Ποιοτική Έρευνα- Συνέντευξη. Αναστασία Κ. Καδδά Δρ.Κοινωνιολογίας Υγείας Μsc Διοίκηση Μονάδων Υγείας

Transcript

1 Ποιοτική Έρευνα- Συνέντευξη Αναστασία Κ. Καδδά Δρ.Κοινωνιολογίας Υγείας Μsc Διοίκηση Μονάδων Υγείας

2 Συνέντευξη Η πιο διαδεδομένη μέθοδος συλλογής δεδομένων στην ποιοτική έρευνα Σκοπός της συνέντευξης: η οργάνωση μιας σχέσης προφορικής επικοινωνίας ανάμεσα σε δύο πρόσωπα, το συνεντευκτή και τον ερωτώμενο, έτσι ώστε να επιτρέψει στον πρώτο τη συλλογή ορισμένων πληροφοριών από το δεύτερο πάνω σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο

3 Προετοιμασία συνέντευξης Δημιουργία εντύπου από τον ερευνητή ή την ερευνητική ομάδα με τα εξής: Μετατροπή των σκοπών της έρευνας σε επιμέρους ερωτήσεις Προσαρμογή του ερωτηματολογίου στα πρόσωπα με τα οποία θα γίνει η συνέντευξη-ευκρίνεια ερωτηματολογίου με σκοπό να προδιατεθεί ο ερωτώμενος και να μεταδώσει αυθόρμητα τις προσδοκώμενες πληροφορίες

4 Τύποι ερωτήσεων στην συνέντευξη Κλειστές ερωτήσεις (closed questions). Στον τύπο αυτό όλες οι πιθανές απαντήσεις του ερωτώμενου προβλέπονται από τον ερευνητή. Ο τύπος αυτός ερωτήσεων χρησιμοποιείται συνήθως στις αυστηρά δομημένες συνεντεύξεις Ανοικτές ερωτήσεις (open questions). Είναι ερωτήσεις οι οποίες αφήνουν τον ερωτώμενο ελεύθερο να αναπτύξει την απάντηση του δίχως προκαθορισμούς. Το είδος αυτό των ερωτήσεων χρησιμοποιείται κυρίως στην μη δομημένες και στις ημιδομημένες συνεντεύξεις Μικτές ερωτήσεις (mixed questions). Είναι ερωτήσεις που συνδυάζουν τα χαρακτηριστικά των δυο προηγούμενων τύπων

5 Τύποι ερωτήσεων στην συνέντευξη Καθοδηγητικές ερωτήσεις (leading questions). Είναι ερωτήσεις που καθοδηγούν έμμεσα τον ερωτώμενο να ανταποκριθεί με τρόπο τέτοιο που να συμφωνεί με την άποψη του ερευνητή. Οι ερωτήσεις αυτές θα πρέπει να αποφεύγονται αυστηρά στις συνεντεύξεις διότι διαστρεβλώνουν τις πραγματικές απόψεις των ερευνητικών υποκειμένων και τα ερευνητικά αποτελέσματα Ερωτήσεις προκατάληψης (biased questions). Είναι ερωτήσεις που προσβάλουν ή θίγουν τον ερωτώμενο και δείχνουν έλλειψη ευαισθησίας και γνήσιου ενδιαφέροντος από την πλευρά του ερευνητή. Οι ερωτήσεις αυτές θα πρέπει να αποφεύγονται για δεοντολογικούς λόγους αλλά και διότι είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε ακύρωση της ερευνητικής διαδικασίας Περιγραφικές ερωτήσεις (descriptive questions). Είναι ερωτήσεις που στοχεύουν στην άντληση συγκεκριμένων πληροφοριών από τον ερωτώμενο που συνδέονται με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και γνώσεις πχ φύλο, ηλικία, ημερομηνία γέννησης, μορφωτικό επίπεδο, ύψος εισοδήματος κτλ

