ΧΑΡΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ: ΕΝΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΧΑΡΑΞΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑ

Transcript

1 ΧΑΡΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ: ΕΝΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΧΑΡΑΞΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑ Βαζούρας Χρήστος*, Κογχυλάκης Γεώργιος, Πραστάκος Πουλίκος Ίδρυµα Τεχνολογίας και Έρευνας, Ινστιτούτο Υπολογιστικών Μαθηµατικών, Τοµέας Περιφερειακής Ανάλυσης, Ηράκλειο Κρήτης Τηλ: , Fax: , baz@iacm.forth.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο Χάρτης Υγείας και Πρόνοιας αποτελεί ένα χωρικό εργαλείο λήψης αποφάσεων για την διαχείριση των δοµών της ηµόσιας Υγείας και την βελτιστοποίηση της παροχής υπηρεσιών υγείας µε κριτήριο την γεωγραφική βέλτιστη κατανοµή τους. Το ΓΣΠ αποτελείται από τους φορείς Υγείας (Νοσοκοµεία, Κέντρα Υγείας και Περιφερειακά Ιατρεία) και θεµατικούς χάρτες που παράγονται από δηµογραφικά και επιδηµιολογικά δεδοµένα. Τέλος απεικονίζει την διαίρεση της χώρας στα Περιφερειακά Συστήµατα Υγείας. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ ΙΑ Γεωγραφικά Συστήµατα Πληροφοριών στην Υγεία και Πρόνοια, Χωρικά Συστήµατα Λήψης Αποφάσεων, Στατιστική ηµόσιας Υγείας, Γεωγραφία ηµόσιας Υγείας 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παροχή υπηρεσιών Υγείας εµπλέκει συνήθως ένα µεγάλο αριθµό δηµοσίων και ιδιωτικών φορέων µε διαφορετικές ιδιότητες και αρµοδιότητες και κυρίως µε ανισοµερή γεωγραφική κατανοµή. Ένα µέτρο της ποιότητας της δηµόσιας Υγείας είναι η επαρκής κάλυψη όλων των περιοχών µίας χώρας µε ένα στοιχειώδες επίπεδο πρωτοβάθµιων και δευτεροβάθµιων υπηρεσιών υγείας. Τα Γεωγραφικά Συστήµατα Πληροφοριών χρησιµοποιούνται για την απεικόνιση των σηµείων στα οποία συντελείται η παροχή των υπηρεσιών αυτών. Παράλληλα χρησιµοποιούνται ευρέως για την απεικόνιση επιδηµιολογικών και δηµογραφικών δεδοµένων στην χωρική τους διάσταση (Richards TB, 1999). Η Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας έχει αναλάβει πρωτοβουλία για την δηµιουργία ηλεκτρονικών χαρτών για την συλλογή δεδοµένων και τον έλεγχο της εξάπλωσης διαφόρων µολυσµατικών ασθενειών σε χώρες του τρίτου κόσµου (WHO). Ένα Χωρικό Σύστηµα Λήψης Αποφάσεων (Spatial Decision Support System) είναι εργαλείο που επιτρέπει στον χρήστη όχι µόνον να απεικονίζει χωρικά δεδοµένα άλλα

2 και να δηµιουργεί ερωτήµατα σε σχέση µε την γεωγραφική διάσταση των δεδοµένων. Τα αποτελέσµατα των ερωτηµάτων βοηθούν στην λήψη αποφάσεων σε συσχετισµό µε ορισµένους κανόνες ή προαπαιτούµενα. Στον χώρο της Υγείας για παράδειγµα ένα τέτοιο σύστηµα µπορεί να υποδείξει περιοχές πού στερούνται κακή πρόσβαση σε υπηρεσίες διάγνωσης ή θεραπείας και σε σύγκριση µε κάποια στάνταρντς να προτείνει την δηµιουργία νέων µονάδων υγείας. Ένα άλλο παράδειγµα είναι η επισήµανση θυλάκων µε αυξηµένη νοσηρότητα σε µία ασθένεια, πού θα πρέπει να κινητοποιήσει τις αρµόδιες υγειονοµικές αρχές για την διερεύνηση των αιτίων που µπορεί να είναι περιβαλλοντικά ή άλλα. Στην συνέχεια, µπορεί να εξετασθεί αν ιατρικό δυναµικό µε την κατάλληλη εµπειρία και εξειδίκευση είναι διαθέσιµο στα Νοσοκοµεία και τα ιατρικά κέντρα της περιοχής και ο πιθανόν απαιτούµενος εξειδικευµένος βιοϊατρικός εξοπλισµός. Το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας τον Ιούνιο του 2001 άρχισε την διαδικασία κατάρτισης του Χάρτη ηµόσιας Υγείας και Πρόνοιας που θα