ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΣΤΟ ΥΔΑΤΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΣΤΟ ΥΔΑΤΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥΣ"

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΣΤΟ ΥΔΑΤΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΨΑΡΙΑΝΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ: ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ, ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2010

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου σε όσους με βοήθησαν στην εκπόνηση της πτυχιακής εργασίας. Πρώτα, την καθηγήτρια μου κ. Νατάσσα Νικολάου, Λέκτορα του Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας, για την πολύτιμη βοήθεια που μου προσέφερε καθ όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της πτυχιακής μου εργασίας. Τους καθηγητές μου κ. Δήμητρα Κίτσιου, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας, καθώς και τον κ. Γεώργιο Τσιρτσή, Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας, για την τιμή που μου έκαναν να αποτελέσουν μέλη της Τριμελούς Επιτροπής. Την κ. Μαρία Καραντανέλλη, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας, την κ. Μαρία Βαγή, μέλος ΕΤΕΠ, τον κ. Ανδρέα Πέτσα, Λέκτορα με σύμβαση, για την συμβολή τους στο εργαστηριακό μέρος της πτυχιακής. Τον φίλο μου Γιώργο Θεανό για την βοήθεια του στην προετοιμασία της παρουσίασης της πτυχιακής εργασίας. Τέλος, θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στην οικογένεια μου, που συμπαραστάθηκε υλικά και ψυχολογικά καθ όλη την διάρκεια των σπουδών μου. 2

3 Πρόλογος... 4 Σκοπός της εργασίας Εισαγωγή Πηγές και παρουσία των φαρμακευτικών στο περιβάλλον Διεργασίες που επηρεάζουν την τύχη των φαρμακευτικών στο περιβάλλον Βιοαποδόμηση (αερόβια ή αναερόβια) Υδρόλυση Φωτόλυση Βιοσυσσώρευση Μεθοδολογίες προσδιορισμού φαρμακευτικών ουσιών σε δείγματα νερού Αέρια Χρωματογραφία Υγρή Χρωματογραφία Τοξικότητα φαρμακευτικών ουσιών Α. ΧΛΩΡΟΦΥΤΑ Β. ΧΟΡΔΩΤΑ (Chordata) Γ. ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ (Arthropoda) Ανάπτυξη μεθοδολογίας προσδιορισμού επιλεγμένων φαρμακευτικών ουσιών σε δείγματα νερού Αντιδραστήρια και πρότυπες ουσίες Προκατεργασία δειγμάτων Carbamazepine Ibuprofen, diclofenac, sulfamethoxazole Αναλυτικές συνθήκες Αποτελέσματα Φαρμακευτικές ουσίες & επιπτώσεις στο περιβάλλον Στρατηγικές αντιμετώπισης της επικινδυνότητας των φαρμακευτικών ουσιών στο περιβάλλον Βιβλιογραφία

4 Πρόλογος Η ύπαρξη φαρμακευτικών ουσιών και των μεταβολιτών τους, και η μεταφορά τους στο περιβάλλον είναι θέμα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, επειδή αυτές οι ουσίες μπορεί να έχουν σοβαρές επιδράσεις στους ζωντανούς οργανισμούς. Η χρήση τους στην ιατρική είναι έντονη και αυξανόμενη, και απελευθερώνονται συνεχώς στο περιβάλλον. Πολλές φαρμακευτικές ουσίες έχουν ανιχνευθεί σε πολλά περιβαλλοντικά δείγματα παγκοσμίως. Η ύπαρξη τους έχει αναφερθεί σε θαλάσσια απόβλητα, επιφανειακά νερά, θαλασσινά νερά, υπόγεια νερά, πετρέλαιο, ίζημα και ψάρια. Σκοπός της εργασίας Σκοπός αυτής της εργασίας είναι η βιβλιογραφική επισκόπηση πρόσφατων ερευνών που αφορούν τις πηγές, την ύπαρξη και την κατάληξη των φαρμακευτικών ουσιών στο υδάτινο περιβάλλον, καθώς και τις μεθόδους προσδιορισμού τους σε δείγματα νερού, και η ανάπτυξη μεθοδολογίας προσδιορισμού επιλεγμένων φαρμακευτικών ουσιών με αέρια χρωματογραφία-φασματογραφία μάζας. 4

5 1. Εισαγωγή Χημικά απελευθερώνονται καθημερινά στο περιβάλλον και πολλά από αυτά μπορεί να έχουν ενδοκρινικές επιδράσεις στους ζωντανούς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων. Η διαπίστωση ότι αυξάνονται οι ενδοκρινικές ασθένειες και οι φυσιολογικές επιδράσεις στην άγρια ζωή και η παρουσία ενδείξεων ότι αλλάζει η αναπαραγωγική υγεία των ανθρώπων συμπεριλαμβανομένης της μείωσης της ανδρικής γονιμότητας, μείωση των γεννήσεων, καρκίνοι μπορεί να συνδεθούν με την έκθεση σε ενδοκρινικά χημικά (EDCs). Τα περισσότερα EDCs είναι οργανικά συνθετικά χημικά (για παράδειγμα απορρυπαντικά, παρασιτοκτόνα, φαρμακευτικά, βρωμιωμένοι διφαινυλαιθέρες, PAHs, PCBs, Phthalates, κλπ) εισαγόμενα ανθρωπογενώς στο περιβάλλον, αν και μερικά (για παράδειγμα estrone, 17β-estradiol ) υπάρχουν φυσικά. Ανθρωπογενή και φυσικά EDCs δεν είναι ευδιάλυτα στα υδάτινα περιβάλλοντα και προσλαμβάνονται από τους οργανισμούς. Αυτό αυξάνει την ανησυχία σχετικά με την έκθεση της άγριας ζωής και των ανθρώπων σε αυτά τα στοιχεία [1-4]. Τα φαρμακευτικά είναι μια σημαντική ομάδα των EDCs τα οποία έχουν πρόσφατα τραβήξει την προσοχή της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας. Είναι ουσίες με έντονη και αυξανόμενη χρήση στην ιατρική. Αυτές οι ουσίες σχεδιάστηκαν για να έχουν μια ειδική ενέργεια και πολλά παραμένουν στο ανθρώπινο σώμα. Έχουν ανιχνευθεί σε χαμηλές συγκεντρώσεις σε πολλές χώρες και σε πολλά περιβαλλοντικά δείγματα, για παράδειγμα θαλάσσια απόβλητα, επιφανειακά ύδατα, θαλάσσιο νερό και υπόγεια νερά. [5,6,16,17]. Μεταξύ αυτών των στοιχείων η καφεΐνη είναι ένα από τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα φαρμακευτικά [18-20], και τα diclofenae [21], clofibric acid, ακεταμινοφένη, ibuprofen, ασπιρίνη, carbamazepine, artovarstatin, gemfibrozil, fluoxetine, 17β-ethynylestradiol [22-26]. Πρέπει να σημειωθεί ότι αν και η παρουσία της καφεϊνης στα θαλάσσια απόβλητα είναι σημαντική εξαιτίας της κατανάλωσης καφέ, επειδή το συστατικό επιδρά στο κεντρικό νευρικό σύστημα και το μεταβολισμό. Μερικές φορές λαμβάνεται σε συνδυασμό με φάρμακα για ν αυξάνεται η αποτελεσματικότητα τους. Γι αυτό η καφείνη περιλαμβάνεται στην κατηγορία των φαρμακευτικών ουσιών και μελετάται μαζί με αυτές. Έχουν αναφερθεί γενοτοξικά αποτελέσματα μερικών φαρμακευτικών [27], και ενδοκρινικές διαταράξεις από θεραπευτικές φυσικές και συνθετικές ορμόνες [28] και οι πιθανές μακροχρόνιες επιδράσεις σε μη-στοχευμένους οργανισμούς είναι άγνωστες. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οικοτοξικές δοκιμές για τοξικότητα 5

6 των φαρμακευτικών έγιναν πρώτα από την οδηγία 92/18 EEC και το αντίστοιχο Note for Guidance [29] για τα φαρμακευτικά. Σύμφωνα με την οδηγία 2001/83/EC, μια αίτηση για ένα νέο ιατρικό προϊόν για θεραπεία των ανθρώπων πρέπει να συνοδεύεται από ένα περιβαλλοντικό ρίσκο [30]. Το Food and Drug Administration (FDA) συγκεντρώνει αιτήσεις για να προβάλλει ένα περιβαλλοντικό ρίσκο εάν το ενεργό συστατικό αναμένεται να εισαχθεί στο υδάτινο περιβάλλον σε συγκεντρώσεις >1μg/L [31]. Για τα φαρμακευτικά η περιβαλλοντική άδεια έχει δοθεί από το 1980 [32]. Πολλά φαρμακευτικά μεταφερόμενα στο ανθρώπινο σώμα καταλήγουν ν απελευθευρώνονται σε σημαντικές ποσότητες πολλοί μεταβολίτες στο υδάτινο περιβάλλον. Για το ibuprofen, για παράδειγμα, οι μεταβολίτες περιλαμβάνουν υδροξύ και carboxy-ibuprofen, ενώ για το clofibric acid οι μεταβολίτες είναι τα clofibrate και etofibrate [12]. Αυτοί οι μεταβολίτες μπορούν να περάσουν στα επεξεργασμένα απόβλητα χωρίς να συγκρατηθούν στη μονάδα επεξεργασίας [33]. Τα φαρμακευτικά μπορούν ν αποσυντεθούν μέσω βιοτικών [34] και αβιοτικών διαδικασιών, όπως υδρόλυση και φωτόλυση[35,36]. Τα παραπροϊόντα της αποσύνθεσης έχουν επίσης συγκεντρώσει το ενδιαφέρον και την προσοχή των επιστημόνων, διότι ίσως έχουν τοξικότητα ίδια ή υψηλότερη από τα αρχικά στοιχεία [37,38]. 6

7 2. Πηγές και παρουσία των φαρμακευτικών στο περιβάλλον Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγάλη αύξηση στην κατανάλωση φαρμάκων. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση περίπου 3000 διαφορετικές φαρμακευτικές ουσίες χρησιμοποιούνται στην ιατρική, όπως τα αντιφλεγμονώδη, τα αναλγητικά φάρμακα, τα αντισυλληπτικά, τα αντιβιοτικά, τους β-αναστολείς, τα αντιθρομβωτικά, τα αντιεπιληπτικά, κ.λ.π. Αντιβιοτικά και αντιφλεγμονώδη χρησιμοποιούνται στην κτηνιατρική σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μερικά φαρμακευτικά προϊόντα σε χώρες όπως η Αγγλία, η Γερμανία και η Αυστρία χρησιμοποιούνται σε ποσότητες μεγαλύτερες των 100 τόννων κατ έτος [39-42]. Μη-στεροειδή φαρμακευτικά όπως ακετυλσαλικυκλικό οξύ (836 τόννοι στην Γερμανία το 2001 ), παρακεταμόλη (622 τόννοι στην Γερμανία το 2001 ), ibuprofen (345 τόννοι στην Γερμανία το 2001 ), naproxen (για παράδειγμα 35 τόννοι στην Αγγλία το 2000 ), και dictofenae (86 τόννοι στην Γερμανία το 2001 ), το αντιδιαβητικό metformin (για παράδειγμα 517 τόννοι στην Γερμανία το 2001 ), και το αντιεπιληπτικό carbamazepine (για παράδειγμα 88 τόννοι στην Γερμανία το 2001 ) είναι μερικά από τα ευρέως χρησιμοποιούμενα φαρμακευτικά [11]. Όπως φαίνεται στην Εικόνα 1, τα φαρμακευτικά και οι μεταβολίτες τους μπορεί να εισαχθούν κυρίως στο περιβάλλον με την αποβολή των αποβλήτων. Εξαιτίας της ελλιπούς επεξεργασίας των αποβλήτων, τα υπολείμματα πολλών τοξικών οργανικών στοιχείων, συμπεριλαμβανομένων και των φαρμακευτικών προϊόντων επίσης βρίσκονται στα επιφανειακά νερά [11, 39, ]. Αστικά και νοσοκομειακά απόβλητα είναι από τις πιο σημαντικές πηγές των ανθρώπινων φαρμακευτικών ουσιών [47]. 7

8 Εικόνα 1. Πηγές φαρμακευτικών στο περιβάλλον (Nikolaou et al., 2007) [48] Σήμερα ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν φαρμακευτικά, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν διαρκώς αυξανόμενη τάση, ιδιαίτερα στις αναπτυγμένες χώρες και να συσσωρεύονται σε μεγάλες συγκεντρώσεις σε επεξεργασμένα απόβλητα και επιφανειακά νερά, που αποτελούν τους τελικούς αποδέκτες των φαρμακευτικών ουσιών, πράγμα που δείχνει ότι η παρούσα τεχνολογία είναι ακατάλληλη και ανεπαρκής για την πλήρη αποδόμηση και απομάκρυνσή τους. Η εκτίμηση των υπολειμματικών συγκεντρώσεων ακολουθεί ευρύ φάσμα τιμών από ng/l έως μg/l. Οι ουσίες με τη μεγαλύτερη συχνότητα χρήσης είναι οι carbamazepine (αντιεπιληπτικό), fluoxetine (αντικαταθλιπτικό), diclofenae (μη στεροειδές αντιφλεγμονώδες), clofibric acid (λιπο-ρυθμιστικό), κ.ά. Οι τιμές των υπολειμματικών συγκεντρώσεων των ουσιών είναι χαμηλές, ωστόσο η διαρκής και σταθερή απόρριψη τους στα υδάτινα συστήματα προκαλεί επιπτώσεις που συνδέονται με χρόνια έκθεση των οργανισμών. Επίσης, στο περιβάλλον, οι ουσίες απορρίπτονται ως μίγματα, οπότε προκύπτουν επιπτώσεις από τη συνδυασμένη χρήση των ουσιών. Οι περισσότερες χημικές ουσίες άμεσα ή έμμεσα καταλήγουν στα υδάτινα οικοσυστήματα. Δεδομένου ότι το νερό καλύπτει το 71% της επιφάνειας της γης και έχει μια μεγάλη ποικιλία φυτών και ζώων να διαβιούν σε αυτό, η τοξικολογική αξιολόγηση των επιπτώσεων των σύνθετων και μη χημικών ουσιών είναι ουσιαστικής σημασίας για την ανθρωπότητα. Στη βιβλιογραφία 8

