµνησης συνοµωσίας των παιδιών να σκοτώσουν και στη συνέχεια να φάνε τον πατέρα, καταλαµβάνοντας την θέση του. Στην δεύτερη περίπτωση, η ενόρµηση του Θανάτου ως πηγή της καταστρεπτικότητας αναπαριστά την εγγενή τάση από-επένδυσης από τα αντικείµενα του κόσµου του επιστητού και ψυχαναγκαστικής τάσης επιστροφής στην ανόργανη κατάσταση (Freud, 1920, ). Ούτως ή άλλως, η ιδέα της ενόρµησης του Θανάτου διαµορφώνεται στον Freud µέσα και µέσω της φρίκης του Πρώτου Παγκοσµίου Πολέµου και των συνακόλουθων από αυτόν προσωπικών του απωλειών (Freud 1915). Όµως, παράλληλα, στην ίδια επιστολή του ο Freud, τονίζει πως η θεώρησή του πολύ απέχει από µια γενική καταδίκη της βίας από «θέσεις αρχής», υπογραµµίζοντας πως αν η καταστρεπτική µανία έλκει την καταγωγή της από θεµελιώδη ορµέµφυτα του ανθρώπινου ψυχικού οργάνου, δεν θα πρέπει να διαφεύγει το γεγονός πως το ίκαιο συνδέεται ιστορικά και διαχρονικά µε την ισχύ, κάτι που περιπλέκει ακόµα περισσότερο τα πράγµατα. Το ίκαιο, λοιπόν, καταγόµενο από την εξουσία δεν είναι άλλο από την επιβολή µιας ορισµένης βίας κάποιας ορισµένης εξουσίας ούτως ή άλλως. Στην κατακλείδα, δε, αυτής της ιστορικής επιστολής ο ιδρυτής της ψυχανάλυσης αφήνει µόνο µια ελπίδα για την ανθρωπότητα, δηλώνοντας πως τα φιλειρηνικά του αισθήµατα δεν θα πρέπει να αποδοθούν σε κάποια a priori «καλοσύνη» ή στην εγγενή τάση του ανθρώπου προς το «καλό» και το «δίκαιο»: αντίθετα είναι το γεγονός πως στην πλειονότητα των καλλιεργηµένων και µορφωµένων διανοητών, οι καταστρεπτικές ενορµήσεις έχουν µετουσιωθεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε η νευρωτική τους δοµή δεν τους επιτρέπει την άµεση καταφυγή στην βία. Άρα, λοιπόν, για τον Freud τουλάχιστον, ο µόνος τρόπος να εκριζωθεί η καταστροφικότητα από τις ανθρώπινες κοινωνίες θα ήταν η επικράτηση των ατόµων εκείνων που εκ της νευρωτικής δοµής της προσωπικότητάς τους δεν θα µπορούσαν να ασκήσουν άµεση βία παρά θα ήταν «αναγκασµένα» να καταφεύγουν σε άλλα µέσα για την επίτευξη των στόχων τους (Freud, 1932). Και λέµε «θα ήταν», γιατί ο ίδιος ο Freud ήταν πολύ απαισιόδοξος κατά πόσο κάτι τέτοιο είχε πιθανότητες να πραγµατοποιηθεί. Σήµερα, βέβαια, τα ερωτήµατα για την παγκόσµια επιστηµονική κοινότητα, αλλά και την κοινή γνώµη, έχουν διαφοροποιηθεί αισθητά στο έδαφος και των ανάλογων εξελίξεων της επιστήµης και της τεχνολογίας. Έτσι, π.χ. συζητιόνται ευρέως οι επιπτώσεις στην καθηµερινή πρακτική, αλλά και στην ευρύτερη θεώρηση των κοινωνιών αναφορικά µε τη βία, οι νεότερες αποκαλύψεις της γενετικής έρευνας και πιο συγκεκριµένα εκείνες της οµάδας του Caspi και συνεργατών από το Ινστιτούτο Ψυχιατρικής του Maudsley του Λονδίνου. Πιο συγκεκριµένα, η ερευνητική αυτή οµάδα φαίνεται να τεκµηρίωσε την στατιστική συσχέτιση της εκφραζόµενης επιθετικής συµπεριφοράς µε την υπολειπόµενη έκφραση του αλληλίου της τριπλέτας του προαγωγού-µεταφορέα της ΜΑΟ-Α (uvntr) που, µε τη σειρά του, σχετίζεται

7 µε την ρύθµιση των επιπέδων του νευροδιαδιβαστή της σεροτονίνης στον ανθρώπινο εγκέφαλο (Caspi et al., 2002). Η επίδραση των ανακοινώσεων αυτών έφθασε πολύ πέρα από το στενό κύκλο της νευρο-επιστηµονικής κοινότητας (π.χ. Haberstick et al., 2005, Huizinga et al., 2006): κατάδικοι ζητούσαν να υποβληθούν σε έλεγχο DNA για να «αποδειχθεί» η φερόµενη αθωότητά τους, σε άλλες περιπτώσεις οι Αρχές συζήτησαν σοβαρά το να θεσµοθετηθεί µια τέτοια εξέταση στα πλαίσια της ανακριτικής δικαστικής διαδικασίας διαλεύκανσης εγκληµάτων βίας, ενώ σε µερικές Πολιτείες των Η.Π.Α. στις οποίες η επιβολή της θανατικής ποινής προϋποθέτει (στο σκεπτικό της απόφασης) την επιρρέπεια του κατηγορουµένου να επαναλάβει τις κακουργηµατικές του πράξεις, ο έλεγχος για το αλλήλιο του συγκεκριµένου γονιδίου της MAO-A συζητήθηκε ως εξέταση που θα τεκµηρίωνε το «ανίατο» της επιρρέπειας ενός ατόµου στην διάπραξη βίων εγκληµατικών πράξεων (Appelbaum, 2005). Όµως, και πάλι, τα εννοιολογικά ερωτήµατα ξαναεµφανίζονται καθώς εγείρεται άµεσα η απορία κατά πόσο οι όποιες εµπειρικές έρευνες στην πραγµατικότητα δεν µετρούν παρά την επιθετικότητα ή την εχθρικότητα, ως κατ εξοχήν συµπεριφορικές προδιαθέσεις της εκδήλωσης βίαιης συµπεριφοράς και όχι τη βία αυτή καθαυτή ή τούµπαλιν. Ακόµα, είναι γνωστό πως έχει πλέον σωρευτεί ένας ικανός όγκος εµπειρικών δεδοµένων για την βιολογική «εγγραφή» στον εγκέφαλο ενός τραυµατικού γεγονότος καταδεικνύοντας νευρο-βιολογικές επιπτώσεις των κρουσµάτων κακοποίησης παραµέλησης των παιδιών. Τέτοιες επιπτώσεις φαίνεται να είναι η υπερδραστηριότητα - επικράτηση του δεξιού εγκεφαλικού ηµισφαιρίου, η µείωση του συνολικού όγκου της εγκεφαλικής ουσίας, οι ανιχνευόµενες δυσλειτουργίες των νευροδιαβιβαστικών συστηµάτων αδρεναλίνης, νοραδρεναλίνης και κορτικοτροπίνης στον άξονα υποθάλαµος υπόφυση, η µείωση του µεσαίου τµήµατος του µεσολοβίου, και οι απεικονιστικές αλλαγές στην αρχιτεκτονική του ιπποκάµπου, ενός σχηµατισµού που ως γνωστόν σχετίζεται άµεσα µε το σύστηµα µνηµονικής εγγραφής του ανθρώπινου εγκεφάλου (Yamawaki, 2005, Glaser, 2000, 2005,Nelson, 2003, Teicher et al., 2003, Schore, 2002, Fishbein, 2000). Όµως, θεµελιακά ερωτήµατα παραµένουν ακόµα αναπάντητα όπως, για παράδειγµα, το κατά πόσον είναι όλα αυτά τα ευρήµατα «ειδικά», παθογνωµονικά ευρήµατα της κακοποίησης παραµέλησης των παιδιών ή, µήπως, είναι µη-ειδικά ευρήµατα κάθε είδους ψυχικού τραύµατος, κι αν είναι όντως ειδικά χαρακτηριστικά της κακοποίησης, κατά πόσον υπέχουν σχέση αιτίου, αποτελέσµατος ή απλής βιολογικής υποστασιοποίησης των όποιων τραυµατικών γεγονότων, αλλά και το αν στην αντίθετη περίπτωση που τα ευρήµατα αυτά δεν είναι «ειδικά» των περιστάσεων κακοποίησης, αλλά απαντώνται σε οποιαδήποτε τραυµατική συγκυρία στην παιδική ηλικία, το κατά πόσο απαντώνται εξίσου και στις περιπτώσεις που το ψυχικό τραύµα βιώθηκε όντως ως πραγµατικό γεγονός και στις περιπτώσεις που το ψυχικό τραύµα βιώθηκε «ως εάν» να υπήρξε πραγµατικό γεγονός. Ιδιαίτερα, δε, το τελευταίο αυτό ερώτηµα, πολύ πριν την εξέλιξη της νευροεπιστηµονικής έρευνας, των σύγχρονων θεωριών αναφορικά µε την βιοχηµεία του εγκεφάλου και τις σηµερινές νευρο-απεικονιστικές µεθόδους, είχε πρωτοδιατυπωθεί από τον εισηγητή της ψυχαναλυτικής θεωρίας S. Freud, ως δίληµµα ανάµεσα στην πρωταρχικότητα της ψυχικής, εσωτερικής ή της αισθητηριακής πραγµατικότητας. Θεωρητικά προβλήµατα (και πρακτικές επιπτώσεις τους) στην προσέγγιση του φαινοµένου της Βίας