απεικονίζει την γεωγραφική θέση όλων όσων εµπλέκονται στην παροχή υπηρεσιών δηµόσιας υγείας στην χώρα µας µε οποιαδήποτε ιδιότητα και σε οποιοδήποτε επίπεδο. Το εύρος των φορέων ενδεικτικά και µόνον αναφέρεται: Νοσοκοµεία, Κέντρα Υγείας, διευθύνσεις Υγιεινής, ΚΑΠΗ, ΕΚΑΒ, ΙΚΑ, ταµεία υγείας, φαρµακεία και ιδιώτες γιατροί. Το πληροφοριακό σύστηµα θα βασίζεται σε ένα ΓΠΣ µε τον χάρτη της Ελλάδος και οδικούς χάρτες των µεγάλων αστικών κέντρων όπου θα έχει γεωκοδικοποιηθεί η θέση όλων των φορέων στην πραγµατική τους διεύθυνση. Για τους φορείς που εποπτεύονται από το Υπουργείο Υγείας θα υπάρχει αναλυτική βάση δεδοµένων µε όλα τα στοιχεία προσωπικού, νοσηλευτικής κίνησης και υπάρχοντος εξοπλισµού. Παράλληλα στο ΓΠΣ θα απεικονίζονται και όλα τα διαθέσιµα επιδηµιολογικά στοιχεία και δηµογραφικά στοιχεία που συλλέγονται από την ΕΣΥΕ και υπηρεσίες του υπουργείου. Ενδεικτικά αναφέρονται: πληθυσµός, γεννήσεις, θάνατοι, θνησιµότητα, νοσηρότητα, ατυχήµατα και άλλα. Σε ένα πιλοτικό στάδιο ανατέθηκε στον Τοµέα Περιφερειακής Ανάλυσης του Ινστιτούτου Υπολογιστικών Μαθηµατικών του ΙΤΕ ο σχεδιασµός και η υλοποίηση ενός ΓΠΣ το οποίο συµπεριλαµβάνει µέρος µόνον των πληροφοριών που συλλέγει το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας. Συγκεκριµένα αποφασίσθηκε ότι υπάρχουν επαρκή στοιχεία για 4 είδη φορέων: Νοσοκοµεία, Νοσοκοµεία Κέντρα Υγείας, Κέντρα Υγείας και Περιφερειακά Ιατρεία. Από τα διαθέσιµα στατιστικά στοιχεία χρησιµοποιήθηκαν τα στοιχεία της ΕΣΥΕ. Η ανάθεση αυτή συνέπεσε µε την αρχή λειτουργίας των Περιφερειακών Συστηµάτων Υγείας (Πε.Σ.Υ.) και εκτιµήθηκε ότι το ΓΠΣ αυτό θα πρέπει κυρίως να χρησιµοποιηθεί σαν µέσο ενηµέρωσης των επιµέρους Πε.Σ.Υ για τις δοµές και το δυναµικό που υπάρχει στην περιφέρεια εποπτείας τους. Σε ένα επόµενο στάδιο, ο «Χάρτης Υγείας και Πρόνοιας» θα αποτελέσει ένα εργαλείο λήψης αποφάσεων για την διαχείριση των πόρων και τον προγραµµατισµό επέκτασης των υπηρεσιών των Πε.Σ.Υ. 2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Ο «Χάρτης της Υγείας» αποτελείται από τα γεωγραφικά υπόβαθρα, την Βάση Το Σύστηµα Λήψης Αποφάσεων αποτελείται από:

3 την Βάση εδοµένων µε στοιχεία των οµών ηµόσιας Υγείας και ηµογραφικά και Επιδηµιολογικά δεδοµένα, το Χαρτογραφικό Υπόβαθρο σε ηλεκτρονική µορφή, και το Σύστηµα Επικοινωνίας µε τον Χρήστη (Χάρτης Υγείας και Πρόνοιας). Η Βάση εδοµένων περιέχει στοιχεία για ηµογραφικά και Επιδηµιολογικά δεδοµένα και για τις οµές ηµόσιας Υγείας. 3. Ε ΟΜΕΝΕΝΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ 3.1 ηµογραφικά Επιδηµιολογικά Τα δηµογραφικά στοιχεία που χρησιµοποιήθηκαν είναι ο πληθυσµός κατά ηλικία και φύλλο και ανά νοµό και η πληθυσµιακή πυκνότητα (κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόµετρο). Για όλα τα στοιχεία εκτός των δηµογραφικών έγινε αναγωγή στα 10 χιλιάδες άτοµα για την γεωγραφική µονάδα του νοµού. Στα επιδηµιολογικά στοιχεία συµπεριλαµβάνονται η θνησιµότητα (θάνατοι ανά 10 χιλιάδες άτοµα κατά κύρια αιτία θανάτου και κατά φύλλο) και η νοσηρότητα (εξελθόντες ασθενείς κατά αιτία νόσου από τα νοσοκοµεία ανά 10 χιλιάδες άτοµα). Επίσης συµπεριλήφθησαν στοιχεία για την φυσική κίνηση του πληθυσµού (γεννήσεις και θάνατοι), τροχαία ατυχήµατα (θάνατοι, βαρείς τραυµατισµοί, ελαφροί τραυµατισµοί) και το ιατρικό δυναµικό (όλες οι ιατρικές ειδικότητες και οι οδοντίατροι).τα στοιχεία προέρχονται από την ΕΣΥΕ και είναι των ετών Η απεικόνιση τους γίνεται µε θεµατικούς χάρτες για τους νοµούς της χώρας.

