Ιδιαιτερότητες στην παρακολούθηση παιδιών και εφήβων με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 Α. ΓΑΛΛΗ-ΤΣΙΝOΠOΥΛOΥ, Ι. ΜΑΓΓΑΝΑ, Ε.

Transcript

1 Περιεχόμενα ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ 67 ΕΛΕΓΕΙΑΚO ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΜΝΗΜΗΣ 69 ΝΕΚΡOΛOΓΙΑ 71 ΕΠΙΚΑΙΡO ΑΡΘΡO Ιδιαιτερότητες στην παρακολούθηση παιδιών και εφήβων με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 Α. ΓΑΛΛΗ-ΤΣΙΝOΠOΥΛOΥ, Ι. ΜΑΓΓΑΝΑ, Ε. ΕΥΣΤΡΑΤΙOΥ 72 ΑΝΑΣΚOΠΗΣΕΙΣ Σακχαρώδης διαβήτης και ποιότητα ζωής Α.Κ. ΠΑΠΑΖΑΦΕΙΡOΠOΥΛOΥ, Σ.Ι. ΠΑΠΠΑΣ 77 Υπογλυκαιμία στον σακχαρώδη διαβήτη Π. ΜΑΡΑΣ 84 Μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος και καρδιαγγειακός κίνδυνος Α.Κ. ΠΑΠΑΖΑΦΕΙΡOΠOΥΛOΥ, Α. ΑΓΓΕΛΙδΗ, Α. ΜΕΛΙδωΝΗΣ 90 Σακχαρώδης διαβήτης και οστεοπόρωση Μ. ΤΖΙOΜΑΚΗ, Ι.Γ. ΓΙωβOΣ 98 ΒΡΑΧΕΙΑ ΑΝΑΣΚOΠΗΣΗ Oι επιδράσεις του GLP-1 και των αγωνιστών του υποδοχέα GLP-1 στα βήτα κύτταρα του παγκρέατος Α. ΚΥβΕΝΤΙδΗΣ, Γ. ΤΖΗΜΑΓΙωΡΓΗΣ, Ε. ΣΠΑΝOΥδΑΚΗΣ, Τ. διδαγγελoσ 111 ΠΡOΣΕΧΕΙΣ ΕΚδΗΛΩΣΕΙΣ δεβε 120 ج ةخدزب جء ةادجدش ءةء ةخ جج ب ISSN Organ of the Diabetes Association of Northern Greece Volume 27, Number 2, 2014 TOMOΣ 27 TEYXOΣ

2 Ελληνικα Διαβητoλoγικα Χρoνικα Tριμηνιαία έκδοση της Διαβητολογικής Eταιρείας Bόρειας Eλλάδας Iδιοκτήτης Διαβητολογική Eταιρεία Bόρειας Eλλάδας Διαδικτυακός τόπος (Website) Eκτύπωση UNIVERSITY STUDIO PRESS Aρμενοπούλου 32 τηλ & , Θεσσαλονίκη EΠITPOΠH ΣYNTAΞHΣ Διευθυντής Σύνταξης: Δημήτριος Θ. Καραμήτσος Συντακτική Eπιτροπή Μ. Αρχανιωτάκη, Τ. Διδάγγελος, Φ. Ηλιάδης, Δ. Καραγιάννη, Κ. Κώτσα, Σπ. Μπακατσέλος, Χ. Σαμπάνης Eιδικοί Σύμβουλοι Συντάξεως Αβραμίδης Α., Bακαλοπούλου Σ., Άθυρος Β., Αλεβίζος Μ., Αναστασιάδης Κ., Άρσος Γ., Βαζαίου Α., Βασιλικός Β., Βέβες Α., Βλαχογιάννης Ε., Γερμανίδης Γ., Γιουλεμέ O., Γιώβος Ι., Δαμιανίδης Γ., Δανιηλίδης Μ., Δασκαλοπούλου-Βλαχογιάννη Ε., Δεληγιάννης Α., Δημητριάδης Γ., Δημητριάδης Χ., Δούμας Μ., Ευσταθιάδου Ζ., Ευστρατιάδης Γ., Ζαμπούλης Χ.. Ζεμπεκάκης Π., Ζιάκας Α., Ζωγράφου Ι., Θανοπούλου Α., Καζάκος Κ., Καϊάφα Γ., Καλεβρόσογλου Ι., Καμπαρούδης Α., Καραγιάννης Α., Καραμάνος Δ., Καραμήτσος Θ., Καρβούνης Χ., Κατσιλάμπρος Ν., Κεφαλογιάννης Ν., Κήτα Μ., Κώτσης Α., Λαζαρίδης Α., Λιακόπουλος Β., Μαμόπουλος Α., Μελιδώνης Α., Μεταλλίδης Σ., Μητράκου Α., Μούσλεχ Ζ., Μπαλατσούκας Δ., Μυγδάλης Η., Πάγκαλος Ε., Παζαΐτου-Παναγιώτου Κ., Παπαγιάννη Α., Παπάζογλου Ν., Παπαϊωάννου Μ., Παπανικολάου Β., Πατάκας Δ., Περιφάνης Δ., Ραϊδης Χ., Ραπτοπούλου-Γιγή Μ., Σαββόπουλος Χ., Σάιλερ Ν., Σκούτας Δ., Τζιόμαλος Κ., Τουλής Δ., Τούντας Χ., Τσάπας Α., Τσαταλάς Κ., Τσατσούλης Α., Φάσσας Α., Χατζημιλτιάδης Σ., Χατζητόλιος Α., Χρηστάκης Ι. Διοικητικό Συμβούλιο Διαβητολογικής Eταιρείας Bόρειας Eλλάδας Πρόεδρος: Τ. Διδάγγελος Aντιπρόεδρος: Χ. Σαμπάνης Γεν. Γραμματέας: Δ. Καραγιάννη Tαμίας: Μ. Αρχανιωτάκη Mέλη: Φ. Ηλιάδης, Κ. Κώτσα, Σπ. Μπακατσέλος Yπεύθυνος Tυπογραφείου Λ.A. Mιχάλης, Aρμενοπούλου 32, Θεσσαλονίκη, Tηλ Eγγραφές, Eμβάσματα, Aλληλογραφία, Eργασίες για δημοσίευση στον διευθυντή σύνταξης Δημήτριος Θ. Καραμήτσος Γραφεία Δ.E.B.E., Γ. Παπανδρέου 39, Θεσσαλονίκη Tηλ , Fax: Eτήσια συνδρομή: 15 Η συντακτική επιτροπή δεν φέρει ευθύνη για οποιαδήποτε βλάβη ηθική ή σωματική προκληθεί από τη χρήση μεθόδων, προϊόντων ή εφαρμογή ιδεών που περιέχονται στις δημοσιεύσεις. Η έγκριση δημοσίευσης οποιασδήποτε μελέτης ή διαφημιστικού υλικού δεν σημαίνει αποδοχή των απόψεων του συγγραφέα ή της εταιρείας που διαφημίζει το προϊόν. Η ευθύνη αφορά τους συγγραφείς ή τις διαφημιζόμενες εταιρείες.

3 HELLENIC DIABEToLoGICAL CHRoNICLE Quarterly Official Journal of Northern Greece Diabetes Association Ownership Northern Greece Diabetes Association Printing by UNIVERSITY STUDIO PRESS 32 Armenopoulou str. Tel & , Thessaloniki Greece Editor-in-Chief Dimitrios T. Karamitsos Editorial Board M. Archaniotaki, Sp. Bakatselos, T. Didangelos, F. Iliadis, D. Karagianni, K. Kotsa, Ch. Sabanis Special Editing Advisers Alevizos M., Anastasiadis K., Arsos G., Athyros V., Avramidis A., Balatsoukas D., Chatzimiltiadis S., Chatzitolios A., Christakis I., Damianidis G., Daniilidis M., Daskalopoulou Vlachogianni E., Deligiannis A., Dimitriadis Ch., Dimitriadis G., Doumas M., Efstathiadou Z., Efstratiadis G., Fassas A., Germanidis G., Giouleme O., Giovos I., Kaiafa G., Kalevrosoglou I., Kamparoudis A., Karagiannis A., Karamanos D., Karamitsos Th., Karvounis Ch., Katsilambros N., Kazakos K., Kefalogiannis N., Kita M., Kotsis A., Lazaridis A., Liakopoulos V., Mamopoulos A., Melidonis A., Metallidis S., Migdalis I., Mitrakou A., Mouslech Z., Pangalos E., Papagianni A., Papaioannou M., Papanikolaou V., Papazoglou N., Patakas D., Pazaitou-Panagiotou K., Perifanis D., Raidis Ch., Raptopoulou-Gigi M., Sailer N., Savopoulos Ch., Skoutas D., Thanopoulou A., Toulis D., Tountas Ch., Tsapas A., Tsatalas K., Tsatsoulis A., Tziomalos K., Vakalopoulou S., Vasilikos V., Vazeou A., Veves A., Vlachogiannis E., Zamboulis Ch., Zempekakis P., Ziakas A., Zografou I. Executive Board of Northern Greece Diabetes Association President: T. Didagelos Vice President: Ch. Sabanis Gen. Secretary: D. Karagianni Treasurer: A. Archaniotaki Members: Ε. Iliadis, K. Kotsa, Sp. Bakatselos Every inquiry should be forwarded to Editing Manager Dimitrios Τ. Karamitsos N.G.D.A. Office, Papandreou Str., Thessaloniki Tel , Fax No responsibility is assumed by the Editorial board for any injury or damages from any use or operation of any methods, products, instructions or ideas contained in the material herein. The responsibility is assumed by the authors or the companies advertising their products.

