ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Η Μικρομεσαία Επιχείρηση στην Παγκοσμιοποιημένη Οικονομία

Transcript

1 Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ Τμήμα Διαχείρισης Πληροφοριών ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Επιβλέπων: Παπαϊωάννου Αικατερίνη Η Μικρομεσαία Επιχείρηση στην Παγκοσμιοποιημένη Οικονομία ΑΜ: 450 ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Καβάλα, 20 Μαρτίου, 2007

2 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο λόγος που με οδήγησε στην επιλογή του συγκεκριμένου θέματος για την πτυχιακή μου εργασία είναι το γεγονός ότι όταν αναφερόμαστε σε μια επιχείρηση αυτή είναι συνήθως μικρομεσαία. Ο αριθμός των μεγάλων επιχειρήσεων είναι πολύ μικρότερος σε σχέση με τον αριθμό των μικρομεσαίων. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις αποτελούν την ραχοκοκαλιά της παγκόσμιας οικονομίας καθώς ξεπερνάνε το 95% των επιχειρήσεων. Το γεγονός αυτό με ώθησε στην συγκεκριμένη μελέτη. Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας καθώς και η υψηλότερου επιπέδου μόρφωση και εξειδίκευση των στελεχών των επιχειρήσεων σε συνδυασμό με τον μεγάλο ανταγωνισμό που επικρατεί τα τελευταία χρόνια ωθεί τους επιχειρηματίες στην επιθυμία να αυξήσουν το μερίδιο της αγοράς που τους αναλογεί. Η επιχειρηματίες προσπαθούν να αναπτύξουν δραστηριότητες έξω από την χώρα στην οποία εδρεύει η επιχείρησή τους. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι η επιχείρηση εντάσσεται στην παγκόσμια αγορά. Παρά ταύτα η ανάπτυξη επιχειρηματικής δραστηριότητας σε χώρες του εξωτερικού ενέχει μεγάλο ρίσκο και εγκυμονεί πολλούς κινδύνους για μία επιχείρηση. Πρέπει να γίνουν προσεκτικές και μελετημένες κινήσεις. Από την άλλη μεριά όμως μια τέτοια κίνηση μπορεί να αυξήσει τα κέρδη της επιχείρησης λόγω της μεγάλης ευελιξίας και της προσαρμοστικότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. 2

3 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα πτυχιακή εργασία μελετά την θέση της Μικρομεσαίας Επιχείρησης μέσα στην Παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Στο κεφάλαιο 1 αναφέρονται τα γενικά χαρακτηριστικά, ο ορισμός και η σπουδαιότητα των ΜΜΕ. Στο κεφάλαιο 2 παρουσιάζονται τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των ΜΜΕ καθώς και τα δυνατά και αδύνατα σημεία τους. Στο κεφάλαιο 3 αναφέρονται τα αίτια αποτυχίας και οι παράγοντες αποτυχίας μιας ΜΜΕ. Ακόμα αναφέρονται ο ρόλος του περιβάλλοντος της δραστηριότητας και του επιχειρηματία στη ΜΜΕ. Στο κεφάλαιο 4 αναλύονται οι οικονομικές δυνάμεις που επιδρούν στην διαμόρφωση του επιχειρησιακού περιβάλλοντος. Ακόμα αναλύεται το επίπεδο της τεχνολογίας και τα πλεονεκτήματα που προκύπτουν από την χρήση της. Τέλος αναλύεται το επίπεδο του ανταγωνισμού. Στο κεφάλαιο 5 παρουσιάζονται τα γενικά στοιχεία της Μικρομεσαίας Επιχείρησης στην Ελληνική οικονομία. Επίσης γίνεται αναφορά στην παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα των ΜΜΕ. Στο κεφάλαιο 6 εντάσσουμε την ΜΜΕ στην Παγκόσμια Οικονομία, εξηγούμε την διεθνοποίηση της κατά έννοια, πλαίσιο και μέγεθος. Αναφέρονται τα στάδια ανάπτυξης της ΜΜΕ στην Παγκόσμια Οικονομία και η πρόσβασή της στις διεθνείς αγορές. Στο κεφάλαιο 7 παρουσιάζονται οι τάσεις και τα εμπόδια στην διεθνοποίηση των ΜΜΕ ακόμα γίνεται αναφορά για τα σημερινά επίπεδα και τις τάσεις της διεθνούς δραστηριότητας των ΜΜΕ και για την συμμετοχή τους στις Παγκόσμιες αγορές. Επίσης γίνεται αναφορά στις εισαγωγές και τις εξαγωγές και στις διαφορές μεταξύ ελληνικών και ξένων ΜΜΕ. Στο κεφάλαιο 8 αναλύεται η δικτύωση των επιχειρήσεων. Τι είναι τα δίκτυα επιχειρήσεων και ποια είναι η στρατηγική τους. Η δικτύωση στην Ελλάδα και στις ευρωπαϊκές χώρες. Τέλος αναφέρεται η συμβολή της δικτύωσης ως παράγοντας ανάπτυξης της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ. Θα ήθελα να ευχαριστήσω την καθηγήτρια του ΤΕΙ Καβάλας Κα Παπαϊωάννου Αικατερίνη για την καθοδήγηση και τη βοήθεια που μου παρείχε κατά τη διάρκεια εκπόνησης της πτυχιακής μου εργασίας. Επιμέλεια Σταμάτης Ιωάννης 3