8 Από την αρχή κιόλας της ενασχόλησης µε τα φαινόµενα της βίας αναδύθηκαν και στο επίπεδο της επιστηµονικής αναζήτησης και στην δηµόσια συζήτηση µια σειρά ερωτήµατα τα οποία και έµελλε να αποδειχθούν µάλλον διαχρονικά, αλλά και εν πολλοίς αναπάντητα µε έναν οριστικό τρόπο. Παραδείγµατα τέτοιων ερωτηµάτων είναι η διχοτοµίες του τύπου «σκότωσε επειδή ήταν (ψυχικά) ασθενής ή επειδή ήταν εγκληµατίας;» που τείνουν να (επαν)εµφανιστούν σε µια σειρά περιστάσεις εκδήλωσης βίας (βιασµός, σεξουαλικά εγκλήµατα, βία κατά των παιδιών κ.ο.κ.) και όχι µόνο. Τα ερωτήµατα αυτά, συνοδεύουν εν γένει την ανάδυση των Επιστηµών της Συµπεριφοράς τον 19 ο και τον 20 ο αιώνα σε ιδιαίτερα πεδία ερµηνευτικής όπως η βία, η σεξουαλικότητα, η «τρέλα», οι διάφορες εκκεντρικότητες κ.ο.κ. Χαρακτηριστικά άλλα τέτοια παραδείγµατα εκτός της βίας παρόµοιων διπολικών απαντήσεων που εµφανίζονται την ίδια πάνω κάτω περίοδο είναι η απόδοση σε ψυχική «διαστροφή» ή κοινωνική απόκλιση κάποιων σεξουαλικών προτιµήσεων ατόµων (σοδοµισµός, νεκροφιλία κ.λ.π.), η παρόµοια ανάδειξη του αυνανισµού ως ιδιαίτερου «προβλήµατος» για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών, η διαρκής ταλάντευση των κρατούντων αντιλήψεων για αντιµετώπιση της «τρέλας» είτε ως ψυχικής διαταραχής είτε ως παρεκκλίνουσας συµπεριφοράς χρήζουσας κατασταλτικής και περιοριστικής δράσης κ.α. (βλέπε π.χ. Foucault, 1964, Laqueur, 2003) Παρόµοιες είναι και οι ρίζες µιας άλλης κατηγορίας διαρκών ερωτηµάτων είτε του επιστηµονικού είτε του δηµόσιου λόγου για τη βία και, συγκεκριµένα, του προβληµατισµού αναφορικά µε επίπλαστες ψευδο-διχοτοµίες του τύπου «είναι η βία κοινωνικό φαινόµενο ή ψυχο-βιολογική εκδήλωση;». Και πάλι, βέβαια, η διχοτοµική αυτή διχογνωµία αφορά στην πραγµατικότητα µεγάλο εύρος του αντικειµένου των Επιστηµών της Συµπεριφοράς. Έτσι, παρόµοια ερωτήµατα αρθρώνονται παλαιόθεν έως τις ηµέρες µας για ζητήµατα όπως η χρήση εθιστικών και ψυχοτρόπων ουσιών, για τις διαταραχές προσωπικότητας, αλλά ακόµα και για τις πρωτοτυπικές ψυχικές διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια ή η κατάθλιψη. Φυσικά, και στον αντίποδα όλων αυτών, κανείς δεν διανοήθηκε πως είχε νόηµα να ρωτήσει αν π.χ. η φυµατίωση, η πνευµονία ή οι εντερικές λοιµώξεις είναι «βιολογικές» ή «κοινωνικές» εκδηλώσεις. Και τούτο γιατί πολύ απλά από την αρχή της ανάδυσης του κυρίαρχου σήµερα επιστηµολογικού παραδείγµατος στις Επιστήµες της Υγείας ήταν ξεκάθαρο πως οι προαναφερθείσες καταστάσεις ήταν µετά βεβαιότητας και τα δυο: όλοι λίγο πολύ θα συµφωνούσαν πως ήταν φαινόµενα κοινωνικώς επικαθοριζόµενα (άρα, και κοινωνικά) που η υποστασιοποίησή τους λάµβανε χώρα µέσα από βιολογικές αλληλεπιδράσεις (άρα, και βιολογικά). Μόνο, όµως, στο πεδίο των Επιστηµών της Συµπεριφοράς φάνηκε πως είχε νόηµα να ρωτιούνται τέτοιες ερωτήσεις διχοτοµικού τύπου (που απέκλειαν, δηλαδή, a priori την ταυτόχρονη κοινωνική και βιολογική εξήγηση των φαινοµένων). ιαπιστώνεται, δηλαδή, µια prima facie ασυµβατότητα όχι της πράξης, αλλά του Λόγου των διαφόρων επιστηµονικών παραδόσεων όσον αφορά στη βία. Κι αυτό είναι σηµαντικό καθώς οι παραπάνω αντιφάσεις δεν διαπερνούν τα φαινόµενα καθαυτά, τα οποία παραµένουν µοναδικά, ενιαία και αδιαίρετα, αλλά τον τρόπο περιγραφής και προσέγγισής τους. Η, δε, πανσπερµία θεωριών και προσεγγίσεων ακόµα και εντός της καθεµιάς των επιστηµονικών παραδόσεων που ασχολούνται µε τα φαινόµενα της βίας προσιδιάζει σε αυτό που έχει περιγραφτεί ως περίοδος αστάθειας - κρίσης προ της εµπέδωσης ενός ενιαίου Επιστηµονικού Παραδείγµατος κατά Kuhn. Στην πραγµατικότητα, ωστόσο, εκτός από την έλλειψη ενιαίου και ευρέως αποδεκτού

9 Παραδείγµατος, στην περίπτωση της βίας έχουµε επιπροσθέτως να κάνουµε και µε τις εγγενείς ασυµβατότητες των θεωρητικών αναπαραστάσεων των επιστηµών είτε της Υγείας είτε του Νόµου. Πιο συγκεκριµένα, φαίνεται πως από τη σκοπιά των επιστηµών της Υγείας τα φαινόµενα εξετάζονται ως φυσικά βιολογικά, άρα, αυθύπαρκτα, σχετικά σταθερά στο χρόνο, µε συνεχή κατανοµή, πολλές φορές εξατοµικευµένα και µε στοχαστικό χαρακτήρα και άλλοτε άλλο βαθµό εγγενούς απροσδιοριστίας. Από την άλλη, ο Νόµος δεν αποτελεί παρά µια κοινωνική - ανθρώπινη κατασκευή, οφείλει και σε κάθε περίπτωση είναι διαρκώς αναθεωρούµενος, προϋποθέτει σαφή όρια και ακρίβεια και θα πρέπει να τυγχάνει οµοιόµορφης ή κατά το δυνατόν οµότιµης εφαρµογής. Οι συνέπειες της ασυµβατότητας αυτής στην περιγραφή των φαινοµένων από τη σκοπιά των επιστηµών της Υγείας από τη µια και του Νόµου από την άλλη, δεν είναι τόσο διακριτές στις «ακραίες» περιπτώσεις π.χ. δεν θεωρείται από κανένα ως έγκυρη µια συναίνεση ενός µικρού παιδιού ή ενός ενηλίκου µε βαριά νοητική στέρηση, όπου και κατά γενική οµολογία παρατηρείται σχετική ευχέρεια στη σύγκλιση απόψεων. Ωστόσο, τα προβλήµατα µεγεθύνονται στις «µεθοριακές» περιπτώσεις όπως π.