4 OΔΗΓΙΕΣ ΠΡOΣ ΤOΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ Τα Ελληνικά Διαβητολογικά Χρονικά της ΔΕΒΕ θα δημοσιεύουν εργασίες που έχουν διαβητολογικό ενδιαφέρον με κύριο σκοπό την ιατρική εκπαίδευση και επιμόρ - φωση. Oι εργασίες που δημοσιεύονται ακολουθούν συγκεκριμένη δομή και ανήκουν σε έναν τύπο άρθρου. Αναλυτικότερα το περιοδικό δημοσιεύει: Ανασκοπήσεις: Γράφονται από έναν συγγραφέα, κατ εξαίρεση από δύο, ιδίως όταν το θέμα απαιτεί συγγραφείς δύο διαφορετικών ειδικοτήτων, κατόπιν προσκλήσεως από την Επιτροπή Συντάξεως. O συγγραφέας πρέπει να είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένος με το θέμα, ώστε η ενημέρωση του αναγνώστη να είναι πλήρης και ουσιαστική. Η ενημέρωση αυτή αφορά όλους τους σταθμούς που πέρασαν οι γνώσεις στο θέμα με κύρια έμφαση όμως στις σύγχρονες απόψεις, τεκμηριωμένες από τη διεθνή βιβλιογραφία. Η έκταση του άρθρου πρέπει να είναι 15 έως 25 δακτυλογραφημένες σελίδες στις οποίες περιλαμβάνονται η εικονογράφηση, η βιβλιογραφία και η περίληψη στην ελληνική και αγγλική γλώσσα. Επίκαιρα θέματα Ενημερωτικά άρθρα: Το αντικείμενο των άρθρων της κατηγορίας αυτής μπορεί να είναι διαγνωστικού ή θεραπευτικού περιεχομένου ή και να αφορά οποιονδήποτε τομέα της ιατρικής επιστήμης. Γράφονται για να κάνουν ευρύτερα γνωστό ένα πρόσφατο επίτευγμα στον τομέα που έχουν επιλέξει οι συγγραφείς. Τα άρθρα αυτά υποβάλλονται στο περιοδικό κατόπιν συνεννοήσεως με την Επιτροπή Συντάξεως. Η έκταση του άρθρου πρέπει να περιορίζεται για τα επίκαιρα θέματα σε 5-6 περίπου δακτυλογραφημένες σελί δες με 8-10 βιβλιογραφικές παραπομπές και για τα ενημερωτικά άρθρα σε 8-10 σελίδες και βιβλιογραφικές παραπομπές. Τα ενημερωτικά άρθρα πρέπει να συνοδεύονται από περίληψη στην ελληνική και αγγλική γλώσσα. Πρωτότυπες εργασίες: Έχουν κλινικό ή κλινικο-εργαστηριακό περιεχόμενο. Το κείμενο περιλαμβάνει βραχεία εισαγωγή, όπου αναφέρεται ο σκοπός της εργασίας, περιγραφή του υλικού και των μεθόδων, έκθεση των αποτελεσμάτων, συζήτηση στην οποία περιλαμβάνονται και τα τελικά συμπεράσματα καθώς και περίληψη στα ελληνικά και αγγλικά και τη βιβλιογραφία. Η περίληψη πρέπει να είναι αυτοτελής και να περιέχει τον σκοπό της εργασίας, τις βασικές μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν, τα κύρια ευρήματα και τα σημαντικότερα συμπεράσματα. Η έκτασή τους δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 14 δακτυλογραφημένες σελίδες, μαζί με τη βιβλιογραφία. Ενδιαφέρουσες περιπτώσεις: Σ αυτές παρουσιάζονται ενδιαφέρουσες ή σπάνιες περιπτώσεις με κλινικές εκδηλώσεις που περιγράφονται για πρώτη φορά, στις οποίες χρησιμοποιήθηκαν νέες διαγνωστικές ή θεραπευτικές μέθοδοι ή διατυπώνονται νέες απόψεις για την παθογένειά τους. Έχουν έκταση 2-4 δακτυλογραφημένες σελίδες και περιλαμβάνουν σύντομη εισαγωγή, περιγραφή της περιπτώσεως, πίνακες ή εικόνες (έως 4), τα κύρια εργαστηριακά ευρήματα, βραχύ σχόλιο-συζήτηση, περιορισμένη βιβλιογραφία (5-10 παραπομπές) και περίληψη στα ελληνικά και αγγλικά. Εκπαιδευτικά άρθρα: Πρόκειται για σύντομα άρθρα 4-5 δακτυλογραφημένων σελίδων που αποσκοπούν στη βασική διαβητολογική εκπαίδευση νέων γιατρών. Δεν συνοδεύονται από περίληψη ούτε από βιβλιογραφία. Επιστολές προς τη Σύνταξη: Περιέχουν κρίσεις για δημοσιευμένα άρθρα, παρατηρήσεις για ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων, κρίσεις για το περιοδικό κ.τ.λ. Η έκτασή τους δεν υπερβαίνει τις 400 λέξεις. O αριθμός των βιβλιογραφικών παραπομπών δεν υπερβαίνει τις 5. Κάθε άρθρο που υποβάλλεται στο περιοδικό συνοδεύεται απαραιτήτως από επιστολή στην οποία αναφέρονται: 1) Η κατηγορία της εργασίας, 2) ότι δεν έχει δημοσιευ θεί, εν μέρει ή εξ ολοκλήρου, σε άλλο ελληνικό ή ξένο ιατρικό περιοδικό και 3) ότι έλαβαν γνώση όλοι οι συμμετέχοντες συγγραφείς οι οποίοι και συνυπογράφουν την επιστολή. Όλα τα άρθρα υποβάλλονται σε τρία αντίγραφα. Oι εικόνες και τα σχήματα σε δύο αντίγραφα. Φωτοαντίγραφα κειμένων και πινάκων γίνονται δεκτά μόνο αν είναι άριστης ποιότητας. Μετά τον έλεγχο και εφόσον η εργασία εκπληρώνει τις οδηγίες για τους συγγραφείς, στέλνεται για διπλή κρίση σε δύο αρμόδιους επιστημονικούς συμβούλους του περιοδικού. Όταν επιστρέψει (ο χρόνος δεν μπορεί να προκαθοριστεί), συμπληρώνεται από τους συγγραφείς (αν χρειαστεί) σύμφωνα με τις υποδείξεις των συμβούλων και τελικά παίρνει σειρά δημοσιεύσεως. Όταν η εργασία αρχίζει να τυπώνεται, αποστέλλεται στους συγγραφείς, για έλεγχο, δοκίμιο της α διορθώσεως. Στο δοκίμιο αυτό δεν είναι δυνατή καμιά απο-

5 λύτως προσθήκη, αλλαγή, βελτίωση κ.τ.λ., παρά μόνον η διόρθωση λαθών του τυπογραφείου. Το δοκίμιο της α διορθώσεως συνοδεύεται και από ειδικό έντυπο, στο οποίο ο συγγραφέας σημειώνει τον συνολικό αριθμό των ανατύπων. Oι εργασίες που δημοσιεύονται στα Ελληνικά Διαβητολογικά Χρονικά αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία του συγγραφέα και του περιοδικού. Η αναδημοσίευση μερική ή ολική επιτρέπεται μόνο ύστερα από έγγραφη άδεια του περιοδικού. Η δημοσίευση μιας εργασίας δεν συνεπάγεται αποδοχή των απόψεων των συγγραφέων από μέρους του περιοδικού. Η τήρηση των παραπάνω οδηγιών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημοσίευση της εργασίας. Oδηγίες για τη σύνταξη των χειρογράφων Δακτυλογραφήστε το χειρόγραφο σε διπλό διάστημα, περιλαμβάνοντας ξεχωριστά φύλλα με τον τίτλο, την περίληψη, το κείμενο, τις ευχαριστίες, τις βιβλιογραφικές παραπομπές, τους πίνακες και τις λεζάντες. Κάθε στοιχείο του χειρογράφου θα πρέπει να αρχίζει σε καινούρια σελίδα με την ακόλουθη σειρά: σελίδα με τον τίτλο, περίληψη και πρόσθετοι όροι ευρετηρίου, κείμενο, ευχαριστίες, βιβλιογραφικές παραπομπές, πίνακες. Κάθε πίνακας πρέπει να είναι πλήρης, σε χωριστή σελίδα μαζί με τον τίτλο (λεζάντα) και τις υποσημειώσεις. Oι λεζάντες για τις εικόνες θα γράφονται όλες μαζί σε χωριστή σελίδα. Oι πίνακες και οι εικόνες πρέπει να είναι καλής ποιότητας, σε στιλπνή επιφάνεια, όχι κολλημένες σε χαρτόνι, συνήθως mm, όχι μεγαλύτερες από mm. Υποβάλλετε τον απαιτούμενο αριθμό αντιγράφων των χειρογράφων και φωτογραφιών μέσα σε σκληρό φάκελο. Η εργασία πρέπει να συνοδεύεται από επιστολή των συγγραφέων και γραπτή άδεια δημοσίευσης παλιότερα δημοσιευμένου υλικού ή φωτογραφιών, στις οποίες ενδέχεται να αναγνωρίζεται κάποιος ασθενής. Oι συγγραφείς πρέπει να κρατούν αντίγραφα όλων των στοιχείων των εργασιών τις οποίες υποβάλλουν. Προετοιμασία του χειρογράφου: Δακτυλογραφήστε το χειρόγραφο σε λευκό χαρτί δακτυλογράφησης καλής ποιότητας, mm ή ISO A4 ( mm), με περιθώρια τουλάχιστον 25 mm. Δακτυλογραφήστε μόνο στη μία όψη του χαρτιού. Χρησιμοποιήστε διπλό διάστημα σε όλη την εργασία, τη σελίδα του τίτλου, την περίληψη, το κείμενο, τις ευχαριστίες, τις βιβλιογραφικές παραπομπές, τους πίνακες και τις λεζάντες των εικόνων. Αρχίστε με χωριστό φύλλο για το καθένα από τα παρακάτω τμήματα της εργασίας: σελίδα του τίτλου, την περίληψη με τους όρους ευρετηρίου, το κείμενο, τις ευχαριστίες, τις βιβλιογραφίες, τους πίνακες και τις λεζάντες. Αριθμήστε τις σελίδες διαδοχικά, αρχίζοντας με τη σελίδα του τίτλου. Δακτυλογραφήστε τον αριθμό της σελίδας στο άνω δεξιό μέρος κάθε σελίδας. Σελίδα του τίτλου: Στη σελίδα αυτή αναγράφονται: 1) ο τίτλος του άρθρου, ο οποίος πρέπει να είναι σύντομος (όχι περισσότερες από 12 λέξεις) αλλά κατατοπιστικός, 2) ένας συντομότερος τίτλος ή υπότιτλος με λιγότερα από 40 γράμματα (μετρήστε λέξεις και διαστήματα) στο κάτω τμήμα της πρώτης σελίδας, 3) το πρώτο όνομα, τα αρχικά του πατρικού (αν το επιθυμείτε), το επίθετο κάθε συγγραφέα και οι υψηλότεροι ακαδημαϊκοί τίτλοι (όχι ο τίτλος της θέσεως), 4) το όνομα της(ων) κλινικής(ών), εργαστηρίου(ων), τμήματος(ων) και ιδρύματος(ων) στα οποία έγινε η εργασία, 5) η αποποίηση (της συμμετοχής) από μέρους κάποιου συγγραφέα, αν υπάρχει, 6) το όνομα και η διεύθυνση του συγγραφέα που είναι υπεύθυνος για την αλληλογραφία σχετικά με την εργασία, 7) το όνομα και η διεύθυνση του συγγραφέα στον οποίο θα αποστέλλονται οι σχετικές αιτήσεις για αποστολή ανατύπων. Περίληψη και πρόσθετοι όροι ευρετηρίου: Η δεύτερη σελίδα (φύλλο) πρέπει να έχει την περίληψη με όχι περισσότερες από 150 λέξεις. Η περίληψη πρέπει να αναφέρει τον σκοπό της εργασίας, τη βασική μεθοδολογία (ασθενείς ή πειραματόζωα, παρατηρήσεις και αναλυτικές μεθόδους), τα κύρια ευρήματα (δώστε ειδικά στοιχεία και αναφέρετε αν τα ευρήματα είναι στατιστικώς σημαντικά, εφόσον είναι δυνατό) και τα κύρια συμπεράσματα. Τονίστε τις νέες και σημαντικές πλευρές της μελέτης ή των παρατηρήσεων. Χρησιμοποιήστε μόνο αποδεκτές συντμήσεις. Κάτω από την περίληψη, σημειώστε και χαρακτηρίστε τρεις έως δέκα πρόσθετους όρους ευρετηρίου, οι οποίοι θα χρησιμοποιηθούν κατά την ετοιμασία του καταλόγου περιεχομένων. Χρησιμοποιήστε όρους οι οποίοι είναι επικεφαλίδες αντιστοίχων κεφαλαίων του Index Medicus, αν είναι δυνατό. Κείμενο: Το κείμενο των κλινικών και πειραματικών εργασιών συνήθως διαιρείται όχι όμως υποχρεωτικά σε τμήματα με τις επικεφαλίδες: Εισαγωγή, Μέθοδοι, Αποτελέσματα και Συζήτηση. Μεγάλα άρθρα θα χρειαστούν οπωσδήποτε να κατατμηθούν σε τμήματα με καθορισμένο περιεχόμενο προκειμένου να παρουσιαστούν με σαφήνεια, ιδίως τα Αποτελέσματα και η Συζήτηση. Άλλα είδη άρθρων, όπως οι ενδιαφέρουσες περιπτώσεις, ανασκοπήσεις και άρθρα της συντάξεως (editorials) πιθανό να χρειαστεί να παρουσιαστούν με άλλη μορφή, η οποία θα καθοριστεί από το περιοδικό. Εισαγωγή: Καθορίστε σαφώς τον σκοπό του άρθρου. Συνοψίστε τον αποχρώντα λόγο της συγγραφής της μελέτης ή της παρατήρησης. Δώστε τις αυστηρώς απαραίτητες βιβλιογραφίες και μην ανασκοπείτε το θέμα εκτενώς. Μέθοδοι: Περιγράψτε με σαφήνεια τον τρόπο επιλογής του προς μελέτη υλικού (ασθενείς, πειραματόζωα και μάρτυρες). Περιγράψτε τις μεθόδους, τις συσκευές (όνομα και διεύθυνση του κατασκευαστή σε παρένθεση) και τις τεχνικές με αρκετές λεπτομέρειες ώστε να επιτρέψετε σε άλλους συγγραφείς να αναπαράγουν τα αποτελέσματα. Δώστε βιβλιογραφία για καθιερωμένες μεθόδους, συμπεριλαμβανομένων και των στατιστικών μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν, καθώς και βιβλιογραφίες και βραχεία περι-

