Το δικαίωμα στην προστασία από τη βία

Transcript

1 ΕΝOΤΗΤΑ 4 H Το δικαίωμα στην προστασία από τη βία Χρονοδιάγραμμα = 6 ώρες Στόχοι της Ενότητας Οι εκπαιδευόμενοι: 1. Να αναγνωρίσουν την επικράτηση και τη σοβαρότητα της βίας κατά των παιδιών και των εμποδίων στην αντιμετώπισή της. 2. Να αναγνωρίσουν το πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος στην προστασία από κάθε μορφή βίας. 3. Να εφαρμόσουν τις γενικές αρχές για την αντιμετώπιση της βίας κατά των παιδιών. 4. Να εφαρμόσουν μια ολιστική προσέγγιση βασισμένη στα δικαιώματα για την προστασία των παιδιών σε όλα τα επίπεδα: Στον ιδιωτικό τομέα Στο εργασιακό περιβάλλον Στην ευρύτερη δημόσια πολιτική που σχετίζεται με τη βία κατά των παιδιών.

2 Εισαγωγή Αυτή η ενότητα θα διερευνήσει το μέγεθος και το είδος της βίας που ασκείται κατά των παιδιών. Αν και οι περισσότερες κοινωνίες θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι δίνουν προτεραιότητα στην προστασία των παιδιών, η επικράτηση της βίας φανερώνει την αποτυχία τους στο να επιτευχθεί αυτός ο στόχος. Το πρώτο μέρος αυτής της ενότητας διερευνά μερικούς από τους λόγους για την παραπάνω αποτυχία. Το δεύτερο μέρος εξετάζει αυτούς τους λόγους με βάση το δικαίωμα κάθε παιδιού στην προστασία από κάθε μορφή βίας σε όλα τα πλαίσια. Η βία πρέπει να εξεταστεί μέσα από μια προσέγγιση βασισμένη στα δικαιώματα λαμβάνοντας υπόψη τις τέσσερις γενικές αρχές, αλλά και τη Σύμβαση στο σύνολό της. Το τελευταίο μέρος διερευνά τις επιπτώσεις αυτής της προσέγγισης στο επίπεδο του επαγγελματία, των συστημάτων υγείας και προστασίας των παιδιών, καθώς και στο ευρύτερο πλαίσιο της κοινωνικής πολιτικής.

3 Μέρος 1 ο : Κατανοώντας το πεδίο εφαρμογής και τη φύση της βίας κατά των παιδιών 1 ώρα 1. Εισαγωγή Οι επαγγελματίες που εργάζονται στον τομέα της προστασίας των παιδιών έχουν ευθύνες, αλλά και ευκαιρίες να προστατέψουν τα παιδιά από την κακοποίηση και να προωθήσουν κατάλληλες συνθήκες μειώνοντας τόσο την πιθανότητα κακοποίησης, όσο και τις αρνητικές επιπτώσεις της. Αυτή η ενότητα θα διερευνήσει την ανάγκη να κινηθούμε πέρα από το παραδοσιακό ιατρικό μοντέλο της προστασίας των παιδιών, υιοθετώντας μία προσέγγιση με βάση τα δικαιώματα του παιδιού και την ισότητα. Η προσέγγιση αυτή επιβάλλει να προσδιορίσουμε την παιδική κακοποίηση και βία κατά τρόπο που να συμπεριλάβει τα είδη και τους χώρους της βίας που δεν έχουν αναφερθεί στο παρελθόν. Επίσης, θα συμπεριλαμβάνεται και η αλλαγή της αντίληψής μας για το παιδί από «αντικείμενο προστασίας» σε «φορέα δικαιωμάτων». Η ενότητα θα εξετάσει τις εφαρμογές της Σύμβασης για την κατανόηση και την αντιμετώπιση της βίας κατά των παιδιών. Θα διερευνήσει επίσης μερικά από τα εμπόδια που πρέπει να αρθούν, ώστε να δοθεί ένα τέλος στη βία εναντίον τους. Πέντε αρχές θα καθοδηγήσουν τους εκπαιδευόμενους σε όλα τα μέρη αυτής της ενότητας. 1. Κανένα είδος βίας κατά των παιδιών δεν είναι δικαιολογημένο. Η Σύμβαση τονίζει ότι τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην προστασία από «όλες τις μορφές σωματικής ή ψυχολογικής βίας, τραυματισμού ή κακοποίησης, παραμέλησης ή αμελούς μεταχείρισης, κακομεταχείρισης ή εκμετάλλευσης, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής κακοποίησης.» Στην καθομιλουμένη, ο όρος βία συχνά χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει μόνο σωματική βλάβη ή / και εκ προθέσεως βλάβη. Ωστόσο, η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού υπογραμμίζει έντονα ότι η επιλογή του όρου βία πρέπει να περιλαμβάνει και τη μη σωματική ή / και τη μη σκόπιμη βλάβη (όπως την παραμέληση και την ψυχολογική κακοποίηση). Δεν αφήνει κανένα περιθώριο για οποιοδήποτε επίπεδο ή μορφή βίας κατά των παιδιών.

4 2. Η προσέγγιση με βάση τα δικαιώματα του παιδιού απαιτεί μια παραδειγματική στροφή προς τον σεβασμό και την προώθηση της αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας των παιδιών ως κατόχους δικαιωμάτων και όχι ως θύματα. Τα παιδιά είναι φορείς δικαιωμάτων, όχι αντικείμενα προστασίας. 3. Το δικαίωμα των παιδιών να ακούγονται και να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη πρέπει να τηρηθεί σε όλες τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και είναι κεντρικής σημασίας για τις στρατηγικές και τα προγράμματα προστασίας. 4. Η ισότιμη μεταχείριση των φύλων και όλες οι μορφές κακοποίησης των κοριτσιών απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή. 5. Μια ολιστική προσέγγιση που βασίζεται στα δικαιώματα για την πρόληψη της βίας κατά των παιδιών απαιτεί τη χρήση της Σύμβασης και τις αρχές των δικαιωμάτων του παιδιού και στα τρία επίπεδα παιδικής υπεράσπισης - στην κλινική φροντίδα, την ανάπτυξη συστημάτων και τη δημιουργία περιφερειακής, εθνικής και παγκόσμιας δημόσιας πολιτικής. 2. Το μέγεθος του προβλήματος της βίας κατά των παιδιών Το 2006, η μελέτη του ΟΗΕ για τη Βία κατά των Παιδιών επανεξέτασε συνολικά όλες τις μορφές βίας που βιώνουν τα παιδιά. Ανέλαβε περιφερειακές διαβουλεύσεις με τους επαγγελματίες και τους φορείς χάραξης πολιτικής στον τομέα αυτό και με τα παιδιά και τους ίδιους τους νέους. Μερικά από τα βασικά συμπεράσματα ήταν τα εξής: 1 1. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι περίπου παιδιά δολοφονήθηκαν σε όλο τον κόσμο το Έρευνα που διενεργήθηκε σε πολλές χώρες διαπίστωσε ότι από 20% έως 65% των παιδιών σχολικής ηλικίας ανέφεραν ότι έχουν πέσει θύμα λεκτικού ή σωματικού εκφοβισμού. 3. Ο ΠΟΥ υπολογίζει ότι 150 εκατομμύρια κορίτσια και 73 εκατομμύρια αγόρια κάτω των 18 ετών αναγκάστηκαν να κάνουν σεξ ή έχουν βιώσει άλλες μορφές σεξουαλικής βίας κατά τη διάρκεια του Γύρω στα 100 με 140 εκατομμύρια κορίτσια και γυναίκες στον κόσμο έχουν υποστεί κάποιας μορφής ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων. Στην υποσαχάρια Αφρική, την Αίγυπτο και το Σουδάν 3 εκατομμύρια κορίτσια και γυναίκες υποβάλλονται σε αυτή την πρακτική κάθε χρόνο. 5. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ) εκτιμά ότι 218 εκατομμύρια παιδιά το 2004 εμπλέκονταν σε 1 UN Study on Violence against Children, UN, 2006,