6 Τύποι ερωτήσεων στην συνέντευξη Ερωτήσεις γνώμης (opinion questions). Είναι ερωτήσεις που στοχεύουν στην διερεύνηση των στάσεων και των αντιλήψεων των ερωτώμενων για διάφορα κοινωνικά φαινόμενα και διαδικασίες. Δομικές ερωτήσεις (structural questions). Είναι ερωτήσεις που στοχεύουν στην εύρεση αιτιοτήτων και αιτιωδών μηχανισμών πχ «πως απέκτησες την γνώμη αυτή;» Υποθετικές ερωτήσεις (hypothetical questions). Είναι ερωτήσεις που στοχεύουν στην άντληση πληροφορίας από τον ερωτώμενο για υποθετικές καταστάσεις ή για καταστάσεις και φαινόμενα που μπορεί να λάβουν χώρα στο μέλλον, πχ «ποια θα ήταν η γνώμη σου αν...» ή «τι θα έκανες αν...» κτλ Εισαγωγικές και συμπερασματικές ερωτήσεις (introductory and conclusive questions). Είναι ερωτήσεις που εισάγουν τον ερωτώμενο στο κύριο θέμα της συνέντευξης και κλείνουν την συνέντευξη αντίστοιχα Ερωτήσεις γέφυρα (bridge questions). Είναι ερωτήσεις που οδηγούν από το ένα θέμα της συνέντευξης στο άλλο

7 Χρήσεις Συνέντευξης Συλλογή/καταγραφή εμπειριών ή συμπεριφορών Συλλογή απόψεων/γνώμης Καταγραφή συναισθημάτωνσυναισθηματικών αντιδράσεων Καταγραφή γνώσεων Συλλογική δημογραφικών στοιχείων ή ιστορικού υλικού

8 Είδη συνεντεύξεων Δομημένη Ημι-δομημένη Μη δομημένη Επαναλαμβανόμενη Κλινική Τηλεφωνική Συνεντεύξεις ομάδων Ομάδες εστίασης

9 Δομημένη Συνέντευξη Πολύ σχετική με το ερωτηματολόγιο, (μπορεί να έχει μορφή ερωτηματολογίου) απλώς ο ερευνητής συλλέγει κάποιες περισσότερες πληροφορίες Ο ερωτώμενος προτρέπεται στο να απαντήσει σε μια σειρά ερωτήσεων(συνήθως κλειστού τύπου) που ο αριθμός, η σειρά και το περιεχόμενο προκαθορίζεται από το έντυπο-πρωτόκολλο της συνέντευξης Σε όλους τους συμμετέχοντες γίνονται ακριβώς οι ίδιες ερωτήσεις με τα ίδια ακριβώς λόγια, με την ίδια σειρά από ερευνητή εκπαιδευμένο στο να συμπεριφέρεται σε κάθε συμμετέχοντα με τον ίδιο (ουδέτερο) τρόπο

10 Ημιδομημένη συνέντευξη Στην ημιδομημένη συνέντευξη, ο συνεντευκτής ξεκινά από ένα αρχικό θέμα, αλλά στη συνέχεια, και σε κάποιο βαθμό, καθοδηγείται από τις απαντήσεις του ερωτώμενου Περιλαμβάνει ερωτήσεις κλειστού τύπου(όπως στη δομημένη) αλλά ταυτόχρονα υποβάλλονται και ανοιχτές ερωτήσεις για πληρέστερη κατανόηση των απαντήσεων Δεν υπάρχει αριθμός προκαθορισμένων ερωτήσεων, μπορεί να αλλάξουν οι διευκρινιστικές ερωτήσεις ή η σειρά των ερωτήσεων Πιο ευέλικτη μορφή συνέντευξης, επιτρέπει να εμβαθύνει κανείς περισσότερο Χρησιμοποιείται πολύ συχνά στις πιλοτικές έρευνες

