ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ «^ΜΥΣΤΗΡΙΑ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ «^ΜΥΣΤΗΡΙΑ"

Transcript

1 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ «^ΜΥΣΤΗΡΙΑ * : JP?. σιην Ελλάδα Η Καταγωνή ίων Ελλήνων Τα Αινίγματα της Κρήτης ν 0 Τάφος του Μ. Αλεξάνδρου \ Η Οολος της Επιδαύρου ^ Ι '\ 0 Δίσκος της Φαιστού *, Οι Βραχογραφίες του Παγγαίου X Οι Αγνωστοι Μινύες Οι Ελληνικές Πυραμίδες c> 0 Αρχάνθρωπος των Πετραλώνων \ -.?} λ. \ (Τ L.. Τα Δρακοσπιτα της Εύβοιας,, 0 Υπολογιστής των Αντικυθήρων Μ V ^ Τα Χρυσωρυχεία του Μ. Αλεξάνδρου Η Χαμένη Ατλαντίδα [ λ Το Μυστήριο του Παρθενώνα Β ΕΚΔΟΣΗ

2 ΧΡΗΣΤΟΣ Ζ. ΚΩΝΣΤΑΣ ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΚΡΗΣ ΣΤΕΛΙΝΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΙΔΟΥ ΝΙΚΟΣ ΤΣΙΓΑΡΙΔΑΣ Το μυστήριο όεν λύνεται όταν η αρχαιολογική σκαπάνη φ έρει στο φω ς έν α αρχαιολογικό εύρημα. Αντιθέτως τότε αρχίζει. Κι όσο πιο πίσω στο χρ ό νο καλούμαστε να γυρίσουμε τόσο πιο θολή είναι η κατάσταση, τόσο πιο πολύ το μυστήριο είναι πανταχού παρόν. Ό σ οι από εμάς επιθυμούμε να ασχοληθούμε με την Ιστορία μας ξέχω ρα από τα επίσημα αναλυτικά εκπαιδευτικά προγράμματα διαπιστώνουμε ότι υπάρχει ένα ς ολόκληρος κόσμος μυστηρίου που μας καλεί να τον εξερευνήσουμε, ένα τεράστιο παζλ από το οποίο λείπουν ακόμη πολλά κομμάτια που πρέπει να συμπληρωθούν. Σ το συλλογικό αυτό βιβλίο ο αναγνώστης θα βρει τα μεγαλύτερα αρχαιολογικά και ιστορικά ζητήματα-αινίγματα που υπάρχουν στον ελληνικό χώρο, καθώς η έλλειψη επαρκώ ν στοιχείων γι αυτά μόνο υποθέσεις μάς επιτρέπει να κάνουμε ή να καταλήγουμε σε επισφαλή συμπεράσματα. Το αποτέλεσμα είναι είτε να μιλάμε γι' αυτά τα ζητήματα με μια επίφαση γνώ σης είτε να τα «καταψύχουμε» περιμένοντας κάποια στιγμή που θα αρθεί η άγνοιά μας. Στόχος του βιβλίου, π έρ α από το να πληροφορήσει, είναι να ταράξει την επιφ ανειακή και στερεότυπη αντίληψη που έχουμ ε για το ιστορικό μας παρελθόν, να καταδείξει τα κ ε ν ά / β ^ τις αντιφάσεις, τις διχογνω μίες μεταξύ των επιστημόνων, να προκαλέσει περαιτέρω το ενδ ια φ έρ ον και τον προβληματισμό, να επισφραγίσει, τέλος, ότι το πα ρελθόν είναι πάντα «ζωντανό» και περιμ ένει προ-σ-καλώ ντας μας να το ανακαλύψ ουμε - περιέργω ς ίσως περισσότερο από ό,τι το μέλλον... ργ. Ί1ΙΜ Ι Λ \Η Μ <

3 ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΕΙΡΑ: ΜΥΣΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ - ΔΙΟ ΡΘ Ω ΣΕΙΣ Δώρα Γιαννιού ΣΧΕΔΙΑΣΜ ΟΣ Δημιουργική Ο μάδα ΜΕΤΑΕΚΔΟΤΙΚΗ Β' ΕΚΔΟΣΗ: Φ εβρουάριος 2005 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΧΕΤΥΠΟ/ΜΕΤΑΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. Θ ΕΣΣΑΛΟ Ν ΙΚΗ : Λώρη Μαργαρίτη 3 Τ.Κ ΤΗΛ.: FAX: ΑΘΗΝΑ: Κωλέττη 11, Τ.Κ ΤΗΛ.: , FAX: drchetypo@metaekdotiki.gr Απαγορεύεται η με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγή μέρους η όλης της έκδοσης χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη. ISBN:

4 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ στην Ελλάδα Η Καταγωγή των Ελλήνων Τα Αινίγματα της Κρήτης 0 Τάφος του Μ. Αλεξάνδρου Η θόλος της Επιδαύρου 0 Δίσκος της Φαιστού Οι Βραχογραφίες του Παγγαίου Οι Αγνωστοι Μινύες Οι Ελληνικές Πυραμίδες 0 Αρχάνθρωπος των Πετραλώνων Τα Δρακόσπιτα της Εύβοιας Ο Υπολογιστής των Αντικυθήρων Τα Χρυσωρυχεία του Μ. Αλεξάνδρου Η Χαμένη Ατλαντίδα Το Μυστήριο του Παρθενώνα Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...9 ΝΙΚΟΣ ΤΣΙΓΑΡΙΔΑΣ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ: Ινόοευρωπαίοι: Πραγματικότητα ή Μύθος; ΧΡΗΣΤΟΣ Ζ. ΚΩΝΣΤΑΣ ΤΑ ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ Η Αρχαία Κρήτη Χάθηκε Αφήνοντας πίσω της Μ υστήρια ΧΡΗΣΤΟΣ Ζ. ΚΩΝΣΤΑΣ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Α' Η Γ ραφή της Ευρώπης και των Ελλήνων ΧΡΗΣΤΟΣ Ζ. ΚΩΝΣΤΑΣ Ο ΔΙΣΚΟΣ ΤΗΣ ΦΑΙΣΤΟΥ Ένας «Σκληρός» Δίσκος με Δεόομένα από το Π αρελθόν ΣΤΕΛΙΝΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΙΔΟΥ ΔΙΑΣ ΥΨΙΣΤΟΣ Η Μεγάλη Ανακάλυψη στο Δίον ΧΡΗΣΤΟΣ Ζ. ΚΩΝΣΤΑΣ ΤΑ «ΧΡΥΣΩΡΥΧΕΙΑ» ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Εκεί που Γεννήθηκε ο... Πληθωρισμός ΣΤΕΛΙΝΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΙΔΟΥ ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΤΑΦΟ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Η Χίμαιρα των Αρχαιολόγων...63

6 ΣΤΕΛΙΝΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΙΔΟΥ Ο ΚΟΛΟΣΣΟΣ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ...72 ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΚΡΗΣ ΤΟ ΧΡΥΣΕΛΕΦΑΝΤΙΝΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΟΥ ΔΙΑ...80 ΝΙΚΟΣ ΤΣΙΓΑΡΙΔΑΣ ΜΙΝΥΕΣ Ο Λαός-Γρίφος της Προϊστορικής Ελλάδας ΣΤΕΛΙΝΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΙΔΟΥ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ Κατασκευάστηκαν πριν από τις Αιγυπτιακές!...95 ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΚΡΗΣ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ Η ΟΜΗΡΙΚΗ ΙΘΑΚΗ; ΧΡΗΣΤΟΣ Ζ. ΚΩΝΣΤΑΣ Η ΧΑΜΕΝΗ ΑΤΛΑΝΤΙΔΑ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ Σε Αναζήτηση της Ουτοπίας ΣΤΕΛΙΝΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΙΔΟΥ ΔΙΣΠΗΛΙΟ 6000 Π.Χ. Η Παράξενη Ιστορία των Ανθρώπων της Λίμνης ΣΤΕΛΙΝΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΙΔΟΥ ΚΩΔΙΚΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΣΤΕΛΙΝΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΙΔΟΥ ΒΡΑΧΟΓΡΑΦΙΕΣ Η Γλώσσα των Προϊστορικών Χρόνων ΣΤΕΛΙΝΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΙΔΟΥ Ο ΑΡΧΑΝΘΡΩΠΟΣ ΤΩΝ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ Το Ανθρώπινο Γένος Κατάγεται από το Αιγαίο 144

7 ΣΤΕΛΙΝΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΙΔΟΥ ΔΡΑΚΟΣ ΠΙΤΑ Μεγαλιθικές Κατασκευές στην Εύβοια 152 ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΚΡΗΣ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ Το Τέλειο Οικοδομικό Κατασκεύασμα ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΚΡΗΣ ΤΟ ΧΡΥΣΕΛΕΦΑΝΤΙΝΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΣΤΕΛΙΝΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΙΔΟΥ Η ΘΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ Μυστικισμός και Σοφία στην Αρχαία Ελλάδα ΣΤΕΛΙΝΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΙΔΟΥ Ο «ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ» ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ Η Άγνωστη Τεχνολογία των Αρχαίων Ελλήνων ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το μυστήριο είναι συνυφασμένο με την ανθρώπινη ζωή. Ουσιαστικά, όλη η πορεία της ανθρώπινης Ιστορίας, από την αυγή της μέχρι τη σύγχρονη εποχή, είναι μια πορεία προσπάθειας εκ μέρους του ανθρώπου να διαλευκάνει το μυστήριο που τον περιβάλλει. Το μυστήριο, αν το αναλύσουμε, έχει πολλές πτυχές, βρίσκεται σε πολλά επίπεδα, καλύπτει όλους τους τομείς της ζωής μας. Εδώ φυσικά σκοπός μας δεν είναι να εμβαθύνουμε στην έννοια του μυστηρίου, αλλά, μέσα από αυτό, να προσδιορίσουμε και να αποσαφηνίσουμε τον τίτλο του βιβλίου που κρατάτε στα χέρια σας, καθώς και το σκοπό του. Το μυστήριο για εμάς, στην προκειμένη περίπτωση, έχει τη διάσταση του αινίγματος, του γρίφου. Με λίγα λόγια, εκφράζει την απορία που μας γεννιέται και τα ερωτηματικά που προκύπτουν όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα ή γενικότερα ιστορικά ζητήματα, τα οποία, στην ουσία, καλύπτει το πέπλο της άγνοιας. Στην προσπάθειά μας να δώσουμε σαφείς, έγκυρες και ακριβείς απαντήσεις σχετικά με αυτά τα κληροδοτήματα του παρελθόντος σκοντάφτουμε στην έλλειψη επαρκών ιστορικών αναφορών που θα μας βοηθούσαν να τα κατατάξουμε, να έχουμε σαφή εικόνα για το σκοπό για τον οποίο κατασκευάστηκαν, για τη χρησιμότητά τους ή και τη χρονολόγησή τους. Το αποτέλεσμα δεν είναι μόνο ότι μένει μετέωρο το ενδιαφέρον μας, αλλά κυρίως, και το πιο σημαντικό, ότι, κοιτώντας πίσω στο παρελθόν μας ως λαού, υπάρχουν σημεία που παραμένουν σκοτεινά, αδιευκρίνιστα, με αποτέλεσμα να «διακόπτεται» η ιστορική μας συνέχεια. Το παρελθόν αποτυπώνεται στο παρόν και μέσα από αυτό προδιαγράφεται το μέλλον, οπότε το παρελθόν ενός λαου αποτελεί την «περιουσία» του, που όχι μόνο πρέπει να την προστατεύει και να τη συντηρεί αλλά και να την κατανοεί στην κάθε της λεπτομέρεια. Κάθε φορά που κάτι από αυτή την Ιστορία είναι θολό αποτελεί γεγονός που θα πρέπει να μας ανησυχεί σε σημείο που να επιδιδόμαστε με θέρμη αδιάκοπη για να το ξεδιαλύνουμε. Έτσι «κλείνουμε» τους ανοιχτούς λογαριασμούς μας με το παρελθόν και 9

9 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ αποκαθιστούμε την ιστορική μας συνέχεια όχι μόνο ως λαού, αλλά και ως ατόμων μεμονωμένα. Όσοι από εμάς επιθυμούμε να ασχοληθούμε με την Ιστορία μας ξέχωρα από τα επίσημα αναλυτικά εκπαιδευτικά προγράμματα διαπιστώνουμε ότι υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος μυστηρίου που μας καλεί να τον εξερευνήσουμε, ένα τεράστιο παζλ από το οποίο λείπουν πολλά κομμάτια που κάποιος πρέπει να τα συμπληρώσει - αφού ασφαλώς πρώτα αντιληφτεί και αποδεχτεί ότι λείπουν. Και πώς μπορούμε να το κάνουμε αυτό; Ο καθένας με το μέσον που διαθέτει. Εμείς για το σκοπό αυτό θελήσαμε να κάνουμε ένα έργο συλλογικό, πυρήνα του οποίου αποτελούν διάφορες θεματικές για τις οποίες οι γνώμες των επιστημόνων διίστανται, άρα υπάρχει ακόμη άγνοια γύρω από αυτές. Καθώς θα διαβάζετε τα κεφάλαια που ακολουθούν, θα δείτε ότι τα θέματα που πραγματεύεται το καθένα είναι λίγο πολύ γνωστά. Γ ια κάποια από αυτά μαθαίνουμε στο σχολείο, για άλλα κατά καιρούς έχει γίνει «ντόρος» στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, κάποια άλλα έχουν περάσει στο χρονοντούλαπο και ποιος νοιάζεται να τα ανασύρει, τέλος ορισμένα κουβαλούν ένα «ζωντανό» ερωτηματικό μαζί με το όνομά τους. Εμείς προσπαθήσαμε να συλλέξουμε ορισμένους από αυτούς τους γρίφους -αφήνοντας παράλληλα πολλούς απ' έξω- και να σας τους παρουσιάσουμε. Στόχος του βιβλίου πέρα από τον προφανή, να πληροφορήσει δηλαδή τον αναγνώστη για ορισμένα από αυτά τα αινιγματικά ζητήματα, είναι στο τέλος να ταράξει τη βεβαιότητα του αναγνώστη γύρω από ορισμένα ζητήματα και να τον κάνει να συνειδητοποιήσει όχι μόνο πόσο λίγα γνωρίζουμε από το παρελθόν, αλλά και από όσα έχουν έρθει στην επιφάνεια πόσο λίγα είναι αυτά για τα οποία μπορούμε να απαντήσουμε ανεπιφύλακτα. Το παρελθόν καλά «κρατεί» τα μυστικά του και προκαλεί, συνεχώς μας προκαλεί να ξεπεράσουμε τον εαυτό μας στην αναμέτρηση μαζί του. Μια αναμέτρηση που φυσικά δεν έχει άλλο νικητή πέρα από την αλήθεια (α+ λήθη= αυτό που δεν λησμονιέται) με μόνο μέσον την ανάκτηση της χαμένης μας μνήμης. Γιατί περί αυτού πρόκειται. Το παρελθόν μάς καλεί να το ξεπεράσουμε με το να το θυμηθούμε, καθώς αμέτρητες φορές η γνώση απλώς επαναλαμβάνεται, ενώ εμείς νομίζουμε κάθε φορά ότι είμαστε πρωτοπόροι. Δώρα Γιαννιού Μάιος