5 παιδική εργασία, από τα οποία τα 126 εκατομμύρια έκαναν δουλειά που ήταν επικίνδυνη. Η ΔΟΕ εκτιμά επίσης ότι 5,7 εκατομμύρια παιδιά αναγκάστηκαν να εργαστούν (αναγκαστική και καταναγκαστική εργασία), 1,8 εκατομμύρια παιδιά εργάστηκαν στην πορνεία και την πορνογραφία και 1,2 εκατομμύρια παιδιά ήταν θύματα εμπορίας. 6. Η σωματική τιμωρία των παιδιών εξακολουθεί να είναι διαδεδομένη, αν και υπάρχουν πολύ διαφορετικές πρακτικές και συμπεριφορές σε διαφορετικούς πολιτισμούς. Μια καναδική μελέτη διαπίστωσε ότι το 59% των ανθρώπων πίστευαν ότι το ξύλο είναι επιβλαβές και το 86% αναποτελεσματικό, 2 ενώ μία έρευνα στις ΗΠΑ διαπίστωσε πως το 84% ισχυρίστηκε ότι «μερικές φορές είναι απαραίτητο να πειθαρχήσει ένα παιδί με δυνατό ξύλο.» 3 Μία μελέτη στη Δημοκρατία της Κορέας διαπίστωσε ότι το 90% των γονέων θεωρούν τη σωματική τιμωρία ως «αναγκαία». 4 Σε μια 2 Durrant JE (2003). Maternal Beliefs about physical punishment in Sweden and Canada. Journal of Comparative Family Studies, 34: Cited in: Durrant JE (2005). Corporal Punishment: Prevalence, Predictors and Implications for Child Behaviour and Development. In: Hart SN (Ed) (2005). Eliminating Corporal Punishment. Paris, UNESCO. 3 Lehman BA (1989). Making a Case against Spanking. The Washington Post, 23 March Cited in: Straus MA, Mathur AK (1996). Social Change and Trends in Approval of Corporal Punishment by Parents from 1968 to In: Frehsee D et al. (Eds). Violence against Children. Berlin and New York, Walter de Gruyter, pp Kim D-H (2000). Children s Experience of Violence in China and Korea: A Transcultural Study. Child Abuse& Neglect, 18: Cited in: Durrant JE (2005). Corporal Punishment: Prevalence, Predictors and Implications for Child Behaviour and Development. In: Hart SN (Ed) (2005). Eliminating Corporal Punishment. Paris, UNESCO. Habasch R (2005). Physical and Humiliating Punishment of Children in Yemen. Save the Children Sweden. Cited in: International Save the Children Alliance (2005). Ending Physical and Humiliating Punishment of Children. Making It Happen, Part 2. Global Submission to the UN Secretary-General s Study on Violence against Children. Stockholm, Save the Children Sweden.

6 έκθεση από την Υεμένη, σχεδόν το 90% των παιδιών δήλωσε ότι η σωματική και ταπεινωτική τιμωρία είναι η κύρια μέθοδος της πειθαρχίας στην οικογένεια, με το ξύλο να είναι η πιο κοινή μορφή. 5 Επιπλέον, σημαντικός αριθμός παιδιών υποβάλλεται σε θάνατο και σοβαρές βλάβες ως συνέπεια ένοπλης σύγκρουσης. 6 Λόγω της φύσης του προβλήματος, είναι δύσκολο να παραχθούν ακριβή στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των παιδιών που επηρεάζονται ή τον αντίκτυπο της σύγκρουσης στη ζωή τους. Ωστόσο, για λόγους επεξήγησης, περίπου 1,5 δισεκατομμύριο παιδιά - τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού των παιδιών- ζούσαν στις 42 χώρες που πλήγηκαν από βίαιες, υψηλής έντασης συγκρούσεις μεταξύ του 2002 και του Ο πόλεμος είναι, και πάντα ήταν, ένα επικίνδυνο μέρος για τα παιδιά, αλλά η ανθρωπιστική αρχή της προστασίας του άμαχου πληθυσμού καταστρέφεται σταδιακά μεταξύ των ενόπλων δυνάμεων και των ομάδων, λόγω της μεταβαλλόμενης φύσης των συγκρούσεων και της χρήσης ναρκών ξηράς, αλλά και εκρηκτικών που δεν έχουν εκραγεί. Τα παιδιά συχνά σκοτώνονται και τραυματίζονται κατά τη διάρκεια των στρατιωτικών επιχειρήσεων, εν μέσω διασταυρούμενων πυρών και βομβαρδισμών. Υπάρχει επίσης αύξηση στη χρήση των παιδιών σε επιθέσεις αυτοκτονίας και στην αναγκαστική στρατολόγησή τους σε ένοπλες πολιτοφυλακές, συμπεριλαμβανομένων των κοριτσιών τα οποία υποχρεώνονται να ενεργούν ως «σύζυγοι» για τους στρατιώτες. Εκτιμάται ότι σήμερα υπάρχουν περίπου παιδιά στρατιώτες στον κόσμο, από τους οποία το 40% είναι κορίτσια που εργάζονται ως σκλάβες του σεξ. 8 Η συστηματική και ευρέως διαδεδομένη σεξουαλική βία είναι ένα διαρκώς αυξανόμενο χαρακτηριστικό των συγκρούσεων, συχνά εις βάρος των παιδιών, αλλά κυρίως εις βάρος των κοριτσιών, ως εσκεμμένη τακτική ταπείνωσης ενός πληθυσμού ή για να τον εξαναγκάσουν σε μετακίνηση. Τέτοιου είδους σεξουαλική βία προκαλεί σοβαρό και μακροχρόνιο ψυχολογικό τραύμα, συνέπειες για την υγεία συμπεριλαμβανομένων των μεταδιδόμενων νοσημάτων, όπως το HIV / AIDS και οι εγκυμοσύνες. Τα 5 Habasch R (2005). Physical and Humiliating Punishment of Children in Yemen. Save the Children Sweden. Cited in: International Save the Children Alliance (2005). Ending Physical and Humiliating Punishment of Children. Making It Happen, Part 2. Global Submission to the UN Secretary-General s Study on Violence against Children. Stockholm, Save the Children Sweden

7 κορίτσια που έχουν πέσει θύματα βιασμού, στη συνέχεια συχνά απορρίπτονται από τις κοινότητές τους, οι οποίες βάζουν σε αυτά συνεχώς δοκιμασίες για να τα επανεντάξουν. Νεαρές μητέρες βρεφών, που γεννιούνται μετά από βιασμό, συχνά μένουν με την ένοπλη ομάδα λόγω των οικογενειακών δεσμών και της εξάρτησης, που έχουν εξελιχθεί με την πάροδο του χρόνου, αλλά και προκειμένου να αποφύγουν το κοινωνικό στίγμα στις κοινότητές τους. Αυτά τα κορίτσια και τα παιδιά τους είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε κάθε μορφής εκμετάλλευση, συμπεριλαμβανομένης της πορνείας. Επιπλέον, τα αγόρια μπορεί να αναγκαστούν να διαπράξουν σεξουαλική βία, είτε απευθείας από τον διοικητή τους είτε έμμεσα μέσω της πίεσης από τους συνομηλίκους τους. Αν και τέτοιες εμπειρίες δεν λαμβάνουν χώρα εντός της Ευρώπης, πολλά από τα παιδιά που φθάνουν ως πρόσφυγες και οι αιτούντες άσυλο προσπαθούν να ξεφύγουν από τις συνέπειες των ένοπλων συγκρούσεων και είναι πιθανό να υποφέρουν από το σχετικό ψυχολογικό τραύμα. 3. Η αποτυχία να προστατευθούν τα παιδιά Υπάρχουν πολλαπλοί και πολύπλοκοι λόγοι για την αποτυχία της προστασίας των παιδιών από τη βία. Πολλοί από τους παράγοντες που συμβάλλουν στην αποτυχία της προστασίας των παιδιών επικαλύπτονται και είναι αλληλένδετοι: 1. Φόβος: Η βία συνήθως διαπράττεται από ένα άτομο με εξουσία πάνω σε ένα παιδί - τον γονέα, την αστυνομία, τον εκπαιδευτικό, τον κληρικό ή τον εργοδότη. Αντιπροσωπεύει την κατάχρηση της εξουσίας, αλλά σε πολλές περιπτώσεις τα παιδιά φοβούνται να καταγγέλλουν τη βία, επειδή φοβούνται ότι δεν θα τα πιστέψει κανείς ή / και ότι ο δράστης θα πραγματοποιήσει τις απειλές του, θα βλάψει δηλαδή περαιτέρω το παιδί ή κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο. Έτσι η βία ενάντια στο παιδί συνεχίζεται. 2. Η αποτυχία να ακούσουμε τα παιδιά: Τα παιδιά συχνά δεν έχουν κανέναν στον οποίο να μπορούν να καταγγέλλουν τη βία. Ακόμη και όταν το κάνουν, συνήθως δεν τους δίνει σημασία κανείς. Για παράδειγμα, στο Ηνωμένο Βασίλειο, έγινε γνωστό μετά το θάνατο μιας τηλεοπτικής διασημότητας με τεράστια επιτυχία ότι κακοποιούσε και βίαζε νεαρά κορίτσια για πάνω από 50 χρόνια. Πολλοί είχαν αναφερθεί στην κακοποίηση, αλλά δεν έγινε ποτέ καμία ενέργεια. Από τη μία δεν υπήρχαν μηχανισμοί μέσω των οποίων αυτός ο άνθρωπος θα μπορούσε να λογοδοτήσει και από την άλλη η φήμη του και η δύναμή του τον