11 Μη δομημένη συνέντευξη Δεν υπάρχει διάγραμμα ερωτήσεων αλλά μια ανεπίσημη σειρά ερωτήσεων Στηρίζεται σε μια λίγο-πολύ ελεύθερη συζήτηση Ανάλογα την ελευθερία δόμησης οι συνεντεύξεις κατηγοριοποιούνται ως εξής: α. Ελεύθερη β. Εντοπισμένη

12 Επαναλαμβανόμενη Συνέντευξη Τυχαία επιλογή ατόμων δείγματος βάσει κάποιας κοινωνικο-οικονομικής ενσωμάτωσης Αποφυγή συχνής επιλογής των ίδιων προσώπων Συνίσταται στη δημιουργία ενός δικτύου πληροφοριοδοτών ως δείγμα ενός συνόλου οι οποίοι ερωτώνται πολλές φορές κατά τη διάρκεια εξέλιξης του φαινομένου που μελετάται με περισσότερα ή λιγότερο μεγάλα διαλείμματα π.χ για την εφαρμογή ενός νόμου, αντίδραση σε ένα γεγονός που παρατείνεται, (χρήση από αμερικανούς ερευνητές για έρευνα σχετικά με την «εκλογή του λαού» κ.α

13 Κλινική Συνέντευξη Χρήση στην ψυχιατρική και στην ψυχανάλυση Αντικείμενο: Συλλογή πληροφοριών από τον άρρωστο σε σχέση με την προσωπικότητά του, τη ψυχολογία του σε μια σειρά συνεντεύξεων Ενδιαφέρον του συνεντευκτή όχι μόνο για όσα λέει ο άρρωστος (γεγονότα, κρίσεις, αισθήματα, εικόνες, λεξιλόγιο, συσχετίσεις ιδεών, αλλά για τον τρόπο του τα λέει: ύψος, γρήγορη διατύπωση, δισταγμούς, σταματήματα, κινήσεις, κ.α Σκοπός συνέντευξης: Θεραπευτικός, να κάνει τον άνθρωπο να συνειδητοποιήσει τα ψυχολογικά του αδιέξοδα, να τον βοηθήσει να ζήσει και αν είναι δυνατό, να τον θεραπεύσει

14 Τηλεφωνικές συνεντεύξεις Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις μπορούν να έχουν ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης, λιγότερες επιδράσεις του συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις Πλεονέκτημα: κοστίζει λιγότερο, από πλευράς χρόνου, προσπάθειας και χρημάτων, ιδιαίτερα αν το δείγμα είναι γεωγραφικά διεσπαρμένο Μειονέκτημα: Η έλλειψη οπτικών υποδείξεων μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στην ερμηνεία

15 Συνεντεύξεις ομάδων (group interviews) Οι συνεντεύξεις μπορούν να πραγματοποιηθούν στο πλαίσιο μιας ομάδας Οι συνεντεύξεις ομάδων μπορεί να είναι πλήρως δομημένες, ημιδομημένες ή μη δομημένες

16 Ομάδες εστίασης (focus groups) Μια ομάδα εστίασης είναι μια ομαδική συνέντευξη πάνω σε ένα συγκεκριμένο θέμα, από όπου προέρχεται και η έννοια «εστίαση» Είναι μια ανοιχτή, ομαδική συζήτηση που καθοδηγείται από τον ερευνητή και τυπικά εκτείνεται πάνω από τουλάχιστον μία ώρα

17 Στάδια συνέντευξης Διατύπωση Ερευνητικού προβλήματος Σχεδιασμός ενός λειτουργικού οδηγού συνέντευξης Πραγματοποίηση συνεντεύξεων- άντλησης της πληροφορίας-δεδομένων Απομαγνητοφώνηση ή προετοιμασία του υλικού για ανάλυση Ανάλυση δεδομένων-ομαδοποίηση, κατηγοριοποίηση των δεδομένων με στόχο την απάντηση των ερευνητικών ερωτημάτων Έλεγχος αξιοπιστίας και εγκυρότητας των αποτελεσμάτων της έρευνας Δημοσιοποίηση-γνωστοποίηση αποτελεσμάτων της έρευνας στην επιστημονική κοινότητα, στο ευρύ κοινό

