Eυρωπαϊκά συστήματα διακυβέρνησης: Η πρόταση εμπιστοσύνης και η πρόταση δυσπιστίας στα Συντάγματα της Ελλάδας και της Γαλλίας.

Transcript

1 Eυρωπαϊκά συστήματα διακυβέρνησης: Η πρόταση εμπιστοσύνης και η πρόταση δυσπιστίας στα Συντάγματα της Ελλάδας και της Γαλλίας. 1. Η Μορφή του ελληνικού πολιτεύματος. «'Αρθρο 1: (Μορφή του πολιτεύματος) 1. Tο πολίτευμα της Eλλάδας είναι Προεδρευόμενη Kοινοβουλευτική Δημοκρατία. 2. Θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία. 3. Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα.» Η μορφή του ελληνικού πολιτεύματος καθορίζεται στην πρώτη παράγραφο του πρώτου άρθρου του ελληνικού Συντάγματος. Κατά τη διάταξη αυτή το πολίτευμα της Ελλάδας είναι η Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Το συγκεκριμένο συνταγματικοπολιτικό σύστημα βασίζεται στο συνδυασμό των συνταγματικών προτύπων του δημοκρατικού κράτους και του πολιτικά ενεργού πολίτη. Τα συστατικά στοιχεία του ελληνικού πολιτεύματος είναι: α) δημοκρατία, β) προεδρευόμενη, γ) κοινοβουλευτική, δ) αντιπροσωπευτική και ε) δικαιοκρατούμενη. Όπως προκύπτει από πολλές διατάξεις του το Σύνταγμα καθιερώνει την κομματική δημοκρατία. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι οι βάσεις του Ελληνικού πολιτεύματος είναι : i. η λαϊκή κυριαρχία ii. το αιρετό του ανώτατου άρχοντα iii. το κοινοβουλευτικό σύστημα iv. το αντιπροσωπευτικό σύστημα και v. η δημοκρατία (το κράτος δικαίου). Το βασικότερο χαρακτηριστικό του πολιτεύματος της Προεδρευόμενης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας είναι η Κοινοβουλευτική Αρχή, δηλαδή η εξάρτηση την οποία έχει η Κυβέρνηση από την εμπιστοσύνη της Βουλής. Η εξάρτηση αυτή εκδηλώνεται, σύμφωνα με το Σύνταγμα, σε τρία χρονικά στάδια, ειδικότερα : Πρώτον, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι υποχρεωμένος να διορίσει Πρωθυπουργό τον αρχηγό του πλειοψηφίσαντος σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος και με πρότασή του να διορίσει τα λοιπά μέλη της Κυβέρνησης (Υπουργούς) και τους Υφυπουργούς (Αρχή της Δεδηλωμένης), δεύτερον, καθ όλη τη διάρκεια του βίου της, η Κυβέρνηση οφείλει να διαθέτει την εμπιστοσύνη της Βουλής, δηλαδή η πλειοψηφία των βουλευτών να παρέχουν την ψήφο εμπιστοσύνης τους στον κυβερνητικό σχηματισμό και τρίτον, το μόνο αρμόδιο όργανο προς έλεγχο της Κυβέρνησης και του κυβερνητικού έργου είναι η Βουλή, είτε μέσω της άσκησης ποινικής δίωξης κατά όσων διατέλεσαν ή διατελούν μέλη της Κυβέρνησης και Υφυπουργοί, είτε μέσω της άσκησης κοινοβουλευτικού ελέγχου (ερωτήσεις, επερωτήσεις, επίκαιρες ερωτήσεις κ.α.). 1

2 2. Το κοινοβουλευτικό σύστημα ή κοινοβουλευτική αρχή. Ορισμός: Κοινοβουλευτικό σύστημα είναι το κυβερνητικό σύστημα κατά το οποίο η κυβέρνηση εξαρτάται από το κοινοβούλιο, δηλαδή αναδεικνύεται και διατηρείται από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, ελεγχόμενη κατά τη διάρκεια του βίου της από τη μειοψηφία. α) Το κοινοβουλευτικό σύστημα είναι κυβερνητικό σύστημα και διαφοροποιείται από το προεδρικό σύστημα κατά το οποίο η κυβέρνηση δεν εξαρτάται από το κοινοβούλιο, αλλά από τον πρόεδρο, β) Έννοια στενότερη του κοινοβουλευτισμού, το «κοινοβουλευτικό κυβερνητικό σύστημα» (parlamentarisches legierungssystem) είναι όρος με τον οποίο προσδιορίζεται συγκεκριμένη συνταγματική σχέση ανάμεσα στο κοινοβούλιο και την κυβέρνηση, γ) Το κοινοβουλευτικό σύστημα περιέχει σύνολο συνταγματικών κανόνων, αποτελεί δέσμη μερικότερων συνταγματικών αρχών. Ο εννοιολογικός του πυρήνας, ο κοινός παρονομαστής των μερικότερων αρχών του, είναι η εξάρτηση της κυβέρνησης από την εμπιστοσύνη της Βουλής. Όπως προκύπτει από τον παραπάνω ορισμό, η εξάρτηση αυτή έχει τρείς μερικότερες διαστάσεις, την ανάδειξη, τη διατήρηση και τον έλεγχο της Κυβέρνησης. Ο όρος «κοινοβουλευτισμός» υποδηλώνει μια συγκεκριμένη μορφή σχηματισμού πολιτικής θέλησης, μέσω ενός εκλεγόμενου συλλογικού αντιπροσωπευτικού οργάνου. Ο «κοινοβουλευτισμός» (Parlamentarisme) ή «κοινοβουλευτικό σύστημα ή πολίτευμα»(systeme/regimeparlamentaire, parlamentarisches regierungssystem) ή «Κοινοβουλευτική αρχή», υπήρξε το πολιτικό ιδεώδες του 19 ου αιώνα. Ο αγώνας που διεξήχθη στα τέλη του 18 ου και στις αρχές του 19 ου αιώνα ενάντια στην αυταρχία ήταν ουσιαστικά αγώνας για την καθιέρωση του κοινοβουλευτισμού. Το κοινοβουλευτικό σύστημα είναι «τεχνικός όρος» με συγκεκριμένο εννοιολογικό περιεχόμενο : σημαίνει ότι η Κυβέρνηση (δηλ. ο Πρωθυπουργός και οι Υπουργοί) που διορίζει και παύει ο αρχηγός του κράτους, εξαρτάται από την εμπιστοσύνη του Κοινοβουλίου. Πρόκειται για τον θεσμό που έχει τρία οργανικά στοιχεία : τον αρχηγό του κράτους - «ανώτατο άρχοντα» - είτε κληρονομικό (βασιλιά) είτε αιρετό (πρόεδρο) το κοινοβούλιο (σημασία έχει ιδίως η αιρετή βουλή, σαν «λαϊκή αντιπροσωπεία)» την κυβέρνηση, συλλογικό όργανο που τα μέλη του προέρχονται κατά κανόνα από το κοινοβούλιο. Το κύριο γνώρισμα του Κοινοβουλευτικού συστήματος είναι η πολιτική ευθύνη των Υπουργών (ατομικά) και της Κυβέρνησης (συλλογικά) απέναντι στο Κοινοβούλιο. Σε επίπεδο πολιτικής θεωρίας, ο «κοινοβουλευτισμός» είναι «η θεωρητική ταξινόμηση και συστηματική παρουσίαση των λόγων που δικαιολογούν τη θεσμική οργάνωση του δημοκρατικού αντιπροσωπευτικού κράτους κατά ορισμένο τρόπο και δη ως προς τις σχέσεις μεταξύ Κυβέρνησης και Βουλής». 2

3 3. Ιστορική προσέγγιση της κοινοβουλευτικής αρχής. Η κοινοβουλευτική αρχή μέχρι να καθιερωθεί ως γραπτός συνταγματικός κανόνας, πέρασε από πολλά στάδια. Στο ιστορικό ερώτημα πότε εισήχθη η κοινοβουλευτική αρχή στην Ελλάδα, η ελληνική νομική και ιστορική επιστήμη απαντά στο Σύνταγμα του Στην Ελλάδα η περίοδος του κοινοβουλευτισμού αρχίζει με την επανάσταση του 1843, με την ίδρυση δηλαδή και λειτουργία του πρώτου ελληνικού κοινοβουλίου και της γερουσίας, με το Σύνταγμα του Η ιστορική εξέλιξη του κοινοβουλευτικού συστήματος, ως σύστημα καθορισμού των σχέσεων Κυβέρνησης και Κοινοβουλίου, διαιρείται σε τρεις φάσεις, οι οποίες ορίζουν και τις τρεις διαστάσεις του στην ελληνική συνταγματικοπολιτική πραγματικότητα. Ξεκίνησε ως σύστημα ελέγχου της Κυβέρνησης, ακλούθησε η διάσταση της διατήρησης της Κυβέρνησης στην εξουσία με την εμπιστοσύνη της Βουλής και τελικά εμφανίστηκε η τρίτη διάσταση η ανάδειξη της Κυβέρνησης με τη βούληση του Κοινοβουλίου, σύμφωνα με την αρχή της δεδηλωμένης. Κατά την πρώτη περίοδο (υποτυπώδους κοινοβουλευτισμού ) το κοινοβουλευτικό σύστημα εμφανίστηκε με την πρώτη μορφή του σαν σύστημα ελέγχου. Κατά το στάδιο αυτό δεν έχει καθιερωθεί ακόμη πολιτικός έλεγχος και πολιτική ευθύνη. Η περίοδος αυτή, κρινόμενη κατά τους κανόνες του Συντάγματος του 1844, είναι περίοδος ισορροπίας μονάρχη κοινοβουλίου. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια ιστορική φάση ουσιαστικής υπεροχής του μονάρχη, ο οποίος με κάθε μέσο προσπαθούσε να παρεμποδίσει την ιστορικά αναπότρεπτη εξέλιξη του κοινοβουλευτισμού. Στην περίοδο που ακολούθησε ( , περίοδος του πρώιμου κοινοβουλευτισμού) αναγνωρίζεται η κοινοβουλευτική ευθύνη της κυβέρνησης και διαμορφώνεται ο κανόνας της παραίτησης των υπουργών, που δεν διαθέτουν την εμπιστοσύνη της Βουλής. Συναντάμε την κοινοβουλευτική αρχή σε μια πρώτη μορφή χωρίς να έχει διαμορφωθεί πλήρως στο Σύνταγμα του 1864, το οποίο καθιέρωσε το πολίτευμα της βασιλευόμενης δημοκρατίας. Στα αρ. 58 και 80 Σ., προβλεπόταν δικαίωμα της Βουλής να κατηγορεί τους Υπουργούς ενώπιον Δικαστηρίου, αλλά επίσης και να τους ελέγχει πολιτικά. Οι διατάξεις αυτές αποτέλεσαν την απαρχή της κοινοβουλευτικής σχέσης. Πολλές Κυβερνήσεις και Υπουργοί είχαν παραιτηθεί επειδή η Βουλή είχε εκδηλώσει έλλειψη εμπιστοσύνης προς αυτούς. Βέβαια η παρουσία του Γεωργίου Α ως το 1875 δεν άφηνε πολλά περιθώρια νόμιμης διακυβέρνησης, αφού ο ίδιος κυβερνούσε αυθαίρετα, διορίζοντας κυβερνήσεις που συνέφεραν τον ίδιο ακόμα και αν προέρχονταν από τη μειοψηφία της Βουλής. Το 1875, με τη διακήρυξη της δεδηλωμένης αρχίζει στην Ελλάδα η περίοδος της διαμόρφωσης του κοινοβουλευτικού συστήματος, ως συστήματος ανάδειξης της κυβέρνησης. Μπροστά στην τακτική αυτή ο Χαρίλαος Τρικούπης στις , δημοσίευσε στην Εφημερίδα του «Καιροί» το άρθρο του «Τις Πταίει», με το οποίο καταδίκαζε την τακτική του Γεωργίου Α να αντικαθιστά τις Κυβερνήσεις που δεν συμφωνούσαν με την πολιτική του. Παράλληλα ζητούσε την 3

