Ημερίδα Πέμπτη 26 Νοεμβρίου 2009 Αμφιθέατρο Ν. Τσιούμη Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ

Transcript

1 ΔΗΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΔΗΜΑΡΧΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Παπαρρηγοπούλου 7, Τ.Κ Ε-mail: ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ, ΤΜΗΜΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Ημερίδα Πέμπτη 26 Νοεμβρίου 2009 Αμφιθέατρο Ν. Τσιούμη Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ Συνδιοργάνωση : ΤΕΕ/ΚΜ και Τμήμα Χημικών Μηχανικών ΑΠΘ Αιωρούμενα σωματίδια στην ατμόσφαιρα της Θεσσαλονίκης. Υπάρχει πρόβλημα; Εισήγηση Μετρήσεις αιωρούμενων σωματιδίων PM 10 από το Δήμο Θεσσαλονίκης Μάξιμος Πετρακάκης, Προϊστάμενος Τμήματος Περιβάλλοντος του Δήμου Θεσσαλονίκης, Δρ. Χημικός Μηχανικός Περιβαλλοντολόγος. Μετρήσεις αιωρούμενων σωματιδίων PM 10 από το Δήμο Θεσσαλονίκης

2 Μάξιμος Πετρακάκης Δρ. Χημικός Μηχανικός Περιβαλλοντολόγος Προϊστάμενος Τμήματος Περιβάλλοντος του Δήμου Θεσσαλονίκης. Το ενδιαφέρον σήμερα για την κατάσταση του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος είναι μεγάλο, εξαιτίας των επιπτώσεών του στην ανθρώπινη υγεία, στα διάφορα οικοσυστήματα, στα μνημεία και στις κλιματικές αλλαγές. Ο άνθρωπος εισπνέει καθημερινά περίπου 20m 3 αέρα και θεωρείται πλέον δεδομένο, ότι η αναπνοή αποτελεί τον κυριότερο τρόπο έκθεσης του ανθρώπου σε επικίνδυνες ουσίες. Τα αιωρούμενα σωματίδια αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους ρύπους των αστικών περιοχών. Ο όρος αιωρούμενα σωματίδια (Particulate Matter) είναι ένας πολύ ευρύς όρος, που στον τομέα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης καλύπτει όλες τις ουσίες της ατμόσφαιρας, που δεν είναι αέρια. Ως αιωρούμενα σωματίδια θεωρούνται τα στερεά σωματίδια και σταγονίδια που η διάμετρός τους είναι μεγαλύτερη των μορίων περίπου 2nm και μικρότερη των 200μm. Τα σωματίδια με διάμετρο μεγαλύτερη από 10μm καλούνται ανάπιπτα, διαθέτουν μικρή διεισδυτικότητα στο αναπνευστικό σύστημα του ανθρώπου και κατακρατούνται από τη μύτη. Tα πολύ μεγάλα σωματίδια καθιζάνουν γρήγορα λόγω βαρύτητας, με αποτέλεσμα ο χρόνος παραμονής τους στην ατμόσφαιρα να είναι σχετικά μικρός. Τα σωματίδια αυτά έχουν μικρό βεληνεκές εναπόθεσης και συγκεντρώνονται κατά κανόνα κοντά στην πηγή εκπομπής τους. Ο χρόνος ζωής των αιωρούμενων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα κυμαίνεται μεταξύ ολίγων ημερών για σωματίδια μεγάλου μεγέθους (>2μm) και ολίγων εβδομάδων για σωματίδια μικρού μεγέθους (<2μm). Τα αιωρούμενα σωματίδια ποικίλουν τόσο στη συγκέντρωση, όσο και στα φυσικά, χημικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά τους. Τα αιωρούμενα σωματίδια είτε εκπέμπονται και αιωρούνται άμεσα στην ατμόσφαιρα σε σωματιδιακή μορφή (μέσω ανθρωπογενών διεργασιών, διάβρωσης του εδάφους και στη συνέχεια αιώρησης λόγω ανέμου, σταγονίδια της θάλασσας), είτε παράγονται δευτερογενώς στην ατμόσφαιρα (συμπύκνωση, πυρηνοποίηση, χημική μετατροπή). Τα αιωρούμενα σωματίδια μπορούν να δράσουν ως μεταφορείς για διάφορες χημικές ενώσεις, για βιολογικούς ρυπαντές, που απορροφώνται ή προσκολλώνται πάνω τους, καθώς επίσης και ως καταλύτες των αντιδράσεων, που λαμβάνουν χώρα στην ατμόσφαιρα. Τα αιωρούμενα σωματίδια τα οποία κατά κύριο λόγο συμβάλλουν στην ατμοσφαιρική ρύπανση, είναι αυτά που η ισοδύναμη αεροδυναμική διάμετρός τους είναι μικρότερη από 10μm και συμβολίζονται ως ΑΣ 10 ή PM 10. Τα σωματίδια αυτά χωρίζονται παραπέρα σε δύο κατηγορίες. Σωματίδια με διάμετρο μικρότερη των 2,5μm αποκαλούνται λεπτά ή μικρά (fine) και αυτά με διάμετρο μεγαλύτερη των 2,5μm είναι τα χοντρά ή τα μεγάλα (coarse). Τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί μεγάλη σημασία στα αιωρούμενα σωματίδια στην ατμόσφαιρα με διάμετρο μικρότερη από 2,5μm και 1μm, ή αλλιώς τα σωματίδια PM 2,5 και PM 1, εξαιτίας του μεγάλου αριθμού τους,