4 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΜΜΕ ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΜΕ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΜΕ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΜΕ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΜΕ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΜΕ ΤΑ ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΩΝ ΜΜΕ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΜΕΓΑΛΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΜΕ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΝΕΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΑ ΑΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 3. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ ΤΩΝ ΜΜΕ ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΙΤΙΑ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ ΜΙΑΣ ΜΜΕ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΜΙΑΣ ΜΜΕ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΜΜΕ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ Η ΤΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΜΙΑΣ ΜΜΕ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑ ΣΤΗ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 4. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΜΜΕ ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΜΙΑΣ ΜΜΕ ΜΕΣΑ ΣΕ ΑΥΤΟ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΠΟΥ ΕΠΙΔΡΟΥΝ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΩΝ ΕΠΙΤΟΚΙΩΝ ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΩΝ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΩΝ ΟΙ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΙΣΟΤΙΜΙΕΣ ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

5 4.4. ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΔΟΜΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 5. Η ΜΜΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 6. Η ΜΜΕ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΜΙΚΡΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΜΕ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗ : ΕΝΝΟΙΕΣ, ΠΛΑΙΣΙΟ, ΜΕΓΕΘΟΣ ΕΞΗΓΩΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΘΕΩΡΙΑ ΔΙΚΤΥΟΥ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΒΑΣΗ ΠΟΡΩΝ, ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΜΜΕ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΓΟΡΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 7. ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΗΝ ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΣΗΜΕΡΙΝΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΜΜΕ Η ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΣΤΙΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ ΑΓΟΡΕΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΣΤΙΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ ΑΓΟΡΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΚΑΙ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΤΩΝ ΜΜΕ ΟΙ ΜΜΕ ΚΑΙ ΟΙ ΞΕΝΕΣ ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΞΕΝΩΝ ΜΜΕ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 8. ΔΙΚΤΥΩΣΗ CLUSTERS Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΜΕ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥΣ (clustering) ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΤΥΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ Η ΔΙΚΤΥΩΣΗ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Η ΔΙΚΤΥΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. 143 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1 : Διάκριση επιχειρήσεων ανάλογα με το μέγεθος τους Πίνακας 2 : Ρυθμός γέννησης και θανάτου μιας ΜΜΕ.. 14 Πίνακας 3 : Οι λόγοι που οδηγούν μια ΜΜΕ στο κλείσιμο Πίνακας 4 : Έκταση Διεθνοποίησης των ΜΜΕ Πίνακας 5 : Μερίδιο των βιομηχανικών εξαγωγών των ΜΜΕ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Διάγραμμα 1 : Αιτίες αποτυχίας μιας ΜΜΕ Διάγραμμα 2 : Κατανομή των ΜΜΕ στην Ελλάδα ανά περιφέρεια Διάγραμμα 3 : Κατανομή του τζίρου των ΜΜΕ στην Ελλάδα ανά περιφέρεια. 61 Διάγραμμα 4 : Κατανομή των ΜΜΕ ανά κλάδο στην Ελλάδα Διάγραμμα 5 : Τύποι εισόδου και εξέλιξης στη Διεθνή Αγορά Διάγραμμα 6 : Διεθνοποίηση ΜΜΕ στην Αυστραλία Διάγραμμα 7 : Ποσοστό Ευρωπαϊκών ΜΜΕ που εξάγουν. 88 Διάγραμμα 8 : Εξαγωγική δραστηριότητα ΜΜΕ στις ΗΠΑ Διάγραμμα 9 : Διεθνοποίηση Ευρωπαϊκών ΜΜΕ Διάγραμμα 10 : Οι ΜΜΕ στην Ιαπωνία Διάγραμμα 11 : Προσδοκίες και αποτελέσματα των επενδύσεων των Ιαπωνικών ΜΜΕ στο εξωτερικό

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΜΜΕ 7

8 1.1. ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΜΕ Σύμφωνα με την σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2003, ο ορισμός για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι ο ακόλουθος: Ως μικρομεσαίες επιχειρήσεις που στο εξής θα καλούνται «ΜΜΕ», ορίζονται οι επιχειρήσεις οι οποίες: Απασχολούν λιγότερους από 250 εργαζόμενους Έχουν ετήσιο κύκλο εργασιών που δεν υπερβαίνει τα 50 εκ ευρώ ή έχουν ετήσιο συνολικό ισολογισμό που δεν υπερβαίνει τα 43 εκ ευρώ Και πληρούν τα κριτήριο της ανεξαρτησίας, δηλαδή δεν ανήκουν, κατά ποσοστό 25% ή περισσότερο του κεφαλαίου ή των δικαιωμάτων ψήφου, σε μια επιχείρηση ή, από κοινού, σε περισσότερες επιχειρήσεις, οι οποίες δεν ανταποκρίνονται στους ορισμούς της ΜΜΕ ή της μικρής επιχείρησης (ανάλογα με την περίπτωση). Η διάκριση μεταξύ πολύ μικρών, μικρών και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεων γίνεται ως ακολούθως (Πίνακας 1) : Πολύ μικρές επιχειρήσεις: απασχολούν λιγότερα από 10 άτομα. Μικρές επιχειρήσεις: απασχολούν λιγότερα από 49 άτομα και έχουν είτε ένα ετήσιο κύκλο εργασιών που δεν ξεπερνά τα 10 εκ ευρώ ή ένα ετήσιο σύνολο ισολογισμού που δεν ξεπερνά τα 10 εκ ευρώ. Μεσαίες επιχειρήσεις: απασχολούν λιγότερα από 249 άτομα και έχουν είτε ένα ετήσιο κύκλο εργασιών που δεν ξεπερνά τα 50 εκ ευρώ ή ένα ετήσιο σύνολο ισολογισμού που δεν ξεπερνά τα 43 εκ ευρώ. 8