18 Βασικές οδηγίες για μια επιτυχή συνέντευξη Κατάλληλη ρύθμιση χρόνου και τόπου συνέντευξης από τον ερευνητή Ορισμός ραντεβού είτε κατόπιν τηλεφωνικής επικοινωνίας είτε με επιστολή στην οποία ζητούνται από τον ερωτώμενο «βολικές» εναλλακτικές περιπτώσεις χρόνου και τόπου για τη διεξαγωγή της συνέντευξης (Αποφυγή σε ώρες αιχμής) Κατάλληλος τόπος μπορεί να είναι ένα οικείος χώρος προς τον ερωτώμενο (οικία-εργασία), απομονωμένος-ήσυχος

19 Σχέση συνεντευκτήερωτώμενου Δεδομένου ότι η συνέντευξη εμπεριέχει επικοινωνία κατά την οποία τα άτομα δεν γνωρίζονται και για να μάθει κανείς τι σκέπτονται οι άνθρωποι δεν έχει παρά να τους ρωτήσει θα πρέπει να εκλείπουν όσο το δυνατό ή να περιορίζονται τα εμπόδιαφραγμοί επικοινωνίας μεταξύ συνεντευκτήερωτώμενου Σκόπιμη κρίνεται η δημιουργία φιλικής και άνετης ατμόσφαιρας μεταξύ των δύο μελών

20 Τι συντελεί στο να απαντήσει ο ερωτώμενος Α. Ευγένεια Είναι συνήθως δύσκολο να διώξεις κάποιον που σου απευθύνει ευγενικά το λόγο Β. Επιθυμία να επηρεάσει την έρευνα Ο ερωτώμενος θα μιλήσει όσο πιστεύει ότι η έρευνα μπορεί να οδηγήσει σε μια επιτυχημένη μεταβολή σε σχέση με τα προβλήματα που τον ενδιαφέρουν Γ. Ανάγκη για επικοινωνία Ψυχολογική ανάγκη για επικοινωνία και κατανόηση από τους άλλους (π.χ συχνά οι άνθρωποι διηγούνται τη ζωή τους σε ένα ξένο μέσα στο τραίνο)

21 Η συμπεριφορά του συνεντευκτή o Να είναι ευγενικός, ενθαρρυντικός, συμπαθητικός o Να κινήσει το ενδιαφέρον του ερωτώμενου υποδεικνύοντας το αντικείμενο της έρευνας o Να καθησυχάζει τον ερωτώμενο o Να διασφαλίσει την ανωνυμία της συνέντευξης o Να διαφωτίσει τον ερωτώμενο για το τι περιμένει από εκείνον o Να διευκρινίσει ότι δεν πρόκειται για διαγωνισμό με σωστές και λάθος απαντήσεις και ότι η κάθε σκέψη του ερωτώμενου έχει ενδιαφέρον

22 Η συμπεριφορά του συνεντευκτή Να θέτει τις ερωτήσεις με έναν ευθύ, ξεκάθαρο και μη απειλητικό τρόπο Να εξαλείφει οτιδήποτε θα μπορούσε να οδηγήσει τους ερωτώμενους να απαντήσουν με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Πολλοί ερωτώμενοι επιθυμούν να ευχαριστήσουν το συνεντευκτή δίνοντας τις «σωστές» αποκρίσεις (π.χ. «Είστε κατά της αμαρτίας;») Να απολαμβάνει τη συνέντευξη (ή τουλάχιστον να προσποιείται ότι την απολαμβάνει). Να μην περνάει το μήνυμα ότι πλήττει ή ότι φοβάται