χ. εφηβεία και τότε, ελλείψει σύγκλισης σε ένα επιστηµονικό Παράδειγµα, υπεισέρχονται συχνά οι ηθικές, ιδεολογικές και θρησκευτικές αντιλήψεις και στο πεδίο της εµπειρικής έρευνας και στην επιστηµονική θεωρία και στην καθηµερινή πρακτική. εν πρέπει, όµως, να διαφεύγει το γεγονός ότι αυτή η ασυµβατότητα δεν ανήκει στα φαινόµενα καθαυτά, αλλά στους διαφορετικούς τρόπους προσέγγισής τους: επειδή η αντίληψη των κοινωνιών είναι αποσπασµατική και διασπασµένη, αυτό δεν σηµαίνει καθόλου ότι µια περίσταση βίας (ή µη) χάνει το µοναδικό και αδιαίρετό της χαρακτήρα ως µέρος της εµβιούµενης πραγµατικότητας. Μια άλλη πηγή ανάλογων προβληµάτων, που, όµως, έχει τις ρίζες της στην ίδια θεωρητική ρευστότητα που αναφέρθηκε παραπάνω, είναι η διάσταση ανάµεσα στις έννοιες της βίας, της επιθετικότητας και της σύγκρουσης. Μερικές φορές, µάλιστα, φαίνεται ως εάν να εκλαµβάνεται η µεταφορική χρήση των όρων αυτών στην τρέχουσα γλώσσα ως κυριολεκτική, µε αποτέλεσµα µια συχνή σχετικοποίηση των ορίων ανάµεσά τους. Ωστόσο, είναι προφανές ότι, όσο κι αν µιλάµε στην καθηµερινότητα για «επιθετικές συγχωνεύσεις εταιρειών» ή για «βίαιες συγκρούσεις ουρανίων σωµάτων», τα όρια µεταξύ των εννοιών αυτών είναι δυσδιάκριτα, αλλά ορατά. Έτσι, η µεν βία είναι µια κοινωνική - ανθρώπινη «κατασκευή» - µια «απόδοση» προθέσεων συγκρινόµενη µε ένα κώδικα ηθικής, προϋποθέτει ένα ηθικό (ή και νοµικό) κανόνα και είναι εν δυνάµει εµπρόθετη (καθώς πάντα µπορεί να καταλογισθεί είτε η πρόθεση µιας βίαιης πράξης είτε η πρόθεση ή η έλλειψη πρόθεσης της αναστολής της). Ιδιαίτερα, δε, η ύπαρξη ενός ηθικού κανόνα και η απόδοση πρόθεσης είναι συστατικά sin e qua non στοιχεία της βίας: κανένας δεν διανοείται να αποδώσει τον κυριολεκτικό χαρακτήρα βίας σε µια επίθεση ενός σαρκοβόρου ζώου σε ένα άλλο ή σε µια πράξη που συµβαίνει συνεπεία ατυχήµατος. Η Επιθετικότητα (Aggression ή Aggressiveness) ή και η οµόλογή της έννοια της Εχθρικότητας (Hostility), είναι έννοιες βιολογικές, που προϋποθέτουν ένα κάποιο βιολογικό υποκείµενο, όντας ιδιότητες της ζώσας ύλης και συνήθως ενστικτώδεις: ένα είδος ζώου µπορεί να είναι πιο επιθετικό από ένα άλλο, αλλά και ένας εκπρόσωπος ενός ζωικού είδους πιο επιθετικός από έναν άλλο του ίδιου είδους, του ανθρώπου συµπεριλαµβανοµένου. Ωστόσο, επειδή σε αυτές τις έννοιες ελλείπει η πρόθεση και το ηθικό κριτήριο, δεν επαρκούν για να συντελεσθεί ή και να επιθυµηθεί ή σχεδιασθεί µια πράξη βίας: υπάρχουν άνθρωποι λίαν επιθετικοί που δεν θα προβούν ποτέ στην ζωή τους σε καµία πράξη βίας. Τέλος, η σύγκρουση είναι µια έννοια που

10 δεν προϋποθέτει καν την ζωική κατάσταση. Υφίσταται εξίσου και στην ανόργανη ύλη, δεν προϋποθέτει κανενός είδους υποκειµενικότητα και για στην αιτιολογία της καµία πρόθεση δεν µπορεί να αποδοθεί. Η σύγκρουση, λοιπόν, δεν είναι ούτε µια προδιάθεση ούτε µια εµπρόθετη πράξη: είναι µια «φυσική», άψυχη κατάσταση, απλώς επισυµβαίνουσα. Η διάκριση, δε, µεταξύ των εννοιών είναι άκρως απαραίτητη ιδιαίτερα στις επιστήµες της ψυχικής υγείας όπου συχνά γίνεται χρήση της θεωρητικής έννοιας της ψυχοσύγκρουσης. Η απόδοση είτε προθετικότητας είτε υποκειµενικότητας στις ψυχοσυγκρούσεις είναι µια παρανόηση στην οποία συχνά υποπίπτουν ακόµα και έµπειροι επιστήµονες του χώρου. Ωστόσο, το νόηµα της αρχικής διατύπωσης του όρου ψυχοσύγκρουση από τον θεµελιωτή της ψυχανάλυσης S. Freud ήταν ακριβώς αυτό: η δράση «τυφλών», «φυσικών» δυνάµεων στο ανθρώπινο ψυχικό όργανο κατ αναλογία µε την Φροϋδική παροµοίωση του συνειδητού του ανθρώπου ως καβαλάρη ενός αφηνιασµένου αλόγου, το οποίο δεν ελέγχει ποσώς. Σε αυτό το σηµείο, βέβαια, εγείρεται ένα άλλο πολύ ευρύτερο ερώτηµα, ήτοι το πώς είναι δυνατόν από ένα πλέγµα αντιτιθέµενων απολύτως ανεξέλεγκτων δυνάµεων να αναδύεται η ανθρώπινη υποκειµενικότητα. Το ερώτηµα αυτό της έγερσης του υποκειµένου από την άψυχη ύλη, προφανώς, ξεφεύγει από τα όρια του παρόντος σηµειώµατος και αναπαριστά διαχρονική πρόκληση για την ανθρώπινη σκέψη: από τη «νύχτα του κόσµου», ή τη στιγµή της «ριζικής τρέλας» της Φαινοµενολογίας του Πνεύµατος του Hegel, το απολύτως κενό («Ø») σύνολο του υποκειµένου «Εγώ» της Κριτικής του Πρακτικού Λόγου του Kant, το cogito και τη µυστηριώδη σύνδεση σώµατος διανοίας στην επίφυση των ιαλογισµών του Descartes µέχρι το άναρχο «πανδαιµόνιο» του Dennett (Dennett, 1991) και τους ρόλους στο καρτεσιανό θέατρο του Zizek (Zizek, 1998), όλοι λίγο πολύ οι µεγάλοι διανοητές κατά καιρούς έχουν αποπειραθεί να εξηγήσουν αυτό το «µυστήριο» της έγερσης του υποκειµένου, χωρίς, ωστόσο, καµία απάντηση να µπορεί να θεωρηθεί ως οριστική. Το µόνο που φαίνεται να είναι σίγουρο είναι πως η βία είναι αποκλειστικό προνόµιο του ανθρωπίνου είδους, ανήκει στην «ανθρώπινη» και όχι στην «ζωική» ή στην «ανόργανη» πλευρά του ανθρώπου και πως, ως εκ τούτων, είναι µια απολύτως έλλογη δραστηριότητα σε αντίθεση µε τα περί του αντιθέτου συχνά λεγόµενα. Τέλος, η βία φαίνεται να µπορεί να υφίσταται µόνο après coup διαπιστούµενη (γεγονός που καθιστά την πιστοποίησή της υποκείµενη στις εκάστοτε κοινωνικές ιεραρχήσεις), ενώ οι όποιες συµπεριφορικές προδιαθέσεις ή «τυφλές» συγκρούσεις υπάρχουν ανεξαρτήτως τελικής έκφρασής τους ή όχι. Με λίγα λόγια: η Βία υφίσταται εντός του Λόγου ενώ η όποια προδιάθεση (Εχθρικότητα, Επιθετικότητα κ.ο.κ.) ή οι όποιες συγκρούσεις εντός του Πράγµατος. Βία κατά ανηλίκων: αλλαγές πλαισίου αναφοράς και η αντιφατικότητα των ποσοτικών/εµπειρικών δεδοµένων Πιο συγκεκριµένα, τώρα, η βία κατά των ανηλίκων αποτελεί ένα φαινόµενο µε οικουµενικές διαστάσεις: οι διάφορες µορφές του ανιχνεύονται σε όλες τις γνωστές κοινωνίες παρότι η κατανοµή της συχνότητάς του ποικίλλει. Η κοινωνική, λοιπόν, αλλά και η ηθική διάσταση του ζητήµατος, έκαναν σαφή την ανάγκη διεπιστηµονικής και δια-κλαδικής προσέγγισής του ως θέµατος που αποτελεί την τοµή επιστηµονικών πεδίων, αλλά και πεδίων άσκησης πολιτικής της υγείας, της πρόνοιας και της δικαιοσύνης. Ήδη, µάλιστα, από τα πρώτα χρόνια της ενασχόλησής της µε το