3 αλλά και της ευκολίας τους να εισέρχονται στα αναπνευστικό σύστημα και στη συνέχεια, μέσω των πνευμόνων, στην κυκλοφορία του αίματος. Τα σωματίδια PM 10 (εισπνεύσιμα αιωρούμενα σωματίδια) και PM 2,5 (αναπνεύσιμα αιωρούμενα σωματίδια) θεωρούνται ρύποι κριτήρια. Ρύποι κριτήρια θεωρούνται οι ρύποι, για τους οποίους έχουν θεσμοθετηθεί όρια βασισμένα στην υγεία του γενικού πληθυσμού από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, την Ευρωπαϊκή Ένωση και την ΕPA (Υπηρεσία Περιβάλλοντος των ΗΠΑ). Για τους ρύπους PM 10 και PM 2,5 καθιερώθηκαν από την Ε.Ε. ανώτατες οριακές τιμές τα έτη 2000 και 2008 αντίστοιχα. Πριν το έτος 2000, ως ρύπος κριτήριο για τις χώρες μέλη της Ε.Ε. εθεωρούντο τα ολικά αιωρούμενα σωματίδια (Total Suspended Particulate matter, TSP). Από όλες τις ιδιότητες των αιωρούμενων σωματιδίων [(αριθμητική συγκέντρωση, συγκέντρωση μάζας (μg/m 3 ), διάμετρος (μέγεθος), χημική σύσταση, μορφολογία, βιοδιαθεσιμότητα (διαλυτότητα)], η διάμετρος θεωρείται η πιο σημαντική για τις επιπτώσεις στην υγεία, λόγω του μηχανισμού εναπόθεσης των αιωρούμενων σωματιδίων στο ανθρώπινο αναπνευστικό σύστημα. Οι επιδράσεις στο περιβάλλον οφείλονται στη μείωση της ορατότητας, στις κλιματολογικές μεταβολές (περισσότερες βροχοπτώσεις, ομίχλες), στη φθορά υλικών και μνημείων, στη ρύπανση του εδάφους και των υδάτινων πόρων και τέλος στην αισθητική αλλοίωση του περιβάλλοντος που προκαλούν. Η διάκριση μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών σωματιδίων, που αναφέρονται παραπάνω, είναι καθοριστική, διότι διαφέρουν ως προς την προέλευσή τους, τη χημική σύσταση, τις διαδικασίες απομάκρυνσής τους από την ατμόσφαιρα και γενικότερα τις επιδράσεις τους στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Πρόκειται ουσιαστικά για διαφορετικούς τύπους ρύπων, γεγονός που επιβάλλει διαφορετικό σύστημα δειγματοληψίας και ελέγχου καθώς και εξειδικευμένη μελέτη και θέσπιση διαφορετικών κριτηρίων για την προστασία του πληθυσμού και των οικοσυστημάτων. Η μέτρηση σε εργαστηριακό περιβάλλον ενός σύνθετου και ετερογενούς ατμοσφαιρικού ρύπου, όπως τα αιωρούμενα σωματίδια, απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και τεχνογνωσία, διότι διαφορετικά ελλοχεύει ο κίνδυνος λάθους εκτίμησης της διαμέτρου και κατά συνέπεια της συγκέντρωσης, που οδηγεί σε λάθος διάγνωση του προβλήματος. Σχετικά με τα δίκτυα ελέγχου ατμοσφαιρικής ρύπανσης, για τα οποία απαραίτητη προϋπόθεση λειτουργίας τους είναι η συνεχής μέτρηση (365 ημέρες το χρόνο, 24 ώρες το 24ώρο), αυτή διασφαλίζεται με την επιλογή επώνυμων πιστοποιημένων μετρητικών διατάξεων (δειγματολήπτες-αναλυτές), που εφαρμόζουν πρότυπες μεθόδους μέτρησης και για τους οποίους η κατασκευάστρια εταιρεία έχει εγγυηθεί τη συντήρηση τους (τακτική και έκτακτη) με εξειδικευμένο προσωπικό, καθώς και την παροχή ανταλλακτικών και αναλωσίμων για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο της δεκαετίας. Το Τμήμα Περιβάλλοντος του Δήμου Θεσσαλονίκης ελέγχει τα αιωρούμενα σωματίδια PM 10 στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον της Θεσσαλονίκης από το 1989, πριν από οποιοδήποτε άλλο δημόσιο φορέα και διαθέτει τις μεγαλύτερες χρονοσειρές