4 καθιέρωση της αρχής του κοινοβουλευτικού συστήματος, ώστε οι Κυβερνήσεις να σχηματίζονται από την πλειοψηφία της Βουλής. Η πολιτική αναταραχή που δημιουργήθηκε ανάγκασε το Βασιλιά να αναθέσει στον Τρικούπη το σχηματισμό νέας Κυβέρνησης. Στο λόγο του Θρόνου που συνέταξε ο Πρωθυπουργός Χ. Τρικούπης, ο Βασιλιάς δήλωσε ότι πλέον απαιτούσε ως απαραίτητο προσόν της Κυβέρνησης την εμπιστοσύνη που αυτή θα απολάμβανε από την πλειοψηφία των αντιπροσώπων του Έθνους. Αυτή ήταν η πρώτη πανηγυρική καθιέρωση της κοινοβουλευτικής αρχής στη χώρα μας. Το Σύνταγμα του 1927 περιείχε για πρώτη φορά ρητή κατοχύρωση της αρχής της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Το αρ.89 όριζε ότι η Κυβέρνηση οφείλει μόλις καταρτιστεί και οποτεδήποτε άλλοτε να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή. Ακριβώς το ίδιο περιείχε και το Σύνταγμα του 1952 στο αρ.78. Τα Συντάγματα που ακολούθησαν αυτό του 1875, δεν περιείχαν ρητή κατοχύρωση της κοινοβουλευτικής αρχής, αλλά απαιτούσαν την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης, χωρίς να απαιτούν ρητά την εφαρμογή της αρχής της δεδηλωμένης, δηλ. το διορισμό ως Πρωθυπουργό από τον αρχηγό του κράτους, του αρχηγού του κόμματος που διέθετε την πλειοψηφία των βουλευτικών εδρών. Μετά τη αποκατάσταση της συνταγματικής νομιμότητας το 1974 η Ε Αναθεωρητική Βουλή κατοχύρωσε πλήρως την κοινοβουλευτική αρχή μετά από 100 ολόκληρα χρόνια στο αρ.1 παρ.1 του Συντάγματός μας. 4.Η εμφάνιση και η προβληματική του κοινοβουλευτισμού στη σύγχρονη διεθνή κοινωνία. Η Έννοια του όρου «εκλογικευμένος κοινοβουλευτισμός. Η εκλογίκευση ορθολογικοποίηση (rationalisation) του κοινοβουλευτικού συστήματος, είναι μια συνταγματική μέθοδος ήδη παλαιά από την εποχή του μεσοπολέμου, που εφαρμόστηκε στην τότε δημοκρατική Γερμανία υπό το Σύνταγμα της Βαϊμάρης και σε ορισμένα βαλκανικά κράτη, τα καθεστώτα των οποίων γνώριζαν ότι είναι τεχνητά και έψαχναν τα μέσα για να επιβιώσουν. Η εκλογίκευση του κοινοβουλευτικού συστήματος συνίσταται στην πρόβλεψη μηχανισμών νομικού καταναγκασμού στο Σύνταγμα (gadgets constitutionnes) για να επιτευχθεί η κυβερνητική σταθερότητα παρόλο που ελλείπει η ουσιαστική πολιτική βάση που είναι μια συμπαγής κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Ο όρος εκλογικευμένος κοινοβουλευτισμός (parlementarisme rationalize), χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Boris Mirkine Guetzevitch για να υποδείξει τη σχηματοποίηση του κοινοβουλευτικού συστήματος μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο ίδιος όρος χρησιμοποιήθηκε και μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο σε ένα διαφορετικό πλαίσιο που χαρακτηρίζονταν από την προσπάθεια αποτελεσματικότητας και σταθερότητας της κυβέρνησης στο κοινοβουλευτικό σύστημα. Ο μιμητισμός του πλεονεκτήματος της κυβερνητικής σταθερότητας που απολαμβάνει το αγγλικό δικομματικό σύστημα οδήγησε πολλούς συντακτικούς νομοθέτες στην καθιέρωση νομικών μέσων με τα οποία να επιτυγχάνεται η σταθερότητα που οφείλεται στο δικομματισμό. Ουσιαστικά η προσπάθεια 4

5 εκλογίκευσης του κοινοβουλευτικού συστήματος αποσκοπεί στη δημιουργία προϋποθέσεων κυβερνητικής σταθερότητας και αποτελεσματικότητας ώστε η λειτουργία του κοινοβουλευτικού συστήματος να προσεγγίσει την αντίστοιχη λειτουργία του στην Μεγάλη Βρετανία. 5.H εκλογίκευση του κοινοβουλευτικού συστήματος. Κατά το αρχικό στάδιο διαμόρφωσης του κοινοβουλευτικού συστήματος στην Αγγλία και γενικότερα το 19 ο αιώνα, η υπεροχή του Κοινοβουλίου που μπορούσε εύκολα να ανατρέπει Κυβερνήσεις ήταν δεδομένη. Οι αλλεπάλληλες κυβερνητικές κρίσεις οδήγησαν στη σκέψη ότι το φαινόμενο αυτό της κυβερνητικής αστάθειας έπρεπε να αντιμετωπισθεί με την εισαγωγή νομικών προϋποθέσεων που να καθιστούν πολύ πιο δύσκολη την κίνηση της διαδικασίας για τον καταλογισμό πολιτικής ευθύνης σε βάρος της Κυβέρνησης που θα την εξανάγκαζε σε παραίτηση. Πριν από τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο δεν υπήρχαν Συντάγματα με διατάξεις που να καθιέρωναν ρητά το πλήρες σύστημα της κοινοβουλευτικής Κυβέρνησης πλην του Συντάγματος της Τουρκίας το Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου δημοσιευθέντα Συνταγματικά κείμενα χαρακτηρίστηκαν ως «συντάγματα των καθηγητών» γιατί προετοιμάστηκαν από νομικούς που εφάρμοσαν σε αυτά τις θεωρίες τους για την οργάνωση της εξουσίας, όπως π.χ. το γερμανικό Σύνταγμα της Βαϊμάρης το 1919 και το Σύνταγμα της Αυστρίας του Σκοπός ήταν να οριοθετηθεί με γραπτούς συνταγματικούς κανόνες η λειτουργία του κοινοβουλευτικού συστήματος δηλ. η εξουσία της Βουλής να ελέγχει την Κυβέρνηση προκειμένου να ενισχυθεί η εκτελεστική εξουσία ώστε να εξασφαλισθεί η αμοιβαία ισορροπία μεταξύ αυτής και της Βουλής (το λεγόμενο σύστημα checks and balances) και να είναι αποτελεσματικό το κυβερνητικό έργο. Οι τεχνικές που ακολουθήθηκαν προς την κατεύθυνση της εκλογίκευσης ήταν: η ρητή συνταγματική πρόβλεψη ότι η Κυβέρνηση μπορεί να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, ώστε να φανερώνει αμέσως τις προθέσεις της για την υποχρέωση της Κυβέρνησης να παραιτηθεί χρειάζεται ειδική ψηφοφορία στη Βουλή με αντικείμενο τη ρητή άρση της εμπιστοσύνης, δεν αρκεί δε οποιαδήποτε ψηφοφορία μη ευνοϊκή για την Κυβέρνηση οι βουλευτές που απέχουν κατά τη διαδικασία παροχής ψήφου εμπιστοσύνης να θεωρείται ότι έμμεσα έχουν εκφραστεί υπέρ της διατηρήσεως στην εξουσία της Κυβερνήσεως κατά κανόνα πάροδος ορισμένου εύλογου χρονικού διαστήματος για την υποβολή νέας πρότασης δυσπιστίας για να υπάρχει υποχρέωση της Κυβερνήσεως προς παραίτηση πρέπει να την καταψηφίσει η απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου των μελών του Κοινοβουλίου δηλ. το ήμισυ συν ένας η Βουλή δεν μπορεί να αποσύρει την εμπιστοσύνη της από την Κυβέρνηση παρά μόνον εφόσον υποδείξει νέα Κυβέρνηση στην οποία παρέχει συγχρόνως και την εμπιστοσύνη της. 5