23 Προτερήματα του συνεντευκτή Ο συνεντευκτής πρέπει: Να δείχνει οικειότητα και συμπάθεια Να δείχνει ενδιαφέρον και αποδοχή στο πρόσωπο του συνομιλητή Να δείχνει κατανόηση (με λεκτικό και μη λεκτικό τρόπο συμπεριφοράς) Να μην ασκεί κριτική Να τηρεί ουδέτερη στάση Να διευκολύνει τον ερωτώμενο να καταλάβει (π.χ «θα θέλατε να πείτε..») Να ακούει περισσότερο και να μιλάει λιγότερο

24 Ερωτήσεις που πρέπει να αποφεύγονται Διφορούμενες ερωτήσεις Ερωτήσεις που ενέχουν επαγγελματική γλώσσα Ερωτήσεις που οδηγούν κάπου Μεροληπτικές ερωτήσεις

25 Διάφοροι τύποι ερωτώμενων o o o o o o Συνεσταλμένος: φοβάται μήπως δε ξέρει πολλά πράγματα, μήπως απαντά άσχημα Φοβιτσάρης: φοβάται κυρίως να μιλήσει για πολιτικά ή μήπως η συζήτηση πάρει ανάλογη κατεύθυνση Φλύαρος: προτρέχει, μιλάει για όλα τα θέματα μαζί Συζητητής: προσπαθεί να κάνει διάλογο ή να πείσει τον συνεντευκτή Καλαμπουρτζής: εμφανίζεται κυρίως στο γραπτό ερωτηματολόγιο, σπάνια στις συνεντεύξεις Σίγουρος για τον εαυτό του: ο πιο εύκολος τύπος για συνέντευξη, μιλάει γενικά δίχως δυσκολίες, εκφράζεται με τρόπο που εύκολα κρατάς σημειώσεις αλλά μπορεί να αναρωτηθεί κανείς για την αξία των πληροφοριών που έχει συλλέξει από τα λεγόμενά του

26 Επιτυχής συνέντευξη Η επιτυχία της συνέντευξης εξαρτάται από την επιδεξιότητα του συνεντευκτή: Ικανότητα να διαλέγεται Ικανότητα να θέτει ερωτήσεις και να εκμαιεύει απαντήσεις Ικανότητα να ακούει προσεκτικά, να κρατά καλές σημειώσεις, να μπορεί να μπαίνει στη θέση του άλλου, να κατανοεί αυτά που νοιώθει ή εκφράζει ο άλλος (ενσυναίσθηση) Αναγκαία κρίνεται η προηγούμενη εκπαίδευση των συνεντευκτών στη διεξαγωγής συνέντευξης

27 Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα Συνέντευξης ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Άμεση επαφή και προσωπική επικοινωνία με τον εξεταζόμενο (σε σύγκριση με ερωτηματολόγιο) Εις βάθος εξέταση του ερευνητικού προβλήματος δεδομένου ότι οι άνθρωποι είναι πιο πρόθυμοι να μιλούν απ ότι να γράφουν δίδοντας ακόμη και προσωπικές πληροφορίες αν εξασφαλιστεί φιλική και άνετη σχέση Απόκτηση πληροφοριών που μόνο με προσωπική επικοινωνία μπορούν να διασφαλιστούν (παρατήρηση συμπεριφοράς, αντιδράσεων, τόνου φωνής, χειρονομιών κ.α των εξεταζομένων)

28 Πλεονεκτήματα Συνέντευξης Διασφάλιση από πλευράς ερευνητή ότι ο εξεταζόμενος καταλαβαίνει πλήρως κάθε ερώτηση που καλείται να απαντήσει δίνοντας όλες τις απαραίτητες πληροφορίες Μεγαλύτερη ευελιξία στον τρόπο δόμησης και παρουσίασης των ερωτήσεων και μεγαλύτερη ελευθερία χειρισμών από πλευράς ερευνητή Καλύτερη μέθοδος για συγκέντρωση δεδομένων από ορισμένες ομάδες όπως π.χ μικρά παιδιά, αναλφάβητους, ολιγογράμματους, άτομα με γλωσσικές δυσκολίες, άτομα με χαμηλή νοημοσύνη