11 τότε ονοµαζόµενο «σύνδροµο του κακοποιηµένου παιδιού», η διεθνής επιστηµονική κοινότητα ξεπέρασε την αρχικώς επικρατούσα «Ιατροκεντρική» αντίληψη και επηρεαζόµενη σαφώς από τις αντιλήψεις του κινήµατος των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων και του κινήµατος των Γυναικών, οδηγήθηκε στις σήµερα επικρατούσες «Παιδοκεντρικές» αντιλήψεις, αλλά και στην αποδοχή των αρχών της «Τεκµηριωµένης» (evidence-based) πρακτικής. Η επικράτηση, δε, της αντίληψης της «τεκµηριωµένης» πρακτικής τα τελευταία χρόνια, έχει δηµιουργήσει τις βάσεις για την ανάδυση και του κατ άλλους αντιθετικού κατ άλλους συµπληρωµατικού αυτής µοντέλου της συγκρότησης «τεκµηριωµένης θεωρίας µέσα από την πρακτική» ( Practice-based Evidence ). Αλλά και στο επίπεδο των εφαρµοζόµενων παρεµβάσεων και πολιτικών, η αρχικώς «υγειονοµικές» ή οι «κατασταλτικές» λογικές σταδιακά υπεχώρησαν, αφήνοντας χώρο για την συνειδητοποίηση των αιτίων και των συχνά δραµατικών επιπτώσεων της στάσης «παντοδυναµίας» των επαγγελµατιών και των θεσµών στα σύνθετα και δυσεπίλυτα προβλήµατα της προστασίας των παιδιών από την βία. Παράλληλα, η αρχική ορµή των καθολικών αποφάνσεων για το ζήτηµα, βαθµιαία αφήνει το πεδίο ελεύθερο σε πιο σκεπτικιστικές οπτικές, που προβάλλουν το αίτηµα της εµπειρικής στήριξης και απόδειξης των όποιων θεραπευτικών ή προληπτικών κλινικών ή κοινωνικών παρεµβάσεων. Έτσι, σε µια σειρά από κρίσιµα ζητήµατα µε σηµαντικές επιπτώσεις στην καθηµερινή κλινική πράξη έχουν από µακρού παρατηρηθεί ουσιώδεις διαφοροποιήσεις στα αναφερόµενα αποτελέσµατα των ερευνητικών εργασιών, διαφοροποιήσεις που εν µέρει οφείλονται στην ανεπαρκή χρήση των κατάλληλων µεθοδολογικών εργαλείων, αλλά, σε κάποιες περιπτώσεις, και θεωρητικών ή και ηθικών προκαταλήψεων των ερευνητών. Ωστόσο µέχρι και σήµερα, ακόµα και στο πεδίο της εµπειρικής έρευνας για την έκταση και τα χαρακτηριστικά του φαινοµένου της βίας κατά ανηλίκων, παρατηρούνται σηµαντικές αποκλίσεις, αντιφάσεις ή και αντιθέσεις και αντιπαραθέσεις. Παραδείγµατα τέτοιων περιστάσεων είναι π.χ. η παρουσία ή µη ειδικών παθογνωµονικών ευρηµάτων σε παιδιά - θύµατα σεξουαλικής κακοποίησης, η πιθανή συσχέτιση της διαδικτυακής παιδοφιλίας µε την παιδεραστία (Hanson and Bussiere, 1998, Proulx et al., 2000, Loussier et al., 2001, Frei et al., 2005), ο ρόλος γενετικών παραγόντων σε σχέση µε την εµφάνιση επιθετικής συµπεριφοράς (Huan et al., 2004, Folley et al., 2004, Nilsson et al., 2006, Widom and Brzustowicz, 2006), η συσχέτιση ιστορικού σεξουαλικής παραβίασης ανηλίκων µε ποιες και ποιου βαθµού συσχέτισης απώτερες ψυχο-κοινωνικές επιπτώσεις (Kendall-Tackett et el., 1993, Rind and Tromovich, 1997, Ondersma et al., 2001, Dallam et al., 2001, Rind et al., 1998, 2001), η αποτελεσµατικότητα της προληπτικής ψυχοθεραπείας σε ασυµπτωµατικά θύµατα (Jones and Ramchandani, 1999, Trowell et al., 2002, Tebutt et al., 1997, Stevenson, 1999), η πιθανή ανάδυση ψευδών αναµνήσεων σεξουαλικής παραβίασης ως αποτέλεσµα µεταγενέστερης ψυχοθεραπευτικής παρέµβασης (Poter and Yullie, 1995, Poter et al., 1999), η νοµιµότητα της γενίκευσης των συµπερασµάτων της θυµατολογικής έρευνας σε γενικούς πληθυσµούς (Mc Millan et al., 1995, Rind et al., 2001). Κι ακόµα, άλλα χαρακτηριστικά παραδείγµατα έντονης αντιπαράθεσης ανάµεσα στην επιστηµονική κοινότητα, αλλά και στο εν γένει δηµόσιο διάλογο των ανεπτυγµένων σύγχρονων κοινωνιών, είναι ερωτήµατα που αφορούν στην ύπαρξη ή όχι ενός γενικού προτύπου διαγενεακής αναπαραγωγής της βίας («φαύλος κύκλος της βίας») σε όλες τις µορφές της (Murphy et al., 1992, Widom and Ames, 1994, Murphy and Smith, 1996, Hilton and Mezey, 1996, Glasser et al., 2001), η διαπίστωση ή µη

12 γενετικών, νευροαπεικονιστικών και νευροφυσιολογικών ευρηµάτων σε θύµατα κακοποίησης ή παραµέλησης είτε ειδικών παθογνωµωνικών είτε µη-ειδικών σηµείων οιουδήποτε τραυµατικού βιώµατος (Kaufman and Charney, 1999, Glaser, 2000), η αληθής, αιτιολογική ή η δευτερογενής, πλασµατική συσχέτιση προσδιοριστών όπως η µονογονεϊκότητα µε αρχηγό οικογενείας γυναίκα και η εφηβική εγκυµοσύνη (Hills et al., 2004), η επέλευση ή µη απώτερων ψυχολογικών και ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων επί πληθυσµών µε ιστορικό εκούσιας σεξουαλικής δραστηριότητας κατά την διάρκεια της εφηβείας (Najman et al., 2005, 2007, Rind et al., 2005), οι όροι και προϋποθέσεις της αποµάκρυνσης ή µη ενός παιδιού από το οικογενειακό περιβάλλον των βιολογικών του γονέων (Browne et al., 2006) κ.ο.κ. Μερικές, δε, φορές, όπως π.χ. στα ερωτήµατα αναφορικά µε την σεξουαλικότητα της εφηβείας ή την γενετική της επιθετικότητας, οι αντιπαραθέσεις µοιάζουν να αποκλίνουν κατά πολύ από το συνηθισµένο ακαδηµαϊκό τρόπο αντιπαράθεσης επιχειρηµάτων και ευρηµάτων της εµπειρικής έρευνας και προσιδιάζουν επικίνδυνα σε αντιθέσεις δηµοσίου ενδιαφέροντος µε εµπλοκή πολιτικών οργανισµών, θρησκευτικών οργανώσεων και εν γένει εξω-επιστηµονικών φορέων και αντιλήψεων. Τι µπορεί, ωστόσο, να σηµαίνουν όλα αυτά; Είναι, µήπως, οι εµπειρικές/ποσοτικές έρευνες «άχρηστες», αφού όλα γύρω από τη βία µπορεί να «µας τα πει» η ηθική, ο ορθός συλλογισµός ή µόνο η κλινική εµπειρία; Είναι µήπως αυτό αποτέλεσµα ενός εγγενούς περιορισµού της έρευνας, δεδοµένου του ότι πάντα υπεισέρχονται οι αναπαραστάσεις των ερευνητών; Κι όµως, υπάρχουν άλλα τόσα παραδείγµατα που η εµπειρική έρευνα σιγά-σιγά και κοµµάτι-κοµµάτι φαίνεται να συγκροτεί ένα συνεκτικό και ενιαίο corpus γνώσεων. Ακόµα, το να πιστεύουµε πως η εµπειρική έρευνα, αλλά και οι πρακτικές τεχνικές της εφαρµογές είναι αδιάφορες ισοδυναµεί µε το να υιοθετούµε την άποψη πως όλες οι θεωρίες για ένα ίδιο φαινόµενο είναι ισότιµες (π.