6 γραφή των μεθόδων οι οποίες έχουν δημοσιευτεί αλλά δεν είναι γνωστές πολύ καλά. Περιγράψτε καινούριες ή ουσιαστικά τροποποιημένες μεθόδους, εξηγήστε τον λόγο που τις χρησιμοποιήσατε και κάντε μια εκτίμηση των περιορισμών τους. Περιλάβετε τον αριθμό των παρατηρήσεων και, όταν κρίνετε απαραίτητο, τη στατιστική σημασία τους. Σε ειδικές περιπτώσεις είναι δυνατό να δοθούν λεπτομερώς οι στατιστικές μέθοδοι και οι μαθηματικοί τύποι με τη μορφή πινάκων, ως παράρτημα, στο τέλος της εργασίας. Αποτελέσματα: Παρουσιάστε τα αποτελέσματα σε μια λογική σειρά στο κείμενο, τους πίνακες και τα σχεδιαγράμματα. Μην επαναλαμβάνετε στο κείμενο τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στους πίνακες ή τα σχεδιαγράμματα: τονίστε ή αναφερθείτε περιληπτικά μόνο στις σημαντικές παρατηρήσεις. Συζήτηση: Τονίστε τις νέες και σημαντικές απόψεις που υποστηρίζει η μελέτη και τα συμπεράσματα που προκύπτουν. Μην επαναλαμβάνετε λεπτομερώς τα δεδομένα που περιγράφονται στο κεφάλαιο των αποτελεσμάτων. Αναφερθείτε στη σημασία που έχουν τα ευρήματά σας, αξιολογώντας παράλληλα και τους περιορισμούς στην ερμηνεία τους και συσχετίστε τα με παρατηρήσεις που αναφέρονται σε άλλες ανάλογες μελέτες. Συνδέστε τα συμπεράσματα με τους στόχους της μελέτης αλλά αποφύγετε να πάρετε θέση και να βγάλετε συμπεράσματα όταν δεν είναι τεκμηριωμένα και δεν υποστηρίζονται απόλυτα από τα δικά σας δεδομένα. Αποφεύγετε να δηλώνετε ή να διεκδικείτε προτεραιότητα για εργασία η οποία δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Κάντε νέες υποθέσεις, όταν δικαιολογούνται, αλλά χαρακτηρίστε τις έτσι σαφώς. Προτάσεις και εισηγήσεις, όταν κρίνεται απαραίτητο, μπορούν να περιληφθούν. Ευχαριστίες: Ευχαριστήστε μόνο τα πρόσωπα τα οποία έχουν ουσιαστική συμβολή στη μελέτη. Oι συγγραφείς είναι υπεύθυνοι να εξασφαλίσουν γραπτή άδεια από οποιονδήποτε αναφέρεται ονομαστικώς στις ευχαριστίες, διότι οι αναγνώστες συμπεραίνουν ότι οι αναφερόμενοι αποδέχονται τα ευρήματα και τα συμπεράσματα της εργασίας. Βιβλιογραφίες: Αριθμήστε τις βιβλιογραφικές παραπομπές διαδοχικά, με τη σειρά με την οποία αναφέρονται στο κείμενο. Χρησιμοποιήστε για τις βιβλιογραφίες στο κείμενο, τους πίνακες και τις λεζάντες, αραβικούς αριθμούς (σε παρένθεση). Αν υπάρχουν βιβλιογραφίες οι οποίες αναφέρονται μόνο στους πίνακες ή τις λεζάντες των σχημάτων και όχι στο κείμενο, πρέπει να έχουν δική τους αρίθμηση διαφορετική από τη γενική αρίθμηση των υπολοίπων βιβλιογραφιών του κειμένου. Oι τίτλοι των περιοδικών πρέπει να γράφονται συντετμημένα σύμφωνα με τον Index Medicus. Προσπαθήστε να αποφύγετε τη χρησιμοποίηση περιλήψεων (abstracts) ως βιβλιογραφικών παραπομπών. «Αδημοσίευτες παρατηρήσεις» και «προσωπική επικοινωνία» δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως βιβλιογραφίες, αν και η παραπομπή σε γραπτή και όχι προφορική επικοινωνία, μπορεί να αναφερθεί εμβόλιμα στο κείμενο (σε παρένθεση). Εργασίες οι οποίες έχουν γίνει δεκτές προς δημοσίευση, αλλά δεν δημοσιεύθηκαν ακόμη, μπορεί να αναφερθούν στη βιβλιογραφία. Στην περίπτωση αυτή σημειώστε το περιοδικό και τη φράση in press «υπό δημοσίευση» (σε παρένθεση). Κατά την αναφορά μιας τέτοιας εργασίας στο κείμενο σημειώστε «αναδημοσίευτες παρατηρήσεις» (σε παρένθεση). Παραδείγματα του ορθού τρόπου γραφής των βιβλιογραφιών δίνονται παρακάτω. Περιοδικά 1. Τυπικό άρθρο περιοδικού (Γράψτε όλους τους συγγραφείς, εφόσον είναι έξι ή λιγότεροι όταν είναι επτά ή περισσότεροι, αναφέρετε μόνο τους πρώτους τρεις και προσθέστε et al): You CH, Lee KY, Chey WY, Menguy R. Electrogastrographic study of patients with unexplained nausea, bloating and vomiting. Gastroenterology 1980; 79: Ενσωματωμένος συγγραφέας σε ομάδα εργασίας: Royal Marsden Hospital Bone-Marrow Transplantation Team. Failure of syngeneic bone marrow graft without preconditioning in posthepatitis marrow aplasia. Lancet 1977; 2: Χωρίς συγγραφέα: Anonymous. Coffee drinking and cancer of the pancreas (Editorial). Br Med J 1981; 283: Συμπληρωματικό τεύχος περιοδικού: Mastri AR. Neuropathy of diabetic neurogenic bladder. Ann Intern Med 1980; 92: (2Pt 2): Frumin AM, Nussbaum J, Esposito M. Functional asplenia: demonstration of splenic activity by bone-marrow scan (Abstract). Blood 1979; 54 (suppl 1): 26a. 5. Περιοδικό με χωριστή αρίθμηση σε κάθε τεύχος: Seaman WB. The case of the pancreatic pseudocyst. Hosp Pract 1981; a 16 (Sep): Βιβλία και άλλες μονογραφές 6. Με έναν συγγραφέα: Eisen HN. Immunology: an introduction to molecular and cellular principles of the immune response. 5th ed. New York: Harper and Row, 1974: Εκδότης, πρόεδρος μιας ομάδας εργασίας ως συγγραφέας: Dausset J, Colombani J, eds. Histocompatibility testing Copenhagen: Munksgaard, 1973: Κεφάλαιο σε βιβλίο: Weistein L, Swartz MN. Pathogenic properties of invading microorganisms. In: Sodeman WA Jr, Sodeman WA, eds. Pathologic physiology; mechanisms of disease. Philadelphia: WB Saunders, 1974;