4 δεδομένων για το συγκεκριμένο ρύπο. Για τον προσδιορισμό της συγκέντρωσης των PM 10 η μέθοδος που χρησιμοποιείται είναι η πρότυπη μέθοδος απορρόφηση της β- ακτινοβολίας. Το όριο που χρησιμοποιήθηκε για την αξιολόγηση των μετρήσεων τα χρόνια που δεν υπήρχε θεσμοθετημένο όριο από την Ε.Ε. και την Ελλάδα, ήταν το όριο της ΕΡΑ (US Environmental Protection Agency), που ήταν 150 μg/m 3 για τις ημερήσιες τιμές. Η κοινοτική οδηγία 1999/30/ΕΚ, που ισχύει σήμερα, καθορίζει τα όρια ποιότητας του αέρα για τα εισπνεύσιμα σωματίδια (PM 10 ) με προθεσμία εφαρμογής την 1/1/2005. Τα όρια αυτά περιλαμβάνουν μια μέση ημερήσια τιμή 50μg/m 3, που δεν επιτρέπεται να ξεπεραστεί για περισσότερες από 35 ημέρες το χρόνο (9,6% των ημερών του έτους), επιπλέον θεσπίζει όριο στη μέση ετήσια τιμή, που καθορίζεται σε 40μg/m 3. Επίσης, προτείνει με ημερομηνία προσαρμογής την 1/1/2010, μείωση των ημερών υπέρβασης του ημερήσιου ορίου των 50 μg/m 3 σε 7 ημέρες (1,9%), ενώ μειώνει και τη μέση ετήσια τιμή σε 20 μg/m 3. Τα αυστηρά αυτά όρια της Ε.Ε. οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στα πορίσματα μιας σειράς σοβαρών επιδημιολογικών μελετών, που έγιναν στην Αμερική (Η.Π.Α.) και στην Ευρώπη (Ε.Ε.), με αντικείμενο τις επιπτώσεις των αιωρουμένων σωματιδίων στην υγεία του γενικού πληθυσμού και οι οποίες τεκμηρίωσαν την ύπαρξη βραχυχρόνιων συνεπειών στην υγεία (αυξημένη αναπνευστική και καρδιαγγειακή νοσηρότητα). Παράλληλα, οι προοπτικές μελέτες που έγιναν παρέχουν ενδείξεις ότι οι μακροχρόνιες επιδράσεις των αιωρούμενων σωματιδίων στην υγεία είναι σημαντικές με βράχυνση του προσδόκιμου επιβίωσης, καθώς και την πρόκληση πολλών πρόωρων θανάτων και ημερών με περιορισμένη δραστηριότητα ετησίως για τον ενεργό πληθυσμό. Η συνεχής καταγραφή των ρύπων και η παρακολούθηση της διαχρονικής εξέλιξης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, οδήγησε το Δήμο Θεσσαλονίκης στη δημιουργία ενός Δημοτικού Δικτύου Σταθμών Ελέγχου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης. Ο πρώτος σταθμός (Σταθμός του Δημαρχείου) λειτούργησε στο κέντρο της πόλης, το Νοέμβριο του Σήμερα, το Δημοτικό Δίκτυο περιλαμβάνει τρεις Σταθμούς Κυκλοφορίας (Κ.Σ.) (Δημαρχείου, Λαγκαδά και 25 ης Μαρτίου), δύο Σταθμούς Αστικού Υποβάθρου (Σ.Α.Υ.) (Επταπυργίου, Τούμπας-Μαλακοπής) και επτά Μετεωρολογικούς Σταθμούς (Μ.Σ.), που στοχεύουν στη συσχέτιση των συγκεντρώσεων των ατμοσφαιρικών ρύπων με τα μετεωρολογικά δεδομένα. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της μακροχρόνιας παρακολούθησης των αιωρούμενων σωματιδίων PM 10 από το Δίκτυο Σταθμών Ελέγχου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης του Δήμου Θεσσαλονίκης. Η μακροχρόνια εξέλιξη των μέσων μηνιαίων τιμών τα τελευταία είκοσι χρόνια δείχνει, ότι στη Θεσσαλονίκη, η γενική τάση μεταβολής των συγκεντρώσεων των PM 10 είναι πτωτική σε όλους τους σταθμούς του Δημοτικού Δικτύου. Η πτωτική αυτή τάση είναι εντονότερη στο σταθμό του Δημαρχείου (κέντρο πόλης). Επίσης, με πτωτική τάση αλλά λιγότερο έντονη και σε χαμηλότερο επίπεδο τιμών εμφανίζεται η διαχρονική εξέλιξη των δυο άλλων κυκλοφοριακών σταθμών της Λαγκαδά και της