6 5α. Κοινοβουλευτισμός και αντιπροσωπευτισμός. Κοινοβουλευτισμός και αντιπροσωπευτισμός είναι δύο διαφορετικές ονομασίες του ιδίου πολιτικού συστήματος. Με τον πρώτο τονίζεται το βασικό όργανο, ενώ με το δεύτερο η βασική αρχή της ίδιας μορφής πολιτικής κυριαρχίας. Ο όρος αντιπροσωπευτισμός πάντως είναι ευρύτερος γιατί η αντιπροσώπευση είναι δυνατή και από άλλα όργανα εκτός από το κοινοβούλιο, τα οποία είναι δυνατόν να στερούνται και του στοιχείου της εκλογής. Για το λόγο αυτόν η ταυτόχρονη χρησιμοποίηση και των δύο όρων (αντιπροσωπευτικός κοινοβουλευτισμός) είναι εκείνη που αποδίδει στην κυριολεξία το πολιτικό σύστημα, που βασίζεται στις αρχές που διακηρύχτηκαν την εποχή της γαλλικής επανάστασης. Το αντιπροσωπευτικό κοινοβούλιο είναι το όργανο μέσω του οποίου και μέσα στο οποίο πραγματώνεται η πολιτική κυριαρχία που εκφράζεται με τον όρο κοινοβουλευτισμός. Όπως τα πολιτικά κόμματα είναι ο βασικός θεσμός της κομματικής Δημοκρατίας, έτσι και το κοινοβούλιο είναι ο κύριος θεσμός της κλασικής αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας. Η συνταγματική θεωρία του φιλελευθερισμού κατασκεύασε το κοινοβούλιο ως αντιπροσωπευτικό όργανο. Παράλληλα προς την πολιτική ενότητα του λαού βρίσκεται η πολιτική ενότητα του κοινοβουλίου. Η ενιαία θέληση του λαού εκφράζεται στην ενιαία θέληση του κοινοβουλίου. Η λαϊκή θέληση «εξομοιώνεται» με τη θέληση των αντιπροσώπων. Η κοινοβουλευτική ή πολιτική ευθύνη των Υπουργών και της Κυβέρνησης προϋποθέτει ότι είναι καθιερωμένο το αντιπροσωπευτικό σύστημα και υπάρχει Βουλή που ελέγχει αδιάκοπα (κοινοβουλευτικό έλεγχος) τους Υπουργούς και την Κυβέρνηση συλλογικά και μπορεί να την υποχρεώνει σε παραίτηση, εφόσον απορρίψει πρόταση εμπιστοσύνης ή αποδεχθεί πρόταση δυσπιστίας. Ειδικότερα, γίνεται δεκτό ότι η κοινοβουλευτική ευθύνη των Υπουργών και της Κυβέρνησης διέπεται από τις εξής αρχές : α) το δικαίωμα της Βουλής να ελέγχει διαρκώς τους Υπουργούς (αρ.70 παρ. 6 Σ), μέσω των αιτήσεων καταθέσεως εγγράφων, αναφορών (αρ.69 Σ), ερωτήσεων, επερωτήσεων, σύστασης εξεταστικών των πραγμάτων επιτροπών (α. 68 παρ.2 Σ). β) την υποχρέωση των Υπουργών να λογοδοτούν ενώπιον της Βουλής (αρ.69, αρ. 66 παρ.3 Σ) γ) την υποχρέωση της Κυβέρνησης και των Υπουργών να παραιτηθούν, εφόσον στερηθούν της εμπιστοσύνης της Βουλής με τη διαδικασία που προβλέπεται στο αρ. 84 παρ Στο κοινοβουλευτικό σύστημα η Κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη και δεσμεύεται από ένα είδος «εντολής», ώστε να ενεργεί σε συμφωνία πάντοτε με την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, είτε αυτή ανήκει σε ένα μόνο κόμμα είτε σχηματίζεται από βουλευτές περισσοτέρων κομμάτων. Εξ ου και η εντυπωσιακή αρμονία μεταξύ κυβέρνησης και κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Εξάλλου, είναι δεδομένο ότι η κοινοβουλευτική πλειοψηφία ανταποκρίνεται στην πλειοψηφία του εκλογικού 6

7 σώματος, το οποίο δήλωσε την προτίμησή του για το πρόγραμμα και τις προεκλογικές δεσμεύσεις του κόμματος εκείνου που τελικά επικράτησε και σχημάτισε δική του Κυβέρνηση. Πρώτη υποχρέωση της κοινοβουλευτικής αυτής κυβέρνησης είναι να παραμείνει πιστή στην εφαρμογή του διακηρυχθέντος προγράμματός της. Αποτελεί λοιπόν κύριο λόγο θεμελίωσης πολιτικής ευθύνης η από την κυβέρνηση αθέτηση, μετά την ανάληψη της εξουσίας, του προεκλογικού προγράμματός της. Η ανάγκη ύπαρξης της εμπιστοσύνης της Βουλής διαπιστώνεται γενικά στις εξής περιπτώσεις : α) με την ανάληψη των καθηκόντων της η Κυβέρνηση οφείλει να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή β) η Βουλή μπορεί καθ όλη τη διάρκεια της βουλευτικής περιόδου να άρει την εμπιστοσύνη της από την κυβέρνηση και γ) η Κυβέρνηση μπορεί οποτεδήποτε να ζητήσει την εμπιστοσύνη του Κοινοβουλίου. 5β. Ο Πλειοψηφικός Κοινοβουλευτισμός. Αποτελεί το τελευταίο στάδιο στην εξέλιξη του κοινοβουλευτισμού και συνδέεται με το γεγονός ότι ένα μόνο κόμμα ή συνασπισμός κομμάτων, εξασφαλίζει την πλειοψηφία των εδρών στο Κοινοβούλιο, εξ ου και η αδυναμία του να ανατρέψει την Κυβέρνηση, με αποτέλεσμα να δημιουργείται σύγχυση των δυο λειτουργιών. Πρακτικά η ζωή της Κυβέρνησης τερματίζεται με τη λήξη της βουλευτικής περιόδου. Διερωτάται όμως κανείς τι απομένει από τις αρχές του κοινοβουλευτισμού, αφού στην πολιτική πράξη η Βουλή δεν μπορεί να ανατρέψει την Κυβέρνηση ; Επομένως δεν τίθεται πλέον πρόβλημα πολιτικής ευθύνης 1. Με τις συνθήκες αυτές ανατροπή της Κυβέρνησης μπορεί να επέλθει μόνο με διάσπαση του πλειοψηφούντος κόμματος και ιδιαίτερα της κοινοβουλευτικής του ομάδας, οπότε μεταβάλλεται ο συσχετισμός των δυνάμεων στο Κοινοβούλιο. Τυπικό παράδειγμα πλειοψηφικού κοινοβουλευτισμού αποτελεί και η Ελλάδα όπου παρατηρήθηκε το καλοκαίρι του 1993, η προαναφερθείσα περίπτωση της διάσπασης του πλειοψηφούντος κόμματος στη Βουλή με συνέπεια την πτώση της Κυβέρνησης και τη διενέργεια πρόωρων εκλογών. Τελικά ο πλειοψηφικός κοινοβουλευτισμός οδηγεί σε σύγχυση των εξουσιών, αυτό γίνεται επ ωφελεία ενός κόμματος, ο κοινοβουλευτικός έλεγχος γίνεται μόνο με τα μέσα που διαθέτει η Αντιπολίτευση και αποτελεσματική κύρωση μπορεί να προέλθει μόνο από το εκλογικό σώμα. Ο πλειοψηφικός κοινοβουλευτισμός συνδέεται κυρίως με πολιτικά συστήματα όπου εφαρμόζεται ο δικομματισμός. 7

8 5γ. Κοινοβουλευτικό σύστημα αμέσου διαγνώσεως εμπιστοσύνης. Ισχύει στις χώρες όπου τα Συντάγματά τους ορίζουν ότι κάθε φορά που μια νέα Κυβέρνηση αναλαμβάνει την εξουσία, πρέπει να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης από την Βουλή (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Γερμανία, Βέλγιο κλπ.). 6.Η διατήρηση της Κυβέρνησης Η πρόταση εμπιστοσύνης/δυσπιστίας στο ισχύον ελληνικό Σύνταγμα. MEPOΣ TPITO - Oργάνωση και λειτουργίες της Πολιτείας TMHMA Δ - Kυβέρνηση KEΦAΛAIO ΔEYTEPO - Σχέσεις Bουλής και Kυβέρνησης 'Αρθρο 84 - (Εμπιστοσύνη της Βουλής - Αρχή της δεδηλωμένης) 1. H Kυβέρνηση οφείλει να έχει την εμπιστοσύνη της Bουλής. Mέσα σε δεκαπέντε ημέρες από την ορκωμοσία του Πρωθυπουργού, η Kυβέρνηση υποχρεούται να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης της Bουλής και μπορεί να τη ζητεί και οποτεδήποτε άλλοτε. H Bουλή, αν έχουν διακοπεί οι εργασίες της κατά το σχηματισμό της Kυβέρνησης, καλείται μέσα σε δεκαπέντε ημέρες να αποφανθεί για την πρόταση εμπιστοσύνης. 2. H Bουλή μπορεί με απόφασή της να αποσύρει την εμπιστοσύνη της από την Kυβέρνηση ή από μέλος της. Πρόταση δυσπιστίας μπορεί να υποβληθεί μόνο μετά την πάροδο εξαμήνου αφότου η Bουλή απέρριψε πρόταση δυσπιστίας. H πρόταση δυσπιστίας πρέπει να είναι υπογραμμένη από το ένα έκτο τουλάχιστον των βουλευτών και να περιλαμβάνει σαφώς τα θέματα για τα οποία θα διεξαχθεί η συζήτηση. 3. Kατ' εξαίρεση μπορεί να υποβληθεί πρόταση δυσπιστίας και πριν από την πάροδο εξαμήνου, αν είναι υπογραμμένη από την πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών. 4. H συζήτηση για την πρόταση εμπιστοσύνης ή δυσπιστίας αρχίζει μετά δύο ημέρες από την υποβολή της σχετικής πρότασης, εκτός αν η Kυβέρνηση, σε περίπτωση πρότασης δυσπιστίας, ζητήσει να αρχίσει αμέσως η συζήτηση, η οποία δεν μπορεί να παραταθεί πέρα από τρεις ημέρες από την έναρξή της. 5. H ψηφοφορία για την πρόταση εμπιστοσύνης ή δυσπιστίας διεξάγεται αμέσως μόλις τελειώσει η συζήτηση, μπορεί όμως να αναβληθεί για σαράντα οκτώ ώρες, αν το ζητήσει η Kυβέρνηση. 6. Πρόταση εμπιστοσύνης δεν μπορεί να γίνει δεκτή, αν δεν εγκριθεί από την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων βουλευτών, η οποία όμως δεν επιτρέπεται να είναι κατώτερη από τα δύο πέμπτα του όλου αριθμού των βουλευτών. Πρόταση δυσπιστίας γίνεται δεκτή, μόνο αν εγκριθεί από την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών. 7. Kατά την ψηφοφορία για τις πιο πάνω προτάσεις ψηφίζουν οι Yπουργοί και Yφυπουργοί που είναι μέλη της Bουλής. 8