4 Εικόνα 1: Θάνατοι από κακοήθη νεοπλάσµατα ανά 10 χιλιάδες άτοµα (ΕΣΥΕ 1998) 3.2 Γεωγραφικά Επίπεδα Το Χαρτογραφικό Υπόβαθρο αποτελείται από τα παρακάτω ψηφιακά χαρτογραφικά επίπεδα: Νοσοκοµεία (Σηµεία) Νοσοκοµεία ΚΥ (Σηµεία) Κέντρα Υγείας (Σηµεία) Περιφερειακά Ιατρεία (Σηµεία) Οι οµές αυτές απεικονίζονται στην γεωγραφική θέση όπως ορίζεται στην βάση δεδοµένων από τον οικισµό και την διεύθυνση. Οικισµοί (Σηµεία) Περιλαµβάνονται 6060 οικισµοί, µε τον πληθυσµό και το υψόµετρο τους (Στοιχεία ΕΣΥΕ, Απογραφή 1991) Οδικό ίκτυο (Γραµµικό) Το Οδικό ίκτυο κατηγοριοποιείται σε 4 τύπους: Εθνικοί Οδοί, Κύριο Οδικό ίκτυο, ευτερεύον Οδικό ίκτυο και Επαρχιακό Οδικό ίκτυο ήµοι Καποδίστρια (Πολύγωνα) Νοµοί ανά Πε.Σ.Υ. (Πολύγωνα) Οι ήµοι Καποδίστρια είναι 1034 µε τον Πληθυσµό τους.

5 ΟΙ Νοµοί (ανά Πε.Σ.Υ.) περιλαµβάνουν τους νοµούς της Ελλάδος και τµήµατα των νοµών για τις περιπτώσεις εκείνες που ένας νοµός χωρίζεται σε δύο ή περισσότερα Πε.Σ.Υ. Ουσιαστικά, αυτό συµβαίνει στο Νοµό Θεσσαλονίκης (που µοιράζεται στο Α και Β Πε.Σ.Υ. Κεντρικής Μακεδονίας) και τον Νοµό Αθηνών (που µοιράζεται στο Α, Β και Γ Πε.Σ.Υ. Αττικής). Συνολικά πρόκειται για 57 γεωγραφικές ενότητες. Επελέγησαν για να είναι εύκολη και κατανοητή η απεικόνιση των δεικτών. Περιοχές Ευθύνης ΚΥ (Πολύγωνα) Πε.Σ.Υ. (Πολύγωνα) Οι περιοχές ευθύνης των ΚΥ είναι οι οικισµοί οι οποίοι από την νοµοθεσία σύστασης κάθε Κέντρου Υγείας εξυπηρετούνται από αυτό. Γεωγραφικά έχουν παραχθεί από την συνένωση των προ Καποδίστρια ΟΤΑ. Τα Πε.Σ.Υ. είναι 17 γεωγραφικές ενότητες οι οποίες έχουν δηµιουργηθεί από την νοµοθεσία για την διοίκηση του συστήµατος ηµόσιας Υγείας στην περιφέρεια. Ο νοµοθέτης ορίζει τους ήµους (Καποδιστριακούς) πού ανήκουν σε ένα Περιφερειακό Σύστηµα Υγείας και έτσι παρήχθη το ανάλογο γεωγραφικό επίπεδο. 3.3 Πληροφορίες οµών ηµοσίας Υγείας Για κάθε οµή ηµόσιας Υγείας (Νοσοκοµεία, Νοσοκοµεία Κέντρα Υγείας, Κέντρα Υγείας και Περιφερειακά Ιατρεία Κέντρων Υγείας) διατίθενται οι πληροφορίες που αντλούνται από την Βάση εδοµένων. Αυτές περιλαµβάνουν: Τα στοιχεία επικοινωνίας (διεύθυνση, τηλέφωνο, ), προσωπικό (ιατρικό, νοσηλευτικό και διοικητικό ανά ειδικότητα), ιατρεία και εργαστήρια (κατά είδος και ώρες λειτουργίας, αριθµός επισκέψεων ανά ιατρείο και αριθµός εξετάσεων ανά ιατρείο, δραστηριότητες πρόληψης (όπως pap-test, εµβολιασµοί), εκπαιδευτικά προγράµµατα και αν υπάρχει πληροφοριακή υποδοµή. Τα στοιχεία των Νοσοκοµείων περιλαµβάνουν επίσης τις ειδικότητες και ιατρεία ανά τοµέα (παθολογικός, χειρουργικός, εργαστηριακός και ψυχιατρικός) 3.4 είκτες οµών ηµοσίας Υγείας Ένας τρόπος για να αξιολογηθεί το επίπεδο των παρεχοµένων υπηρεσιών υγείας είναι η µέτρηση της προσφοράς και των διαθέσιµων πόρων ανάλογα µε την γεωγραφική περιοχή. Ιδιαίτερα για την Ελλάδα έχει