9 υπάρχουν έρευνες που ασχολούνται με την αξιολόγηση των εν δυνάμει κινδύνων στους οργανισμούς από τις χημικές ουσίες. Οι δοκιμές τοξικότητας χρησιμεύουν στην εκτίμηση των επιπτώσεων των χημικών μιγμάτων σε διάφορους οργανισμούς. Για τα υδάτινα οικοσυστήματα οι κυριότερες κατηγορίες υπό μελέτη είναι τα υδρόβια φυτά, τα μικροφύκη, τα οστρακόδερμα, τα βακτήρια και τα ψάρια. Tα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει μικρές συγκεντρώσεις φαρμακευτικών ουσιών στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα και στο πόσιμο νερό [49]. Οι παραπάνω φαρμακευτικές ουσίες χρησιμοποιούνται για την θεραπεία των ασθενειών στους ανθρώπους και στα ζώα. Οι πληροφορίες για τις φαρμακευτικές ουσίες μετά τη λήψη τους από τον ασθενή δείχνουν ότι απεκκρίνονται μέσω του ήπατος ή και των νεφρών, είτε στη μητρική τους μορφή είτε με την μορφή μεταβολιτών [50]. Οι φαρμακευτικές ουσίες μεταφέρονται στα υδάτινα συστήματα κύρια με την απόρριψη των υγρών αποβλήτων των Μονάδων Επεξεργασίας Υγρών Αποβλήτων (Μ.Ε.Λ.), όπου τελικά καταλήγουν τα οικιακά λύματα (Εικόνα 1). Επιπρόσθετη πηγή φαρμακευτικών ουσιών στα αστικά λύματα είναι η μη σωστή τελική διάθεσης των αχρησιμοποίητων ή ληγμένων φαρμάκων (η οποία δεν είναι σύμφωνη με τις οδηγίες που δίνονται από τις εταιρίες φαρμάκων) [51]. Επίσης οι φαρμακευτικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την θεραπεία των ζώων, αλλά και για τις υδατοκαλλιέργειες, όπου η μεταφορά στα υδάτινα συστήματα γίνεται άμεσα στην πρώτη περίπτωση (ιχθυοκαλλιέργειες), ενώ στην άλλη περίπτωση μέσω των επιφανειακών απορροών [52]. Άλλη πηγή ρύπανσης των υδάτινων συστημάτων από φαρμακευτικές ουσίες είναι και η έκπλυση ανενεργού ιλύος από τις Μ.Ε.Λ., που χρησιμοποιείται για λιπάνσεις καλλιεργούμενων εκτάσεων. Αυτό συμβαίνει για δύο κυρίως λόγους 1) δεν επιτυγχάνεται πλήρης αποδόμηση των ουσιών κατά τη δευτεροβάθμια επεξεργασία και 2) στις Μ.Ε.Λ. δεν περιλαμβάνονται στάδια για την απομάκρυνση τέτοιων προϊόντων. Άρα, η επεξεργασία που έγινε είναι αναποτελεσματική και όλες αυτές οι ουσίες καταλήγουν αυτούσιες στο υδάτινο περιβάλλον. Επίσης, ως πηγή των φαρμακευτικών ουσιών θεωρούνται τα υγρά και τα στερεά απόβλητα από τις εγκαταστάσεις συναφών βιομηχανιών. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία οι οδοί των φαρμακευτικών ουσιών στο περιβάλλον χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τις οδούς που αποτελούν σημειακές πηγές, όπως για παράδειγμα τα απόβλητα των Μ.Ε.Λ. και των εργοστασίων παραγωγής φαρμακευτικών προϊόντων. Η 9

10 δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει αυτές των μη σημειακών πηγών, όπως για παράδειγμα η έκπλυση των ουσιών από τα κόπρανα στις λεκάνες απορροής. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία προκύπτει ότι είδη φαρμακευτικών ουσιών και των προϊόντων μεταβολισμού τους έχουν ανιχνευθεί σε λύματα, ποταμούς, κλειστές θάλασσες, σε υπόγεια ύδατα, καθώς και στο πόσιμο νερό [53-55]. Οι αναφορές προέρχονται από διάφορες περιοχές της Ευρώπης, της Αμερικής και της Ασίας. Τα επίπεδα των συγκεντρώσεων των φαρμακευτικών ουσιών στο υδάτινο περιβάλλον είναι σε τάξη μεγέθους μέρη ανά δισεκατομμύριο (ppb), όπου 1 ppb αντιστοιχεί σε 1 ng/l. Τα κύρια φαρμακευτικά προϊόντα που ερευνήθηκαν σε περιβαλλοντικά δείγματα βρίσκονται στον πίνακα 1. Αέρια χρωματογραφίαφασματογραφία μάζας (GC-MS) και Υγρή Χρωματογραφία-Φασματογραφία Μάζας (LC-MS ή LC-MS-MS) είναι οι πιο συνήθεις τεχνικές για τον προσδιορισμό τους. Η περισσότερη επιστημονική προσοχή επικεντρώθηκε στα φαρμακευτικά που συναντώνται στο περιβάλλον και αυτό φαίνεται από τον αυξανόμενο αριθμό αναφορών για φαρμακευτικά που ανιχνεύθηκαν σε διάφορα περιβαλλοντικά δείγματα όπως θαλασσινού νερού, νερού ποταμών, και αποβλήτων [14,56-64]. Για την παρουσία φαρμακευτικών έγινε αναφορά από τους Garrison et al., το 1976, για πρώτη φορά και ανίχνευσαν clofibric acid σε απόβλητα στις Ηνωμένες Πολιτείες σε συγκεντρώσεις από 0.8 μg έως 2 μg/l [11]. Eπίσης, το 1981 ανιχνεύθηκαν φαρμακευτικά στοιχεία στην Αγγλία σε νερά ποταμών [65],αλλά και σε απόβλητα στον Καναδά το 1986 ανιχνεύθηκαν ibuprofen και naproxen [66]. Στο βόρειο Οντάριο του Καναδά, κατά τη διάρεια μελέτης της γεωγραφικής κατανομής των φαρμακευτικών προϊόντων, βρέθηκαν από τα 28 φαρμακευτικά που εξετάστηκαν τα 14. Μετρήσεις στις συγκεντρώσεις των 5 πιο συχνά συναντώμενων φαρμακευτικών περιείχαν διακυμάνσεις μεταξύ Μαΐου και Νοεμβρίου για το έτος 2003 σε δείγματα λαμβανόμενα για όλες τις εποχές, εξαρτώμενα από την φύση των φαρμακευτικών και τον ρυθμό ροής του ποταμού. Διαφορές στις συγκεντρώσεις των ιόντων προερχομένων από αγροτικές απορροές, για παράδειγμα νιτρικά και φωσφορικά, δεν αποδείχτηκε να είναι χρήσιμοι δείκτες των αλλαγών στις συγκεντρώσεις φαρμακευτικών (p>0.4 ), αν και υπήρχε μια σημαντική συσχέτιση μεταξύ των συγκεντρώσεων του διαλυμένου ανόργανου άνθρακα, του manensin και του carbamazepine (p<0.013). Έρευνες πάνω στην κατανομή των συγκεντρώσεων των τριών πιο κύριων φαρμακευτικών που εντοπίζονται, έδειξε να είναι κανονική, πράγμα που σημαίνει ότι είναι χρήσιμη για τον υπολογισμό των περιβαλλοντικών συγκεντρώσεων. 10

11 Τριάντα δύο φαρμακευτικά από διαφορετικές κατηγορίες έχουν βρεθεί στη Γερμανία κυρίως σε θαλάσσια απόβλητα και ποτάμια [67-71]. Αντιφλεγμονώδη (salicyclic acid, diclofenae, ibuprofen, indometacine, naproxen,και phenazone), ρυθμιστές λιπιδίων (bezafibrate, gemfibrozil, clofibric acid, fenofibric acid), betablockers (metoprolol, propanolol ), και carbamazepine ανιχνεύτηκαν σε ποτάμια σε χαμηλή συγκέντρωση (ng/l) [72-78]. Diclofenae, ibuprofen, carbamazepine, ποικιλία αντιβιοτικών, και ρυθμιστών λιπιδίων εντοπίστηκαν στον ποταμό Elbe (διακύμανση από ng/l ) [72]. Ibuprofen, ketoprofen, naproxen, diclofenae, atenolol, metoprolol, propranolol, trimetoprim, sulfametoxazole, carbamazepine, και gemfibrozil ανιχνεύθηκαν στον Hoje ποταμό στην Σουηδία με ανώτατες συγκεντρώσεις μεταξύ 0.12 έως 2.2 μg/l [73]. Atenolol, bezafibrate, furosemide, ranitidine, clofibric acid, και diazepam εντοπίστηκαν στους ποταμούς Po και Lambro, στην Ιταλία [59]. Στην Ρουμανία στον ποταμό Somes, παρατηρήθηκαν 15 φαρμακευτικές ενώσεις σε συγκεντρώσεις που κυμαίνονταν από 30 ng/l σε 10 μg/l. Caffeine και acetylaminophenazone βρέθηκαν σε συγκεντρώσεις μεταξύ 300 και ng/l και pentaoxifilline, ibuprofen, formylaminophenazone, p-chlorophenyl sulfone, N,N-bis(3,3-dimethyl-2-oxetanyl)-3,3-dimethyl-2-oxetanamine μεταξύ 100 και 300 ng/l. Τα επίπεδα των aspirin, triclosan, carbamazepine, codeine, diazepam, και cyclophosphamide ήταν κάτω από 100 ng/l [39]. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, 95 μικρορυπαντές συμπεριλαμβανομένων steroids, caffeine, triclosan, antibiotics βρέθηκαν σε δείγματα από 139 περιοχές [8]. Carbamazepine ανιχνεύθηκε σε 44 ποτάμια που διέσχιζαν τις Ηνωμένες Πολιτείες (κατά μέσο όρο 60 ng/l στο νερό και 4.2 ng/mg στο ίζημα) [74]. Σε μελέτη στην Αγγλία ανιχνεύτηκε propranolol (μέσο επίπεδο 76 ng/l ) σε όλα τα θαλάσσια απόβλητα, ενώ diclofenae (μέσο όρο 424 ng/l ) βρέθηκε στο 86%, ibuprofen (μέσο όρο 3086 ng/l ), σε 84%,mefenamic acid (μέσο όρο 133 ng/ L) σε 81%, dextropropoxyphene (μέσο όρο 195 ng/ L) σε 74%, και trimethoprim (μέσο όρο 70 ng/ L) σε 65% των δειγμάτων [75]. Στις εκβολές του ποταμού Tyne, Αγγλία, οι συγκεντρώσεις των φαρμακευτικών (acetylsulfamethoxazole, clofibric acid, clotrimazole, dextropropoxyphene, diclofenae, erythromycin, ibuprofen, mefenamic acid, paracetamol, propranolol, sulfamethoxazole, tamoxifen, και trimethoprim) κυμαίνονταν από 4 έως 2370 ng/ L [76] Στη Βόρειο θάλασσα, μέγιστες συγκεντρώσεις του clofibric acid, και caffeine ήταν 1.3 και 16 ng/l, αντίστοιχα [13]. 11

12 Στην Νορβηγία, ανάλυση δειγμάτων επεξεργασμένων αποβλήτων και θαλάσσιου νερού έδειξε την παρουσία των φαρμακευτικών caffeine ( μg/l και 7-87 ng/l, αντίστοιχα), triclosan ( μg/l ), ibuprofen και οι κυρίαρχοι μεταβολίτες του hydroxyl και carboxyibuprofen ( μg/l και < 7.7 ng/l (LOQ)). Σε μια μελέτη στο Νέο Μεξικό αντιβιοτικά όπως sulfamethoxazole, trimethoprim, ciprofloxacin, ofloxacin (μεγαλύτερο των 35,500 ng/l), lincomycin, και penicillin G ανιχνεύθηκαν σε νοσοκομειακά απόβλητα καθώς και ofloxacin και lincomycin (700 και ng/l) Στην ίδια έρευνα, sulfamethoxazole, trimethoprim, ciprofloxacine και ofloxacin ανιχνεύθηκαν σε αστικά λύματα (110 έως 470 ng/l). Μόνο sulfamethoxazole (300 ng/l) ανιχνεύτηκε σε επεξεργασμένα λύματα [77]. Κατάλοιπα των τριών φαρμακευτικών της κατηγορίας phenazone αναγνωρίστηκαν σε ανάλυση ρουτίνας σε δείγματα υπόγειου νερού από επιλεγμένες περιοχές στη νοτιοδυτική districts του Βερολίνου, στη Γερμανία. Phenazone, propiphenazone και dimethylaminophenazone έχουν ανιχνευθεί σε μερικά υπόγεια νερά σε συγκεντρώσεις μεγαλύτερες των χαμηλών επιπέδων μg/l.τρείς phenazone-type μεταβολίτες, 1-acetyl-1-methyl-2-dimethyeoxamide acid- (N -methyl-n-phenyl) hydrazine αναγνωρίστηκαν επίσης στα δείγματα υπόγειου ύδατος. Ο μεταβολίτης AMDOPH (dimethylaminophezone) βρέθηκε σε συγκεντρώσεις 0.9 μg/l πόσιμου νερού. Δείγματα από 27 ποταμούς στην Κολωνία (Γερμανία), περιείχαν ποσότητες gemfibrocil, ένα ρυθμιστή λιπιδίων, clofibric acid, και τους μεταβολίτες του (clofibrate, etofibrate, etofyllinclofibrate), αντιρευματικά (diclofenae, ibuprofen, ketoprofen, indomethacin, fenoprofen), και sarkosin-n-(phenylsulfonyl) (sps), ένας μεταβολίτης του corrosion-inhibiting agent. Τα δείγματα ύδατος επίσης ερευνήθηκαν για μερικούς από τους κύριους μεταβολίτες του ibuprofen, 2-[4- (2-hydroxy-2-methylpropyl) phenyl] propionic acid (hydroxyibuprofen) και 2-[4- (2-carboxy-propyl) phenyl] propionic acid (carboxyibuprofen), τα οποία αποβάλλονται μετά από πόση. Το πιο συχνά απαντώμενο στοιχείο ήταν το sps το οποίο ήταν μόνο σε νερά με φυσικά περιβάλλοντα. Diclofenae ανιχνεύθηκε σε 10 από τα 27 δείγματα ύδατος, σε συγκεντρώσεις μεγαλύτερες των 15 μg/l. Σε αντίθεση, κανένα από τα φαρμακευτικά που ερευνήθηκαν δεν βρέθηκε σε οκτώ δείγματα πόσιμου νερού που πάρθηκαν από την Κολωνία και τα περιβάλλοντα της [78]. Στην νότια Κορέα, iopromide, naproxen, carbamazepine, και caffeine παρατηρήθηκαν αρκετά συχνά σε επιφανειακά νερά και εκροές υγρών αποβλήτων. Οι αναλύσεις δείχνουν ότι στις υψηλότερες συγκεντρώσεις ήταν το iopromide, sulfamethoxazole, και carbamazepine. Οι πρωταρχικές estrogen hormones 17a-ethynylestradiol και 17β-estradiol σπάνια ανιχνεύονταν ενώ estrone ανιχνευόταν και στα επιφανειακά νερά και στις εκροές μονάδων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων. 12

13 Από τα παραπάνω στοιχεία γίνεται φανερό ότι όλο και περισσότερες περιβαλλοντικές αναλύσεις πραγματοποιούνται για τις κατηγορίες των φαρμακευτικών, και όλο και πιο έντονα φαίνεται η παρουσία τους σε υδατικά δείγματα παγκοσμίως. H ποσότητα κατανάλωσης των φαρμακευτικών ουσιών είναι προφανές ότι θα επηρεάζει και την συγκέντρωσή τους στο περιβάλλον. Όμως εκτός από την συγκέντρωση της ουσίας σημαντικό ρόλο παίζει και η τύχη και η σταθερότητα της. Άρα, για τις ουσίες που παρουσιάζουν ιδιαίτερο περιβαλλοντικό ενδιαφέρον, θα πρέπει να εξετάζονται οι διεργασίες που τις επηρεάζουν στο περιβάλλον, όπως η βιοαποδόμηση, η υδρόλυση, η φωτόλυση και η βιοσυσσώρευσή τους. Οι διεργασίες αυτές εξετάζονται στο επόμενο κεφάλαιο αυτής της εργασίας. 13

