Το Οικιστικό Δίκτυο της Κρήτης στον Χώρο και τον Χρόνο

Transcript

1 Το Οικιστικό Δίκτυο της Κρήτης στον Χώρο και τον Χρόνο Λαφαζάνη Πέρυ Επικ. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Τ.Θ. 439, Θεσσαλονίκη, Τηλ. 2310/996144, Fax 2310/ Περίληψη Η Διαχρονική Εξέλιξη των οικισμών της Κρήτης, από το 1900 μέχρι σήμερα, αντικατοπτρίζει συγχρόνως την πληθυσμιακή, οικονομική, κοινωνικο-πολιτική, πολιτιστική και περιβαλλοντική δυναμική του νησιού, κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα. Το είδος και το μέγεθος του Οικιστικού Δικτύου, σε διαρκή συσχέτιση και ανακυκλούμενη επίδραση με τον περιβάλλοντα χώρο του, απεικονίζει τη Γεωγραφική Δυναμική του νησιού. Η ποιοτική και ποσοτική ανάλυση των Γεωγραφικών Δεδομένων και η Χαρτογράφηση Γεωγραφικών Φαινομένων, αφ ενός τεκμηριώνουν και οπτικοποιούν τη Γεωγραφική Κατάσταση του νησιού και αφ ετέρου προϊδεάζουν για την Αναπτυξιακή Προοπτική του. Λέξεις κλειδιά: Οικιστικό Δίκτυο, Γεωγραφική Ανάλυση, Θεματικοί Χάρτες 1. Εισαγωγή Οι οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και περιβαλλοντικές συνθήκες μιας γεωγραφικής περιοχής επιδρούν και συγχρόνως επηρεάζονται από τη μορφή, το είδος και το μέγεθος του συστήματος των οικισμών της. Το σύστημα αυτό δεν είναι παρά ένα σύνολο «οντοτήτων» οι οποίες διακρίνονται από τις μεταξύ τους σχέσεις λειτουργικότητας και ιεραρχίας. Στην πλειοψηφία τους, διατηρούν τις γεωφυσικές τους συντεταγμένες και οι διαχρονικές μεταβολές των πληθυσμών τους αντανακλούν όχι μόνο τη δική τους δυναμική, αλλά και την «ανάπτυξη» τόσο των περιοχών άμεσης επιρροής τους, όσο και ολόκληρης της γεωγραφικής περιοχής. Οι οικισμοί, κατοικημένοι ή ερημωμένοι, παραμένουν σταθεροί στις ίδιες γεωγραφικές θέσεις όπου εντοπίσθηκαν για πρώτη φορά. Βεβαίως, η εμφάνιση ακραίων φυσικών και ανθρώπινων καταστροφών (κατολισθήσεις, σεισμοί, πόλεμοι κ.ά.) επιφέρουν πολλές φορές την εγκατάλειψη «παλαιών» οικισμών και τη δημιουργία «νέων» σε διαφορετικές γεωφυσικές συντεταγμένες. Δίκτυα & Σύγχρονος άνθρωπος 115

2 Στην περιφέρεια Κρήτης, για τη χρονική περίοδο που το νησί αποτελεί γεωγραφικό διαμέρισμα του Ελλαδικού Χώρου μετά την Επανάσταση του 1821, ως αρχική εμφάνιση των οικισμών της θεωρείται η απογραφή της 4 ης Ιουνίου του , η οποία διενεργήθηκε «δια διατάγματος της Α.Β.Υ. του πρίγκηπος Γεωργίου της Ελλάδος, Υπάτου Αρμοστού εν Κρήτη». Τα αποτελέσματα αυτής της δημοσιεύθηκαν στην επίσημη εφημερίδα της Κυβέρνησης της Κρητικής Πολιτείας με το υπ αριθμ. 43 διάταγμα της , παράρτημα Β. 2 Η πληθυσμιακή εξέλιξη του Οικιστικού Δικτύου στον χώρο και τον χρόνο, η συνεχής παρουσία οικισμών κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα, αλλά και η καταγραφή εγκαταλελειμμένων οικισμών σε σημαντικές χρονικές περιόδους, αποτελούν παραμέτρους απαραίτητες για την «ανάγνωση» του γεωγραφικού χαρακτήρα της περιφέρειας Κρήτης. Παράλληλα, η πληθυσμιακή και οικονομική δυναμική 3 των Δημοτικών και Κοινοτικών Διαμερισμάτων (ΔΔ/ΚΔ) 4 τα οποία αποτελούν τη διοικητική περιβάλλουσα των οικισμών, αποσαφηνίζουν και τεκμηριώνουν έτι περαιτέρω, τόσο τη χωρο-χρονική συμπεριφορά του οικιστικού συστήματος, όσο και τον καθοριστικό ρόλο ορισμένων οικισμών στην αναπτυξιακή δυναμική ολόκληρης της περιφέρειας. 2. Η διαχρονική εξέλιξη των οικισμών της Κρήτης στον 20 ο αιώνα Το πλήθος και το μέγεθος των οικισμών σε μια γεωγραφική περιοχή και σε κάποια χρονική περίοδο αντικατοπτρίζουν τις φυσικές, οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν σε αυτή. Δηλαδή, το διαμορφούμενο σύστημα οικισμών επηρεάζεται από τον χώρο και τον χρόνο ή ο χώρος και ο χρόνος επιδρούν σημαντικά (καθοριστικά) στη δημιουργία και στην εξέλιξη του οικιστικού συστήματος. Είναι φανερό ότι η διαχρονική ανάγνωση και συστηματική ανάλυση του συνόλου των οικισμών σε μια γεωγραφική περιοχή, δίνει τεκμηριωμένες απαντήσεις σε ερωτήματα που αφορούν είτε τη γεωγραφική «ιστορία», είτε τη σημερινή γεωγραφία και αναπτυξιακή δυναμική, είτε τις προοπτικές ανάπτυξης της γεωγραφικής περιοχής. Αναφορικά με την Περιφέρεια Κρήτης, η χωροχρονική διαφοροποίηση του συστήματος των οικισμών της δίνει ένα κλειδί για την ανάγνωση της γεωγραφικής εξέλιξης της Κρήτης από τις αρχές του 20 ου αι. μέχρι σήμερα. Προς τούτο, είναι απαραίτητος ο προσδιορισμός κάθε οικισμού με τρόπο μοναδικό έτσι ώστε, να είναι δυνατός ο εντοπισμός του στις χωροχρονικές συντεταγμένες των 100 ετών. (Χάρτης 1) Πριν από το 1900, αναφέρεται (και) η απογραφή του πληθυσμού η οποία έλαβε χώρα το 1881: Ν. Σταυράκη «Στατιστική του πληθυσμού της Κρήτης κατά το έτος 1881», Αθήνησι (βλ. Μ. Χουλιαράκης, τόμος Β, σελ. 50). Μ. Χουλιαράκης, 1973: «Γεωγραφική, Διοικητική και Πληθυσμιακή Εξέλιξις της Ελλάδος, , τόμος Α, Μέρος I και II, σελ. 251 και σελ. λβ» Με την έννοια της απασχόλησης στους τρεις τομείς παραγωγής Πρόκειται για τα Δημοτικά και Κοινοτικά Διαμερίσματα του Προγράμματος «Ι. Καποδίστριας» τα ο- ποία ταυτίζονται, συνήθως, με τους ΟΤΑ πριν το 1997 και λαμβάνονται ως γεωγραφική αναφορά ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Χαρτογραφία Δικτύων - Χαρτογραφία μέσω Δικτύων, 2-4/11/2006

