Οι επιπτώσεις της αναπηρίας στο άτομο εξαρτώνται από:

Transcript

1 1 Γεώργιος Στεργιούλας, ψυχολόγος ΟΜΙΛΙΑ 4/6/2014, ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ Η αναπηρία ορίζεται ως μια κατάσταση όπου το άτομο βιώνει ένα έλλειμμα αισθητηριακό, κινητικό ή νοητικό, σε σχέση με ένα φυσιολογικό πρότυπο. Η ύπαρξη αυτού του ελλείμματος έχει ως αποτέλεσμα τη δυσκολία προσαρμογής του ατόμου στο κοινωνικό περιβάλλον, ιδιαίτερα σε τομείς επικοινωνίας, κίνησης, συμπεριφοράς, εκπαίδευσης, επαγγελματικής κατάρτισης και ενσωμάτωσης καθώς και αυτονομίας. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (2001), «η αναπηρία είναι ένα σύνθετο και μεταβαλλόμενο φαινόμενο, που οφείλεται στην αλληλεπίδραση των προσωπικών χαρακτηριστικών ενός ατόμου και των χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο το άτομο αυτό ζει». Οι επιπτώσεις της αναπηρίας στο άτομο εξαρτώνται από: - το είδος της αναπηρίας, - το βαθμό σοβαρότητας καθώς και τα συνοδά προβλήματα που παρουσιάζονται, - το χρόνο της εμφάνισης - το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο και το μέγεθος της οικογένειας, - το γεωγραφικό χώρο διαμονής Το άτομο με ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ) αντιμετωπίζεται συχνά ως επιβαρυντικός παράγοντας καθώς και ως μη αποδοτικό μέλος της ομάδας με αποτέλεσμα να τίθεται έμμεσα ή άμεσα στο κοινωνικό περιθώριο. Αυτό οδηγεί το άτομο σε αποδιοργάνωση, στην ανάπτυξη χαμηλής αυτοεκτίμησης και αυτοεικόνας καθώς και στη ανάπτυξη ενός ιδιόμορφου ψυχισμού που του περιορίζει ακόμη περισσότερο τις πιθανότητες διεξόδου από την κατάσταση η οποία διαμορφώνεται όχι τόσο από την ίδια την ύπαρξη της αναπηρίας αλλά από την αντιμετώπιση της από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Η ελληνική νομοθεσία θεωρητικά αποτελεί εγγύηση για τα δικαιώματα όλων των Ελλήνων πολιτών καθώς και αυτών με κάθε μορφή αναπηρίας. Συγκεκριμένα αν και στο ελληνικό δίκαιο έχουν ενσωματωθεί οι «Πρότυποι Κανόνες για την Εξίσωση των Ευκαιριών για τους Ανθρώπους με αναπηρίες» των Ηνωμένων Εθνών, (U.N. 1994, «Standard Rules on the Equalization of 1

2 Opportunities for Persons with disabilities»), εντούτοις η έννοια της αυτόνομης ή ανεξάρτητης διαβίωσης υπάρχει ως επί το πλείστον σε θεωρητική βάση. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Χάρτη των Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων των Εργαζομένων που εγκρίθηκε την 9 η Δεκεμβρίου 1989 και τα άρθρα 118 Α, 128 και 235 της Συνθήκης της Ε.