8 κατέστησαν ανίκητο. Έτσι, ήταν πολύ πιο πιθανό να γίνει εκείνος πιστευτός και όχι τα κορίτσια που τον είχαν καταγγείλει. 9 Η στέρηση του δικαιώματος αυτών των κοριτσιών να ακουστούν συνέβαλε στην παραβίαση του δικαιώματός τους στην προστασία από τη βία. Αυτό το πρόβλημα υπάρχει σε χώρες σε όλο τον κόσμο. Επιπλέον, αν τα παιδιά στερούνται της ευκαιρίας να μιλήσουν για τη ζωή και τις εμπειρίες τους, η βία που αντιμετωπίζουν σε καθημερινό επίπεδο γίνεται αόρατη. 3. Στίγμα: Η βία και η κακοποίηση, ιδιαίτερα η σεξουαλική κακοποίηση, συνδέονται συχνά με το στίγμα και την ντροπή. Πολύ συχνά, το παιδί που κακοποιείται είναι αυτό που στιγματίζεται και όχι ο δράστης. Τα κορίτσια που έχουν πέσει θύματα βιασμού κατηγορούνται και τιμωρούνται. Θεωρείται μάλιστα ότι τα ίδια προκάλεσαν την επίθεση στον εαυτό τους μέσα από ανάρμοστη συμπεριφορά. Σε ορισμένες χώρες μπορεί ακόμη και να θανατωθούν. Σε κοινωνίες εχθρικές προς την ομοφυλοφιλία, τα αγόρια που βιάζονται νιώθουν τρομοκρατημένα από την ταπείνωση και την ντροπή που σχετίζονται με μία σεξουαλική επίθεση. 4. Περιοριστικοί ορισμοί της βίας: Ο ορισμός του τι συνιστά βία είναι συχνά πολύ περιορισμένος, τόσο στη νομοθεσία όσο και σε συγκεκριμένους πολιτισμούς. Ο εκφοβισμός μεταξύ των παιδιών συνήθως θεωρείται φυσιολογική συμπεριφορά και όχι μια μορφή βίας ή επιθετικότητας. Σε πολλούς πολιτισμούς, η σωματική τιμωρία των παιδιών, ακόμα και όταν είναι πολύ σοβαρή, δεν αναγνωρίζεται ως μορφή βίας. Ο βιασμός εντός του γάμου συχνά δεν αναγνωρίζεται από τον νόμο, ενώ τα νεαρά κορίτσια που είναι παντρεμένα μπορεί συχνά να αντιμετωπίσουν υψηλά επίπεδα ενδοοικογενειακής βίας, χωρίς καμία δυνατότητα προστασίας στα πλαίσια του νόμου. Μάλιστα, υπάρχει συνήθως υψηλό επίπεδο ανοχής της βίας μέσα στην οικογένεια. Κουλτούρες που προωθούν ή ανέχονται τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων τον αντιλαμβάνονται ως πολιτισμική πρακτική και όχι ως μια βίαιη επίθεση στη σωματική ακεραιότητα του κοριτσιού. Υπάρχει μεγάλη ανισότητα των φύλων στον τρόπο που η βία αντιμετωπίζεται και γίνεται αντιληπτή και μάλιστα η επιθετικότητα και η κακοποίηση των γυναικών και των κοριτσιών είναι ανεκτή και θεωρείται αποδεκτή. ( 9

9 5. Έλλειψη γνώσης: Πολλά παιδιά αποδέχονται τη βία που διαπράττεται εναντίον τους, επειδή δε γνωρίζουν ότι η μεταχείριση αυτή είναι λανθασμένη και ότι έχουν δικαίωμα στην προστασία. Τα παιδιά ενθαρρύνονται από τους θύτες τους να πιστεύουν ότι «αξίζουν» την κακοποίηση, ότι είναι δικό τους λάθος και ότι λέγοντάς το σε κάποιον θα οδηγηθούν σε μεγαλύτερη τιμωρία. Με δεδομένη την ανισορροπία δύναμης που υπάρχει μεταξύ του παιδιού και του δράστη, είναι εξαιρετικά δύσκολο για ένα παιδί να αμφισβητήσει αυτές τις αντιλήψεις. 6. Το παιδί είναι αόρατο μέσα στην οικογένεια: Τα παιδιά και τα δικαιώματά τους συχνά εντάσσονται στο πλαίσιο της οικογένειας και έτσι γίνονται αόρατα ως άτομα που έχουν τις δικές τους μοναδικές εμπειρίες. Για παράδειγμα, οι κοινωνικοί λειτουργοί μπορούν να ρωτήσουν τους γονείς για τη ζωή του παιδιού τους, τη συμπεριφορά ή τα προβλήματά του, αλλά όχι το ίδιο το παιδί. Με αυτόν τον τρόπο, η ζωή του παιδιού ορίζεται από τους ενήλικες εντός της οικογένειας και παρουσιάζεται μέσα από την οπτική γωνία των γονέων. Στην πραγματικότητα, η οπτική του παιδιού μπορεί να είναι εντελώς διαφορετική, αλλά ποτέ δεν του δίνεται η ευκαιρία να εκφραστεί. 7. Ο κοινωνικός αποκλεισμός: Υπάρχουν ορισμένα παιδιά που είναι πιο ευάλωτα από άλλα στη βία, επειδή είναι λιγότερο ορατά, λιγότερο σε θέση να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους, πιο απομονωμένα. Τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, για παράδειγμα, συχνά κρύβονται από τη δημόσια θέα, ζουν σε ιδρύματα, εξαρτώνται από τους ενήλικες που τα φροντίζουν κι έτσι είναι δυσανάλογα ευάλωτα στη βία. 8. Τα δικαιώματα των γονέων πάνω από τα δικαιώματα των παιδιών: Οι γονείς έχουν σημαντικά δικαιώματα για τα παιδιά τους - να λαμβάνουν αποφάσεις για λογαριασμό τους, έως ότου αυτά να είναι σε θέση να το κάνουν τα ίδια για τον εαυτό τους. Επιπλέον, παρέχουν πειθαρχία και καθοδήγηση σε αυτά. Πολλές κυβερνήσεις διστάζουν να παρέμβουν στην οικογενειακή ζωή και δίνουν προτεραιότητα στη σημασία του σεβασμού της αυτονομίας και της ιδιωτικής ζωής της οικογένειας. Τα παιδιά θεωρούνται συνήθως ως «ιδιοκτησία» των γονέων, να τα κάνουν ό, τι θέλουν. Ωστόσο, αν και οι περισσότεροι γονείς όντως προκρίνουν το συμφέρον των παιδιών τους, αυτό δε συμβαίνει πάντα. Τα παιδιά πρέπει να αναγνωρίζονται ως άτομα από μόνα τους, με το δικαίωμα προστασίας από τη βία που προέρχεται τόσο από τους γονείς τους όσο και από οποιονδήποτε άλλο πιθανό δράστη. Έχουν δικαιώματα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που έχουν και οι ενήλικες.

10 9. Το να είναι «αόρατα» και η έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων: Η βία κατά των παιδιών είναι πολύ πιθανό να λάβει χώρα χωρίς μάρτυρες, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για σεξουαλική βία. Και επειδή τα παιδιά είναι απίθανο να την αναφέρουν, αλλά ακόμη και αν το κάνουν, είναι λιγότερο πιθανό από ό, τι οι ενήλικες να γίνουν πιστευτά, το πρόβλημα παραμένει αόρατο. Κατά συνέπεια, λόγω των δυσκολιών στην αναφορά ή την αναγνώριση του θέματος, υπάρχει έλλειψη επαρκών στοιχείων σχετικά με τη συχνότητα και τη σοβαρότητα της βίας κατά των παιδιών. Είναι αξιοσημείωτο ότι ακόμη και όταν έχει αναφερθεί βία, συχνά δεν τηρείται αρχείο και ως εκ τούτου δεν υπάρχει κάποια απόδειξη της έκτασης του προβλήματος. Αυτό είναι προφανώς ένα ζήτημα σε σχέση με την οικογενειακή βία, αλλά αφορά και τις φυλακές, τα κρατητήρια, τα ιδρύματα, τα νοσοκομεία και τα ορφανοτροφεία. 4. Οι Επιπτώσεις της βίας κατά των παιδιών Ο αντίκτυπος της βίας κατά των παιδιών μπορεί να γίνει προφανής, τόσο άμεσα ως σωματικός ή ψυχοκοινωνικός τραυματισμός και βλάβη, αλλά και μακροπρόθεσμα, καθώς έχει επιβλαβείς συνέπειες για τη γνωστική, σωματική, συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Η βία κατά των παιδιών έχει ιατρικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές συνέπειες, μεταξύ των οποίων είναι: Οι Θανάσιμοι ή οι μη θανάσιμοι τραυματισμοί Η ελλιπής σωματική, γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη Ο υποσιτισμός Τα αισθήματα απόρριψης ή εγκατάλειψης Προβλήματα συναισθηματικής εγγύτητας Φόβος, ανησυχία, κατάθλιψη Δυσπιστία και χαμηλή αυτοεκτίμηση Οι επικίνδυνες συμπεριφορές υγείας Δυσκολίες στην αλληλεπίδραση με τους άλλους Η απώλεια της πίστης στο δίκαιο και το νομικό σύστημα, όταν δεν εξασφαλίζεται η δικαιοσύνη Απόσυρση από την κοινωνική ζωή και τις δημοκρατικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων.