5 Μαρτίου. Τέλος, οι σταθμοί αστικού υποβάθρου (Επταπυργίου, Μαλακοπής) ακολουθούν ανάλογη πτωτική τάση με τους δυο προηγούμενους κυκλοφοριακούς σταθμούς, αλλά σε ακόμη χαμηλότερο επίπεδο τιμών. Η μείωση των συγκεντρώσεων των PM 10 σε όλους τους σταθμούς του δημοτικού δικτύου (μακροχρόνια εξέλιξη) αποδίδεται στην τεχνολογική αναβάθμιση του στόλου των οχημάτων (Ι.Χ.-Δ.Χ), στη χρήση καυσίμων με καλύτερες τεχνικές προδιαγραφές (κατάργηση της βενζίνης τύπου «Super»), στην εφαρμογή του μέτρου της κάρτας ελέγχου καυσαερίων (ΚΕΚ), στη θέσπιση τεχνικού ελέγχου για όλα τα οχήματα (ΚΤΕΟ - καλύτερη συντήρηση), στη λειτουργία και επέκταση των εγκαταστάσεων αποθείωσης στα διυλιστήρια των ΕΛΠΕ, και στη συρρίκνωση της βιομηχανικής δραστηριότητας στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Η πτωτική αυτή τάση έχει ιδιαίτερη σημασία, διότι καταγράφεται, παρά την αύξηση των αστικών δραστηριοτήτων, την επέκταση της πόλης προς τα έξω (προαστιοποίηση) και κυρίως την αύξηση του στόλου των κυκλοφορούντων οχημάτων. Η μείωση των συγκεντρώσεων των PM 10 στο κέντρο της πόλης (Στ. Δημαρχείου), η οποία προκύπτει από την σύγκριση των τιμών του έτους 1989 με εκείνες του 2008 είναι της τάξης του 44%. Η μείωση αυτή οφείλεται στους λόγους που αναφέρονται παραπάνω, στους οποίους πρέπει να προσθέσουμε, τη λειτουργία της περιφερειακής οδού, που μείωσε σημαντικά την διέλευση των βαρέων οχημάτων από το κέντρο της πόλης, στην μετεγκατάσταση βιοτεχνιών, όπως τα βυρσοδεψία στη βιομηχανική περιοχή και πιθανώς την ύφεση που παρατηρείται στις δοκιμαζόμενες από την κρίση παραδοσιακές αγορές του εμπορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης. Η εικόνα της διαχρονικής εξέλιξης των αιρουμένων σωματιδίων PM 10 στο κέντρο της πόλης διαφοροποιείται, εάν περιορίσουμε την περίοδο που λαμβάνουμε υπόψη για την μελέτη από τα είκοσι στα πέντε έτη (περίοδος ). Στην περίπτωση αυτή παρατηρείται αύξηση των συγκεντρώσεων των PM 10 στο κέντρο της πόλης, μείωση στους κυκλοφοριακούς σταθμούς της Μαρτίου και Λαγκαδά και σταθερότητα στις τιμές ρύπανσης για τους σταθμούς αστικού υποβάθρου του Επταπυργίου και της Μαλακοπής. Η αύξηση των συγκεντρώσεων PM 10 στο κέντρο της πόλης, για την περίοδο αυτή, οφείλεται στην εργοταξιακή σκόνη, που έχει σαν κύρια πηγή τα εργοτάξια κατασκευής του μετρό (Σταθμός Βενιζέλου, )., που λειτουργούσαν το έτος 2007 στην επιφάνεια του εδάφους. Για μια καλύτερη προσέγγιση της παρούσας κατάστασης (σύγκριση και συσχέτισης με σύγχρονα δεδομένα) θα παρουσιάζονται στη συνέχεια συγκεντρώσεις των PM 10 που αφορούν την τελευταία πενταετία (περίοδος ). Η εποχική κύμανση των Αιωρούμενων Σωματιδίων PM 10 είναι λιγότερο έντονη από την αντίστοιχη άλλων πρωτογενών ρύπων, όπως το SO 2, CO και ΝΟ, τόσο στους κυκλοφοριακούς σταθμούς, όσο και τους σταθμούς αστικού υποβάθρου. Η μείωση που παρατηρείται, συγκρίνοντας τις μέσες τιμές του χειμώνα με τις αντίστοιχες τιμές της θερινής περιόδου, είναι της τάξης του 32% για τους σταθμούς αστικού υποβάθρου και 29% για τους κυκλοφοριακούς σταθμούς. Σε όλους τους σταθμούς