Ε, κάθε ανάπηρος, «ανεξάρτητα από την αιτία και το είδος της αναπηρίας του, πρέπει να επωφελείται από πρόσθετα συγκεκριμένα μέτρα σκοπός των οποίων είναι η επαγγελματική και κοινωνική του ένταξη». Τα μέτρα αυτά πρέπει «να αφορούν κυρίως την επαγγελματική κατάρτιση, την εργονομία, τη δυνατότητα πρόσβασης, την κινητικότητα, τα μέσα μεταφοράς και τη στέγαση». Τα κράτη μέλη αναλαμβάνουν τη βασική ευθύνη της κοινωνικής και επαγγελματικής ένταξης των αναπήρων. Οι κοινοτικές δραστηριότητες πρέπει να συμπληρώνουν και να υποστηρίζουν τα μέτρα που εγκρίνονται σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Δυστυχώς παρόλο που υπάρχουν Ευρωπαϊκές νομοθεσίες, οι πολιτικές για την αντιμετώπιση της αναπηρίας παραμένουν σε μεγάλο βαθμό στη δικαιοδοσία του κάθε κράτους μέλους. Έτσι από όλες αυτές τις νομοθεσίες τα κράτη μπορούν να εφαρμόζουν κατά βούληση όποιους κανόνες θέλουν και αν θέλουν. Στη χώρα μας η πλειοψηφία των ατόμων ΜΕΑ ζουν με τους γονείς τους, όσο αυτοί βρίσκονται εν ζωή και μετά ακολουθεί το ίδρυμα ή η προσφορά περίθαλψης από κάποιους συγγενείς. Η ιδρυματική μορφή προνοιακής πολιτικής καθιστά την Ελλάδα στη πρώτη θέση, στην Ευρώπη, με τον μεγαλύτερο αριθμό ιδρυμάτων με την ανάλογη «ποιότητα» παροχής πρόνοιας. Από την άλλη, το επίδομα το οποίο δίνεται σε άτομα με αναπηρίες δεν αρκεί για να καλύψει τις βασικές τους ανάγκες, έτσι ακόμη και αν κάποιοι μπορούν να αυτονομηθούν αντιμετωπίζουν αξεπέραστα οικονομικά προβλήματα. Τον Μάρτη του 2005 συμμετείχα μαζί με κάποιο προϊστάμενο μου σε μια ευρωπαϊκή συνάντηση φορέων αναπηρίας που έγινε στο Sheffield της Αγγλίας. Το τελευταίο βράδυ ο αποχαιρετισμός δόθηκε σε κάποιο κεντρικό εστιατόριο της πόλης. Στις 11 τα περισσότερα καταστήματα έκλειναν και όταν βγήκαμε έξω διαπιστώσαμε ότι παρ όλο το κρύο που επικρατούσε υπήρχαν αρκετά άτομα που κυκλοφορούσαν άλλα με ηλεκτροκίνητα και άλλα με χειροκίνητα αναπηρικά αμαξίδια. Και τότε αναρωτηθήκαμε αν όντως υπήρχαν τόσα πολλά άτομα με αναπηρίες σε κείνη τη πόλη, γιατί δεν είχαμε ξαναδεί τόση μαζική συμμετοχή σε διασκέδαση από άτομα με σωματική αναπηρία. Αγαπητοί φίλοι και φίλες δεν είναι ότι το Sheffield έχει μεγαλύτερο ποσοστό αναπήρων από ότι η υπόλοιπη Ευρώπη, ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε ότι

3 3 σύμφωνα με βιβλιογραφία του 2004 στη περιοχή της Θεσσαλονίκης υπήρχαν περισσότεροι από άνθρωποι με σοβαρές αναπηρίες (Αναπηρία Τώρα, Τ. 38, σ. 36, Ιανουάριος 2004). Επίσης δεν είναι το γεγονός ότι τα άτομα με αναπηρίες στην Ευρώπη βρίσκουν προσβάσιμα πεζοδρόμια ή ότι βρίσκουν πιο εύκολα προσβάσιμα καταστήματα και έτσι μπορούν να κυκλοφορούν όπου θέλουν και ότι ώρα θέλουν. Θα ήταν κωμικό και πολύ εύκολο να πούμε ότι κάποιοι ασυνείδητοι οδηγοί παρκάρουν πάνω στις ράμπες των πεζοδρομίων και έτσι εμποδίζεται η προσβασιμότητα και η κυκλοφορία των αναπηρικών αμαξιδίων στη χώρα μας. Ο αριθμός των ατόμων με αναπηρία σύμφωνα με εκτίμηση του ΥΠΕΧΟΔΕ είναι