3 Χάρτης 1 : Το Φυσικό Ανάγλυφο και το σύστημα των οικισμών της περιφέρειας Κρήτης Η πληθυσμιακή δυναμική Με τη βοήθεια ενός αυτοματοποιημένου συστήματος, κάθε οικισμός μιας γεωγραφικής περιοχής (Περιφέρεια της Κρήτης) παίρνει ένα μοναδικό κωδικό αριθμό που τον α- κολουθεί σε όλη τη διάρκεια «ζωής» του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αναγωγή όλων των εθνικών απόγραφών που αναφέρονται σε αυτή τη γεωγραφική περιοχή (Περιφέρεια της Κρήτης) από τις αρχές του 20 ου αι. μέχρι σήμερα, στην εθνική απογραφή του Δηλαδή, οι καταγραφές των οικισμών κάθε ανάγονται στην καταγραφή του (Πίνακες 1, 2) Με τον τρόπο αυτό, είναι δυνατή η ανάγνωση και ανάλυση της διαχρονικής και χωρικής εξέλιξης των οικισμών, των ΔΔ/ΚΔ και των Δήμων/Κοινοτήτων 5 αυτής της περιοχής. Επί πλέον, εξάγονται πραγματικά (μη πλασματικά) και τεκμηριωμένα συμπεράσματα, αναφορικά με τη γεωγραφία της περιοχής, για οποιαδήποτε χρονική περίοδο κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα. Από το 1900 μέχρι και το 2001, έχουν εντοπισθεί στη γεωγραφική περιφέρεια της Κρήτης, συνολικά, οικισμοί. Η απογραφή της ΕΣΥΕ του 2001 αναφέρεται σε σύνολο οικισμών. Μια πρώτη προσέγγιση της πληθυσμιακής εξέλιξης στην Κρήτη κατά τη διάρκεια του 20 ου αι., και συνακόλουθα της δυναμικής που εμφανίζει η περιφέρεια αυτή μέχρι σήμερα, δίνουν το Γράφημα 1 και οι Χάρτες 2,, 7, στους οποίους ως μονάδα γεωγραφικής α- 5 Πρόκειται για τους Δήμους και τις Κοινότητες του Προγράμματος «Ι. Καποδίστριας». Δίκτυα & Σύγχρονος άνθρωπος 117

4 ναφοράς λαμβάνονται τα ΔΔ/ΚΔ. Μια δεύτερη προσέγγιση της πληθυσμιακής εξέλιξης και της γεωγραφικής δυναμικής στην περιφέρεια επιχειρείται με τη χρήση της παραμέτρου «μέσο πληθυσμιακό μέγεθος οικισμών». (Πίνακας 3) Πίνακας 1: Οικισμοί και Πληθυσμός της Κρήτης σύμφωνα με τις απογραφές (* απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) Απογραφής * ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη οικ./πληθ. οικ./πληθ. οικ./πληθ. οικ./πληθ. οικ./πληθ ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Χαρτογραφία Δικτύων - Χαρτογραφία μέσω Δικτύων, 2-4/11/2006

5 Πίνακας 2: Οικισμοί και Πληθυσμός της Κρήτης κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα. (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έ- δρες κατοπινών ΟΤΑ) * ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη οικ./πληθ. οικ./πληθ. οικ./πληθ. οικ./πληθ. οικ./πληθ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΑΝΑ ΝΟΜΟ ΚΑΙ ΣΕ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΕΤΗ ΑΠΟΓΡΑΦΩΝ Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ Ν. ΡΕΘΥΜΝΗΣ Ν. ΧΑΝΙΩΝ ΚΡΗΤΗ Γράφημα 1: Η εξέλιξη του πληθυσμού της Κρήτης κατά τον 20 ο αιώνα. Δίκτυα & Σύγχρονος άνθρωπος 119

6 Χάρτης 2 : Ο πληθυσμός της περιφέρειας Κρήτης κατά το 1900 Χάρτης 3 : Ο πληθυσμός της περιφέρειας Κρήτης κατά το 1928 Χάρτης 4 : Ο πληθυσμός της περιφέρειας Κρήτης κατά το ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Χαρτογραφία Δικτύων - Χαρτογραφία μέσω Δικτύων, 2-4/11/2006

7 Χάρτης 5 : Ο πληθυσμός της περιφέρειας Κρήτης κατά το 1971 Χάρτης 6 : Ο πληθυσμός της περιφέρειας Κρήτης κατά το 1991 Χάρτης 7 : Ο πληθυσμός της περιφέρειας Κρήτης κατά το 2001 Δίκτυα & Σύγχρονος άνθρωπος 121

8 Πίνακας 3: Μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των οικισμών της Κρήτης από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και το 2001 (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι ,9 276,7 231,0 220,1 241,9 1913* 619,8 525,4 484,0 663,5 584, ,0 225,4 218,4 192,0 230, ,4 235,9 236,2 219,2 262, ,0 329,5 286,9 246,3 321, ,7 320,8 278,7 250,5 336, ,6 250,4 268,0 252,0 327, ,6 234,0 240,0 262,7 325, ,9 235,9 235,5 259,0 339, ,0 228,5 246,8 278,1 353, ,8 232,7 282,5 314,6 386,3 Παρατηρείται ότι το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος για το σύνολο της Κρήτης (μ.π.μ.σ.), αυξάνεται κατά την περίοδο Αξίζει να σημειωθεί ότι στη δεκαετία του Β Παγκοσμίου Πολέμου ( ) και του Εμφυλίου ( ), το μ.π.μ.σ. εμφανίζει αύξηση της τάξης του 4,4%. Μειώνεται στην εικοσαετία κατά 3,1% και παρουσιάζει αύξηση για τα επόμενα 30 χρόνια. Ειδικότερα, η αύξηση καταγράφεται ως: 4,1% για την περίοδο , 4,4% για τη δεκαετία και 9,2% περίπου για την περίοδο Δηλαδή, η αύξηση αυτής της τελευταίας περιόδου είναι διπλάσια από τις αυξήσεις των δύο προηγούμενων δεκαετιών. Στον νομό Ηρακλείου το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος αυξάνεται συνεχώς (η τιμή του 1913 δεν αντανακλά την πραγματικότητα λόγω επιλεκτικής των οικισμών) μέχρι το Στη δεκαετία εμφανίζει μείωση της τάξης του 1,3% και κατά τη διάρκεια των επόμενων δεκαετιών μέχρι το 2001 το μέγεθος αυτό αυξάνεται συνεχώς. Έτσι καταγράφεται αύξηση: 10,0% για το διάστημα , 4,6% για τη δεκαετία και 7,8% για την περίοδο Βεβαίως, σε όλες τις απογραφές το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος υπερέχει αρκετά έως κατά πολύ του αντίστοιχου της περιφέρειας Κρήτης, γεγονός που σημειώνει τη δυναμική αυτού του νομού σε σχέση με τους υπόλοιπους. Στον νομό Λασιθίου το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος εξελίσσεται αυξητικά από το 1920 έως το 1940, με τιμές παρόμοιες του μέσου πληθυσμιακού μεγέθους της περιφέρειας Κρήτης. Μετά το 1940 αρχίζει η φθίνουσα πορεία του μεγέθους με μειώσεις που καταγράφονται ως: -2,6% για την περίοδο , -21,9% για το διάστημα και -6,5% για τη δεκαετία Στην περίοδο εμφανίζεται μια ασθενής αύξηση 0,8% περίπου, η οποία παραχωρεί τη θέση της σε μείωση της τάξης του 3,1% για ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Χαρτογραφία Δικτύων - Χαρτογραφία μέσω Δικτύων, 2-4/11/2006

9 την επόμενη δεκαετία. Το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος αυξάνεται κατά 1,8% στο διάστημα Σημειώνεται ότι από το 1951 και μετά στον νομό αυτόν εμφανίζεται το μικρότερο μέσο πληθυσμιακό μέγεθος. Αύξουσα πορεία ακολουθεί το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος και στον νομό Ρεθύμνης από το 1920 έως το 1940, με τιμές που υπολείπονται από τις αντίστοιχες της περιφέρειας Κρήτης. Μετά το 1940 και μέχρι και το 1981 το μέγεθος μειώνεται συνεχώς. Στη δεκαετία η μείωση υπολογίζεται σε -2,9% και στην περίοδο έχει την υψηλότερη τιμή -10,4%. Κατά το διάστημα το μέγεθος παρουσιάζει αύξηση της τάξης του 14,5%. Στον νομό Χανίων το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος αυξάνεται συνεχώς από το 1920 έως και το Μάλιστα, οι τιμές αυτής της περιόδου υπολείπονται των αντίστοιχων τιμών στους υπόλοιπους νομούς καθώς και αυτών στην περιφέρεια Κρήτης. Από το 1940 και μετά, παρατηρείται συνεχής αύξηση του μεγέθους μέχρι και το Στη δεκαετία , όπως και στον νομό Ηρακλείου, παρατηρείται αύξηση στο μέσο πληθυσμιακό μέγεθος της τάξης του 1,7%. Επίσης, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους νομούς και την περιφέρεια, στη δεκαετία της μετανάστευσης, , το μέγεθος αυξάνεται κατά 4,2%. Στη δεκαετία το μέγεθος αυτό μειώνεται κατά 1,4%, όπως μείωση εμφανίζει και στον νομό Ρεθύμνης. Κατά την περίοδο η αύξηση του μεγέθους καταγράφεται ως 13,1%. Σημειώνεται ότι το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των νομών Ρεθύμνης και Χανίων υπολείπεται αρκετά του αντίστοιχου της περιφέρειας Κρήτης σε όλη τη διάρκεια του αιώνα, ενώ το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος του νομού Λασιθίου υπολείπεται αυτό της περιφέρειας μετά το Το Γράφημα 2 απεικονίζει τη διαχρονική εξέλιξη του μέσου πληθυσμιακού μεγέθους για κάθε νομό, αλλά και για την περιφέρεια. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΜΕΣΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ ΚΑΤΟΙΚΟΙ 750,0 650,0 550,0 450,0 350,0 250,0 150, ΕΤΗ ΑΠΟΓΡΑΦΩΝ Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ Ν. ΡΕΘΥΜΝΗΣ Ν. ΧΑΝΙΩΝ ΚΡΗΤΗ Γράφημα 2: Η εξέλιξη του Μέσου Πληθυσμιακού Μεγέθους στην Κρήτη κατά τον 20 ο αιώνα. Οι Πίνακες 4 και 5 δίνουν τη συμμετοχή κάθε νομού τόσο στο σύνολο των οικισμών της περιφέρειας Κρήτης όσο και στον πληθυσμό της. Δίκτυα & Σύγχρονος άνθρωπος 123