10 Ν Ι Κ Ο Σ Τ Σ Ι Γ Α Ρ Ι Δ Α Σ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Ινδοευρωπαίοι: Πραγματικότητα ή Μύθος; Η Ευρώπη σαν έννοια πολιτιστική θεωρείται σήμερα τόσο δεδομένη και χρησιμοποιείται με τρόπο τόσο καταχρηστικό, ώστε δεν γίνεται πάντα αντιληπτό πως η καταγωγή των λαών και του πολιτισμού τους καλύπτεται ακόμα από πυκνό σκοτάδι. Το αίνιγμα πάντως δεν έχει σταματήσει να προκαλεί ζωηρό ενδιαφέρον. Από το 19ο αιώνα, όταν κάποιοι συνέλαβαν την έννοια των «Ινδοευρωπαίων» (ΙΕ), η έρευνα επικεντρώθηκε στουςέλληνες. Πρώτον διότι θεωρήθηκαν ο πρώτος ινδοευρωπαϊκός πολιτισμός σε ευρωπαϊκό έδαφος. Δεύτερον (εφόσον ο πρώτος λόγος ληφθεί ως ιστορικά ισχύων, και μέχρι πρόσφατα δεν είχε αμφισβητηθεί) διότι οιέλληνες έχουν να παρουσιάσουν το αρχαιότερο σύστημα γραφής και καταγραφής πληροφοριών εθνολογικού και φυλετικού ενδιαφέροντος, με τη βοήθεια του οποίου ευελπιστούν οι ερευνητές να φωτιστούν σκοτεινά σημεία της ινδοευρωπαϊκής θεωρίας. Και τρίτον διότι, ασχέτως της καταγωγής των Ελλήνων, ο πολιτισμός τους θεωρείται βάση του πολιτισμού της μετέπειτα Ευρώπης και χαίρει τέτοιου θαυμασμού από γενεές επιστημόνων, ώστε το ερώτημα της προέλευσης και των αιτίων γένεσης και εξέλιξής του να συνεχίζει να απασχολεί. II

11 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Μπορεί κανείς να θέσει σειρά ερωτημάτων.ήταν οιέλληνες αυτόχθονες ή όχι; Πότε ήρθαν οιέλληνες στη χώρα που πήρε το όνομά τους; Ποιοι ζούσαν εκεί πριν από αυτούς;ήταν και αυτοί ΙΕ ή ανήκαν στη μυστηριώδη «μεσογειακή ψυλή»; Υπήρξε μαζική μετανάστευση λαού ποιμενικού ή αιφνίδια εισβολή πολεμικής φυλής; Σε ποιο βαθμό η γλώσσα και ο πολιπσμός ήταν των νεοφερμένων ή των προγενέστερων κατοίκων; Σε πολλά εξ αυτών η απάντηση θεωρήθηκε συχνά αυτονόητη. Επειδή η ινδοευρωπαϊκή καταγωγή θεωρήθηκε αξίωμα και αποτέλεσε επί δεκαεπες τη βάση της έρευνας για το ζήτημα, θα αρχίσουμε από εκεί να παρουσιάζουμε πς διάφορες απόψεις. Η ιστορία των ΙΕ «άρχισε» με την παρατήρηση του Σερ William Jones, στα τέλη του 18ου αιώνα, πως η Σανσκριτική, η Ελληνική, η Λατινική, η Κελτική και οι γερμανικές γλώσσες παρουσίαζαν ομοιότητες που εξηγούνταν με την υπόθεση της κοινής τους καταγωγής. Ο όρος Ινόοευρωπαίοι εμφανίστηκε το 1813, ενώ είκοσι χρόνια μετά ο Franz Βορρ δημοσίευσε μια Συγκριτική Γραμματική, στην οποία συμπεριλάμβανε, εκτός των προαναφερθεισών γλωσσών, την Αρμενική, την Αβεσπκή και τις σλαβικές γλώσσες. Το ζήτημα των ΙΕ είναι πολύ μεγάλο για να παρουσιαστεί έστω και περιληπτικά εδώ. Αρκεί να ειπωθεί πως τελικά θεωρήθηκε δεδομένη η προέλευση των περισσότερων ευρωπαϊκών γλωσσών από τη «μητέρα» ινδοευρωπαϊκή, με έμμεσο αποτέλεσμα και λογική (για την εποχή) συναγωγή πως επρόκειτο, πέραν της απλής ομογλωσσίας, και για μια ενιαία ινδοευρωπαϊκή φυλή, βιολογικό πρόγονο των σημερινών λευκών Ευρωπαίων. Η καταγωγή της φυλής αυτής και τα αρχικά φυσικά της χαρακτηριστικά παρέμειναν αντικείμενο διαφωνιών των επιστημόνων. Παραδόξως, ο καθένας ανακάλυπτε πως έμοιαζαν με τους δικούς του -αληθινούς ή υποθετικούς- προγόνους. Η σύμπτωση της γέννησης της θεωρίας με την αποικιοκρατική περίοδο και την εποχή του εθνικισμού στην Ευρώπη δεν βοήθησε καθόλου την επιστήμη, αντίθετα ο φυλετικός παράγοντας κατέληξε να θεωρείται ο βασικός ρυθμιστής της ανθρώπινης Ιστορίας. Βάσει λοιπόν αυτού του σχήματος, οι ΙΕ ήταν μια ανώτερη γενετικά -αν όχι και τεχνολογικά- φυλή, γλωσσολογικά ίχνη της οποίας μπορούσαν να εντοπιστούν από την Ευρώπη μέχρι την Ινδία. Έμενε να ανακαλυφθεί ο βιολογικός πρόγονος, η γεωγραφική προέλευση και ο βαθμός στον οποίο σε κάθε τόπο ανέπτυξαν οι ΙΕ τον πολιτισμό των εντοπίων πληθυσμών, για τους οποίους κανείς δεν αρνιόταν ότι προϋπήρχαν. )

12 Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Σήμερα, η ινδοευρωπαϊκή θεωρία έχει δεχθεί πολλά χτυπήματα και για κάθε νέο υπέρ της επιχείρημα πολλαπλά ενάντια γεννιούνται. Πλέον κανείς όεν ισχυρίζεται σοβαρά πως αποτελούσαν οι ΙΕ μια φυλή. Γίνεται δεκτή μια προϋπάρχουσα ομογλωσσία για την οποία επιβιώνουν φανερά γλωσσικά ίχνη, κυρίως στο συντακτικό και στη δομή και λιγότερο στο λεξιλόγιο. Εξακολουθεί να αποτελεί ερώτημα -που στο παρελθόν θεωρούνταν απαντηθέν- η προέλευσή τους, η κοιτίδα τους, ακόμα και οι υποτιθέμενες κατακτητικές και «εκπολιτιστικές» τους διαδρομές.έτσι, η ταύτιση των Ελλήνων με τους ΙΕ παραμένει σε δύο επίπεδα: στη γλωσσολογική συγγένεια και στα ίχνη της παράλληλης έλευσης των ΙΕ δυτικά προς την Ευρώπη και των Ελλήνων στον ελλαδικό χώρο. Το 1867 ολοκληρώθηκε η δημοσίευση της Ελληνικής Ιστορίας του Ernst Curtius, όπου οιέλληνες, ως ΙΕ, ήταν πιο «ελεύθεροι» νοητικά σε σχέση με άλλες φυλές. Το έργο του είχε μεγάλη διάδοση στα γερμανικά και αγγλοσαξονικά πανεπιστήμια, ενώ δεκαετίες αργότερα ένας άλλος Γερμανός, ο Κ. J. Belloch, ενώ λάμβανε υπ' όψιν τις γεωγραφικές και κλιματολογικές συνθήκες μιας πλεονεκτικής τοποθεσίας όπως η Ελλάδα, τόνιζε πως από μόνες τους δεν αρκούσαν, εάν δεν προστίθετο σε αυτές η ύπαρξη ενός λαού άριας φυλής. Κατά τη γνώμη του, ένας άλλος ινδοευρωπαϊκός λαός στην ίδια χώρα ίσως να επιτύγχανε την ίδια πολιτιστική εξέλιξη με τουςέλληνες. Το 1909 ο φιλόλογος P. Kretschmer, αφού μελέτησε τις διαφορές των ελληνικών διαλέκτων, εντόπισε τρεις βασικές ομάδες, την ιωνική, την αχαϊκή και τη δωρική και παρατήρησε πως κατά τη διάρκεια της Εποχής της Χαλκοκρατίας (2900 με 1100 π.χ.) πρέπει να είχαν λάβει χώρα τρεις αντίστοιχες εισβολές, εκ των οποίων την πρώτη τοποθετούσε νωρίτερα από το 2000 π.χ. και την τελευταία, την τότε ταυτιζόμενη με την «Κάθοδο των Δωριέων», το 1200 π.χ. Όντας βέβαιος για την τελευταία εισβολή (για την οποία πραγματικά είχαν ανακαλυφθεί στρώματα καταστροφής) και θεωρώντας πως οι διαφορές στις διαλέκτους χρειάστηκαν κάποιους αιώνες για να διαμορφωθούν, είδε ως λογική τη χρονολόγηση του πρώτου κύματος περίπου οκτώ αιώνες παλαιότερα του τελευταίου. Ο Belloch έφτασε στο συμπέρασμα πως η διασπορά των ΙΕ συνέβη γύρω στο 2500 π.χ. Ο Ε. Meyer τοποθέτησε την πρώτη έλευση ΙΕ στην Ελλάδα πριν από το 2000 π.χ. (όπως ο Kretschmer), εφόσον οι διαφορές 13

13 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ελληνικής και σανσκριτικής γλώσσας είχαν ήδη διαμορφωθεί, συμφωνώντας ουσιαστικά με τον Belloch. Παρατήρησε πως, αντίθετα με τους Ισραηλίτες, οιέλληνες δεν είχαν μύθους αναφορικά με την είσοδό τους στη χώρα, ενώ η παράδοσή τους επικεντρωνόταν στα Ηρωικά Χρόνια. Ο δε Belloch έφτασε στο οξυδερκές συμπέρασμα πως οι διάλεκτοι της γλώσσας είχαν ήδη διαμορφωθεί στο τέλος της Εποχής της Χαλκοκρατίας και πως το φαινόμενο αυτό δεν μπορούσε παρά να έχει λάβει χώρα μέσα στην ίδια την Ελλάδα. Οι μετακινήσεις των ΙΕ έγιναν αντιληπτές ως μαζική μετανάστευση ποιμενικών λαών. Στη δεκαετία του 1910 ορίστηκε από Βρετανούς και Αμερικανούς αρχαιολόγους ως εποχή εισόδου στη χώρα ενός νέου λαού το 1900 π.χ/ηταν η εποχή όταν η πορεία και η εξέλιξη των φύλων της προϊστορικής Ελλάδας ερευνιόταν και καθοριζόταν βάσει των ευρημάτων της κεραμικής. Με κάθε τύπο αγγείου ταυτιζόταν μια περίοδος. Οι Wace και Blegen κατέληξαν πως η έλευση των πρώτων Ελλήνων από τη Μικρά Ασία (και μάλιστα με πιθανό πέρασμα από την Τροία) συνδεόταν άμεσα με τα αποκαλούμενα «μινυακά» αγγεία, τα οποία εμφανίστηκαν σε μια περίοδο γενικά ομοιομορφίας στην κεραμική (πλέον όμως οι αρχαιολόγοι θεωρούν ριψοκινδυνευμένο να αντιστοιχούν έναν τύπο αγγείου σε κάθε λαό, τα δε «μινυακά» αγγεία που ανακαλύφθηκαν αργότερα στη βόρεια Ελλάδα χρονολογήθηκαν παλαιότερα των τρωικών). Ο φιλόλογος J. Β. Haley προσέθεσε μια ισχυρή επιπλέον ένδειξη, ταξινομώντας τα τοπωνύμια που θεωρούνταν προελληνικό (συχνά με κατάληξη -νθος, -νόος, -σσος), τα οποία εντοπίζονταν, πλην του ελλαδικού χώρου, σε ολόκληρο το Αιγαίο και στη Μικρά Ασία. Έτσι, διαφαινόταν φανερά η αρχέγονη ύπαρξη ενός προελληνικού λαού με κοινή γλώσσα στις δύο πλευρές του Αιγαίου- τον οποίο οι Έλληνες κατέγραψαν αργότερα ως «Πελασγούς», «Λέλεγες», «Μινύες»- ο οποίος ξαφνικά δέχθηκε νέα πολιτιστικά στοιχεία ινδοευρωπαϊκής προέλευσης. Φαινόταν λογικό συμπέρασμα η έλευση των Ελλήνων το 1900 π.χ., δεδομένου ότι η εισβολή των Αρίων στην Ινδία χρονολογούνταν τότε πριν από το 1500 π.χ. -κάτι που πλέον αμφισβητείταικαι από όλα αυτά συναγόταν η διάσπαση των ΙΕ το 2500 π.χ. και η ακόλουθη περιπλάνηση των κλάδων των λαών αυτών από την Ινδία ως τα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ευρώπη. Αυτή η χρονολόγηση ήταν η πιο δημοφιλής. Όσον καιρό όμως δεν 14

14 Η ΚΑΤΑΓ2ΓΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ήταν γνωστό πως η Γ ραμμική Β' (χρονολογημένη στο 1450 π.χ. περίπου) ήταν ελληνική, κάποιοι υποστήριζαν πως οιέλληνες ήλθαν αργότερα, γύρω στο 1200 π.χ., βασιζόμενοι στις ενδείξεις καταστροφής της εποχής αϋτής. Η άποψη δεν βρήκε απήχηση, διότι, εκτός του ότι η πλειονότητα των επιστημόνων δέχεται από καιρό πως η Γ ραμμική Β' είναι ελληνική, αφήνοντας έτσι χωρίς έρεισμα τη βάση της θεωρίας αυτής, αφενός το στρώμα καταστροφής του 1200 π.χ. σε οικισμούς είναι πλέον δεκτό ότι οφείλεται στις ταραχές τις παλιότερα αποκαλούμενες «κάθοδο των Δωριέων» (όποτε οιέλληνες ήταν με βεβαιότητα ήδη στη χώρα), αφετέρου η μυθολογία των Ελλήνων είχε καταγράψει πολλά συμβάντα της περιόδου (μεταξύ άλλων τις πρώτες μετακινήσεις Ελλήνων προς τη Μικρά Ασία), χωρίς όμως να αναφέρεται πουθενά «έλευση» από αλλού ή εισροή νέων πληθυσμών στον καθαυτό ελλαδικό χώρο. Η θεωρία η οποία φάνηκε πιο ολοκληρωμένη, από την άποψη διασταύρωσης δεδομένων σε σχέση με μετακινήσεις ΙΕ στην Εγγύς και Μέση Ανατολή, είναι αυτή της έλευσης των Ελλήνων το 1600 π.χ. Προτάθηκε πρώτα από τους Ο. Perrot, Χρ. Τσούντα και J. I. Manatt στα τέλη του 19ου αιώνα. Στα έργα του που δημοσιεύθηκαν το 1927 και το 1933 ο Μ. Nilson πρόβαλε δύο νέα και πρωτότυπα επιχειρήματα, πολύ χρήσιμα στους μετέπειτα ερευνητές: την αιφνίδια εμφάνιση στον ελλαδικό χώρο το 1600 π.χ. αφενός του ήλεκτρου (ένδειξη ύπαρξης επαφών με χώρες του Βορρά) και αφετέρου του αλόγου, για το οποίο δεν υπήρχαν ενδείξεις προγενέστερης παρουσίας του γενικά στη Μεσόγειο. Πιο πρόσφατα, τη δεκαετία 1970, οι W. Wyatt και J. Muhly έφτασαν στο ίδιο συμπέρασμα βασισμένοι στην ερμηνεία των ευρημάτων των Λακκοειδών Τάφων των Μυκηνών. Παρά τις αντιρρήσεις που διατυπώθηκαν κατά καιρούς (περί μινωικής προέλευσης των κτερισμάτων και άρα προελληνικής καταγωγής των νεκρών βασιλέων), οι εκεί ενταφιασθέντες θεωρούνται Έλληνες. Ο Wyatt σημείωνε πως δεν υπήρχαν μαρτυρίες για ελληνική γλώσσα στην Ελλάδα πριν από το 1600 π.χ. Ο Muhly τόνιζε πόσο πλούσιοι ήταν οι τάφοι αυτοί του 1600 π.χ. σε σχέση με την προγενέστερη περίοδο. Οι ομοιότητες με τους θησαυρούς των Κουργκάν («τύμβων») της Νότιας Ρωσίας, που θεωρούνται προγενέστεροι και ινδοευρωπαϊκοί, συνηγορούσαν υπέρ της από εκεί μετακίνησης ΙΕ προς τις ακτές του Αιγαίου. Πιο πρόσφατα, το 1988, ο R. Drews, βασιζόμενος στην αρχική ιδέα του Nilson σε σχέση 15