6 παρατηρείται η ίδια σταδιακή εποχική μεταβολή των τιμών ( PM 10XEIM > PM 10ΦΘΙΝ > PM 10ΑΝ > PM 10ΚΑΛ. ). Από την άλλη πλευρά, η παρατήρηση των μέσων ετήσιων τιμών, που απεικονίζεται στο ίδιο γράφημα με τις εποχικές τιμές, δείχνει ότι οι σταθμοί αστικού υποβάθρου Επταπυργίου και Μαλακοπής βρίσκονται κάτω από το ετήσιο όριο των 40μg/m 3, που ορίζει η κοινοτική οδηγία 1999/30/ΕΚ. Συγκεκριμένα, η μέση ετήσια τιμή για το σταθμό της Μαλακοπής είναι 36μg/m 3 και για το σταθμό του Επταπυργίου 35μg/m 3. Οι δύο κυκλοφοριακοί σταθμοί της 25 ης Μαρτίου και της Λαγκαδά προσεγγίζουν το ετήσιο όριο των 40μg/m 3, με μέσες ετήσιες τιμές 51μg/m 3 και 50μg/m 3 αντίστοιχα και υπέρβαση του ορίου κατά 25%. Αντίθετα, ο σταθμός του Δημαρχείου, με μέση ετήσια τιμή 63μg/m 3, υπερβαίνει κατά (57% ) το ετήσιο όριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η προσέγγιση αυτού του ορίου στο άμεσο μέλλον φαίνεται δύσκολη. Η γραφική παράσταση, που παρουσιάζει την πορεία των μέσων μηνιαίων συγκεντρώσεων Αιωρούμενων Σωματιδίων PM 10 στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, δείχνει, ότι οι μέγιστες μηνιαίες τιμές παρατηρούνται το μήνα Νοέμβριο για όλους τους σταθμούς του Δημοτικού Δικτύου. Οι μέγιστες αυτές τιμές αποδίδονται στο γεγονός, ότι το μήνα αυτό η θαλάσσια αύρα έχει αποδυναμωθεί και οι χειμερινοί άνεμοι των βορείων διευθύνσεων δεν έχουν ακόμα ενισχυθεί. Η μεγαλύτερη μηνιαία διαφορά των PM 10, μεταξύ μέγιστης και ελάχιστης μηνιαίας τιμής παρατηρείται στο σταθμό του Δημαρχείου (29μg/m 3 ) και η μικρότερη στο σταθμό της Μαλακοπής (16μg/m 3 ). Η παράλληλη διάταξη των μηνιαίων μεταβολών, σε σημεία της πόλης με διαφορετικές αστικές λειτουργίες, αποτελεί ένδειξη για την ύπαρξη ενός κοινού ισχυρού παράγοντα, που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της μηνιαίας πορείας των τιμών των PM 10 στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. O παράγοντας αυτός φαίνεται να είναι το μικροκλίμα και οι τοπικές μετεωρολογικές συνθήκες. Επίσης, στο γράφημα των μηνιαίων μεταβολών γίνεται άμεσα αντιληπτό, ότι οι πέντε σταθμοί του δημοτικού δικτύου κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες και ότι σε κάθε μια από αυτές αντιστοιχεί ένα διαφορετικό επίπεδο ρύπανσης. Οι σταθμοί αστικού υποβάθρου βρίσκονται στο χαμηλότερο επίπεδο και αντιπροσωπεύουν τις αμιγώς αστικές περιοχές της πόλης με μικρή κυκλοφοριακή κίνηση. Οι κυκλοφοριακοί σταθμοί της Λαγκαδά και της 25 ης Μαρτίου αντιπροσωπεύουν τις αστικές περιοχές που γειτνιάζουν με κυκλοφοριακούς άξονες μεγάλου και μεσαίου μεγέθους. Ο σταθμός του Δημαρχείου αντιπροσωπεύει τις περιοχές εκείνες της πόλης, που χαρακτηρίζονται ως «οδικές χαράδρες» και αποτελούν τα σημεία αιχμής της ρύπανσης σε αστικές περιοχές. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί, ότι όταν αξιολογούνται τα επίπεδα ρύπανσης, που παρατηρούνται στο σταθμό του Δημαρχείου, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το γεγονός, ότι ο σταθμός αυτός βρίσκεται σε έναν από τους μεγαλύτερους κυκλοφοριακού κόμβους της πόλης, όπου φυσικά αναμένεται να καταγραφούν τα μέγιστα επίπεδα κυκλοφοριακών ρύπων. Εξάλλου, η επιλογή εγκατάστασης του σταθμού αυτού στο συγκεκριμένο σημείο, εξυπηρετεί αυτόν ακριβώς το σκοπό, της καταγραφής δηλαδή των μέγιστων επιπέδων ρύπανσης στην περιοχή ευθύνης του Δήμου Θεσσαλονίκης. Στο γράφημα των μηνιαίων μεταβολών φαίνεται επίσης, ότι το ενδεικτικό όριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 20μg/m 3, που υποτίθεται

7 ότι θα πρέπει να επιτευχθεί το έτος 2010, δεν αποτελεί ρεαλιστικό και προσεγγίσιμο στόχο, με βάση τα σημερινά δεδομένα και δεν μπορεί να επιτευχθεί στο άμεσο μέλλον σε κανένα σταθμό του Δημοτικού Δικτύου. Η γραφική παράσταση των μέσων ημερήσιων τιμών, που υπολογίζονται σε εβδομαδιαία βάση, επιβεβαιώνει την κατάταξη των σταθμών του δημοτικού δικτύου σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με τις κύριες αστικές λειτουργίες, που εξυπηρετούνται και χαρακτηρίζουν την περιοχή εγκατάστασής τους. Παρατηρείται συσσώρευση αιωρούμενων σωματιδίων PM 10, που αυξάνει σταδιακά και ομοιόμορφα τις τιμές ρύπανσης σε όλες τις περιοχές της πόλης, από τη Δευτέρα μέχρι την Παρασκευή, ημέρα κατά την οποία παρατηρούνται οι μέγιστες τιμές. Μείωση των συγκεντρώσεων των PM 10 παρατηρείται το Σάββατο και ακόμη μεγαλύτερη την Κυριακή (ελάχιστες τιμές). Οι δραστηριότητες της πόλης και το φαινόμενο της καθίζησης-επαναιώρησης καθορίζουν την εβδομαδιαία πορεία των ημερήσιων τιμών των PM 10. Η ποσοστιαία μείωση των τιμών μεταξύ της μέγιστης τιμής (PM 10Παρ ) και ελάχιστης τιμής (PM 10Κυρ ) αποτελεί μια προσέγγιση της μέγιστης αναμενόμενης μείωσης τιμών, σε περίπτωση επεισοδίου «νέφους» και εφαρμογής εκτάκτων μέτρων για τον περιορισμό της ρύπανσης από τα αιωρούμενα σωματίδια PM 10 (υπέρβαση του ορίου λήψης εκτάκτων μέτρων στα 110μg/m 3 ). Το σενάριο αυτό λαμβάνει υπόψη τη μείωση μετακινήσεων, παραγωγικών δραστηριοτήτων και αστικών λειτουργιών, όπως συμβαίνει την Κυριακής. Με βάση την προσέγγιση, που αναφέρεται παραπάνω, η μέγιστη μείωση τιμών αναμένεται να επιτευχτεί στο σταθμό της Λαγκαδά (23%) και η μικρότερη στο σταθμό του Επταπυργίου (15%). Στη γραφική παράσταση της ετήσιας πορείας των μέσων ημερήσιων τιμών, παρουσιάζονται οι μέσες ημερήσιες συγκεντρώσεις των PM 10 για το σταθμό του Δημαρχείου (μέγιστες τιμές) και οι αντίστοιχες τιμές για το σταθμό του Επταπυργίου (ελάχιστες τιμές). Σκοπός του γραφήματος αυτού είναι να δείξει, ότι η πλειονότητα των μέσων ημερήσιων τιμών, που καταγράφονται στο σταθμό του Δημαρχείου, υπερβαίνει το ημερήσιο όριο των 50μg/m 3, ενώ το αντίθετο συμβαίνει με τις τιμές του σταθμού του Επταπυργίου. Το ποσοστό υπέρβασης για κάθε σταθμό παρουσιάζεται στην γραφική παράσταση, όπου οι ημερήσιες συγκεντρώσεις της περιόδου έχουν ταξινομηθεί με αύξουσα σειρά (από τη μικρότερη στη μεγαλύτερη) και έχουν χωρισθεί σε εκατό ίσα μέρη τα εκατοστημόρια (π.χ. το πεντηκοστό εκατοστημόριο, δηλαδή ο αριθμός 50 στον άξονα των Χ, κόβει την καμπύλη του κάθε σταθμού στη διάμεσο των ημερήσιων τιμών του). Η χάραξη μιας ευθείας παράλληλης στον άξονα των Χ στο ύψος των 50μg/m 3 (οριακή ημερήσια τιμή) τέμνει τις καμπύλες των σταθμών σε σημεία που αντιστοιχούν στα ποσοστά των ημερών, που υπερβαίνουν το όριο των 50μg/m 3. Το γράφημα αυτό οδηγεί εύκολα στη διαπίστωση ότι στο σταθμό του Δημαρχείου το 64,5% των ημερήσιων τιμών υπερβαίνει το όριο των 50μg/m 3. Στους δύο άλλους κυκλοφοριακούς σταθμούς τα ποσοστά υπέρβασης είναι 41% για το σταθμό της Μαρτίου και 40% για το σταθμό της Λαγκαδά. Τέλος, για τους σταθμούς αστικού υποβάθρου τα ποσοστά υπέρβασης είναι 18% για το σταθμό του Επτα-