9 6Α. Η Πρόταση Εμπιστοσύνης. Πρόταση εμπιστοσύνης είναι η αίτηση της Κυβέρνησης για τη λήψη απόφασης, κατά την οποία το Κοινοβούλιο τάσσεται υπέρ του δεδομένου κυβερνητικού σχήματος και της κυβερνητικής πολιτικής. Η πρόταση εμπιστοσύνης διακρίνεται σε υποχρεωτική, την πρώτη της βουλευτικής περιόδου, την πρώτη αμέσως μετά το σχηματισμό Κυβέρνησης και σε δυνητική, που υποβάλλεται με πρωτοβουλία της Κυβέρνησης οποτεδήποτε μέσα στη βουλευτική περίοδο. «Μέσα σε δεκαπέντε μέρες από τη ορκωμοσία του Πρωθυπουργού η Κυβέρνηση υποχρεούται να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής και μπορεί να τη ζητεί και οποτεδήποτε άλλοτε» (αρ.84 παρ.1 εδ. β Σ και αρ.141 παρ. 1ΚΒ). Η Κυβέρνηση οφείλει να εμφανιστεί στη Βουλή και να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης μετά τη συζήτηση των προγραμματικών της δηλώσεων. Ο Πρόεδρος της Βουλής, ύστερα από συνεννόηση με την Κυβέρνηση ορίζει την ημέρα που θα αρχίσει η συζήτηση για τις προγραμματικές δηλώσεις και την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης. Η ανάγνωση των προγραμματικών δηλώσεων της Κυβέρνησης και η πρόταση εμπιστοσύνης εγγράφονται σε ειδική ημερήσια διάταξη 2. Η Κυβέρνηση μπορεί και οποτεδήποτε άλλοτε να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής με γραπτή ή προφορική δήλωση του Πρωθυπουργού στη Βουλή (αρ.141 παρ.4 εδ. α ΚΒ). Σχετικές δηλώσεις του Πρωθυπουργού σε άλλους χώρους δεν έχουν νομική δεσμευτικότητα. Η πρόταση εμπιστοσύνης εγγράφεται σε ειδική ημερήσια διάταξη. Η συζήτηση αρχίζει μετά δύο μέρες από την υποβολή της και τερματίζεται με ψηφοφορία. Η ψηφοφορία για τις προτάσεις εμπιστοσύνης είναι πάντοτε ονομαστική. Στην ψηφοφορία μετέχουν και οι Υπουργοί και Υφυπουργοί, αν είναι μέλη της Βουλής. Το Σύνταγμα θέτει ρητή προθεσμία για την πρώτη, ex constitutione πρόταση εμπιστοσύνης της Κυβέρνησης. Η πρώτη αυτή πρόταση εμπιστοσύνης έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα και πραγματοποιείται μέσα σε δεκαπέντε ημέρες από την ορκωμοσία του Πρωθυπουργού. Η διακοπή των εργασιών της Βουλής δεν επηρεάζει το χρόνο παροχής εμπιστοσύνης. Αν έχουν διακοπεί οι εργασίες της Βουλής κατά το σχηματισμό της Κυβέρνησης, «καλείται μέσα σε δεκαπέντε ημέρες να αποφανθεί για την πρόταση εμπιστοσύνης». Εφόσον η Κυβέρνηση λάβει ψήφο εμπιστοσύνης τεκμαίρεται ότι τη διατηρεί καθ όλη τη διάρκεια του βίου της, εκτός αν αναφανεί δεδηλωμένη δυσπιστία. Η κοινοβουλευτική εμπιστοσύνη δεν παρέχεται για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Αντίθετα είναι ανακλητή κάθε στιγμή κατά τη διάρκεια της βουλευτικής περιόδου. Η Βουλή μπορεί με απόφασή της, οποτεδήποτε να αποσύρει την εμπιστοσύνη της από την Κυβέρνηση συλλογικά ή από μέλος της (αρ.84 παρ.2 εδ.α Σ). Η άρση της εμπιστοσύνης είναι αποτέλεσμα νέας ψηφοφορίας στη Βουλή και μπορεί να προκληθεί είτε από πρόταση εμπιστοσύνης, που θέτει η ίδια η Κυβέρνηση, είτε από πρόταση δυσπιστίας, με πρωτοβουλία της αντιπολίτευσης. Σχετικά με την απαιτούμενη για την πρόταση εμπιστοσύνης πλειοψηφία, το Σύνταγμα ορίζει τα εξής: «Πρόταση εμπιστοσύνης δεν μπορεί να γίνει δεκτή αν δεν εγκριθεί από την απόλυτη πλειοψηφία των 9

10 παρόντων βουλευτών, η οποία όμως δεν επιτρέπεται να είναι κατώτερη από τα δύο πέμπτα του όλου αριθμού των βουλευτών» (αρ. 84 παρ.6 εδ.α Σ και αρ. 14 παρ.6 ΚΒ). Το Σύνταγμα αναφέρεται στην απόλυτη πλειοψηφία, όχι του συνόλου αλλά των παρόντων, θέτοντας ελάχιστο όριο (120 επί 300). Για να γίνει επομένως δεκτή η πρόταση εμπιστοσύνης, αρκεί να υπερψηφιστεί κατ ελάχιστο όριο από 120 βουλευτές, εφόσον αυτοί αποτελούν την πλειοψηφία των παρόντων βουλευτών στη συγκεκριμένη συνεδρίαση. Εφόσον ο αριθμός των παρόντων συμπίπτει με τον αριθμό του συνόλου, όπως άλλωστε συμβαίνει στις κορυφαίες αυτές συνεδριάσεις (300 στους 300) απαιτούνται 151 ψήφοι. Η ρύθμιση αυτή διαφοροποιείται από εκείνη του αρ.37, κατά την οποία για να αναδειχτεί η Κυβέρνηση θα πρέπει να διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου. Η διαφοροποίηση της ρύθμισης έχει βέβαια πρακτική σημασία μόνο στις περιπτώσεις διαφοροποίησης παρόντων και συνόλου βουλευτών, μόνο στις περιπτώσεις αποχής ανοχής, στις οποίες στη συνεδρίαση για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης δεν παρίστανται όλοι οι βουλευτές. Η συνταγματική αυτή ρύθμιση διευκολύνει συγκεκριμένη πολιτική συμπεριφορά, η οποία ανέχεται συγκεκριμένο κυβερνητικό σχήμα, προκειμένου να τερματιστεί πολιτική κρίση ή ακυβερνησία, δεν επιθυμεί όμως τη ρητή έκφραση εμπιστοσύνης. Η αποχή κατέχει τη θέση της ανοχής. Δεν απαιτείται θετική συμπεριφορά (facer) ή παροχή ψήφου ανοχής, αλλά αρκεί η αρνητική πράξη (neck facer), ή αποχή ανοχής. Εφόσον όμως η αποχή ανοχής εκδηλωθεί πριν από το σχηματισμό της Κυβέρνησης, γεννάται το ερώτημα αν για την ανάδειξή της απαιτούνται 151 ψήφοι (κατά το αρ.37 παρ.1) ή αν αρκούν 120 (κατά το αρ. 84 παρ.6). Για την ταυτότητα του λόγου είναι ορθό να γίνει δεκτό, ότι όποια πλειοψηφία απαιτείται για την ανάδειξη απαιτείται και για τη διατήρηση και το ανάστροφο. Πράγματι στερείται νοήματος να απαιτείται άλλη πλειοψηφία για την ανάδειξη της Κυβέρνησης και άλλη για την παραμονή της στην εξουσία. 6Β. Η Πρόταση Δυσπιστίας. Στην Ελλάδα το Σύνταγμα του 1975 αύξησε τις ρυθμίσεις που εκλογικεύουν το κοινοβουλευτικό σύστημα και υπήρχαν στα προγενέστερα συντάγματα του 1925, 1927 και 1952 και αφορούσαν κυρίως τη διαδικασία υποβολής και ψήφισης της πρότασης δυσπιστίας (το άρθρο 89 του Συντάγματος του 1927 και το άρθρο 78 του Συντάγματος του 1952 που ήταν ταυτόσημο με αυτό). Σύμφωνα δε με το άρθρο 78 του Συντάγματος του 1952: «Πρότασις περί δυσπιστίας δεν δύναται να υποβληθεί ειμή μετά πάροδο 2 μηνών από της απορρίψεως υπό της Βουλής τοιαύτης προτάσεως, πρέπει δε να είναι υπογεγραμμένη υπό 20 τουλάχιστον βουλευτών και να καθορίζονται εν αυτή σαφώς τα θέματα περί τα οποία θέλει στραφεί η επί της προτάσεως συζήτησις. Εξαιρετικώς δύναται να υποβληθεί πρότασις δυσπιστίας και προ της παρόδου του ανωτέρω διμήνου εάν είναι υπογεγραμμένη υπό του ημίσεος του συνόλου των βουλευτών. Η συζήτησις επό της προτάσεως δυσπιστίας δεν δύναται να διεξαχθεί προ της παρόδου διημέρου από της υποβολής της ουδέ να παραταθεί πέραν των 5 ημερών. Η περί προτάσεως εμπιστοσύνης ή δυσπιστίας ψηφοφορία δύναται να 10