15 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ με την εμφάνιση του αλόγου, εντοπίζει ως κλειδί της έρευνας όχι το άλογο αλλά το πολεμικό άρμα. Με αρκετά πειστικά επιχειρήματα οδηγεί στην ταύτιση του άρματος με τους ΙΕ, υπόθεση που αν είναι σωστή, οδηγεί στο συσχετισμό ΙΕ Ελλήνων και της μετακίνησης τοΰ 1600 π.χ. Η κατάληξη των θεωριών περί απότομης εμφάνισης των Ελλήνων το 17ο π.χ. αιώνα ανατρέπει τον τύπο της μαζικής μετανάστευσης ποιμένων και οδηγεί στην αποδοχή μιας εισβολής πολεμικής κοινωνίας που επιβλήθηκε στους προγενέστερους και, κατά τα φαινόμενα, πολυπληθέστερους κατοίκους. Η πιο πρόσφατη θεωρία (από τη δεκαετία του 1950) βασίζεται στα ίχνη της γενικευμένης καταστροφής που φαίνεται να έπληξε τον πολιτισμό της Μέσης Πρωτοελλαδικής Περιόδου το 2100 π.χ., δεχόμενη και την εισβολή του 1900 π.χ. ως ένα δεύτερο κύμα. Ο Caskey μίλησε για ένα λαό «όμοιο» με τον ελληνικό, ακολουθούμενο από έναν δεύτερο, δύο αιώνες μετά, σαφώς ελληνικό αυτή τη φορά. Παρόμοια άποψη υιοθέτησε και ο Σακελαρίου. Είναι προφανές ότι η θεωρία της έλευσης το 2100 π.χ. έχει το πλεονέκτημα να προσπαθεί να συνδυάσει τις πολλαπλές ενδείξεις καταστροφής, εισβολών και μεταναστεύσεων σε διαφορετικά χρονικά σημεία. Πλέον και αυτή δοκιμάζεται, εφόσον γίνεται αντιληπτό πως η καταστροφή του 2100 π.χ. δεν ήταν τόσο ομοιόμορφη σε όλους τους οικισμούς που διερευνήθηκαν όσο φάνηκε αρχικά. Αδιαμφισβήτητο γεγονός αποτελεί η κατοίκηση του ελλαδικού χώρου, από απομνημονεύτων χρόνων από τους πανταχού παρόντες στην ελληνική παράδοση Πελασγούς και Λέλεγες. Παρόντες, διότι με αυτούς ταυτίζονται πολλοί από τους μυθικούς γενάρχες φυλών και διότι εμπλέκονται σχεδόν σε κάθε μύθο που προηγείται των μύθων των «Ηρώων». Γ ια τους πρώτους Ινδοευρωπάίστές ήταν αναντίρρητο πως επρόκειτο για προελληνικούς λαούς, αλλά οι απόψεις για το ποιοι ήταν ακριβώς απέκλιναν σημαντικά. Ο Η. Kiepert μιλούσε το 1861 για Λέλεγες αυτόχθονες, συγγενείς των Ιλλυριών. Ο Κ. W. Deimling ένα χρόνο μετά τους τοποθετούσε στη νοτιοδυτική Μικρά Ασία (όπως και οι ελληνικοί μύθοι). Την επόμενη χρονιά πάλι, ο G. F. Unger ερμήνευε την παράδοση ως μαρτυρία περί φοινικικής καταγωγής των προελληνικών φύλων, ενώ ο Curtius έβλεπε μια φάση «λελεγιακή» του πελασγικού-αιγιακού πολιτισμικού πλαισίου. 16

16 Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Αίνιγμα αποτελεί το κατά πόσο οι Πελασγοί και οι Λέλεγες αυτοαποκαλούνταν με τα εν λόγω εθνικά ονόματα. Ενώ κάποιοι θεωρούν ότι γλωσσολογικά 6εν είναι ελληνικά, άλλοι υποστηρίζουν πως τις ονομασίες έδωσαν αργότερα οιέλληνες. Μία μέση άποψη στηρίζεται στον Απολλόδωρο: οι λαοί έγιναν γνωστοί με τα ονόματα των μυθικών γεναρχώνβασιλέων Πελασγού και Λέλεγος. Οι Πελασγοί θεωρούνται (με γενικότητα και ασάφεια) λαός είτε αυτόχθων είτε ξένος που μετακινήθηκε στον ελλαδικό χώρο στις αρχές της 3ης χιλιετίας π.χ. Ανάλογα θολή είναι η γλωσσική και η φυλετική τους ταξινόμηση: η συντριπτική πλειονότητα των επιστημόνων τούς κατατάσσει σε μια «μεσογειακή», «προελληνική», «προ-ie» γλωσσική και ίσως και φυλετική ομάδα -εφόσον τα πολλά τοπωνύμια και τα λίγα ονόματα δεν θεωρούνται ινδοευρωπαϊκής ρίζας-, άλλοτε όμως παρουσιάζονται ως «προελληνικός» αλλά ΙΕ πληθυσμός, γεγονός που εγείρει το ερώτημα τι συμβαίνει με τα υποτιθέμενα μη ινδοευρωπάίκά τους ονόματα... Οι κλασικοί Έλληνες τους εντοπίζουν αρχικά στην ορεινή Θεσσαλία (γενικότερα η Θεσσαλία φαίνεται να είναι το κλειδί στο μυστήριο της καταγωγής των Ελλήνων) και στην'ηπειρο. Αργότερα στην Αρκαδία, στην Αργολίδα, στην Αχάία, στη Σικυώνα, στη Φωκίδα, στη Φθιώτιδα, στην Εύβοια, στο Αιγαίο, στην Κρήτη, στη Μικρά Ασία. Οι Λέλεγες εμφανίζονται στην Ιλιάόα ως σύμμαχοι των Τρώων, χωρίς όμως να πληροφορούμαστε την κοιτίδα τους. Ο Αλκαίος συσχετίζει την Άντανδρο της Τρωάδας με τους Λέλεγες, αργότερα όμως ο Ηρόδοτος μιλάει για Πελασγούς. Τους Λέλεγες ανακαλύπτει κανείς στα Μέγαρα, στη Λακεδαίμονα, στην'ηπειρο κοντά στους Μολοσσούς, στη Θεσσαλία (παράλληλα ή μετά τους Πελασγούς), στα Μέγαρα, στις Κυκλάδες, στη Μικρά Ασία, σε πολλά μέρη της σημερινής Στερεάς Ελλάδας, στη Λευκάδα, στη Μεσσηνία. Αναφέρονται ως και τον 5ο π.χ. αιώνα μεμονωμένες κοινότητες στην Κρηστωνία και στην Προποντίδα. Ο Φερεκύδης από τη Λέρο, που θεωρείται αξιόπιστος ιστορικός, τους περιγράφει να κατοικούν την ακτή της Καρίας (νοτιοδυτικά μικρασιατικά παράλια) από την Έφεσο ως τη Φώκαια, ενώ για τους Κάρες λέει πως ζούσαν νοτιότερα, προς τη Μίλητο, ξεχωρίζοντάς τους έτσι από τους Λέλεγες, κάτι που δεν έκαναν όλοι οιέλληνες ιστορικοί. Συνολικά οι κλασικοίέλληνες δεν είναι σαφείς ως προς τους προγενέστερους Πελασγούς, Λέλεγες και άλλους λαούς που αναφέρονται 17

17 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ παράλληλα/ίσως όεν τους ενδιέφερε, διότι θεωρούσαν κάποια πράγματα δεδομένα. Αλλού εμφανίζονται ως πρόγονοι και αλλού ως πρώιμοι κάτοικοι της χώρας/ισως να υπήρχαν εθνολογικές διαφορές ή ίσως να ήταν όλοι μέρος του ενιαίου πολιτισμού που γνωρίζουμε πλέον πως άνθισε στις δύο πλευρές του Αιγαίου. Οι ινδοευρωπαϊκές θεωρίες δεν θα εγκαταλειφθούν εύκολα. Πρώτον, διότι η βάση τους, η γλωσσολογική συγγένεια, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί εύκολα. Δεύτερον, οιέλληνες -ΙΕ ή όχι- παραμένουν μοναδική περίπτωση λαού με τόσο πολλά στοιχεία διαθέσιμα προς διερεύνηση, με αποτέλεσμα οι ινδοευρωπάίστές να μην επιθυμούν να αποκόψουν τον παράγοντα «Ελληνες» από τη διαρκή τους αναζήτηση. Ταυτόχρονα, ως προς την καταγωγή των Ελλήνων ειδικά, οι ίδιες θεωρίες ενέχουν σοβαρές αδυναμίες: αν οιέλληνες είναι ΙΕ, δεν είναι μεν αυτόχθονες, κανείς όμως δεν είναι σε θέση να πει από πού ήλθαν, εφόσον το πρόβλημα ποιοι ΙΕ μετακινήθηκαν πού και πότε δεν φαίνεται να έχει λυθεί οριστικά. Επιπλέον, οιέλληνες, ως ΙΕ, μπορούν να ερευνηθούν στη βάση του ότι η Γ ραμμική Β' είναι γλώσσα ελληνική. Οι πινακίδες της Γ ραμμικής Β' εμφανίζονται το 15ο π.χ. αιώνα, χρονικό σημείο που αποτελεί την πιο πρώιμη γλωσσική εμφάνιση των Ελλήνων, έτσι ώστε η έλευσή τους στην περιοχή μοιραία να τοποθετείται λίγο νωρίτερα, συγκεκριμένα το πολύ έξι αιώνες πριν. Αυτό αποτελεί μεν μια ασφαλή ένδειξη ότι δεν ήλθαν αργότερα, δεν καλύπτει όμως την πιθανότητα να υπάρχει η γλώσσα πολύν καιρό πριν δημιουργηθεί το ανάλογο σύστημα γραπτής έκφρασης. Στην περίπτωσή μας, η εμφάνιση της Γ ραμμικής Β' ταυτίζεται με την άφιξη ενός νέου λαού, ενώ θα μπορούσε να είναι απλώς μια εξέλιξη. Τα στρώματα καταστροφής, βάσει των οποίων έγινε προσπάθεια εντοπισμού και χρονολόγησης εισβολών, ποικίλλουν πολύ περισσότερο από ό,τι φαινόταν αρχικά, οι μετακινήσεις φαίνεται να ήταν διαρκείς από και προς τον ελλαδικό χώρο και η πιο πρόσφατη (και μάλλον πιο ψύχραιμη) ερμηνεία έχει να κάνει με την απλή -και άρα μεγάλη πιθανότητα- πολεμικών συγκρούσεων μέσα στη χώρα. Η δε σχετικά δημοφιλής πριν από κάποια χρόνια άποψη περί μετακίνησης από την Ανατολία δεν επιβεβαιώθηκε. Τέλος, δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός πως οιέλληνες στους μύθους τους δεν διατήρησαν καμία ανάμνηση εισόδου στη χώρα!8

18 Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ που κατοίκησαν, είτε μετανάστευσης είτε εισβολής. Όσοι ισχυρίζονται πως η παράδοση δεν είναι ασφαλής ένδειξη για ιστορικά γεγονότα έχουν μεν δίκιο, δεν υπήρξε όμως ερευνητής που να μη χρησιμοποίησε τους μύθους έστω και ως συμπληρωματική μέθοδο εξαγωγής συμπερασμάτων - συμπεριλαμβανομένων αυτών που εκφράζουν αμφιβολίες. Χωρίς να προστεθεί πως οι παραδόσεις των Ελλήνων διέσωσαν γεγονότα τα οποία επαλήθευσε η αρχαιολογική έρευνα. Οι θεωρίες περί αυτοχθονίας έχουν επίσης τα ελαττώματά τους. Παραβλέπουν τις ενδείξεις ομογλωσσίας σε λαούς τόσο απομακρυσμένους όσο η Ιρλανδία από την Ινδία. Βασίζονται στα κοινά σημεία της θρησκείας των Πελασγών με αυτή των κλασικών Ελλήνων, ενώ τέτοια υπάρχουν και μεταξύ Ελλήνων και πολλών ινδοευρωπαϊκών λαών. Ταυτόχρονα, δεν έχει διασαφηνιστεί η σχέση πολυθεϊστικών και πατριαρχικών θρησκευτικών συστημάτων που χαρακτήριζαν τους ΙΕ με τη μητριαρχική θρησκεία, η οποία ήταν ίσως γενικευμένη στο χώρο σε αρχαιότερη εποχή. Οι κλασικοίέλληνες έχουν σε κάποια σημεία θολή ανάμνηση του παρελθόντος τους, συγκεκριμένα διατηρούν συγκρουόμενες παραδόσεις σε σχέση με την ταυτότητα κάποιων λαών όπως οι Πελασγοί, με συνέπεια τις διαφοροποιημένες επιστημονικές ερμηνείες. Λίγα μπορεί κανείς να θεωρήσει ως βεβαιότητα, και πάντα βάσει της προόδου των ανασκαφών σε συνδυασμό με τα γλωσσολογικά δεδομένα. Δεν υπάρχει ενιαία κάλυψη του ελλαδικού χώρου από νέους πληθυσμούς, ούτε ομοιόμορφη εικόνα καταστροφής. Τέτοια φαινόμενα, όπου εντοπίζονται, θεωρούνται πλέον τοπικά. Υπάρχει τουλάχιστον από την 3η π.χ. χιλιετία μια ομοιόμορφη πολιτιστική βάση με διαφοροποιημένη κατά τόπους πρόοδο. Μεταξύ 2100 και 1900 και στη συνέχεια μεταξύ 1700 και 1600 π.χ. έγιναν μετακινήσεις ή πολεμικές συγκρούσεις και επιδρομές, με συνέπεια την καταστροφή αρκετών τοποθεσιών. Την ίδια σε γενικά πλαίσια περίοδο τα εδάφη γύρω από το Αιγαίο αλλά και προς την Ανατολική Μεσόγειο φιλοξενούν πληθυσμούς με σημαντικές μεταξύ τους πολιτιστικές ομοιότητες και αλληλεπιδράσεις, σε σημείο που να διαφαίνεται πολιτισμός ενιαίος. Το 1450 π.χ. κάποιοι μιλούσαν Ελληνικά, ενώ είναι πλέον αποδεκτό πως η διαφοροποίηση των ελληνικών διαλέκτων έλαβε χώρα μέσα στα ελληνικά γεωγραφικά πλαίσια και ολοκληρώθηκε πιθανότατα μεταξύ 14ου και 11 ου αιώνα π.χ. Οι πληθυσμοί οι 19

19 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ οποίοι με βεβαιότητα μιλούσαν τη γλώσσα αυτή φαίνεται ότι είχαν διαφορετικές αφετηρίες μέσα στον ελλαδικό χώρο. Όντας πολιτιστικά πολύ κοντά ο ένας στον άλλον, δεν ήταν πολιτικά ενωμένοι, και υπάρχουν ίχνη των μετακινήσεών τους μέσα στον ελλαδικό χώρο τουλάχιστον από το 19ο αιώνα. Μετά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι παλαιές θεωρίες, μοιραία θα εμφανιστούν και νέες. Αρχαιολόγοι και γλωσσολόγοι φαίνεται να εξετάζουν πλέον το ζήτημα με πιο ριζοσπαστική διάθεση, και αναμένονται με ενδιαφέρον κάποια τολμηρά βήματα στο χώρο της παλαιάς αναζήτησης για τουςέλληνες. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Drews R., ΗΈλευοτ\ των Ελλήνων, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1997 Hopper R. J., Οι Πρώτοι'Ελληνες, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1989 Burkert W., Creek Religion, Cambridge, Mass., 1985 Kerenyi Κ., Cods of the Greeks, New York, 1988; repr. of 1951 ed. Silver M., The Commodity Composition of Trade in the Argonaut Myth, in Ancient Economy in Mythology, Savage, Maryland, 1991 Wace, A. J. B. and Thompson M. S. Prehistoric Thessaly, New York, 1976; repr. of 1912 ed. Wertime T. A. and Muhly J. D., ed. The Coming of the Age of Iron, New Haven,