9 ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Κατηγορία Επιχειρήσεων Αριθμός εργαζομένων Κύκλος εργασιών Συνολικός ισολογισμός (αμετάβλητος) Μεσαίες <250 <50 εκατ ευρώ <43 εκατ ευρώ Μικρές <50 <10 εκατ ευρώ <10 εκατ ευρώ Πολύ μικρές <10 <2 εκατ ευρώ <2 εκατ ευρώ Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της ευρωπαϊκής οικονομίας. Αποτελούν το 90% των επιχειρηματικών μονάδων και το 70% του εργατικού δυναμικού. Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις ξεπερνούν κάθε ορισμό. Συνήθως χρησιμοποιούμε τον όρο μικρή ή μεσαία επιχείρηση για τις αποκαλούμενες οικογενειακές επιχειρήσεις, όπως τα συνοικιακά παντοπωλεία και εστιατόρια, και τον όρο μεγάλη επιχείρηση για γιγάντιες όπως η ΙΒΜ και η "Τζένεραλ Μότορς". θεωρούνται μικρές, μεσαίες ή μεγάλες ανάλογα με τα μέτρα και τα σταθμά που χρησιμοποιούν οι αναλυτές. Υπάρχουν ορισμένα μέτρα τα οποία είναι κοινά και προσδιορίζουν κατά κάποιο τρόπο την έννοια της ΜΜΕ. Τα μέτρα αυτά μπορεί να διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Παρακάτω παρουσιάζονται μερικά από τα κοινά μέτρα: Σύνολο ενεργητικού Καθαρή θέση Ετήσια έσοδα πωλήσεων Αριθμός υπαλλήλων Τα μέτρα αυτά αναλύονται παρακάτω. Σύνολο ενεργητικού Το σύνολο των μετρητών, των αποθεμάτων, της γης, των μηχανημάτων και άλλων πόρων που διαθέτει μια επιχείρηση. 9

10 Καθαρή θέση Οι συνολικές επενδύσεις των επενδυτών, που αναφέρονται συχνά ως κεφάλαιο. Σε μία εταιρεία, οι επενδυτές είναι συνήθως οι μέτοχοι που αγοράζουν μερίδια, οι πιστωτές είναι συνήθως εκείνοι, που είτε δανείζουν χρήματα είτε παραχωρούν πίστωση. Ετήσια έσοδα πωλήσεων Τα ετήσια έσοδα πωλήσεων είναι ο κύκλος εργασιών μίας επιχείρησης. Αριθμός υπαλλήλων Κάθε μέτρο διαθέτει θετικά στοιχεία, αλλά ο αριθμός υπαλλήλων είναι ο πιο σημαντικός. Μεταξύ άλλων, αυτό το μέτρο είναι: Ανεπηρέαστο από τον πληθωρισμό Δεν επηρεάζεται από τις μεταβολές στην αγοραστική δύναμη του δολαρίου. Διαφανές Είναι εύκολο να το δείτε και να το κατανοήσετε. Συγκρίσιμο βιομηχανία. Επιτρέπει σωστές συγκρίσεις μεγέθους μεταξύ επιχειρήσεων στην ίδια Διαθέσιμο Είναι εύκολο να εξασφαλιστεί από τις επιχειρήσεις. 10

11 1.2. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΜΕ Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της µικροµεσαίας επιχείρησης τα οποία καθιστούν την μικρή βιοµηχανία ανταγωνιστική και της επιτρέπουν να συνυπάρξει και πολλές φορές να βοηθά σηµαντικά τις μεγάλες βιοµηχανικές επιχειρήσεις είναι τα εξής: 1. Επιχειρηµατίας ιδιοκτήτης διοικεί µόνος του την επιχείρηση έχοντας την ευθύνη όλων των λειτουργιών της ( παραγωγή, εµπορία, προµήθειες, λογιστήριο). Η επιχείρηση διαθέτει ελάχιστα στελέχη ή κανένα. Σε πολλές περιπτώσεις στελέχη της επιχείρησης προέρχονται από µέλη της οικογένειας του επιχειρηµατία. Η ευθύνη των αποφάσεων ανήκει στον ίδιο τον επιχειρηµατία. 2. Ο επιχειρηµατίας ιδιοκτήτης έχει ταυτίσει την περιουσία της επιχείρησης µε την προσωπική του περιουσία την οποία χρησιµοποιεί και σαν εγγύηση για την λήψη δανείων. Αφιερώνει όλο του τον χρόνο στην διοίκηση της επιχείρησης και νιώθει υπεύθυνος για την ανάπτυξή της. Τις αποφάσεις του δεν τις στηρίζει, ούτε τις καλύπτει από συµβούλια και επιτροπές. 3. Η προέλευση του επιχειρηµατία (εργάτης, τεχνίτης, υπάλληλος), το επίπεδο της μόρφωσής του, η ηλικία του και η οικογενειακή του κατάσταση επηρεάζουν αποφασιστικά την εξέλιξη της επιχείρησης. 4. Η ΜΜΕ δεν είναι ένας μεγάλος οργανισµός σε µικρογραφία όπως πολλοί υποστηρίζουν. Η ΜΜΕ έχει ιδιαίτερη οργανωτική δοµή και αντιµετωπίζει µε τελείως διαφορετικό τρόπο τα προβλήµατα στρατηγικής και διοίκησης σε σύγκριση µε τους μεγάλους οργανισµούς. 11