11 5. Περίληψη Είναι προφανές ότι η βία κατά των παιδιών μπορεί να πάρει πολλές μορφές, αρκετές από τις οποίες δεν έχουν επίσημα αναγνωριστεί. Επιπλέον, τα ολοένα και περισσότερα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι το μέγεθος της βίας κατά των παιδιών είναι πράγματι πολύ μεγάλο. Τα πολλαπλά εμπόδια που υπάρχουν για την αποτροπή αυτής της βίας είναι στην ουσία μια αποτυχία του σεβασμού και της προστασίας των δικαιωμάτων του παιδιού - στην προστασία από τη βία, στην προστασία του συμφέροντός του, στο να ακουστεί και να ληφθεί σοβαρά υπόψη, στην πληροφόρηση, στην ελευθερία από τις διακρίσεις, στην ελευθερία από την εκμετάλλευση, στον σεβασμό στην ανάπτυξη των ικανοτήτων τους, στο να ασκήσουν τα δικαιώματά τους. Η αντιμετώπιση των παιδιών ως αντικείμενα προστασίας έχει αποτύχει σε παγκόσμιο επίπεδο να αποτρέψει τη διάπραξη πολλαπλών μορφών βίας εναντίον τους. Είναι απαραίτητο η παιδική κακοποίηση να μην αντιμετωπίζεται υπό το πρίσμα μιας ιατρικής προσέγγισης αλλά μιας προσέγγισης που θα βασίζεται στα δικαιώματα και θα εστιάζεται στο παιδί όχι ως αντικείμενο προστασίας αλλά ως κάτοχο δικαιωμάτων.

12 Μέρος 2 o : Μια ολιστική προσέγγιση για το δικαίωμα στην προστασία από τη βία 2 ώρες 1. Εισαγωγή Αυτό το μέρος θα διερευνήσει λεπτομερώς τι αναφέρει η Σύμβαση σχετικά με το δικαίωμα κάθε παιδιού στην προστασία από κάθε μορφή βίας. Θα εξετάσει την ανάγκη να εφαρμόζονται οι τέσσερις γενικές αρχές της Σύμβασης, όπως αναλύθηκαν στην Ενότητα 2, όταν αναφερόμαστε σε τέτοιου είδους βία. Οι αρχές αυτές, οι οποίες θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στην υλοποίηση όλων των άλλων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος στην προστασία από τη βία, θα εξεταστούν στο κεφάλαιο αυτό με περισσότερες λεπτομέρειες. Επίσης, θα διερευνηθεί πώς το δικαίωμα στην προστασία από τη βία πρέπει να εξετάζεται στο πλαίσιο της Σύμβασης στο σύνολό της, προκειμένου να ανταποκριθεί ολιστικά στις ανάγκες και τα δικαιώματα των παιδιών. 2. Η κατανόηση του δικαιώματος στην προστασία από τη βία Το άρθρο 19 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού ορίζει το θεμελιώδες δικαίωμα κάθε παιδιού να προστατεύεται από κάθε μορφή βίας. Αναφέρει ότι: 1. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα νομοθετικά, διοικητικά, κοινωνικά και εκπαιδευτικά μέτρα, προκειμένου να προστατεύσουν το παιδί από κάθε μορφή βίας, προσβολής ή βιαιοπραγιών σωματικών ή πνευματικών, εγκατάλειψης ή παραμέλησης, κακής μεταχείρισης ή εκμετάλλευσης, συμπεριλαμβανόμενης της σεξουαλικής βίας, κατά τον χρόνο που βρίσκεται υπό την επιμέλεια των γονέων του ή του ενός από τους δύο, του ή των νομίμων εκπροσώπων του ή οποιουδήποτε άλλου προσώπου στο οποίο το έχουν εμπιστευθεί. 2. Αυτά τα προστατευτικά μέτρα θα πρέπει να περιλαμβάνουν, όπου χρειάζεται, αποτελεσματικές διαδικασίες για την εκπόνηση κοινωνικών προγραμμάτων, που θα αποσκοπούν στην παροχή της απαραίτητης υποστήριξης στο παιδί και σε αυτούς οι οποίοι έχουν την επιμέλειά του, καθώς και για άλλες μορφές πρόνοιας και για τον χαρακτηρισμό, την αναφορά, την παραπομπή, την ανάκριση, την περίθαλψη και την παρακολούθηση της εξέλιξής τους στις περιπτώσεις κακής μεταχείρισης του

13 παιδιού που περιγράφονται πιο πάνω, και όπου χρειάζεται, για διαδικασίες δικαστικής παρέμβασης. Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού έχει δημιουργήσει ένα Γενικό Σχόλιο σχετικά με το άρθρο 19, το οποίο επεξεργάζεται λεπτομερώς πώς οι κυβερνήσεις αναμένεται να ερμηνεύσουν το άρθρο 19 και τα μέτρα που απαιτείται να λάβουν για να εξασφαλίσουν την εφαρμογή του. 10 Η βία λαμβάνει χώρα όταν κάποιος χρησιμοποιεί τη δύναμή του ή τη θέση του προκειμένου να βλάψει ή να εκμεταλλευτεί κάποιον άλλο σκόπιμα. Περιλαμβάνει τις απειλές για πρόκληση βίας, καθώς και πράξεις βίας και εκμετάλλευσης που θα μπορούσαν δυνητικά να προκαλέσουν βλάβη, καθώς και εκείνες που πραγματικά προκαλούν βλάβη. Η βλάβη μπορεί να είναι στο μυαλό ενός ατόμου, τη γενική υγεία και την ευημερία του, καθώς και στο σώμα του. Η βία περιλαμβάνει επίσης την εσκεμμένη βλάβη που οι άνθρωποι κάνουν στον εαυτό τους, συμπεριλαμβανομένης της αυτοκτονίας. Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού εξηγεί ότι η βία, η παραμέληση, η κακοποίηση και η εκμετάλλευση περιλαμβάνουν: 1. Παραμέληση ή ελλιπής μεταχείριση: αποτυχία να προστατευτεί ένα παιδί από σωματική βλάβη, έλλειψη συναισθηματικής φροντίδας και υποστήριξης, αποτυχία να εξασφαλιστεί επαρκής ιατρική περίθαλψη και εγκατάλειψη. 2. Ψυχική βία: συναισθηματική κακοποίηση, τρομακτική και απειλητική συμπεριφορά, προσβολές και ταπείνωση του παιδιού, έκθεση σε ενδοοικογενειακή βία, απομόνωση, περιορισμός και εκφοβισμός. 3. Σωματική βία: όλες οι μορφές σωματικής τιμωρίας, όπως για παράδειγμα, το χτύπημα, οι κλοτσιές, τα εγκαύματα και ο σωματικός εκφοβισμός. Η Επιτροπή έχει δηλώσει επανειλημμένα και σθεναρά ότι η σωματική τιμωρία των παιδιών απαγορεύεται από το άρθρο 19, από τους γονείς, τους δασκάλους, τα σωφρονιστικά ιδρύματα ή από οποιοδήποτε άλλο πλαίσιο. Όσον αφορά τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, σωματική βία 10 CRC General Comment No.13, The right of the child to freedom from all forms of violence, CRC/C/GC/13, 2011,

14 θεωρείται η αναγκαστική στείρωση, η βία με το πρόσχημα της θεραπείας, όπως η θεραπεία με ηλεκτροσόκ και η πρόκληση αναπηρίας με σκοπό την εκμετάλλευση. 4. Σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση: η χρησιμοποίηση των παιδιών στην εμπορική σεξουαλική εκμετάλλευση, η παραγωγή ή η διανομή ήχου ή εικόνων σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, η παιδική πορνεία και η εμπορία. 5. Τα βασανιστήρια και η απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία: βία για να αποσπαστούν ομολογίες, εξαναγκασμός των παιδιών να συμμετέχουν σε δραστηριότητες παρά τη θέλησή τους, εξωδικαστική τιμωρία των παιδιών. 6. Επιβλαβείς πρακτικές: ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων, το δέσιμο, η πρόκληση ουλών, ο αναγκαστικός ή πρόωρος γάμος, τα εγκλήματα «τιμής», οι κατηγορίες για μαγεία. 7. Η βία μεταξύ των παιδιών: ο σωματικός, σεξουαλικός και ψυχολογικός εκφοβισμός από παιδιά προς άλλα παιδιά. 8. Βλάβη του εαυτού: οι διατροφικές διαταραχές, η κατάχρηση ουσιών, οι αυτοτραυματισμοί, οι αυτοκτονίες και οι απόπειρες αυτοκτονίας. 9. Η βία στα μέσα μαζικής ενημέρωσης: απεικόνιση των παιδιών με υποκειμενικές και αρνητικές εικόνες που μπορεί να οδηγήσει σε εχθρικές αντιδράσεις προς τα παιδιά. 3. Η εφαρμογή των γενικών αρχών για το δικαίωμα στην προστασία από τη βία Καταπολέμηση των διακρίσεων Ως επαγγελματίας υπεύθυνος για την προστασία των παιδιών, θα πρέπει να αναλογιστείτε αν οι υπηρεσίες, τα συστήματα περίθαλψης και οι πολιτικές έχουν σχεδιαστεί για να εξασφαλίσουν ότι δεν υπάρχει ούτε άμεση ούτε έμμεση διάκριση στον εντοπισμό και την αντίδραση σε όλο το φάσμα της βίας κατά των παιδιών στην κοινότητά σας. Στάσεις, προκαταλήψεις και στερεότυπα προσωπικά, διαρθρωτικά και θεσμικά μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο του πώς ανταποκρίνεστε εσείς αλλά και το σύστημα σε ένα παιδί που είναι πιθανό θύμα βίας ή κακοποίησης.