20 Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Ζ. Κ Ω Ν Σ Τ Α Σ ΤΑ ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ ΤΟΝ ΚΡΗΤΩΝ Η Αρχαία Κρήτη Χάθηκε Αφήνοντας πίσω της Μυστήρια Ο πρώτος ευρωπαϊκός πολιτισμός ξεκίνησε στην Κρήτη. Σε μια εποχή κατά την οποία σε άλλα μέρη του κόσμου οι άνθρωποι ζούσαν δύσκολα, κάτω από καταπίεση των αρχόντων τους, το φόβο για τους εχθρούς τους και το δέος για τους θεούς τους, στην Κρήτη ζούσαν σχεδόν όπως εμείς: σύγχρονα. Είχαν τρεχούμενο νερό σε σπίτια, θέρμανση και πραγματικές τουαλέτες και μπάνια, εμπόριο και επιχειρήσεις, διασκέδαση, θαλάσσιες δραστηριότητες, αθλητισμό, μόδα, ισοτιμία ανδρών και γυναικών, παιχνίδια (ακόμα και επιτραπέζια), νόμους, τυπογραφία, τεχνολογία και τεχνολογική και επιστημονική έρευνα. Δεν φοβούνταν ούτε τους άρχοντές τους ούτε τους εχθρούς τους.ίσως να φοβούνταν λιγάκι τους θεούς, αλλά δεν το κάνανε θέμα. Τους λάτρευαν ήσυχα και προσωπικά σε απομονωμένες σπηλιές και μικρά ναΐδρια. Ήταν η εποχή του Μίνωα: του Ευτυχισμένου. Πραγματικά, η έννοια της λέξης μίνως φαίνεται πως σημαίνει τον «μακάριο», τον ευτυχισμένο και ανέμελο. Ο θρύλος του Μίνωα έφτασε ως εμάς μέσα από την αρχαιότητα και 21

21 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ μας τον παρουσιάζει ως άνθρωπο, βασιλιά της Κρήτης στα χρόνια που η Κρήτη ήταν το κέντρο του κόσμου. Έπειτα ο κόσμος αυτός χάθηκε. Δεν ξεχάστηκε. Ο πολιτισμός του Μίνωα ενώθηκε με το μύθο και διατηρήθηκε ως ανάμνηση μιας σχεδόν ιδανικής εποχής.έτσι, ενωμένος με το μύθο, έφτασε μέχρι το 19ο αιώνα. Μέχρι τότε οι άνθρωποι άκουγαν τη σχετική μυθολογία και αναρωτιόνταν, καθώς δεν ήξεραν αν όλα αυτά είχαν γίνει ή όχι. Το 19ο αιώνα κάτι άλλαξε. Οι άνθρωποι είχαν πια μάθει αρκετά για να αρχίσουν να αμφισβητούν, αλλά όχι αρκετά για να γνωρίζουν. Στον Μίνωα, όπως και σε ένα σωρό άλλους απόηχους από το μακρινό παρελθόν, τοποθετήθηκε η ταμπέλα «μύθος» -εννοώντας παραμύθι- και οι σχετικές διηγήσεις θεωρήθηκαν αμφίβολες. Μέχρι που μια μέρα γύρω στο επί τουρκοκρατίας ακόμα- ένας Κρητικός με το πολύ ταιριαστό όνομα Μίνως Καλοκαιρινός ανακάλυψε τα ερείπια της Κνωσού και άρχισε να φέρνει στο φως το χαμένο, αλλά καθόλου ψεύτικο, κόσμο του Μίνωα. Ακολούθησαν περισσότερα από εκατό χρόνια ανακαλύψεων και ούτε μια από αυτές δεν ξεδιάλυνε το «μύθο». Αντίθετα η καθεμία τον έκανε πιο περίπλοκο. Οι διηγήσεις των αρχαίων επιβεβαιώνονταν, αλλά την ίδια στιγμή άρχιζαν και οι προβληματισμοί: Πώς έγιναν όλα αυτά μια εποχή που θεωρούμε «προϊστορική»; Οι ανακαλύψεις του Μίνωα Καλοκαιρινού, του Έβανς και των υπόλοιπων αρχαιολόγων που τους ακολούθησαν έφεραν στο φως αποδείξεις για την ύπαρξη εκείνου του πολιτισμού αλλά όχι εξηγήσεις του μυστηρίου που τον περιβάλλει. Όσο οι διάφοροι «μύθοι» για τη Μινωική Κρήτη επαληθεύονταν τόσο πολλαπλασιάζονταν τα ερωτημαπκά για εκείνους που δεν είχαν ακόμα επιβεβαιωθεί: «Αν κάποιοι ήταν αλήθεια, γιατί όχι και οι υπόλοιποι;» Έτσι, λοιπόν, υπήρχε μύθος για ένα σπουδαίο ηγέτη, και πράγματι βρέθηκαν περισσότερα από ένα ανάκτορα αντάξια όχι ενός αλλά πολλών τέτοιων ηγετών. Υπήρχε μύθος για λαβύρινθο, και στο μεγαλύτερο ανάκτορο που βρέθηκε -των τετραγωνικών μέτρων και των δωματίων- θα μπορούσε να χαθεί κανείς μια χαρά, όπως σε ένα λαβύρινθο. Υπήρχε μύθος για «Μινώταυρο». Τέτοιο τέρας δεν βρέθηκε, βρέθηκαν 22

22 ΤΑ ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ TQN KPHTSN όμως αρκετά στοιχεία για ταύρους και σύμβολα ταύρων, ώστε να ξέρουμε πως πράγματι υπήρχε κάποια σχέση μεταξύ Μίνωα και ταύρων. Υπήρχε μύθος για Κρητική θαλασσοκρατορία, και επιβεβαιώθηκε. Υπήρχε μύθος για μια ανοχύρωτη Κρήτη που όεν φοβόταν κανέναν εχθρό, κι ας μην είχε στρατό. Και αυτό επιβεβαιώθηκε. Όμως, πώς επιβίωσε το εν λόγω κράτος εκείνα τα χρόνια χωρίς στρατό, τείχη και οχυρωματικά έργα; Ο μύθος λέει ότι υπήρχε ένα χάλκινο ρομπότ, ο Τάλως, που φύλαγε την Κρήτη από τους εχθρούς όιατρέχοντας τρεις φορές τη μέρα τα παράλιά της. Κανονικές οκτάωρες βάρόιες, όηλαόή. Αλλά... ρομποτική πριν από τόσες χιλιάδες χρόνια; Αδύνατον. Από την άλλη, η Κρήτη πραγματικά δεν είχε τείχη και στρατό. Ο Μύθος της Κρήτης του Μίνωα έγινε πραγματικότητα αφήνοντας αναπάντητα ερωτηματικά: Ποιοι ήταν τέλος πάντων στην πραγματικότητα οι Κρήτες της Μινωικής εποχής; Τι απέγιναν; Πώς έφτασαν στα τεχνικά επιτεύγματά τους; Ποιος ήταν ο σπουδαίος μηχανικός Δαίδαλος που, αφού βοήθησε με τις εφευρέσεις του τον Μίνωα, «πέταξε» στην κυριολεξία από το νησί με φτερά; Υπήρξε άραγε ποτέ; Τελικά πώς έσβησε η Μινωική δύναμη; Γιατί σε πολλά ανάκτορα που βρέθηκαν καμένα και εγκαταλειμμένα από την εποχή που σημαδεύει το τέλος του Μινωικού πολιτισμού δεν ανακαλύφθηκαν ανθρώπινα απομεινάρια, καθώς οι άνθρωποι που ζούσαν εκεί είχαν προλάβει να φύγουν πριν από την καταστροφή. Η Κρήτη είναι νησί, και όποιοι λαοί την κατοικούσαν ήρθαν από κάπου αλλού. Από την αρχαιότητα ακόμα υπήρχαν διάφοροι λαοί στην Κρήτη που μιλούσαν διαφορετικές γλώσσες. Ο Όμηρος στην Οδύσσεια μιλά για πέντε λαούς: Αχαιούς, Ετεοκρήτες, Κυδωνιείς, Δωριείς και Πελασγούς. Οι Ετεοκρήτες ήταν μάλλον οι παλαιότεροι κάτοικοι της Κρήτης/Εφτασαν εκεί κατά τη μακρινή Προϊστορία, με τα πόδια, όταν το Αιγαίο ήταν ακόμα στεριά με πεδιάδες/ηταν οι αυτόχθονες «Αβορίγινες». Υπήρχαν ακόμη Ετεοκρήτες στα χρόνια της 23

23 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ιστορικής αρχαιότητας. Κάποιοι που τους αποκαλούσαν Ετεοκρήτες, σε κάθε περίπτωση και δεν μιλούσαν Ελληνικά.Έπειτα ήρθαν οι Κυόωνιείς -ίσως Ασιάτες έποικοι- που όεν παρουσιάζονται σημαντικοί. Τέλος, οι Πελασγοί, οι πρώτοι «Ελληνες» της Κρήτης, και ακολούθησαν οι υπόλοιποι, Αχαιοί και Δωριείς. Οι Πελασγοί ήταν οι πρώτοι «πολιτισμένοι» και ήταν εκείνοι που, σύμφωνα με τις περισσότερες ενδείξεις, είναι υπεύθυνοι για τον πολιτισμό που σήμερα ονομάζουμε «Μινωικό».Ήταν λευκοί, αλλά ηλιοκαμένοι και μαυρομάλληδες. Το νησί ονομάστηκε Κρήτη πιθανότατα από το κριθάρι που καλλιεργούσαν εκεί. Το «κρι» του Ομήρου/Αλλοι λαοί γύρω από την Κρήτη, στην Αίγυπτο και στη Συρία, την αποκαλούσαν «Κεφτιού», «Κεφταρά», «Καφθώρ» και τον κυρίαρχο λαό της Κρήτης «Πελεσχέθ της Καφθώρ» - Πελασγούς της Κρήτης. Οι θρησκείες της Κρήτης εκείνης της εποχής -της θαλασσοκρατορία ς- κατά αινιγματικό τρόπο δεν περιλαμβάνουν θαλάσσιες θεότητες αλλά βουνίσιες.ίσως αυτό δείχνει και τη στεριανή καταγωγή των Πελασγών. Για την υψηλή τεχνολογία στην Κρήτη οι αρχαίες διηγήσεις δείχνουν προς τον Δαίδαλο. Υπάρχει η υπόνοια ότι το όνομα Δαίδαλος ήταν κάτι σαν γενικό όνομα-τίτλος που σήμαινε τον «Μηχανικό». Παρόμοια θεωρία υπάρχει και για τον Μίνωα. Σύμφωνα με αυτήν, Μίνως (τρισευτυχισμένος) ήταν τίτλος που αποδιδόταν στον εκάστοτε βασιλιά της Κρήτης, όπως Φαραώ αποκαλούσαν κάθε βασιλιά στην Αίγυπτο. Σύμφωνα με αυτές τις θεωρίες, ο κάθε «Μίνωας» της Κρήτης είχε στη διάθεσή του κάποιον που αποκαλούσαν «Δαίδαλο», ο οποίος ήταν ο επιστημονικός τους σύμβουλος, σχεδιαστής και αρχιμηχανικός. Μέσα στους αιώνες πολλοί τέτοιοι «Μίνωες» είχαν πολλούς «Δαίδαλους», και το αποτέλεσμα ήταν τα τεχνικά επιτεύγματα που έχουν αποκαλυφθεί: τουαλέτες με καζανάκι, μπανιέρες, ζεστό νερό για μπάνιο και θέρμανση, γραφή (εικονογλυφική και Γραμμική Α'), τυπογραφία (Δίσκος Φαιστού) και επιτραπέζια παιχνίδια, όπως οι «λαβύρινθοι» και το «σκάκι» της Κνωσού (που παιζόταν μάλλον όπως το τάβλι ή το «φιδάκι»). Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν τον «Κάδμο» ως τον εφευρέτη των 24

24 ΤΑ ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ ΤΩΝ KPHTQN γραμμάτων. Όποιος κι αν ήταν αυτός, ο μύθος λέει (σε ορισμένες εκδοχές του) ότι η κόρη του, η Ευρώπη, είχε ανάμεσα στους γιους της και τον Μίνωα. Ξαψνικά γίνεται φανερό ότι οι αρχαίες διηγήσεις κάτι προσπαθούν να μας πουν. Η σχέση των Κρητών με τη γραφή και το αλφάβητο είναι άγνωστη ακόμα στις λεπτομέρειές της, αλλά μπορεί να ανασυσταθεί κάπως. Οι Κρήτες πήραν την παλιά ευρωπαϊκή Γραμμική γραφή που υπήρχε πριν από τη Μινωική εποχή και είχε μια άτακτη μορφή και τη μεταμόρφωσαν σε πραγματικό σύστημα γραφής. Ένα από τα αινίγματα των γραφών της Κρήτης, όπως είναι η Γ ραμμική Α' και Β', είναι ότι όλα αφορούν λογιστικά κείμενα. Καταλόγους προϊόντων, καταγραφές αποθήκης κτλ. Τίποτα το λογοτεχνικό. Κανένα ποίημα, καμιά άμεση σκέψη των γραφέων. Αυτό είναι από μόνο του πολύ αινιγματικό. Οι Ομηρικές διηγήσεις μιλούν για την ύπαρξη υψηλά καλλιτεχνικού πολιτισμού στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο. Οι τοιχογραφίες στο Αιγαίο του Μινωικού και του Μυκηναϊκού κόσμου επιβεβαιώνουν τον Όμηρο. Ξέρουμε ότι είχαν λογοτεχνία, ποίηση, θρησκευτική ζωή και προσευχές, που θα έπρεπε λογικά να θέλουν να καταγράψουν. Κι όμως, τίποτα. Δεν κατέγραφαν τα τραγούδια τους; Τα έγραφαν μόνο σε πρόχειρα υλικά που χάνονταν; Μοιάζει δευτερεύον, αλλά στην πραγματικότητα είναι πολύ σημαντικό. Οι γραφές που βρέθηκαν δεν περιέχουν ούτε μια γραμμούλα με κάποια σκέψη, ένα ποίημα, ένα τραγούδι ή μια προσευχή. Το πιο «λογοτεχνικό» πράγμα που περιέχουν είναι ονόματα! Έτσι την πραγματική Ιστορία της Κρήτης και του Μίνωα, όπως θα μπορούσαν να τη διηγηθούν μονάχα οι ίδιοι, δεν την ξέρουμε και δεν θα τη μάθουμε ποτέ αν δεν ανακαλυφθεί κάποιο συνταρακτικά αποκαλυπτικό κείμενο. Οι Κρήτες ήταν οι πρώτοι που για την άμυνά τους χρησιμοποίησαν τα λεγόμενα «ξύλινα τείχη» - τα πλοία. Αυτά τους εξασφάλισαν την ειρήνη από εξωτερικούς εχθρούς και την ευημερία. Τα υπόλοιπα θαύματα της Μινω- ικής Κρήτης -ο αθλητισμός, η μόδα, η λεπτή όΐοκοψ]0^ και Π ανέ^ελπ «μακάρια» (δηλαδή «μινωική») ζωή-ήταν αποτέλεσμα αυτής της Η θέση ισοτιμίας μεταξύ ανδρών και γυναικών φαίνεται πως ήταν και αυτή συνέπεια της ειρήνης και της τεχνολογίας. Το όνομα του Μίνωα είναι συνδεδεμένο με την πρώτη αναφορά σε αντισύλληψη με προφυλακτικό. Οι γυναίκες της Κρήτης, αν χάρη στην αντισύλληψη δεν ήταν 25