10 Πίνακας 4: Συμμετοχή (%) κάθε Νομού στους Οικισμούς της Κρήτης (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη (%) (%) (%) (%) (%) ,3 14,4 19,9 35,4 100,0 1913* 32,6 18,8 21,9 26,7 100, ,4 16,6 19,0 36,0 100, ,3 17,8 19,3 34,6 100, ,0 15,9 18,6 37,6 100, ,7 16,7 18,8 36,7 100, ,1 20,0 17,7 35,2 100, ,2 20,2 18,1 32,5 100, ,2 20,1 18,0 32,8 100, ,4 20,4 18,6 31,5 100, ,6 21,1 18,6 30,7 100,0 Πίνακας 5: Συμμετοχή (%) κάθε Νομού στον Πληθυσμό της Κρήτης (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη (%) (%) (%) (%) (%) ,3 16,5 19,0 32,2 100,0 1913* 34,6 16,9 18,1 30,4 100, ,7 16,3 18,0 30,0 100, ,6 16,0 17,4 29,0 100, ,4 16,2 16,6 28,8 100, ,0 16,0 15,6 27,4 100, ,1 15,3 14,5 27,1 100, ,9 14,5 13,3 26,2 100, ,5 14,0 12,5 25,1 100, ,1 13,2 13,0 24,8 100, ,7 12,7 13,6 25,0 100, ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Χαρτογραφία Δικτύων - Χαρτογραφία μέσω Δικτύων, 2-4/11/2006

11 Τη μεγαλύτερη συμμετοχή στους οικισμούς εμφανίζει ο νομός Χανίων ακολουθούμενος από τον νομό Ηρακλείου. Οι νομοί Λασιθίου και Ρεθύμνης καταλαμβάνουν είτε την τρίτη είτε την τέταρτη θέση, ανάλογα με τη θεωρούμενη χρονική περίοδο. Τη μεγαλύτερη συμμετοχή στον πληθυσμό της περιφέρειας Κρήτης παρουσιάζει ο νομός Ηρακλείου, σε όλη τη διάρκεια του 20 ου αι. Η συμμετοχή αυτή το 1951 υπολογίζεται σε 41,0% με συνεχή αύξηση έως και το 1991, όπου εμφανίζει τη μέγιστη τιμή της, 49,1%. Το 2001 η τιμή αυτή μειώνεται κατά 0,4 ποσοστιαίες μονάδες (π.μ.). Ακολουθούν οι νομοί Χανίων, Λασιθίου και Ρεθύμνης. Οι δύο τελευταίοι έχουν την ίδια συμπεριφορά με αυτή της συμμετοχής τους στους οικισμούς. Πρέπει να σημειωθεί ότι το 1940 η διαφορά της συμμετοχής των νομών Ηρακλείου και Χανίων στον πληθυσμό είναι περίπου 10,0 π.μ. υπέρ του πρώτου. Στη συνέχεια, η συμμετοχή του νομού Ηρακλείου συνεχώς αυξάνεται και η συμμετοχή του νομού Χανίων συνεχώς ελαττώνεται. Έτσι, το 2001 η διαφορά τους ανέρχεται σε 23,7 π.μ. με τον νομό Ηρακλείου να περιλαμβάνει το 48,7% του πληθυσμού της περιφέρειας. Στην ίδια χρονική περίοδο, η συμμετοχή του νομού Χανίων στους οικισμούς υπερέχει αυτής του νομού Η- ρακλείου κατά 10,0 π.μ. περίπου το 1940, ενώ το 2001 η διαφορά αυτή υπολογίζεται σε 1,0 π.μ. περίπου. Έτσι, για το 2001, οι λόγοι των συμμετοχών αυτών των δύο νομών ως προς τους οικισμούς και ως προς τον πληθυσμό υπολογίζονται, αντιστοίχως, ως: 0,96 (%οικ. Ν. Ηρακλείου / %οικ. Ν. Χανίων) και 1,95 (%πληθ. Ν. Ηρακλείου / %πληθ. Ν. Χανίων) Η 1 η εμφάνιση, οι εξαφανίσεις και οι συνεχείς εμφανίσεις των οικισμών Με τη βοήθεια των Χαρτών 8,, 23 οπτικοποιείται η δυναμική του οικιστικού δικτύου σε χαρακτηριστικές χρονικές περιόδους κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα. Η δυναμική αυτή συναρτάται με: i. Την εμφάνιση οικισμών οι οποίοι καταγράφονται ως «νέοι» οικισμοί σε κάποια απογραφή (Χάρτες 8,, 11) ii. Την εξαφάνιση οικισμών, όπως αυτή διαπιστώνεται από τη μη καταγραφή τους σε κάποια απογραφή. Δηλαδή, πρόκειται για οικισμούς οι οποίοι έχουν εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους τους. (Χάρτης 12) iii. Τη συνεχή εμφάνιση οικισμών. Πρόκειται για τους οικισμούς οι οποίοι καταγράφονται, συνεχώς, σε όλες τις απογραφές από το 1900 μέχρι και το (Χάρτης 13) Στους σχετικούς Χάρτες εμφανίζονται τα Δημοτικά/Κοινοτικά Διαμερίσματα στα ο- ποία ανήκουν οι οικισμοί των τριών αναφερόμενων κατηγοριών. Δίκτυα & Σύγχρονος άνθρωπος 125

12 Χάρτης 8 : ΔΔ/ΚΔ της περιφέρειας Κρήτης στα οποία έχουν καταγραφεί οικισμοί κατά το 1900 (1 η «επίσημη» εμφάνιση των οικισμών) Χάρτης 9 : ΔΔ/ΚΔ της περιφέρειας Κρήτης στα οποία έχουν καταγραφεί «νέοι» οικισμοί κατά το 1928 Χάρτης 10 : ΔΔ/ΚΔ της περιφέρειας Κρήτης στα οποία έχουν καταγραφεί «νέοι» οικισμοί κατά το ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Χαρτογραφία Δικτύων - Χαρτογραφία μέσω Δικτύων, 2-4/11/2006

13 Χάρτης 11 : ΔΔ/ΚΔ της περιφέρειας Κρήτης στα οποία έχουν καταγραφεί «νέοι» οικισμοί κατά το 2001 Χάρτης 12 : ΔΔ/ΚΔ της περιφέρειας Κρήτης στα οποία έχουν καταγραφεί εγκαταλελειμμένοι οικισμοί κατά το διάστημα , συνεχώς Χάρτης 13 : Οικισμοί της περιφέρειας Κρήτης οι οποίοι εμφανίζονται συνεχώς κατά το διάστημα Δίκτυα & Σύγχρονος άνθρωπος 127