11 αναβληθεί επί 48ωρο, αν ζητήσωσι τούτο 20 βουλευτές. Πρότασις περί εμπιστοσύνης ή δυσπιστίας δεν δύναται να γίνει δεκτή εάν δεν ψηφίσωσι υπέρ αυτής τουλάχιστον τα 2/5 των βουλευτών.». Πρόταση δυσπιστίας λοιπόν, είναι η προς το Κοινοβούλιο αίτηση της αντιπολίτευσης να άρει την εμπιστοσύνη που έχει παράσχει στην Κυβέρνηση με προηγούμενη απόφασή του. Η Βουλή μπορεί με απόφασή της να αποσύρει την εμπιστοσύνη της από την Κυβέρνηση ή από μέλος της ύστερα από πρόταση δυσπιστίας, η οποία και αποτελεί το κορυφαίο μέσο κοινοβουλευτικού ελέγχου. Υποβάλλεται επομένως από την αντιπολίτευση. Το ενδεχόμενο της (πραγματικής και όχι για άλλους λόγους) υποβολής της από κυβερνητικούς βουλευτές είναι απίθανο, αφού άλλωστε με αυτή την ίδια την υποβολή οι καταθέτοντες μεθίστανται στην αντιπολίτευση. Στο ισχύον ελληνικό Σύνταγμα, η πρόταση δυσπιστίας πρέπει να είναι υπογεγραμμένη από το ένα έκτο τουλάχιστον των βουλευτών (50 βουλευτές) και να περιλαμβάνει σαφώς τα θέματα για τα οποία θα διεξαχθεί η συζήτηση (αρ. 84 παρ. 2 εδ. γ Σ και αρ. 142 παρ. 1 ΚΒ). Το Σύνταγμα ορίζει έναν ελάχιστο αριθμό βουλευτών, ώστε να εξασφαλίζονται οι ελάχιστες προϋποθέσεις σοβαρότητας της πρότασης και να αποφεύγεται άσκοπη απασχόληση του Κοινοβουλίου. Η πρόταση δυσπιστίας υποβάλλεται στον Πρόεδρο σε δημόσια συνεδρίαση της Βουλής (αρ. 142 παρ. 2 ΚΒ). Καταρχήν πρόταση δυσπιστίας μπορεί να υποβληθεί οποτεδήποτε. Κατ εξαίρεση, εφόσον έχει ήδη υποβληθεί πρόταση δυσπιστίας μέσα στην ίδια βουλευτική περίοδο και απορρίφτηκε, δεν μπορεί να υποβληθεί νέα παρά μόνο μετά την πάροδο εξαμήνου αφότου η Βουλή απέρριψε την προηγούμενη πρόταση δυσπιστίας. Ο χρονικός περιορισμός αναφέρεται μόνο στις απορριφθείσες προτάσεις δυσπιστίας. Δεν αναφέρεται επομένως σε εκείνες που έγιναν δεκτές, ούτε και στις προηγούμενες προτάσεις εμπιστοσύνης. Ο συντακτικός νομοθέτης θέτει το χρονικό αυτό περιορισμό, ώστε να αποφεύγονται καταχρήσεις του μέσου και να μην επιβαρύνεται το πρόγραμμα της Βουλής με άσκοπες διαδικασίες. Κατ εξαίρεση όμως της εξαίρεσης (και επομένως επάνοδο στον κανόνα) μπορεί να υποβληθεί πρόταση δυσπιστίας και πριν από την πάροδο εξαμήνου, αν είναι υπογεγραμμένη από την πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών (αρ. 84 παρ 3 Σ, και αρ. 142 παρ. 6 ΚΒ). Πρόταση δυσπιστίας γίνεται δεκτή, μόνο αν εγκριθεί από την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών. Η αναφερόμενη στην πλειοψηφία της πρότασης δυσπιστίας συνταγματική ρύθμιση, διαφοροποιείται από εκείνη που απαιτείται για την πρόταση εμπιστοσύνης και ευθυγραμμίζεται προς τη ρύθμιση του αρ.37 Σ. Η διαφοροποίηση της πλειοψηφίας των προτάσεων εμπιστοσύνης και δυσπιστίας δεν αποτελεί επιτυχημένη ρύθμιση. Ο συντακτικός νομοθέτης απαιτεί απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών. Επομένως επί 300 βουλευτών απαιτείται η υπερψήφιση της πρότασης από 151 βουλευτές. Το Σύνταγμα αναφέρεται σε αριθμό βουλευτών και όχι σε αριθμό εδρών. Η ρύθμιση αυτή δημιουργεί ερμηνευτικά προβλήματα, όταν οι δύο αυτοί αριθμοί δε συμπίπτουν. 6Γ. Η διαδικασία στη Βουλή. Η συζήτηση για την πρόταση εμπιστοσύνης ή δυσπιστίας, αρχίζει μετά δύο μέρες από την υποβολή της σχετικής πρότασης, εκτός αν η Κυβέρνηση, σε περίπτωση πρότασης δυσπιστίας, ζητήσει να 11

12 αρχίσει αμέσως η συζήτηση, η οποία δεν μπορεί να παραταθεί πέρα από τρείς ημέρες από την έναρξή της (αρ.84 παρ.4 Σ.). Αν διαπιστωθεί ότι η πρόταση υπογράφεται από τον ελάχιστο απαιτούμενο αριθμό βουλευτών, η Βουλή διακόπτει τις εργασίες της για δύο ημέρες, εκτός αν η Κυβέρνηση ζητήσει να αρχίσει αμέσως η συζήτηση για την πρόταση δυσπιστίας (ΚΒ αρ.142 παρ.3). Η παρ. 4 του αρ.142 ΚΒ προβλέπει ότι, η συζήτηση για την πρόταση δυσπιστίας αρχίζει δύο ημέρες μετά την υποβολή της και τελειώνει το αργότερο τη δωδεκάτη νυχτερινή της τρίτης ημέρας από την έναρξή της με ονομαστική ψηφοφορία, που διεξάγεται σύμφωνα με την παρ.3 του προηγούμενου άρθρου. Η παρ.5 προβλέπει ότι, η συζήτηση αρχίζει με την ομιλία δύο βουλευτών από εκείνους που υπογράφουν την πρόταση δυσπιστίας και ορίζονται με ανάλογη εφαρμογή του αρ.91 παρ.5. Η εγγραφή των άλλων ομιλητών γίνεται έως το τέλος της ομιλίας των δύο βουλευτών του προηγούμενου εδαφίου. Κατά τα λοιπά η συζήτηση και η ψηφοφορία διεξάγονται σύμφωνα με τις παρ. 3-5 του προηγούμενου άρθρου. Η ψηφοφορία για την πρόταση εμπιστοσύνης ή δυσπιστίας διεξάγεται αμέσως μόλις τελειώσει η συζήτηση, μπορεί όμως να αναβληθεί για σαράντα οκτώ ώρες, αν το ζητήσει η Κυβέρνηση (αρ.84 παρ.5 Σ.). Κατά την ψηφοφορία για τις προτάσεις εμπιστοσύνης ή δυσπιστίας, ψηφίζουν οι Υπουργοί και Υφυπουργοί που είναι μέλη της Βουλής (αρ.84 παρ.7 Σ.). 6Δ. Συμπεράσματα. Σύμφωνα με τις ρυθμίσεις του ισχύοντος Συντάγματος στο άρθρο 84 και κυρίως από τις διατάξεις της παραγράφου 6 του άρθρου αυτού, είναι φανερό ότι η πρόταση εμπιστοσύνης και η πρόταση δυσπιστίας αντιμετωπίζονται με δύο μέτρα και δύο σταθμά. Πράγματι η Κυβέρνηση στέκεται στην εξουσία με την θετική ψήφο 120 βουλευτών αν απόσχουν 31 βουλευτές ή δηλώσουν «παρών» ή ψηφίσουν λευκό, οπότε θεωρείται ότι η Κυβέρνηση απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Βουλής, ενώ αν η αντιπολίτευση καταθέσει πρόταση δυσπιστίας, απαιτείται η συγκέντρωση το ελάχιστον 151 αρνητικών προς την Κυβέρνηση ψήφων, για να υποχρεωθεί η τελευταία σε παραίτηση. Στόχος του συντακτικού νομοθέτη είναι η εκάστοτε Κυβέρνηση να διατηρείται ευκολότερα στην εξουσία και δυσκολότερα να αναγκάζεται σε παραίτηση. Εξάλλου οι διατάξεις των παρ.1-3 του άρθρου 84 επαναλαμβάνουν διατάξεις του άρθρου 78 παρ. 1-3 του προϊσχύοντος Συντάγματος με ορισμένες τροποποιήσεις, που καθιστούν δυσκολότερη την υποβολή της πρότασης δυσπιστίας και έτσι εξασφαλίζουν μεγαλύτερη σταθερότητα στην Κυβέρνηση εκλογικεύοντας το κοινοβουλευτικό σύστημα. Πράγματι οι νέες διατάξεις απαγορεύουν την υποβολή πρότασης δυσπιστίας πριν από την πάροδο εξαμήνου από την απόρριψη τέτοιας πρότασης από τη Βουλή, ενώ οι παλαιές διατάξεις απαγόρευαν την υποβολή πρότασης δυσπιστίας πριν από την πάροδο δύο μηνών από την απόρριψη τέτοιας πρότασης. Οι νέες διατάξεις απαιτούν την υπογραφή της πρότασης δυσπιστίας από το ένα έκτο τουλάχιστον των βουλευτών, ενώ οι παλαιές απαιτούσαν την υπογραφή της από είκοσι τουλάχιστον βουλευτές, δηλ. από το ένα δέκατο πέμπτο του όλου αριθμού των βουλευτών. Τέλος οι νέες διατάξεις απαιτούν για την υποβολή πρόταση δυσπιστίας πριν από την 12