χ. η Κοπερνίκεια και η Πτολεµαϊκή Αστρονοµία). Ο επιστηµολογικός σχετικισµός δεν µπορεί να σηµαίνει αγνωστικισµό ούτε την ισοτιµία οποιασδήποτε θεωρητικής γλώσσας ως προς την συνοχή και την πραγµατιστική της αξία ούτε καν ως προς την δυνατότητά της κάθε θεωρίας να περιγράφει τον από κοινού εµβιούµενο πραγµατικό κόσµο. Επιπτώσεις των αντιφατικών δεδοµένων και µεθοδολογιών της έρευνας στην καθ ηµέρα πράξη Στη βάση των παραπάνω, προκύπτουν συγκεκριµένες άµεσες επιπτώσεις για την καθ ηµέρα πράξη των επαγγελµατιών που εµπλέκονται στην αντιµετώπιση κρουσµάτων βίας κατά ανηλίκων. Έτσι, είναι δεδοµένο ότι τα χαρακτηριστικά αντιµετώπισης των κρουσµάτων βίας σε ανηλίκους περιλαµβάνουν την ανάγκη διεπιστηµονικής και διακλαδικής προσέγγισης, την συχνή ταυτόχρονη εµπλοκή υπηρεσιών υγείας ή κοινωνικών υπηρεσιών µε το Νόµο, την ανάδυση σύµφυτων ζητηµάτων προστασίας των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων των εµπλεκοµένων µαζί µε την προστασία της ζωής, της ακεραιότητας, της σωµατικής και ψυχικής τους υγείας, αλλά και την σχεδόν πάντα εµπλοκή της καθηµερινής πρακτικής των επαγγελµατιών µε ηθικά, ιδεολογικά και ψυχολογικά θέµατα των ιδίων (και όχι µόνο των θυµάτων, των θυτών ή των οικογενειών τους). Παράλληλα, η πανσπερµία αντιλήψεων, θέσεων και αρχών που διέπουν πλείστες όσες θεωρητικές και ακαδηµαϊκές προσεγγίσεις του ζητήµατος συχνά επιτάσσουν για τους επαγγελµατίες µια διαρκή αναγκαιότητα συνεχιζόµενης ενηµέρωσης πάνω στα ταχέως αναθεωρούµενα και πολλές φορές αντιφατικά δεδοµένα εµπειρικής έρευνας, αλλά και τους φέρνουν συνηθέστατα (ιδιαίτερα επί

13 περιστατικών σεξουαλικής παραβίασης ανηλίκων) ενώπιον µιας ανάγκη για αξιολόγηση και διαχείριση µιας υπόθεσης µε δεδοµένη την ανυπαρξία «αντικειµενικών» ή εν γένει ευρέως παραδεκτής αποδεικτικής αξίας ευρηµάτων. Η, δε, δι-επιστηµονικότητα και δια-κλαδικότητα των εµπλεκοµένων επαγγελµατιών και υπηρεσιών είναι τόσο ευρεία που συχνά συµπεριλαµβάνει ακόµα και για ένα µόνο περιστατικό βίας κατά ανηλίκων των κινητοποίηση και εµπλοκή επαγγελµατιών όπως Ψυχιάτρων και Παιδοψυχιάτρων, Παιδιάτρων, Ιατροδικαστών, Νοσηλευτών και Επισκεπτών Υγείας, Ψυχολόγων και Παιδο-ψυχολόγων, Κοινωνικών Λειτουργών, Νοµικών ικηγόρων και ικαστικών, Αστυνοµικών, αλλά και Ειδικών Θεραπευτών, Εκπαιδευτικών και Παιδαγωγών, Κοινωνικών Επιστηµόνων, Κοινωνιολόγων και Εγκληµατολόγων. Και µόνο η επικοινωνία των επαγγελµατιών από τόσους και τόσο διαφορετικούς χώρους, η «µετάφραση» της ειδικής «ιδιολέκτου» του κάθε κλάδου και των «εργαλείων ανάλυσης και σκέψης» του κάθε επιστηµονικού πεδίου αποτελεί κάθε φορά µια δύσκολη πρόκληση για τους θεσµούς και τους επαγγελµατίες. Συνακόλουθα, και εγείρονται συχνά ερωτηµατικά ή αιτιάσεις για τους χειρισµούς στη µια ή την άλλη περίσταση, για την αναγκαιότητα αξιολόγησης των παρεχόµενων υπηρεσιών και της λειτουργίας των θεσµών, αλλά ακόµα και για τις αρχειακές παραδοχές ολόκληρων κλάδων ή υπηρεσιών στον τρόπο µε τον οποίο εµπλέκονται στη διαχείριση των κρουσµάτων βίας κατά ανηλίκων. Όπως, δηλαδή και η θεωρία και η εµπειρική έρευνα, έτσι και οι επιµέρους παρεµβάσεις των επαγγελµατιών για την πρόληψη και αντιµετώπιση της βίας κατά ανηλίκων πρυτανεύτηκαν από ποικίλα ηθικά, ιδεολογικά και θεωρητικά κίνητρα και αφετηρίες σε µια προηγούµενη χρονική περίοδο. Σήµερα, ο διαρκώς διογκούµενος και ταχύτατα ανανεούµενος όγκος ερευνητικών δεδοµένων καθιστά αναγκαία όσο ποτέ την εγκατάσταση µόνιµων µηχανισµών διάχυσης της επιστηµονικής πληροφορίας, αλλά και την βαθµιαία µετακίνηση του κοινωνικού προσήµου αντιµετώπισης του θέµατος από απλώς ζήτηµα ανθρωπίνων δικαιωµάτων σε πρόβληµα δηµόσια υγείας, αλλά και των εννοιολογικών εργαλείων της επιστηµονικής κοινότητας από την γενική θεωρητική αντιµετώπιση και ιδεολογική αναφορά στην εξειδικευµένη και τεκµηριωµένη επιδηµιολογική και κλινική γνώση. Σήµερα, η χώρα µας, αλλά και πολλές ανεπτυγµένες ευρωπαϊκές χώρες, βρίσκονται στο σταυροδρόµι κρίσιµων διληµµάτων στο χώρο αυτό. Τα προβλήµατα των επαγγελµατιών πολλά, όπως, όµως, πολλές είναι και οι δυνητικές παραπλανητικές αφετηρίες για επαγγελµατίες και υπηρεσίες. Οι πόροι για την κοινωνική πολιτική πάντα δυσεύρετοι, αλλά οι κοινωνικές ανάγκες για ανάλογες υπηρεσίες αυξανόµενες. Η αποτελεσµατικότητα και η αποδοτικότητα των εφαρµοζόµενων παρεµβάσεων είναι αναγκαίες και έχει γίνει πια ευρέως αποδεκτό πως θα πρέπει να µεγιστοποιούνται (Drummond, 1994, Maynard, 1997), χωρίς, ωστόσο, πολλές φορές να υπάρχει πραγµατική συναίνεση για το περιεχόµενό τους. Οι φορείς δηµόσιου λόγου αναφορικά µε το θέµα πολλαπλοί και οι αποδέκτες άλλοτε άλλοι, µε το καταλυτικό ρόλο των Μ.Μ.Ε. που συχνά επαναθυµατοποιούν τα θύµατα και δηµιουργούν δεδοµένα που δύσκολα κανείς µπορεί να αγνοήσει. Στη βάση, ωστόσο, όλων των ανωτέρω, καθίσταται προφανές πως στην περίπτωση της βίας σε ανηλίκους (αλλά όχι µόνο σε αυτήν) οι έρευνες, οι κλινικές πρακτικές, αλλά και οι επιδηµιολογικές, προληπτικές και κοινωνικές παρεµβάσεις δεν έχουν µόνο επιθυµητές αλλά δυνητικά και ανεπιθύµητες ενέργειες: αν µια ερευνητική δουλειά έχει a priori δεδοµένα αποτελέσµατα µε βάση τις ηθικές, αξιακές ή άλλες