14 3. Το δίκτυο των αγροτικών, ημιαστικών και αστικών οικισμών της Κρήτης κατά τον 20 ο αιώνα 3.1 Γενικά Το είδος, η μορφή και το μέγεθος του οικιστικού δικτύου σε μια γεωγραφική περιοχή διαμορφώνουν τον τρόπο και την ένταση τόσο της επικοινωνίας, όσο και της αλληλεπίδρασης των πληθυσμών και των γεωγραφικών τους χώρων στο πέρασμα του χρόνου. Από την άλλη πλευρά, αυτό το ίδιο το δίκτυο δέχεται τα αποτελέσματα των συνεχών αλληλεπιδράσεων ανθρώπων και χώρου, θετικών και αρνητικών, και διαφοροποιείται. Επομένως, η χωροχρονική διαφοροποίηση του οικιστικού δικτύου στην περιφέρεια Κρήτης αντικατοπτρίζει και τις διαφοροποιήσεις που έχουν συντελεσθεί στον ανθρωπογενή και φυσικό της χώρο. Σύμφωνα με την ΕΣΥΕ, οι οικισμοί, ανάλογα με τον πληθυσμό τους, διακρίνονται σε: 1. Αγροτικούς πληθυσμός μέχρι κατοίκους 2. Ημιαστικούς πληθυσμός από μέχρι κατοίκους 3. Αστικούς πληθυσμός από κατοίκους και πάνω Αντίστοιχα χαρακτηρίζεται και ο πληθυσμός των ΟΤΑ 6 των οποίων ο πολυπληθέστερος οικισμός εμπίπτει σε μια από τις παραπάνω κατηγορίες. Επομένως και οι ΟΤΑ διακρίνονται σε αγροτικούς, ημιαστικούς και αστικούς. Επί πλέον, οι οικισμοί των οποίων το πληθυσμιακό μέγεθος δεν πληροί τις προϋποθέσεις 2 και 3, ανήκουν όμως σε ΟΤΑ ημιαστικούς ή αστικούς χαρακτηρίζονται (και αυτοί) ανάλογα ως ημιαστικοί ή αστικοί. (Χάρτες 14, 15) Προφανώς, ο όρος «ημιαστικός» θέλει να δείξει ότι ένας οικισμός, ένας πληθυσμός, μια γεωγραφική ενότητα, δεν έχει ούτε καθαρά αγροτικό ούτε καθαρά αστικό χαρακτήρα. Εκφράζει δηλαδή μια (ενδιάμεση) κατάσταση στην οποία εξακολουθεί να συμμετέχει με ικανό ποσοστό ο αγροτικός τομέας. Ως μόνο κριτήριο για την κατηγοριοποίηση αυτή λαμβάνεται το μέγεθος του πληθυσμού το οποίο πρέπει να ικανοποιεί ένα συγκεκριμένο διάστημα τιμών. Με το Πρόγραμμα «Καποδίστριας» οι παλαιοί ΟΤΑ, οι ΟΤΑ προ του 1997, αποτελούν τα Δημοτικά και Κοινοτικά Διαμερίσματα (ΔΔ/ΚΔ) των νέων Δήμων και Κοινοτήτων που δημιουργήθηκαν από τη συνένωση των παλαιών ΟΤΑ. Οι νέοι Δήμοι είναι μεγάλου πληθυσμιακού μεγέθους προκειμένου να στηριχθούν λειτουργίες και προγράμματα που θα βοηθήσουν στην ανάπτυξή τους. Όμως, ακόμη και με πληθυσμό ενός τέτοιου Δήμου μεγαλύτερο των κατοίκων, εάν δεν υπάρχει έστω και ένας οικισμός με πληθυσμό μεταξύ και κατοίκων ή με πληθυσμό μεγαλύτερο των κατοίκων (σύμφωνα με την ΕΣΥΕ), ο Δήμος δεν μπορεί να θεωρηθεί ούτε ημιαστικός ούτε αστικός. Είναι ένας αγροτικός Δήμος. 6 Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Χαρτογραφία Δικτύων - Χαρτογραφία μέσω Δικτύων, 2-4/11/2006

15 Χάρτης 14 : Η Αστικότητα στην περιφέρεια Κρήτης κατά το 1951 Χάρτης 15 : Η Αστικότητα στην περιφέρεια Κρήτης κατά το Η πληθυσμιακή συμπεριφορά των οικισμών ως προς την αστικότητα Η κατηγοριοποίηση των οικισμών της Κρήτης σε αγροτικούς, ημιαστικούς και αστικούς, για κάθε νομό και ολόκληρη την περιφέρεια από τις αρχές του 20 ου αι. μέχρι σήμερα, δείχνει μια συνεχή μείωση του μέσου πληθυσμιακού μεγέθους των αγροτικών οικισμών (μ.π.μ.αγ.) μετά το 1940, όσον αφορά συνολικά την περιφέρεια Κρήτης και ξεχωριστά τους νομούς Χανίων και Λασιθίου. Οι νομοί Ηρακλείου και Ρεθύμνης εμφανίζουν και αυτοί μείωση του μ.π.μ.αγ. μετά το 1940 που διακόπτεται από αύξηση το 1951 για τον πρώτο νομό και από αύξηση το 2001 για τον δεύτερο. Όμως, παρά τις καταγραφόμενες μειώσεις του μ.π.μ.αγ., οι αγροτικοί οικισμοί στην περιφέρεια Κρήτης κυριαρχούν με ποσοστό από 99,0% το 1940 σε 98,2% το Ο αντίστοιχος πληθυσμός τους κυμαίνεται από 76,1% το 1940 σε 44,4% το Έτσι, ο λόγος: %Οικισμών / %Πληθυ- Δίκτυα & Σύγχρονος άνθρωπος 129

16 σμού, διαμορφώνεται ως εξής: το 1940 έχει την τιμή 1,30 και το 2001 παίρνει την τιμή 2,21. Δηλαδή, διαπιστώνεται σημαντική συρρίκνωση του αγροτικού πληθυσμού. (Πίνακες 6, 9, 10) \ Πίνακας 6: Μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των Αγροτικών οικισμών της Κρήτης από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και το 2001 (αναγωγή στην κατάσταση της του 2001* απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι ,2 241,3 191,2 175,6 195,9 1913* 466,7 466,1 398,9 508,4 463, ,8 196,6 186,0 146,4 183, ,0 198,3 197,1 167,5 203, ,0 265,0 243,0 191,6 247, ,7 245,7 227,8 185,1 243, ,7 182,8 202,6 159,7 214, ,7 154,3 171,5 146,5 189, ,7 150,2 160,8 133,1 178, ,2 142,8 157,9 130,8 175, ,6 134,4 179,2 132,3 174,8 Πίνακας 7: Μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των Ημιαστικών οικισμών της Κρήτης από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και το 2001 (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι , , , , ,1 1913* 2.492, , ,5 0, , , , ,5 0, , , , ,0 0, , , , ,5 0, , , , ,0 0, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Χαρτογραφία Δικτύων - Χαρτογραφία μέσω Δικτύων, 2-4/11/2006

17 Πίνακας 8: Μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των Αστικών οικισμών της Κρήτης από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και το (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι ,0 0,0 0, , , ,0 0,0 0, , , ,0 0,0 0, , , ,0 0,0 0, , , ,0 0,0 0, , , ,0 0, , , , ,0 0, , , , ,0 0, , , , ,0 0, , , , ,5 0, , , , , , , , ,7 Πίνακας 9: Συμμετοχή (%) των κατηγοριών Αστικότητας στους οικισμούς της Κρήτης (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ Αγροτικοί Ημιαστικοί Αστικοί Σύνολο (%) (%) (%) (%) ,1 0,7 0,2 100,0 1913* 98,4 1,2 0,3 100, ,4 0,5 0,1 100, ,3 0,5 0,1 100, ,0 0,8 0,1 100, ,0 0,8 0,2 100, ,8 1,0 0,2 100, ,6 1,2 0,2 100, ,6 1,2 0,2 100, ,5 1,2 0,3 100, ,2 1,4 0,4 100,0 Δίκτυα & Σύγχρονος άνθρωπος 131