7 9. Εργασία που περιέχεται σε τόμο πρακτικών: DuPont B. Bone marrow transplantation in severe combined immunodeficiency with an unrelated MLC compatible donor. In: White HJ, Smith R, eds. Proceedings of the third annual meeting of the International Society for Experimental Hematology. Houston: International Society for Experimental Hematology, 1974; Μονογραφή σε μια σειρά εκδόσεων: Hunninghake GW, Gadek JE, Szapiel SV, et al. The human alveolar macrophage. In: Harris CC, ed. Cultured human cells and tissues in biomedical research. New York: Academic Press, 1980; 54-6 (Stoner GD, ed. Methods and perspectives in cell biology; vol 1). 11. Δημοσίευση επιτροπής: Ranofsky AL. Surgical operations in short-stay hospitals: United States Hyattsville, Maryland: National Centre for Health Statistics, 1978; DHEW publication no. (PHS) (Vital and health statistics; series 13; no. 34). 12. Διδακτορική διατριβή: Cairns RB. Infrared spectroscopic studies of solid oxygen. Berkeley, California: University of California, pp. Dissertation. Άλλα άρθρα 13. Άρθρο εφημερίδας: Shaffer RA. Advances in chemistry are starting to unlock musteries of the brain: discoveries could help cure alcoholism and insomnia, explain mental illness. How the messengers work. Wall Street Journal 1977 Aug 12: 1 (col 1), 10 (col 1). 14. Άρθρο μη ιατρικού περιοδικού: Roueché B. Annals of medicine: the Santa Claus culture. The New Yorker 1971 Sept 4: Πίνακες: Δακτυλογραφήστε κάθε πίνακα σε χωριστό φύλλο θυμηθείτε ότι χρειάζεται διπλό διάστημα. Μην υποβάλλετε τους πίνακες ως φωτογραφίες. Αριθμήστε διαδοχικά τους πίνακες και σημειώστε έναν βραχύ τίτλο για τον καθένα. Σημειώστε σε κάθε στήλη μια βραχεία ή συντμημένη επικεφαλίδα. Γράψτε τις επεξηγηματικές πληροφορίες ως υποσημείωση και όχι στον τίτλο. Εξηγήστε στις υποσημειώσεις όλες τις μη καθιερωμένες συντμήσεις που χρησιμοποιούνται σε κάθε πίνακα. Στις υποσημειώσεις χρησιμοποιήστε τα παρακάτω σύμβολα, με την εξής σειρά: *, **, +, ++,,. Εικόνες: Υποβάλλετε τον απαραίτητο αριθμό εικόνων (περιλαμβάνονται και τα σχήματα). Μην αποστέλλετε τις πρωτότυπες εικόνες, ακτινογραφίες και άλλο υλικό, αλλά στείλτε ασπρόμαυρες φωτογραφίες σε σκληρό στιλπνό χαρτί mm και όχι μεγαλύτερες από mm. Τα γράμματα, οι αριθμοί και τα σύμβολα πρέπει να είναι σαφή, ομοιόμορφα και κατάλληλου μεγέθους έτσι ώστε, όταν σμικρυνθούν για τη δημοσίευση, να εξακολουθούν να παραμένουν ευανάγνωστα. Oι τίτλοι και οι λεπτομερείς επεξηγήσεις να γράφονται στους υπότιτλους (λεζάντες) των εικόνων και όχι πάνω στις ίδιες τις εικόνες. Κάθε εικόνα πρέπει να έχει στην πίσω επιφάνειά της ένα αυτοκόλλητο στο οποίο να σημειώνεται ο αριθμός της εικόνας, τα ονόματα των συγγραφέων και ένα βέλος που να δείχνει το άνω μέρος της. Μην γράφετε στην πίσω επιφάνεια των φωτογραφιών, μην τις κολλάτε σε χαρτόνι, ούτε να τις φθείρετε καρφιτσώνοντας ή συγκρατώντας τες με πιαστράκια. Μην διπλώνετε τις εικόνες. Oι μικροφωτογραφίες πρέπει να έχουν δείκτες εσωτερικής κλίμακας. Σύμβολα, βέλη ή γράμματα τα οποία χρησιμοποιούνται στις μικροφωτογραφίες πρέπει να είναι γραμμένα έτσι ώστε να παρουσιάζουν καλή αντίθεση με το χρώμα της φωτογραφίας και να είναι ευδιάκριτα. Αν υπάρχουν φωτογραφίες ατόμων, θα πρέπει είτε τα πρόσωπά τους να μην διακρίνονται είτε να συνοδεύονται από γραπτή άδεια χρησιμοποίησης των φωτογραφιών. Παραθέστε τις φωτογραφίες στο κείμενο κατά σειρά. Αν μια φωτογραφία έχει δημοσιευθεί κάπου αλλού, σημειώστε στις ευχαριστίες την πηγή προέλευσης και εσωκλείστε γραπτή άδεια του εκδότη, που έχει το copyright αναδημοσίευσης της φωτογραφίας. Η άδεια χρειάζεται, ανεξάρτητα ποιος είναι ο συγγραφέας ή ο εκδότης, εκτός αν το έγγραφο είναι δημόσιο. Υπότιτλοι (λεζάντες) των εικόνων: Δακτυλογραφήστε τους υπότιτλους (λεζάντες) των εικόνων σε διπλό διάστημα, σε χωριστή σελίδα και χρησιμοποιήστε για την αρίθμηση αραβικούς αριθμούς. Αν χρησιμοποιήσετε σύμβολα, βέλη, αριθμούς ή γράμματα για να χαρακτηρίσετε τμήματα των εικόνων, σημειώστε τα στους υπότιτλους και επεξηγήστε τα με ακρίβεια. Εξηγήστε τις εσωτερικές κλίμακες και τις μεθόδους χρώσεως των μικροφωτογραφιών.

8 Περιεχόμενα ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ 67 ΕΛΕΓΕΙΑΚO ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΜΝΗΜΗΣ 69 ΝΕΚΡOΛOΓΙΑ 71 ΕΠΙΚΑΙΡO ΑΡΘΡO Ιδιαιτερότητες στην παρακολούθηση παιδιών και εφήβων με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 Α. ΓΑΛΛΗ-ΤΣΙΝOΠOΥΛOΥ, Ι. ΜΑΓΓΑΝΑ, Ε. ΕΥΣΤΡΑΤΙOΥ 72 ΑΝΑΣΚOΠΗΣΕΙΣ Σακχαρώδης διαβήτης και ποιότητα ζωής Α.Κ. ΠΑΠΑΖΑΦΕΙΡOΠOΥΛOΥ, Σ.Ι. ΠΑΠΠΑΣ 77 Υπογλυκαιμία στον σακχαρώδη διαβήτη Π. ΜΑΡΑΣ 84 Μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος και καρδιαγγειακός κίνδυνος Α.Κ. ΠΑΠΑΖΑΦΕΙΡOΠOΥΛOΥ, Α. ΑΓΓΕΛΙδΗ, Α. ΜΕΛΙδωΝΗΣ 90 Σακχαρώδης διαβήτης και οστεοπόρωση Μ. ΤΖΙOΜΑΚΗ, Ι.Γ. ΓΙωβOΣ 98 ΒΡΑΧΕΙΑ ΑΝΑΣΚOΠΗΣΗ Oι επιδράσεις του GLP-1 και των αγωνιστών του υποδοχέα GLP-1 στα βήτα κύτταρα του παγκρέατος Α. ΚΥβΕΝΤΙδΗΣ, Γ. ΤΖΗΜΑΓΙωΡΓΗΣ, Ε. ΣΠΑΝOΥδΑΚΗΣ, Τ. διδαγγελoσ 111 ΠΡOΣΕΧΕΙΣ ΕΚδΗΛΩΣΕΙΣ δεβε 120

9 Contents NOTE FROM EDITOR 67 ELEGIAC TRIBUTE MEMORY 69 OBITUARY 71 UP TO DATE ARTICLE Particularities in the monitoring of children and adolescents with type 1 diabetes A. GALLI-TSINOPOULOU, I. MAGGANA, e. efstratiou 72 REVIEWS Diabetes mellitus and quality of life A.K. PAPAZAfIrOPOULOU, S.I. PAPPAS 77 Hypoglycaemia in diabetes mellitus P. MArAS 84 Non-alcoholic fatty liver disease and cardiovascular disease A.K. PAPAZAfIrOPOULOU, A. AGGeLIdI, A. MeLIdONIS 90 Diabetes mellitus and Osteoporosis M. TZIOMAKI, jg yovos 98 SHORT REVIEW The effects of GLP-1 and the agonists of GLP-1 receptor to pancreatic beta-cells A. KyveNTIdIS, T. didangelos, G. TZIMAGIOrGIS, e. SPANOUdAKIS 111 FUTURE MEETINGS NGDA 120

10 : 67, 2014 Γράμμα της σύνταξης O αγαπητός φίλος και συνάδελφος Βασίλης Καραμάνος, που έφυγε πρόσφατα από κοντά μας, ήταν ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας και φίλος της ΔΕΒΕ, στα συνέδρια της οποίας ήταν συχνά παρών ως ομιλητής. O Βασίλης Καραμάνος υπήρξε ένας ευπατρίδης πανεπιστημιακός δάσκαλος, κλινικός γιατρός και ερευνητής. Για την προσωπικότητα του εκλιπόντος δημοσιεύονται στο παρόν τεύχος των ΕΔΧ δυο κείμενα εκλεκτών συναδέλφων. Του Φώτη Παυλάτου που ως μεγαλύτερος παρακο - λούθησε όλη τη σταδιοδρομία του και του Η. Μυγδάλη που ως νεότερος πολλά από τον Βασίλη Καραμάνο διδάχθηκε. Η ΔΕΒΕ εκφράζει τα συλλυπητήριά της στην οικογένεια του αξέχαστου φίλου και συμπαραστάτη της. Διευθυντής Σύνταξης ΕΔΧ Δημ. Θ. Καραμήτσος