ρωτηθεί πολλές φορές το πόσοι γιατροί αντιστοιχούν ανά κάτοικο στην επαρχία και ιδιαίτερα σε σύγκριση µε την Αττική και την Θεσσαλονίκη. Ο «Χάρτης Υγείας» αποτελεί την πρώτη προσπάθεια να δοθεί απάντηση σε ερωτήµατα τέτοιου τύπου παίρνοντας υπόψη το θέµα του πόσο µακριά ταξιδεύει κάποιος για να ζητήσει µία υπηρεσία υγείας. Θεωρείται ότι τα Κέντρα Υγείας και τα Νοσοκοµεία - Κέντρα Υγείας πρωτίστως προσφέρουν υπηρεσίες πρωτοβάθµιας υγείας και πρόληψης στον πληθυσµό της Περιοχής Ευθύνης τους. Τα επαρχιακά Νοσοκοµεία θεωρήθηκε ότι προσφέρουν υπηρεσίες κυρίως στους κατοίκους του νοµού στην πρωτεύουσα του οποίου είναι η έδρα τους. Για αυτούς τους λόγους υπολογίστηκαν δείκτες των βασικών µεγεθών της δυναµικότητας των φορέων ανά 1000 κατοίκους της Περιοχής Ευθύνης για τα ΚΥ και ανά κατοίκους του νοµού για τα Νοσοκοµεία. Η διαφορά τάξης µεγέθους

6 του πληθυσµού οφείλεται στο ότι ορισµένα ΚΥ έχουν µικρές Περιοχές Ευθύνης και η διαίρεση δια του δεν έχει νόηµα. Για την απεικόνιση των δεικτών σε θεµατικούς χάρτες έγινε προσπάθεια έτσι ώστε ο χρήστης να έχει την δυνατότητα να καθορίζει ορισµένες παραµέτρους για να είναι δυνατή η καλλίτερη ερµηνεία του αποτελέσµατος (MacEachren AM, 1999). Μία ειδική κατηγορία δεικτών που δεν συµπεριλαµβάνεται στον Πίνακα 1 αποτελούν οι δείκτες πρόληψης που αφορούν µόνον τα ΚΥ διότι η πρόληψη ασκείται από τους φορείς αυτούς αποκλειστικά. Οι δείκτες αυτοί υπολογίζονται σε επίπεδο νοµού και είναι: εµβολιασµοί παιδικού πληθυσµού /10000 παιδιά, εµβολιασµοί ενηλίκων /10000 άτοµα άνω των 18, Pap test /10000 γυναίκες άνω των 18, εξετάσεις µαστού / γυναίκες άνω των 18 και εξετάσεις προστάτη /10000 άνδρες άνω των 18. Το σύστηµα παρέχει την δυνατότητα δηµιουργίας θεµατικών χαρτών για όλες τις µεταβλητές αυτές. Εικόνα 2: Θεµατικός χάρτης για τον δείκτη Παιδίατροι ΚΥ /1000 κατοίκους της Περιοχής Ευθύνης

7 ΕΙΚΤΕΣ ΚΕΝΤΡΩΝ ΥΓΕΙΑΣ (ανά 1000 κατοίκους Περιοχής Ευθύνης) Ακτινολόγοι /1000 άτοµα Μικροβιολόγοι /1000 άτοµα Παθολόγοι /1000 άτοµα ΙΑΤΡΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ Παιδίατροι /1000 άτοµα Αγροτικοί γιατροί/ 1000 άτοµα ΕΙΚΤΕΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΩΝ (ανά κατοίκους Νοµού) Ακτινολόγοι /10000 άτοµα Μικροβιολόγοι /10000 άτοµα Παθολόγοι /10000 άτοµα ΙΑΤΡΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ Παιδίατροι /10000 άτοµα Γυναικολόγοι / γυναίκες άνω των 18 ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ Νοσηλευτές-τριες /1000 άτοµα Μαίες /1000 άτοµα Κοινωνικοί λειτουργοί /1000 άτοµα ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ Νοσηλευτές-τριες /10000 άτοµα Μαίες /10000 άτοµα ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΣΕ ΙΑΤΡΕΙΑ Οδοντιατρικό Ιατρείο /1000 άτοµα Παθολογικό Ιατρείο /1000 άτοµα ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΣΕ ΙΑΤΡΕΙΑ Οδοντιατρικό Ιατρείο /10000 άτοµα Παθολογικό Ιατρείο /10000 άτοµα Καρδιολογικό Ιατρείο /10000 άτοµα ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΣΕ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ Ακτινοδιαγνωστικές Εξετάσεις /1000 άτοµα Μικροβιολογικές Εξετάσεις /1000 άτοµα ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΣΕ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ Ακτινοδιαγνωστικές Εξετάσεις /10000 άτοµα Μικροβιολογικές Εξετάσεις /10000 άτοµα Ανοσολογικές Εξετάσεις /10000 άτοµα ΚΛΙΝΕΣ Κλίνες Παθολογικές /10000 άτοµα Κλίνες Χειρουργικές /10000 άτοµα Κλίνες Ψυχιατρικές /10000 άτοµα ΒΙΟΪΑΤΡΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ Αγγειογράφοι /10000 άτοµα Αξονικοί τοµογράφοι /10000 άτοµα Στεφανιογράφοι /10000 άτοµα Συστήµατα αιµοκάθαρσης /10000 άτοµα... Πίνακας 1: Παραδείγµατα εικτών Κέντρων Υγείας και Νοσοκοµείων

8 Οι δείκτες επίσης έχουν υπολογιστεί και συγκεντρωτικά για όσες µεταβλητές έχει νόηµα, όπως το Σύνολο του Ιατρικού Προσωπικού των Νοσοκοµείων /10000 κατοίκους του νοµού και το Σύνολο του Νοσηλευτικού Προσωπικού των Νοσοκοµείων /10000 κατοίκους του νοµού. Εικόνα 3: Θεµατικός χάρτης για τον δείκτη Αναπτυγµένες Κλίνες Νοσοκοµείων ανά 10 χιλιάδες άτοµα Βέβαια οι δείκτες των νοσοκοµείων υπολογιζόµενοι στον πληθυσµό του νοµού δεν παίρνουν υπόψη τους τις διαπεριφερειακές ροές ασθενών. Το φαινόµενο αυτό δεν ισχύει µόνον για τα νοσοκοµεία της Αττικής ή της Θεσσαλονίκης αλλά όπως φαίνεται και από την Εικόνα 3 και για περιοχές µε Πανεπιστηµιακά Νοσοκοµεία όπως τα Ιωάννινα. Εκεί ο είκτης των κλινών ανά 10 χιλιάδες άτοµα είναι υψηλός αλλά οι νοσοκοµειακές κλίνες εξυπηρετούν ασθενείς από όλη την Ήπειρο. Τέλος, για να διαµορφωθεί η συνολική εικόνα για την δυναµικότητα και την προσφορά του Εθνικού Συστήµατος Υγείας υπολογίσθηκαν αθροιστικοί δείκτες όπου αυτό ήταν δυνατόν. Για παράδειγµα οι παιδίατροι των Κέντρων Υγείας και των Νοσοκοµείων αθροίστηκαν για να δηµιουργηθεί ο δείκτης των παιδιάτρων ανά 10 χιλιάδες κατοίκους του νοµού. Βέβαια για τον σχηµατισµό της πλήρους εικόνας απαιτούνται και τα στοιχεία από άλλους φορείς όπως το ΙΚΑ και οι ιδιωτικές

9 κλινικές. Αλλά τα ήδη υπάρχοντα στοιχεία, σε συνδυασµό µε τα στοιχεία της ΕΣΥΕ για τον αριθµό των ιατρικών ειδικοτήτων και των θεραπευτηρίων σε κάθε νοµό που προέρχονται από ιατρικούς συλλόγους, δίνουν πληροφορίες πολύ σηµαντικές για την απεικόνιση του κοµµατιού «προσφορά» στο ιατρικό έµψυχο δυναµικό και τις κλίνες. Επίσης δίνουν την δυνατότητα ανίχνευσης των περιφερειακών αδυναµιών στους τοµείς αυτούς. Όλοι οι δείκτες δυναµικότητας των δηµόσιων φορέων υγείας έχουν υπολογιστεί και συγκεντρωτικά για τα Πε.Σ.