13 πάροδο του εξαμήνου την υπογραφή της από την απόλυτη πλειοψηφία των βουλευτών, ενώ οι παλαιές απαιτούσαν την υπογραφή της πρότασης από τους μισούς βουλευτές. Στην Ελλάδα από το 1975, αλλά και στα άλλα εκλογικευμένα κοινοβουλευτικά συστήματα, η πρόταση δυσπιστίας αφού ξέχασε τη βασική της αποστολή, θεωρείται ως το μόνο μέσο που υποχρεώνει την Κυβέρνηση σε μια συζήτηση για θέμα που αποφεύγει και δείχνει στην κοινή γνώμη ότι η αντιπολίτευση είναι σύσσωμη κατά της Κυβέρνησης και σε ετοιμότητα να κυβερνήσει. 7. Οι γαλλικοί θεσμοί. Το γαλλικό Σύνταγμα της 4 ης Οκτωβρίου του 1958, το οποίο εγκαθίδρυσε την Πέμπτη γαλλική Δημοκρατία και συνιστά τον καταστατικό της χάρτη, είναι ένα κείμενο αρκετά ευσύνοπτο: αποτελείται από ογδόντα εννέα άρθρα, τα οποία περιλαμβάνονται σε οκτώ Τίτλους (κεφάλαια), ενώ στο τέλος του έχουν ενσωματωθεί, λαμβάνοντας συνταγματική ισχύ, η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη του 1789, το Προοίμιο του Συντάγματος του 1946 και ο Χάρτης για το Περιβάλλον του Το γαλλικό Σύνταγμα έχει επανειλημμένως αναθεωρηθεί: εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας με άμεση και καθολική ψηφοφορία (1962), εισαγωγή νέου κεφαλαίου σχετικά με την ποινική ευθύνη των μελών της Κυβέρνησης (1993), θέσπιση της ενιαίας συνόδου της Βουλής, διεύρυνση του πεδίου των δημοψηφισμάτων (1995), μεταβατικές διατάξεις σχετικά με το καθεστώς της Νέας Καληδονίας (1998), κατάρτιση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης, αρχή της ίσης μεταχειρίσεως ανδρών και γυναικών, όσον αφορά στις εκλεγμένες θητείες και τα αιρετά αξιώματα, αναγνώριση της δικαιοδοσίας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (1999) και μείωση της προεδρικής θητείας (2000). Όπως κάθε καταστατικός χάρτης, το γαλλικό Σύνταγμα εκφράζει τις βασικές αρχές που διέπουν την οργάνωση και τη λειτουργία του γαλλικού πολιτεύματος. 8.Η μορφή του γαλλικού πολιτεύματος. Η Γαλλία (επίσημη ονομασία Γαλλική Δημοκρατία République française), είναι μία ενιαία, συνταγματική, δημοκρατία με κοινοβουλευτικό σύστημα που τείνει σε προεδρικό. Το Ημιπροεδρικό Σύστημα, είναι ένας τύπος προεδρικής δημοκρατίας. Το σύστημα αυτό διαμορφώθηκε στο πλαίσιο της Ε Γαλλικής Δημοκρατίας, οι απαρχές του ωστόσο εντοπίζονται στο λεγόμενο ορλεανικό σύστημα 3 (19ος αιώνας). Πρόκειται για ένα υβριδικό σύστημα που συνδυάζει χαρακτηριστικά του Κοινοβουλευτικού και του Προεδρικού συστήματος. Στα ημιπροεδρικά συστήματα υπάρχει και Πρόεδρος και Πρωθυπουργός. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας επιλέγει τον Πρωθυπουργό από το πρώτο σε ψήφους κόμμα. Δεν είναι υποχρεωμένος να επιλέξει τον αρχηγό του πρώτου σε ψήφους κόμματος. Το Κοινοβούλιο κατέχει τη νομοθετική εξουσία, ενώ ο Πρόεδρος και ο Πρωθυπουργός μοιράζονται την εκτελεστική εξουσία. 13

14 α. Το Συνταγματικό Συμβούλιο. Αποτελείται από εννέα μέλη τα οποία ορίζουν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο Πρόεδρος της Γερουσίας και ο Πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης. Οι αρμοδιότητες του Συνταγματικού Συμβουλίου περιλαμβάνουν τον έλεγχο της νομιμότητας της εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας, των Βουλευτών και Γερουσιαστών, καθώς και τον έλεγχο της τήρησης της διαδικασίας δημοψηφίσματος. Αλλά το σημαντικότερο έργο του είναι ο έλεγχος συνταγματικότητας των οργανικών νόμων και των κοινών νόμων κατόπιν προσφυγής. β. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Επικεφαλής της Γαλλικής Δημοκρατίας είναι ο Πρόεδρος, που εκλέγεται για πέντε έτη (εγκαθίδρυση της πενταετίας μετά το δημοψήφισμα της 24 ης Σεπτεμβρίου 2000) κατευθείαν από το εκλογικό σώμα και ύστερα από άμεση και καθολική ψηφοφορία. Σύμφωνα με το τελευταίο Σύνταγμα, που ψηφίστηκε το 1958, ο Πρόεδρος έχει πολλές εξουσίες έτσι που τελικά η Κυβέρνηση να έχει το χαρακτήρα του εκτελεστικού οργάνου του Προέδρου. Στο γαλλικό κοινοβουλευτικό σύστημα ο Πρόεδρος διαθέτει σημαντικές εξουσίες: α) ορίζει τον Πρωθυπουργό και διορίζει και παύει την κυβέρνηση (αρ.8 Σ.) β) μπορεί να διαλύσει το κοινοβούλιο μετά από πρόταση του Πρωθυπουργού και των Προέδρων των Συνελεύσεων (αρ.12 Σ.). γ) έχει την αρμοδιότητα για θέματα υψηλής πολιτικής (π.χ εξωτερικές σχέσεις, αμυντική πολιτική) ενώ ασκεί εποπτεία και για τα λοιπά ζητήματα (αρ Σ.) δ) ασκεί βέτο στο νομοθετικό έργο της κυβέρνησης ε) προκηρύσσει δημοψηφίσματα στ) παρεδρεύει στο υπουργικό συμβούλιο. γ. Ο Πρωθυπουργός και η Κυβέρνηση. Υπό την καθοδήγηση του Πρωθυπουργού, η Κυβέρνηση καθορίζει και κατευθύνει την πολιτική του έθνους. Ο Πρωθυπουργός καθίσταται υπεύθυνος έναντι της Βουλής (αρ.20 Σ.), διευθύνει τη δράση της Κυβέρνησης και εγγυάται την εκτέλεση των νόμων (αρ.21). Η Κυβέρνηση εξαρτάται από την εμπιστοσύνη του Κοινοβουλίου στο οποίο και λογοδοτεί. Συγκριτικά με το σύνταγμα του 1948 το σύνταγμα του 1954 δίνει λιγότερα δικαιώματα στο Κοινοβούλιο. Η Κυβέρνηση διαθέτει εκτελεστικές και κανονιστικές αρμοδιότητες για ζητήματα εσωτερικής πολιτικής. Η σχέση ανάμεσα στον Πρόεδρο και την Κυβέρνηση περιπλέκεται στην περίπτωση της λεγόμενης συγκατοίκησης (ο πρόεδρος και η κυβέρνηση μπορεί προέρχονται από διαφορετική παράταξη). 14

15 Η διαφοροποίηση της Ημιπροεδρικής από την Προεδρική Δημοκρατία έγκειται στο ότι η Κυβέρνηση εξαρτάται άμεσα από την εμπιστοσύνη τόσο του Κοινοβουλίου, όσο και του Προέδρου της Δημοκρατίας, γεγονός που δημιουργεί και τις αντίστοιχες συνιστώσες στη λειτουργία του ίδιου του πολιτεύματος. Η Κυβέρνηση ελέγχεται από το Κοινοβούλιο με όλα τα κλασικά μέσα κοινοβουλευτικού ελέγχου, δραστικότερο από τα οποία είναι η πρόταση μομφής. δ. Το Κοινοβούλιο. Το Κοινοβούλιο περιλαμβάνει τη Γερουσία και την Εθνοσυνέλευση και ασκεί τη νομοθετική εξουσία. Η Γερουσία εκλέγεται με έμμεση καθολική ψηφοφορία για έξι χρόνια (από το 2003) και ανανεώνεται κατά τρίτα κάθε τρία έτη. Τα δύο σώματα του Κοινοβουλίου, πέραν της αρμοδιότητας του ελέγχου της Κυβέρνησης, εκπονούν και ψηφίζουν τους νόμους. Εάν προκύψει διαφωνία μεταξύ τους τότε η Εθνοσυνέλευση γνωμοδοτεί οριστικά επί του θέματος. Η Γερουσία αποτελείται από 348 γερουσιαστές. Η γαλλική Εθνοσυνέλευση εκλέγεται με άμεση καθολική ψηφοφορία για πέντε έτη και αποτελείται από 487 Βουλευτές, κατά συνέπεια το ένα δέκατο ανάγεται σε 48 βουλευτές οι οποίοι αποτελούν τον προβλεπόμενο αριθμό μελών που υπογράφουν για να εισαχθεί μία πρόταση μομφής προς συζήτηση. 9. Η Πρόταση Μομφής στο ισχύον Γαλλικό Σύνταγμα του ΑΡΘΡΟ 49 Σύμφωνα με το άρθρο 49 του γαλλικού Συντάγματος «ο Πρωθυπουργός, μετά από διάσκεψη του υπουργικού συμβουλίου, θέτει στην Εθνοσυνέλευση ζήτημα εμπιστοσύνης προς την Κυβέρνηση σχετικά με το πρόγραμμά της ή ενδεχομένως σχετικά με μια δήλωση γενικής πολιτικής. Η Εθνοσυνέλευση αποσύρει την εμπιστοσύνη της από την Κυβέρνηση ψηφίζοντας μια πρόταση μομφής. Μια τέτοια πρόταση εισάγεται προς συζήτηση εάν έχει υπογραφεί τουλάχιστον από το ένα δέκατο των μελών της Εθνοσυνέλευσης. Η ψηφοφορία δεν δύναται να διεξαχθεί παρά μόνον μετά την πάροδο 48 ωρών από την κατάθεσή της. Υπολογίζονται μόνον οι ψήφοι υπέρ της προτάσεως μομφής, η οποία δεν δύναται να γίνει δεκτή παρά μόνον με την πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών. Εκτός από την περίπτωση του επόμενου εδαφίου, ο ίδιος βουλευτής δεν μπορεί να υπογράψει περισσότερες από τρείς προτάσεις μομφής κατά τη διάρκεια της ίδιας τακτικής συνόδου, ούτε περισσότερες από μία κατά τη διάρκεια της ίδιας έκτακτης συνόδου. Ο Πρωθυπουργός δύναται, μετά από τη διάσκεψη του υπουργικού συμβουλίου, να θέσει στην Εθνοσυνέλευση ζήτημα εμπιστοσύνης προς την Κυβέρνηση σχετικά με την ψήφιση ενός κειμένου. Σε αυτήν την περίπτωση, το κείμενο θεωρείται ότι ψηφίσθηκε, εκτός εάν κατατεθεί πρόταση μομφής μέσα στις επόμενες 24 ώρες και ψηφισθεί υπό τους όρους που προβλέπονται στο προηγούμενο εδάφιο. Ο Πρωθυπουργός δύναται να ζητήσει από τη Γερουσία να εγκρίνει μια δήλωση γενικής πολιτικής». 15