11

12 : 69-70, 2014 Νεκρολογία Ελεγειακό αφιέρωμα μνήμης Στις 15 Μαΐου 2014 έφυγε από κοντά μας ο αγαπημένος συνάδελφός μας, Καθηγητής Παθο λογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Βασίλης Καραμάνος, δεσπόζουσα μορφή του ιατρικού κόσμου, ιδιαίτερα στο πεδίον του Σακχαρώδους Διαβήτη. O Βασίλης Καραμάνος, με τη χαρισματική, την πολύπλευρη και πολυδύναμη προσωπικότητά του, αλλά και με τη ζεστασιά της ψυχής του, τη γνήσια υπερβατική ανθρωπιά του, τη βαθιά πίστη του στις άφθαρτες ανθρωπιστικές αξίες και την πάντα πρόσχαρη και ευγενική φυσιογνωμία του, θα μένει για πάντα στον νου και στην καρδιά όλων μας, όσοι είχαμε την καλή τύχη και το προνόμιο να γνωρίζουμε τον εξαίρετο άνθρωπο, τον διακεκριμένο επιστή - μονα, τον επιστήθιο φίλο, τον Άξιο Λειτουργό της του Ιπποκράτους Τέχνης, που τίμησε τη «Λευκή Μπλούζα» στον υπέρτατο βαθμό. Με την πλούσια και πολύτιμη προσφορά του στην επιστήμη και στην κοινωνία, ο Βασίλης Καραμάνος έχει καταγραφεί στην ιστορία της πανεπιστημιακής κοινότητας και του ιατρικού σώ ματος της χώρας μας, αλλά και πέραν των συνόρων, ως ιδανικό πρότυπο ανθρώπου και γιατρού. Με το παράδειγμά του ενέπνευσε τους συνεργάτες του και τους μαθητές του και γενικά τις νεότερες γενιές των διακόνων του ιπποκρατικού λειτουργή ματος, που στη σημερινή ιδιαίτερα εποχή της αμφισβήτησης των ανθρωπι στικών αξιών, αναζητούν τα πρότυπα εκείνα που θα τους δώσουν τη θέληση, τη δύναμη και την πίστη για να σταθούν και να προσφέρουν το πολύτιμο επιστημονικό και ανθρωπι στικό τους έργο στο πατροπαράδοτο ιατρικό λειτούργημα. O καθηγητής Βασίλης Καραμάνος υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας και μέλος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Μελέτης του Διαβήτη (E.A.S.D.), αλλά και πολλών άλλων ελληνικών και ξένων εταιρειών επιστημονικού και κοινωνι κού ενδιαφέροντος. Η προσφορά του στην ιατρική επιστήμη και στην κοινωνία υπήρξε λίαν σημαντική, αν όχι υπερβατική, ιδιαίτερα στο πεδίον του Σακχαρώδους Διαβήτη. Η όλη πανεπιστημιακή δραστηριότητά του και το καταξιωμένο κλινικό, διδακτικό και κοινωνικό έργο του, θα παραμείνουν μνημειώδη. Το πολύτιμο ερευνητικό του έργο στο πεδίον της Διαβητολογίας και η πλούσια συγγραφική του προσφορά, κοσμούν περίλαμπρα με μεγάλο αριθμό αναφορών, τόσο την ελληνική όσο και την παγκόσμια βιβλιογραφία. O Βασίλης Καραμάνος, με την πλούσια προσφορά του, το δη-

13 μιουργικό έργο του και με τις πολύτιμες παρακαταθήκες του, κέρδισε την πνευματική αθανασία. Κι όπως είπε ο άγγλος ποιητής του περασμένου αιώνα, Dylan Thomas ( ), αναφερόμενος στην αθανασία του πνεύματος: And death shall have no dominion «Κι ο θάνατος (στο πνεύμα) δεν θα χει εξουσία» Oποιαδήποτε παρουσίαση της δεσπόζουσας προσωπικότητας του καθηγητή Βασίλη Καραμάνου θα ήταν ελλιπής χωρίς την αναφορά στην αγαπημένη του σύζυγο και σύντροφο της ζωής του, Μαρία Καραμάνου, της οποίας ο ρόλος, με τα αισθήματα που τη χαρακτηρίζουν της μεγάλης αγάπης, στοργής, συμπαράστασης και κατανόησης των αναγκών του ιπποκρατικού λειτουργήματος, αδιαμφισβήτητα, υπήρξε σημαντικός αν όχι καταλυτικός στην όλη ανέλιξη και δημιουργικότητά του. Κι ακόμα, δεν μπορεί να παραλειφθεί και η αναφορά στα παιδιά του, τον Γιώργο και τον Παναγιώτη, τα οποία από τη μέχρι σήμερα πορεία τους, στις επιστημονικές και κοινωνικές δραστηριότητές τους, έχουν δώσει αναρίθμητα δείγματα επιστημονικής και κοινωνικής συμπεριφοράς. Είναι περισσότερο από βέβαιο ότι τα θαυμαστά γονεϊκά γονίδια της υψηλής ευθύνης, αφοσίωσης στο έργο τους και της διακαούς επιθυμίας τους για προσφορά στην επιστήμη και στην κοινωνία, έχουν ενεργοποιηθεί στον υπέρτατο βαθμό. O Βασίλης Καραμάνος εξακολουθεί να ζει μέσα από τα παιδιά του και τους απογόνους του. Αιώνιος τώρα ταξιδευτής στους αιθέρες, ο Βασίλης Καραμάνος θα εξακολουθεί, με τις πολύτιμες παρακαταθήκες του, ριζωμένες στις έλικες του μυαλού μας, να μας καθοδηγεί και να μας εμπνέει. Διαβάζοντας οι αναγνώστες ετούτη τη γραφή δεν μπορούν παρά να σταθούν ακίνητοι και σιωπηλοί με τη σκέψη τους στα «Έργα και Ημέρες» του Βασίλη Καραμάνου. Και σ αυτή την απόλυτη σιωπή είναι βέβαιο ότι θα ακουστούν έντονα οι χτύποι της καρδιάς τους. Κι αυτό θα είναι το «χειροκρότημα» για τα τόσα πολλά θαυμαστά και πολύτιμα που μας έδωσε ο Βασίλης Καραμάνος. Ποιος είπε ότι ο Βασίλης Καραμάνος πέθανε; Φώτης Παυλάτος Ενδοκρινολόγος 70

14 : 71, 2014 Νεκρολογία Νεκρολογία Βασιλείου Γ. Καραμάνου ( ) Στις έφυγε από κοντά μας ο Βασίλης Καραμάνος. O Βάσος, όπως τον αποκαλούσαν οι φίλοι του, γεννήθηκε στη Μυτιλήνη το 1937 και ήταν το μέρος που είχε στην καρδιά του σε όλη του τη ζωή. Νεαρός, ειδικευόμενος στην Παθολογία, άκουσα από άλλους συναδέλφους ότι γίνονται μαθήματα για τον Διαβήτη από το Διαβητολογικό Κέν τρο της Βʹ Παθολογικής Κλινικής του Παν/μίου Αθηνών, που εδρεύει στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο. Τόπος διεξαγωγής των μαθημάτων, που ξεκίνησαν το 1979 και συνεχίστηκαν μέχρι και το 2012, ήταν το ξενοδοχείο "Holiday Inn". O Β. Καραμάνος ήταν συνδιευθυντής του Διαβητολογικού Κέντρου από το 1973 έως το 1981 και έκτοτε διευθυντής. Η έκφραση «θα πάμε στα μαθήματα του Καραμάνου» ήταν διαχρονικά από τις πλέον κλασικές. Η εβδομάδα που παρακολούθησα τα μαθήματα ήταν πράγματι συγκλονιστική. O Β. Καραμάνος είχε το χάρισμα της επαγωγικής διδασκαλίας και της παρουσίασης-ανάλυσης των πολύπλοκων εννοιών με απλό, κατανοητό τρόπο. Έκτοτε η τελευταία εβδομάδα του Νοεμβρίου τόσο για εμένα, όσο και για πολλούς άλλους γιατρούς ήταν κλεισμένη στο ημερολόγιό μας. Και επιπλέον, για αρκετούς από εμάς ήταν το κυρίαρχο ερέθισμα για να ασχοληθούμε ενεργά με τον Διαβήτη, ενώ για πολλούς άλλους γιατρούς να αγαπήσουν τον Διαβήτη και να εμβαθύνουν τις γνώσεις τους στον τομέα αυτό. Το Διαβητολογικό Κέντρο του Ιπποκρατείου εκπαίδευσε μεγάλο αριθμό γιατρών. Στις βιβλιογραφικές ενημερώσεις του Κέντρου, αρχικά στο μικρό γραφείο και στη συνέχεια στο πατάρι, συμμετείχα και εγώ μαζί με μικρό αριθμό γιατρών εκτός Ιπποκρατείου. O Βάσος είχε ένα απίστευτα κριτικό μυαλό. Με την παρουσίαση του άρθρου από τον παρουσιάζοντα, ο Βάσος είχε αντιληφθεί τα κύρια μηνύματα, όπως και τις πιθανές ερευνητικές και πρακτικές προεκτάσεις του αλλά και τις αδυναμίες-ελλείψεις του. Είχαμε επίσης την ευκαιρία να συνεργαστούμε στη σύνταξη των κατευθυντήριων οδηγιών της Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας. Στις πολύωρες επί αρκετούς μήνες συνεδριάσεις η υπομονή του, η επιμέλειά του και η τελειομανία του ήταν βασικά χαρακτηριστικά του. O Β. Καραμάνος ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την επιδημιολογία του Διαβήτη και η προσφορά του στον ελληνικό και διεθνή χώρο ήταν αξιοσημείωτη. Συμμετείχε ενεργά σε διάφορες ελληνικές και διεθνείς επιστημονικές εταιρείες αλλά η μεγάλη του αγάπη ήταν η Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία, που ήταν από τα ιδρυτικά της μέλη. Διετέλεσε επί σειρά ετών πρόεδρος, αντιπρόεδρος, γραμματέας και ταμίας. Πάντοτε, την υποστήριζε και την ενίσχυε με τις γνώσεις του και τις σοφές παρεμβάσεις του. Στις γενικές συνελεύσεις της ΕΔΕ η νηφαλιότητά του και η στοχαστική διάθεσή του ευνοούσαν τη διεξαγωγή ενός επoικοδομητικού διαλόγου. Στις διάφορες επιστημονικές εκδηλώσεις η ενεργός παρουσία και εμφάνισή του ήταν πάντοτε για ουσιαστικούς λόγους και ποτέ για λόγους προβολής. Ήταν ο ήπιος και ταπεινός γιατρός μέσα στη μεγαλοσύνη του. Αποτέλεσε για πολλούς γιατρούς το πρότυπό τους. Θα τον θυμόμαστε όλοι με αγάπη για όσα μας δίδαξε και πρόσφερε στην επιστήμη της Ιατρικής. Καλό ταξίδι, Βάσο ΗΛΙΑΣ Ν. ΜΥΓΔΑΛΗΣ