14 3. Διεργασίες που επηρεάζουν την τύχη των φαρμακευτικών στο περιβάλλον 3.1.Βιοαποδόμηση (αερόβια ή αναερόβια) Η αερόβια και η αναερόβια βιοαποδόμηση έχουν αναφερθεί ως οι κυριότερες διαδικασίες για μετακινούμενα φαρμακευτικά προϊόντα από την διαλυτή φάση, η μετακινούμενη ποσότητα αυξάνεται με τον υδραυλικό χρόνο παραμονής και με την ηλικία της ιλύος σε συστήματα ενεργού ιλύος. Για παράδειγμα, το diclofenae έχει δειχτεί να βιοαποδομείται σημαντικά μόνο όταν ο χρόνος παραμονής της ιλύος ήταν τουλάχιστον 8 ημέρες. Το ουδέτερο φαρμακευτικό carbamazepine βιοαποδομείται λιγότερο από 10%. Περιστασιακά, παράγωγα των φαρμακευτικών ενδέχεται να αντιδρούν μεταξύ τους στις μονάδες ενεργού ιλύος και να σχηματίζουν ξανά την αρχική ένωση: αυτό έχει παρατηρηθεί για το estradiol και για την 17a-ethinylestradiol [11]. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει μερική διάσπαση μερικών φαρμακευτικών, για παράδειγμα carbamazepine, atenolol, metoprolol, trimethoprim, ή diclofenae (διάσπαση <10%) και 10-39% για diclofenae) [17]. Μερικά φαρμακευτικά ίσως απελευθερώνονται σε μια τροποποιημένη μορφή: για παράδειγμα, περισσότερο από 90% του ibuprofen μετατρέπεται σε υδροξυ και carboxy παράγωγα. Σαν αποτέλεσμα, υπολείμματα ή προϊόντα μετατροπής των φαρμακευτικών ανιχνεύονται σε εκροές Μ.Ε.Λ. [17,53,68]. Αυτό είναι σημαντικό επειδή τα παράγωγα μπορεί αργότερα να αντιδράσουν παράγοντας την αρχική ουσία, οπότε αυτό είναι μια έμμεση πρόσθετη πηγή απελευθέρωσης της ουσίας στο περιβάλλον [66]. 3.2.Υδρόλυση Αβιοτική μετατροπή φαρμακευτικών προϊόντων σε επιφανειακό νερό ή υγρά απόβλητα μπορεί να συμβεί από υδρόλυση και φωτόλυση. Επειδή, τα φαρμακευτικά είναι συνήθως ανθεκτικά στην υδρόλυση, η έκταση της αντίδρασης μπορεί να θεωρηθεί αμελητέα, οπότε η άμεση και έμμεση φωτόλυση είναι ο κύριος τρόπος για την αβιοτική μετατροπή τους σε επιφανειακά νερά. 3.3.Φωτόλυση Άμεση φωτόλυση των χημικών ειδών προκαλείται από άμεση απορρόφηση της ηλιακής ακτινοβολίας ενώ έμμεση φωτόλυση περιλαμβάνει φυσικούς 14

15 φωτοευαισθητοποιητές, για παράδειγμα νάτριο και χουμικά οξέα. Κάτω από την δράση της ηλιακής ακτινοβολίας, αυτά τα φυσικά υπάρχοντα συστατικά μπορούν να παράγουν ισχυρά οξειδωτικά είδη, για παράδειγμα όπως ρίζες υδροξυλίου. Άμεση και έμμεση φωτόλυση πολλών φαρμακευτικών έχει δειχτεί από εργαστηριακά πειράματα. Η ανθεκτικότητα στην αβιοτική φωτοαποδόμηση των έξι φαρμακευτικών (carbamazepine, diclofenae, clofibric acid, ofloxacin sulfamethoxazole και propanolol) σε εκροές Μ.Ε.Λ. εκτιμήθηκαν με την έκθεσή τους σε ηλιακή ακτινοβολία σε γεωγραφικό πλάτος 40 μοίρες Βόρεια κατά την διάρκεια Άνοιξης και Καλοκαιριού. Σε απεσταγμένο νερό για την carbamazepine και το clofibric acid είχαν υπολογιστεί ημιζωές 100 ημερών το ανώτερο στα μεγαλύτερα πλάτη (50 μοίρες Βόρεια) τον Χειμώνα, ενώ κάτω από τις ίδιες συνθήκες τα φαρμακευτικά sulfamethoxazole, diclofenae, ofloxacin, και propanolol έδειξαν ραγδαία αποσύνθεση με ημιζωές των 2.4,6.0,10.6, και 16.8 ημερών, αντίστοιχα. Εκτός του propanolol, η παρουσία νιτρικών ιόντων σε υδατικά διαλύματα είχε ως αποτέλεσμα μείωση του χρόνου ημιζωής. Η παρουσία χουμικών οξέων ενεργούσε σαν φίλτρο για τα carbamazepine και diclofenae, και σαν φωτοευαισθητοποιητής για τα sulfamethoxazole, clofibric acid, ofloxacin, και propanolol [37]. Σε μια πρόσφατη μελέτη στον prednisore [79] αποδείχτηκε ότι έπειτα από επτά ώρες έκθεσης σε έναν ηλιακό προσομοιωτή, 60% του prednisore μετατράπηκε σε επτά φωτοπροϊόντα. Τεστ ακρίβειας και χρόνου των επιδράσεων του παρόντος στοιχείου και των φωτοπαραγώγων του σε μια ποικιλία ειδών του φρέσκου νερού αποκαλύφθηκε ότι μερικά από τα φωτοπροϊόντα ήταν σταθερά και περισσότερο τοξικά από το αρχικό φάρμακο. Οι Doll και Frimmel [38] ερεύνησαν την φωτοαποδόμηση του clofibric acid, του iomeprol iodinated x-ray contrast media, και του carbamazepine σε πειράματα με προσομοιωμένη UV ακτινοβολία. Το carbamazepine απορρόφησε την περισσότερη από την εισερχόμενη ακτινοβολία (προσομοιωμένη ή φυσική ακτινοβολία), σε αντίθεση με τ άλλα δοκιμασμένα φαρμακευτικά, αλλά είχαν το χαμηλότερο δείκτη διάσπασης. Η ακτινοβόληση του carbamazepine οδήγησε στον σχηματισμό των προϊόντων διάσπασης. Το Clofibric acid απορρόφησε λίγη από την εισερχόμενη ακτινοβολία (ηλίου ή ηλιακού προσομοιωτή αλλά αποσυντίθεται σε ενδιάμεσα 4-chlorophenol, hydroquinone, p-benzoquinone, και phenol. Αποσύνθεση των iodinated contrast agents επίσης συνέβαινε σε προσομοιωμένη ηλιακή ακτινοβολία, και φαινόταν από εισερχόμενες συγκεντρώσεις ιωδίου και μειωμένες συγκεντρώσεις AOI (absorbable organic iodinated compounds) κατά τη διάρκεια της αποσύνθεσης των iomeprols, νέα ενδιάμεσα σχηματίστηκαν. Σε μια πρόσφατη έρευνα εξετάστηκε η φωτοαποδόμηση του furosemide χρησιμοποιώντας έναν ηλιακό προσομοιωτή [80]: τα αποτελέσματα έδειξαν αποδόμηση. 15

16 3.4.Βιοσυσσώρευση Η πληροφορία σχετικά με την βιοσυσσώρευση των φαρμακευτικών στους οργανισμούς ή τις τροφικές αλυσίδες είναι ακόμη περιορισμένη. Για το Diclofenac έχει αναφερθεί βιοσυσσώρευση [21]: οι βιοσυγκεντρωτικοί τομείς του ήταν στο συκώτι του ψαριού και στο νεφρό [81]. Fluoxetine, sertraline, norfluoxetine, και desmethylsertraline ανιχνεύτηκαν επίσης σε ψάρι [82]. 16

17 4. Μεθοδολογίες προσδιορισμού φαρμακευτικών ουσιών σε δείγματα νερού 4.1. Αέρια Χρωματογραφία Χρησιμοποιείται για να βοηθήσει στην ανάλυση πτητικών οργανικών ουσιών. Γίνεται θέρμανση του μίγματος και οι ουσίες που περιέχονται σε αυτό εξατμίζονται ανάλογα με το σημείο βρασμού τους. Ως κινητή φάση χρησιμοποιείται ένα αέριο (π.χ. Η2, Ηe, Ar, N2) αδρανές ως προς τις ουσίες που αναλύονται και υψηλής καθαρότητας. Η οργανολογία της αέριας χρωματογραφίας ακολουθεί την εξής σειρά: Εισαγωγέας δείγματος-στήλη-ανιχνευτής Όπως φαίνεται στην ακόλουθη εικόνα: Εικόνα 2. Σχηματική απεικόνιση συστήματος αέριας χρωματογραφίας (Πηγή: ) 17

18 Αέρια χρωματογραφία-εισαγωγή δείγματος. Γίνεται με τους παρακάτω τρόπους: Με σύριγγα. Υπάρχουν δύο είδη σύριγγας χειρός και αυτόματη. Με βαλβίδα δείγματος. Ανάλυση στατικού μετώπου(headspace).το δοχείο με το δείγμα θερμαίνεται, αέριο και υγρό έρχονται σε ισορροπία (σταθερά Henry), ύστερα γίνεται δειγματοληψία από την αέρια φάση πάνω από το υγρό. Τεχνική εκδίωξης και συμπύκνωσης ή ανάλυση δυναμικού μετώπου(purge and Trap): Διοχέτευση αερίου μέσα στο δείγμα,συμπύκνωση σε ειδική παγίδα. Το επόμενο μέρος της οργανολογίας αποτελείται από την στήλη, η οποία μπορεί να είναι μεταλλική ή γυάλινη γεμάτη με στατική φάση. Επίσης, μπορεί να είναι κενή επικαλυμμένη με υγρό. Η στήλη έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, που είναι: 1)η μορφή της στήλης, 2) το συνολικό μήκος της στήλης και 3)η εσωτερική διάμετρος της στήλης. Το τελευταίο μέρος είναι ο ανιχνευτής, που ανήκει σε μια από τις παρακάτω κατηγορίες: Ιονισμού φλόγας (Flame Ionization Detector, FID). Το ηλεκτρικό ρεύμα αυξάνει με την καύση της ουσίας. Θερμικής αγωγιμότητας (Thermal Conductivity Detector, TCD). Η αγωγιμότητα της κινητής φάσης μειώνεται παρουσία της ουσίας. Σύλληψης ηλεκτρονίων (Electron Capture Detector, ECD). Το ηλεκτρικό ρεύμα μειώνεται λόγω της ουσίας. Φασματογράφος Μάζας (Mass spectrometer,ms) 4.2. Υγρή Χρωματογραφία Η υγρή χρωματογραφία χρησιμοποιείται για την ανάλυση οργανικών και ιόντων. Η κινητή φάση είναι ένα υγρό που επιλέγεται ανάλογα με την ουσία που θέλουμε να μετρήσουμε: Οργανικός διαλύτης (ακετόνη,εξάνιο κλπ) για ανάλυση οργανικών Υπερκαθαρό νερό με ρυθμιστικές ουσίες (ανθρακικά) για ανάλυση ιόντων. Η κίνηση του υγρού (κινητής φάσης) 18

19 Βαρύτητα Αντλία (υγρή χρωματογραφία υψηλής απόδοσης, High Performance Liquid Chromatography, HPLC) Τα κατάλληλα υλικά σωληνώσεων είναι το ανοξείδωτο για οργανικά και πολυαιθυλαίνιο για ιόντα.η οργανολογία είναι η εξής : Κινητή φάση-αντλία-εισαγωγέας δείγματος-στήλη-ανιχνευτής. Η εισαγωγή δείγματος γίνεται χειροκίνητα ή αυτόματα. Προστήλη: προστασία της κυρίως στήλης. Η στήλη είναι γεμάτη με στατική φάση ως: -Υγρό που δεν αναμιγνύεται με την κινητή φάση. -Στερεό με την επικάλυψη διαφορετικής υδροφοβίας ή πολικότητας. Στατική φάση που επιτρέπει τη διέλευση ουσιών συγκεκριμένου μοριακού μεγέθους. Τα χαρακτηριστικά της στήλης είναι: 1)Είδος στατικής φάσης, 2)μήκος και 3)πλάτος. Ανιχνευτής: Υπεριώδες (UV) φωτόμετρο, φθορισμόμετρο και αγωγιμότητας. Η απόδοση εξαρτάται από: 1)την ισχύ της κινητής φάσης π.χ. ασθενής διαλύτης, καλύτερος διαχωρισμός, πιο πλατιές κορυφές, μικρότερη ευαισθησία, 2) την ταχύτητα της κινητής φάσης π.χ. μικρή, καλύτερος διαχωρισμός, πιο πλατιές κορυφές, μικρότερη ευαισθησία, μεγαλύτερος χρόνος ανάλυσης, 3) την καθαρότητα της κινητής φάσης π.χ. μικρότερη, περισσότερος θόρυβος, μικρότερη ευαισθησία και 4) το μήκος της στήλης π.χ. μακριά, καλύτερος διαχωρισμός, μεγαλύτερος χρόνος ανάλυσης. 19

20 Υδατικό δείγμα Διήθηση (οξίνιση για όξινα φαρμακευτικά) Εκχύλιση SPE, SPME, LPME, lyophilization (Cleanup) Solvent exchange, SPE cartridges Παραγωγοποίηση (online or offline) LC-MS LC-MS/MS Methylation Silylation Pentafluorobenzylation GC-MS GC-MS/MS Σχήμα 1. Σχηματική απεικόνιση της διαδικασίας ανάλυσης φαρμακευτικών ουσιών σε περιβαλλοντικά δείγματα 20

21 Πίνακας 1. Αναλυτικές μέθοδοι προσδιορισμού φαρμακευτικών ουσιών σε υδατικά δείγματα Φαρμακευτικά Στήλη/ θερμοκρασιακό πρόγραμμα Μέθοδος ανάλυσης Όρια ανίχνευσης (LOD) (ng/l) Αναφορά Diclofenac Ibuprofen Ketoprofen Indomethacine Naproxen Fenoprofen Clofibric acid Bezafibrate Gemfibrozil Etofibrate Fenofibrate Fenofibric acid Carbamazepine Pentoxifylline Diazepam Phenazone Dimethylaminophenazo ne Propyphenazone Metoprolol Propranolol DB-35 (65 C for 2 min, 30 C/min to 180 C, 5 C/min to 300 C, held for 12 min) Nucleosil C18 (Solvent A: 20 mm ammonium acetate in Milli-Q water, ph 6.8 Solvent B: 20 GC-MS Sacher et al., (2001) [4] LC-MS/MS Sacher et al., (2001) [4] 21

22 Atenolol Bisoprolol Sotalol Pindolol mm ammonium acetate in acetonitrilemethanol, 2:1 v/v) Betaxolol Salbutamol Clenbuterol Terbutaline Ifosfamide Cyclophosphamide Simvastatin Iopamidol Iopromide Iomeprol Amidotrizoic acid Sulfamethoxazole Sulfadiazine Sulfadimidine Sulfamerazine Ronidazole Nucleosil C18 (Solvent A: 2 mm ammonium formiate in Milli- Q water, ph 7.0 Solvent B: 2 mm ammonium formiate in acetonitrilemethanol, 2:1 v/v) Nucleosil C18 (Solvent A: 20 mm ammonium acetate in Milli-Q water, ph 6.8 Solvent B: 20 LC-MS/MS Sacher et al., (2001) [4] LC-MS/MS Sacher et al., (2001) [4] 22