Υ. έτσι ώστε να είναι δυνατόν να αξιολογηθεί το δυναµικό και οι υπηρεσίες που προσφέρονται στο επίπεδο των ευρύτερων αυτών διοικητικών µονάδων. Για την χάραξη µελλοντικής πολιτικής έχουν υπολογιστεί δείκτες µε βάση τον αριθµό των προβλεπόµενων κλινών στα νοσοκοµεία και των προβλεποµένων θέσεων γιατρών, νοσηλευτών και βοηθητικού προσωπικού. Τέλος έχουν υπολογιστεί δείκτες για την αξιολόγηση του τρόπου χρήσης του προσωπικού των ΚΥ και των Νοσοκοµείων όπως ο λόγος του νοσηλευτικού προς το ιατρικό προσωπικό, ο λόγος του διοικητικού προς το ιατρικό προσωπικό. Επίσης έχει υπολογιστεί και ο αριθµός των κλινών που αναλογούν σε ένα γιατρό ή σε έναν νοσηλευτή. Στα νοσοκοµεία οι λόγοι αυτοί µεταξύ κατηγοριών προσωπικού και κλινών έχουν υπολογιστεί για τον παθολογικό, χειρουργικό και ψυχιατρικό τοµέα. 4. ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΓΠΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ 4.1 Σύστηµα Επικοινωνίας µε τον Χρήστη Το σύστηµα αποτελείται από τα παρακάτω υποσυστήµατα: Εµφάνισης, ιαχείρισης και Άντλησης Πληροφορίας από το Χαρτογραφικό Υπόβαθρο Αναζήτησης οµών ηµόσιας Υγείας ηµιουργίας Θεµατικών Χαρτών ηµιουργίας Αναφορών ιαχείρισης του Συστήµατος Το Υποσύστηµα Εµφάνισης, ιαχείρισης και Άντλησης Πληροφορίας από τον Χάρτη αποτελείται από το Υπόµνηµα µέσω του οποίου µπορεί να προστεθούν τα διάφορα χαρτογραφικά επίπεδα και από τα εργαλεία µεγέθυνσης, σµίκρυνσης και µετακίνησης του χάρτη. Ο χρήστης χρησιµοποιεί το υποσύστηµα ηµιουργίας Θεµατικών Χαρτών για την εκλογή και απεικόνιση των δεικτών για τα 3 γεωγραφικά επίπεδα: νοµοί, περιοχές ευθύνης και Πε.Σ.Υ. Για την δηµιουργία συγκεντρωτικών και αναλυτικών αναφορών για τις δοµές και για τους δείκτες χρησιµοποιείται το ανάλογο υποσύστηµα. Η διαχείριση των λειτουργιών του λογισµικού επιτυγχάνεται τυπικό από το ανάλογο υποσύστηµα. Η αναζήτηση οµών ηµόσιας Υγείας βασίζεται σε κριτήρια που επιλέγει ο χρήστης και είναι γεωγραφικά και χαρακτηριστικών λειτουργίας των φορέων. Είναι δυνατή η αναζήτηση: 1ο) Φορέα του ΕΣΥ 2ο) Νοσοκοµείων 3ο) Κέντρων Υγείας (και Νοσοκοµείων Κέντρων Υγείας) 4ο) Περιφερειακών Ιατρείων Η αναζήτηση γίνεται σε τρία γεωγραφικά επίπεδα: Πε.Σ.Υ., Νοµού και ήµου.

10 Για την αναζήτηση νοσοκοµείων τα κριτήρια είναι το είδος του Νοσοκοµείου (Γενικό, ειδικό, πανεπιστηµιακό), τα ανεπτυγµένα τµήµατα (κλινικές) του Παθολογικού, Χειρουργικού, Ψυχιατρικού και Εργαστηριακού τοµέα, τα εξωτερικά ιατρεία, οι ειδικότητες των γιατρών του νοσοκοµείου και ο υπάρχον βιοϊατρικός εξοπλισµός. Εικόνα 4: Κριτήρια αναζήτησης Νοσοκοµείων Τα Κέντρα Υγείας µπορούν να αναζητηθούν µε βάση τα ίδια γεωγραφικά κριτήρια και επιπλέον τις ειδικότητες των γιατρών, τα ιατρεία και τις ώρες λειτουργίας τους, τα εργαστήρια και τις ώρες λειτουργίας τους, τις προσφερόµενες υπηρεσίες πρόληψης και το αν υπάρχει ειδική υποδοµή για ΑΜΕΑ.