15 : 72-76, 2014 Επίκαιρο άρθρο Ιδιαιτερότητες στην παρακολούθηση παιδιών και εφήβων με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 Α. Γαλλή-Τσινοπούλου Ι. Μαγγανά Ε. Ευστρατίου Περίληψη O συνεχώς αναπτυσσόμενος οργανισμός των παιδιών με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 (ΣΔ τύπου 1) και οι έντονες αλλαγές που συνοδεύουν την εφηβεία, καθιστούν αναγκαία την παρακολούθηση και φροντίδα αυτής της ευαίσθητης ομάδας του πληθυσμού. Η αντιμετώπιση του ΣΔ τύπου 1 στην παιδική και εφηβική ηλικία παρουσιάζει αρκετές ιδιαιτερότητες, οι οποίες εστιάζονται τόσο στην ομαλή σωματική αύξηση και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη, καθώς και ενήβωση του παιδιού, όσο και στον έλεγχο του διαβήτη (εκπαίδευση, γλυκαιμικοί στόχοι, διατροφή και έλεγχος συνοδών νοσημάτων). Το κύριο μέλημα της ομάδας του διαβήτη στα παιδιά και εφήβους, από τη στιγμή της διάγνωσης, είναι η επίτευξη καλού γλυκαιμικού ελέγχου, ο οποίος αποτελεί την ασφαλή προϋπόθεση για τη φυσιολογική σωματική αύξηση και ψυχοκοινωνική ανάπτυξή τους μέσα σε ένα πνεύμα κατανόησης, αποδοχής, εμπιστευτικότητας και σεβασμού, ώστε να μεταβούν ομαλά σε ιατρείο ενηλίκων. Εισαγωγή Ιατρείο Διαβήτη Παιδιών και Εφήβων, Δʹ Παιδιατρική Κλινική, ΑΠΘ, Νοσοκομείο «Παπαγεωργίου», Θεσσαλονίκη Το 2007, ο παγκόσμιος παιδικός πληθυσμός (0-14 ετών) υπολογίσθηκε σε 1,8 δισεκατομμύρια άτομα, εκ των οποίων το 0,02% (περίπου ) έχουν διαβήτη 1. Η παγκόσμια καταγραφή του 2013 έδειξε ότι παιδιά έχουν σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 (ΣΔ τύπου 1), ενώ οι νεοδιαγνωσθείσες περιπτώσεις υπολογίζονται ετησίως σε Η συχνότητα εμφάνισης ΣΔ τύπου 1 παρουσιάζει αυξητική τάση, σε αρκετές χώρες, ιδιαίτερα σε παιδιά ηλικίας μικρότερης των 15 ετών. Η γενική ετήσια αύξηση υπολογίζεται σε 3%, με διακυμάνσεις στη γεωγραφική κατανομή. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αύξηση της συχνότητας σε χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, στις οποίες μέχρι σήμερα καταγράφονταν χαμηλά ποσοστά εμφάνισης της νόσου 2. Η διάγνωση του ΣΔ τύπου 1 σηματοδοτεί για το παιδί ή τον έφηβο αλλά και την οικογένειά του, το ξεκίνημα ενός νέου τρόπου ζωής. O αναπτυσσόμενος οργανισμός του παιδιού και οι έντονες ορμονικές-ψυχοσυναισθηματικές αλλαγές που συνοδεύουν την εφηβεία, καθιστούν ιδιαίτερη και πολύπλευρη την εκπαίδευση και παρακολούθηση αυτής της ευαίσθητης ομάδας του πληθυσμού. O παιδοενδοκρινολόγος και η ειδική ομάδα για τον ΣΔ τύπου 1 (δι-

16 αιτολόγος, ψυχολόγος, νοσηλευτής) πρέπει να διασφαλίσουν την ομαλή πορεία του παιδιού προς την εφηβεία και την ενηλικίωση. Oι στόχοι της αντιμετώπισης του ΣΔ τύπου 1 είναι κοινοί σε όλες τις ηλικίες και περιλαμβάνουν την επίτευξη καλού μεταβολικού ελέγχου, την αποφυγή επιπλοκών και τη διασφάλιση της ποιότητας ζωής των ατόμων. Ωστόσο η διαχείριση του ΣΔ1 στην παιδική και εφηβική ηλικία παρουσιάζει αρκετές ιδιαιτερότητες, οι οποίες εστιάζονται τόσο στην ομαλή ανάπτυξη (σωματική ψυχοκοινωνική) και ενήβωση του παιδιού, όσο και στον έλεγχο του διαβήτη (εκπαίδευση, γλυκαιμικοί στόχοι, διατροφή και έλεγχος συνοδών νοσημάτων). Παρακάτω αναπτύσσονται συνοπτικά οι ενότητες στις οποίες απαντώνται οι σημαντικότερες ιδιαιτερότητες στη διαχείριση του ΣΔ τύπου 1 στην παιδική και εφηβική ηλικία. 1. Ανάπτυξη και ενήβωση Η φυσιολογική αύξηση και ενήβωση του παιδιού περιλαμβάνει την ικανοποιητική σωματική ανάπτυξή του και την έγκαιρη εμφάνιση και ομαλή εξέλιξη της ήβης. Στην τριμηνιαία επίσκεψη του παιδιού-εφήβου στο παιδοδιαβητολογικό ιατρείο εκτιμάται η σωματική αύξηση με τον προσδιορισμό ύψους και βάρους με βάση τις εκατοστιαίες θέσεις ανάπτυξης, καθώς και με τον υπολογισμό του ετήσιου ρυθμού αύξησης (ΕΡΑ: εκατοστά/έτος). Επιπλέον, υπολογίζεται ο δείκτης μάζας σώματος [ΔΜΣ: βάρος (kg)/ύψος (m 2 )] και μετράται η περίμετρος της μέσης προκειμένου να αξιολογηθεί η πρόσληψη βάρους και η κατανομή του σωματικού λίπους. Η έγκαιρη εμφάνιση και ομαλή εξέλιξη της ήβης περιλαμβάνει την εκτίμηση των σταδίων ήβης κατά Tanner (μέγεθος μαζικού αδένα, μέγεθος όρχεων, τρίχωση εφηβαίου και μασχαλών) και στα δύο φύλα και επιπλέον την ηλικία εμμηναρχής και τον καταμήνιο κύκλο στα κορίτσια. 2. Εκπαίδευση Η εκπαίδευση των παιδιών-εφήβων με ΣΔ τύπου 1 ξεκινά την ημέρα της διάγνωσης του διαβήτη και είναι συνεχιζόμενη, καθώς αποτελεί τη μοναδική επένδυση για την επίτευξη άριστης γλυκαιμικής ρύθμισης, αλλά και μακροχρόνιας υγείας και ποιότητας ζωής του παιδιού-εφήβου. Κατά την εκπαίδευση λαμβάνεται υπόψη αρχικά η ηλικία του παιδιού, με συνέπεια η ομάδα του διαβήτη να εκπαιδεύει είτε τους γονείς (όταν τα παιδιά έχουν ηλικία μικρότερη της σχολικής), είτε το ίδιο το παιδί, σε περίπτωση που η διάγνωση γίνεται κατά την εφηβική ηλικία, είτε το παιδί σε συνεργασία με τους γονείς του. Είναι γεγονός ότι τα παιδιά ανάλογα με την ηλικία αναλαμβάνουν διαφορετικούς ρόλους και υποχρεώσεις, οι οποίες μεταβάλλονται καθώς μεγαλώνουν. Κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης λαμβάνεται επιπλέον υπόψη η ωριμότητα και αντιληπτική ικανότητα του παιδιού και της οικογένειάς του, καθώς και το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο της οικογένειας, ώστε οι πληροφορίες που δίνονται να είναι κατανοητές και συνεπώς εφαρμόσιμες. Σε κάθε περίπτωση, σκοπός της ομάδας του διαβήτη είναι η προσαρμογή του διαβήτη στο παιδί και όχι του παιδιού στον διαβήτη όσο αυτό είναι ανθρωπίνως δυνατό. 3. Ινσουλινοθεραπεία Η ινσουλινοθεραπεία εμφανίζει ιδιαιτερότητες στα είδη, στη δόση και στη δράση της ινσουλίνης. Τα ανάλογα υπερταχείας και μακράς δράσης έχουν έγκριση για παιδιά μεγαλύτερα των 2 ετών 3. Όσον αφορά στη δοσολογία ινσουλίνης, η ημερήσια δόση στα βρέφη και στα προεφηβικά παιδιά κυμαίνεται από 0,5-1 IU/kg ΣΒ, ενώ στους έφηβους, όπου φυσιολογικά παρατηρείται αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης, αυξάνεται σε 1,5-2 IU/kg ΣΒ. Τα σχήματα της ινσουλινοθεραπείας κατά πλειοψηφία είναι τα εντατικοποιημένα ή με χρήση αντλίας, αλλά σε πολύ μικρά παιδιά και βρέφη είναι δυνατόν να διαφοροποιούνται και ως προς το είδος της ινσουλίνης και ως προς τον αριθμό των ενέσεων. Η δράση και η απορρόφηση της ινσουλίνης παρουσιάζει διακυμάνσεις ανάλογα με την ηλικία και τη σύσταση του σώματος. Στα πολύ μικρά παιδιά χαρακτηριστική είναι η έλλειψη υποδόριου λίπους, ενώ στην εφηβεία παρατηρείται αυξημένη λιπώδης μάζα στα κορίτσια και αυξημένη μυϊκή μάζα στα αγόρια. 4. Υπογλυκαιμίες Oι υπογλυκαιμίες, οποιασδήποτε βαρύτητας, έχουν σημαντική επίπτωση στη σχολική επίδοση και στην κοινωνική εξέλιξη του παιδιού. Oι υπογλυκαιμίες, σε παιδιά με ηλικία διάγνωσης μικρότερης των 5-6 ετών, έχουν συσχετισθεί με μειωμένη μετέπειτα γνωστική λειτουργία. Επιπλέον, οι σπασμοί λόγω υπογλυκαιμίας επιφέρουν σημαντική μείωση στις γνωστικές και οργα- 73