16 Από τις ρυθμίσεις του άρθρου 49 του γαλλικού Συντάγματος, συνάγεται ότι το Σύνταγμα της Vης Δημοκρατίας, έσπρωξε στα όριά της την εκλογίκευση του κοινοβουλευτικού συστήματος, καθορίζοντας με υπερβολικές λεπτομέρειες τις διάφορες κοινοβουλευτικές διαδικασίες 4. Έτσι μεταξύ άλλων, όπως ορίζεται στο άρθρο 49 «.κατά τη διάρκεια της ψηφοφορίας υπολογίζονται μόνον οι ψήφοι που είναι ευνοϊκοί για την πρόταση μομφής.». Σύμφωνα με τη ρύθμιση αυτή, οι αποχές υπολογίζονται ως ψήφοι ευνοϊκές για την κυβέρνηση. Με αυτή την έννοια, από το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας διαπιστώνεται αν η κυβέρνηση έχει την απόλυτη πλειοψηφία της Βουλής εναντίον της, αλλά δεν μπορεί να διαπιστωθεί αν έχει υπέρ αυτής την απόλυτη πλειοψηφία. Από όλες όμως τις ρυθμίσεις του άρθρου 49 ξεχωρίζει αυτή της παραγράφου 3 που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της εκλογίκευσης του κοινοβουλευτικού συστήματος από το ισχύον γαλλικό Σύνταγμα και αποτέλεσε και αποτελεί αντικείμενο έντονης κριτικής από τη θεωρία. Όπως ήδη αναφέραμε σύμφωνα με αυτή «Ο Πρωθυπουργός δύναται μετά από διάσκεψη του υπουργικού συμβουλίου να θέσει στην Εθνοσυνέλευση ζήτημα εμπιστοσύνης προς την κυβέρνηση σχετικά με την ψήφιση ενός κειμένου. Σ αυτήν την περίπτωση, το κείμενο θεωρείται ότι ψηφίστηκε εκτός εάν κατατεθεί πρόταση μομφής μέσα στις επόμενες 24 ώρες και ψηφιστεί υπό τους όρους που προβλέπονται στο προηγούμενο εδάφιο» (διαδικασία του vote bloque). Υποστηρίχτηκε μεταξύ άλλων ότι καταργεί στην πράξη το μηχανισμό υποβολής πρότασης εμπιστοσύνης στο μέτρο που εκτός από την εξαιρετική διαδικασία του άρθρου 49 παρ.1, το μόνο μέσο πίεσης του Κοινοβουλίου στη κυβέρνηση που ακολουθείται με κυρώσεις, είναι η πρόταση δυσπιστίας. Αλλά το πλεονέκτημα που απορρέει από την επίτευξη κυβερνητικής σταθερότητας έχει σαν αντάλλαγμα την έλλειψη ευλυγισίας του συστήματος αφενός και αφετέρου, το πρωτοφανές αποτέλεσμα να θεωρείται ότι υπερψηφίστηκε ένα νομοσχέδιο χωρίς να διεξαχθεί καμία ψηφοφορία, αλλά με τη σιωπή των βουλευτών. Η διαδικασία που καθιερώνεται από τη διάταξη του άρθρου 49 παρ.3 οδηγεί σε ένα υπερβολικά εκλογικευμένο κοινοβουλευτικό σύστημα επιλύοντας το πρόβλημα της κοινοβουλευτικής ευθύνης της κυβέρνησης με την κατάργηση στην προκείμενη περίπτωση της νομοθετικής αρμοδιότητας του Κοινοβουλίου. Είναι πρόδηλο ότι η ρύθμιση που περιλαμβάνει η διάταξη του άρθρου 49 παρ.3 δεν είναι σύμφωνη με την κανονική νομοθετική διαδικασία που προβλέπεται κοινοβουλευτικού στα πλαίσια ενός συστήματος. Το ισχύον γαλλικό Σύνταγμα περιλαμβάνει αντίστοιχες αλλά αυστηρότερες ρυθμίσεις με συνέπεια την εντονότερη εκλογίκευση του κοινοβουλευτικού συστήματος όπου ενισχύεται η εκτελεστική εξουσία και θεσπίζονται περιορισμοί στη νομοθετική πρωτοβουλία των μελών του Κοινοβουλίου. Με τον τρόπο αυτόν ο συντακτικός νομοθέτης επιτρέπει στην Κυβέρνηση να παρεμβαίνει διαρκώς και με αποτελεσματικό τρόπο κατά τη διαδικασία θέσπισης των νόμων, είτε για να περάσει τα νομοσχέδιά της, είτε για να εμποδίσει την ψήφιση των προτάσεων νόμων που θα ενοχλούσαν την εφαρμογή της πολιτικής της (αρ.40 έως 45 Σ.). 16

17 10. Συμπεράσματα Ο εκλογικευμένος κοινοβουλευτισμός έχει σαν στόχο τον περιορισμό των αρμοδιοτήτων του Κοινοβουλίου και αντίστοιχα την αύξηση των αρμοδιοτήτων της εκτελεστικής εξουσίας. Είναι στην πράξη ένας περιορισμένος κοινοβουλευτισμός στα πλαίσια του οποίου εντάσσονται αφενός η καθιέρωση του ελέγχου της συνταγματικότητας των πράξεων του Κοινοβουλίου και αφετέρου, η στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη καθιερωμένη διάσπαση του Κοινοβουλίου σε δύο νομοθετικά σώματα. Ένα κλασσικό παράδειγμα αποτυχίας του εκλογικευμένου κοινοβουλευτικού συστήματος αποτέλεσε το γαλλικό Σύνταγμα του 1946 της 4 ης Γαλλικής Δημοκρατίας όπου προέκυψαν αντίθετα αποτελέσματα από τα αναμενόμενα και αύξησαν την κυβερνητική αστάθεια που ήταν και το κύριο χαρακτηριστικό της εποχής 5. Αυτό ήταν φυσικό επόμενο από τη στιγμή που μια Κυβέρνηση δεν συγκεντρώνει υπέρ αυτής την απόλυτη πλειοψηφία του Κοινοβουλίου και η οποία διατηρείται στην εξουσία με μηχανισμούς νομικού καταναγκασμού, δεν μπορεί να παραμείνει επί μακρό χρόνο, εφόσον στερείται των μέσων για να εφαρμόσει και να υλοποιήσει την πολιτική της. Όπως εύστοχα ειπώθηκε από τον Guetzevitch, ο εκλογικευμένος κοινοβουλευτισμός συνίσταται στην προσπάθεια εγκλεισμού ολόκληρης της πολιτικής ζωής στο δίκτυο του γραπτού δικαίου. Στο ενεργητικό της εκλογίκευσης του κοινοβουλευτικού συστήματος δεν μπορεί να αντιπαρατεθεί η επί 40 χρόνια κυβερνητική σταθερότητα στη Γαλλία υπό την ισχύ του Συντάγματος του 1958, η οποία εξηγείται διότι βασίστηκε στην ύπαρξη αφενός μεγάλης πλειοψηφίας υπέρ της εκάστοτε Κυβέρνησης και αφετέρου στην κομματική πειθαρχία. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουμε όσον αφορά την υπάρχουσα κυβερνητική σταθερότητα και στην Ελλάδα. Οι διαμορφούμενοι συσχετισμοί όσον αφορά στον έλεγχο της Εκτελεστικής Εξουσίας, υπό το πρίσμα της αρχής της διάκρισης των εξουσιών, είναι μια συζήτηση η οποία είναι επίκαιρη όσο ποτέ στη Χώρα μας. Συγκεκριμένα, τόσο από τον επιστημονικό χώρο, όσο και από μεγάλη μερίδα του ελληνικού λαού παρουσιάζεται η ανάγκη και η θέληση ενός αποτελεσματικότερου ελέγχου της Εκτελεστικής Εξουσίας (και ειδικότερα της Κυβέρνησης) από τη Βουλή. Κύρια αιτία και αφορμή της όλης συζήτησης και του προβληματισμού επί του θέματος αποτελεί η οικονομική συγκυρία στην οποία βρίσκεται η Χώρα μας (οικονομική κρίση), η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε μια ευρύτερη κρίση του πολιτειακού και κυβερνητικού οικοδομήματος (κρίση των κοινοβουλευτικών θεσμών). Επίσης, τα διάφορα πολιτικά σκάνδαλα τα οποία βγήκαν στο φως της δημοσιότητας το τελευταίο χρονικό διάστημα έκαναν εντονότερη τη θέληση για μια ορθότερη και αποτελεσματικότερη απονομή δικαιοσύνης στο πλαίσιο της ισότητας των ελλήνων πολιτών και του κοινωνικού κράτους δικαίου, με κύριο σκοπό την αγαθή και χρηστή οικονομική και δικαιοκρατική διαχείριση. Στο πλαίσιο αυτών των κρίσεων, ο πολίτης απαιτεί αφενός μια καλύτερη αντιπροσώπευσή του από τους αντιπροσώπους του (Βουλευτές), αφετέρου μια πραγματική και ουσιαστική άσκηση κοινοβουλευτικού και ποινικού ελέγχου της Κυβέρνησης από τη Βουλή. 17