14 προκαταλήψεις των ερευνητών ή αν σε µια έρευνα υποτιµηθεί η µεθοδολογική αυστηρότητα (αφού, σε τελική ανάλυση, όλα γίνονται απλώς και µόνο «για το συµφέρον των παιδιών»), αν εφαρµογές των ερευνητικών δεδοµένων επεκτείνουν ανεπίτρεπτα το πεδίο εφαρµογής των αποτελεσµάτων µιας µελέτης σε περιστάσεις που δεν εµπίπτουν σε αυτά, τότε µπορεί να προκύψουν βλάβες (και όχι επωφελείς δράσεις υπέρ) των τελικών επωφελούµενων, δηλαδή των παιδιών θυµάτων και των οικογενειών τους. Άρα είναι αναγκαία η αποτίµηση της συνολικής αποτελεσµατικότητας και αποδοτικότητας των παρεµβάσεων είτε κοινωνικών είτε ψυχολογικών είτε βιολογικών είτε νοµικο-δικαϊκών. Κι αυτό µπορεί να γίνει µόνο στη βάση εµπειρικών δεδοµένων και όχι απλά και µόνο µε βάση το «εύλογο» της όποιας προτεινόµενης παρέµβασης ή µε γνώµονα την «κοινή λογική», αφού, άλλωστε, η επιστήµη έχει πολλές φορές αναθεωρήσει και αναδιατάξει τις αυθόρµητες διαισθήσεις των επαγγελµατιών και την «κοινή λογική» του γενικού πληθυσµού. Τέλος, γίνεται προφανές πως και στην έρευνα και στην παροχή υπηρεσιών χρειάζεται λεπτοµερής εννοιολογική αποσαφήνιση και πιστή τήρηση προκαθορισµένων µεθοδολογικών προτύπων για να αποφευχθεί η παρείσφρηση των ατοµικών προκαταλήψεων, συναισθηµάτων, αντιστάσεων και δυναµικών των εµπλεκοµένων ερευνητών ή επαγγελµατιών αντίστοιχα. Η χιµαιρική ή µη προοπτική µίας συνθετικής ενοποιηµένης επιστηµονικής θεωρίας για τη βία Η ποικιλότητα των αντιθέσεων στην έρευνα, η φαινοµενική «ανωµαλία» της εκ νέου αναπαραγωγής µε διαφορετικές µορφές των εσωτερικών αντιφάσεων της γενικής περί βίας θεωρίας αλλά και οι ποίκιλλες αντιπαραθέσεις που εκδηλώνονται στο χώρο των εφαρµοσµένων πρακτικών και των πολιτικών υγείας και κοινωνικής πολιτικής, τουλάχιστον σε ένα επίπεδο αφαίρεσης, µπορούν καλύτερα να ερµηνευθούν στη βάση της θεωρίας της ασυµβατότητας των γλωσσών και των επιστηµονικών θεωριών που διατύπωσαν εντός της σύγχρονης Επιστηµολογικής θεωρίας οι T. Κuhn και P. Feyerabend. Οι δυο αυτοί διανοητές υποστήριξαν από δεκαετίες τη θέση πως οι θεωρητικές γλώσσες (και, άρα, και οι επιστηµονικές θεωρίες και οι οπτικές των διαφορετικών επιστηµονικών κλάδων) παρουσιάζουν µια ριζική εγγενή ασυµµετρία, µια ασυµβατότητα µεταξύ τους. Κατά συνέπεια, πάντα, σύµφωνα µε την θέση αυτή, δεν υπάρχει δυνατότητα «ένα-προς-ένα» αντιστοίχησης καµιάς θεωρίας µε την πραγµατικότητα (µε την οποίαν θα µπορούσαν θεωρητικά να ταυτοποιηθούν οι όποιες θεωρητικές γλώσσες - επιστηµονικές θεωρίες. Οι επιστηµονικές θεωρίες για τους Κuhn και Feyerabend είναι εν πολλοίς χρηστικές και αφηγηµατικές (Kuhn, 1970, Feyerabend, 1970, 1978). Στον αντίποδα αυτής της θέσης ο σύγχρονός τους φιλόσοφος H. Putnam, αντέταξε την θέση πως οι θεωρητικές γλώσσες (και, άρα, και οι επιστηµονικές θεωρίες) µπορούν κατ αρχήν και να τέµνονται και να αντιστοιχούνται µεταξύ τους, καθώς, για τον διανοητή αυτόν, υφίσταται δυνατότητα αντιστοίχησης των παραπάνω θεωρητικών συστηµάτων και µε την πραγµατικότητα. Για τον Putnam, λοιπόν, οι επιστηµονικές θεωρίες είναι (εν προκειµένω Λειτουργιστικές) αναπαραστάσεις της ίδιας της πραγµατικότητας (Putnam, 1975, 1981). Η περίσταση των αντιφάσεων και στην έρευνα και στην καθ ηµέρα πρακτική στο γνωστικό πεδίο της βίας όπως δείξαµε παραπάνω φαίνεται µάλλον να δικαιώνει τους Κuhn και Feyerabend και όχι τον Putnam. Όµως, το ερώτηµα παραµένει, δηλαδή, το κατά πόσο είναι δυνατή η µελλοντική επεξεργασία και διατύπωση µιας γενικής

15 επιστηµονικής θεωρίας για τη βία, ενός συνθετικού λόγου που να συµπεριλαµβάνει ερανιζόµενος στοιχεία από διακριτά σήµερα πεδία επιστηµονικού λόγου όπως η Βιολογία, η Ψυχολογία, η Κοινωνική Θεωρία, η Νοµική επιστήµη, η Ιατρική κ.ο.κ. Στον «Αποχαιρετισµό στον (ορθό) Λόγο», ο P. Feyerabend παραθέτει ένα θεωρητικό σχήµα µέσα από το οποίο δυο θεωρητικές γλώσσες µπορούν να «επικοινωνούν» παράγοντας έτσι αµοιβαία µια νέα τρίτη θεωρητική γλώσσα. Στο σχήµα αυτό η επικοινωνία µεταξύ των θεωρητικών γλωσσών επιστηµονικών κλάδων µπορεί να γίνει στη βάση ενός ισότιµου διαλόγου, έτσι ώστε να προκύψει µια τρίτη γλώσσα επιστήµη ερανιζόµενη από την ιστορική παράδοση αµφότερων των γεννητόρων της (Feyerabend, 1987). Ωστόσο, η ιστορία της επιστήµης, αλλά και των θεσµών, µας κάνει να αναλογιζόµαστε το θεωρητικό αυτό σχήµα ως πιθανότητα λίαν αισιόδοξη και µάλλον ουτοπική. Κι αυτό γιατί αν στην πραγµατικότητα οι σχέσεις µεταξύ των θεωρητικών γλωσσών δεν είναι ισότιµες ούτε άναρχες, αλλά δοµηµένες και ιεραρχικές, ενίοτε και συγκρουσιακές, τότε, η εύηχη ουτοπία του Feyerabend (της «αµοιβαίας επικοινωνίας») µάλλον δεν θα πρέπει να αναµένεται. Σε αυτήν την περίπτωση, η όποια εν τω γενάσθαι επιστηµονική θεωρία για την βία δεν φαίνεται να µπορεί (δυστυχώς!) να είναι «ψυχο-κοινωνικο-βιολογική» (αναλογικά µε τον απλώς παρατακτικό ορισµό της υγείας σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας), αλλά µόνον είτε «ψυχο-κοινωνική βιολογία» είτε «ψυχο-βιολογική κοινωνιολογία» είτε «βιο-κοινωνική ψυχολογία» είτε κάτι τρίτο, στο οποίο, πάντως, οι προγενέστεροι συνεισφέροντες - συµµετέχοντες επιστηµονικοί κλάδοι θα µετέχουν µε σχέσεις κάποιας µορφής κυριαρχίας υποτέλειας και όχι µε ισότιµες σχέσεις αµοιβαίας επικοινωνίας και µε την απλή και αβίαστη συµµετοχή της «προϊστορίας» του επιστηµονικού Λόγου αναφορικά µε τα φαινόµενα της βίας και της κακοποίησης παραµέλησης των παιδιών._ Βιβλιογραφία 1. Appelbaum P.S., (2005). Behavioral Genetics and the Punishment of Crime, Law and Psychiatry, January 2005 Vol. 56 No. 1, p.p Baron H.J., (2005). Corporal Punishment of Children in England and the United States, The Mount Sinai Journal of Medicine, Vol. 72 No. 1, p.p Browne K., Hamilton-Giachritsis K., Johnson R., Ostergren M., (2006). Overuse of institutional care for children in Europe, British Medical Journal; 332; p.p Caspi A., McClay J., Moffitt T.E., Mill J., Martin J., Craig I.W., Taylor A., Poulton R., (2002). Role of Genotype in the Cycle of Violence in Maltreated Children, Science, Vol. 297, p.p Dallam S.J., Gleaves D.H., Cepeda-Benito A., Silberg J.L., Kraemer H.C., Spiegel D., (1998). The effects of sexual abuse: Comment on Rind, Tromovitch and Bauserman, Psychological Bulletin, Vol. 127: p.p Dennett D., (1991). Consciousness Explained, London, Penguin. 