15 Για παράδειγμα: α) Η σεξουαλική κακοποίηση κατά των κοριτσιών γίνεται συχνά ανεκτή: μπορεί να θεωρηθεί ότι έχουν «προκαλέσει» τη βία αυτή εξαιτίας του τρόπου που ντύνονται ή συμπεριφέρονται. β) Οι επαγγελματίες υγείας μπορεί να κάνουν υποθέσεις σχετικά με τις πολιτισμικές πρακτικές εντός ορισμένων εθνικών ομάδων και είτε ανέχονται την κακοποίηση των παιδιών, που δε θα ανέχονταν στον δικό τους πολιτισμό ή αντιστρόφως τα κρίνουν πιο αρνητικά λόγω της εθνικότητάς τους. γ) Οι υπηρεσίες προστασίας παιδιών μπορεί να μην είναι σχεδιασμένες με τρόπο που να τις καθιστά προσιτές σε παιδιά από διαφορετικές πολιτισμικές ή εθνικές κοινότητες. Η γλώσσα, η τοποθεσία των υπηρεσιών, αλλά και ο φόβος εχθρικών ή αρνητικών αντιδράσεων από τους εργαζόμενους στις υπηρεσίες για την προστασία των παιδιών μπορεί να είναι εμπόδια για να απευθυνθούν τα παιδιά σε αυτές. δ) Τα παιδιά με αναπηρίες συχνά δεν είναι σε θέση να έρθουν σε επαφή με τις υπηρεσίες προστασίας, εκτός εάν οι υπηρεσίες δραστηριοποιηθούν, ώστε να φτάσουν σε αυτά τα παιδιά προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι είναι ενήμερα για το δικαίωμά τους στην προστασία και στο πώς μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε βοήθεια. Μέχρι τότε όμως, είναι πιθανό ότι πολλά παιδιά με ειδικές ανάγκες θα παραμείνουν έκθετα σε συνεχή κακοποίηση. Σε παγκόσμιο επίπεδο, από τα διαθέσιμα στοιχεία προκύπτει ότι τα παιδιά με αναπηρίες είναι δυσανάλογα ευάλωτα σε όλες τις μορφές βίας. 11 ε) Τα παιδιά που ζουν στον δρόμο ή εκείνα που βρίσκονται σε σωφρονιστικά ιδρύματα είναι ιδιαίτερα ευάλωτα τόσο στην κακοποίηση όσο και σε ενδεχόμενη προκατάληψη και έλλειψη ενδιαφέροντος εκ μέρους των αρμόδιων αρχών και υπηρεσιών. 11 Children and young people with disabilities fact sheet, UNICEF, May 2013

16 Το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού Όπως μάθατε στην ενότητα 2, προκειμένου να εκτιμηθεί το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού, θα πρέπει να δείτε το παιδί στο πλαίσιο των δικαιωμάτων του ως σύνολο, ως φορέα δικαιωμάτων. Με άλλα λόγια, δεν αρκεί απλά να «σώσετε» το παιδί από άμεση βλάβη, θεωρώντας το αντικείμενο προστασίας. Θα πρέπει επίσης να εξετάσετε αν τηρούνται και άλλα δικαιώματά του, για παράδειγμα, το δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή, στην ιδιωτική ζωή και το απόρρητο, καθώς και το να σέβονται τις απόψεις του. Πρέπει, επίσης, να εξεταστεί το βραχυπρόθεσμο αλλά και το μακροπρόθεσμο συμφέρον του και η ευημερία του. Η κρίση ενός ενήλικα για το ποιο είναι το καλύτερο συμφέρον του παιδιού δεν μπορεί να παρακάμψει την υποχρέωση να γίνονται σεβαστά όλα τα δικαιώματα που εμπεριέχει η Σύμβαση. Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού υποστηρίζει ότι το καλύτερο συμφέρον του παιδιού εξυπηρετείται, όταν επενδύουμε στην πρόληψη, τη θετική ανατροφή του και σε ανθρώπινους, οικονομικούς και τεχνικούς πόρους που στοχεύουν στην εφαρμογή ενός συστήματος προστασίας των παιδιών που βασίζεται στα δικαιώματά τους. 12 Η ζωή και η βέλτιστη ανάπτυξη Είναι σαφές ότι σε μια απειλητική για τη ζωή κατάσταση, η κύρια και επιτακτική ανάγκη είναι να εξασφαλιστεί η προστασία (ασφάλεια) του παιδιού. Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι τα παιδιά έχουν επίσης το δικαίωμα στη βέλτιστη ανάπτυξη (ευημερία). Αυτό σημαίνει ότι το δικαίωμα αυτό, υπό ευρεία έννοια, περικλείει τη σωματική, ψυχική, κοινωνική, πνευματική και ηθική ανάπτυξη του παιδιού. Κατά συνέπεια, πρέπει να ληφθούν μέτρα τα οποία να λαμβάνουν υπόψη το παιδί ως σύνολο, και όχι απλώς να επικεντρώνονται στη φυσική προστασία του. Αυτό θα απαιτήσει την επέκταση του πλαισίου της προστασίας των παιδιών, ώστε να περιλαμβάνει τη διατήρηση του περιβάλλοντος που απαιτείται για τη βέλτιστη επιβίωση και την ανάπτυξή του, καθώς και μια έμφαση στην ίδια την ευημερία. Με δεδομένη τη γνώση μας για τον αντίκτυπο της 12 CRC General Comment No.13, Article 19, The right of the child to freedom from all forms of violence, CRC/C/GC/13, Feb 2011

17 ευημερίας των παιδιών στην πορεία της ζωής τους, η βέλτιστη ανάπτυξη και η ευημερία στην παιδική ηλικία, θα έχουν επιπτώσεις σε όλη τους τη ζωή. 13 Δικαίωμα να εκφράζουν τις απόψεις τους και να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη Η Σύμβαση απαιτεί μια σημαντική αλλαγή στην παραδοσιακή πρακτική, κατά την οποία είναι οι ενήλικες με τους οποίους οι επαγγελματίες υγείας συνήθως επικοινωνούν σε σχέση με ένα παιδί. Τα παιδιά πρέπει να έχουν ευκαιρίες να μιλήσουν για το τι τους έχει συμβεί. Για να είναι σε θέση να το κάνουν αυτό, θα πρέπει να αισθάνονται ασφαλή και σίγουρα ότι αυτά που θα πουν θα ληφθούν σοβαρά υπόψη. Θα πρέπει επίσης να είναι πλήρως ενημερωμένα για τα όρια της εμπιστευτικότητας που θα ισχύσουν, καθώς και κατά πόσο οι πληροφορίες που μεταδίδουν θα χρησιμοποιηθούν χωρίς τη συγκατάθεσή τους. 4. Μια ολιστική προσέγγιση για την αντιμετώπιση της βίας κατά των παιδιών Η προσέγγιση για την αντιμετώπιση της βίας κατά των παιδιών που βασίζεται στα δικαιώματα απαιτεί μια μετατόπιση από τις προσεγγίσεις της προστασίας των παιδιών κατά τις οποίες τα παιδιά αντιμετωπίζονται ως «αντικείμενα» που έχουν ανάγκη από βοήθεια, προς μια προσέγγιση η οποία τα αναγνωρίζει ως κατόχους αδιαμφισβήτητων δικαιωμάτων στην προστασία, την αξιοπρέπεια, τη ζωή, την ευημερία, την υγεία, την ανάπτυξη, τη συμμετοχή και τη μη διάκριση. 14 Όπως προαναφέρθηκε, τα δικαιώματα πρέπει να προσεγγιστούν ολιστικά. Δεν μπορούμε να απομονώσουμε το ένα από το άλλο. Το ίδιο ισχύει και όσον αφορά το δικαίωμα προστασίας από τη βία κατά των παιδιών. Ένα ευρύ φάσμα των δικαιωμάτων πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, όταν προστατεύουμε το δικαίωμα ενός παιδιού από τη βία. Για παράδειγμα, όταν αναλαμβάνετε ένα παιδί με σκοπό να εξασφαλίσετε το βέλτιστο συμφέρον του, δεν αρκεί μόνο «να το σώσετε» από 13 The relationship of childhood abuse and household dysfunction to many of the leading causes of death in adults: The Adverse Childhood Experience Study. Am J Prev Med 1998; 14(4) ; The lifelong effects of early childhood adversity and toxic stress Jack Shonkoff & Andrew Garner Pediatrics 2012; e232); Kristine Fortin & Carole Jenny. Sexual Abuse. Pediatrics in Review Vol. 33 No ; Nancy Kellogg The Evaluation of Sexual Abuse in Children. Pediatrics Vol.116 No.2 August 2005; 14 CRC General Comment No.13, The right of the child to freedom from all forms of violence, CRC/C/GC/13, 2011,