12 5. Οι ΜΜΕ δημιουργούν στενές σχέσεις µε πελάτες και επιχειρηµατικούς εταίρους έχοντας σαν προοπτική την ανάπτυξη συνεργασιών για αµοιβαίο όφελος, καθώς και την επέκταση επιχειρηµατικής δραστηριότητας. 6. Λόγω του μεγέθους τους πολλές ΜΜΕ έχουν απλές δοµές και συστήµατα, που διευκολύνουν την ευελιξία και συντοµεύουν τον χρόνο αντίδρασης. Αποτελούν την βάση για την ικανότητα των ΜΜΕ να προσαρµόζονται γρήγορα στις αλλαγές που συµβαίνουν στο περιβάλλον. Ωστόσο, τα συστήµατα αυτά βασίζονται συχνά στις προσωπικές εµπειρίες του ιδιοκτήτη και όχι σε αντικειµενικούς παράγοντες. 7. Σύµφωνα µε τον Acs και Andretsch (1990) υπάρχουν τέσσερις τουλάχιστον παράγοντες στους οποίους οφείλεται η ύπαρξη των ΜΜΕ. Οι παράγοντες αυτοί είναι: Η εφαρμογή νέων ευέλικτων τεχνολογιών. Στο παρελθόν η βιομηχανική τεχνολογία ευνοούσε τη μαζική παραγωγή µε μηχανήματα που παρήγαγαν τυποποιημένα προϊόντα. Η τεχνολογία αυτή χαρακτηρίζεται από ανελαστικότητα και ευνοούσε τις μεγάλες επιχειρήσεις. Τελευταία όμως η νέα τεχνολογία χαρακτηρίζεται από ευελιξία και μείωση κόστους στις μικρές κλίμακες παραγωγής. Η διεθνοποίηση των αγορών επιφέρει µεγαλύτερες διακυµάνσεις στην παραγωγή λόγω του µεγαλύτερου ανταγωνισµού αλλά και των κυµαινόµενων συναλλαγµατικών ισοτιµιών. Αυτό ευνοεί τις ΜΜΕ οι οποίες παρουσιάζουν ευελιξία παραγωγής και οργάνωσης. Η χαλάρωση των δυσκολιών εισόδου νέων επιχειρήσεων σε ορισµένους κλάδους παραγωγής αύξησαν τις ευκαιρίες για τις ΜΜΕ. 12

13 Η αλλαγή στις προτιµήσεις των καταναλωτών από είδη μαζικής παραγωγής σε εξειδικευµένα και προσωποποιηµένα προϊόντα. Οι ΜΜΕ έχουν και εδώ συγκριτικό πλεονέκτηµα ως προς τις µεγάλες λόγω των εξειδικευµένων παραγωγικών συντελεστών που διαθέτουν και το χαµηλότερο κόστος παραγωγής λόγω τις µικρότερης απαιτούµενης ποσότητας προϊόντων. 8. Λόγω του µικρού µεγέθους οι ΜΜΕ έχουν την ικανότητα να προσφέρουν προσαρµοσµένα και εξειδικευµένα προϊόντα και υπηρεσίες. 9. Τις ΜΜΕ µπορούµε να τις διακρίνουµε ακόµα και σε: Επιχειρήσεις λιανικών πωλήσεων, οι οποίες αγοράζουν προϊόντα από διάφορους προµηθευτές µε σκοπό να τα µεταπωλήσουν στο καταναλωτικό κοινό, Επιχειρήσεις χονδρικών πωλήσεων, στις οποίες οι πελάτες είναι λιανοπωλητές, απλοί καταναλωτές, βιοµηχανικές και εµπορικές επιχειρήσεις, Επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών και Μεταποιητικές επιχειρήσεις, οι οποίες αγοράζουν πρώτες ύλες από προµηθευτές, προκειµένου να κατασκευάσουν οι ίδιες τα προϊόντα που θα πουλήσουν στους πελάτες τους. 10. Παραδοσιακά οι ΜΜΕ ειδικεύονται, στην Ελλάδα, σε κλάδους καταναλωτικών αγαθών εντάσεως εργασίας, καθώς και νεότερα στοιχεία δείχνουν τη µεγάλη συµµετοχή των ΜΜΕ σε κλάδους εντάσεως τεχνολογίας. 11. Η ποιότητα της επιχειρηµατικής ιδέας και η ικανότητα του επιχειρηµατία να προσαρµόζεται στην αγορά προσδιορίζουν το κατά πόσο µια ΜΜΕ θα ζήσει, θα µεγεθυνθεί ή θα αποβιώσει. Στους πίνακες (2) που ακολουθούν παρατίθενται τα ακόλουθα αποτελέσµατα γέννησης και θανάτου µιας ΜΜΕ. 13