25 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ υποχρεωτικά δεσμευμένες από εγκυμοσύνες, θα μπορούσαν να διεκδικούν πιο δραστήριες θέσεις στην κοινωνία τους. Όπως ακριβώς διαπιστώνεται ότι συνέβαινε. Το τέλος της Μινωικής δύναμης ήταν ξαφνικό, αλλά δεν σήμανε το τέλος της Κρήτης. Είναι και αυτό γεμάτο αινίγματα. Καταρχήν υπάρχουν ορισμένα επιβεβαιωμένα γεγονότα: Η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας κάπου μεταξύ 1628 και 1456 π.χ. κατέστρεψε σε μεγάλο βαθμό το Μινωικό κόσμο. Όχι μόνο με σεισμούς και φωτιές σε παλάτια (ίσως συνέπειες των αναταραχών από τους σεισμούς), αλλά με τα θαλάσσια κύματα που προκάλεσε και σάρωσαν τις βόρειες ακτές της Κρήτης. Όλα τα κύρια λιμάνια χτυπήθηκαν. Όλα τα καράβια βόρεια της Κρήτης καταστράφηκαν. Η Κρήτη έμεινε χωρίς τα «ξύλινα τείχη» της και οι εχθροί της εκμεταλλεύτηκαν αμέσως την αδυναμία της. Ίσως αυτά τα γεγονότα να έδωσαν αφορμή για το θρύλο της Ατλαντίδας. Ο Μινωικός κόσμος χάθηκε σε μια μέρα και μια νύχτα, όπως και η Ατλαντίδα. Επιπλέον, οι Αιγύπτιοι μιλούσαν για την Κρήτη ως «τη χώρα των στηλών που συγκροτούν τον ουρανό». Όπως και ο Άτλας του θρύλου ήταν ο Τιτάνας που κρατούσε τον Ουρανό. Ίσως πραγματικά υπήρξε σύγχυση σε όλα αυτά και η Κρήτη έγινε, Ατλαντίδα. Σχεδόν κάθε χαρακτηριστικό των Ατλάντων ταιριάζει και στους Κρήτες: πλούτος, εμπόριο, τέχνες και τεχνολογία, ειρηνική ζωή, θαλασσοκρατεία. ΟΓΑτλαντες είχαν εξωτικά ζώα. Το ίδιο και οι Μινωίτες, όπως φαίνεται στις τοιχογραφίες. Είχαν ακόμα ταύρους στους ναούς. Και οι Κρήτες είχαν ταύρους και ταυρομαχίες. Η καταστροφή ήρθε πραγματικά σε μια μέρα και μια νύχτα από ηφαιστειακή έκρηξη. Όπως και στην Ατλαντίδα του Πλάτωνα μόνο κάτι νησάκια μείνανε. Η Ατλαντίδα ήταν «πέρα από τις Ηράκλειες Στήλες», αλλά και στις Κυκλάδες υπήρχαν «Στήλες του Ηρακλή». Ένα ακόμα μυστήριο είναι τι απέγιναν οι Μινωίτες. Οι εισβολείς από την Ελλάδα που κατέλαβαν την Κρήτη μετά την καταστροφή την κατέλαβαν χωρίς μάχη. Δεν υπάρχουν νεκροί. Φυσικά πολλοί απλοί κάτοικοι της Κρήτης έμειναν να ζήσουν κάτω από τους νέους τους αφέντες - οι φτωχότεροι ίσως. Μια αρχαία πηγή που περιγράφει γεγονότα σύγχρονα με τη Μινωική Κρήτη είναι το βιβλίο 26

26 ΤΑ ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ TSN KPHTQN της Γ ένεσης, της Αγίας Γραφής. Εκεί υπάρχουν στοιχεία για τη μοίρα των «αγνοούμενων» Μινωιτών. Έ νας λαός, οι Φιλισταίοι της Παλαιστίνης, (Φιλισταίας δηλαδή) παρουσιάζεται με διπλό τρόπο. Στην αρχή, σε γεγονότα που τυπικά χρονολογούνται κάπου στο 1900 π.χ., οι «Φιλισταίοι» αποτελούν μια πολύ μικρή ομάδα που ζει κοντά στη θάλασσα και έχει μάλλον στεριανές θεότητες, όπως στη Μινωική Κρήτη (που είχε όντως εμπορικούς σταθμούς, «Μινώα», στη Συρία).Έτσι τους γνωρίζει ο Αβραάμ και αποκτά φιλικές σχέσεις μαζί τους. Πεντακόσια χρόνια αργότερα οι Φιλισταίοι είναι ολόκληρο έθνος, λατρεύουν θαλάσσιες θεότητες και αποκαλούνται «Πελεσχέθ της Καψθώρ» - Πελασγοί της Κρήτης. Πώς μπορούν αυτά να «συγχρονιστούν» με την «ιστορία» που διηγούνται τα ευρήματα στην Κρήτη; Γύρω στο 1900 π.χ. η Κρητική δύναμη εξαπλώνεται σιγά-σιγά στην Ανατολική Μεσόγειο. Δημιουργούνται «εμπορικοί σταθμοί» - που αργότερα, όταν ο Μινωικός πολιτισμός θα φτάσει στο απόγειό τοΰ, θα συνηθίζεται να ονομάζονται «Μινώα». Οι «λίγοι» Φιλισταίοι της εποχής του Αβραάμ είναι πιθανότατα οι «άποικοι» του τοπικού εμπορικού σταθμού. Πεντακόσια χρόνια αργότερα ο Μινωικός πολιτισμός δεν υπάρχει. Υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι -όσο απίθανο κι αν ακούγεται- στο τέλος της Μινωικής (ντόπιας Κρητικής) εξουσίας σημειώθηκε μια «επική» έξοδος από το νησί. Τα παλάτια είναι καμένα, αλλά δεν υπάρχουν απομεινάρια από νεκρούς την εποχή κατά την οποία σημειώνεται η «μετάβαση» της εξουσίας από τους «Μινωίτες» στους στεριανούς «Μυκηναίους». Οι εικασίες αναφορικά με το αίνιγμα των Κρητών βρίσκονται σε αδιέξοδο, καθώς τα ευρήματα υπαινίσσονται μαζική αναχώρηση προσφύγων από την Κρήτη. Χιλιάδες άνθρωποι μπήκαν σε πλοία που γλίτωσαν από την καταστροφή που προκάλεσε η έκρηξη του ηφαιστείου, πλοία που ίσως βρίσκονταν νότια της Κρήτης, καθώς υπήρχε κι εκεί ένα λιμάνι. Τα πλοία αυτά αναχώρησαν γεμάτα πρόσφυγες για την Ανατολή γύρω στο 1500 π.χ., όταν πια, σύμφωνα με τις διηγήσεις, οι Αργοναύτες είχαν ξεκάνει τον Τάλω, ο θησέας είχε σκοτώσει το Μινώταυρο και ο Δαίδαλος είχε στην κυριολεξία πετάξει. Η Κρήτη δεν ήταν πια η ίδια... Διάλεξαν τη νέα τους χώρα σε μέρος κοντά στη θάλασσα όπου είχαν ήδη μικρή εμπορική παρουσία και ονόμασαν τον τόπο τους Πελασγία. Το Πελασγία έγινε Πελεσχέθ, έπειτα Φιλισταία και σήμερα Παλαιστίνη. 27

27 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Οι θαλασσοκράτορες Κρήτες, που γνωρίζουμε από τα ευρήματα στην Κρήτη, παρουσιάζουν και ένα περίεργο χαρακτηριστικό. Αν και νησιώτες, θαλασσινοί και εξαρτώμενοι με σχέση ζωής και θανάτου από τη θάλασσα, φαίνεται να είχαν μια θρησκεία «στεριανή», με ιερούς τόπους σε σπηλιές βουνών και χθόνιες θεότητες. Από την άλλη, ένας στεριανός λαός, οι Φιλισταίοι -για τους οποίους λέγεται ότι είχαν κρητική προέλευση- είχαν θαλάσσιες θεότητες. Τι συνέβη; Όπως ο κάθε απογοητευμένος από την πρόσφατη Ιστορία του λαός, παράτησαν τους θεούς τους. Κι αφού η «ένδοξη» Ιστορία τους είχε να κάνει με τη θάλασσα, η νέα τους θρησκεία ήταν με θαλασσινές θεότητες. Αυτές θεωρούσαν ότι τους είχαν φέρει ασφαλείς μέχρι το νέο τόπο τους, άλλωστε. Οι Φιλισταίοι λάτρευαν κάποιον ονόματι «Δαγών» - όνομα θαλάσσιας βαβυλωνιακής θεότητας που είναι μάλλον ο Ποσείδιον της αρχαίας Ελλάδας. Η παρουσία Πελασγών από την Κρήτη είχε μια ακόμη συνέπεια στην περιοχή εκείνη. Οι Κρήτες άποικοι σύμφωνα με πολλές ενδείξεις μετέφεραν τη γραφή τους, τη Γ ραμμική Α', στην Κύπρο και στη Μέση Ανατολή δίνοντας έτσι στους Φοίνικες τα «φοινικικά» τους γράμματα - ήταν και φορείς της παράξενης κληρονομιάς των Αργοναυτών και των θαλάσσιων πλασμάτων που έκαναν τελικά «θεούς» τους;. Υπάρχει βέβαια και η άλλη πλευρά: η σκοτεινή πλευρά της Μινωικής Κρήτης. Η Μινωική Κρήτη απέκτησε τελικά την εικόνα ενός προϊστορικού «Club Mediterranee». Μια εικόνα που ίσως να είναι πλαστή σε κάποιο βαθμό. Είναι γνωστό ότι ο Έβανς ακολούθησε μια «δημιουργική» αρχαιολογική προσέγγιση στην Κνωσό. Τα ερείπια που έβρισκε τα ανακατασκεύαζε. Αλλά γιατί το παλάτι του Μίνωα μοιάζει με βρετανικό αποικιακό ξενοδοχείο του 19ου αιώνα, όπως πρόσεξε χαρακτηριστικά κάποιος; Πολλές από τις πολύχρωμες τοιχογραφίες που εντυπωσιάζουν δεν έμοιαζαν καθόλου με αυτές που βλέπουμε σήμερα. Είναι «διορθωμένες» με αυτοσχεδιασμούς και αρκετή φαντασία. Αυτά, βέβαια, δεν λέγονται στους επισκέπτες σήμερα παρά με πολύ «ψιλά» γράμματα. Ο ρυθμός των ανασκαφών στην αρχή ήταν ταχύτατος και με μεγάλη προχειρότητα. Πολύτιμα ίσως στοιχεία καταστρέφονταν από τη βιασύνη. Επιπλέον, το ελληνικό κράτος που κληρονόμησε την ευθύνη των ερευνών αποδείχθηκε ανεπαρκές. Μέσα στις πολιτικές και πολεμικές περιπέτειες 28

28 ΤΑ ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ TQN KPHTQN της Ελλάδας κατά το πρώτο μισά του 20ού αιώνα δεν δόθηκε η δέουσα προσοχή στα ευρήματα της Κρήτης. Κιβώτια ολόκληρα με ευρήματα ανοίχτηκαν 50 και παραπάνω χρόνια αργότερα, όταν πια η υγρασία, τα ποντίκια και ο χρόνος είχαν ψάει τις χάρτινες ετικέτες και τα σκίτσα που τα συνόδευαν. Γ ια τα περίφημα ανάκτορα διατυπώθηκε η άποψη ότι ήταν μεγάλα λατρευτικά συγκροτήματα που συνδύαζαν τη θρησκευτική και πολιτική εξουσία. Ναοί-παλάτια δηλαδή. Αυτό ίσως εξηγεί την ύπαρξη νάίδρίων και την απουσία μεγάλων ναών. Ο Μίνωας μπορεί να ήταν «ο Μακάριος», αλλά ο βασιλιάς του μύθου περιγράφεται μάλλον άτυχος. Η γυναίκα του, η Πασιφάη, τον πρόδωσε πηγαίνοντας με έναν ταύρο. Οι γιοι του πέθαναν πρόωρα και η κόρη του, η Αριάδνη, τον πρόδωσε για χάρη ενός στεριανού, του θησέα. Η ζωή του τελείωσε μακριά από την Κρήτη, στη Σικελία. Κάπως έτσι, μέσα από τα οικογενειακά δράματα του τελευταίου Μίνωα της Κρήτης, που θυμίζουν σημερινή σαπουνόπερα, αποδίδουν οι αρχαίες διηγήσεις το τέλος της Μινωικής κυριαρχίας. Την πραγματική Ιστορία θα τη μάθουμε μόνο αν ποτέ βρούμε κάποιο λογοτεχνικό κείμενο που να τα εξιστορεί όλα αυτά. Μέχρι τότε, θα περιοριζόμαστε σε εικασίες και απορίες μπροστά στην αινιγματική Μινωική Κρήτη... 29

29 Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Ζ. Κ Ω Ν Σ Τ Α Σ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Α ' Η Γραφή της Ευρώπης και των Ελλήνων Στο Βρετανικό Μουσείο βρέθηκα κάποτε μπροστά σε ένα έκθεμα που έφερε επιγραφή λίγων λέξεων σε Γραμμική Α'. «Μινωική γραφή, που όεν έχει ακόμα αποκρυπτογραφηθεί», έλεγε, νομίζω, η ενημερωτική πινακίδα από κάτω. Χα! Σκέφτηκα. Ιόού πεόίον όόξης λαμπρό! Από Γ ραμμική Β' κάτι ήξερα. Ελληνική ήταν. Ελληνικά ήξερα, όπως είχα μόλις αποδείξει στους γύρω μου διαβάζοντας μεγαλόφωνα το ελληνικό κείμενο στη στήλη της Ροζέτας. Με την αφέλεια που χαρακτηρίζει την άγνοια, είπα να αντιστοιχήσω τα γνωστά σύμβολα της Γραμμικής Β' στην Α' και να δω τι βγάζουν! Περίμενα να μπορώ να καταλάβω τις λέξεις, αν ήταν στα Ελληνικά, ή να μην μπορώ να τις καταλάβω, αν δεν ήταν στα Ελληνικά. Αυτό που συνέβη δεν το περίμενα. Οι λέξεις σίγουρα δεν έμοιαζαν με Ελληνικά έτσι όπως έβγαιναν. Από την άλλη, καταλάβαινα τι έλεγαν! Θαύμα; Όχι. Απλώς αυτό είναι το μεγάλο «αίνιγμα» της Γ ραμμικής Α', της γραφής που διαβάζεται χωρίς να είναι γνωστή η γλώσσα που «μιλά»! Γραμμική Α' ονόμασαν το είδος της γραφής που ανακαλύφθηκε στην Κρήτη και στο Αιγαίο. Πρόκειται για τη γραφή που έχει σχετιστεί με το Μινωικό πολιτισμό, καθώς χρησιμοποιήθηκε τον καιρό της ακμής των 30

30 ΓΡΑΜΜΙΚΗ Α' Ανακτόρων της Κρήτης. Την έφερε στο φως το 1900 ο Μίνως Καλοκαιρινός και ο γνωστός μας Έβανς κατά τις ανασκαφές στην Κνωσό. Τότε αποκαλύφθηκαν χιλιάδες πήλινα πινακίδια με χαραγμένα επάνω τους μυστηριώδη σύμβολα. Καθώς ο'εβανς πίστευε ότι είχε ανακαλύψει το ανάκτορο του Μίνωα, ονόμασε τη γραφή των πινακιδίων «μινωική» και υπέθεσε ότι ήταν η γραφή κάποιας μινωικής γλώσσας. Οι πρώτες εκείνες πινακίδες που ήρθαν στο φως ήταν της λεγάμενης Γραμμικής Β', που σήμερα ξέρουμε ότι ήταν ελληνική γραφή. Τελικά αποδείχτηκε άτι στα πινακίδια υπήρχαν δύο είδη παρόμοιας γραφής. Το ένα είδος έμοιαζε πιο πρωτόγονο από το άλλο. Αυτό ο Έβανς το ονόμασε Γ ραμμική Α'. Το άλλο (που ανακαλύφθηκε πρώτο και ήταν και πολυπληθέστερο) το ονόμασε Γ ραμμική Β'. Οι δύο γραφές ονομάστηκαν «Γραμμικές», γιατί τα σύμβολά τους απαρτίζονταν από χαραγμένες γραμμές. Όταν ανακαλύφθηκαν, δεν υπήρχε κάτι αντίστοιχο στην Ιστορία της γραφής κι έτσι τους δόθηκε ο προσδιορισμός «Α» και «Β», η πρώτη και η δεύτερη δηλαδή. Η Γ ραμμική Α' θεωρήθηκε «Ετεο-Κρητική», μη ελληνική γραφή που χρησιμοποιήθηκε στην Κρήτη από το π.χ. κατά την περίοδο που ταιριάζει με τους θρύλους για την κυριαρχία της Κρήτης και του Μίνωα. ΟΈβανς αγωνίστηκε σε όλη την υπόλοιπη ζωή του να «αποκρυπτογραφήσει» τις Γραμμικές γραφές που βρήκε στην Κρήτη, χωρίς όμως επιτυχία. Η Γ ραμμική Α' βρίσκεται κυρίως γραμμένη πάνω σε πήλινες πινακίδες, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις βρίσκεται γραμμένη με μελάνι σουπιάς (!) ή σχηματισμένη πάνω σε αντικείμενα, άλλοτε ιερά, άλλοτε για προσωπική χρήση, και χρησιμοποιήθηκε στη «Μινωική» Κρήτη και στο Αιγαίο περισσότερο μεταξύ π.χ. Μέχρι πρόσφατα θεωρείτο ότι αποτελούσε το πρώτο σύστημα γραφής της Ευρώπης. Σήμερα μπορεί να αποδειχθεί ότι υπήρχαν στην ηπειρωτική Ευρώπη, και μάλιστα στην περιοχή της Βόρειας Ελλάδας, πολύ παλιότερες Γραμμικές γραφές. Αρα, έγινε το αντίστροφο - γι' αυτό όμως θα μιλήσω παρακάτω. Η Γ ραμμική Α' είχε περίπου 90 διαφορετικά σύμβολα από τα οποία κάπου 60 αποδίδουν τη γλώσσα. Είναι τα «γράμματά» της. Επειδή είναι 31

Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ( π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή.

Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ( π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή. Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (3000-1100π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή. - Ο σημαντικότερος οικισμός ήταν η... - Κατά τη 2 η και 3 η χιλιετία

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΡΙΑ ΒΕΝΕΤΟΥΛΙΑ, Α1 ΜΑΡΙΑ ΒΟΥΓΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ, Α1 2015-2016 ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΦΟΡΤΣΕΡΑ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΌΣ ΠΟΥ ΈΜΕΙΝΕ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΊΑ Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΡΙΤΗ ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΚΤΩΝ

ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΡΙΤΗ ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΚΤΩΝ ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΡΙΤΗ ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΚΤΩΝ 1. Από τη Γραμμική Β στην εισαγωγή του αλφαβήτου - Στον ελληνικό χώρο, υπήρχε ένα σύστημα γραφής μέχρι το 1200 π.χ. περίπου, η

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ Όταν οι μαθητές δημιουργούν

ΟΙ ΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ Όταν οι μαθητές δημιουργούν ΟΙ ΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ Όταν οι μαθητές δημιουργούν ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Στο πλαίσιο του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας στην Α τάξη Γυμνασίου, οι μαθητές μας

Διαβάστε περισσότερα

Μύθοι για τη μινωική Κρήτη

Μύθοι για τη μινωική Κρήτη Μύθοι για τη μινωική Κρήτη Ο Λαβύρινθος. Ο μύθος αναφέρει ότι στα υπόγεια του παλατιού της Κνωσού υπήρχε ο λα3ύρινθος, ένα περίπλοκο κτίριο. Αν κάποιος έμπαινε μέσα χανόταν και δεν μπορούσε να ξανα3γεί.

Διαβάστε περισσότερα

Χρήση. Αποκρυπτογράφηση

Χρήση. Αποκρυπτογράφηση Εύρεση Ανακαλύφθηκε στις αρχές του εικοστού αιώνα στην Κνωσό από τον Άρθουρ Έβανς, που την ονόμασε έτσι επειδή χρησιμοποιούσε γραμμικούς χαρακτήρες (και όχι εικονιστικούς, όπως η μινωική ιερογλυφική γραφή)

Διαβάστε περισσότερα

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα Ηφαίστειο της Θήρας Η Μινωική Κρήτη λόγω της εμπορικής αλλά και στρατηγικής θέσης της έγινε γρήγορα μεγάλη ναυτική και εμπορική δύναμη. Οι Μινωίτες πωλούσαν τα προϊόντα τους σε όλη τη Μεσόγειο με αποτέλεσμα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ. Τάξη Α Γυμνασίου. Ονοματεπώνυμο:... Τμήμα:... Ημερομηνία:... Βαθμός:...

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ. Τάξη Α Γυμνασίου. Ονοματεπώνυμο:... Τμήμα:... Ημερομηνία:... Βαθμός:... ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Τάξη Α Γυμνασίου Ονοματεπώνυμο:... Τμήμα:... Ημερομηνία:... Βαθμός:... Επιμέλεια: Σοφία Τουμασή Μέρος Α : Να απαντήσεις υποχρεωτικά και στις τρεις (3) ερωτήσεις. 1.α) Να γράψεις

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ. Χρωματίστε τη γραμμή του χρόνου Α.. Β.. Γ...

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ. Χρωματίστε τη γραμμή του χρόνου Α.. Β.. Γ... Χρωματίστε τη γραμμή του χρόνου 1) Καταγράφω τους τρεις (3) σημαντικότερους πολιτισμούς που εμφανίστηκαν στον ελλαδικό χώρο κατά την εποχή του χαλκού: Α.. Β.. Γ... 2) Επιλέξτε ποιες λέξεις της στήλης Β

Διαβάστε περισσότερα

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. (Ι). Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, ως προς την ορθότητά τους, με την ένδειξη Σωστό ή Λάθος.

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. (Ι). Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, ως προς την ορθότητά τους, με την ένδειξη Σωστό ή Λάθος. ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (Ι). Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, ως προς την ορθότητά τους, με την ένδειξη Σωστό ή Λάθος. 1. Βασιλεύς ονομαζόταν ο ανώτατος άρχοντας των μυκηναϊκών ανακτόρων. 2.Οι

Διαβάστε περισσότερα

Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό

Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, που αναπτύχθηκε την περίοδο 1600-1100 π. Χ., κυρίως στην

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. βιβλ Μινωικός πολιτισμός ΙΣΤΟΡΙΑ Κ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. βιβλ Μινωικός πολιτισμός ΙΣΤΟΡΙΑ Κ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. βιβλ. 60-97 Μινωικός πολιτισμός Γενικές πληροφορίες Τι είναι ο Μινωικός πολιτισμός; Μινωικός πολιτισμός είναι ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε την εποχή του χαλκού στην Κρήτη και φέρει

Διαβάστε περισσότερα

1. Χρωματίζω στη γραμμή του χρόνου την εποχή του χαλκού:

1. Χρωματίζω στη γραμμή του χρόνου την εποχή του χαλκού: ΕΠΟΧΗ ΧΑΛΚΟΥ 1. Χρωματίζω στη γραμμή του χρόνου την εποχή του χαλκού: 3000 1100 π. Χ. 1100-800 πχ 800-500 πχ 500-323 πχ 323-146 πχ 146πΧ-330 μχ 2. Καταγράφω τους τρεις (3) σημαντικότερους πολιτισμούς που

Διαβάστε περισσότερα

Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28

Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28 Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28 Να περιγράψετε ένα μινωικό ανάκτορο; Μεγάλα Συγκροτήματα κτιρίων, Είχαν πολλές πτέρυγες-δωματίων, Διοικητικά, Οικονομικά, Θρησκευτικά και Καλλιτεχνικά κέντρα της περιοχής,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ :ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΧΡΟΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ :ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΧΡΟΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ :ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΧΡΟΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ Η Ιλιάδα μαζί με την Οδύσσεια αποτελούν τα αρχαιότερα έπη, όχι μόνο της ελληνικής, αλλά και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, που μας

Διαβάστε περισσότερα

Χριστούγεννα. Ελάτε να ζήσουμε τα. όπως πραγματικά έγιναν όπως τα γιορτάζει η εκκλησία μας όπως τα νιώθουν τα μικρά παιδιά

Χριστούγεννα. Ελάτε να ζήσουμε τα. όπως πραγματικά έγιναν όπως τα γιορτάζει η εκκλησία μας όπως τα νιώθουν τα μικρά παιδιά Ελάτε να ζήσουμε τα όπως πραγματικά έγιναν όπως τα γιορτάζει η εκκλησία μας όπως τα νιώθουν τα μικρά παιδιά Χριστούγεννα (μέσα από ιστορίες και χριστουγεννιάτικα παιχνίδια) 1 Στόχοι: Μέσα από διάφορες

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πρώιμοι και Γεωμετρικοί χρόνοι (1100-700 π.χ.) Οι περίοδοι της αρχαίας ελληνικής τέχνης:

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (

ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ( ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (1100-750 π.χ.).) Ή ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Δ. ΠΕΤΡΟΥΓΑΚΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΚΥΡΙΑ ΠΗΓΗ ΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ ΣΕ ΑΥΤΌ ΟΦΕΙΛΕΙ ΤΗΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΟΜΗΡΙΚΗ. ΩΣΤΟΣΟ ΟΙ ΟΡΟΙ ΣΚΟΤΕΙΝΟΙ ΑΙΩΝΕΣ Ή ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES.

A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES. A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES. 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα

Διαβάστε περισσότερα

Αν και η πρώτη αντίδραση από πολλούς είναι η γελοιοποίηση για τη ανάλυση τέτοιων θεμάτων, παρόλα αυτά τα ερωτηματικά υπάρχουν.

Αν και η πρώτη αντίδραση από πολλούς είναι η γελοιοποίηση για τη ανάλυση τέτοιων θεμάτων, παρόλα αυτά τα ερωτηματικά υπάρχουν. Είναι γνωστή σε όλους η σειρά επιστημονικής φαντασίας Star Trek η οποία έχει φανατικούς θαυμαστές σε όλο τον κόσμο. Οι τεχνολογικές καινοτομίες και οι «φανταστικές» τεχνολογίες που είχε συμπεριλάβει στο

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΒΑΜΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2013-2014

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΒΑΜΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2013-2014 ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΒΑΜΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2013-2014 ΑΡΧΑΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΤΟΥΣ ΣΕ ΟΣΤΡΑΚΑ ΠΗΛΙΝΩΝ ΑΓΓΕΙΩΝ Μεσοποταμία-Σουμέριοι Μέσα 4ης χιλιετίας π.χ. Σφηνοειδής γραφή Τρόπος γραφής που

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις. Α ομάδα ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα μηνύματα που θέλει να περάσει μέσα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΠ 11 - Κεφάλαιο δύο: Η Πόλη- Κράτος - onlearn.gr - ελπ - εαπ .Σε τέσσερις ενότητες η γέννηση κι η εξέλιξη της πόλης κράτους, στην οποία βασίστηκε η οργάνωση ολόκληρου του ελληνικού πολιτισμού.

ΕΛΠ 11 - Κεφάλαιο δύο: Η Πόλη- Κράτος - onlearn.gr - ελπ - εαπ .Σε τέσσερις ενότητες η γέννηση κι η εξέλιξη της πόλης κράτους, στην οποία βασίστηκε η οργάνωση ολόκληρου του ελληνικού πολιτισμού. Κεφάλαιο δύο: Η Πόλη- Κράτος Σε τέσσερις ενότητες η γέννηση κι η εξέλιξη της πόλης κράτους, στην οποία βασίστηκε η οργάνωση ολόκληρου του ελληνικού πολιτισμού. Α Ενότητα: -- > Φυλετική οργάνωση των Ελλήνων

Διαβάστε περισσότερα

«ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΑΝΑΜΕΣΑ ΜΑΣ»

«ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΑΝΑΜΕΣΑ ΜΑΣ» «ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΑΝΑΜΕΣΑ ΜΑΣ» ΤΑΞΗ Γ1 2 ο Δ Σ ΓΕΡΑΚΑ ΔΑΣΚ:Αθ.Κέλλη ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Κατά τη διάρκεια της περσινής σχολικής χρονιάς η τάξη μας ασχολήθηκε με την ανάγνωση και επεξεργασία λογοτεχνικών βιβλίων

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΡΤΙΝΗ ΑΓΚΑΛΙΑ ΟΜΑΔΑ Β. Ερώτηση 1 α

ΧΑΡΤΙΝΗ ΑΓΚΑΛΙΑ ΟΜΑΔΑ Β. Ερώτηση 1 α ΧΑΡΤΙΝΗ ΑΓΚΑΛΙΑ ΟΜΑΔΑ Β Ερώτηση 1 α Το βιβλίο με τίτλο «Χάρτινη Αγκαλιά», της Ιφιγένειας Μαστρογιάννη, περιγράφει την ιστορία ενός κοριτσιού, της Θάλειας, η οποία αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας. Φεύγει

Διαβάστε περισσότερα

Απάντησε στις παρακάτω ερωτήσεις.

Απάντησε στις παρακάτω ερωτήσεις. Ερωτήσεις Πόσο καλά γνωρίζεις και Απαντήσεις τους Μινωίτες; Πόσο καλά γνωρίζεις τους Μινωίτες; 1. Τα πιο γνωστά ανάκτορα είναι της Κνωσού και της Φαιστού. 2. Οι τρίτωνες ήταν μεγάλα κοχύλια που ίσως χρησιμοποιούνταν

Διαβάστε περισσότερα

ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΙΣΤΟΡΙΑ

ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Μυκηναϊκός Πολιτισμός ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΚΑΛΛΙΑΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΘΕΜΑ: «Η καθημερινή ζωή στον Μυκηναϊκό Κόσμο» Οι μαθητές

Διαβάστε περισσότερα

«Το κορίτσι με τα πορτοκάλια»

«Το κορίτσι με τα πορτοκάλια» «Το κορίτσι με τα πορτοκάλια» «Κάθεσαι καλά, Γκέοργκ; Καλύτερα να καθίσεις, γιατί σκοπεύω να σου διηγηθώ μια ιστορία για γερά νεύρα». Με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας του βιβλίου αρχίζει να ξετυλίγει το

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Το μυστήριο των Δρακόσπιτων

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Το μυστήριο των Δρακόσπιτων ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Το μυστήριο των Δρακόσπιτων Στη Νότια Εύβοια, ανάμεσα στην Κάρυστο και τα Στύρα, υπάρχουν κάτι ιδιόμορφα κτίσματα, τα "Δρακόσπιτα" όπως τα αποκαλούν οι κάτοικοι. Μυστηριώδη και εντυπωσιακά

Διαβάστε περισσότερα

Ελάτε να ζήσουμε τα Χριστούγεννα όπως πραγματικά έγιναν όπως τα γιορτάζει η εκκλησία μας όπως τα νιώθουν τα μικρά παιδιά

Ελάτε να ζήσουμε τα Χριστούγεννα όπως πραγματικά έγιναν όπως τα γιορτάζει η εκκλησία μας όπως τα νιώθουν τα μικρά παιδιά Ελάτε να ζήσουμε τα Χριστούγεννα όπως πραγματικά έγιναν όπως τα γιορτάζει η εκκλησία μας όπως τα νιώθουν τα μικρά παιδιά Πριν πολλά χρόνια, ζούσε σε μια πόλη της Ναζαρέτ μια νέα και καλή γυναίκα που την

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία Ιστορίας. Ελένη Ζέρβα

Εργασία Ιστορίας. Ελένη Ζέρβα Εργασία Ιστορίας U«Μυκηναϊκός Πολιτισµός» UΜε βάση τις πηγές και τα παραθέµατα Ελένη Ζέρβα Α1 Μελετώντας τον παραπάνω χάρτη παρατηρούµε ότι τα κέντρα του µυκηναϊκού κόσµου ήταν διασκορπισµένα στον ελλαδικό

Διαβάστε περισσότερα

Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία

Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία Ποιά ηρωικά χαρακτηριστικά έχει η ηρωίδα κατά τη γνώμη σας; Κατά τη γνώμη μου και μόνο που χαρακτηρίζουμε την Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου ηρωίδα δείχνει ότι

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1 α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Το παιχνίδι των δοντιών

Το παιχνίδι των δοντιών Το παιχνίδι των δοντιών Ρία Φελεκίδου Εικόνες: Γεωργία Στύλου Εκπαιδευτικό υλικό από τη συγγραφέα του βιβλίου [1] EΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΩΝ ΔΟΝΤΙΩΝ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ - ΤΑΞΙΔΙ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 6134 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1ο ΘΕΜΑ 1.α. (Ι). Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα από τις ακόλουθες ερωτήσεις: (με μαυρισμένα γράμματα είναι η

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΦΥΛΑΞΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΦΥΛΑΞΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΦΥΛΑΞΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2013 2014 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΤΑΞΗ: Α ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ΩΡΕΣ ΩΡΑ: 8.00 10.00 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 6/6/2014 ΤΟ ΓΡΑΠΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ 7 ΣΕΛΙΔΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 6336 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1ο ΘΕΜΑ 1.α. (I). Να αντιστοιχίσετε στοιχεία της στήλης Α με στοιχεία της στήλης Β. Ένα στοιχείο της Στήλης Α περισσεύει. Οι σωστές απαντήσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕ ΕΝΑ ΚΟΥΒΑΡΙ ΚΑΙ ΕΝΑ ΚΑΡΑΒΙ ΑΠ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΩΣ ΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ!!