8 πυργίου και 19,5% για το σταθμό της Μαλακοπής στην περιοχή της Τούμπας. Επίσης, η γραφική αυτή παράσταση μας επιτρέπει να εκτιμήσουμε την τάξη μεγέθους του φυσικού υποβάθρου (μεταξύ 15 και 25μg/m 3 ) για τα αιωρούμενα σωματίδια στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Η γειτνίαση των χωρών της Νότιας Ευρώπης με την έρημο Σαχάρα δικαιολογεί κάποιες υψηλές συγκεντρώσεις αιωρουμένων σωματιδίων, που παρατηρούνται σε χώρες, όπως η Ελλάδα. Ανάλογα προβλήματα παρατηρούνται στην Ιταλία και στην Ισπανία. Στην τελευταία γραφική παράσταση αυτής της εισήγησης παρουσιάζεται ένα πρόσφατο επεισόδιο μεταφοράς σκόνης από τη Σαχάρα, όπως αυτό καταγράφηκε στο σταθμό του Δημαρχείου, με κύρια αιχμή τα 430μg/m 3 στις 13 η ώρα, τη Τρίτη 31/3/2009. Τα αιωρούμενα σωματίδια αποτελούν σήμερα το σημαντικότερο πρόβλημα για το ατμοσφαιρικό περιβάλλον της Θεσσαλονίκης, διότι παρουσιάζουν σημαντικές υπερβάσεις των θεσμοθετημένων ορίων. Τα όρια της Κοινοτικής Οδηγίας 1999/30/ΕΚ, που καθορίζει τα όρια ποιότητας του αέρα για τα εισπνεύσιμα σωματίδια (PM 10 ), με προθεσμία εφαρμογής την 1/1/2005 αποτελούν στόχους που μπορούν να επιτευχθούν στο μεγαλύτερο τμήμα του αστικού ιστού της Θεσσαλονίκης. Αντίθετα, το προτεινόμενο όριο για το έτος 2010 (ετήσιο όριο 20 μg/m 3 ) δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, διότι βρίσκεται πολύ κοντά στο φυσικό υπόβαθρο ρύπανσης. Με βάση τα αποτελέσματα των μετρήσεων του Δημοτικού Δικτύου Ελέγχου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης και Μετεωρολογικών Παραμέτρων τεκμηριώνεται η άποψη ότι η Θεσσαλονίκη δεν παρουσιάζει ομοιογένεια σε ό,τι αφορά τη ρύπανση γενικότερα, όπως δεν υπάρχει ομοιογένεια και στα μετεωρολογικά δεδομένα. Φυσικά, η γενική αυτή παρατήρηση αυτή ισχύει και για τα αιωρούμενα σωματίδια PM 10. Ο κυκλοφοριακός σταθμός του Δημαρχείου στο εμπορικό και διοικητικό κέντρο της πόλης αποτελεί για το Δημοτικό Δίκτυο ένα Σταθμό Αιχμής, ο οποίος καταγράφει τις μέγιστες τιμές ρύπανσης. Οι συγκεντρώσεις που παρατηρούνται στο σταθμό αυτό είναι υψηλές και πολλές φορές εκτός θεσμοθετημένων ορίων, έχουν όμως περιορισμένη επίδραση στο γενικό πληθυσμό, λόγω του μικρού αριθμού αποδεκτών, που εκτίθενται σε αυτές. Έτσι, οι τιμές του Σταθμού του Δημαρχείου δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως αντιπροσωπευτικές στις αναφορές που γίνονται και αφορούν το ατμοσφαιρικό περιβάλλον της Θεσσαλονίκης.