14 ΠΙΝΑΚΑΣ: 2 Ρυθμός γέννησης ΜΜΕ Ρυθμός θανάτου ΜΜΕ ΕΛΛΑΔΑ ΕΛΛΑΔΑ , , , , , , , , , ,2 Μ. Ο. 2,28 Μ. Ο. 0,2 14

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΜΕ 15

16 2.1. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΜΕ Ο ρόλος των ΜΜΕ στον δυναµισµό του κοινωνικού και οικονοµικού ιστού µιας χωράς είναι αρκετά γνωστός. Από τη φύση τους οι ΜΜΕ παρουσιάζουν πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα που επηρεάζουν την δράση τους ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Ένα από τα πλεονεκτήµατα των ΜΜΕ έναντι των µεγάλων επιχειρήσεων είναι η παραγωγική ευελιξία. Το οριακό κόστος µεταβολής της παραγωγικής διαδικασίας είναι µικρότερο για τις µικρές επιχειρήσεις. Έτσι σε κλάδους που χαρακτηρίζονται από συχνές αλλαγές στην παραγωγική διαδικασία οι µικρές επιχειρήσεις µπορούν να ισοσκελίζουν το µειονέκτηµα του υψηλότερου µέσου κόστους. Η ευελιξία είναι ένα συγκριτικό πλεονέκτηµα των µικρών επιχειρήσεων το οποίο θα πρέπει να το χρησιµοποιήσουν για να επιβιώσουν σε µία βιοµηχανία έντασης κεφαλαίου. Οι µικρές επιχειρήσεις δείχνουν µεγάλη προσαρµοστικότητα στις συνθήκες της αγοράς και ταχύτητα στην λήψη αποφάσεων λόγω της οργανωτικής και διοικητικής τους δοµής. Το κόστος προσαρµογής για την παραγωγή νέου προϊόντος εµφανίζεται να είναι µικρότερο στην µικρή επιχείρηση λόγω της πολυπλοκότερης δοµής και του µεγέθους της µεγάλης επιχείρησης. Οι µικρές επιχειρήσεις είναι σηµαντικά καινοτόµες. Συγκεκριµένα είναι πηγή νέων εφευρέσεων και καινοτοµιών. λόγω της ανάγκης τους να επιβιώσουν και λόγω ότι σε χώρες µε µικρή βιοµηχανική διαφοροποίηση, οι µικρής κλίµακας βιοµήχανοι µπορούν να παρουσιάσουν προϊόντα τα οποία είναι νέα στη χώρα αν και όχι απαραίτητα νέα στην διεθνή αγορά. Σύμφωνα µε εμπειρικές μελέτες οι μικρές εταιρίες αναπτύσσονται ταχύτερα από µεγάλες της ίδιας ηλικίας όπως επίσης οι νεότερες µεταξύ επιχειρήσεων ίσου µεγέθους. 16

17 Οι ΜΜΕ δημιουργούν θέσεις εργασίας. Στις δυτικές χώρες η συµµετοχή των ΜΜΕ στη συνολική απασχόληση έχει αυξηθεί ενώ οι µεγάλες επιχειρήσεις απολύουν εργαζόµενους. Επίσης οι µικροµεσαίες σε αντίθεση µε τις µεγάλες επιχειρήσεις µπορούν και διατηρούν τις θέσεις εργασίας τους σε περιόδους υφέσεων. Παράγουν προϊόντα που απαιτούν εξειδικευµένες ικανότητες στην παραγωγική διαδικασία (µικροηλεκτρονική πληροφορική). Παραδοσιακά οι ΜΜΕ δραστηριοποιούνται σε κλάδους καταναλωτικών αγαθών έντασης εργασίας αν και τα τελευταία χρόνια οι µικροµεσαίες δείχνουν µεγάλη συµµετοχή σε κλάδους έντασης τεχνολογίας. Εκμεταλλεύονται και αξιοποιούν µε τον καλύτερο δυνατόν τρόπο τις διαθέσιµες πρώτες ύλες σε τοπικό κυρίως αλλά και σε εθνικό επίπεδο. Συμβάλλουν στην διατήρηση του ελεύθερου ανταγωνισµού λόγω του µεγάλου αριθµού τους. Συντελούν στην μείωση της ανεργίας µε την απασχόληση µεγάλου αριθµού εργαζοµένων, επειδή χαρακτηρίζονται από ένταση εργασίας. Έτσι δίνουν την δυνατότητα σε δηµιουργικά άτοµα να αναπτύξουν τις ικανότητες και τα ταλέντα τους µέσω της εργασίας. Εκτός από τα παραπάνω εκπαιδεύουν νέους στα διάφορα επαγγέλµατα δίνοντάς τους την δυνατότητα να αποκτήσουν πρακτική πείρα του επαγγέλµατος λόγω της µη υπάρξεως µεγάλου καταµερισµού εργασίας. Συμβάλλουν στην αποκέντρωση και στη δηµιουργία θέσεων εργασίας στην περιφέρεια, επειδή εγκαθίστανται εύκολα και σε περιοχές που δεν υπάρχει βιοµηχανική υποδοµή και δηµιουργούνται από άτοµα της περιοχής. Τέλος, µειώνουν τις δυνατότητες µολύνσεως και καταστροφής του περιβάλλοντος λόγω των σχετικά απλών µεθόδων παραγωγής και του µικρού τους όγκου. 17