7. Drummond M. F., (1994). Evaluation of health technology: economic issues for health policy and policy issues for economic appraisal, Social Sciences and Medicine, 38 (12), p.p Feyerabend P., (1970). Philosophy of Science: A subject with a Great Past in R.H. Stuewer (ed.), Historical and Philosophical Perspectives of Science, Minnesota Studies in History of Science vol. 5, Minneapolis, p.p Feyerabend P., (1978). Against Method, London and New York, Verso. 10. Feyerabend P., (1987). Farewell to Reason, London and New York, Verso. 11. Fishbein D., (2000). The importance of neurobiological research to the prevention of psychopathology, Prev Sci. 1(2): p.p

16 12. Foley D.L., Eaves L.J., Wormley B., Silberg J.L., Maes H.H., Kuhn J., Riley B., (2004). Childhood Adversity, Monoamine Oxidase A Genotype, and Risk for Conduct Disorder, Archives of General Psychiatry, Vol. 61, p.p Foucault M., (1964). Histoire de la jolie, a l age classique, Galimard/Plon 1964, Μετάφραση στα Ελληνικά: Π. Μπουρλάκης, Αθήνα, Frei A., Erenay N., Dittmann V., Graf M., (2005). Paedophilia on the Internet a study of 33 convicted offenders in the Canton of Lucerne, Swiss Medical Weekly, Vol. 135: p.p Freud S., (1915/2001). Instincts and their Vicissitudes, 1915, Vol. 14, p.p In S. Freud, The Complete Works of S. Freud. Standard Edition. Translation in English: J. Strachey.1 st publication by The Institute of Psycho Analysis, Reprinted by Vinatge, Freud S., (1920/2001). Beyond the Pleasure Principle, 1920, Vol. 18, p.p In S. Freud, The Complete Works of S. Freud. Standard Edition. Translation in English: J. Strachey.1 st publication by The Institute of Psycho Analysis, Reprinted by Vinatge, Freud S., (1923-4/2001). The Economic Problem of Masochism, 1924 [1923], Vol. 19, p In S. Freud, The Complete Works of S. Freud. Standard Edition. Translation in English: J. Strachey.1 st publication by The Institute of Psycho Analysis, Reprinted by Vinatge, Freud S., (1932/2001). Reply to Einstein, 1932, in Rorty, A.O. (ed.), The many faces of Evil, London and New York, Routhledge, Glaser D., (2000). Child Abuse and Neglect and the Brain a Review, The Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, 41: Cambridge University Press. 20. Glaser D., (2005). Neurobiological effects of child maltreatment, Xth I.S.P.C.A.N., European Conference on Child Abuse and Neglect, Proceedings, Berlin, September Glasser M., Kolvin I., Campbell D., Glasser A., Leitch I. and Farrely S., (2001). Cycle of child sexual abuse: links between being a victim and becoming a perpetrator, British Journal of Psychiatry, 179, p.p Haberstick B.C., Lessem J.M., Hopfer C.J., Smolen A., Ehringer M.A., Timberlake D., Hewitt J.K., (2005). Monoamine Oxidase A (MAO-A) and Antisocial Behaviors in the Presence of Childhood and Adolescent Maltreatment, American Journal of Medical Genetics Part B (Neuropsychiatric Genetics), Vol. 135B: p.p Hillis S.D., Anda F., Dube R.S., Feliti J.V., Marchbanks A.P., Marks S.J., (2004). The Association between Adverse childhood experience and Adolescent Pregnancy, Long Term Psychosocial Consequences, and Fetal Death, Pediatrics, 113; p.p Hilton M.R. and Mezey G.C., (1996). Victims and perpetrators of child sexual abuse, British Journal of Psychiatry, 169, p.p Hanson R.K. and Bussière M.T., (1998). Predicting relapse: A meta-analysis of sexual offender recidivism studies, Journal of Consulting and Clinical Psychology, 66, p.p Huang Y.Y., Cate S.P., Battistuzzi C., Oquendo M.A., Brent D., Mann J.J., (2004). An Association between a Functional Polymorphism in the Monoamine Oxidase A Gene Promoter, Impulsive Traits and Early Abuse Experiences, Neuropsychopharmacology, Vol. 29, p.p Huizinga D., Haberstick B.C., Smolen A., Menard S., Young S.E., Corley R.P., Stallings M.C., Grotpeter J., Hewitt J.K., (2006). Childhood Maltreatment, Subsequent Antisocial Behavior, and the Role of Monoamine Oxidase A Genotype, Biological Psychiatry, Vol. 60: p.p Jones D.P.H. and Ramchandani P., (1999). Child Sexual Abuse. Informing Practice from research Abingdon: Radcliffe Medical Press. 29. Kaufman J., Yang B.Z., Douglas-Palumberi H., Houshyar S., Lipschitz D., Krystal J.H., Gelernter J., (2004). Social supports and serotonin transporter gene moderate depression in maltreated children, PNAS, December 7, 2004, Vol. 101, No. 49, p.p Kendall-Tackett K.A., Williams L.M., Finkelhor D., (1993). Impact of sexual abuse on children: A review and synthesis of recent empirical studies, Psychological Bulletin, Vol. 113, p.p Krantz, G., Ostergren, P.O., (2000). The association between violence victimization and common symptoms in Swedish women, J. Epidermiol. Community Health, 54, p.p Krug, E.G., Sharma, G.K., Lorano, R. (2000). The global burden of injuries, American Journal of Public Health, 90 (4), p.p Kuhn T., (1970). The structure of scientific revolutions, (2 nd ed.) Chicago University Press. 34. Lane R., (1997). Murder in America: a history, Columbus: Ohio State University Press, p.p. 311.