17 νωτικές δεξιότητες, καθώς και στη λειτουργία της μνήμης και ανάκλησης πληροφοριών 1. Απεικονιστικές μελέτες του εγκεφάλου δείχνουν ότι τόσο οι υπογλυκαιμίες, όσο και οι υπεργλυκαιμίες μεταβάλλουν τη νοητική ικανότητα και τη λειτουργικότητα της λευκής και φαιάς ουσίας του αναπτυσσόμενου παιδικού εγκεφάλου και σχετίζονται με διαταραχές στη μορφολογία και λειτουργία του ιπποκάμπου και προκαλεί διαταραχές κυρίως στη χωρική μνήμη (spatial memory) 4,5,6,7,8,9,10. Για την αντιμετώπιση της υπογλυκαιμίας σε παιδιά με σωματικό βάρος μικρότερο των 30 kg συστήνεται η λήψη 9 g απλών υδατανθράκων, ενώ όταν το βάρος σώματος ξεπερνά τα 50 kg συστήνεται η λήψη 15 g απλών υδατανθράκων. Ιδιαίτερη μέριμνα λοιπόν πρέπει να δοθεί, τόσο κατά την εκπαίδευση όσο και κατά την παρακολούθηση, στην έγκαιρη αντίληψη των υπογλυκαιμιών, στην πρόληψη αυτών (ισορροπία ινσουλίνης διατροφής άσκησης) αλλά και στην άμεση και κατάλληλη αντιμετώπισή τους. 5. Διατροφή Oι διατροφικές συστάσεις για παιδιά-εφήβους με ΣΔ1 δεν διαφέρουν απ αυτές των συνομηλίκων τους. Είναι ένα πρόγραμμα υγιεινής διατροφής, βασισμένο στο μοντέλο της μεσογειακής δίαιτας, κατάλληλο για όλη την οικογένεια. O κύριος στόχος είναι η ομαλή ανάπτυξη υγεία του παιδιού και η επίτευξη καλής γλυκαιμικής ρύθμισης 1,11,12. Επιβάλλεται η συχνή αναπροσαρμογή του διαιτολογίου για την κάλυψη των συνεχώς μεταβαλλόμενων θρεπτικών απαιτήσεων των παιδιών. Το διατροφικό σχήμα πρέπει να εξασφαλίζει τη συνιστώμενη πρόσληψη θρεπτικών συστατικών, τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά, με ιδιαίτερη μέριμνα για την αποφυγή της παχυσαρκίας. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η επαρκής πρωτεϊνική πρόσληψη ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Αναλυτικότερα, στα νεογνά συστήνεται ημερήσια πρόσληψη 2 g/kg σωματικού βάρους, στα παιδιά 1 g/kg και στους εφήβους οι ανάγκες διαμορφώνονται σε 0,8-0,9 g/kg. Επίσης χρήζει ιδιαίτερης προσοχής η επαρκής ημερήσια πρόσληψη ιχνοστοιχείων και βιταμινών, όπως είναι ο σίδηρος, το ασβέστιο, το μαγνήσιο ή η βιταμίνη D, που οι ανάγκες τους μεταβάλλονται συνεχώς λόγω της αύξησης και η έλλειψή τους μπορεί να προκαλέσει πλημμελή αύξηση, οστεοπενία, σιδηροπενία, αναιμία κ.λπ. 6. Συνοδά αυτοάνοσα νοσήματα Είναι γνωστή η συσχέτιση του ΣΔ1 με άλλα αυτοάνοσα νοσήματα που μπορεί να επηρεάσουν την ανάπτυξη, τη θρέψη αλλά και τον μεταβολικό έλεγχο των παιδιών. O υποθυρεοειδισμός στα πλαίσια της αυτοάνοσης θυρεοειδίτιδας Hashimoto εμφανίζεται σε συχνότητα 3-8% στον παιδικό και εφηβικό πληθυσμό με ΣΔ τύπου Επομένως, απαραίτητος είναι ο προσδιορισμός των TSH, FT4 και αντιθυρεοειδικών αυτοαντισωμάτων (TG, TPO) με τη διάγνωση και ακολούθως ο επανέλεγχος ανά 1-2 έτη. Η συχνότητα εμφάνισης της κοιλιοκάκης σε παιδιά και εφήβους με ΣΔ1 είναι 1-10% και ο κίνδυνος εμφάνισής της έχει συσχετιστεί με την ηλικία και το φύλο των παιδιών 14. Συγκεκριμένα, παιδιά με ηλικία διάγνωσης μικρότερη των 4 ετών εμφανίζουν τριπλάσιο κίνδυνο συννόσησης με κοιλιοκάκη, ενώ τα κορίτσια παρουσιάζουν μεγαλύτερη πιθανότητα νόσησης σε σχέση με τα αγόρια 15. O προσδιορισμός αυτοαντισωμάτων έναντι ενδομυΐου (EMA), αντιγλιαδινικών (AGA), έναντι τρανσγλουταμινάσης (TTG) και ανοσοσφαιρίνης IgA είναι απαραίτητος με τη διάγνωση. Επανέλεγχος απαιτείται στην περίπτωση ανεπαρκούς ανάπτυξης (στασιμότητα ύψους βάρους), εμφάνισης συμπτωμάτων από το γαστρεντερικό σύστημα (διάρροια, κοιλιακό άλγος, μετεωρισμός, δυσαπορρόφηση), καθώς και σε περίπτωση συχνών ανεξήγητων υπογλυκαιμιών ή ανεπαρκούς μεταβολικού ελέγχου. 7. Γλυκαιμικοί στόχοι Oι γλυκαιμικοί στόχοι των παιδιών και εφήβων με ΣΔ τύπου 1 σύμφωνα με τις τελευταίες συστάσεις του IDF/ISPAD 1 διαφοροποιούνται από αυτές των ενηλίκων (Πίν. 1). Πίνακας 1. Γλυκαιμικοί στόχοι παιδιών και εφήβων με ΣΔ1 1. HbA 1C (%) <7,5 Τιμές γλυκόζης νηστείας ή προγευματικές (mg/dl) Μεταγευματικές τιμές (mg/dl) Τιμές προ ύπνου (mg/dl) Κατά τη διάρκεια της νύχτας (mg/dl) Συνήθη καθημερινά προβλήματα συμμόρφωσης Τα συνήθη «προβλήματα» που αντιμετωπίζει η ομάδα του διαβήτη κατά την τακτική παρακολούθηση 74

18 των παιδιών-εφήβων είναι πολλά και προέρχονται τόσο από τα παιδιά όσο και από τους γονείς τους. Τα πιο συχνά είναι η ψευδής καταγραφή τιμών στο ημερολόγιο (από το παιδί, τον γονέα ή και τους δύο) και η κρυφή κατανάλωση τροφίμων, κυρίως γλυκισμάτων, παρά τη σχετική ελευθερία που παρέχει η σύγχρονη ινσουλινοθεραπεία. Δεν είναι σπάνια η συνειδητή πρόκληση υπογλυκαιμιών (μειωμένη λήψη τροφής αυξημένη δόση ινσουλίνης), καθώς και η μίμηση των συμπτωμάτων της υπογλυκαιμίας με απώτερο σκοπό την κατανάλωση γλυκισμάτων. Η ανεπαρκής κατανάλωση γεύματος λόγω μειω μένης όρεξης, θυμού, αντίδρασης ή συναισθηματικού εκβιασμού είναι συχνές αντιδράσεις παιδιών προσχολικής ηλικίας. Έτσι επιβάλλεται ένας «ειδικός έλεγχος» πριν από οποιαδήποτε αλλαγή στο θεραπευτικό σχήμα! Συχνά το παιδί με διαβήτη νιώθει ότι είναι «διαφορετικό» από τα άλλα παιδιά. Αισθάνεται έντονα το συναίσθημα της ντροπής, της αδικίας και διακατέχεται από τον φόβο της απόρριψης και της μη αποδοχής από φίλους και συμμαθητές. Αυτός ο συναισθηματικός κυκεώνας έχει ως αποτέλεσμα την άρνηση μετρήσεων και αποφυγή ενέσεων ινσουλίνης, όταν δεν είναι υπό την επίβλεψη των γονέων. Oι γονείς στην προσπάθειά τους να αντεπεξέλθουν στις αυξημένες απαιτήσεις του νέου τους ρόλου καταφεύγουν συχνά σε υπερβολικές μετρήσεις (25-50/ημέρα). O φόβος της υπογλυκαιμίας τους οδηγεί πολλές φορές σε μεγάλη κατανάλωση φαγητού και αποφυγή διορθώσεων των υψηλών τιμών σακχάρου. Αντίθετα ο φόβος της υπεργλυκαιμίας οδηγεί πολλούς γονείς στην επιδίωξη χαμηλής HbA1c (<6%) με κάθε κόστος και τρόπο. O πλέον συνήθης τρόπος για να το καταφέρουν είναι η μειωμένη λήψη φαγητού με συνέπεια τη στασιμότητα της ανάπτυξης του παιδιού. Χρειάζεται το ενδιαφέρον και η αγάπη, αλλά όχι η υπερπροστασία και η συναισθηματική υπέρ το δέον εμπλοκή. Η ψυχολογική υποστήριξη του παιδιού και της οικογένειάς του θα τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν τον διαβήτη με ρεαλισμό, υπευθυνότητα και αισιοδοξία! 9. Εφηβεία Συμπεριφορές υψηλού κινδύνου H εφηβεία είναι μια περίοδος που χαρακτηρίζεται από έντονες ορμονικές, σωματικές και ψυχοσυναισθηματικές αλλαγές. Oι έφηβοι αμφισβητούν κάθε μορφή εξουσίας είτε είναι γονεϊκή είτε ιατρική. Υιοθετούν συμπεριφορές υψηλού κινδύνου (αυξημένη σεξουαλικότητα χωρίς προφυλάξεις, κατάχρηση αλκοόλ, κάπνισμα κ.τ.λ.) ως ένδειξη ενηλικίωσης 1. Το κοινό χαρακτηριστικό των περισσοτέρων εφήβων είναι η επανάσταση-άρνηση κατά του διαβήτη ( Diabetes burnout ). Συνεπώς η εφηβεία είναι στενά συνδεδεμένη με επιδείνωση του μεταβολικού ελέγχου. Ένας φτωχός γλυκαιμικός έλεγχος διάρκειας 5-7 ετών (διάστημα ανάλογο με τη διάρκεια της εφηβείας) αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης επιπλοκών για τα επόμενα 6-10 έτη 1. Όπως είναι γνωστό, οι ανάγκες των εφήβων σε ινσουλίνη είναι αυξημένες λόγω της φυσιολογικής αντίστασης στην ινσουλίνη. Μολαταύτα η καθημερινότητα των εφήβων συνήθως περιλαμβάνει: Παράλειψη έως απουσία μετρήσεων και ενέσεων ινσουλίνης με συνέπεια τη σημαντική έως επικίνδυνη επιδείνωση του γλυκαιμικού ελέγχου. Αυξημένη κατανάλωση φαγητού με συνέπεια τον κίνδυνο παχυσαρκίας ή αντίστοιχα μειωμένη κατανάλωση φαγητού για απώλεια βάρους με συνέπεια τις συχνές και έντονες υπογλυκαιμίες ιδιαί - τερα στα κορίτσια. Αδιαφορία για την ισορροπία γεύματος-ινσουλίνης με αποτέλεσμα έντονες διακυμάνσεις των τιμών γλυκόζης. Καταγραφή ψευδών τιμών στο ημερολόγιο (όσοι εξακολουθούν και το διατηρούν). Μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ με αποτέλεσμα έντονες υπογλυκαιμίες ιδιαίτερα τα ξημερώματα του Σαββάτου και της Κυριακής. Η ομάδα του διαβήτη οφείλει να αναγνωρίζει τα ειδικά χαρακτηριστικά των εφήβων και να κατανοεί την ψυχοκοινωνική και φυσιολογική εξέλιξη κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Το κλειδί που θα ανοίξει το «μυαλό» και την «καρδιά» ενός εφήβου είναι η ανάπτυξη επικοινωνιακών τεχνικών, οι οποίες πρέπει να είναι εφηβοκεντρικές, μη επικριτικές, υποστηρικτικές και εμπιστευτικές. Η έντονη ανάγκη προσαρμογής και αποδοχής του εφήβου από ομάδες συνομηλίκων του, πρέπει να ληφθεί πολύ σοβαρά υπόψη από την ομάδα του διαβήτη. Η κατανόηση όλων των αιτιών-λόγων που οδηγούν τον έφηβο σε ασταθή γλυκαιμικό έλεγχο είναι απαραίτητη, για να ακολουθήσει στη συνέχεια συζήτηση για την αναγκαιότητα των ενέσεων ινσουλίνης, τα οφέλη του αυτοελέγχου, καθώς και για τον κίνδυνο των επαναλαμβανόμενων υπογλυκαιμιών και της χρόνιας υπεργλυκαιμίας. Στη συζήτηση θα πρέπει να περιλαμβάνονται και συμβουλές για την ασφαλή κατανάλωση αλκοόλ, τους κινδύνους του καπνίσματος η απαγόρευσή τους δεν έχει νόημα και να παρέχονται πλη- 75