18 ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΟΙ ΜΜΕ αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα ρευστότητας, που έχει ως αποτέλεσµα την λήψη τραπεζικών δανείων µε σχετικά υψηλό κόστος. Οι ΜΜΕ έχουν πολύ περιορισµένη πρόσβαση στις κεφαλαιαγορές µε αποτέλεσµα εκτός από την δυσκολία εξεύρεσης και επάρκειας πόρων να δηµιουργείται και υψηλό κόστος κεφαλαίου. Όπως γνωρίζουµε οι επιχειρήσεις που µπορούν να χρησιµοποιήσουν πολλές πηγές άντλησης κεφαλαίου έχουν και χαµηλότερο κόστος χρηµατοδότησης. Σαν συνέπεια οι επιχειρήσεις αυτές έχουν µεγάλη δυσκολία στην ανάπτυξη επενδυτικών προγραµµάτων µεγάλης εµβέλειας. Οι τράπεζες είναι διστακτικές στο να παρέχουν δάνεια στις ΜΜΕ λόγω του υψηλού κινδύνου πτώχευσης και επιπλέον ζητούν υψηλά επιτόκια. Το αποτέλεσµα είναι ότι οι ΜΜΕ καταλήγουν κυρίως στο βραχυπρόθεσμο δανεισμό που έχει ως αποτέλεσµα να υποφέρουν από υψηλό κόστος χρηµατοοικονοµικών εξόδων, πράγµα που έχει αρνητική επίδραση στην αποδοτικότητά τους. Οι περισσότερες ελληνικές ΜΜΕ αντλούν κεφάλαια από τις τράπεζες και µάλιστα βραχυπρόθεσµης διάρκειας, ενώ λίγες είναι οι επιχειρήσεις που εφαρµόζουν το leasing και το factoring ως εναλλακτική λύση εξεύρεσης κεφαλαίων. Ως δεύτερο µειονέκτηµα των ΜΜΕ παρατηρούµε την έλλειψη γνώσεων όσο αφορά την διοίκηση. Ο manager βιοτέχνης της µικρής επιχείρησης είναι στις περισσότερες περιπτώσεις και ο ιδιοκτήτης επειδή προέρχεται από τον τοµέα της παραγωγής, αποδίδει µεγαλύτερη σηµασία σε αυτήν και εκτελεί τις διευθυντικές εργασίες ως βοηθητικές και δευτερεύουσες. Εξασκεί απολυταρχική διοίκηση ελέγχοντας όλες τις εξουσίες διότι πιστεύει ότι δεν υπάρχουν ικανά άτοµα για να εκτελέσουν εξ ίσου καλά τις εργασίες που αυτός κάνει. Ταυτόχρονα δεν δείχνει διάθεση να δεχτεί τις συµβουλές ή την κριτική τρίτων. Επίσης δεν επιτρέπει την αξιοποίηση επαγγελµατιών manager και επηρεάζει τις επιλογές και επιδόσεις της επιχείρησης. Δίνει προτεραιότητα στην τοποθέτηση «έµπιστων» παρά επαγγελµατιών manager. Χρησιµοποιεί κριτήρια αρχαιότητας και αφοσίωση στην προώθηση και τις αµοιβές των εργαζοµένων παρά συστήµατα που συνδέουν την αµοιβή µε την απόδοση. Χαρακτηριστικό παράδειγµα επιπτώσεων στην απόδοση είναι η χαµηλή παραγωγικότητα στις 18