ΜΕ ΕΝΑ ΚΟΥΒΑΡΙ ΚΑΙ ΕΝΑ ΚΑΡΑΒΙ ΑΠ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΩΣ ΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ!! ΜΕ ΕΝΑ ΚΟΥΒΑΡΙ ΚΑΙ ΕΝΑ ΚΑΡΑΒΙ ΑΠ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΩΣ ΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ!! etwinning συνεργασία του Νηπιαγωγείου Σεισίου και του 1 ου Νηπιαγωγείου Μουρικίου στα πλαίσια του προγράμματος «Ας ζήσουμε ένα ταξίδι με τους

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (από το 1100 ως το 323 π.χ.) 1600-1100π.Χ.:Πρωτοϊστορική περίοδος που οδηγεί στο μυκηναϊκό πολιτισμό.

Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (από το 1100 ως το 323 π.χ.) 1600-1100π.Χ.:Πρωτοϊστορική περίοδος που οδηγεί στο μυκηναϊκό πολιτισμό. Ομηρική εποχή Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (από το 1100 ως το 323 π.χ.) ΕΙΣΑΓΩΓΗ: 1600-1100π.Χ.:Πρωτοϊστορική περίοδος που οδηγεί στο μυκηναϊκό πολιτισμό. 1100 π.χ.: Εναρξη της ελληνικής ιστορίας. 11 ος 9 ος αιώνας:οι

Διαβάστε περισσότερα

Θεογονία: Πώς ξεκίνησαν όλα.

Θεογονία: Πώς ξεκίνησαν όλα. Θεογονία: Πώς ξεκίνησαν όλα. Μέσα από τα πολύχρωµα σύννεφα του ουρανού της Μυθοχώρας ξεπροβάλλει ο Πήγασος, το φτερωτό άλογο που χάρισε ο θεός της θάλασσας, ο Ποσειδώνας, στο γιο του τον Βελλερεφόντη.

Διαβάστε περισσότερα

Εμπλουτισμένο μάθημα της Ιστορίας για τη Γ Δημοτικού. Κωνσταντίνος Πατσαρός

Εμπλουτισμένο μάθημα της Ιστορίας για τη Γ Δημοτικού. Κωνσταντίνος Πατσαρός Εμπλουτισμένο μάθημα της Ιστορίας για τη Γ Δημοτικού Κωνσταντίνος Πατσαρός Master in Education University of Manchester Σκοπός: Να γνωρίσουν οι μαθητές την ακρόπολη των Μυκηνών. Να γνωρίσουν την αρχιτεκτονική

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : Π.Χ. ΥΣΤΕΡΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : Π.Χ. ΥΣΤΕΡΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : 1600 1100 Π.Χ. ΥΣΤΕΡΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 1 ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ : Ο ΠΡΩΤΟΣ ΜΕΓΑΛΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Χώρος : ηηπειρωτικήελλάδααπότηθεσσαλίαωςτην Πελοπόννησο Τα φύλα

Διαβάστε περισσότερα

Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος

Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος 1. Η μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας Η τεράστια αυτή πυραμίδα είναι το αρχαιότερο από τα εφτά θαύματα του Αρχαίου Κόσμου, αλλά είναι το μόνο που διασώζετε 4.000χ.Όταν

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ: ΟΔΥΣΣΕΙΑ

ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ: ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ: ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΕΠΟΣ Η λέξη σημαίνει: λόγος, διήγηση Αφηγηματικό ποίημα Τι μπορεί να σημαίνει αυτό; Είναι ένα ποίημα που αφηγείται μια ιστορία Είδη: 1. Μυθολογικό 2. Διδακτικό 3. Ηρωικό Η Ιλιάδα

Διαβάστε περισσότερα

κι η τιμωρία των κατηγορουμένων. Βέβαια, αν δεν έχεις πάρει καθόλου βάρος, αυτό θα σημαίνει ότι ο κατηγορούμενος

κι η τιμωρία των κατηγορουμένων. Βέβαια, αν δεν έχεις πάρει καθόλου βάρος, αυτό θα σημαίνει ότι ο κατηγορούμενος 14 Φτάνοντας λοιπόν ο Νικήτας σε μια από τις γειτονικές χώρες, εντυπωσιάστηκε από τον πλούτο και την ομορφιά της. Πολλά ποτάμια τη διέσχιζαν και πυκνά δάση κάλυπταν τα βουνά της, ενώ τα χωράφια ήταν εύφορα

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστικό αντικείμενο του σεναρίου διδασκαλίας: Σύνδεση με ενότητες του Σχολικού Εγχειριδίου: Σύνδεση με άλλες γνωστικές περιοχές:

Γνωστικό αντικείμενο του σεναρίου διδασκαλίας: Σύνδεση με ενότητες του Σχολικού Εγχειριδίου: Σύνδεση με άλλες γνωστικές περιοχές: Αναζητώντας τεκμήρια μινωικού πολιτισμού στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου: Μια γέφυρα δημιουργίας ανάμεσα στο σχολικό εγχειρίδιο και στο έκθεμα (Ιστορία Α Γυμνασίου) Μαράκη Διονυσία Φιλόλογος Πειραματικού

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης

Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Το ημερολόγιο: «ημέρα της αποχώρησης Αγαπημένο μου

Διαβάστε περισσότερα

«Πώς να ξέρει κανείς πού στέκει; Με αγγίζεις στο παρελθόν, σε νιώθω στο παρόν» Μυρσίνη-Νεφέλη Κ. Παπαδάκου «Νερό. Εγώ»

«Πώς να ξέρει κανείς πού στέκει; Με αγγίζεις στο παρελθόν, σε νιώθω στο παρόν» Μυρσίνη-Νεφέλη Κ. Παπαδάκου «Νερό. Εγώ» «Πώς να ξέρει κανείς πού στέκει; Με αγγίζεις στο παρελθόν, σε νιώθω στο παρόν» Μυρσίνη-Νεφέλη Κ. Παπαδάκου «Νερό. Εγώ» ΚΕΦΆΛΑΙΟ 1 ΘΑ ΣΟΥ ΠΩ τι πιστεύω για την εξαφάνιση, αλλά δώσε μου λίγο χρόνο. Όχι,

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 1 : Το ταξίδι των λέξεων στον χρόνο

Ενότητα 1 : Το ταξίδι των λέξεων στον χρόνο Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Α Γυμνασίου Ενότητα 1 : Το ταξίδι των λέξεων στον χρόνο 1 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Διαφάνειες Οι Έλληνες και η ελληνική γλώσσα 3-4 Η καταγωγή του ελληνικού αλφαβήτου 5-7 Οι διάλεκτοι της Αρχαίας

Διαβάστε περισσότερα

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2018-2019 ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β : Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (3000-1100 π.χ.) 1. ΟΙ ΛΑΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ (σελ.

Διαβάστε περισσότερα

Έπος σημαίνει: λόγος, διήγηση και ειδικότερα αφηγηματικό ποίημα με περιεχόμενο μυθολογικό, διδακτικό, ηρωικό.

Έπος σημαίνει: λόγος, διήγηση και ειδικότερα αφηγηματικό ποίημα με περιεχόμενο μυθολογικό, διδακτικό, ηρωικό. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ Κας ΦΑΝΟΥΡΑΚΗ ΕΥΑΝΘΙΑΣ 1 Τι ονομάζουμε έπος και ποιο είναι το περιεχόμενο του; Έπος σημαίνει: λόγος, διήγηση και ειδικότερα αφηγηματικό ποίημα με περιεχόμενο μυθολογικό, διδακτικό,

Διαβάστε περισσότερα

Πρώτες Μορφές Γραφής

Πρώτες Μορφές Γραφής Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία Αρσάκειο Γενικό Λύκειο Ψυχικού Σχολικό έτος: 2013-2014 Ερευνητική Εργασία Α Λυκείου Ιστορία της Γραφής Πρώτες Μορφές Γραφής Εργάστηκαν οι μαθητές: Ευγενία Πονηρού, Σάββας Παπαευαγγέλου,

Διαβάστε περισσότερα

Εντυπώσεις μαθητών σεμιναρίου Σώμα - Συναίσθημα - Νούς

Εντυπώσεις μαθητών σεμιναρίου Σώμα - Συναίσθημα - Νούς Εντυπώσεις μαθητών σεμιναρίου Σώμα - Συναίσθημα - Νούς A...Τα αισθήματα και η ενεργεία που δημιουργήθηκαν μέσα μου ήταν μοναδικά. Μέσα στο γαλάζιο αυτό αυγό, ένιωσα άτρωτος, γεμάτος χαρά και αυτοπεποίθηση.

Διαβάστε περισσότερα

Το ημερολόγιό μου Πηνελόπη

Το ημερολόγιό μου Πηνελόπη Το ημερολόγιό μου Πηνελόπη Οι πρώτες μου σκέψεις Ο Οδυσσέας έφυγε και τώρα είμαι μόνη μου. Πρέπει να τα έχω όλα υπό έλεγχο Όμως, με τους μνηστήρες στα πόδια μου δε μπορώ άλλο!!! Πρέπει κάτι να κάνω γιατί

Διαβάστε περισσότερα

Σπίτι μας είναι η γη

Σπίτι μας είναι η γη Σπίτι μας είναι η γη 1.α. Ο αρχηγός των Ινδιάνων λέει ότι η φύση είναι το σπίτι τους. Τι εννοεί; β. Πώς βλέπει ο λευκός τη φύση, σύμφωνα με τον Ινδιάνο; α. Η πρόταση αυτής της αγοραπωλησίας ήταν εντελώς

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΞΩΤΙΚΩΝ. Ιστορίες από τη Σκωτία και την Ιρλανδία

ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΞΩΤΙΚΩΝ. Ιστορίες από τη Σκωτία και την Ιρλανδία ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΞΩΤΙΚΩΝ Ιστορίες από τη Σκωτία και την Ιρλανδία ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΞΩΤΙΚΩΝ Ιστορίες από τη Σκωτία και την Ιρλανδία ΣΕΙΡΑ Mystery House ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ Δήμητρα Νικολαΐδου ΕΞΩΦΥΛΛΟ

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτιστικό Πρόγραμμα «Τα αγγεία λένε την ιστορία τους- Από την ανασκαφή στην προθήκη του Μουσείου» Σχ. έτος

Πολιτιστικό Πρόγραμμα «Τα αγγεία λένε την ιστορία τους- Από την ανασκαφή στην προθήκη του Μουσείου» Σχ. έτος Πολιτιστικό Πρόγραμμα «Τα αγγεία λένε την ιστορία τους- Από την ανασκαφή στην προθήκη του Μουσείου» Σχ. έτος 2012-13 Υπεύθυνος Εκπαιδευτικός: Ανδριοπούλου Ελένη Τάξη: 1ο Νηπιαγωγείο Βραχναιίκων- Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

Με τον Αιγυπτιακό

Με τον Αιγυπτιακό Με ποιον πολιτισμό θα ασχοληθούμε; Με τον Αιγυπτιακό Η θέση της Αιγύπτου Τι βλέπετε; Αίγυπτος και Νείλος Η Αίγυπτος οφείλει την ύπαρξη της στον Νείλο. Το άγονο έδαφος κατέστη εύφορο χάρη στις πλημμύρες,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Πρότεινα ένα σωρό πράγματα, πολλά απ αυτά ήδη γνωστά:

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Πρότεινα ένα σωρό πράγματα, πολλά απ αυτά ήδη γνωστά: ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από τότε που άρχισα να γράφω για τους άλλους, πάνε τώρα τριάντα και πλέον χρόνια, και ειδικά από τότε που κάποιος αποφάσισε να υποδαυλίσει το θράσος μου δημοσιεύοντας τα γραπτά μου, προσπαθώ να

Διαβάστε περισσότερα

Μια μέρα μπήκε η δασκάλα στην τάξη κι είπε ότι θα πήγαιναν ένα μακρινό ταξίδι.

Μια μέρα μπήκε η δασκάλα στην τάξη κι είπε ότι θα πήγαιναν ένα μακρινό ταξίδι. ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΜΙΑΣ ΠΑΡΕΑΣ ΠΑΙΔΙΩΝ Μια μέρα μπήκε η δασκάλα στην τάξη κι είπε ότι θα πήγαιναν ένα μακρινό ταξίδι. Αμέσως χάρηκαν πολύ, αλλά κι απογοητεύτηκαν ταυτόχρονα όταν έμαθαν ότι θα ήταν ένα

Διαβάστε περισσότερα

Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Π Ρ Ο Ϊ Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Π Ρ Ο Ϊ Σ Τ Ο Ρ Ι Α Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Π Ρ Ο Ϊ Σ Τ Ο Ρ Ι Α Ο Ελλαδικός χώρος, με τη μεγάλη γεωμορφολογική ποικιλία που διαθέτει, φιλοξένησε από νωρίς τη ζωή. Οι πρώτοι άνθρωποι που εγκαταστάθηκαν στο χώρο αυτό χρησιμοποίησαν

Διαβάστε περισσότερα

Φθινοπωρινή Κρήτη: Ηράκλειο-Κνωσός ΗΡΑΚΛΕΙΟ-ΚΝΩΣΟΣ

Φθινοπωρινή Κρήτη: Ηράκλειο-Κνωσός ΗΡΑΚΛΕΙΟ-ΚΝΩΣΟΣ Φθινοπωρινή Κρήτη: Ηράκλειο-Κνωσός ΗΡΑΚΛΕΙΟ-ΚΝΩΣΟΣ Ένας από τους ωραιότερους αρχαιλογικούς χώρους της Ελλάδας, βρίσκεται στα περίχωρα της Κρητικής μεγαλούπουλης. Είναι ο αγαπημένος μας γιατί πρόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ Τι είναι το έπος; Αρχικά η λέξη έπος σήμαινε «λόγος». Από τον 5ο αι. π.χ. όμως χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει το μεγάλο αφηγηματικό ποίημα σε δακτυλικό

Διαβάστε περισσότερα

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016-2017 ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β : Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (3000-1100 π.χ.) 1. ΟΙ ΛΑΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ (σελ.