9 ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΩΝ ΣΩΜΑΤΙ ΙΩΝ PM10 ΑΠΟΤΟ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

10 Ο ΗΓΙΕΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΑ ΣΩΜΑΤΙ ΙΩΝ PM ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΑΣΩΜΑΤΙ ΙΑ PM 10 (Εισπνεύσιµα Σωµατίδια) PM10 Οδηγία 1999/30/ΕΚ (Ηµερ. προσαρµογής 2005) Μέση ηµερήσια τιµή: 24 ωρο < 50µg/m5 3 Ανεκτές υπερβάσεις 35 φορές το έτος Μέση ετήσια τιµή: Έτος < 40µg/m4 3 ΝΑΙ Οδηγία 1999/30/ΕΚ (Ηµερ. προσαρµογής 2010) Μέση ηµερήσια τιµή: 24 ωρο < 50µg/m5 3 Ανεκτές υπερβάσεις 7φορές το έτος Μέση ετήσια τιµή: Έτος < 20µg/m 3 ΟΧΙ ΜΕ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ

11 ΗΜΟΤΙΚΟ ΙΚΤΥΟ ΣΤΑΘΜΩΝ (ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΑΣ) ίκτυο Σταθµών Ελέγχου Ατµοσφαιρικής Ρύπανσης και Μετεωρολογικών Παραµέτρων ΣΤ. ΤΟΥΜΠΑΣ (ΜΑΛΑΚΟΠΗΣ) Μ.Σ Σ.Α.Υ. ΣΤ. ΕΠΤΑΠΥΡΓΙΟΥ Μ.Σ Σ.Α.Υ. ΜΕΤ. ΣΤ. ΠΕ. ΑΡΕΩΣ Μ.Σ Μ.Σ K.Σ. ΣΤ. ΜΑΡΤΙΟΥ ΣΤ. ΛΑΓΚΑ Α ΣΤ. ΗΜΑΡΧΕΙΟΥ Μ.Σ Μ.Σ K.Σ. Μ.Σ K.Σ. SERVER ΠΛ. ΗΜΟΚ. ΓραφείαΤµ. Περιβάλλοντος(Server) Κ.Σ.: Κυκλοφοριακός Σταθµός Σ.Α.Υ.: Σταθµός Αστικού Υποβάθρου Μ.Σ.: Μετεωρολογικός Σταθµός

12 ΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ PM10 ( ) ΠΤΩΤΙΚΗ ΤΑΣΗ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΣΤΑΘΜΟΥΣ ΠΤΩΤΙΚΗ ΤΑΣΗ : Τεχνολογική αναβάθµιση του στόλου των οχηµάτων (Ι.Χ..Χ.) Χρήση καυσίµων µε καλύτερες Π τεχνικές προδιαγραφές (διείσδυση φυσικού αερίου) Αποβιοµηχάνιση της περιοχής

13 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΩΡΙΑΙΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ ΤΩΝ PM PM10 ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1989 ΜΕΤΙΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΕΣ ΤΙΜΕΣ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 2008 ΜΕΙΩΣΗ 44,2% ΣΤΑΘΜΟΣ ΗΜΑΡΧΕΙΟΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΙΜΩΝ 111 PM 10 (µg/m 3 ) % Ώρες M.O. ΠΤΩΤΙΚΗ ΤΑΣΗ : Π Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ Ο ΟΥ

14 ΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ PM10 (2004( 2008) ΑΝΑ ΣΤΑΘΜΟ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΝΟ ΙΚΗ ΤΑΣΗ ΜΟΝΟ ΣΤ. ΗΜ ΑΝΟ ΙΚΗ ΤΑΣΗ : ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗ: Σταθµός ηµαρχείου, λόγωλειτουργίαςεργοταξίωνμετρο (2007). Π ΆλλοιΣταθµοίΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗ. Πτωτική ΤάσηΣταθµόςΜαρτίου (διείσδυσηφυσικούαερίου).

15 ΜΕΣΗ ΕΠOXIKH ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ PM10 ( ) ΑΝΑ ΣΤΑΘΜΟ ΜΕΤΡΗΣΗΣ Κ.Σ. Σ.Α.Υ. 3 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΣΤΑΘΜΩΝ ΕΠΟΧΙΚΗ ΙΑΚΥΜΑΝΣΗ : [PM10] XEIM. >[PM10] ΦΘΙΝ. >[PM10] ΑΝ. >[PM10] ΚΑΛ. Όριο 40 µg/m Π ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΕΤΗΣΙΟ ΟΡΙΟ : 3 εφικτόγιαόλουςτουςσταθµούς, πληντουστ. ηµαρχείου Όριο 20 µg/m 3 ανέφικτογιαόλουςτουςσταθµούςµετιςυπάρχουσεςσυνθήκες!