19 οικογενειακές επιχειρήσεις. Αντίθετα τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι επιχειρηµατίες συνειδητοποιούν την ανάγκη εφαρµογής σύγχρονων µεθόδων διοίκησης και οργάνωσης. Μια από τις κύριες αδυναµίες των manager των ΜΜΕ είναι η έλλειψη στρατηγικού σχεδιασµού. Οι επιχειρήσεις που χρησιµοποιούν στρατηγικό προγραµµατισµό έχουν όχι µόνο καλύτερη εξέλιξη αλλά και περισσότερο διεθνή προσανατολισµό. Συνεπώς, για την καλύτερη οικονοµική ανάπτυξη των ΜΜΕ επιβάλλεται η εκπαίδευση των manager. Μια από τις βασικές αδυναµίες των ΜΜΕ είναι και η µη αποτελεσµατική χρήση των εξωτερικών πηγών πληροφόρησης. Για την παροχή πληροφοριών και ιδιαίτερα στον τοµέα των διασυνοριακών συνεργασιών, έχουν αναπτυχθεί από την Ε.Ε. προγράµµατα και δίκτυα πληροφόρησης όπως είναι το BRE, το INTERPRISE, το BIC, τα κέντρα ανάπτυξης και λοιπά. Σημαντικές αδυναμίες εμφανίζει και η εξαγωγική δραστηριότητα από τις ΜΜΕ. Το µικρό µέγεθος των µονάδων, η µικρή παραγωγική δυναµικότητα, η έλλειψη εξειδικευµένων στελεχών, το σχετικά υψηλό κόστος έρευνας αγοράς εξωτερικού, η έλλειψη δικτύων πληροφόρησης, η έλλειψη εξαγωγικής εµπειρίας και νοοτροπίας και ποιοτικού ελέγχου της παραγωγής σε πολλές από αυτές, αποτελούν βασικούς ανασταλτικούς παράγοντες για την προώθηση των εξαγωγών των ΜΜΕ. Έτσι επιβάλλεται να υποστηριχθούν οι ΜΜΕ από την πολιτεία στην ανάπτυξη κοινοπραξιών που θα µπορούσαν να συγκεντρώσουν τα απαιτούµενα κεφάλαια και τα εξειδικευµένα στελέχη για την ανάπτυξη εξαγωγικών δραστηριοτήτων. Το marketing θεωρείται το πιο παραµεληµένο και ανοργάνωτο θέµα στις µικρές επιχειρήσεις. Μια αιτία του φαινοµένου αυτού µπορεί να είναι ότι ο βιοτέχνης ενδιαφέρεται µόνο για τα προβλήµατα της παραγωγής καθώς αισθάνεται ως παραγωγός. Η ανάπτυξη της ιδέας και πρακτικής του marketing στην ΜΜΕ θα βοηθούσε σηµαντικά την ανάπτυξή της. Πολλά ελληνικά προϊόντα στερούνται από θέµα ποιότητας, σχεδιασµού, συσκευασίας και marketing καθώς επίσης έντονη είναι και η έλλειψη επώνυµων προϊόντων. 19

20 Παραδοσιακά οι ΜΜΕ έχουν υψηλό ποσοστό δηµιουργίας νέων επιχειρήσεων, αλλά και υψηλό ποσοστό πτωχεύσεων. Ο µέσος όρος ρυθµού γεννήσεων νέων επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι 12% αντίθετα οι θάνατοι των επιχειρήσεων αυξάνονται συνεχώς και υπολογίζεται µε ποσοστό µεταξύ 35-45% των επιχειρήσεων να διακόπτουν την λειτουργία τους σε τρία έτη µετά την ίδρυσή τους και 60% µετά από 8-10 έτη. Οι σηµαντικότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την πτώχευση είναι: Εξωτερικοί παράγοντες όπως αλλαγές στην δοµή της αγοράς. Χρηµατοοικονοµικά προβλήµατα που συνδέονται µε την υψηλή δανειακή επιβάρυνση. Και τρίτον κακή διαχείριση. Τα διάφορα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ΜΜΕ στην Ελλάδα, όπως η δυσχέρεια πρόσβασης στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα διαχείρισης, το ασταθές φορολογικό σύστηµα και η έλλειψη τεχνοοικονοµικής υποδοµής, έχουν ως αποτέλεσµα, ο δείκτης θνησιµότητάς τους να φτάνει το 50%. Τα πρώτα τρία ή πέντε χρόνια ζωής της επιχείρησης, η πιθανότητα αποτυχίας είναι µεγάλη. Οι πλειονότητα των ελληνικών ΜΜΕ δεν αναπτύσσει συνεργασίες µε άλλες επιχειρήσεις, που µπορεί να αποδοθεί στην νοοτροπία της πλειοψηφίας των Ελλήνων επιχειρηµατιών οι οποίοι δεν επιθυµούν να χάσουν τον έλεγχο της επιχείρησής τους ΤΑ ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΩΝ ΜΜΕ Όπως είναι εύκολα κατανοητό, η ύπαρξη και μόνο τόσο πολλών μικρομεσαίων επιχειρήσεων (στις ΗΠΑ μόνο, το 1995, πάνω από το 99% των 21.5 εκατομμυρίων μη αγροτικών επιχειρήσεων ήταν μικρές ή μεσαίες) προδίδει ότι υπάρχουν σοβαροί λόγοι που δικαιολογούν την δημιουργία τους. Τα δυνατά σημεία των ΜΜΕ είναι πολλά. 20

21 Αυτά που ουσιαστικά προσδιορίζουν το χαρακτήρα μίας επιχείρησης σε σχέση με το μέγεθος της είναι α) ο αριθμός των εργαζομένων, β) το μέγεθος του κύκλου εργασιών, γ) το μερίδιο της αγοράς και δ) το γεγονός ότι ο επιχειρηματίας που ιδρύει την επιχείρηση είναι ταυτόχρονα και διευθυντής. Δηλαδή, όταν πρόκειται για μία μικρομεσαία επιχείρηση, διεύθυνση και ιδιοκτησία συνήθως ταυτίζονται ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ Με τη γλώσσα των αριθμών, λοιπόν, οι ΜΜΕ ξεπερνούν κατά πολύ τις μεγάλες επιχειρήσεις. Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα κέρδη των μικρών επιχειρήσεων ξεπερνούν εκείνα των μεγάλων επιχειρήσεων. Κατά μέσο όρο, οι μικρές επιχειρήσεις εξασφαλίζουν υψηλότερη απόδοση καθαρής θέσης από τις μεγάλες. Με άλλα λόγια, για κάθε χρηματική μονάδα συμμετοχής τους, οι επενδυτές των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων κερδίζουν περισσότερα από τους επενδυτές των μεγάλων επιχειρήσεων. Μολονότι δεν διαθέτουμε αδιάσειστα στοιχεία, τα οποία να αποδεικνύουν γιατί οι μικροί κατασκευαστές τα καταφέρνουν καλύτερα από τους μεγάλους, υπάρχουν ωστόσο δύο βασικοί λόγοι που θα μπορούσαν να αποτελούν και την αιτία για το γεγονός αυτό. Σε πολλές βιομηχανίες, οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις μπορούν να ανταποκριθούν με μεγαλύτερη ταχύτητα και με μικρότερο κόστος από τις μεγάλες επιχειρήσεις στον αυξανόμενο ρυθμό αλλαγών στα προϊόντα και τις υπηρεσίες, στις διαδικασίες και τις αγορές. Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις έχουν γίνει πιο ελκυστικές για τους ταλαντούχους άντρες και γυναίκες που επιζητούν επαγγελματική ανεξαρτησία. 21