18 Πίνακας 10: Συμμετοχή (%) των κατηγοριών Αστικότητας στον πληθυσμό της Κρήτης (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ Αγροτικός Ημιαστικός Αστικός Σύνολο (%) (%) (%) (%) ,3 9,4 10,3 100,0 1913* 78,0 7,2 14,7 100, ,3 6,4 14,3 100, ,3 7,2 15,5 100, ,1 8,5 15,5 100, ,6 7,8 20,6 100, ,9 10,9 24,2 100, ,3 13,6 29,1 100, ,0 14,8 33,2 100, ,8 14,3 36,9 100, ,4 14,7 40,8 100,0 Το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των ημιαστικών οικισμών (μ.π.μ.ημ.) αυξάνεται μετά το 1951 έως και το 1981, όσον αφορά την περιφέρεια. Ο νομός Ηρακλείου εμφανίζει αύξηση του μεγέθους από το 1940 έως και το 1981, στον νομό Λασιθίου το μέγεθος αυξάνεται από το 1940 έως και το 1991, στο νομό Ρεθύμνης το μέγεθος παλινδρομεί. Ο νομός Χανίων εμφανίζει ημιαστικούς οικισμούς από το 1961 και μετά, με το αντίστοιχο μέγεθος να παλινδρομεί. Στο επίπεδο της περιφέρειας η συμμετοχή των ημιαστικών οικισμών παρουσιάζει αυξητική τάση μετά το Οι τιμές που καταγράφονται είναι 0,8% για το 1940 και 1,4% για το Ο αντίστοιχος πληθυσμός εμφανίζει την ίδια αυξητική τάση με τιμές 8,5% για το 1940 και 14,7% για το Πραγματικά, ο λόγος: %Οικισμών / %Πληθυσμού, διαμορφώνεται ως εξής: 0,094 για το 1940 και 0,095 για το (Πίνακες 7, 9, 10) Όσον αφορά τους αστικούς οικισμούς, το μέσο πληθυσμιακό τους μέγεθος (μ.π.μ.ασ.) αυξάνεται μέχρι το 1940 στην περιφέρεια και στη συνέχεια παλινδρομεί. Βεβαίως το μέγεθος αυτό είναι απλά ενδεικτικό και όχι αποδεικτικό, όπως είναι για τους αγροτικούς οικισμούς. Με δεδομένο ότι ως αστικός οικισμός χαρακτηρίζεται (και) κάθε οικισμός οποιουδήποτε πληθυσμού που ανήκει σε αστικό ΔΔ, η διαφοροποίηση του μ.π.μ.ασ. δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, για περισσότερους του ενός αστικούς οικισμούς στο ίδιο ΔΔ. Έτσι, στον νομό Ρεθύμνης το μ.π.μ.ασ. αυξάνεται συνεχώς από το 1951 και μετά, ενώ στον νομό Χανίων αυξάνεται συνεχώς σε όλη τη διάρκεια του 20 ου αι. Δεν μπορεί όμως, να ειπωθεί το ίδιο και για τον νομό Ηρακλείου. Σε επίπεδο περιφέρειας, η συμμετοχή των αστικών οικισμών βαίνει αυξανόμενη, όπως και ο αντίστοιχος πληθυσμός. Μάλιστα, παρατηρείται υπερσυγκέντρωση του αστικού πληθυσμού σε ορισμένους ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Χαρτογραφία Δικτύων - Χαρτογραφία μέσω Δικτύων, 2-4/11/2006

19 Πίνακας 11: Συμμετοχή (%) κάθε Νομού στους Αγροτικούς Οικισμούς της Κρήτης (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έ- δρες κατοπινών ΟΤΑ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη (%) (%) (%) (%) (%) ,4 14,3 19,9 35,4 100,0 1913* 32,6 18,5 21,9 27,0 100, ,4 16,5 19,0 36,1 100, ,3 17,6 19,3 34,8 100, ,9 15,6 18,6 37,9 100, ,6 16,5 18,9 37,0 100, ,0 19,9 17,8 35,4 100, ,0 20,1 18,2 32,6 100, ,9 20,1 18,1 32,9 100, ,2 20,5 18,8 31,5 100, ,3 21,2 18,8 30,6 100,0 Πίνακας 12: Συμμετοχή (%) κάθε Νομού στον Αγροτικό Πληθυσμό της Κρήτης (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη (%) (%) (%) (%) (%) ,2 17,6 19,5 31,7 100,0 1913* 32,9 18,6 18,8 29,6 100, ,3 17,7 19,2 28,8 100, ,6 17,1 18,7 28,6 100, ,5 16,8 18,3 29,4 100, ,4 16,7 17,7 28,2 100, ,1 16,9 16,7 26,3 100, ,8 16,4 16,5 25,3 100, ,3 16,9 16,3 24,5 100, ,9 16,7 16,9 23,5 100, ,2 16,3 19,3 23,2 100,0 Δίκτυα & Σύγχρονος άνθρωπος 133

20 Πίνακας 13: Συμμετοχή (%) κάθε Νομού στους Ημιαστικούς Οικισμούς της Κρήτης (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έ- δρες κατοπινών ΟΤΑ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη (%) (%) (%) (%) (%) ,1 33,1 22,2 33,3 100,0 1913* 28,6 42,9 28,6 0,0 100, ,6 42,9 28,6 0,0 100, ,0 50,0 25,0 0,0 100, ,4 45,5 18,2 0,0 100, ,5 45,5 9,1 0,0 100, ,0 33,3 6,7 20,0 100, ,2 29,4 5,9 23,5 100, ,0 22,2 5,6 22,2 100, ,1 21,1 5,3 31,6 100, ,5 9,1 4,5 40,9 100,0 Πίνακας 14: Συμμετοχή (%) κάθε Νομού στον Ημιαστικό Πληθυσμό της Κρήτης (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη (%) (%) (%) (%) (%) ,0 25,1 36,3 29,5 100,0 1913* 20,5 32,1 47,4 0,0 100, ,2 35,3 43,6 0,0 100, ,8 38,5 41,7 0,0 100, ,9 41,0 31,1 0,0 100, ,3 51,5 7,2 0,0 100, ,6 39,5 4,7 19,3 100, ,8 37,6 4,4 21,2 100, ,3 34,9 3,3 19,5 100, ,8 35,3 2,9 28,0 100, ,2 12,4 2,8 39,6 100, ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Χαρτογραφία Δικτύων - Χαρτογραφία μέσω Δικτύων, 2-4/11/2006

21 Πίνακας 15: Συμμετοχή (%) κάθε Νομού στους Αστικούς Οικισμούς της Κρήτης (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη (%) (%) (%) (%) (%) ,0 0,0 0,0 50,0 100,0 1913* 50,0 0,0 0,0 50,0 100, ,0 0,0 0,0 50,0 100, ,0 0,0 0,0 50,0 100, ,0 0,0 0,0 50,0 100, ,3 0,0 33,3 33,3 100, ,3 0,0 33,3 33,3 100, ,3 0,0 33,3 33,3 100, ,3 0,0 33,3 33,3 100, ,0 0,0 25,0 25,0 100, ,3 33,3 16,7 16,7 100,0 Πίνακας 16: Συμμετοχή (%) κάθε Νομού στον Αστικό Πληθυσμό της Κρήτης (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη (%) (%) (%) (%) (%) ,7 0,0 0,0 38,3 100,0 1913* 50,8 0,0 0,0 49,2 100, ,9 0,0 0,0 50,1 100, ,7 0,0 0,0 44,3 100, ,4 0,0 0,0 41,6 100, ,6 0,0 11,6 34,8 100, ,3 0,0 12,8 32,9 100, ,3 0,0 11,3 30,5 100, ,0 0,0 10,6 28,4 100, ,1 0,0 11,7 25,1 100, ,0 8,9 11,4 21,7 100,0 οικισμούς πόλους. Ο λόγος %Οικισμών / %Πληθυσμού, μεταβάλλεται από 0,0006 για το 1940 σε 0,010 για το 2001 ή %Πληθυσμού / %Οικισμών = 155 για το 1940 και 102 για το (Πίνακες 8, 9, 10) Δίκτυα & Σύγχρονος άνθρωπος 135

22 Χάρτης 16 : Το Δίκτυο των Πεδινών, Ημιορεινών και Ορεινών ΔΔ/ΚΔ και οι πληθυσμοί τους στην περιφέρεια Κρήτης το 2001 Χάρτης 17 : Οι Πληθυσμιακές Μεταβολές (%) των ΔΔ/ΚΔ στην περιφέρεια Κρήτης κατά την περίοδο Χάρτης 18 : Οι Πληθυσμιακές Μεταβολές (%) των ΔΔ/ΚΔ στην περιφέρεια Κρήτης κατά την περίοδο ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Χαρτογραφία Δικτύων - Χαρτογραφία μέσω Δικτύων, 2-4/11/2006