18 μία άμεση βλάβη που υφίσταται. Χρειάζεται να σκεφτείτε και τα άλλα δικαιώματά του, π.χ. το δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή, στην προστασία της ιδιωτικής ζωής και του απορρήτου, καθώς και το δικαίωμα να γίνονται σεβαστές οι απόψεις του. Η κρίση ενός ενήλικα για το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού δεν μπορεί να παρακάμψει την υποχρέωση να γίνονται σεβαστά όλα τα δικαιώματα της Σύμβασης. Πράγματι, το βέλτιστο συμφέρον μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της υλοποίησης όλων των σχετικών δικαιωμάτων, αφού έτσι μπορούμε να επιτύχουμε την ευημερία του παιδιού. Σχήμα 1 Αναγνώριση του δικαιώματος για προστασία από όλες τις μορφές βίας σωματική σεξουαλική παραμέληση ψυχολογική επιβλαβείς παραδοσιακές πρακτικές εμπορία εκμετάλλευση χειραγώγηση μέσω διαδικτύου Αναγνώριση του δικαιώματος του παιδιού για αξιοπρέπεια και σεβασμό να ακούγεται και να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη χωρίς διακρίσεις ιδιωτικότητα εμπιστευτικότητα σεβασμός για τις ανάγκες, τις δυνατότητές του και την ανάπτυξη των ικανοτήτων του Ολιστική ευημερία του παιδιού Αναγνώριση των κοινωνικοοικονομικών δικαιωμάτων του παιδιού επαρκής στέγαση επαρκές βιοτικό επίπεδο οικογενειακή στήριξη Αναγνώριση του δικαιώματος για κατάλληλη φροντίδα διερεύνηση των συμφερόντων του προώθηση των ταλέντων του οικογενειακή ζωή εναλλακτική φροντίδα αποκατάσταση τακτικοί έλεγχοι και αξιολόγηση

19 5. Περίληψη Το άρθρο 19, που αναφέρεται στο δικαίωμα στην προστασία από τη βία, είναι μια ευρεία διάταξη αντιμετώπισης της βίας σε όλες τις μορφές της, ακόμη και κάποιες που παραδοσιακά θεωρούνται αποδεκτές, όπως η σωματική τιμωρία, ο εκφοβισμός ή ορισμένες πρακτικές όπως η κλειτοριδεκτομή. Για να επιτευχθεί η αποτελεσματική προστασία των παιδιών από τη βία χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε μία προσέγγιση που να βασίζεται στα δικαιώματα ολιστικά, έτσι όπως αυτά υιοθετούνται στη Σύμβαση. Αυτό απαιτεί τη διασφάλιση, για παράδειγμα, ότι τα παιδιά ακούγονται και η άποψή τους λαμβάνεται σοβαρά υπόψη, ότι λαμβάνονται προληπτικά μέτρα που εγγυώνται την προστασία από διακρίσεις, καθώς και την εξέταση των ευρύτερων κοινωνικών παραγόντων που συμβάλλουν προς αυτή την κατεύθυνση και επηρεάζονται από τη βία, όπως η φτώχεια, οι κακές συνθήκες στέγασης και η έλλειψη υποστήριξης για τις οικογένειες.

20 Μέρος 3 ο : Προτάσεις για πρακτική εφαρμογή της προσέγγισης που βασίζεται στα δικαιώματα για την προστασία των παιδιών 3 ώρες 1. Εισαγωγή Τα παιδιά έχουν δικαίωμα, όπως προαναφέρθηκε, στην προστασία από κάθε μορφή βίας. Στο κεφάλαιο αυτό θα εξετάσουμε σε τρία επίπεδα τις εφαρμογές των συγκεκριμένων δικαιωμάτων για τον επαγγελματία που εργάζεται στον τομέα της προστασίας των παιδιών. Πρώτον, η αναγνώριση των δικαιωμάτων των παιδιών απαιτεί μια πιο προσεκτική ματιά στις σχέσεις που οι επαγγελματίες υγείας έχουν με μεμονωμένα παιδιά. Επίσης, είναι αναγκαίο να δημιουργηθεί μια κουλτούρα στην οποία τα παιδιά θα αισθάνονται ασφαλή, θα νιώθουν ότι αντιμετωπίζονται με σεβασμό και ότι είναι σε θέση να επικοινωνούν με νόημα για το τι τους έχει συμβεί. Δεύτερον, απαιτεί διεπιστημονική και ορθή εφαρμογή των διαδικασιών, ώστε να διασφαλιστεί ότι το σύστημα της υγειονομικής περίθαλψης έχει σχεδιαστεί για να επιτευχθεί όχι μόνο η βέλτιστη προστασία των παιδιών αλλά και ο σεβασμός των δικαιωμάτων τους εντός αυτού του συστήματος. Τέλος, απαιτεί μια ευρύτερη εκτίμηση των βαθύτερων αιτίων της βίας και της βλάβης στα παιδιά και μια δέσμευση για συμμετοχή στη δημιουργία περισσότερων συστημικών αλλαγών, αν αυτό συνεπάγεται, για παράδειγμα, νομική μεταρρύθμιση, βελτίωση των πολιτικών, καλύτερες υπηρεσίες, αλλαγή στις στάσεις ή πρόσθετη χρηματοδότηση. Επίπεδο 1: Το κάθε παιδί ξεχωριστά Ως επαγγελματίες ασχολείστε μεμονωμένα με παιδιά, το δικαίωμα των οποίων για προστασία μπορεί να είναι σε κίνδυνο. Ο τρόπος προσέγγισης που βασίζεται στα δικαιώματα έχει σημαντικές συνέπειες για κάθε παιδί τόσο στο τι είδους σχέσεις δημιουργείτε με αυτό όσο και πώς συνεργάζεστε μαζί του.

21 Δείχνοντας σεβασμό στην εμπιστευτικότητα και την ιδιωτικότητα Διασφαλίζοντας ότι δε γίνονται διακρίσεις Ακούγοντας το παιδί Δείχνοντας σεβασμό στο δικαίωμα για οικογενειακή ζωή Αναγνωρίζοντας τη βία Προσέγγιση βασισμένη στα δικαιώματα του κάθε παιδιού Εξισορροπώντας τα δικαιώματα των γονέων με αυτά των παιδιών 1. Αναγνωρίζοντας τη βία: Πρέπει να έχετε κατανοήσει σαφώς τις μορφές βίας από τις οποίες τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να προστατεύονται. Αυτές συνοψίζονται στο 1ο Μέρος της παρούσας ενότητας. Μπορείτε επίσης, να τις δείτε αναλυτικότερα στο Γενικό Σχόλιο του άρθρου 19 της Σύμβασης, που εκπονήθηκε από την Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού.15 Για παράδειγμα: α) Η σωματική τιμωρία έχει αναγνωριστεί από την Επιτροπή ως παραβίαση του άρθρου 19. Αυτό σημαίνει ότι οι γονείς δε θα πρέπει να τιμωρούν σωματικά τα παιδιά τους. Ούτε πρέπει τέτοιες τιμωρίες να χρησιμοποιούνται σε σχολεία, ιδρύματα ή σωφρονιστικά ιδρύματα. Από το 2014, 37 χώρες έχουν νομοθετήσει την απαγόρευση τέτοιων ποινών σε όλα τα πλαίσια. 16 Είναι απαραίτητο να γνωρίζετε τι επιτρέπει ο νόμος στη χώρα σας και τι δεν επιτρέπει. β) Η ψυχολογική βία μπορεί να εμφανιστεί μόνη της, σε συνδυασμό με άλλες μορφές κακοποίησης και παραμέλησης ή ως εγγενές στοιχείο σε άλλες μορφές κακοποίησης και παραμέλησης. Για παράδειγμα, με το να χτυπήσει κάποιος ένα παιδί ή να του επιτεθεί 15 CRC General Comment No.13, The right of the child to freedom from all forms of violence, CRC/C/GC/13, 2011,