11 Εικόνα 5: Κριτήρια αναζήτησης Κέντρων Υγείας 4.2 Υποβοήθηση στην Λήψη Αποφάσεων Η διαδικασία λήψης αποφάσεων µπορεί να υποβοηθηθεί µε την εκµετάλλευση των δυνατοτήτων του «Χάρτη Υγείας και Πρόνοιας» ανάλογα µε τον βαθµό εξειδίκευσης. Μία συνολική προσέγγιση και συνοπτική µεθοδολογία για την χρήση των ΓΠΣ µε σκοπό την βελτίωση της ηµόσιας Υγείας έχει κυκλοφορήσει από το Πανεπιστήµιο της Άϊοβα (Ruth A, 1999). Σε µία πρώτη προσέγγιση είναι δυνατόν να διερευνηθεί η χωρική κατανοµή διάφορων φορέων και να απεικονισθεί η θέση τους στον χάρτη. Για παράδειγµα, ανακύπτει το ερώτηµα αν η ύπαιθρος καλύπτεται επαρκώς µε διαβητολογικά εργαστήρια και αν πρέπει να ιδρυθούν καινούργια και πού. Το πρώτο βήµα είναι η αναζήτηση των υπαρχόντων διαβητολογικών εργαστηρίων που µπορεί να περιοριστεί γεωγραφικά σε ένα Πε.Σ.Υ. Στην συνέχεια µπορεί να γίνει κάποια εκτίµηση του πληθυσµού ο οποίος καλύπτεται και να προσδιοριστούν περιοχές στις οποίες υπάρχουν ελλείψεις. Η ίδρυση νέων διαβητολογικών εργαστηρίων µπορεί να διερευνηθεί ακόµη ως προς την ύπαρξη γιατρών µε αυτή την ειδικότητα ή ακόµη τις ώρες λειτουργίας των υπαρχόντων. Μία άλλη δυνατότητα είναι η επισήµανση εστιών όπου παρατηρείται αυξηµένη νοσηρότητα ή θνησιµότητα και η διερεύνηση των αιτιών που πιθανόν να υπάρχουν. Στην συνέχεια µπορεί να διερευνηθεί αν υπάρχουν στις περιοχές αυτές οι απαραίτητες ιατρικές ειδικότητες και ιατρεία καθώς και ο τυχόν αναγκαίος εξοπλισµός. Το ίδιο ισχύει για τους νοµούς εκείνους που παρουσιάζουν αυξηµένη

12 συχνότητα τροχαίων ατυχηµάτων και των συνεπακόλουθων τραυµατισµών και θανάτων. Στην περίπτωση αυτή είναι δυνατόν να διερευνηθεί το αν υπάρχουν αρκετοί γιατροί µε τις απαιτούµενες ειδικότητες στα νοσοκοµεία των περιοχών αυτών. Η ορθολογικότερη κατανοµή των πόρων της υγείας στηρίζεται όχι στην ύπαρξη συγκεκριµένου για παράδειγµα αριθµού γιατρών αλλά από την αναλογία προς τον πληθυσµό. Από την εξέταση των δεικτών είναι δυνατόν να αναζητηθούν περιοχές όπου ο λόγος συγκεκριµένων ειδικοτήτων ή συνόλου γιατρών προς τον πληθυσµό είναι ιδιαίτερα χαµηλός. Αντίστροφα, µέσα στα γεωγραφικά όρια των Πε.Σ.Υ. είναι δυνατόν να επισηµανθούν περιοχές όπου οι δείκτες αυτοί είναι ιδιαίτερα υψηλοί, οπότε απαιτείται µετακίνηση του ιατρικού δυναµικού στις υποεξυπηρετούµενες περιοχές. Είναι επιθυµητό για τον µελλοντικό σχεδιασµό, οι προβλεπόµενες θέσεις να µην εντείνουν τις περιφερειακές ανισότητες. Με την χρήση του «Χάρτη» είναι δυνατόν να υπολογιστεί η επίδραση µελλοντικών προσλήψεων και κλινών µε αναγωγή στον πληθυσµό που άµεσα θα εξυπηρετηθεί. Η χρήση των ΓΠΣ για την δηµιουργία δικτύων νοσοκοµείων που θα καλύπτουν µε ορθολογικότερο τρόπο µία περιοχή αποφεύγοντας την επικάλυψη των υπηρεσιών έχει επιδειχθεί και αλλού, για παράδειγµα την ευρύτερη περιοχή του Τορόντο (Ruth A, 1999). Με τον ίδιο τρόπο σε περίπτωση που τεθούν κάποια στάνταρντς στην παροχή υπηρεσιών υγείας του τύπου: «Ένας παιδίατρος ανά χίλια παιδιά» θα είναι άµεσα δυνατή η εκτίµηση των αναγκών ανά γεωγραφική περιοχή. 