16 ΜΕΣΗ ΜΗΝΙΑΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ PM10 ( ) 3 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΣΤΑΘΜΩΝ 2 3 ΑΙΣΘΗΤΗ ΕΠΟΧΙΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ (30%) ΟΡΙΟ Ε.Ε. ΓΙΑ ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΤΙΜΗ (Β ΦΑΣΗ-2010) ΜΕΓΙΣΤΗΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ : ΤοµήναΝοέµβριο [Μείωση (Παύση )ΘαλάσσιαςΑύρας, ΑύξησηΘερµοκρασιακώνΑναστροφών)] Π

17 ΝΟΕΜ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΗ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ άπνοια & χαµηλές θερµοκρασιακές αναστροφές PM 10 (µg/m 3 ) 0,5m/s 0,4m/s 0,6m/s 0,7m/s 0,4m/s 0,4m/s 0,4m/s 0,5m/s 1.2m/s ΤΡ. ΤΕΤ. ΠΕΜ. ΠΑΡ. ΣΑΒ. ΚΥΡ. ΕΥ. ΤΡ. ΤΕΤ. (10 πµ)

18 ΕΒ ΟΜΑ ΙΑΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΜΕΣΩΝ ΤΙΜΩΝ PM10 (2004( 2008) 3 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΣΤΑΘΜΩΝ ΜΙΚΡΗ ΕΒ ΟΜΑ ΙΑΙΑ ΜΕΤΟΒΟΛΗ (20%) ΗΜείωσητωνσυγκεντρώσεωντων PM 10 τοσαββατοκύριακοοφείλεταιστηµείωσητωνδραστηριοτήτωντηςπόλης. Προοδευτική συσσώρευση µε αύξηση τιµών τις εργάσιµες ηµέρες,. Π

19 ΕΤΗΣΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΤΙΜΩΝ ΤΩΝ PM10 ( ) ΣΤ. ΕΠΤΑΠΥΡΓΙΟΥ (ΕΛΑΧ.ΤΙΜΕΣ) ΣΤ. ΗΜΑΡΧΕΙΟΥ (ΜΕΓ. ΤΙΜΕΣ) ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΑΛΛΑ ΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΕΠΙΠΕ Α ΤΙΜΩΝ ΣΤΑΘΜΟΣ ΗΜΑΡΧΕΙΟΥ : ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΠΤΑΠΥΡΓΙΟΥ : Ηπλειονότητατωνµέσωνηµερήσιωνσυγκεντρώσεωντων PM 10 υπερβαίνειτοόριοτων 50 µg/m 3 Π Ηπλειονότητατωνµέσωνηµερήσιωνσυγκεντρώσεωντων PM 10 δενυπερβαίνειτοόριοτων 50 µg/m 3

20 ΓΡΑΦΙΚΟΣ ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΥΠΕΡΒΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΟΡΙΟΥ ΤΩΝ 50µg/m 3 ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΑΘΜΟΥΣ ΤΟΥ ΗΜΟΤΙΚΟΥ ΙΚΤΥΟΥ ( ) 2008) ΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΟΝΤΟΜΕΑΤΗΣ ΑΤΜ. ΡΥΠΑΝΣΗΣ 1 PM10 (µg/m 3 ) 2 ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΟΡΙΟ Ε.Ε. 3 ΕΚΑΤΟΣΤΗΜΟΡΙΑ (%) Ο ΣΤΑΘΜΟΣ ΤΟΥ ΗΜΑΡΧΕΙΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΣΤΑΘΜΟ ΑΙΧΜΗΣ ΠΟΥ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΙ ΤΙΣΜΕΓΙΣΤΕΣΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙΣΤΩΝ PM Π 10 ΣΤΗΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ.

21 ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΩΝ ΣΩΜΑΤΙ ΙΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΗΜΟ ΣΑΧΑΡΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΙΚΑΙΟΛΟΓΕΙ ΕΝΑ ΥΨΗΛΟ ΦΥΣΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΕΡΗΜΟΣ ΣΑΧΑΡΑ Φωτογραφίες ορυφόρου Η γειτνίαση της ΝΟΤΙΑΣ ΕΥΡΩΠΗΣ µε την έρηµο Σαχάρα δικαιολογεί κάποιες υψηλές συγκεντρώσειςαιωρουµένωνσωµατιδίων, πουπαρατηρούνταισεχώρες, όπωςηελλάδα. ΑνάλογαπροβλήµαταπαρατηρούνταιστηνΙταλίακαι Ισπανία.

22 ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΣΚΟΝΗΣ ΑΠΟΤΗ ΣΑΧΑΡΑ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (29/3 5/4/2009) 500 ΣΤΑΘΜΟΣ ΗΜΑΡΧΕΙΟ Υ (13:00h) PM 10 (µg/m 3 ) ΙΑΡΚΕΙΑ 3 + ΗΜΕΡΩΝ ΕΝΤΟΝΗ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΑΙΧΜΗ ΤΡΙΤΗ 0 29/3/ /3/ /3/2009 1/4/2009 ΩΡΕΣ 2/4/2009 3/4/2009 4/4/2009 5/4/2009 Η σκόνη της Σαχάρας αποτελεί εξωγενή επιβαρυντικό παράγοντα που επηρεάζει το ατµοσφαιρικό περιβάλλοντηςθεσσαλονίκηςκαιδιαµορφώνειτοφυσικόυπόβαθρορύπανσηςγιατα PM 10. Π

23 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

24 ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