22 σεξουαλικά, μπορεί να υπονοεί ότι θεωρεί το παιδί να βρίσκεται σε κατώτερο επίπεδο, σε ευάλωτη θέση ή ότι άξιζε την κακομεταχείριση. Η πράξη αυτή χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα μοτίβα ή ακραία περιστατικά τρομοκράτησης, απόρριψη, απομόνωση, εκμετάλλευση / διαφθορά ή άρνηση συναισθηματικής ανταπόκρισης, συμπεριφορές που μεταφέρουν το μήνυμα ότι το παιδί είναι άνευ αξίας, προβληματικό, αντιπαθές ή είναι πολύτιμο μόνο για την ικανοποίηση των αναγκών κάποιου άλλου. 17 Επίσης, περιλαμβάνει αναπτυξιακά ακατάλληλες αλληλεπιδράσεις, ιδιαίτερες πρακτικές πειθαρχίας, έκθεση σε ενδοοικογενειακή βία 18 και είναι γνωστό ότι σχετίζεται με πολλές αρνητικές συνέπειες για το παιδί. Η έρευνα δείχνει ότι η ψυχολογική κακοποίηση είναι η πιο καταστροφική εξελικτικά μορφή κακοποίησης. Επιπλέον, ο ψυχολογικός αντίκτυπος είναι ο πιο διαρκής και συνήθης αντίκτυπος της σωματικής κακοποίησης, της σεξουαλικής κακοποίησης και της παραμέλησης. Έρευνα στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, εκτιμά ότι έως και το 30% των ανθρώπων βιώνουν κάποιας μορφής ψυχολογική κακοποίηση, με το 10-15% στις πιο σοβαρές και χρόνιες μορφές της. 19 Είναι συχνά πιο μακροχρόνια και επιζήμια για τα παιδιά από ό, τι άλλες μορφές βίας, εν μέρει επειδή αν και το παιδί μπορεί να μην ξαναζήσει τον σωματικό πόνο, μεταφέρει συνήθως μέσα του τις ψυχολογικές εμπειρίες από αυτόν, συχνά μεγεθυμένες και πιο καταστροφικές, σε όλη του τη ζωή. 20 γ) Η σεξουαλική βία συχνά δε γίνεται γνωστή. Περιλαμβάνει διεισδυτική σεξουαλική επαφή, ανάρμοστη σεξουαλική επαφή και σεξουαλική εκμετάλλευση και παιδική πορνογραφία, συμπεριλαμβανομένης και αυτής που γίνεται μέσω διαδικτύου. Τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια βρίσκουν συχνά εξαιρετικά δύσκολο να αναγνωρίσουν τι είναι 17 Stuart Hart, American Professional Society on the Abuse of Children. (1995). Guidelines for the psychosocial evaluation of suspected psychological maltreatment in children and adolescents. Chicago: 18 Glaser, D. (2002). Emotional abuse and neglect: a conceptual framework. Child Abuse & Neglect, 26, Binggeli, N. J., Hart, S. N. & Brassard, M. R. (2001). Psychological maltreatment of children: the APSAC Study Guides 4. Thousand Oaks: Sage. 20 Hart & Glaser Psychological maltreatment Maltreatment of the mind: A catalyst for advancing child protection toward proactive primary prevention and promotion of personal well-being; Child Abuse & Neglect 35 (2011)

23 αυτό που τους συμβαίνει. Μπορεί να φοβούνται ότι δε θα γίνουν πιστευτά, ότι θα τιμωρηθούν ή ότι κάποιος θα βλάψει την οικογένειά τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, έχουν πεισθεί από τον δράστη ότι αυτό που συμβαίνει είναι δικό τους σφάλμα ή ότι είναι «φυσιολογικό». Η διάγνωση είναι επίσης δύσκολη, καθώς πολύ συχνά δεν υπάρχουν φυσικά σημάδια της κακοποίησης. Οι επαγγελματίες είναι σημαντικό να είναι εξοικειωμένοι με τις πιθανές ενδείξεις της σεξουαλικής κακοποίησης που μπορεί να περιλαμβάνουν: Ξαφνικές αλλαγές στη διάθεση, τον ύπνο ή τις διατροφικές συνήθειες, κατάθλιψη, άγχος, αυτοκτονικό ιδεασμό, αυτοτραυματισμούς, υψηλού κινδύνου σεξουαλική συμπεριφορά, ξαφνικές αλλαγές στα ρούχα ή το μακιγιάζ και κακοί βαθμοί, σκασιαρχείο ή εγκατάλειψη του σχολείου. 21 δ) Πολλές επιβλαβείς παραδοσιακές πρακτικές εξακολουθούν να διαπράττονται εις βάρος των παιδιών. Για παράδειγμα, ο ΠΟΥ εκτιμά ότι περίπου εκατ. κορίτσια και γυναίκες παγκοσμίως έχουν υποστεί ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι 91,5 εκατομμύρια κορίτσια και γυναίκες άνω των 9 ετών στην Αφρική ζουν σήμερα με τις συνέπειες του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων. Επίσης, υπάρχουν 3 εκατομμύρια κορίτσια στην Αφρική που κινδυνεύουν να υποστούν ακρωτηριασμό γυναικείων γεννητικών οργάνων κάθε χρόνο. 22 Ωστόσο, παρά τις πολλές χώρες που έχουν θεσπίσει νομοθεσία που καθιστά παράνομη αυτή την πρακτική, αυτή συνεχίζεται με ατιμωρησία για τους δράστες. Για παράδειγμα, στο Ηνωμένο Βασίλειο, η συγκεκριμένη πρακτική έγινε παράνομη το 1985, αλλά δεν υπήρξε καμία δίωξη εναντίον κανενός, παρά το γεγονός ότι έχει υπολογιστεί ότι πάνω από κορίτσια βρίσκονται σε κίνδυνο. 23 Είναι σημαντικό, επομένως, οι επαγγελματίες να γνωρίζουν ποια παιδιά είναι δυνατόν να εκτεθούν σε κίνδυνο, καθώς και τις πιθανές ενδείξεις ότι ένα παιδί είτε φοβάται ότι θα υποστεί βία με αυτόν τον τρόπο είτε 21 For more information on diagnosing and addressing sexual violence

24 ότι έχει ήδη υποβληθεί σε τέτοιου είδους κακοποίηση. ε) Χειραγώγηση μέσω διαδικτύου, όπου τα παιδιά προσεγγίζονται από έναν ενήλικα μέσω του προφίλ τους στα κοινωνικά δίκτυα και ενθαρρύνονται να αναρτήσουν φωτογραφίες σεξουαλικού περιεχομένου στο διαδίκτυο. Οι φωτογραφίες αυτές μπορούν στη συνέχεια να χρησιμοποιηθούν από τον θύτη για να εκβιάσει τα παιδιά, αποσπώντας τους όλο και πιο ακραίες εικόνες, οι οποίες μπορεί να κυκλοφορήσουν σε κύκλους παιδεραστών, καθώς και σε πορνογραφικές σελίδες. στ) Παραμέληση: είναι πολύ πιο διαδεδομένη από ό, τι άλλες μορφές βίας και κακοποίησης. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ εκτιμάται ότι περίπου το 1% των παιδιών υπόκεινται σε κακομεταχείριση κάθε χρόνο και από αυτά περίπου το 80% παραμελούνται. Η παραμέληση ενός παιδιού λαμβάνει χώρα, όταν οι βασικές ανάγκες του δεν καλύπτονται επαρκώς με αποτέλεσμα πραγματική ή δυνητική βλάβη. Η σωματική παραμέληση μπορεί να περιλαμβάνει: την αποτυχία της εποπτείας, που οδηγεί σε βλάβη, συναισθηματική παραμέληση, εκπαιδευτική ή ιατρική παραμέληση, ψυχολογική παραμέληση, άδεια για εγκληματική συμπεριφορά, εγκατάλειψη. 2. Ακούγοντας το παιδί: Ένα από τα βασικά εμπόδια για την προστασία των παιδιών από τη βία είναι η αποτυχία να δημιουργήσουμε τις κατάλληλες συνθήκες για να μπορέσουν να μιλήσουν ανοιχτά και με ασφάλεια για το τι τους συμβαίνει. Στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας, για παράδειγμα, μια σειρά από έρευνες για τη σωματική και σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών διαπίστωσε ότι ένας σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στο συνεχιζόμενο μοτίβο της κακοποίησης ήταν η αποτυχία να δοθεί στα παιδιά ένας τρόπος μέσω του οποίου θα μπορούσαν με ασφάλεια και εχεμύθεια να μιλήσουν για τη βία που αντιμετώπιζαν.24 Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού έχει τονίσει ότι «η συμμετοχή των παιδιών προωθεί την προστασία και η προστασία των παιδιών είναι το κλειδί για τη συμμετοχή»25. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να 24 Add inquiry references eg Lost In Care - The Waterhouse Report, 2000, Report of the COMMISSION TO INQUIRE INTO CHILD ABUSE, CRC General Comment No.13, The right of the child to freedom from all forms of violence, CRC/C/GC/13, 2011, para 63