23 Χάρτης 19 : Οι Πληθυσμιακές Μεταβολές (%) των ΔΔ/ΚΔ στην περιφέρεια Κρήτης κατά την περίοδο Χάρτης 20 : Οι Πληθυσμιακές Μεταβολές (%) των ΔΔ/ΚΔ στην περιφέρεια Κρήτης κατά την περίοδο Με τη σειρά τους, οι Πίνακες 11, 12, 13, 14, 15, 16, δίνουν τη συμμετοχή κάθε νομού στις κατηγορίες Αστικότητας, είτε πρόκειται για τους οικισμούς είτε πρόκειται για τον πληθυσμό. Διαπιστώσεις Όπως φαίνεται από τα παραπάνω, η πόλη του Ηρακλείου αποτελεί ισχυρό αστικό κέντρο όχι μόνο για τον ομώνυμο νομό αλλά και για ολόκληρη την Κρήτη. Η συνεχής αύξηση της συμμετοχής του νομού Ηρακλείου στον συνολικό αστικό πληθυσμό οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στην πόλη του Ηρακλείου. Το 2001 ο αστικός πληθυσμός του νομού αντιστοιχεί στο 58,0% του αστικού πληθυσμού ολόκληρης της περιφέρειας και είναι Δίκτυα & Σύγχρονος άνθρωπος 137

24 η συμμετοχή αυτή 2,7 φορές μεγαλύτερη από την αντίστοιχη του νομού Χανίων. Την ίδια χρονιά ο αγροτικός πληθυσμός του εκφράζει το 41,2% του συνολικού αγροτικού και ο ημιαστικός πληθυσμός του αντιστοιχεί στο 45,2% του συνολικού ημιαστικού. (Χάρτες 21, 22) Χάρτης 21 : Λειτουργικές και Κεντρομόλες νομαρχιακές και διανομαρχιακές σχέσεις μεταξύ των οικισμών κατά την περίοδο Χάρτης 22 : Κεντρομόλες νομαρχιακές και διανομαρχιακές σχέσεις μεταξύ των οικισμών κατά την περίοδο Παρατηρείται ακόμη ότι στον νομό Ηρακλείου: 1. Από το 1940 έως και το 1991 ο αγροτικός πληθυσμός αυξάνεται, ενώ στη δεκαετία παρουσιάζει μείωση 1,7 π.μ. 2. Από το 1951 μέχρι και το 1991 αυξάνεται και ο αστικός πληθυσμός. Η μείωση που εμφανίζεται στην ίδια δεκαετία είναι 5,1 π.μ ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Χαρτογραφία Δικτύων - Χαρτογραφία μέσω Δικτύων, 2-4/11/2006

25 3. Η συμπεριφορά του ημιαστικού πληθυσμού εμφανίζεται παλινδρομική καθ όλη τη διάρκεια του αιώνα. Σημειώνεται ότι π.χ. στις δεκαετίες και παρουσιάζονται αντίστοιχα μείωση κατά 8,5 π.μ. και αύξηση κατά 11,4 π.μ., γεγονός που υπογραμμίζει τον ευκαιριακό χαρακτηρισμό ενός οικισμού ως ημιαστικού, εφ όσον συναρτάται μόνο με το πληθυσμιακό του μέγεθος κατά το έτος του Η παράμετρος του μέσου πληθυσμιακού μεγέθους στην αστικότητα Οι Πίνακες 17 και 18 δίνουν την εξέλιξη του μέσου πληθυσμιακού μεγέθους των οικισμών κάθε κατηγορίας κατά τη διάρκεια του 20 ου αι., καθώς και τους λόγους τους ως προς το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος στο επίπεδο της περιφέρειας. Το μέγεθος των αγροτικών οικισμών μειώνεται σταθερά από το 1940 και μετά, το μέγεθος των ημιαστικών παλινδρομεί και το μέγεθος των αστικών αυξάνεται από το 1951 έως και το 1981, ενώ μειώνεται έως το Αυτό το τελευταίο οφείλεται στο ότι η αύξηση του πλήθους των αστικών οικισμών δεν συνάδει με τον συνολικό πληθυσμό που αυτοί εκφράζουν. Οι λόγοι των αγροτικών οικισμών αποδίδουν την πραγματικότητα διότι ο γεωγραφικός τους ρόλος είναι αυστηρά διακεκριμένος. Δεν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο για τους αστικούς οικισμούς, λόγω του χαρακτηρισμού τους ως τέτοιων εφ όσον υπάγονται σε αστικό Δ.Δ. Για παράδειγμα, το 1940 οι αστικοί οικισμοί ανέρχονται σε δύο με συνολικό πληθυσμό κατοίκους και το 2001 οι αστικοί οικισμοί υπολογίζονται σε 6 με συνολικό Πίνακας 17: Μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των οικισμών της Κρήτης ως προς την Αστικότητα (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΜΕΣΟ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ Αγροτικοί Ημιαστικοί Αστικοί Σύνολο μ.π.μ.αγ. μ.π.μ.ημ. μ.π.μ.ασ. μ.π.μ.σ , , ,5 241,9 1913* 463, , ,0 584, , , ,0 230, , , ,0 262, , , ,0 321, , , ,0 336, , , ,7 327, , , ,3 325, , , ,3 339, , , ,8 353, , , ,7 386,3 Δίκτυα & Σύγχρονος άνθρωπος 139

26 Πίνακας 18: Λόγοι των Αγροτικών, Ημιαστικών και Αστικών μέσων πληθυσμιακών μεγεθών ως προς το συνολικό / γενικό (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΛΟΓΟΙ ΤΟΥ ΜΕΣΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ Αγροτικοί Ημιαστικοί Αστικοί Σύνολο μ.π.μ.αγ. / μ.π.μ.σ. μ.π.μ.ημ. / μ.π.μ.σ. μ.π.μ.ασ. / μ.π.μ.σ. μ.π.μ.σ. / μ.π.μ.σ ,81 13,5 64,95 1, * 0,79 5,94 42,45 1, ,80 13,72 107,81 1, ,78 13,20 114,53 1, ,77 10,52 105,23 1, ,72 9,72 94,63 1, ,66 10,77 119,12 1, ,58 11,21 136,15 1, ,53 12,21 163,89 1, ,50 11,51 140,74 1, ,45 10,42 105,90 1,00 πληθυσμό κατοίκους. Ο λόγος μ.π.μ.ασ. / μ.π.μ.σ. προκύπτει ο ίδιος, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι και ο αστικός πληθυσμός παραμένει ο ίδιος. Οι λόγοι των αστικών οικισμών σε συνδυασμό με τους λόγους των αγροτικών που συνεχώς ελαττώνονται και σε συνδυασμό με τους λόγους των ημιαστικών που παλινδρομούν από το 1940 και μετά γύρω από μια γραμμή της τάξης του 10,8%, δείχνουν μεγάλη συγκέντρωση του αστικού πληθυσμού σε ορισμένους οικισμούς κέντρα, όπως έχει ήδη διαπιστωθεί. 4. Το δίκτυο των πεδινών, ημιορεινών και ορεινών οικισμών της Κρήτης κατά τον 20 ο αιώνα 4.1. Γενικά Όπως έχει αναφερθεί, οι οικισμοί που εντοπίσθηκαν κατά τη διάρκεια του 20 ου αι. στην περιφέρεια της Κρήτης ανέρχονται σε Από αυτούς, υπάρχουν οικισμοί που εμφανίζονται, έστω και μια φορά, μόνο στις εθνικές απογραφές μέχρι και το 1940, στις οποίες δεν καταγράφεται το υψόμετρό τους. Βεβαίως, από την απογραφή του 1951 και μετά αναφέρεται το υψόμετρο κάθε οικισμού που εμφανίζεται στην απογραφή. Επομένως, μπορεί να προσδιορισθεί το υψόμετρο ενός οικισμού εφ όσον αυτός εμπίπτει σε μια από τις ακόλουθες περιπτώσεις: ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Χαρτογραφία Δικτύων - Χαρτογραφία μέσω Δικτύων, 2-4/11/2006