17 35. Lanteri-Laura G., (1999). Historie de la Phrenologie, Presses Universitaires de France, Μετάφραση στα Ελληνικά Κ. Πόταγας, Τρίαψις Λόγος/Εξάντας, Αθήνα Laqueur T.W., (2003). Solitary Sex. A cultural History of Masturbation, Zone Books, New York, Μετάφραση στα Ελληνικά: Π. Μαρκέτου, Αθήνα, Νεφέλη, Lussier P., Beauregard E., Proux J., Nicole A., (2005). Developmental Factors Related to Deviant Sexual Preferences in Child Molesters, Journal of Interpersonal Violence, Vol. 20 No. 9, September 2005, p.p MacMillan H.L., Fleming J.E., Streiner D.L., Lin E., Boyle M.H., Jamieson E., Duku E.K., Walsh C.A., Wong M.Y.-Y., Beardslee W.R., (2001). Childhood Abuse and Lifetime Psychopathology in a Community Sample, American Journal of Psychiatry, November 2001, Vol. 158: p.p Maynard A., (1997). Evidence-based medicine: an incomplete method for informing treatment choices, Lancet, 349 (9045), p.p Murphy W.D. and Smith T.A., (1996). Sex offenders against children. Empirical and clinical issues. In The A.P.S.A.C. Handbook on child Maltreatment (eds.), Briere L. Beriner & A. Bukley), p.p , London: Sage. 41. Murphy W.D., Haynes M.R., Page I.J., (1992). Adolescent sex offenders. In Sexual Abuse of Children. Clinical Issues (vol. 2) (eds. W.O. Donohue & J.H. Geer), p.p Hove and London: Laurence Erbium Associates. 42. Murray C.J., Lopez A.D., (1996). Evidence Based healthy policy lessons from the Global Burden of Disease Study, Science, 1; 274 (5293): p.p Najman Jake M., Michael P. Dunne, David M. Purdie, Francis M. Boyle and Peter D. Coxeter, (2005). Sexual Abuse in Childhood and Sexual Dysfunction in Adulthood: An Australian Population-Based Study, Archives of Sexual Behavior, Vol. 34, No. 5, October 2005, p.p Najman Jake M., Michael P. Dunne, Frances M. Boyle, (2007). Childhood Sexual Abuse and Adult Sexual Dysfunction: Response to Commentary by Rind and Tromovitch, Archives of Sexual Behavior (2007) Vol. 36: p.p Nelson C.A., (2003). Can we develop a neurobiological model of human social-emotional development? Integrative thoughts on the effects of separation on parent child interactions, Ann. N. Y. Acad. Sci., 1008: p.p Nilsson K.W., Sjöberg R.L., Damberg M., Leppert J., Öhrvik J., Alm P.O., Lindström L., Oreland L., (2006). Role of Monoamine Oxidase A Genotype and Psychosocial Factors in Male Adolescent Criminal Activity, Biological Psychiatry, Vol. 59, p.p Ondersma S.J., Chaffin M., Berliner L., Cordon I., Goodman G., Barnett D., (2001). Sex with children in abuse: Comment on Rind, Tromovitch and Bauserman (1998), Psychological Bulletin, Vol. 127: p.p Porter S. and Yuille J.C., (1995). Credibility assessment of criminal suspects through statement analysis, Psychology, Crime, and Law, Vol. 1, p.p Porter S., Yuille J.C., Lehman D.R., (1999). The Nature of Real, Implanted, and Fabricated Memories for Emotional Childhood Events: Implications for the Recovered Memory Debate, Law and Human Behavior, Vol. 23, No. 5, p.p Proulx, J., Tardif, M., Lamoureux, B., Lussier, P., (2000). How does recidivism risk assessment predict survival? In D. R. Laws, S. M. Hudson, & T. Ward (Eds.), Remaking relapse prevention with sex offenders: A sourcebook (pp ). Thousand Oaks, CA: Sage. 51. Putnam H., (1975). Mind, Language and Reality, Cambridge University Press. 52. Putnam H., (1981). Reason, Truth and History, Cambridge University Press. 53. Reza, A., Mercy, J.A., Krug, E., (2001). Epidemiology of violent deaths in the world, Injury Prevention, 7, p.p Rind B., Tromovitch P., (1997). A meta-analytic review of findings from national samples on psychological correlates of child sexual abuse, Journal of Sex Research, 34: p.p Rind B., Tromovitch P., Bauserman R., (1998). A meta-analytic examination of assumed properties of child sexual abuse using college samples, Psychological Bulletin, Vol. 124: p.p Rind B., Tromovitch P., Bauserman R., (2001). The validity and Appropriateness of Methods, Analyses and Conclusions in Rind et al. (1988): A Rebuttal of Victimological Critique From Ondersma et al. (2001) and Dallam et al. (2001), Psychological Bulletin, Vol. 127, No 6, 2001: p.p

18 57. Rind B., Tromovitch P., (2005). National Samples, Sexual Abuse in Childhood, and Adjustment in Adulthood: A Commentary on Najman, Dunne, Purdie, Boyle, and Coxeter, Archives of Sexual Behavior, Vol. 36, p.p Rosenfield I., (1988). The Invention of Memory - A New View of the Brain, Μετάφραση στα Ελληνικά: Κ. Πόταγας, Αθήνα, Καστανιώτης Schore N.A., (2002). Dysregulation of the right brain: a fundamental mechanism of traumatic attachment and the psychopathogenesis of posttraumatic stress disorder, Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 36, (1): p.p Stevenson J., (1999). The treatment of the long-term sequelae of child abuse, Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 40, p.p Tebbutt J., Swanston H., Oates R., et al., (1997). Five years after child sexual abuse: persisting dysfunction and problems of prediction, Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 36, p.p Teicher M.H., Andersen S.L., Polcary A., Anderson C.M., Navalta C.P., Kim D.M., (2003). The neurobiological consequences of early stress and childhood maltreatment, Neurosci. Biobehav. Rev., Jan-Mar; 27 (1-2); p.p Trowell J., Kolvin I., Weeramanthri T., Sadowski H., Berelowits M., Glasser D., Leitch I., (2002). Psychotherapy for sexually abused girls: psychopathological outcome findings and patterns of change, British Journal of Psychiatry, 1180, p.p United Nations, General Assembly, (2006). Report of the independent expert for the United Nations study on violence against children, Item No 62, New York, U.N. 65. Widom C.S. and Ames M., (1994) Criminal consequences of childhood sexual victimization, Child abuse and Neglect, 18, p.p Widom C.S. and Brzustowicz L.M., (2006). MAO-A and the Cycle of Violence: Childhood Abuse and Neglect, MAO-A Genotype, and Risk for Violent and Antisocial Behavior, Biological Psychiatry, Vol. 60: p.p World Health Assembly, (1997). Prevention of violence (A50/INF.DOC./4), Geneva, W.H.O. 68. World Health Organization, (1999). Report of the consultation on child abuse prevention, W.H.O., Geneva, March 1999, Geneva, W.H.O. 69. World Health Organization, (2001). Prevention of Child abuse and neglect: Making the links between human rights and public health, Geneva, W.H.O. 70. World Health Organization, (2002). Guide to United Nations Resources and Activities for the Prevention of Interpersonal Violence, Geneva, W.H.O 71. Yamawaki S., (2005). Early childhood trauma and stress-related psychiatric disorders: neuroscience perspective, Seishin shinkeigaku Zasshi; 107(5): p.p Zizek S., (1998). The Cartesian Subject versus the Cartesian Theater, in S. Zizek (ed.), Cogito and the Unconscious, Duke University Press.