23 Metronidazole Furazolidone Trimethoprim Dapsone mm ammonium acetate in acetonitrilemethanol, 2:1 v/v) Chloramphenicol Virginiamycin Oleandomycin Erythromycin Anhydro-erythromycin Roxithromycin Clarithromycin Spiramycin Tylosin Nucleosil C18 (Solvent A: 20 mm ammonium acetate in Milli-Q water, ph 6.8 Solvent B: 20 mm ammonium acetate in acetonitrilemethanol, 2:1 v/v) LC-MS/MS Sacher et al., (2001) [4] Amoxicillin Oxacillin Cloxacillin Dicloxacillin Nafcillin Penicillin G Penicillin V Gemfibrocil Clofibric acid Nucleosil C18 (Solvent A: 2 mm ammonium formiate in Milli- Q water, ph 7.0 Solvent B: 2 mm ammonium formiate in acetonitrilemethanol, 2:1 v/v) HP Ultra-2 (50 o C for 1 min, LC-MS/MS Sacher et al., (2001) [4] GC-MS 3-12 Jux et al., (2002) 23

24 Clofibrat Etofibrat Etofyllinclofibrat Diclofenac Ibuprofen Ketoprofen Indomethacin Fenoprofen (hydroxy- and carboxyibuprofen) Sarkosin-N- (phenylsulfonyl) (SPS) 40 o C/min to 170 o C, 1 min, 4 o C/min to 250 o C, 15.6 min 40 o C/min to 280 o C, 4.3 min) [5] Ibuprofen Hydroxy-Ibuprofen Carboxy-Ibuprofen Clofibric acid Diclofenac Triclosan HP-5MS (353 K (80 C) [2 min] (7 K/min) 533 K (260 C) [10 min]) GC-MS * Weigel et al., (2004) [6] Paracetamol Ibuprofen Salbutamol Mefenamic acid Propranolol DB5MS (50 C for 7.5 min, 30 C/min to 270 C, held for 10 min) GC-MS 2-4* Bound and Voulvoulis (2006) [7] 24

25 N,N-bis(3,3-dimethyl-2- oxetanyl)-3,3-dimethyl- 2-oxetanamine Ibuprofen Aspirin Galaxolide Tonalide Cyclophosphamide Triclosan 1,1 -Sulfonylbis 4- chloro-benzene 4- Formylaminoantipyrine 4-Acetylaminoantipyrine Carbamazepine Codeine Pentoxyfylline Diazepam Ibuprofen Naproxen Ketoprofen Diclofenac Carbamazepine Clofibric acid HP5MS (90 C for 1 min, 10 C/min to 120 C, 3.5 C/min to 200 C, 5 C/min to 315 C, held for 11 min) DB5-MS (70 o C for 4 min, 10 o C/min to 300 o C, held for 4 min) GC-MS 30* Moldovan (2006) [8] GC-MS 1-8 Lin et al., (2005) [9] Ibuprofen Paracetamol HP5-MS (70 C for 2 min, GC-MS Möder et al., (2000) 25

26 Phenazone Carbamazepine Ibuprofen Paracetamol Phenazone Carbamazepine Piroxicam Ketorolac Clofibric acid Naproxen Bezafibrate Fenoprofen Ibuprofen Diclofenac Indomethacin 10 C/min to 250 C, 5 min, increased to 280 C and held for 10 min) HP5-MS (70 C for 2 min, 10 C/min to 250 C, 5 min, increased to 280 C and held for 10 min) Luna Phenyl- Hexyl (MeOH/water gradient: Solvent A: 20% MeOH Solvent B: 95% MeOH, both containing 10mM tri-nbutylamine and 0.5% acetic acid) [10] GC-MS - Möder et al., (2000) [10] LC-MS/MS Quintana et al. (2004) [11] Metoprolol Nadolol Propranolol DB5-MS (160 o C for 1 min, 10 o C/min to 290 o C, GC-MS 1-10 Huggett et al., (2003) [12] 26

27 for 10 min) Ibuprofen Naproxen Ketoprofen Tolfenamic acid Diclofenac Phenazon Clofibric acid Propyphenazone Ibuprofen Diclofenac BP5 (50 o C for 1 min, 10 o C/min to 180 o C, for 7 min, 10 o C/min to 230 o C, for 25 min, 20 o C/min to 250 o C, for 5 min) HP-5MS (100 o C for 1 min 30 o C/min to 150 o C for 1 min, 3 o C/min to 205 o C GC-MS * Rodriguez et al., (2003) [13] GC-MS Koutsouba et al., (2003) [14] 10 o C/min to 260 o C for 23 min) Carbamazepine Clofibrate Phenazone Aminopyrine RP-C6 (Solvent A: 95% H 2 O; 5% CH 3 CN; 0.1% HCOOH Solvent B: CH 3 CN; 0.1% HCOOH) LC-MS - Andreozzi et al., (2003) [15] 27

28 Clofibric acid Diclofenac Fenofibrate Fenoprofen Flurbiprofen Gemfibrozil Ibuprofen Ketoprofen Naproxen HP-5 (80 o C for 8 min, 5 o C/min to 280 o C 3 o C/min to 300 o C, held for 5 min) GC-MS - Andreozzi et al., (2003) [15] Acetylsalicylic acid Ibuprofen Ketoprofen Naproxen Bezafibrate Diclofenac-sodium salt Nova- Pak C18 (Solvent A: MeOH-Milli-Q Water 70:30, v/v, acidified with 0.2% formic acid HPLCfluorescen ce 2, ,000 Gonzalez- Barreiro et al., (2003) [16] Tolfenamic acid Solvent B: Carbamazepine 10,11- dihydrocarbamazepine Diazepam MeCN Milli-Q water 70:30, v/v or 50:50, v/v, both containing 0.2% formic acid) Sulfamethazine Sulfadiazine Sulfaguanidine Trimethoprim Oxytetracycline LiChrosphere 100 CN (Solvent A: oxalic acid HPLCdiode array (DAD) Babic et al., (2006) [17] 28

29 Enrofloxacine Penicillin G/procaine 0.01 M Solvent B: acetonitrile) Carbamazepine Diazepam BP5 (50 o C for 1 min, 10 o C/min to 180 o C, for GC-MS Carballa et al., (2004) [18] Diclofenac Ibuprofen Naproxen Roxithromycin Sulfamethoxazole Iopromide 7 min, 10 o C/min to 230 o C, for 25 min, 20 o C/min to 250 o C, for 5 min) BP5 (50 o C for 1 min, 10 o C/min to 180 o C, for 7 min, 10 o C/min to 230 o C, for 25 min, 20 o C/min to 250 o C, for 5 min) GC-MS Carballa et al., (2004) [18] Clofibric acid Bezafibrate Gemfibrocil Fenofibrate RP-18 (Solvent A: acetonitrile Solvent B: HPLCgrade water) LC-MS/MS * Hernando et al., (2004) [19] Atenolol Sotalol Metoprolol Betaxolol 29

30 Ibuprofen Salicylic acid Gemfibrozil Naproxen Ketoprofen Diclofenac Indomethacin Clofibric acid Ibuprofen Ketoprofen Mefenamic acid Diclofenac Restek Rtx-5Sil MS (70 o C for 1 min, 30 o C/min to 190 o C, 5 o C/min to 260 o C, 15 o C/min to 300 o C, held for 5 min) RTX-5 (80 o C for 1 min, 30 o C/min to 150 o C, 3.5 o C/ min to 280 o C, held for 30 min) GC-MS 10 Lee et al., (2005) [20] GC-MS 5-15 Tauxe-Würsch et al., (2005) [21] Clarithromycin Erythromycin Spiramycin Lincomycin Ciprofloxacin Ofloxacin Amoxycillin Sulfamethoxazole Oleandomycin Tilmicosin Tylosin Luna C8 (Positive ion mode: Solvent A: formic acid 0.1% in Milli-Q water, ph 2 Solvent B: acetonitrile) (Negative ion mode: Solvent A: triethylamine, LC-MS/MS * Castiglioni et al., (2005) [22] 30

31 Oxytetracycline Cyclophosphamide Methotrexate Ibuprofen ph 8, 0.05% in water Solvent B: acetonitrile) Salbutamol Atenolol Enalapril Diazepam Carbamazepine Furosemide Hydrochlorothiazide 17α-Ethinylestradiol Omeprazole Ranitidine Bezafibrate Clofibric acid Demethyl diazepam 17β-Estradiol Estrone Diclofenac Ibuprofen Ketoprofen Naproxen Carbamazepine RP-18 (Solvent A: methanol Solvent B: acetonitrile Solvent C: a 50mM HPLC-DAD HPLCfluorescen ce (confirmat ion) 3, ,000* Santos et al., (2005) [23] 31

32 Caffeine potassium dihydrogen phosphate solution) Carbamazepine Mefenamic acid Indomethacine Ibuprofen Naproxen Diclofenac Ketorolac Acetaminophen Codeine Fluoxetine Paroxetine Atenolol Propranolol Trimethoprim Metronidazole Erythromycin Ranitidine Sulfaguanidine Sulfacetamide Sulfadiazine Sulfathiazine Sulfapyridine Sulfamerazine C8 ZB-5MS (Positive ion mode: Solvent A: acetonitrile Solvent B: formic acid 0.1% in MilliQ water) (Negative ion mode: Solvent A: acetonitrile Solvent B: MilliQ Water) C18 (Solvent A: 20mM aqueous ammonium acetate, 0.1% formic acid, ph 3 LC-MS/MS Gomez et al., (2006) [24] LC-MS/MS Balakrishnan et al., (2006) [25] 32

33 Sulfamethazine Solvent B: 20mM Sulfamethoxazole Sulfadimethoxine ammonium acetate in 2:1 CH 3 CN:MeOH) Sulfasalazine Clarithromycin Erythromycin Roxithromycin Sulfamethazine RP-8 (Tetracyclines: Solvent A: 20 mmol/ l oxalic acid in water LC-MS/MS tetracycline s 50* other antibiotics 20* Hirsch et al., (1998; 1999) [26, 27] Sulfamethoxazole Trimethoprim Solvent B: acetonitrile Chloramphenicol Chlortetracyline Penicillins: Doxycycline Oxytetracyline Tetracycline Solvent A: 10 mmol/ l ammonium acetate in water Cloxacillin Dicloxacillin Solvent B: acetonitrile Methicillin Nafcillin Other antibiotics: Oxacillin Penicillin G Penicillin V Solvent A: 10 mmol/ l ammonia acetate in water Solvent B: acetonitrile) Acetylsalicylic acid HTI-5 GC-MS for Stumpf et al., 33

34 Clofibric acid Fenofibric acid Bezafibrate (50 C for 2 min, 16 C/min to 180 C, 4 C/min to sewage for surface water (1999) [28] Gemfibrozil Ibuprofen Diclofenac 290 C, held for 7 min) 1-25 for drinking water Ketoprofen Fenoprofen Indometacine Naproxen Meclofenamic acid Tolfenamic acid Carbamazepine Ibuprofen Diclofenac Ketoprofen Naproxen Clofibric acid RTX-5MS (90 o C for 1 min, 15 o C/min to 150 o C, for 15 min, 5 o C/min to 200 o C, for 5 min, 15 o C/min to 290 o C, held for 6 min) GC-MS 1-10 Ollers et al., (2001) [29] Sulfamethoxazole Acetyl-sulfamethoxazole Trimethoprim Erythromycin Paracetamol Luna C18 (mobile phase of water, methanol and 40mM ammonium LC-MS/MS Hilton and Thomas (2003) Ashton et al. (2004) Roberts and Thomas 34

35 Ibuprofen Mefenamic acid Diclofenac Clofibric acid Propranolol Dextropropoxyphene Lofepramine Tamoxifen acetate in water, adjusted to ph 5.5 by the addition of formic acid) (2006) [30,31,32] Ofloxacin Ciprofloxacin Norfloxacin Sulfamethoxazole Sulfamethazine Lincomycin RP-18e LC-MS/MS Brown et al., (2006) [33] Tylosin tartrate Oxytetracycline Penicillin G1/2- benzathine salt Penicillin V- potassium salt Trimethoprim Ibuprofen Naproxen Ketoprofen Diclofenac HP-5- MS (2 min at 100 o C, 4 o C/min to 180 o C, 10 o C/min to 230 o C, held for 20 min, 20 o C/min to 270 o C held for 7 min) GC-MS 2-6 Kosjek et al. (2005) [34] 35

36 Acetylsalicylic acid Ibuprofen Gemfibrozil Fenoprofen Naproxen Ketoprofen Diclofenac CP-SIL 8CB-MS (50 o C for 0.75 min, 20 o C/min to 120 o C, 2 o C/min to 200 o C, 9 o C/min to 290 o C, held for 10 min) GC- MS/MS Verenitch et al., (2006) [35] * δίνεται το όριο ποσοτικοποίησης (LOQ) Η αέρια χρωματογραφία (GC) έχει αναφερθεί ότι δίνει καλύτερα όρια ανίχνευσης, αλλά και η υγρή χρωματογραφία έχει μεγαλύτερη ακρίβεια για κάποιες ενώσεις. Ωστόσο στην αέρια χρωματογραφία απαιτείται παραγωγοποίηση και μερικές ενώσεις διασπώνται κατά την ανάλυση. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1, τα όρια ανίχνευσης με τη χρήση LC-MS/MS είναι ελαφρώς υψηλότερα από ότι με τη χρήση GC-MS σε πρόσφατες μελέτες. Για παράδειγμα, τα όρια ανίχνευσης για το ibuprofen και παρόμοιες φαρμακευτικές ενώσεις με χρήση LC-MS/MS ήταν ng/l [24], ενώ με το GC-MS ήταν [18] και [4]. Όμως υπάρχουν και διαφορετικά αποτελέσματα, για παράδειγμα LOD ng/l με χρήση LC-MS/MS [11], και της τάξης του mg/l με χρήση GC-MS [10]. Ωστόσο η ευκολία στην προετοιμασία του δείγματος και η μεγαλύτερη ταχύτητα ανάλυσης κάνει τη χρήση LC-MS/MS προτιμότερη για τις περιβαλλοντικές αναλύσεις. 36