27 1. Ο οικισμός καταγράφεται ως κατοικούμενος σε μια, τουλάχιστον, μετά το 1940 εθνική απογραφή. 2. Ο οικισμός μπορεί να βρεθεί και από άλλες αξιόπιστες πηγές, όπως π.χ. ΓΥΣ Είναι δυνατή η υπαγωγή του οικισμού που δεν εμπίπτει στις περιπτώσεις 1 και 2, σε ΔΔ/ΚΔ. Τότε, ως υψόμετρο του οικισμού θεωρείται το (μέσο) υψόμετρο του αντίστοιχου ΔΔ/ΚΔ. Η κατηγοριοποίηση αυτών των οικισμών, της περιόδου , ως προς το υψόμετρο δίνει: 965 πεδινούς οικισμούς (υψόμετρο 200μ) ή 44,8%, ημιορεινούς (201μ υψόμετρο 600μ) ή 49,1% και 132 ορεινούς (υψόμετρο 601μ) ή 6,1%. Όπως φαίνεται, το σύνολο των ημιορεινών και ορεινών οικισμών της Κρήτης, από το 1900 έως το 2001, ανέρχεται σε ή 55,2% του συνολικού πλήθους των οικισμών. Για το 2001 η αντίστοιχη κατηγοριοποίηση των οικισμών δίνει: 632 πεδινούς οικισμούς ή 40,6%, 823 ημιορεινούς ή 52,9% και 101 ορεινούς ή 6,5% Το σύνολο των ημιορεινών και ορεινών οικισμών ανέρχεται σε 624 ή 59,4% του συνόλου των οικισμών. Το δίκτυο των οικισμών καθώς και το δίκτυο των αντίστοιχων ΔΔ/ΚΔ ως προς το φυσικό ανάγλυφο απεικονίζεται με τους Χάρτες 1, Η πληθυσμιακή συμπεριφορά των οικισμών ως προς το ανάγλυφο Προκειμένου να καταστεί περισσότερο άμεσα αντιληπτή η διαφοροποίηση αυτού του οικιστικού δικτύου στο πέρασμα του χρόνου, έχουν υπολογισθεί τα μέσα πληθυσμιακά μεγέθη κάθε κατηγορίας ανάγλυφου, τόσο για τους νομούς όσο και για ολόκληρη την Κρήτη. (Πίνακες 19, 20, 21) Όπως φαίνεται, στην Περιφέρεια της Κρήτης ο μέσος πληθυσμός των πεδινών οικισμών για το 2001 ανέρχεται σε 690,2 κατοίκους, των ημιορεινών σε 182,3 κατοίκους και των ορεινών σε 147,1 κατοίκους. Στις αρχές του 20 ου αι. τα αντίστοιχα μεγέθη ήταν: ,5 κάτοικοι, 202,3 κάτοικοι και 221,8 κάτοικοι, ,8 κάτοικοι, 201,1 κάτοικοι και 205,5 κάτοικοι, ,1 κάτοικοι, 214,5 κάτοικοι και 273,2 κάτοικοι. Σε αυτή τη χρονική περίοδο παρατηρείται μια πληθυσμιακή ισορροπία στην περιοχή που αντανακλά τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συντεταγμένες εκείνης της εποχής. Μέχρι και το 1940 τα μέσα πληθυσμιακά μεγέθη όλων των κατηγοριών αυξάνονται και μάλιστα οι ορεινοί οικισμοί προηγούνται των ημιορεινών. Όμως, μετά το 1940 συνεχίζει να αυξάνεται μόνο το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των πεδινών οικισμών. Το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των ημιορεινών οικισμών από 260,3 7 Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού Δίκτυα & Σύγχρονος άνθρωπος 141

28 Πίνακας 19: Μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των Πεδινών οικισμών της Κρήτης από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και το 2001 (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι ,1 271,4 328,9 274,6 315,5 1913* 1.130,5 744,3 670,4 807,5 849, ,9 288,7 265,9 228,2 279, ,0 301,1 290,4 275,1 338, ,0 395,6 396,9 323,3 427, ,7 389,9 409,6 351,3 475, ,4 320,6 435,2 381,6 495, ,6 318,4 407,1 406,3 522, ,4 368,8 410,7 415,6 572, ,6 369,5 432,0 461,0 609, ,6 395,3 515,6 536,1 690,2 Πίνακας 20: Μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των Ημιορεινών οικισμών της Κρήτης από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και το 2001 (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι ,2 303,6 185,1 169,4 202,3 1913* 492,5 521,7 395,3 526,6 479, ,3 213,8 186,1 149,5 201, ,5 207,9 196,8 154,9 214, ,7 314,1 231,8 170,0 263, ,2 303,0 217,1 150,0 260, ,4 228,7 196,7 130,7 240, ,4 198,3 164,0 118,9 216, ,7 162,9 151,2 97,8 198, ,6 141,8 145,2 87,1 187, ,0 122,4 151,6 83,1 182, ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Χαρτογραφία Δικτύων - Χαρτογραφία μέσω Δικτύων, 2-4/11/2006

29 Πίνακας 21: Μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των Ορεινών οικισμών της Κρήτης από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και το 2001 (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι ,4 197,2 387,6 128,5 221,8 1913* 412,6 297,0 980,0 388,8 420, ,8 168,4 385,3 113,8 205, ,3 255,7 456,8 157,7 273, ,6 268,1 484,4 128,5 283, ,7 244,6 467,3 99,6 256, ,2 174,8 434,5 82,5 212, ,6 152,7 455,4 71,2 194, ,9 143,6 418,1 62,6 173, ,9 128,7 423,3 49,3 159, ,2 98,2 465,3 46,3 147,1 κατοίκους το 1951 μειούμενο συνεχώς φθάνει το 2001 τους 182,3 κατοίκους. Δηλαδή, παρουσιάζει μείωση της τάξης του 30,0% στη διάρκεια των 50 τελευταίων ετών. Η αντίστοιχη, δραματική, μείωση για τους ορεινούς οικισμούς ανέρχεται σε 42,7%. Την ίδια περίοδο το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των πεδινών οικισμών αυξάνεται κατά 45,0%. Είναι φανερό ότι οι ισχυρές μειώσεις που συντελέσθηκαν στον ημιορεινό και ορεινό πληθυσμό της Κρήτης είναι το αποτέλεσμα των ιστορικο-πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών που επικράτησαν γενικά στη χώρα και ειδικότερα στην περιοχή ενδιαφέροντος. Από την κατηγοριοποίηση του συνολικού πλήθους των οικισμών της Κρήτης, αλλά και από τον Πίνακα 22 φαίνεται ότι την πλειοψηφία των οικισμών διεκδικούν οι ημιορεινοί, με ποσοστά από 59,4% το 1900 έως 52,9% το Εάν συνυπολογισθεί και το πλήθος των ορεινών οικισμών, τότε το σύνολο ημιορεινών και ορεινών οικισμών κυριαρχεί με αναλογίες 66,3% το 1900 έως 59,4% το Όμως, δεν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο και για τους αντίστοιχους πληθυσμούς. Μέχρι και το 1940 η πλειοψηφία του πληθυσμού της Κρήτης συγκεντρώνεται στους ημιορεινούς και ορεινούς οικισμούς της. Το 1951 το σύνολο του ημιορεινού και ορεινού πληθυσμού υπερέχει του πεδινού κατά 0,1%. Μετά το 1951 ο ημιορεινός και ορεινός πληθυσμός μειώνονται σημαντικά. Ο λόγος αυτών των δύο κατηγοριών ως προς τον πεδινό πληθυσμό διαμορφώνεται από 1,2 το 1940 σε 0,4 το (Πίνακες 23, 24 και Γράφημα 3) Ειδικότερα, μετά το 1951 οι μειώσεις στον ημιορεινό πληθυσμό υπολογίζονται σε 10,3 π.μ. περίπου για την εικοσαετία και 3,5 π.μ. περίπου για τη δεκαετία Οι αντίστοιχες μειώσεις για τον ορεινό πληθυσμό υπολογίζονται σε 1,1 π.μ. και 0,4 π.μ.. Στα ίδια χρονικά διαστήματα οι αυξήσεις του πεδινού πληθυσμού υπολογίζονται σε Δίκτυα & Σύγχρονος άνθρωπος 143