γύρω στο 13% του Ελληνικού πληθυσμού και τα αίτια του κοινωνικού αποκλεισμού των ανθρώπων αυτών δυστυχώς είναι βαθιά και πολύπλοκα. Αυτά που είδα να γίνονται σε άλλα Ευρωπαϊκά κράτη, στη χώρα μας αποτελούν σενάριο φαντασίας. Για παράδειγμα το Bochum είναι μια κωμόπολη της Γερμανίας με 350 χιλιάδες κατοίκους και απέχει 70 χιλ. από το Düsseldorf. Στη κωμόπολη αυτή υπάρχουν δύο εργοστάσια όπου εργάζονται αποκλειστικά άτομα με νοητικές και σωματικές αναπηρίες (πολλά από τα άτομα που εργάζονται εκεί είναι με σύνδρομο Down). Το ένα εργοστάσιο που καλύπτει μια περιοχή 12 στρεμμάτων απασχολεί 330 άτομα και το άλλο απασχολεί 120 άτομα. Τα περισσότερα από αυτά τα άτομα έχουν το δικαίωμα να επιλέξουν αν μετά την ηλικία των 18 ετών θέλουν να συνεχίσουν να ζουν με τους γονείς τους ή να μείνουν σε ένα σπίτι αυτόνομης ή ημιαυτόνομης διαβίωσης ανάλογα με τις ανάγκες, τις ικανότητες τους αλλά και τις διαθέσιμες κατοικίες που υπάρχουν. Τα άτομα αυτά κάθε μέρα χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς, πηγαίνουν στη τοπική αγορά για να κάνουν τα ψώνια τους ή μπορούν να βγουν βόλτα με τους φίλους τους ή τον ερωτικό τους σύντροφο. Βοηθούνται ώστε να μπορούν να πάρουν κάποιες αποφάσεις και έχουν το δικαίωμα της επιλογής που αρχίζει από το που θα πάει και με ποιούς θα πάει διακοπές, με ποιους θα συγκατοικήσει κλπ. Το 1995 οι άνθρωποι με αναπηρίες στην Αμερική ξόδεψαν 82 δις. μόνο για ταξίδια και διακοπές, στο ποσό αυτό δεν περιλαμβάνονται οι δαπάνες για την οικογένεια ή τους συνοδούς. Ας αναρωτηθούμε λοιπόν πόσα άτομα ιδιαίτερα με νοητικές αναπηρίες μπορούν να κάνουν το ίδιο στη χώρα μας; Εδώ πλέον μας έχουν μάθει να θεωρούμε το αυτονόητο σαν κάτι ξεχωριστό, θα έπρεπε δηλαδή να αναλάβει η Ελλάδα τους Ολυμπιακούς αγώνες του 2004 για να γίνει προσπελάσιμος ο Ιερός βράχος της Ακροπόλεως ή για να γίνουν προσβάσιμα κάποια μέσα μαζικής μεταφοράς, όπου μετά την πάροδο των αγώνων άρχισαν να υπολειτουργούν. Άλλο ένα σοβαρό μειονέκτημα είναι η έλλειψη στόχων και 3

4 φιλοσοφίας (ή αλλιώς «Κώδικας καλής πρακτικής) από κάθε οργανισμό που ασχολείται με άτομα μα αναπηρίες. Στη χώρα μας η επαγγελματική εκπαίδευση των ατόμων με αναπηρία είναι διαθέσιμη μέσα από υποτυπώδεις δομές οι οποίες ακόμη και αν εξασφαλίσουν γνώση επάνω σε κάποιο αντικείμενο, εντούτοις δεν εξασφαλίζουν τον ελάχιστο χρόνο εργασιακής απασχόλησης. Επίσης δεν υπάρχει οργανωμένο σύστημα που να παρέχει προγράμματα εκπαίδευσης ή επίσης παράλληλες δραστηριότητες που θα στοχεύουν στη διατήρηση των δεξιοτήτων. Η χώρα μας έχει δεχτεί κατ επανάληψη βοήθεια από την Ευρωπαϊκή Ένωση για να αναπτύξει προγράμματα προ επαγγελματικής και επαγγελματικής κατάρτισης. Στόχος αυτών των προγραμμάτων είναι η