18 Στο σύγχρονο δημοκρατικό μας πολίτευμα, αλλά και στη βάση και τη μορφή της σύγχρονης Ελληνικής Δημοκρατίας υπάρχουν όλες εκείνες οι ασφαλιστικές δικλίδες που οδηγούν στην αμερόληπτη και ορθή απονομή της δικαιοσύνης και την αποκατάσταση του λαϊκού αισθήματος περί ουσιαστικής δημοκρατίας. Η υλοποίηση αυτής της θέλησης εναπόκειται αφενός στο αίσθημα ευθύνης της πολιτικής ηγεσίας, αφετέρου στην ορθή και νηφάλια κρίση και έκφραση του ίδιου του λαού. 1. Η ανυπαρξία της ευθύνης αυτής θεωρείται ένας από τους κύριους λόγους, για τους οποίους έχει αναβιώσει η ποινική υπουργική ευθύνη. 2. Όπως ορίζεται στον ΚΒ αρ.141 παρ.3 εδ.β «Η συζήτηση διεξάγεται σύμφωνα με τα αρ. 96 παρ.2 και 97, που έχουν ανάλογη εφαρμογή και δεν μπορεί να παραταθεί περισσότερο από τρείς ημέρες από την έναρξή της. Η εγγραφή ομιλητών γίνεται μετά την ανάγνωση των προγραμματικών δηλώσεων και ως το τέλος της ομιλίας του τρίτου εγγεγραμμένου αγορητή. Η ψηφοφορία για την πρόταση εμπιστοσύνης διεξάγεται αμέσως μόλις τελειώσει η συζήτηση επί των προγραμματικών δηλώσεων και το αργότερο τη δωδεκάτη νυκτερινή ώρα της τρίτης ημέρας από την έναρξη της συζήτησης, εκτός αν η Κυβέρνηση ζητήσει να αναβληθεί η ψηφοφορία για σαράντα οκτώ ώρες». 3. regime parlementaire dualiste/orleaniste aρχικώς ίσχυε το καθεστώς της διπλής ευθύνης δηλ. ο κανόνας ότι η κυβέρνηση ήταν υπεύθυνη όχι μόνον ενώπιον της Βουλής, αλλά και ενώπιον του αρχηγού του κράτους (βασιλέωςμονάρχη), ο οποίος όμως στην αρχική αυτή φάση είχε όντως εκτεταμένες πολιτικές εξουσίες, αφού συγχρόνως ήταν και ουσιαστικός παράγοντας στην άσκηση της κρατικής εξουσίας. Υπήρχε δυαρχία στο επίπεδο της εκτελεστικής εξουσίας. Το κλασικό κοινοβουλευτικό σύστημα όμως δεν ήταν δυνατόν να επιβιώσει, εφόσον οι εξουσίες και τα προνόμια του μονάρχη διαρκώς περιορίζονται. Έτσι το δυαδικό αυτό σύστημα χαρακτηρίσθηκε ως μεταβατικό αφού η μοναρχική αρχή συνεχώς υποχωρεί έναντι της αντιπροσωπευτικής αρχής, η οποία βαθμιαία προετοιμάζει το έδαφος για τη δημοκρατική αρχή. 4. Ο Μichel Debre έλεγε χαρακτηριστικά στο Συμβούλιο της Επικρατείας στις 27 Αυγούστου 1958 «Επειδή στη Γαλλία η κυβερνητική σταθερότητα δεν απορρέει από τον εκλογικό νόμο, πρέπει να πηγάσει το λιγότερο μέσα από τις συνταγματικές ρυθμίσεις. Συνόψιζε δε αυτές τις ρυθμίσεις σε τέσσερα σημεία : 1/αυστηρή ρύθμιση των βουλευτικών συνόδων, 2/περιορισμός των θεμάτων που μπορούν να ρυθμίζονται με νόμο, 3/αναδιοργάνωση της νομοθετικής διαδικασίας και 4/ τελειοποίηση και θέσπιση νομικών μηχανισμών που είναι απαραίτητοι για τη σωστή λειτουργία και την εξισορρόπηση των πολιτικών λειτουργιών». Βλ. J.L.Quermonne Gouvernement de la France souw la Ve Republique, 3 η έκδ.,dalloz,1987, σελ Αναφέρεται ότι κατά τη διάρκεια της 4 ης Γαλλικής Δημοκρατίας( ) ο μέσος όρος των Κυβερνήσεων ήταν 7 μήνες δηλ. σε διάστημα 12 ετών η Γαλλία γνώρισε 27 Κυβερνήσεις. 18

19 10. ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΜΟΙΟΤΗΤΩΝ & ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΔΥΟ ΧΩΡΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΚΑΙ ΜΟΜΦΗΣ ΕΛΛΑΔΑ VS ΓΑΛΛΙΑ 1. Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία Ημιπροεδρικό Κοινοβουλευτικό Σύστημα 2. Μία Βουλή Δύο Βουλές - Γερουσία (εκλέγεται με έμμεση καθολική ψηφοφορία για 6 έτη) και - Εθνοσυνέλευση (εκλέγεται με άμεση καθολική ψηφοφορία για 5 έτη) 3. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται από τη Βουλή 4. Ο Πρωθυπουργός και η Κυβέρνηση μπορεί να ζητήσει εκλογές και να διαλύσει τη Βουλή 5. Ο Πρωθυπουργός είναι συνήθως ο αρχηγός του πλειοψηφούντος κόμματος Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται από το λαό με άμεση καθολική ψηφοφορία και έχει αυξημένες αρμοδιότητες Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί να διαλύσει το Κοινοβούλιο μετά από πρόταση του Πρωθυπουργού και των Προέδρων των Συνελεύσεων Ο Πρωθυπουργός μπορεί να μην είναι ο αρχηγός του πλειοψηφούντος κόμματος 6. Ο Πρωθυπουργός προτείνει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας το διορισμό ή την παύση της Κυβέρνησης 7. Η Κυβέρνηση ζητά ψήφο εμπιστοσύνης η οποία είναι υποχρεωτική αμέσως μετά από το σχηματισμό Κυβέρνησης ενώ το Σύνταγμα θέτει ρητή προθεσμία, ή μπορεί να είναι δυνητική δηλ. να ζητηθεί οποτεδήποτε μέσα στη βουλευτική περίοδο. Η Αντιπολίτευση θέτει θέμα μομφής και καταθέτει πρόταση δυσπιστίας 8. Για την ψήφο εμπιστοσύνης απαιτείται η θετική ψήφος από την πλειοψηφία των παρόντων Βουλευτών θέτοντας ελάχιστο όριο τους 120 (όχι κατώτερη από τα 2/5 του όλου αριθμού των Βουλευτών)-Αρχή της Δεδηλωμένης 9. Η πρόταση δυσπιστίας εισάγεται για συζήτηση υπογεγραμμένη από το 1/6 των Βουλευτών (50 Βουλευτές) 10. Η πρόταση δυσπιστίας εγκρίνεται από την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των Βουλευτών (151) 11. Υπάρχει χρονικός περιορισμός 6 μηνών για νέα κατάθεση πρότασης δυσπιστίας, με εξαίρεση να κατατεθεί πριν την πάροδο του 6μήνου αν υπογράψει η πλειοψηφία του όλου αριθμού των Βουλευτών (151 επί 300) 12. Η ψηφοφορία για την πρόταση δυσπιστίας διεξάγεται μόλις τελειώσει η συζήτηση που αρχίζει είτε αμέσως είτε μετά από 2 ημέρες 13. Οι νόμοι ψηφίζονται από την Ολομέλεια της Βουλής των Ελλήνων, είτε από τις αρμόδιες διαρκείς κοινοβουλευτικές επιτροπές. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ορίζει τον Πρωθυπουργό, διορίζει και παύει την Κυβέρνηση Η Κυβέρνηση δεν είναι υποχρεωμένη να ζητήσει ψήφο-πρόταση εμπιστοσύνης Για την ψήφο εμπιστοσύνης απαιτείται η θετική ψήφος από την πλειοψηφία των παρόντων Βουλευτών Η πρόταση δυσπιστίας εισάγεται για συζήτηση υπογεγραμμένη από το 1/10 των μελών της Εθνοσυνέλευσης Υπολογίζονται οι ψήφοι που είναι ευνοϊκές για την πρόταση μομφής. Οι αποχές λογίζονται ευνοϊκές για την Κυβέρνηση Περιορισμός όχι στο χρόνο, αλλά στους Βουλευτές. Δεν μπορούν να υπογράψουν περισσότερες από τρείς προτάσεις μομφής κατά τη διάρκεια της ίδιας τακτικής συνόδου και όχι περισσότερες από μία κατά τη διάρκεια έκτακτης συνόδου Η ψηφοφορία για την πρόταση δυσπιστίας διεξάγεται μετά από 48 ώρες από την κατάθεσή της Όταν πρόκειται για σοβαρό νομοσχέδιο δεν γίνεται ψηφοφορία αλλά θεωρείται δεδομένο ότι ψηφίσθηκε, εκτός αν κατατεθεί πρόταση μομφής μέσα σε 24 ώρες(σιωπή Βουλευτών - vote bloque=μπλοκαρισμένη ψήφος) 19