37 5. Τοξικότητα φαρμακευτικών ουσιών Από τα αρχαία χρόνια πραγματοποιούνται πειράματα σε ζώα και διαπιστώνονται από αναφορές σε γραπτά Ελλήνων κατά το δεύτερο και τέταρτο αιώνα π.χ. Ο Αριστοτέλης ήταν μεταξύ των πρώτων που διεξήγαγαν έρευνες για τις συνθήκες διαβίωσης των ζώων. Τόσο τα ζώα όσο και τα φυτά, χρησιμοποιήθηκαν για την επιστήμη δίνοντας σημαντικές πληροφορίες για την ηθολογία τους, το γονιδίωμα τους, την λειτουργία των οργάνων τους κ.α. Αυτά αποτέλεσαν βάση και για την ανάπτυξη της γενετικής επιστήμης. Έτσι, αναπτύχθηκαν εμβόλια και θεραπείες για την αντιμετώπιση ασθενειών, αλλά και ο κλάδος της γενετικής γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση με την δημιουργία του πρώτου κλωνοποιημένου θηλαστικού. Αφού μελετήθηκε η φυσιολογία και η γενετική των φυτικών και ζωικών οργανισμών ακολούθησε η χρήση τους σε πειράματα δοκιμής των επιπτώσεων διάφορων εν δυνάμει τοξικών ουσιών. Τα πειράματα αυτά ονομάζονται πειράματα τοξικότητας, τοξικολογικές δοκιμές ή δοκιμές ασφαλείας. Τοξικολογία είναι ένα υβρίδιο της φυσιολογίας και της χημείας που ασχολείται με τα φαρμακευτικά, τα δηλητήρια, και άλλα τοξικά υλικά και με ποιο τρόπο οι ουσίες αυτές μπορούν να βλάψουν ή να μεταλλάξουν τα έμβια όντα και κυρίως τον άνθρωπο. Τα πειράματα γίνονται με τις δραστικές ουσίες κι έτσι γίνεται εφικτή η εκτίμηση των επιπτώσεων που προκαλούν οι διάφορες ουσίες στους οργανισμούς. Η διαδικασία αποτελεί εργαλείο για την ορθή διαχείρηση, την προστασία και την διατήρηση των υδάτινων οικοσυστημάτων. Πρώτος ο Σουηδός χημικός, το 1775, έκανε πείραμα τοξικότητας και απέδειξε ότι το αρσενικό (As) είναι δηλητήριο και αποτέλεσε αιτία για έναν ύποπτο θάνατο. Ο κλάδος της τοξικολογίας γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση τον 20 ο αιώνα βοηθώντας παράλληλα την ανάπτυξη και άλλων επιστημονικών πεδίων. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ, η κυβέρνηση μπορούσε να απαγορεύσει την κυκλοφορία ενός φαρμακευτικού προϊόντος και να προχωρήσει στην εκδίωξη της εταιρείας παραγωγού για την πώληση φαρμάκων επικίνδυνων για την ανθρώπινη υγεία. Το αμερικανικό Κογκρέσο, εξαιτίας της τραγωδίας που συνέβη το 1937, 100 θάνατοι από κατανάλωση συγκεκριμένου φαρμάκου, ψήφισε νόμους που επέβαλαν τον έλεγχο της τοξικότητας των φαρμακευτικών ουσιών προτού διατεθούν στην αγορά [83]. 37

38 Κατά την δεκαετία του 1960, ύστερα από παρόμοια τραγωδία, με συμπληρωματικές νομοθετικές διατάξεις επέβαλλαν αυστηρότερους ελέγχους για την προστασία της δημόσιας υγείας, αλλά και της προστασίας του περιβάλλοντος και κυρίως του υδάτινου. Αυτό επετεύχθει με την δημιουργία θυγατρικού προς την τοξικολογία που καλείται υδατική τοξικολογία. Ο κλάδος αυτός έχει προτεραιότητα την προστασία των υδάτων και των οργανισμών που υπάρχουν σ αυτά. Τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς συνιστάται η μελέτη της τοξικότητας των συνθετικών ουσιών (φυτοπροστατευτικά προϊόντα, φαρμακευτικές ουσίες) να γίνεται σε 3 επίπεδα καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα των βιοκοινωνιών, των τροφικών πλεγμάτων και των οικολογικών πυραμίδων. Μελετώντας αυτά τα επίπεδα δημιουργείται η ιεραρχία τους με βάση την ευαισθησία τους προς την εξεταζόμενη ουσία. Ο τεράστιος όγκος φαρμακευτικών ουσιών που κυκλοφορούν στο εμπόριο καθιστά αδύνατη την δοκιμή όλων με πειράματα τοξικότητας. Έτσι οι ερευνητές επικεντρώνονται στα φάρμακα που παρουσιάζουν αυξημένο αριθμό πωλήσεων, άρα η συχνότητα εμφάνισης και οι συγκεντρώσεις στο περιβάλλον είναι μεγάλες. Επίσης, ερευνώνται αυτές που πληρούν προϋποθέσεις που υποκρύπτουν πιθανή τοξική δράση σε υδρόβιους οργανισμούς. Για παράδειγμα, σκευάσματα που χρησιμοποιούνται σε χημειοθεραπείες και έχουν υψηλή τοξικότητα. Από τις περισσότερες φαρμακευτικές ουσίες που έχουν μελετηθεί σε πειράματα τοξικότητας αυτά που ανήκουν στις κατηγορίες αντιεπιληπτικών, αντιβιοτικών, αντιφλεγμονοδών, αναλγητικών, εντομοκτόνων, παρασιτοκτόνων αλλά και ουσίες που βρίσκονται σε καλλυντικά και προϊόντα προσωπικής φροντίδας συναντώνται οι υψηλότερες συγκεντρώσεις τοξικότητας. Τα ζώα που χρησιμοποιήθηκαν σε δοκιμές τοξικότητας φαρμάκων και άλλων εν δυνάμει τοξικών ουσιών είναι λίγα και το μεγαλύτερο μέρος των δοκιμών να περιλαμβάνει μικροφύκη, αρθρόποδα και ψάρια. Αυτοί οι οργανισμοί είναι λίγοι διότι πρέπει να πληρούν κάποιες προϋποθέσεις και κριτήρια. Για παράδειγμα πρέπει να είναι εύκολο να συγκεντρωθούν και να αναπτυχθούν σε εργαστηριακές συνθήκες. Επίσης είναι απαραίτητη η γνώση της γενετικής τους σύνθεσης και η υψηλή ευαισθησία στους διάφορους ρύπους. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ και μέχρι το 2005, ένα εκατομμύριο ζώα χρησιμοποιήθηκαν ανά έτος στην Ευρώπη σε πειράματα τοξικότητας, που αντιστοιχεί σε ποσοστό 10% του συνόλου των δοκιμών [83]. 38

39 Με βάση βιβλιογραφική ανασκόπηση και τη συχνότητα που παρουσιάζονται σε πειράματα τοξικότητας ακολουθεί η εξής σειρά: Αρθρόποδα (arthropoda)> χορδωτών (Chordata)> χλωρόφυτων (Chlorophyta)> βακτηρίων (Bacteria)> μαλακίων (Mollusca)> κνιδόζωων (Cnidarian)> τροχόζωων (rotifers)> στρεπτόφυτων (Streptophyta)> βακιλαριόφυτων ή διάτομων (Bacillariophyta) [83]. Οι συγκεντρώσεις των φαρμακευτικών ουσιών που χρησιμοποιούνται σε πειράματα τοξικότητας με διάφορους υδρόβιους οργανισμούς ποικίλουν και εξαρτώνται άμεσα από το είδος των οργανισμών με τους οποίους γίνονται τα πειράματα.οι πιο συχνά απαντώμενες φαρμακευτικές ουσίες είναι το ibuprofen και το diclofenae για την κατηγορία των μη στεροειδών αντιφλεγμονοδών φαρμάκων (NSAIDs), το propanolol για την κατηγορία των β-αναστολέων, το trimethoprim για τα αντιβιοτικά, το fluoxetine για τα αγχολυτικά (SSRI, Selective serotonin reuptake inhibitor) και το carbamazepine για τα αντιεπιληπτικά. Υπάρχουν δύο είδη πειραμάτων τοξικότητας : 1)οξείας τοξικότητας και 2)χρόνιας τοξικότητας. Τα πειράματα οξείας τοξικότητας εκθέτουν τον οργανισμό για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα σε υψηλή δόση τοξικής ουσίας, ενώ σε πειράματα χρόνιας τοξικότητας ο οργανισμός εκτίθεται σε μικρές δόσεις ουσίας και ερευνώνται οι επιπτώσεις συμπεριλαμβανομένου ενός κύκλου ζωής. Αυτό οδηγεί σε διαφορετικά τελικά σημεία τα οποία βοηθούν στην εκτίμηση της τοξικότητας μιας ουσίας. Έχει καταγραφεί ότι η χρήση των χρόνιων δοκιμών είναι μικρότερη από αυτή των δοκιμών οξείας τοξικότητας, διότι τα χρόνια πειράματα είναι χρονοβόρα απαιτούν ειδικό εξοπλισμό, οι συνθήκες ζωής οδηγούν σε θάνατο των οργανισμών που χρησιμοποιούνται στα πειράματα και η επαναληψιμότητα δεν είναι πραγματοποιήσιμη. Πρόσφατα, οι ερευνητές στρέφονται προς τις δοκιμές χρόνιας τοξικότητας, διότι οι συγκεντρώσεις των φαρμακευτικών ουσιών στους επιφανειακούς αποδέκτες είναι σχετικά χαμηλές. Έτσι, οι υδρόβιοι οργανισμοί εκτίθενται σε μικρές δόσεις των φαρμακευτικών ουσιών για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Άρα, με αυτόν τον τρόπο προκύπτει ολοκληρωμένη γνώση των επιπτώσεων της τοξικότητας των φαρμακευτικών ουσιών σε υδρόβιους οργανισμούς. Η οικοτοξικότητα των φαρμακευτικών ουσιών για να μελετηθεί πρέπει να συμπεριλάβει την απόρριψη των επεξεργασμένων αποβλήτων που αποτελούν συνήθως μίγματα ουσιών ως συνέπεια των φαρμάκων που καταναλώνονται. Αυτό μπορεί είτε να επιδρά με πολύπλοκες επιπτώσεις στους οργανισμούς 39

40 που εκτίθενται σε αυτά τα εν δυνάμει τοξικά μίγματα ή την αλληλεπίδραση των ουσιών ώστε να εξουδετερώνονται και να μην προκαλούν προβλήματα στους οργανισμούς. Είναι επίσης σημαντικό να εξετάζονται η μοίρα και η συμπεριφορά της φαρμακευτικής ουσίας γενικά στο υδάτινο περιβάλλον. Από έρευνες έχει προκύψει ότι ο χρόνος ημιζωής των φαρμακευτικών ουσιών είναι μικρός σε σχέση με άλλες χημικές συνθετικές ουσίες. Για παράδειγμα, η αντιεπιληπτική carbamazepine, έχει χρόνο ημιζωής 82 (11) ημέρες. Όμως, η χαμηλή σταθερότητα αυτών των ουσιών αντισταθμίζεται από την συνεχή αντικατάσταση τους, έτσι εξηγείται η διατήρηση της χρόνιας έκθεσης των υδρόβιων οργανισμών. Πιθανόν, οι φαρμακευτικές ουσίες να σχηματίζουν κρυσταλλικές ενώσεις με την παρουσία μιγμάτων, αλλά και με την αλληλεπίδραση με χημικές ενώσεις μέσα στο νερό, όπως το αλάτι, και η καταβύθιση τους στον πυθμένα. Άρα, είναι απαραίτητο να ερευνηθούν εκτενέστερα οι επιπτώσεις των εν λόγω κρυσταλλικών ενώσεων στους βενθικούς οργανισμούς. Προκειμένου να εκτιμηθεί η τοξικότητα μιας ουσίας γίνονται πειράματα τοξικότητας, υπό συγκεκριμένες πειραματικές συνθήκες με σκοπό την ποσοτική εκτίμηση των παρατηρούμενων επιπτώσεων με τη χρήση παραμέτρων δεικτών. Η συγκέντρωση της ουσίας που προκαλεί θνησιμότητα 50% ορίζεται ως LC50 (Lethal concentration) και είναι η εκτίμηση της τοξικότητας της ουσίας υπό τις συνθήκες που πραγματοποιείται το πείραμα τοξικότητας. Όταν μετρώνται και άλλες επιπτώσεις εκτός από την θνησιμότητα, τότε χρησιμοποιείται ο δείκτης EC50 (Effective Concentration, EC), που είναι η μέση συγκέντρωση της ουσίας που προκαλεί διαταραχή σε ποσοστό πληθυσμού 50%, όπως σε επίπεδο συμπεριφοράς, φυσιολογίας, κ.λ.π. Και για τους δυο δείκτες καθορίζεται η χρονική διάρκεια έκθεσης, που μπορεί να είναι 24h, 72h, 96h ή και παραπάνω μέρες. Άλλες παράμετροι εκτίμησης της τοξικότητας μιας ουσίας είναι και η συγκέντρωση για την οποία δεν παρατηρείται καμία επίπτωση (NOEC, no observed effect concentration), όπως και η τιμή της συγκέντρωσης για την οποία παρατηρούνται ελάχιστες επιπτώσεις (LOEC, low observed effect concentration). Στις επόμενες παραγράφους αναφέρονται ενδεικτικά αποτελέσματα τοξικότητας των φαρμακευτικών από μελέτες σε διάφορους οργανισμούς [83]. 40

ΜΙΚΡΟΡΥΠΑΝΤΕΣ: Πηγές Ποσιμου Νερού και Υπηρεσίες Ποσιμου Νερού: Απειλές, προκλησεις και προοπτική. Μάρκος Σκληβανιωτης Dr.

ΜΙΚΡΟΡΥΠΑΝΤΕΣ: Πηγές Ποσιμου Νερού και Υπηρεσίες Ποσιμου Νερού: Απειλές, προκλησεις και προοπτική. Μάρκος Σκληβανιωτης Dr. ΜΙΚΡΟΡΥΠΑΝΤΕΣ: Πηγές Ποσιμου Νερού και Υπηρεσίες Ποσιμου Νερού: Απειλές, προκλησεις και προοπτική Μάρκος Σκληβανιωτης Dr. Χημικός Μηχανικός Ταυτότητα των Μικρορυπαντών 1/ πλαίσιο Αυξανόμενη χρήση χημικών

Διαβάστε περισσότερα

Διαταραχές των βιογεωχημικών κύκλων των στοιχείων από την απελευθέρωση χημικών ουσιών στο περιβάλλον

Διαταραχές των βιογεωχημικών κύκλων των στοιχείων από την απελευθέρωση χημικών ουσιών στο περιβάλλον Διαταραχές των βιογεωχημικών κύκλων των στοιχείων από την απελευθέρωση χημικών ουσιών στο περιβάλλον Διεύθυνση Ενεργειακών, Βιομηχανικών και Χημικών Προϊόντων ΓΧΚ Δρ. Χ. Νακοπούλου Βιογεωχημικοί κύκλοι

Διαβάστε περισσότερα

TOMIXX (ΠΕΝΕΚ/0609/24)

TOMIXX (ΠΕΝΕΚ/0609/24) TOMIXX (ΠΕΝΕΚ/0609/24) Ανάπτυξη καινοτόμων μεθόδων για την εκτίμηση των επιπτώσεων πολυσύνθετων χημικών μειγμάτων στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία Ποια η υφιστάμενη κατάσταση στην Κύπρο σχετικά με

Διαβάστε περισσότερα

Οικοτοξικολογικέςαναλύσεις στα νερά

Οικοτοξικολογικέςαναλύσεις στα νερά Οικοτοξικολογικέςαναλύσεις στα νερά Αθανάσιος Κούγκολος ρ. Χηµικός µηχανικός Αναπληρωτής καθηγητής Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολή, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ 2013-2014 ΤΑΞΗ:B ΤΜΗΜΑ: Β1 ΡΥΠΑΝΣΗ- ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Η καθαριότητα και η λειτουργικότητα

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργικά Φάρμακα ΙΙΙ

Γεωργικά Φάρμακα ΙΙΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 7: Αέριος χρωματογραφία GC Ουρανία Μενκίσογλου-Σπυρούδη Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΩΝ ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΩΝ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΤΟΞΙΚΩΝ 0ΥΣΙΩΝ ΣΕ ΥΔΑΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΛΕΞΡΙΑ Ε.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΩΝ ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΩΝ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΤΟΞΙΚΩΝ 0ΥΣΙΩΝ ΣΕ ΥΔΑΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΛΕΞΡΙΑ Ε. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΩΝ ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΩΝ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΤΟΞΙΚΩΝ 0ΥΣΙΩΝ ΣΕ ΥΔΑΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΑΛΕΞΡΙΑ Ε. ΒΥΜΙΩΤΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι η μελέτη