30 11,4 π.μ. και 4,0 π.μ. Από τα αναφερόμενα προκύπτει ότι η αύξηση του πεδινού πληθυσμού οφείλεται, κυρίως, στη μείωση του ημιορεινού πληθυσμού. (Πίνακας 23) Πίνακας 22: Συμμετοχή (%) των κατηγοριών Αναγλύφου στους οικισμούς της Κρήτης (αναγωγή στην κατάσταση της του 2001* απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΝΑΓΛΥΦΟ Πεδινοί Ημιορεινοί Ορεινοί Σύνολο (%) (%) (%) (%) ,8 59,4 6,9 100,0 1913* 29,5 62,7 7,8 100, ,6 57,6 5,8 100, ,7 58,6 5,7 100, ,7 58,4 6,9 100, ,3 58,0 6,8 100, ,9 57,9 7,2 100, ,2 56,9 6,8 100, ,1 55,2 6,8 100, ,8 53,6 6,6 100, ,6 52,9 6,5 100,0 Πίνακας 23: Συμμετοχή (%) των κατηγοριών Αναγλύφου στον πληθυσμό της Κρήτης (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΝΑΓΛΥΦΟ Πεδινός Ημιορεινός Ορεινός Σύνολο (%) (%) (%) (%) ,1 49,6 6,3 100,0 1913* 42,9 51,5 5,6 100, ,5 50,3 5,2 100, ,1 48,0 5,9 100, ,1 47,8 6,1 100, ,9 44,9 5,2 100, ,9 42,5 4,6 100, ,1 37,8 4,1 100, ,3 32,2 3,5 100, ,6 28,5 2,9 100, ,6 25,0 2,5 100, ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Χαρτογραφία Δικτύων - Χαρτογραφία μέσω Δικτύων, 2-4/11/2006

31 Πίνακας 24: Η διαχρονική εξέλιξη του λόγου: (Ημιορεινός+Ορεινός Πληθυσμός) / (Πεδινός Πληθυσμός) (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΝΑΓΛΥΦΟ Πεδινός Ημιορεινός + Ορεινός (Ημιορ. + Ορειν.) / (Πεδινός) (%) (%) (%) ,1 55,9 1,3 1913* 42,9 57,1 1, ,5 55,5 1, ,1 53,9 1, ,1 53,9 1, ,9 50,1 1, ,9 47,1 0, ,1 41,9 0, ,3 35,7 0, ,6 31,4 0, ,6 27,4 0,4 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΝΑΓΛΥΦΟ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ KATOIKOI ΕΤΗ ΑΠΟΓΡΑΦΩΝ ΚΡΗΤΗ - ΣΥΝΟΛΟ ΠΕΔΙΝΟΣ ΗΜΙΟΡΕΙΝΟΣ+ΟΡΕΙΝΟΣ Γράφημα 3: Η εξέλιξη του πληθυσμού της Κρήτης κατά τον 20 ο αιώνα, ως προς το ανάγλυφο. Η σύγκριση μεταξύ των τριών καθοριστικών δεκαετιών για ολόκληρη τη χώρα και την Κρήτη δίνει: Μείωση Ημιορεινού Πληθυσμού 2,9 π.μ.»» Μείωση Ορεινού Πληθυσμού 0,9 π.μ Μείωση Ημιορεινού Πληθυσμού 2,4 π.μ.»» Μείωση Ορεινού Πληθυσμού 0,6 π.μ Μείωση Ημιορεινού Πληθυσμού 4,7 π.μ.»» Μείωση Ορεινού Πληθυσμού 0,5 π.μ. Δίκτυα & Σύγχρονος άνθρωπος 145

32 Οι απώλειες της εικοσαετίας (7,1 π.μ. για τον ημιορεινό πληθυσμό και 1,1 π.μ. για τον ορεινό πληθυσμό) αντανακλούν τις επιπτώσεις από τις επικρατούσες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, όπως διαμορφώθηκαν αυτές μετά από ένα παγκόσμιο και ένα εμφύλιο πόλεμο. Η «δεκαετία της μετανάστευσης» κατέχει τα πρωτεία για τον ημιορεινό πληθυσμό της Κρήτης, σε αυτή την περίοδο ανασυγκρότησης της χώρας. Στην εικοσαετία το πλήθος των ημιορεινών οικισμών μειώνεται κατά 1,1 π.μ., ενώ οι ορεινοί από 6,8% το 1951 αυξάνονται στο 7,2% το 1961 και μειώνονται στο 6,8% το Η συρρίκνωση του ημιορεινού πληθυσμού είναι εντονότατη και υπολογίζεται σε 7,1 π.μ. Δηλαδή, είναι σχεδόν επτά φορές μεγαλύτερη από τη μείωση των ημιορεινών οικισμών. Η συμμετοχή κάθε νομού στις κατηγορίες των οικισμών και του πληθυσμού της περιφέρειας Κρήτης ως προς το ανάγλυφο καταγράφεται στους Πίνακες 25, 26,, Πεδινοί οικισμοί Πεδινός πληθυσμός Ο νομός Χανίων εμφανίζει τη μεγαλύτερη συμμετοχή στο σύνολο των πεδινών οικισμών της Κρήτης. Ακολουθούν οι νομοί Ηρακλείου, Λασιθίου (τρίτος στη σειρά από το 1951 και μετά, Ρεθύμνης (τρίτη θέση πριν το 1951). Πλην του νομού Ηρακλείου, σε ό- λους τους υπόλοιπους η συμμετοχή στον συνολικό πεδινό πληθυσμό υπολείπεται κατά πολύ αυτής στο σύνολο των πεδινών οικισμών. Οι λόγοι του πληθυσμού προς τους οικισμούς υπολογίζονται ως: α/α ΠΕΔΙΝΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (%) / ΠΕΔΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ (%) Ν. Ηρακλείου 2,01 2,03 1,94 1,98 1,90 1,89 Ν. Λασιθίου 0,82 0,65 0,61 0,64 0,61 0,57 Ν. Ρεθύμνης 0,86 0,88 0,78 0,72 0,71 0,74 Ν. Χανίων 0,74 0,77 0,78 0,73 0,76 0,78 Ο λόγος για τον νομό Ηρακλείου παρουσιάζει σχεδόν σταθερή συμπεριφορά στο διάστημα Ακόμη και κατά τα έτη 1961 και 1971 διατηρεί τις τιμές του. Από το 1971 και μετά ο πεδινός πληθυσμός με αυξομειώσεις διατηρεί μια μέση στάθμη του 1,92. Προφανώς, λειτουργεί για την περιφέρεια Κρήτης όπως ακριβώς και οι νομοί Θεσσαλονίκης και Αττικής για το σύνολο της χώρας. Οι νομοί Ρεθύμνης και Χανίων έχουν την ίδια σχεδόν συμπεριφορά λόγου για όλη τη θεωρούμενη περίοδο, παρά τη μεγάλη διαφορά στις συμμετοχές τους στον πεδινό πληθυσμό. Η συμμετοχή του νομού Χανίων είναι σχεδόν τριπλάσια αυτής του νομού Ρεθύμνης. Ο λόγος για τον νομό Λασιθίου, μετά το 1951, ακολουθεί δική του διαφορετική πορεία. (Πίνακες 25, 26) ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Χαρτογραφία Δικτύων - Χαρτογραφία μέσω Δικτύων, 2-4/11/2006

33 Πίνακας 25: Συμμετοχή (%) κάθε Νομού στους Πεδινούς οικισμούς της Κρήτης από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και το (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη (%) (%) (%) (%) (%) ,5 11,6 14,2 52,8 100,0 1913* 22,9 12,9 17,6 46,5 100, ,8 10,5 14,7 55,0 100, ,7 12,1 15,4 51,8 100, ,4 12,7 13,3 55,6 100, ,4 14,4 13,6 53,6 100, ,0 18,4 12,6 50,0 100, ,9 19,5 12,8 45,9 100, ,2 19,3 13,1 44,3 100, ,5 19,9 14,6 41,0 100, ,5 21,5 14,9 39,1 100,0 Πίνακας 26: Συμμετοχή (%) κάθε Νομού στον Πεδινό πληθυσμό της Κρήτης από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και το (αναγωγή στην κατάσταση της του * απεγράφησαν μόνον οι έδρες κατοπινών ΟΤΑ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Κρήτη (%) (%) (%) (%) (%) ,3 9,9 14,8 46,0 100,0 1913* 30,5 11,3 13,9 44,2 100, ,3 10,9 14,0 44,8 100, ,8 10,8 13,2 42,1 100, ,8 11,7 12,4 42,1 100, ,9 11,8 11,7 39,6 100, ,5 11,9 11,1 38,5 100, ,5 11,9 10,0 35,7 100, ,0 12,4 9,4 32,2 100, ,6 12,1 10,4 31,0 100, ,2 12,3 11,1 30,4 100,0 Δίκτυα & Σύγχρονος άνθρωπος 147