4.3 Παρουσία στο ιαδίκτυο Ένα υποσύνολο του συστήµατος µε ορισµένες λειτουργικότητες βρίσκεται στον διαδικτυακό τόπο Αποτελεί µία πύλη για την αναζήτηση δηµόσιων φορέων υγείας µε τα ίδια σχεδόν κριτήρια όπως και του συστήµατος λήψης αποφάσεων που παρουσιάζουµε στην παρούσα εργασία. Η αναζήτηση περιορίζεται στα Κέντρα Υγείας και στα Νοσοκοµεία µε κριτήρια την λειτουργία των ιατρείων και την ύπαρξη συγκεκριµένων ειδικοτήτων. Ειδικά για τα Νοσοκοµεία ο χρήστης µπορεί να αναζητήσει την ύπαρξη βιοϊατρικού εξοπλισµού. Επίσης στην γεωγραφική αναζήτηση ο χρήστης µπορεί να επιλέξει πρώτα τον οικισµό στον οποίο βρίσκεται και το σύστηµα αναζητά τον φορέα που βρίσκεται πλησιέστερα και έχει τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά που αναφέραµε. Η χρήση δικτυακών ΓΠΣ στο ιαδίκτυο για θέµατα ηµόσιας Υγείας µόλις έχει αρχίσει να αναπτύσσεται (Foresman TW, 1999) και ο αναγνώστης µπορεί να τον συµβουλευθεί για τα προβλήµατα και τις προοπτικές. 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο «Χάρτης Υγείας και Πρόνοιας» αποτελεί µία πρώτη προσπάθεια για την δηµιουργία ενός εργαλείου που θα χρησιµοποιείται για την καταγραφή δηµογραφικών και επιδηµιολογικών δεδοµένων σε διαφορετικά γεωγραφικά επίπεδα. Παράλληλα αποτελεί ένα σύστηµα για την χωρική αποτύπωση της θέσης των δηµόσιων φορέων υγείας και όλων των χαρακτηριστικών στελέχωσης, λειτουργίας και εξοπλισµού τους. Η αναζήτηση των φορέων γίνεται µε συνδυασµό γεωγραφικών και άλλων χαρακτηριστικών τους. Η παροχή υπηρεσιών υγείας από τους δηµόσιους φορείς και η κάλυψη που προσφέρουν αξιολογείται µε δείκτες που κάνουν αναγωγή τόσο σε ευρύτερες

13 διοικητικές περιοχές, όσο και λιγότερο εκτεταµένες περιοχές εξυπηρέτησης. Χρησιµεύει σαν εργαλείο διαχείρισης των πόρων του συστήµατος ειδικά για τις νέες αποκεντρωµένες µονάδες των Περιφερειακών Συστηµάτων Υγείας. Σαν εργαλείο λήψης αρχικά βοηθά στην άµεση επισήµανση εστιών αυξηµένης νοσηρότητας και θνησιµότητας καθώς και στην ανάδειξη περιοχών µε υποβαθµισµένη πρόσβαση στις ηµόσιες Υπηρεσίες Υγείας. Η µελλοντική ανάπτυξη των υπηρεσιών υγείας µπορεί να γίνει µε τρόπο ισορροπηµένο και ορθολογιστικό έτσι ώστε να γίνεται η καλλίτερη δυνατή εκµετάλλευση των υπαρχόντων πόρων της Υγείας και οι τοπικές ανάγκες. Μελλοντικά ο «Χάρτης Υγείας και Πρόνοιας» πρέπει να επεκταθεί έτσι ώστε να περιλαµβάνει όλους τους υπάρχοντες δηµόσιους και ιδιωτικούς φορείς που παρέχουν τέτοιες υπηρεσίες. Τα δηµογραφικά και επιδηµιολογικά στοιχεία πρέπει να εµπλουτιστούν έτσι ώστε να αποκτήσουν επαρκές χρονικό βάθος για να γίνεται η επεξεργασία τους µε έγκυρες γεωστατιστικές µεθόδους. Τέλος ο διαδικτυακός τόπος πρέπει να επεκταθεί και να δίνει την δυνατότητα απεικόνισης των δεικτών για τους ενδιαφερόµενους χρήστες και µάλιστα δεικτών που θα συντίθενται σε πραγµατικό χρόνο. Για τις αστικές περιοχές ο χρήστης µελλοντικά ο χρήστης θα έχει την δυνατότητα αναζήτησης της συντοµότερης διαδροµής από το σηµείο που βρίσκεται προς την διεύθυνση του φορέα Υγείας που έχει επιλέξει. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Foresman TW, 1999, Spatial analysis and mapping on the Internet, Journal of Public Health Management Practice; 5(4): MacEachren AM, Haug D, Broscoe F, 1999, Designing dynamic mapping tools for exploring health statistics, Infect Dis Rev;1(suppl):15 Richards TB, Croner CM, Rushton C, Brown CK, Fowler L, 1999, Geograaphic Information Systems and Public Health: Mapping the Future, Public Health Reports; 114: Rushton G, 1997, Improving public health through geographical information systems: an instructional guide to major concepts and their implementation [CD-ROM]. Version 2.0. Iowa City: University of Iowa, Department of Geography Ruth A, Bryant S, 1999, Application of geographic analyses to the planning of hospital network formations. Infect Dis Rev;1(suppl):10-11 WHO; Health Map: Data Management and Mapping for Public Health;