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

Συγγραφέας. Ραφαέλα Ρουσσάκη. Εικονογράφηση. Αμαλία Βεργετάκη. Γεωργία Καμπιτάκη. Γωγώ Μουλιανάκη. Ζαίρα Γαραζανάκη. Κατερίνα Τσατσαράκη

Συγγραφέας. Ραφαέλα Ρουσσάκη. Εικονογράφηση. Αμαλία Βεργετάκη. Γεωργία Καμπιτάκη. Γωγώ Μουλιανάκη. Ζαίρα Γαραζανάκη. Κατερίνα Τσατσαράκη Συγγραφέας Ραφαέλα Ρουσσάκη Εικονογράφηση Αμαλία Βεργετάκη Γεωργία Καμπιτάκη Γωγώ Μουλιανάκη Ζαίρα Γαραζανάκη Κατερίνα Τσατσαράκη Μαρία Κυρικλάκη Μαριτίνα Σταματάκη Φιλία Πανδερμαράκη Χριστίνα Κλωνάρη

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Κουσερή Γεωργία

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Κουσερή Γεωργία ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Κουσερή Γεωργία Φιλόλογος Δρ. Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ΚΕΡΚΥΡΑ ΜΑΙΟΣ 2017 Περιεχόμενα της παρουσίασης Το ιστορικό ερώτημα Το

Διαβάστε περισσότερα

Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου

Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου Η γυναίκα ως σύζυγος και μητέρα Η γυναίκα ως πολεμικό λάφυρο Γυναίκα και επιτάφιες τιμές ηρώων Η τύχη του γυναικείου πληθυσμού μετά την άλωση μιας πόλης

Διαβάστε περισσότερα

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus ISSP 1998 Religion II - Questionnaire - Cyprus Για σας. Είμαστε από το Κέντρο Ερευνών του Cyprus College. Kάνουμε μια διεθνή έρευνα για κοινωνικές και ηθικές αντιλήψεις. Η έρευνα αυτή γίνεται ταυτόχρονα

Διαβάστε περισσότερα

6. '' Καταλαβαίνεις οτι κάτι έχει αξία, όταν το έχεις στερηθεί και το αναζητάς. ''

6. '' Καταλαβαίνεις οτι κάτι έχει αξία, όταν το έχεις στερηθεί και το αναζητάς. '' 1. '' Τίποτα δεν είναι δεδομένο. '' 2. '' Η μουσική είναι η τροφή της ψυχής. '' 3. '' Να κάνεις οτι έχει νόημα για σένα, χωρίς όμως να παραβιάζεις την ελευθερία του άλλου. '' 4. '' Την πραγματική μόρφωση

Διαβάστε περισσότερα

O xαρταετός της Σμύρνης

O xαρταετός της Σμύρνης ...... O xαρταετός της Σμύρνης Σελιδοποίηση: Ευθύµης Δηµουλάς Διορθώσεις: Νέστορας Χούνος 2009 MANOΣ KONTOΛEΩN & EKΔOΣEIΣ «AΓKYPA» Δ.A. ΠAΠAΔHMHTPIOY A.B.E.E. Λάµπρου Κατσώνη 271 & Γεωργίου Παπανδρέου

Διαβάστε περισσότερα

Ο "Παραμυθάς" Νίκος Πιλάβιος στα Χανιά

Ο Παραμυθάς Νίκος Πιλάβιος στα Χανιά Ο "Παραμυθάς" Νίκος Πιλάβιος στα Χανιά 18 Ιαν 2014 Χανιά (18/1), Σταλός (19/1), Χανιά 18.01 έως 19.01 Ο "Παραμυθάς" Νίκος Πιλάβιος στα Χανιά Ο Παραμυθάς των παιδικών μας χρόνων έρχεται στην Κρήτη Όταν

Διαβάστε περισσότερα

Είναι αυτή η πρώτη πόλη της υτικής Ευρώπης;

Είναι αυτή η πρώτη πόλη της υτικής Ευρώπης; Είναι αυτή η πρώτη πόλη της υτικής Ευρώπης; Μέρος της οχύρωσης Οι αρχαιολογικές ανασκαφές που διενεργούνται στην περιοχή της La Bastida (Totana, Murcia στην Ισπανία) έχουν αποκαλύψει ένα επιβλητικό οχυρωματικό

Διαβάστε περισσότερα

«Οι Οδύσσειες της Προϊστορίας» και το «Αίνιγμα 7000 χρόνων»

«Οι Οδύσσειες της Προϊστορίας» και το «Αίνιγμα 7000 χρόνων» 8 Φεβρουαρίου 2017 «Οι Οδύσσειες της Προϊστορίας» και το «Αίνιγμα 7000 χρόνων» Άρθρα / Πολιτισμός Κατερίνα Χουζούρη Ένα νέο κύκλο κυριακάτικων περιπάτων, οργανώνει τη δεύτερη Κυριακή κάθε μήνα, στις 12.00

Διαβάστε περισσότερα

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια Δευτέρα, Ιουνίου 16, 2014 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΞΙΑΣ ΚΡΑΛΛΗ Η Μεταξία Κράλλη είναι ένα από τα δημοφιλέστερα πρόσωπα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Μετά την κυκλοφορία του πρώτου της βιβλίου, "Μια φορά

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝ ΚΑΙ ΖΩ ΣΤΟΝ ΒΥΘΌ, το ξέρω καλά πια. Ο καλύτερος τρόπος να επικοινωνήσεις με τους ανθρώπους και να τους πεις όσα θέλεις είναι να γράψεις ένα

ΑΝ ΚΑΙ ΖΩ ΣΤΟΝ ΒΥΘΌ, το ξέρω καλά πια. Ο καλύτερος τρόπος να επικοινωνήσεις με τους ανθρώπους και να τους πεις όσα θέλεις είναι να γράψεις ένα ΑΝ ΚΑΙ ΖΩ ΣΤΟΝ ΒΥΘΌ, το ξέρω καλά πια. Ο καλύτερος τρόπος να επικοινωνήσεις με τους ανθρώπους και να τους πεις όσα θέλεις είναι να γράψεις ένα βιβλίο. Υπάρχουν έξι βιβλία με τις ιστορίες μου, μα σε όλα

Διαβάστε περισσότερα

Οι πικρές αλήθειες της γλώσσας μου

Οι πικρές αλήθειες της γλώσσας μου Γ. Μπαμπινιώτης Οι πικρές αλήθειες της γλώσσας μου Ο Γιάννης Ν. Μπασκόζος συνομιλεί με τον καθηγητή για τις λέξεις, την παιδεία, τον πολιτισμό Περιεχόμενα Αντί Προλόγου 9 ΓΛΩΣΣΑ 11 ΣΧΟΛΕΙΟ 57 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ

Διαβάστε περισσότερα

Ο συγγραφέας Θάνος Κονδύλης και το «Έγκλημα στην αρχαία Αμφίπολη Σάββατο, 10 Οκτωβρίου 2015-10:2

Ο συγγραφέας Θάνος Κονδύλης και το «Έγκλημα στην αρχαία Αμφίπολη Σάββατο, 10 Οκτωβρίου 2015-10:2 Ο συγγραφέας Θάνος Κονδύλης και το «Έγκλημα στην αρχαία Αμφίπολη Σάββατο, 10 Οκτωβρίου 2015-10:2 Συνέντευξη στη Μαίρη Γκαζιάνη «Τελικά οι σύγχρονοι Έλληνες φέρουμε στο αίμα μας το dna των αρχαίων προγόνων

Διαβάστε περισσότερα

Έντονή η Ελληνική παρουσία στην Αμερική, χιλιάδες χρόνια πριν τον Κολόμβο

Έντονή η Ελληνική παρουσία στην Αμερική, χιλιάδες χρόνια πριν τον Κολόμβο Έντονή η Ελληνική παρουσία στην Αμερική, χιλιάδες χρόνια πριν τον Κολόμβο 10 Μαΐου, 2010 VatopaidiFriend H Aμερική σύμφωνα πάντα με την επίσημη άποψη ανακαλύφθηκε το 1492 από τον Χ. Κολόμβο, φαίνεται όμως

Διαβάστε περισσότερα

Ελένη Γαληνού: Τους ήρωες μου ποτέ δεν τους ξεχνώ

Ελένη Γαληνού: Τους ήρωες μου ποτέ δεν τους ξεχνώ Ημερομηνία 22/11/2016 Μέσο Συντάκτης Link lionnews.gr Τίνα Πανωρίου https://lionnews.gr/%ce%b5%ce%bb%ce%ad%ce%bd%ce%b7- %ce%b3%ce%b1%ce%bb%ce%b7%ce%bd%ce%bf%cf%8d- %cf%84%ce%bf%cf%85%cf%82-%ce%ae%cf%81%cf%89%ce%b5%cf%82-

Διαβάστε περισσότερα

Ο συγγραφέας Δημήτρης Στεφανάκης και «Ο χορός των ψευδαισθήσεων» Πέμπτη, 10 Σεπτεμβρίου :26

Ο συγγραφέας Δημήτρης Στεφανάκης και «Ο χορός των ψευδαισθήσεων» Πέμπτη, 10 Σεπτεμβρίου :26 Ο συγγραφέας Δημήτρης Στεφανάκης και «Ο χορός των ψευδαισθήσεων» Πέμπτη, 10 Σεπτεμβρίου 2015-10:26 Γράφει η Μαίρη Γκαζιάνη «Οι ψευδαισθήσεις είναι ένας θεμιτός μηχανισμός της ανθρώπινης ψυχής. Χωρίς την

Διαβάστε περισσότερα

ΛΟΡΔΟΣ ΚΟΛΙΝ ΡΕΝΦΡΙΟΥ

ΛΟΡΔΟΣ ΚΟΛΙΝ ΡΕΝΦΡΙΟΥ ΛΟΡΔΟΣ ΚΟΛΙΝ ΡΕΝΦΡΙΟΥ O ΒΡΕΤΑΝΟΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΣΤΟ ΚΕΜΠΡΙΤΖ, ΑΦΟΥ ΤΑΡΑΞΕ ΤΑ ΝΕΡΑ ΔΙΑΤΥΠΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΠΩΣ ΟΙ ΈΛΛΗΝΕΣ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΙΝΔΟΕΥΡΩΠΑΙΟΙ ΑΛΛΑ ΑΥΤΟΧΘΟΝΕΣ..!!! Κομμάτια έκαναν οι

Διαβάστε περισσότερα

Το κορίτσι με τα πορτοκάλια. Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας. [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου]

Το κορίτσι με τα πορτοκάλια. Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας. [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου] Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου] Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας: Σεμίραμις Αμπατζόγλου Τάξη: Γ'1 Γυμνασίου

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΦΑΣΗ 1 η )

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΦΑΣΗ 1 η ) ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΦΑΣΗ 1 η ) 1 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ JACKSON POLLOCK ΣΤΟΝ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟ WILLIAM WRIGHT ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ 1950. Το καλοκαίρι του 1950 o δημοσιογράφος William Wright πήρε μια πολύ ενδιαφέρουσα ηχογραφημένη

Διαβάστε περισσότερα

ΛΥΚΕΙΟ ΣΟΛΕΑΣ Σχολική χρονιά 2008-2009

ΛΥΚΕΙΟ ΣΟΛΕΑΣ Σχολική χρονιά 2008-2009 ΛΥΚΕΙΟ ΣΟΛΕΑΣ Σχολική χρονιά 2008-2009 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2009 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Α ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 2 Ιουνίου 2009 ΩΡΑ: 07:45 10:15 Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από τρία μέρη και

Διαβάστε περισσότερα

Διήμερη εκδρομή στην Αθήνα

Διήμερη εκδρομή στην Αθήνα Διήμερη εκδρομή στην Αθήνα Την Πέμπτη 16 Ιανουαρίου ξεκινήσαμε το πρωί από τα Τρίκαλα για την διήμερη εκδρομή που είχε οργανώσει το σχολείο μας με προορισμό την Αθήνα. Όλοι ανυπομονούσαμε γι αυτήν την

Διαβάστε περισσότερα

Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν

Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν άνδρα που τον έλεγαν Ιωσήφ. Οι γονείς της, ο Ιωακείμ και

Διαβάστε περισσότερα

Τ ρ ί τ η, 5 Ι ο υ ν ί ο υ Το τελευταίο φως, Ιφιγένεια Τέκου

Τ ρ ί τ η, 5 Ι ο υ ν ί ο υ Το τελευταίο φως, Ιφιγένεια Τέκου Τ ρ ί τ η, 5 Ι ο υ ν ί ο υ 2 0 1 8 Το τελευταίο φως, Ιφιγένεια Τέκου "Υπήρχε μαγεία πίσω από τη συγγραφή, που ξεπερνούσε κατά πολύ τα οφέλη της κάθαρσης. Κυριαρχία πάνω στα αισθήματα και στις κινήσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Η Κρήτη έχει μια από τις αρχαιότερες και πιο εύγευστες γαστριμαργικές παραδόσεις στον κόσμο, μια παράδοση γεύσεων, αρωμάτων, υλικών και τεχνοτροπιών που ξεκινά

Διαβάστε περισσότερα

Ο νονός μου είναι ο καλύτερος συγγραφέας τρελών ιστοριών του κόσμου.

Ο νονός μου είναι ο καλύτερος συγγραφέας τρελών ιστοριών του κόσμου. Ο νονός μου είναι ο καλύτερος συγγραφέας τρελών ιστοριών του κόσμου. Ζητήστε του την Κοκκινοσκουφίτσα... δεν την ξέρει, τη Σταχτοπούτα ούτε αυτή την ξέρει, τη Μικρή Γοργόνα ή το λύκο και τα τρία γουρουνάκια

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός. Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας

Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός. Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας ελληνιστικός ονομάστηκε o πολιτισμός που προήλθε από τη σύνθεση ελληνικών και ανατολικών στοιχείων κατά τους τρεις

Διαβάστε περισσότερα

«Ο Αϊούλαχλης και ο αετός»

«Ο Αϊούλαχλης και ο αετός» ΠΑΡΑΜΥΘΙ #25 «Ο Αϊούλαχλης και ο αετός» (Φλώρινα - Μακεδονία Καύκασος) Διαγωνισμός παραδοσιακού παραμυθιού ebooks4greeks.gr ΠΑΡΑΜΥΘΙ #25 Ψηφίστε το παραμύθι που σας άρεσε περισσότερο εδώ μέχρι 30/09/2011

Διαβάστε περισσότερα

Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 1

Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 1 1 a) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 5. Κωνσταντινούπολη, 29 Μαίου 1453, Τρίτη μαύρη και καταραμένη

Κεφάλαιο 5. Κωνσταντινούπολη, 29 Μαίου 1453, Τρίτη μαύρη και καταραμένη Κεφάλαιο 5 Κωνσταντινούπολη, 29 Μαίου 1453, Τρίτη μαύρη και καταραμένη Έφτασε μια μισάνοιχτη πόρτα, ένα μικρό κενό στο χώρο και το χρόνο, σαν ένα ασήμαντο λάθος της Ιστορίας για να πέσει η Πόλη. Εκείνο

Διαβάστε περισσότερα

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018 Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018 by Rena Mavridou Αγαπητή Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη, πώς προέκυψε η συγγραφή στη ζωή

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ- «ΠΟΣΟ ΚΑΛΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟ;»

ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ- «ΠΟΣΟ ΚΑΛΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟ;» ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ- «ΠΟΣΟ ΚΑΛΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟ;» ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η έρευνα «ΠΟΣΟ ΚΑΛΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟ;» πραγματοποιήθηκε τους μήνες Φεβρουάριο-Μάρτιο 2014 σε πέντε σχολεία της Θεσσαλονίκης

Διαβάστε περισσότερα

Περιληπτικά, τα βήματα που ακολουθούμε γενικά είναι τα εξής:

Περιληπτικά, τα βήματα που ακολουθούμε γενικά είναι τα εξής: Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε, για να μη στεναχωριόμαστε, είναι πως τόσο στις εξισώσεις, όσο και στις ανισώσεις 1ου βαθμού, που θέλουμε να λύσουμε, ακολουθούμε ακριβώς τα ίδια βήματα! Εκεί που πρεπει να

Διαβάστε περισσότερα

Λίγα για το Πριν, το Τώρα και το Μετά.

Λίγα για το Πριν, το Τώρα και το Μετά. 1 Λίγα για το Πριν, το Τώρα και το Μετά. Ψάχνοντας από το εσωτερικό κάποιων εφημερίδων μέχρι σε πιο εξειδικευμένα περιοδικά και βιβλία σίγουρα θα έχουμε διαβάσει ή θα έχουμε τέλος πάντων πληροφορηθεί,

Διαβάστε περισσότερα

Τι πραγματευόμαστε: Ιστορικά γεγονότα Πολιτισμό της Κρήτης Προσωπικότητες Νησιά της Μεσογείου και άλλα ειδικά θέματα

Τι πραγματευόμαστε: Ιστορικά γεγονότα Πολιτισμό της Κρήτης Προσωπικότητες Νησιά της Μεσογείου και άλλα ειδικά θέματα ΚΡΗΤΗ ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Τι πραγματευόμαστε: Ιστορικά γεγονότα Πολιτισμό της Κρήτης Προσωπικότητες Νησιά της Μεσογείου και άλλα ειδικά θέματα Περιεχόμενα Ειδικά Θέματα Μινωικός Πολιτισμός Βενετοτουρκικός πόλεμος

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ (Αόρατος) ΑΦΗΓΗΤΗΣ: Κάποτε στη γη γεννήθηκε το Όνειρο. Το όνομά του δεν ήταν έτσι, όμως επειδή συνεχώς ονειρευόταν, όλοι το φώναζαν Όνειρο. Δεν ήταν κάτι το σπουδαίο, ήταν σαν

Διαβάστε περισσότερα