29 Μειονεκτήματα Συνέντευξης Κίνδυνος μείωσης της αξιοπιστίας και της εγκυρότητας των συλλεγόμενων πληροφοριών εξαιτίας άμεσης αλληλεπίδρασης εξεταστήεξεταζόμενου και πιθανής ύπαρξης υποκειμενικότητας Η συνέντευξης ως διαπροσωπική αλληλεπίδραση καθορίζεται από ασυνείδητους ψυχοδυναμικούς παράγοντες (π.χ προσωπικές ανάγκες, προκαταλήψεις, κ.α) με αποτέλεσμα την υποκειμενική ερμηνεία των αποτελεσμάτων από τα δύο μέρη

30 Υποκειμενικότητα Συνέντευξης Πιθανές πηγές υποκειμενικότητας από πλευράς εξεταστή Προσωπικές απόψεις και στάσεις του εξεταστή αναφορικά με το θέμα Τάση να προσλαμβάνει τον εξεταζόμενη «καθ εικόνα και ομοίωση»δική του Τάση εκμαίευσης απαντήσεων αντίστοιχων με τις προσχηματισμένες ιδέες του Παρερμηνείες όσων θέλει να πει ο εξεταζόμενος Σφάλματα κατά την καταγραφή των απαντήσεων

31 Παραδείγματα συνέντευξης Η έρευνα του Stuart Aitken με ζευγάρια στο Σαν Ντιέγκο (Aitken 2001) H έρευνα αυτή διεξήχθη στο Σαν Ντιέγκο των ΗΠΑ για 4 έτη κατά την δεκαετία του 1990 Σκοπός: διερεύνηση των αλλαγών στο ρόλο των δυο φύλων μετά την γέννηση του πρώτου παιδιού με έμφαση στις στάσεις, στις αξίες και στις συμπεριφορές των ζευγαριών καθώς και στις αλλαγές στην κοινωνική και οικογενειακή ζωή, στον τόπο κατοικίας κτλ Μεθοδολογικά η έρευνα βασίστηκε σε 120 συνεντεύξεις σε βάθος με ζευγάρια που είχαν αποκτήσει πρόσφατα το πρώτο τους παιδί Οι συνεντεύξεις ήταν κοινές και η συντριπτική τους πλειοψηφία πραγματοποιήθηκε στους χώρους κατοικίας των ζευγαριών, στο φυσικό περιβάλλον των συμμετεχόντων Οι συνεντεύξεις παρήγαγαν ποιοτικά δεδομένα σχετικά με τις αλληλεξαρτήσεις και τις σχέσεις μεταξύ των μελών των νοικοκυριών σε περιόδους οικογενειακής και κοινωνικής αλλαγής

32 Παραδείγματα συνέντευξης Η έρευνα της Tracey Skelton για τις σχέσεις των δυο φύλων στο νησί Montserrat της Καραϊβικής (Skelton 2001) Στόχος της έρευνας: η διερεύνηση της πολυπλοκότητας των σχέσεων δύναμης μεταξύ των φύλων στο νησί Montserrat της Καραϊβικής Μεθοδολογικά η έρευνα βασίστηκε σε ημιδομημένες συνεντεύξεις με γυναίκες σε ολόκληρο το νησί H έρευνα έδωσε έμφαση σε τέσσερις όψεις της κοινωνικής οργάνωσης: -Στο νοικοκυριό -Στους χώρους εργασίας -Στις σεξουαλικές σχέσεις -Στις σχέσεις πατριαρχίας Οι συνεντεύξεις οδήγησαν στην συλλογή ποιοτικού υλικού σχετικά με τους τρόπους παραγωγής και αναπαραγωγής των πατριαρχικών σχέσεων σε διάφορα επίπεδα και τον βαθμό αντίστασης σε αυτές

33