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστηριακή άσκηση μαθήματος «Σύγχρονες Αναλυτικές Τεχνικές»

Εργαστηριακή άσκηση μαθήματος «Σύγχρονες Αναλυτικές Τεχνικές» ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Εργαστηριακή άσκηση μαθήματος «Σύγχρονες Αναλυτικές Τεχνικές» Προσδιορισμός Diuron σε θαλασσινό νερό με υγροχρωματογραφία διαδοχική φασματομετρία

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ-ΟΡΙΣΜΟΣ

ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ-ΟΡΙΣΜΟΣ Τι είναι ρύπανση: Ρύπανση μπορεί να θεωρηθεί η δυσμενής μεταβολή των φυσικοχημικών ή βιολογικών συνθηκών ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος ή/και η βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη βλάβη στην ευζωία, την ποιότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύποι. Αντίδραση βιολογικών συστημάτων σε παράγοντες αύξησης

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύποι. Αντίδραση βιολογικών συστημάτων σε παράγοντες αύξησης ΡΥΠΑΝΣΗ 91 είναι η άμεση ή έμμεση διοχέτευση από τον άνθρωπο στο υδάτινο περιβάλλον ύλης ή ενέργειας με επιβλαβή αποτελέσματα για τους οργανισμούς ( ο ορισμός της ρύπανσης από τον ΟΗΕ ) Ρύποι Φυσικοί (εκρήξεις

Διαβάστε περισσότερα

Επίκουρος Καθηγητής Π. Μελίδης

Επίκουρος Καθηγητής Π. Μελίδης Χαρακτηριστικά υγρών αποβλήτων Επίκουρος Καθηγητής Π. Μελίδης Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος Εργαστήριο Διαχείρισης και Τεχνολογίας Υγρών Αποβλήτων Τα υγρά απόβλητα μπορεί να προέλθουν από : Ανθρώπινα απόβλητα

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ

ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ Εισαγωγή ΙΣΤΟΡΙΚΉ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Ο Ρώσος βοτανολόγος M.S. Tswett χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τη χρωματογραφία για τον διαχωρισμό διαφόρων φυτικών χρωστικών με τη βοήθεια

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ. Δρ. Γ. Ε. Μηλιάδης. Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς g.miliadis@bpi.

ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ. Δρ. Γ. Ε. Μηλιάδης. Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς g.miliadis@bpi. ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ Δρ. Γ. Ε. Μηλιάδης Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς g.miliadis@bpi.gr Σχεδιασμός αναλυτικών μεθόδων: Οι παράγοντες που πρέπει να ληφθούν

Διαβάστε περισσότερα

Ποιοτική ανάλυση ιόντων 1 ο Πείραμα

Ποιοτική ανάλυση ιόντων 1 ο Πείραμα Εισαγωγή Ποιοτική ανάλυση ιόντων 1 ο Πείραμα Η ρύπανση του υδροφόρου ορίζοντα και των εδαφών από βιομηχανικά απόβλητα είναι ένα από τα καίρια περιβαλλοντικά προβλήματα της εποχής μας. Ειδικά η απόρριψη

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι άμεση ρύπανση?

Τι είναι άμεση ρύπανση? ΡΥΠΑΝΣΗ ΝΕΡΟΥ Τι είναι ρύπανση; Ρύπανση μπορεί να θεωρηθεί η δυσμενής μεταβολή των φυσικοχημικών ή βιολογικών συνθηκών ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος ή/και η βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη βλάβη στην

Διαβάστε περισσότερα

Προσδιορισμός φυσικοχημικών παραμέτρων υγρών αποβλήτων και υδάτων

Προσδιορισμός φυσικοχημικών παραμέτρων υγρών αποβλήτων και υδάτων Προσδιορισμός φυσικοχημικών παραμέτρων υγρών αποβλήτων και υδάτων (DO - BOD - COD - TOC) Χ. Βασιλάτος Οργανική ύλη Αποξυγόνωση επιφανειακών και υπογείων υδάτων Οι οργανικές ύλες αποτελούν πολύ σοβαρό ρύπο,

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΕΡΙΔΑ ELQA. Καθαρισμός ύδατος από βαρέα μέταλλα με καινοτόμα τεχνολογία. Ερευνητικό εργαστήριο Food InnovaLab 1

ΗΜΕΡΙΔΑ ELQA. Καθαρισμός ύδατος από βαρέα μέταλλα με καινοτόμα τεχνολογία. Ερευνητικό εργαστήριο Food InnovaLab 1 Καθαρισμός ύδατος από βαρέα μέταλλα με καινοτόμα τεχνολογία Σταύρος Λαλάς*, Βασίλειος Αθανασιάδης και Όλγα Γκορτζή Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων Τ.Ε.Ι. ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Ερευνητικό εργαστήριο Food InnovaLab 1 Βαρέα

Διαβάστε περισσότερα

Πηγή: ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ : ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΧΛΩΡΙΟΥ, ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2005

Πηγή: ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ : ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΧΛΩΡΙΟΥ, ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2005 Πηγή: ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ : ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΧΛΩΡΙΟΥ, ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2005 ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΟΞΕΙΔΩΣΗΣ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι προχωρημένες τεχνικές

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος Το περιβάλλον Περιβάλλον και οικολογική ισορροπία Η ροή της ενέργειας στο περιβάλλον... 20

Πρόλογος Το περιβάλλον Περιβάλλον και οικολογική ισορροπία Η ροή της ενέργειας στο περιβάλλον... 20 Πίνακας περιεχομένων Πρόλογος... 7 1. Το περιβάλλον... 19 1.1 Περιβάλλον και οικολογική ισορροπία... 19 1.2 Η ροή της ενέργειας στο περιβάλλον... 20 2. Οι μικροοργανισμοί... 22 2.1 Γενικά... 22 2.2 Ταξινόμηση

Διαβάστε περισσότερα

2.4 Ρύπανση του νερού

2.4 Ρύπανση του νερού 1 Η θεωρία του μαθήματος με ερωτήσεις 2.4 Ρύπανση του νερού 4-1. Ποια ονομάζονται λύματα; Έτσι ονομάζονται τα υγρά απόβλητα από τις κατοικίες, τις βιομηχανίες, τις βιοτεχνίες και τους αγρούς. 4-2. Ποιοι

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση 3η. Μέθοδοι Διαχωρισμού. Τμήμα ΔΕΑΠΤ - Εργαστήριο Γενικής Χημείας

Άσκηση 3η. Μέθοδοι Διαχωρισμού. Τμήμα ΔΕΑΠΤ - Εργαστήριο Γενικής Χημείας Άσκηση 3η Μέθοδοι Διαχωρισμού 1 2 Θεωρητικό μέρος Χρήση των μεταβολών των φάσεων στην ανάλυση Οι ουσίες λειώνουν και βράζουν σε ορισμένες θερμοκρασίες, αλλάζοντας έτσι μορφή από στερεή σε υγρή ή από υγρή

Διαβάστε περισσότερα

Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών

Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών Το Φαινόμενο του θερμοκηπίου Η τρύπα του όζοντος Η μόλυνση της ατμόσφαιρας Η μόλυνση του νερού Η μόλυνση του εδάφους Όξινη βροχή Ρύπανση του περιβάλλοντος Ραδιενεργός ρύπανση

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ενός στοιχείου είναι, η επαναλαμβανόμενη κυκλική πορεία του στοιχείου στο οικοσύστημα. Οι βιογεωχημικοί κύκλοι, πραγματοποιούνται με την βοήθεια, βιολογικών, γεωλογικών

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ !Unexpected End of Formula l ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Παραδεισανός Αδάμ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή εκπονήθηκε το ακαδημαϊκό έτος 2003 2004 στο μάθημα «Το πείραμα στη

Διαβάστε περισσότερα

Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ. Σοφοκλής Λογιάδης

Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ. Σοφοκλής Λογιάδης Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Σοφοκλής Λογιάδης Τι ειναι ρυπανση του νερου -ορισμος Το νερό είναι η πηγή ζωής στον πλανήτη μας. Περίπου το 70% της επιφάνειας του σκεπάζεται με νερό. Από το συνολικό διαθέσιμο νερό

Διαβάστε περισσότερα

Υδατικοί Πόροι -Ρύπανση

Υδατικοί Πόροι -Ρύπανση Υδατικοί Πόροι -Ρύπανση Γήινη επιφάνεια Κατανομή υδάτων Υδάτινο στοιχείο 71% Ωκεανοί αλμυρό νερό 97% Γλυκό νερό 3% Εκμεταλλεύσιμο νερό 0,01% Γλυκό νερό 3% Παγόβουνα Υπόγεια ύδατα 2,99% Εκμεταλλεύσιμο νερό

Διαβάστε περισσότερα

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ ΡΥΠΑΝΣΗ Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ χημικές ουσίες μορφές ενέργειας ακτινοβολίες ήχοι θερμότητα ΕΠΙΚΥΝΔΥΝΟΤΗΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

Φοιτητες: Σαμακός Φώτιος Παναγιώτης 7442 Ζάπρης Αδαμάντης 7458

Φοιτητες: Σαμακός Φώτιος Παναγιώτης 7442 Ζάπρης Αδαμάντης 7458 Φοιτητες: Σαμακός Φώτιος Παναγιώτης 7442 Ζάπρης Αδαμάντης 7458 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2.ΣΤΟΙΧΕΙΑΡΥΠΑΝΣΗΣ 2.1 ΠΑΘΟΦΟΝΟΙ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 2.1.1 ΒΑΚΤΗΡΙΑ 2.1.2 ΙΟΙ 2.1.3 ΠΡΩΤΟΖΩΑ 2.2 ΑΝΟΡΓΑΝΕΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΔΙΑΛΥΤΕΣ ΣΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

Ορισμός το. φλψ Στάδια επεξεργασίας λυμάτων ΘΕΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΩ ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ?

Ορισμός το. φλψ Στάδια επεξεργασίας λυμάτων ΘΕΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΩ ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ? ΘΕΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΩ ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ? Ο βιολογικος καθαρισμος αφορα την επεξεργασια λυματων, δηλαδη τη διαδικασια μεσω της οποιας διαχωριζονται οι μολυσματικες ουσιες από

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΝΤΑΡΟΣ ΗΛΙΑΣ Γεωπόνος, Σύµβουλος Βιολογικής Γεωργίας '' ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΥΓΕΙΑ''

ΚΑΝΤΑΡΟΣ ΗΛΙΑΣ Γεωπόνος, Σύµβουλος Βιολογικής Γεωργίας '' ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΥΓΕΙΑ'' ΚΑΝΤΑΡΟΣ ΗΛΙΑΣ Γεωπόνος, Σύµβουλος Βιολογικής Γεωργίας '' ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΥΓΕΙΑ'' Από το 1950 και µετά αρχίζει η εντατικοποίηση της γεωργικής παραγωγής εστιάζοντας το ενδιαφέρον της αποκλειστικά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 8 (ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ) ΦΑΣΜΑΤΟΦΩΤΟΜΕΤΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 8 (ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ) ΦΑΣΜΑΤΟΦΩΤΟΜΕΤΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 8 (ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ) ΦΑΣΜΑΤΟΦΩΤΟΜΕΤΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Με τον όρο αυτό ονοµάζουµε την τεχνική ποιοτικής και ποσοτικής ανάλυσης ουσιών µε βάση το µήκος κύµατος και το ποσοστό απορρόφησης της ακτινοβολίας

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Η ΡΟΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Η ροή του νερού μεταξύ των άλλων καθορίζει τη ζωή και τις λειτουργίες των έμβιων οργανισμών στο ποτάμι. Διαμορφώνει το σχήμα του σώματός τους, τους

Διαβάστε περισσότερα

Ποιοτικά Χαρακτηριστικά Λυµάτων

Ποιοτικά Χαρακτηριστικά Λυµάτων Ποιοτικά Χαρακτηριστικά Λυµάτων µπορούν να καταταχθούν σε τρεις κατηγορίες: Φυσικά Χηµικά Βιολογικά. Πολλές από τις παραµέτρους που ανήκουν στις κατηγορίες αυτές αλληλεξαρτώνται π.χ. η θερµοκρασία που

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση 3η. Μέθοδοι Διαχωρισμού. Τμήμα ΔΕΑΠΤ - Εργαστήριο Γενικής Χημείας

Άσκηση 3η. Μέθοδοι Διαχωρισμού. Τμήμα ΔΕΑΠΤ - Εργαστήριο Γενικής Χημείας Άσκηση 3η Μέθοδοι Διαχωρισμού 1 2 Θεωρητικό μέρος Χρήση των μεταβολών των φάσεων στην ανάλυση Οι ουσίες λειώνουν και βράζουν σε ορισμένες θερμοκρασίες, αλλάζοντας έτσι μορφή από στερεή σε υγρή ή από υγρή

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 2 ο : Άνθρωπος και Περιβάλλον

Βιολογία Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 2 ο : Άνθρωπος και Περιβάλλον Βιολογία Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 2 ο : Άνθρωπος και Περιβάλλον Οικολογία: η επιστήμη που μελετά τις σχέσεις των οργανισμών, και φυσικά του ανθρώπου, με τους βιοτικούς (ζωντανούς οργανισμούς του ίδιου

Διαβάστε περισσότερα

Τοξικολογία Τροφίμων. Εισαγωγή στις βασικές έννοιες

Τοξικολογία Τροφίμων. Εισαγωγή στις βασικές έννοιες Τοξικολογία Τροφίμων Εισαγωγή στις βασικές έννοιες Αξιολόγηση άρθρου Έννοιες Σημεία Μηχανισμούς Πορεία Ιδιαιτερότητες Ανάλυσης Τροφίμων Ενώσεις που έχουν δυσμενή επίδραση στον άνθρωπο και τα ζώα Ανίχνευση

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία στο μάθημα: ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ. Θέμα: ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ

Εργασία στο μάθημα: ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ. Θέμα: ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Εργασία στο μάθημα: ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ Θέμα: ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ 1 Ονομ/μο φοιτήτριας: Κουκουλιάντα Στυλιανή Αριθμός μητρώου: 7533 Υπεύθυνος καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

Οργανολογία Κινητή φάση αέριο (άζωτο ή ήλιο)

Οργανολογία Κινητή φάση αέριο (άζωτο ή ήλιο) ΑΕΡΙΑ ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Οργανολογία Κινητή φάση αέριο (άζωτο ή ήλιο) 150-200 ο C 400 o C Εφαρμογές Πιο εκλεκτική μέθοδος για ανίχνευση προσμίξεων κατά την παραγωγή Ποσοτικός προσδιορισμός ουσιών που στερούνται

Διαβάστε περισσότερα

3/12/2014 ΑΜΙΣΟΥΛΠΡΙΔΗ " ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗΣ ΝΕΥΡΟΛΗΠΤΙΚΩΝ (ΑΜΙΣΟΥΛΠΡΙΔΗ)ΣΕ ΑΙΜΑ ΚΑΙ ΟΥΡΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ GC/MS " AΜΙΣΟΥΛΠΡΙΔΗ-ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ

3/12/2014 ΑΜΙΣΟΥΛΠΡΙΔΗ  ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗΣ ΝΕΥΡΟΛΗΠΤΙΚΩΝ (ΑΜΙΣΟΥΛΠΡΙΔΗ)ΣΕ ΑΙΜΑ ΚΑΙ ΟΥΡΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ GC/MS  AΜΙΣΟΥΛΠΡΙΔΗ-ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡIΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤHΜΙΟ ΘΡAΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Κλινική Φαρμακολογία και Θεραπευτική» " ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗΣ ΝΕΥΡΟΛΗΠΤΙΚΩΝ (ΑΜΙΣΟΥΛΠΡΙΔΗ)ΣΕ ΑΙΜΑ ΚΑΙ ΟΥΡΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ GC/MS

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ. Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ. Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων Επιβίωση οργανισμών Ύλη o Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα

Διαβάστε περισσότερα

4 Μαρτίου Ελευσίνα

4 Μαρτίου Ελευσίνα Τεχνολογίες διαχείρισης θαλασσίων ιζημάτων Καθ. Κώστας Κομνίτσας Τμήμα Μηχ. Ορυκτών Πόρων Πολ. Κρήτης 4 Μαρτίου 2009 - Ελευσίνα Θαλάσσια ιζήματα Από βιομηχανικές εκπομπές (υγρά, στερεά, αέρια) Από αστικά

Διαβάστε περισσότερα

Εκπομπές και πορεία των χημικών ουσιών στο περιβάλλον

Εκπομπές και πορεία των χημικών ουσιών στο περιβάλλον Εκπομπές και πορεία των χημικών ουσιών στο περιβάλλον 4 Εκπομπές και πορεία των χημικών ουσιών στο περιβάλλον Enve-Lab Enve-Lab, 2015 1 Παράδειγμα μοντέλου πολλαπλών φάσεων: Μοντέλο πτητικότητας πολλαπλών

Διαβάστε περισσότερα

Πόσο μας απειλούν τα ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ

Πόσο μας απειλούν τα ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ Πόσο μας απειλούν τα ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ Λίμνες και ποτάμια της Ελλάδας έχουν μετατραπεί σε κοκτέιλ φυτοφαρμάκων. Τοξικές ουσίες εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα και δυστυχώς σε βαθμό που δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε,

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΡΙΑ ΜΕΤΑΛΛΑ ΚΑΙ ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (Λύσεις και αντιμετώπιση της ρύπανσης από βαριά μέταλλα) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σ.

ΒΑΡΙΑ ΜΕΤΑΛΛΑ ΚΑΙ ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (Λύσεις και αντιμετώπιση της ρύπανσης από βαριά μέταλλα) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σ. ΒΑΡΙΑ ΜΕΤΑΛΛΑ ΚΑΙ ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (Λύσεις και αντιμετώπιση της ρύπανσης από βαριά μέταλλα) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σ. 2 ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΒΑΡΕΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ.σ.3 Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΑΠΟ ΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΧΗΜΕΙΑ / Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: 1 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ: Θεοδοσία Τσαβλίδου, Μαρίνος Ιωάννου

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΧΗΜΕΙΑ / Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: 1 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ: Θεοδοσία Τσαβλίδου, Μαρίνος Ιωάννου ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΧΗΜΕΙΑ / Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: 1 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 01 03 2015 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ: Θεοδοσία Τσαβλίδου, Μαρίνος Ιωάννου ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 1.1 Τι ονομάζουμε χημική αντίδραση; Πότε μια χημική αντίδραση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 2013-14

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 2013-14 ΘΕΜΑΤΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Μπορεί να λειτουργήσει ένα οικοσύστημα α) με παραγωγούς και καταναλωτές; β) με παραγωγούς και αποικοδομητές; γ)με καταναλωτές και αποικοδομητές; Η διατήρηση των οικοσυστημάτων προϋποθέτει

Διαβάστε περισσότερα

Έλεγχος ποιότητας νερού και υγρών αποβλήτων με τη χρήση δοκιμών οικοτοξικότητας

Έλεγχος ποιότητας νερού και υγρών αποβλήτων με τη χρήση δοκιμών οικοτοξικότητας Έλεγχος ποιότητας νερού και υγρών αποβλήτων με τη χρήση δοκιμών οικοτοξικότητας Βασίλειος Τσιρίδης Δρ. Χημικός μηχανικός Εργαστήριο Τεχνικής και Σχεδιασμού Περιβάλλοντος Τομέας Υδραυλικής και Τεχνικής

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II)

Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II) Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II) Χαραλαμπίδης Γεώργιος Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος και Μηχανικών Αντιρρύπανσης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ.

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ. 1 ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ. το βενζοπυρένιο 2. Τα οξείδια του αζώτου: α. αντιδρούν με το οξυγόνο

Διαβάστε περισσότερα

Από πού προέρχεται η θερμότητα που μεταφέρεται από τον αντιστάτη στο περιβάλλον;

Από πού προέρχεται η θερμότητα που μεταφέρεται από τον αντιστάτη στο περιβάλλον; 3. ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Ένα ανοικτό ηλεκτρικό κύκλωμα μετατρέπεται σε κλειστό, οπότε διέρχεται από αυτό ηλεκτρικό ρεύμα που μεταφέρει ενέργεια. Τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά της ηλεκτρικής ενέργειας είναι

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλήνιος Μαθητικός Διαγωνισμός για την επιλογή στην 11η Ευρωπαϊκή Ολυμπιάδα Επιστημών - EUSO 2013 Σάββατο 19 Ιανουαρίου 2013 ΧΗΜΕΙΑ

Πανελλήνιος Μαθητικός Διαγωνισμός για την επιλογή στην 11η Ευρωπαϊκή Ολυμπιάδα Επιστημών - EUSO 2013 Σάββατο 19 Ιανουαρίου 2013 ΧΗΜΕΙΑ Πανελλήνιος Μαθητικός Διαγωνισμός για την επιλογή στην 11η Ευρωπαϊκή Ολυμπιάδα Επιστημών - EUSO 2013 Σάββατο 19 Ιανουαρίου 2013 ΧΗΜΕΙΑ Σχολείο: 1) Ονομ/επώνυμα μαθητών: 2)... 3) ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΧΗΜΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Ορισμός Αναλυτικής Χημείας

Ορισμός Αναλυτικής Χημείας Ορισμός Αναλυτικής Χημείας Αναλυτική Χημεία ορίζεται ως ο επιστημονικός κλάδος, που αναπτύσσει και εφαρμόζει μεθόδους, όργανα και στρατηγικές, για να δώσει πληροφορίες σχετικά με τη σύσταση και φύση υλικών

Διαβάστε περισσότερα

Η ρύπανση του εδάφους αφορά στη συγκέντρωση σ αυτό ρυπογόνων ουσιών σε ποσότητες που αλλοιώνουν τη σύσταση του και συνεπώς προκαλούν βλάβες στους

Η ρύπανση του εδάφους αφορά στη συγκέντρωση σ αυτό ρυπογόνων ουσιών σε ποσότητες που αλλοιώνουν τη σύσταση του και συνεπώς προκαλούν βλάβες στους ΡΥΠΑΝΣΗ ΕΔΑΦΟΥΣ Η ρύπανση του εδάφους αφορά στη συγκέντρωση σ αυτό ρυπογόνων ουσιών σε ποσότητες που αλλοιώνουν τη σύσταση του και συνεπώς προκαλούν βλάβες στους οργανισμούς και διαταραχές στα οικοσυστήματα.

Διαβάστε περισσότερα

Ρύπανση Νερού. Η ρύπανση μπορεί να είναι : χημική με την εισαγωγή επικίνδυνων τοξικών ουσιών ενεργειακή, βιολογική κτλ.

Ρύπανση Νερού. Η ρύπανση μπορεί να είναι : χημική με την εισαγωγή επικίνδυνων τοξικών ουσιών ενεργειακή, βιολογική κτλ. Ρύπανση Νερού Ρύπανση του νερού είναι οποιαδήποτε ανεπιθύμητη αλλαγή στα φυσικά, χημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του νερού, η οποία είναι ή μπορεί να γίνει,ζημιογόνος για τον άνθρωπο και τους υπόλοιπους

Διαβάστε περισσότερα

Γενική Χημεία. Νίκος Ξεκουκουλωτάκης Επίκουρος Καθηγητής

Γενική Χημεία. Νίκος Ξεκουκουλωτάκης Επίκουρος Καθηγητής Γενική Χημεία Νίκος Ξεκουκουλωτάκης Επίκουρος Καθηγητής Πολυτεχνείο Κρήτης Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος Γραφείο Κ2.125, τηλ.: 28210-37772 e-mail:nikosxek@gmail.com Περιεχόμενα Διαλύματα Γραμμομοριακή

Διαβάστε περισσότερα

ΥΓΡΗ ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΥΨΗΛΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ

ΥΓΡΗ ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΥΨΗΛΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΥΓΡΗ ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΥΨΗΛΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ Διάμετρος 3, 5, 1 μm Λογισμικό επεξεργασίας Δυνατότητα βαθμιδωτής έκλουσης Στενές σωληνώσεις 4 psi 1 ml/min Καθορισμένου όγκου 1-2 μl Στατική Φάση Προσδιοριζόμενη Ουσία

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΟΣΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΝΟΡΓΑΝΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΟΣΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΝΟΡΓΑΝΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΟΣΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΝΟΡΓΑΝΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Οι Ενόργανες Μέθοδοι Ανάλυσης είναι σχετικές μέθοδοι και σχεδόν στο σύνολο τους παρέχουν την αριθμητική τιμή μιας φυσικής ή φυσικοχημικής ιδιότητας, η

Διαβάστε περισσότερα

Όσα υγρά απόβλητα μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, πρέπει να υποστούν

Όσα υγρά απόβλητα μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, πρέπει να υποστούν 7. Επαναχρησιμοποίηση νερού στο δήμο μας! Όσα υγρά απόβλητα μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, πρέπει να υποστούν επεξεργασία πριν την επανάχρησή τους. Ο βαθμός επεξεργασίας εξαρτάται από την χρήση για την

Διαβάστε περισσότερα

Παρασκευαστικό διαχωρισμό πολλών ουσιών με κατανομή μεταξύ των δύο διαλυτών.

Παρασκευαστικό διαχωρισμό πολλών ουσιών με κατανομή μεταξύ των δύο διαλυτών. 1. ΕΚΧΥΛΙΣΗ Η εκχύλιση είναι μία από τις πιο συνηθισμένες τεχνικές διαχωρισμού και βασίζεται στην ισορροπία κατανομής μιας ουσίας μεταξύ δύο φάσεων, που αναμιγνύονται ελάχιστα μεταξύ τους. Η ευρύτητα στη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 18 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 18 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 18 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α A1. β Α2. γ Α3. δ Α4. α Α5. γ ΘΕΜΑ Β Β1. α. 9 β. 8 γ.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας

ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας Τί είναι ένα Οικοσύστημα; Ένα οικοσύστημα είναι μια αυτο-συντηρούμενη και αυτορυθμιζόμενη κοινότητα ζώντων

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις:

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Μία αλεπού και ένα τσακάλι που ζουν σε ένα οικοσύστημα ανήκουν: Α. Στον ίδιο πληθυσμό Β. Στην

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΡΗΣΗ ΟΖΟΝΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΕ ΠΥΡΓΟΥΣ ΨΥΞΗΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΡΗΣΗ ΟΖΟΝΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΕ ΠΥΡΓΟΥΣ ΨΥΞΗΣ ΧΡΗΣΗ ΟΖΟΝΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΕ ΠΥΡΓΟΥΣ ΨΥΞΗΣ Η χρήση του όζοντος για την κατεργασία νερού σε πύργους ψύξης αυξάνει σηµαντικά τα τελευταία χρόνια και αρκετές έρευνες και εφαρµογές που έχουν

Διαβάστε περισσότερα

Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών

Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών 30-12-2014 EVA PAPASTERGIADOU Ανακύκλωση των Θρεπτικών είναι η χρησιμοποίηση, ο μετασχηματισμός, η διακίνηση & η επαναχρησιμοποίηση των θρεπτικών στοιχείων στα οικοσυστήματα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΚΡΥΛΑΜΙΔΙΟ ΣΕ ΘΕΡΜΙΚΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ

ΑΚΡΥΛΑΜΙΔΙΟ ΣΕ ΘΕΡΜΙΚΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ ΑΚΡΥΛΑΜΙΔΙΟ ΣΕ ΘΕΡΜΙΚΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΦΑΣΟΥΛΑ ΕΥΔΟΞΙΑ ΘερμικάΕπεξεργασμένατρόφιμα: Τρόφιμα τα οποία για να καταναλωθούν

Διαβάστε περισσότερα

Διαλύματα - Περιεκτικότητες διαλυμάτων Γενικά για διαλύματα

Διαλύματα - Περιεκτικότητες διαλυμάτων Γενικά για διαλύματα Διαλύματα - Περιεκτικότητες διαλυμάτων Γενικά για διαλύματα Μάθημα 6 6.1. SOS: Τι ονομάζεται διάλυμα, Διάλυμα είναι ένα ομογενές μίγμα δύο ή περισσοτέρων καθαρών ουσιών. Παράδειγμα: Ο ατμοσφαιρικός αέρας

Διαβάστε περισσότερα

έξοδος φωτοκατάλυσης / είσοδος υγροτόπου

έξοδος φωτοκατάλυσης / είσοδος υγροτόπου 3 25 DOC 2 15 1 5 έξοδος Ομογενής Φωτοκαταλ λυτική Οξείδωση με το αντιδραστήριο Photo Fenton/Τεχνητοί υγρότοποι παρουσία ηλιακού φωτός 1: Η συγκέντρωση του ολικού οργανικού άνθρακα (DOC) στην είσοδο και

Διαβάστε περισσότερα

panagiotisathanasopoulos.gr

panagiotisathanasopoulos.gr Χημική Ισορροπία 61 Παναγιώτης Αθανασόπουλος Χημικός, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πατρών Χημικός Διδάκτωρ Παν. Πατρών 62 Τι ονομάζεται κλειστό χημικό σύστημα; Παναγιώτης Αθανασόπουλος Κλειστό ονομάζεται το

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ. ΑΝΝΑ-ΜΑΡΙΑ ΨΑΡΡΑ Τμήμα Βιοχημείας κ Βιοτεχνολογίας

ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ. ΑΝΝΑ-ΜΑΡΙΑ ΨΑΡΡΑ Τμήμα Βιοχημείας κ Βιοτεχνολογίας ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ ΑΝΝΑ-ΜΑΡΙΑ ΨΑΡΡΑ Τμήμα Βιοχημείας κ Βιοτεχνολογίας ΑΝΝΑ-ΜΑΡΙΑ ΨΑΡΡΑ 1 ΣΥΣΤΗΜΑ ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑΣ Αντλία Στήλη Υγρό Έκλουσης Συλλέκτης κλασμάτων ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος Δ Ι Δ Α Σ Κ Ο Υ Σ Α Κ Ρ Ε Σ Τ Ο Υ Α Θ Η Ν Α Δ Ρ. Χ Η Μ Ι Κ Ο Σ Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ο Σ

Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος Δ Ι Δ Α Σ Κ Ο Υ Σ Α Κ Ρ Ε Σ Τ Ο Υ Α Θ Η Ν Α Δ Ρ. Χ Η Μ Ι Κ Ο Σ Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ο Σ Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος Δ Ι Δ Α Σ Κ Ο Υ Σ Α Κ Ρ Ε Σ Τ Ο Υ Α Θ Η Ν Α Δ Ρ. Χ Η Μ Ι Κ Ο Σ Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ο Σ Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος 1 ΜΑΘΗΜΑ 2 Ο & 3 O

Διαβάστε περισσότερα

Πρόβλεψη εξέλιξης ρύπανσης. Βασικά ερωτήματα: Πού θα πάει ο ρύπος; Πώς θα συμπεριφερθεί; Τι θα απογίνει;

Πρόβλεψη εξέλιξης ρύπανσης. Βασικά ερωτήματα: Πού θα πάει ο ρύπος; Πώς θα συμπεριφερθεί; Τι θα απογίνει; Πρόβλεψη εξέλιξης ρύπανσης Βασικά ερωτήματα: Πού θα πάει ο ρύπος; Πώς θα συμπεριφερθεί; Τι θα απογίνει; Τι θα απογίνει ο ρύπος; Μηχανισμοί που εμπλέκονται στην εξάπλωση των ρύπων στο έδαφος και στο υπόγειο

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση 4 η : Χρωματογραφία

Άσκηση 4 η : Χρωματογραφία Άσκηση 4 η : ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Εκχύλιση - Διήθηση Διαχωρισμός-Απομόνωση 2. Φασματοφωτομετρία Ποσοτικός Προσδιορισμός 3. Ποτενσιομετρία Ηλεκτροχημεία 4. Διαχωρισμός-Απομόνωση 5. Ταυτοποίηση Σακχάρων Χαρακτηριστικές

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις από τη ιάθεση Επεξεργασµένων Υγρών Αποβλήτων στο Υπέδαφος

Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις από τη ιάθεση Επεξεργασµένων Υγρών Αποβλήτων στο Υπέδαφος Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις από τη ιάθεση Επεξεργασµένων Υγρών Αποβλήτων στο Υπέδαφος Μαρία Π. Παπαδοπούλου ρ. Πολιτικός Μηχανικός Τµήµα Μηχανικών Περιβάλλοντος, Πολυτεχνείο Κρήτης Πολυτεχνειούπολη, 73100,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ - ΥΓΡΗ ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΥΨΗΛΗΣ ΑΠΟ ΟΣΗΣ

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ - ΥΓΡΗ ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΥΨΗΛΗΣ ΑΠΟ ΟΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ - ΥΓΡΗ ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΥΨΗΛΗΣ ΑΠΟ ΟΣΗΣ Γενικά Η χρωµατογραφία είναι µια από τις σηµαντικότερες τεχνικές διαχωρισµού και µέθοδος ποιοτικής και ποσοτικής ανάλυσης, που βρίσκει εφαρµογές

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Μ. Πανταζίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΕΜΠ Θεματική Ενότητα 3 Μηχανισμοί Εξάπλωσης της Ρύπανσης Εξέλιξη διαρροής στο υπέδαφος Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β) ΔΕΥΤΕΡΑ 20 ΜΑΪΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β) ΔΕΥΤΕΡΑ 20 ΜΑΪΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑ Α Α1. γ Α2. β Α3. α Α4. δ Α5. β 1 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β) ΔΕΥΤΕΡΑ 20 ΜΑΪΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Β

Διαβάστε περισσότερα

ιαχείριση υγρών α οβλήτων

ιαχείριση υγρών α οβλήτων ιαχείριση υγρών α οβλήτων Χαρακτηριστικά αποβλήτων και λυµάτων Α όβλητα & Λύµατα Υγρά α όβλητα: τα υγρά και οι λάσπες που ρέουν εύκολα και αποβάλλονται από κατοικίες, βιοµηχανικές εγκαταστάσεις, µεταφορικά

Διαβάστε περισσότερα

Δείτε εδώ τις Διαφάνειες για την Άσκηση 8. Περιγραφή υπολογισμών της Άσκησης 8 του Εργαστηρίου ΜΧΔ

Δείτε εδώ τις Διαφάνειες για την Άσκηση 8. Περιγραφή υπολογισμών της Άσκησης 8 του Εργαστηρίου ΜΧΔ Δείτε εδώ τις Διαφάνειες για την Άσκηση 8 Περιγραφή υπολογισμών της Άσκησης 8 του Εργαστηρίου ΜΧΔ Διάγραμμα Ροής Βήμα 1. Υπολογισμός της πραγματικής αρχικής συγκέντρωσης του διαλύματος κιτρικού οξέος στη

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου. Άνθρωπος και Περιβάλλον (Κεφ.2)

Βιολογία Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου. Άνθρωπος και Περιβάλλον (Κεφ.2) Μάθημα/Τάξη: Κεφάλαιο: Βιολογία Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου Άνθρωπος και Περιβάλλον (Κεφ.2) Ονοματεπώνυμο Μαθητή: Ημερομηνία: 13-02-2017 Επιδιωκόμενος Στόχος: 70/100 ΘΕΜΑ Α Να γράψετε στο τετράδιο σας τον

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ Κ Kάνιγγος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΟΛΛΙΝΤΖΑ 10, (5ος όροφ. Τηλ: 210-3300296-7. www.kollintzas.gr OΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Όσο το ποσό της ενέργειας: α) μειώνεται προς τα ανώτερα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΑΣΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΑΞΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ ΙΙ. Μ. Κροκίδα

ΚΛΑΣΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΑΞΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ ΙΙ. Μ. Κροκίδα ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ ΙΙ Μ. Κροκίδα ΚΛΑΣΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΑΞΗ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΧΗΜΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΓ. ΣΕΔΙΑΣΜΟΥ & ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ Διαφορική (batch) Rectifying column Stripping column

Διαβάστε περισσότερα

Σύντομη περιγραφή του πειράματος. Διδακτικοί στόχοι του πειράματος

Σύντομη περιγραφή του πειράματος. Διδακτικοί στόχοι του πειράματος Σύντομη περιγραφή του πειράματος Μεταθετικές αντιδράσεις διπλής αντικατάστασης οι οποίες οδηγούν σε σχηματισμό ιζήματος. Το ίζημα σε πολλές περιπτώσεις επιτρέπει την ταυτοποίηση ενός αντιδρώντος σώματος

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων. Ανόργανη Χημεία. Ενότητα 11 η : Χημική ισορροπία. Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής.

Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων. Ανόργανη Χημεία. Ενότητα 11 η : Χημική ισορροπία. Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής. Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων Ανόργανη Χημεία Ενότητα 11 η : Χημική ισορροπία Οκτώβριος 2018 Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής Η Κατάσταση Ισορροπίας 2 Πολλές αντιδράσεις δεν πραγματοποιούνται

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΟΙΚΟΤΟΞΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ

ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΟΙΚΟΤΟΞΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΟΙΚΟΤΟΞΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Ε. Μπακέας, 2013 Πηγή: Α. Βαλαβανίδης «Οικοτοξικολογία και Περιβαλλοντική Τοξικολογία», Τµήµα Χηµείας, ΕΚΠΑ, Αθήνα 2007, Κεφ.11. Οι κυριότεροι τοµείς οικοτοξικολογικών

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΙΒΑΔΙΚΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΙΒΑΔΙΚΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΙΒΑΔΙΚΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Όλα τα έμβια όντα συνυπάρχουν με αβιοτικούς παράγοντες με τους οποίους αλληλεπιδρούν. Υπάρχουν οργανισμοί: 1. Αυτότροφοι (Δεσμεύουν την ηλιακή ενέργεια και μέσω της

Διαβάστε περισσότερα

1007 Σύνθεση της 2,4,6-τριβρωµοανιλίνης από το 4- βρωµοακετανιλίδιο

1007 Σύνθεση της 2,4,6-τριβρωµοανιλίνης από το 4- βρωµοακετανιλίδιο 1007 Σύνθεση της 2,4,6-τριβρωµοανιλίνης από το 4- βρωµοακετανιλίδιο O HN CH 3 NH 2 NH 2 KOH 2 C 8 H 8 NO C 6 H 6 N C 6 H 4 3 N (214.1) (56.1) (172.0) (159.8) (329.8) Ταξινόµηση Τύποι αντιδράσεων και τάξεις

Διαβάστε περισσότερα

Η μελέτη χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα INTERREG IIIB- MEDOCC Reseau Durable d Amenagement des Ressources Hydrauliques (HYDRANET) (

Η μελέτη χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα INTERREG IIIB- MEDOCC Reseau Durable d Amenagement des Ressources Hydrauliques (HYDRANET) ( Ποιότητα νερού στραγγιστικών καναλιών πεδιάδας Χρυσούπολης - Προτάσεις επαναχρησιμοποίησης Καθηγητής Βασίλειος Α. Τσιχριντζής Διευθυντής Εργαστηρίου Οικολογικής Μηχανικής & Τεχνολογίας Πρόεδρος Τμήματος

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικά Προβλήματα της πόλης μου

Περιβαλλοντικά Προβλήματα της πόλης μου Οικιακή Οικονομία Περιβαλλοντικά Προβλήματα της πόλης μου Κουτσάκη Μαρία Χρυσή Β 4 Η ρύπανση του περιβάλλοντος: το σύγχρονο πρόβλημα του 21ου αιώνα Η ρύπανση του περιβάλλοντος είναι μια ευρεία έννοια,

Διαβάστε περισσότερα

1. Ο ατμοσφαιρικός αέρας, ως αέριο μίγμα, είναι ομογενές. Άρα, είναι διάλυμα.

1. Ο ατμοσφαιρικός αέρας, ως αέριο μίγμα, είναι ομογενές. Άρα, είναι διάλυμα. 2.8 Διαλύματα Υπόδειξη: Στα αριθμητικά προβλήματα, τα πειραματικά μεγέθη που δίνονται με ένα ή δύο σημαντικά ψηφία θεωρούνται ότι πρακτικά έχουν 3 ή 4 σημαντικά ψηφία. 1. Ο ατμοσφαιρικός αέρας, ως αέριο

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ: Τεχνολογία Μετρήσεων Ι

ΜΑΘΗΜΑ: Τεχνολογία Μετρήσεων Ι ΜΑΘΗΜΑ: Τεχνολογία Μετρήσεων Ι ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Αν. Καθ. Δρ Μαρία Α. Γούλα ΤΜΗΜΑ: Μηχανικών Περιβάλλοντος & Μηχανικών Αντιρρύπανσης 1 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΖΥΜΙΚΗ ΑΠΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΧΛΩΡΟΠΡΟΠΑΝΟΛΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΑΚΤΗΡΙΟ PSEUDOMONAS PUTIDA DSM437

ΕΝΖΥΜΙΚΗ ΑΠΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΧΛΩΡΟΠΡΟΠΑΝΟΛΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΑΚΤΗΡΙΟ PSEUDOMONAS PUTIDA DSM437 1 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΧΗΜΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ, ΠΑΤΡΑ, 4-6 ΙΟΥΝΙΟΥ, 215. ΕΝΖΥΜΙΚΗ ΑΠΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΧΛΩΡΟΠΡΟΠΑΝΟΛΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΑΚΤΗΡΙΟ PSEUDOMONAS PUTIDA DSM437 Κ. Κόντη, Δ. Μαμμά, Δ. Κέκος Σχολή Χημικών

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργικά Φάρμακα ΙΙΙ

Γεωργικά Φάρμακα ΙΙΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 5: Έλεγχος φυτοπροστατευτικών προϊόντων Διαχωριστικές τεχνικές: χρωματογραφία Ουρανία Μενκίσογλου-Σπυρούδη Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L 69/7

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L 69/7 16.3.2011 Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L 69/7 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΕ) αριθ. 253/2011 ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 15ης Μαρτίου 2011 περί τροποποίησης του παραρτήματος XIII του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1907/2006 του

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ: Τεχνολογία Μετρήσεων ΙΙ

ΜΑΘΗΜΑ: Τεχνολογία Μετρήσεων ΙΙ ΜΑΘΗΜΑ: Τεχνολογία Μετρήσεων ΙΙ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Αν. Καθ. Δρ Μαρία Α. Γούλα ΤΜΗΜΑ: Μηχανικών Περιβάλλοντος & Μηχανικών Αντιρρύπανσης 1 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Δελτίο Δεδομένων Ασφαλείας

Δελτίο Δεδομένων Ασφαλείας Σελίδα 1 από 5 ΤΜΗΜΑ 1: Στοιχεία ουσίας/παρασκευάσματος και εταιρείας/επιχείρησης 1.1. Αναγνωριστικός κωδικός προϊόντος 1.2. Συναφείς προσδιοριζόμενες χρήσεις της ουσίας ή του μείγματος και αντενδεικνυόμενες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΚΗΣΗ 2. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ Α. Θεωρητικό μέρος 1. Χρήση των μεταβολών των φάσεων στην ανάλυση Η μελέτη της χημικής ανάλυσης αρχίζει με μια από τις

ΑΣΚΗΣΗ 2. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ Α. Θεωρητικό μέρος 1. Χρήση των μεταβολών των φάσεων στην ανάλυση Η μελέτη της χημικής ανάλυσης αρχίζει με μια από τις ΑΣΚΗΣΗ 2. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ Α. Θεωρητικό μέρος 1. Χρήση των μεταβολών των φάσεων στην ανάλυση Η μελέτη της χημικής ανάλυσης αρχίζει με μια από τις παλιότερες παρατηρήσεις : Οι ουσίες λειώνουν και βράζουν

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Σελίδα 1 από 5 ΤΜΗΜΑ 1: Στοιχεία ουσίας/παρασκευάσματος και εταιρείας/επιχείρησης 1.1. Αναγνωριστικός κωδικός προϊόντος 1.2. Συναφείς προσδιοριζόμενες χρήσεις της ουσίας ή του μείγματος και αντενδεικνυόμενες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ (.Π.Μ.Σ.) «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ»

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ (.Π.Μ.Σ.) «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ (.Π.Μ.Σ.) «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΜΑΘΗΜΑ ΚΟΡΜΟΥ «Υ ΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΡΥΠΑΝΣΗ ΝΕΡΟΥ ΜΕΡΟΣ B ΙΑΦΑΝΕΙΕΣ.

Διαβάστε περισσότερα

Φασματομετρία μαζών. Αρχή Οργανολογία Τεχνικές Ομολυτική ετερολυτική σχάση Εφαρμογές GC/MS, LC/MS ΦΑΣΜΑΤΟΣΚΟΠΙΑ ΜΑΖΩΝ ΟΡΙΣΜΟΙ

Φασματομετρία μαζών. Αρχή Οργανολογία Τεχνικές Ομολυτική ετερολυτική σχάση Εφαρμογές GC/MS, LC/MS ΦΑΣΜΑΤΟΣΚΟΠΙΑ ΜΑΖΩΝ ΟΡΙΣΜΟΙ Φασματομετρία μαζών Αρχή Οργανολογία Τεχνικές Ομολυτική ετερολυτική σχάση Εφαρμογές GC/MS, LC/MS ΦΑΣΜΑΤΟΣΚΟΠΙΑ ΜΑΖΩΝ ΟΡΙΣΜΟΙ 2 Εφαρμογές 1) Επαλήθευση ή διερεύνηση οργανικών ενώσεων κατά τη συνθετική τους

Διαβάστε περισσότερα