προώθηση διάφορων ομάδων αποκλεισμού και ιδιαίτερα ατόμων με κάθε μορφή αναπηρίας στην αγορά εργασίας Δυστυχώς τα χρηματοδοτικά πακέτα δημιουργούν οάσεις οι οποίες διαρκούν όσο διαρκεί η χρηματοδότηση και μετά ξεραίνονται. «Σύμφωνα με διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία πολύ λίγα άτομα με νοητική αναπηρία έχουν προσληφθεί για εργασία μέσω των κρατικών ενισχύσεων καθώς και των κινήτρων στην ελεύθερη αγορά εργασίας. Επιπλέον δεν υπάρχει νομοθεσία ή πολιτική που να προωθεί την υποστηριζόμενη εργασία. Τα ήδη υπάρχοντα προγράμματα που προσφέρουν στήριξη στην ομάδα αυτών των ανθρώπων, λειτουργούν μέσα από Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις οι οποίες μπορούν να εξυπηρετήσουν μόνο ένα μικρό αριθμό ενδιαφερομένων. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ή ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ των ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει η φιλοσοφία η οποία ακούει στον όρο «το κοινωνικό πρόσωπο των εταιρειών». Από έρευνες που έχουν γίνει πάνω σε επίπεδο marketing, διαπιστώθηκε ότι η χορηγία την οποία κάνει μια εταιρεία σε κάποια ΜΚΟ ή σε κάποιον οργανισμό που ασχολείται με κοινωνικό έργο, αποδείχτηκε ότι κοστίζει πολλές φορές λιγότερο από μια σειρά διαφημίσεων και διαρκεί πολύ περισσότερο και με μεγαλύτερη απήχηση. Κάποτε ο Γούντυ Άλλεν είχε πει «για να κάνεις μια επανάσταση δεν χρειάζονται όπλα και τανκς αλλά ένας τηλεοπτικός σταθμός που να έχει μεγάλη ακροαματικότητα». Με αυτά τα λόγια θέλησε να δώσει έμφαση στη δύναμη που έχουν τα ΜΜΕ και ειδικά η τηλεόραση στο τρόπο διαμόρφωσης της σκέψης του κοινού. Σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη είναι κάτι συνηθισμένο, εδώ και δεκαετίες, σε ώρες υψηλής τηλεθέασης να υπάρχουν συχνές και μικρές διαφημίσεις καθώς και ντοκιμαντέρ που έχουν να κάνουν με τη ζωή, τις ανάγκες και τις δυνατότητες,

5 5 τα όνειρα, τα χόμπι κλπ των ατόμων με κάθε μορφή αναπηρίας. Αυτό γίνεται πάνω στο πλαίσιο της κοινωνικής ευθύνης της τηλεοπτικής εταιρείας. Στη χώρα μας μπορεί εύκολα να δει κανείς στις 4 το πρωί, ανάμεσα σε διαφημίσεις πονηρού περιεχομένου και διαφημίσεις οι οποίες έχουν να πουν δυο λόγια για τον αυτισμό καθώς και για άλλες σωματικές ή νοητικές αναπηρίες. Έτσι από τους διάφορους συλλόγους ή φορείς ακολουθείται η παροιμία «μάζευε και ας είναι και ρώγες»! Αλλά επειδή αυτό που μετράει είναι το τελικό αποτέλεσμα, δυστυχώς η χώρα μας είναι η πρώτη χώρα με τόσο έντονο ιδρυματισμό στην Ευρώπη. Αυτά και άλλα πολλά και σημαντικά περιθωριοποιούν όλο και περισσότερο τα άτομα με αναπηρίες στη χώρα μας και μειώνουν στο ελάχιστο την ανύπαρκτη ποιότητα της ζωής τους. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. 5