19 ροφορίες για τη σεξουαλική υγεία, την αντισύλληψη και την ασφαλή οδήγηση. Η αναγνώριση σημείων σοβαρής ψυχικής διαταραχής (κατάθλιψη, διατροφικές διαταραχές, χρήση ναρκωτικών ουσιών) είναι πολύ σημαντική, ώστε να ακολουθήσει περαιτέρω παραπομπή σε παιδοψυχίατρο. Συμπέρασμα Συμπερασματικά το κύριο μέλημα της ομάδας του διαβήτη στα παιδιά-εφήβους, από τη στιγμή της διάγνωσης, είναι η επίτευξη καλού γλυκαιμικού ελέγχου και η φυσιολογική σωματική αύξηση και η ομαλή ψυχοκοινωνική ανάπτυξή τους. Oι στόχοι αυτοί ευοδώνονται μετά από εκπαίδευση και μέσα σε ένα κλίμα κατανόησης, αποδοχής, εμπιστευτικότητας και σεβασμού, έτσι ώστε τα νεαρά αυτά άτομα «αποφοιτώντας» με βασικές αρχές για τον διαβήτη να μεταβούν ομαλά από το παιδιατρικό στο ιατρείο των ενηλίκων. Abstract Galli-Tsinopoulou A, Maggana I, Efstratiou E. Particularities in the monitoring of children and adolescents with type 1 diabetes. Hellenic Diabetol Chron 2014; 2: The continuous body growth of children with Type 1 diabetes mellitus (Type 1 DM) along with the crucial changes that accompany puberty, make dia betes moni - toring as well as health care of this vul nerable po - pulation s group particularly special. The manage ment of Type 1 DM in childhood and adole scence presents several particularities focused both in normal develop - ment and growth (physical-psy chosocial) and puberty as well as in diabetes control (education, gly cemic goals, diet and awareness for complications). The main concern of the pediatric diabetes team is to achieve good glycemic control and normal physical and psy - chosocial development, in a spirit of comprehension, acceptance, confidentiality and respect, in order to be transited easily to the adult clinics. Βιβλιογραφία 1. Guideline for Diabetes in Childhood and Adolescence, 2011 Global IDF/ISPAD ( source-type/idfispad-2011-global-guideline-diabetes-child- hood-and-adolescence). 2. International Diabetes Federation (IDF). Incidence of diabetes. Diabetes Atlas Sixth Edition 2013; org/diabetesatlas. 3. Galli-Tsinopoulou A, Stergidou D. Insulin analogues for type 1 diabetes in children and adolescents. Drugs Today (Barc) 2012; 48: Perantie DC, Wu J, Koller JM, et al. Regional brain volume differences associated with hyperglycemia and severe hypoglycemia in youth with type 1 diabetes. Diabetes Care 2007; 30: Hannonen R, Komulainen J, Riikonen R, et al. Study Group. Academic skills in children with early-onset type 1 diabetes: the effects of diabetes-related risk factors. Dev Med Child Neurol. 2012; 54: Hershey T, Lillie R, Sadler M, White NH. A prospective study of severe hypoglycemia and long-term spatial memory in children with type 1 diabetes. Pediatr Diabetes 2004; 5: Lin A, Northam EA, Rankins D, Werther GA, Cameron FJ. Neuropsychological profiles of young people with type 1 diabetes 12 yr after disease onset. Pediatr Diabetes 2010; 112: Hershey T, Perantie DC, Wu J, Weaver PM, Black KJ, White NH. Hippocampal volumes in youth with type 1 diabetes. Diabetes 2010; 59: Antenor-Dorsey JA, Meyer E, Rutlin J, et al. White matter microstructural integrity in youth with type 1 diabetes. Diabetes 2013; 62: Asvold BO, Sand T, Hestad K, Bjørgaas MR. Cognitive function in type 1 diabetic adults with early exposure to severe hypoglycemia: a 16-year follow-up study. Diabetes Care 2010; 33: Smart C, Aslander-van Vliet E, Waldron S. Nutritional management in children and adolescents with diabetes. Pediatr Diabetes 2009; 10: Evert AB, Boucher JL, Cypress M, et al. Nutrition therapy recommendations for the management of adults with diabetes. Diabetes Care 2013; 36: Hansen D, Bennedbaek FN, Hoier-Madsen M, et al. A prospective study of thyroid function, morphology and autoimmunity in young patients with type 1 diabetes. Eur J Endocrinol 2003; 148: Crone J, Rami B, Huber WD, et al. Prevalence of Celiac Disease and Follow-up of EMA in Children and Adolescents With Type 1 Diabetes Mellitus. J Pediatr Gastro Nutr 2003; 37: Cerutti F, Bruno G, Chiarelli F, et al. Younger age at onset and sex predict celiac disease in children and adolescents with type 1 diabetes: an Italian multicentre study. Diabetes Care 2004; 27: Λέξεις-κλειδιά: Σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 Παιδιά Έφηβοι Key-words: Diabetes mellitus type 1 Children Adolescents 76

20 : 77-83, 2014 Ανασκόπηση Σακχαρώδης διαβήτης και ποιότητα ζωής A.Κ. Παπαζαφειροπούλου Σ.Ι. Παππάς Περίληψη Είναι γνωστό ότι τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 έχουν φτωχή ποιότητα ζωής και υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό. Oι παραδοσιακές αντιδιαβητικές αγωγές παρουσιάζουν ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως είναι η υπογλυκαιμία και η αύξηση του σωματικού βάρους, που επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα ζωής των ασθενών. Η υπογλυκαιμία συνδέεται με αυξημένη θνητότητα και νοσηρότητα καθώς και υψηλό κόστος, τόσο άμεσο όσο και έμμεσο. Επιπλέον, ο φόβος της υπογλυκαιμίας αποτελεί τροχοπέδη στην επίτευξη των θεραπευτικών στόχων. Δυστυχώς, οι περισσότερες αντιδιαβητικές αγωγές σχετίζονται με αύξηση του σωματικού βάρους που έχει αρνητική επίδραση στην ποιότητα ζωής των ασθενών. Oι νεότερες θεραπείες που στηρίζονται στο φαινόμενο των ινκρετινών φαίνεται να αποτελούν τη λύση στο πρόβλημα της υπογλυκαιμίας και της αύξησης του σωματικού βάρους με ευεργετικές επιδράσεις στην ποιότητα ζωής των ασθενών αλλά δεν δρουν σε άτομα με μεγάλη διάρκεια ΣΔ και σπάνια δίδονται χωρίς συγχορήγηση και άλλων φαρμάκων. Εισαγωγή Γʹ Παθολογικό Τμήμα & Διαβητολογικό Κέντρο ΓΝ Νίκαιας «Άγιος Παντελεήμων» Πειραιάς O σακχαρώδης διαβήτης (ΣΔ) είναι μια σοβαρή, χρόνια, εξελισσόμενη μεταβολική νόσος με μακροχρόνιες επιπλοκές μακροκαι μικροαγγειοπάθειας, που έχουν ως αποτέλεσμα μεγάλη νοσηρότητα και θνητότητα στους πάσχοντες από τη νόσο 1,2. Επιπλέον, οι θεραπευτικές παρεμβάσεις είναι σχεδόν ισόβιες και δεν οδηγούν συχνά στην επίτευξη των θεραπευτικών στόχων, που ακόμα και όταν επιτυγχάνονται δεν οδηγούν πάντοτε στη μείωση των διαβητικών επιπλοκών 3. Πέραν τούτου, οι θεραπευτικές παρεμβάσεις δεν στερούνται ανεπιθύμητων ενεργειών, με αποτέλεσμα να έχουμε επιπλέον δυσκολίες στην επίτευξη των στόχων 4. Όπως είναι γνωστό, σκοπός της θεραπείας του ΣΔ είναι η πρόληψη, η μείωση και η επιβράδυνση τόσο των οξειών (διαβητική κετοξέωση, υπογλυκαιμία) όσο και των χρόνιων επιπλοκών, η μείωση της νοσηρότητας και θνητότητας που σχετίζεται με τον ΣΔ και, τέλος, η μέριμνα για την ποιότητα ζωής, δηλαδή η βελτίωση ή μάλλον η εξασφάλιση καλής ποιότητας ζωής των ασθενών με διατήρηση καλής γενικής κατάστασης 1,2. Πρώτος ο Αριστοτέλης ( π.χ.) ανέφερε την έννοια της «ευδαιμονίας» για να ορίσει την ποιότητα ζωής λέγοντας χαρακτηριστικά: «Τήν εὐδαιμονίαν οὐκ ἐν τῷ πολλά κεκτῆσθαι γίγνεσθαι,