25 λαμβάνονται υπόψη τα εξής: α) Παροχή ευκαιριών στα παιδιά να ακουστούν χωρίς να παρευρίσκονται οι γονείς ή οι κηδεμόνες τους. Δεν είναι δυνατόν να μιλήσουν τα παιδιά για την ευάλωτη θέση τους ή τη βία που έχουν δεχτεί, εάν το πρόσωπο που διαπράττει τη βία βρίσκεται στο δωμάτιο. β) Η διασφάλιση ότι το παιδί ξέρει ότι είναι ασφαλές να μιλήσει και ότι αυτό δεν θα οδηγήσει σε περαιτέρω βία και κακοποίηση εναντίον του. γ) Κάνοντας σαφές στο παιδί ότι είστε πρόθυμοι να το ακούσετε, ενδιαφέρεστε γι αυτό και ότι δεν θα απορρίψετε αυτά που λέει. δ) Η παροχή ευκαιριών στα παιδιά να εκφραστούν με διαφορετικούς τρόπους ζωγραφίζοντας, παίζοντας, γράφοντας, καθώς και προφορικά. ε) Λαμβάνοντας τις απόψεις του παιδιού σοβαρά. Η σωματική, η σεξουαλική και η ψυχολογική βία συνιστούν κατάχρηση εξουσίας κατά τις οποίες ο έλεγχος αφαιρείται από το παιδί. Είναι ζωτικής σημασίας, επομένως, η διαδικασία αποκάλυψης της βίας να μη γίνει άλλη μία εμπειρία που θα ενδυναμώνει την κατάχρηση εξουσίας. Το παιδί πρέπει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό και σοβαρότητα και ο επαγγελματίας θα πρέπει να το ενημερώσει ξεκάθαρα ότι οι πληροφορίες που αποκάλυψε δε θα χρησιμοποιηθούν εναντίον του. 3. Σεβασμός στην εμπιστευτικότητα και την ιδιωτικότητα: Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στον σεβασμό της ιδιωτικής τους ζωής. Θα πρέπει να κατανοούν σαφώς ποια είναι τα όρια της ιδιωτικής ζωής και του απορρήτου όταν μιλάνε με έναν επαγγελματία υγείας για την κακοποίηση. Αυτό περιλαμβάνει τα εξής: α) Θα πρέπει να παρέχονται πολύ σαφείς οδηγίες στα παιδιά για το πώς θα χρησιμοποιηθούν οι πληροφορίες που δίνουν. Είναι επιτακτική ανάγκη να σας εμπιστεύονται τα παιδιά, τα οποία επιλέγουν να κάνουν αποκαλύψεις γνωρίζοντας τις συνέπειες που μπορεί αυτές να έχουν. β) Πολλά παιδιά δε θα μιλήσουν, εκτός εάν είναι βέβαια ότι μπορούν να το πράξουν μυστικά και χωρίς φόβο ότι οι πληροφορίες που θα δώσουν θα κοινοποιηθούν αλλού. Υπάρχουν

26 πολλοί λόγοι γι 'αυτό. Μπορεί να αισθάνονται ότι η κατάσταση θα ξεφύγει από τον έλεγχό τους και θα δεχθούν παραπάνω αποδυνάμωση και κακοποίηση. Μπορεί να μην είναι έτοιμα να αντιμετωπίσουν δημόσια τις συνέπειες του θέματος και χρειάζονται χρόνο για να συμβιβαστούν με αυτές. Μπορεί να φοβούνται ότι πιθανόν να προκαλέσουν ζημιά στην οικογένειά τους, όταν ο δράστης είναι μέλος της. Μπορεί να αισθάνονται ταπεινωμένα και ευάλωτα, εξαιτίας της δικής τους συμπεριφοράς στο διαδίκτυο και διστάζουν να εκτεθούν σε περαιτέρω ταπείνωση. γ) Εάν η επαγγελματική σας θέση απαιτεί να γνωστοποιήσετε την κακοποίηση του παιδιού, το οποίο είναι απρόθυμο να μιλήσει, τότε μπορείτε να το παραπέμψετε σε μια υπηρεσία όπου μπορούν να του εξασφαλίσουν πλήρη εμπιστευτικότητα, όπως για παράδειγμα, μια γραμμή βοήθειας. δ) Σε περίπτωση που χρειάζεται να αναφέρετε την κακοποίηση που αποκάλυψε το παιδί, θα πρέπει πάντοτε να συζητήσετε μαζί του τι πρόκειται να κάνετε, γιατί αυτό είναι αναγκαίο και τι είναι πιθανό να συμβεί στη συνέχεια. Η ενημέρωση του παιδιού με απλό και ειλικρινή τρόπο, είναι ζωτικής σημασίας για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης και αξιοπιστίας. 4. Διασφαλίζοντας ότι δε γίνονται διακρίσεις: Κάθε παιδί έχει ίσα δικαιώματα στην προστασία από τη βία ανεξάρτητα από το φύλο, την ηλικία, την αναπηρία, την εθνικότητα ή οποιαδήποτε άλλη κατάσταση. Ως επαγγελματίας υγείας, που έχετε ευθύνη για την προστασία του παιδιού, θα πρέπει να μην επιτρέψετε προσωπικές προκαταλήψεις, στάσεις που εισάγουν διακρίσεις ή πολιτιστικές υποθέσεις που θα επηρεάσουν την αντιμετώπισή της περίπτωσής του. Όλα τα παραπάνω μπορούν να επηρεάσουν το πώς θα ανταποκριθείτε σε ένα παιδί που είναι το πιθανό θύμα βίας ή κακοποίησης και μάλιστα πώς τα ίδια τα παιδιά αντιδρούν. Για παράδειγμα: α) Η σεξουαλική κακοποίηση είναι συχνά ανεκτή κατά των κοριτσιών: μπορεί να θεωρηθεί ότι αυτά «προκάλεσαν» τη βία λόγω π.χ. του τρόπου ντυσίματός τους, της συμπεριφοράς τους ή των δραστηριοτήτων τους. Από την άλλη πλευρά, η σεξουαλική βία κατά των αγοριών είναι συχνά εντελώς κρυμμένη από κοινή θέα. Η «ντροπή» που συνοδεύει την αίσθηση ότι εμφανίζονται αδύναμα και ευάλωτα, καθιστά πολύ δύσκολο για πολλά αγόρια να παραδεχτούν τη βία που έχουν υποστεί.

27 β) Οι επαγγελματίες υγείας μπορεί να κάνουν υποθέσεις σχετικά με τις πολιτιστικές πρακτικές που ισχύουν σε ορισμένες εθνοτικές ομάδες. Έτσι, είτε ανέχονται τη μεταχείριση των παιδιών κατά τρόπο που δεν θα ήταν ανεκτός στον δικό τους πολιτισμό ή αντίστροφα κρίνουν τα παιδιά πιο αρνητικά λόγω της εθνικότητάς τους. Είναι σημαντικό να μην αποφεύγουν να αντιμετωπίσουν την πιθανή βία κατά των παιδιών, επειδή φοβούνται ότι θα κατηγορηθούν για έλλειψη πολιτιστικής ευαισθησίας. Τα παιδιά δεν δικαιούνται χαμηλότερα όρια προστασίας, επειδή τυχαίνει να προέρχονται από έναν πολιτισμό που ανέχεται υψηλότερα επίπεδα βίας. Ο ρόλος που διαδραματίζουν οι επαγγελματίες υγείας συνίσταται στο να βοηθήσουν τους γονείς που προέρχονται από άλλες κουλτούρες να κατανοήσουν τον νόμο, αλλά και τις συμπεριφορές που είναι αποδεκτές μέσα σε μια δεδομένη χώρα. γ) Τα παιδιά με ειδικές ανάγκες είναι σε δυσανάλογα ευάλωτη θέση σε όλες τις μορφές βίας. 26 Ωστόσο, αυτή η κακοποίηση συχνά παραβλέπεται από τους επαγγελματίες υγείας. Υπάρχουν πολλαπλοί λόγοι γι αυτό: πολλά παιδιά με αναπηρία έχουν δυσκολίες στην επικοινωνία, είναι πολύ πιθανό να μη γνωρίζουν ή να μην έχουν πρόσβαση σε μηχανισμούς υποβολής καταγγελιών, είναι, επίσης, λιγότερο πιθανό να καταλάβουν ότι αυτό που τους συμβαίνει συνιστά κακοποίηση. Ακόμη, εξαρτώνται περισσότερο από τους φροντιστές τους και επομένως είναι πιο ευάλωτα σε κατάχρηση εξουσίας από την πλευρά τους. Τέλος, γονείς και κηδεμόνες λόγω έλλειψης στήριξης νιώθουν σημαντική πίεση, η οποία μπορεί κάποιες φορές να τους οδηγήσει σε επιβολή βίας και κακοποίησης. Χρειάζεται, επίσης, να επισημανθεί ότι μερικές φορές υπάρχει η αίσθηση ότι τα παιδιά με αναπηρίες είναι απρόσβλητα στην κακοποίηση, επειδή πολύς κόσμος δεν φαντάζεται ότι μπορεί να είναι σεξουαλικά επιθυμητά. Τα παραπάνω συνιστούν εμπόδια για την υποβολή καταγγελιών, τα οποία σε συνδυασμό με τη γνώση των επιπέδων της ευάλωτης θέσης στη βία, μεταθέτουν το βάρος της ευθύνης στους επαγγελματίες υγείας, ώστε να καταβάλουν κάθε δυνατή 26 See, for example, df; Etienne G. Krug and others (eds), World report on violence and health, World Health Organization, Geneva, 2002, p. 66; Breaking the silence: violence against children with disabilities in Africa, Africa Child Policy Forum, Addis Ababa, 2010