22 Μολονότι δεν διαθέτουμε ανάλογα δεδομένα για να συγκρίνουμε τις επιδόσεις των μικρών, των μεσαίων και των μεγάλων επιχειρήσεων σε μη κατασκευαστικές βιομηχανίες, όπως είναι τα καταστήματα λιανικής και χονδρικής πώλησης και τα γραφεία παροχής υπηρεσιών, φαίνεται πως για τους ίδιους λόγους οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις πηγαίνουν επίσης πολύ καλά σε αυτές τις βιομηχανίες ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ Οι ΜΜΕ επιχειρηματίες αποδεικνύονται συχνά αντάρτες και οι αντάρτες στον κόσμο των επιχειρήσεων, είναι εκείνοι που επεκτείνουν τα σύνορα της γνώσης. Οι ιδέες είναι το όπλο τους. Για την ακρίβεια, η μια μελέτη μετά την άλλη δείχνουν ότι οι σημαντικές καινοτομίες προέρχονται από ΜΜΕ ή μεμονωμένα άτομα με το ίδιο ποσοστό όσο από τις μεγάλες επιχειρήσεις. Οι πιο σημαντικές καινοτομίες από μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις του εικοστού αιώνα κάλυψαν μια μεγάλη κλίμακα δραστηριοτήτων: κλιματισμός, ραδιόφωνο FΜ, κούριερ προσωπικοί υπολογιστές και φωτοαντίγραφα είναι λίγα μόνο παραδείγματα. Η ευεργετική επίδραση αυτών των καινοτομιών στην κοινωνία είναι ανυπολόγιστη. Τα οφέλη περιλαμβάνουν όχι μόνο χαμηλότερες τιμές και καλύτερη ποιότητα καταναλωτικών προϊόντων, αλλά επίσης καλύτερη ποιότητα ζωής (π.χ. καθαρότερος αέρας). Ίσως δεν υπάρχει καλύτερο μέτρο της ζωτικότητας μια μικρής ή μεσαίας επιχείρησης από την ικανότητα της να ξεπεράσει τις μεγάλες επιχειρήσεις, τουλάχιστον στον τομέα της καινοτομίας. Για την ακρίβεια, σύμφωνα με μελέτες της Υπηρεσίας Μικρών Επιχειρήσεων (SBA) των ΗΠΑ, οι μικρές επιχειρήσεις παρουσιάζουν πάνω από τις διπλάσιες σημαντικές καινοτομίες, 22

23 Η SBA προσφέρει τους εξής λόγους για μια τόσο εντυπωσιακή επίδοση. Τα κίνητρα για καινοτομίες είναι μεγαλύτερα, κυρίως επειδή οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν ή να καταλάβουν μια ολόκληρη βιομηχανία, ενώ οι μεγάλες επιχειρήσεις συνήθως παραμένουν αδρανείς, προστατεύοντας τη θέση τους. Τα κίνητρα για καινοτομίες είναι μεγαλύτερα, όχι μόνο λόγω της προοπτικής μεγάλων οικονομικών ανταμοιβών, αλλά επίσης λόγω της δημιουργικής διάθεσης της μικρής ή μεσαίας επιχείρησης και της ανάγκης της να αναγνωριστεί ως επιτυχημένη Η ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΜΕ Η οικονομία, και ειδικότερα η ελληνική οικονομία, εξαρτάται από τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις όχι μόνο λόγω των εφευρέσεων και των καινοτομιών τους. Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις απασχολούν δεκάδες εκατομμύρια αντρών και γυναικών, ενώ παράλληλα πωλούν στους καταναλωτές τα περισσότερα προϊόντα που κατασκευάζουν οι μεγάλες επιχειρήσεις. Επιπλέον, εξασφαλίζουν στις μεγάλες επιχειρήσεις πολλές από τις υπηρεσίες, τις προμήθειες και τις πρώτες ύλες που χρειάζονται. Η "Τζένεραλ Μότορς", για παράδειγμα, αγοράζει προϊόντα από προμηθευτές που οι περισσότεροι είναι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Γιατί; Επειδή οι μεγάλες εταιρείες δεν μπορούν να εξασφαλίσουν προϊόντα και υπηρεσίες τόσο φτηνά όσο οι μικρές επιχειρήσεις. Ανάμεσα στα είδη προϊόντων και υπηρεσιών που μπορούν να προσφέρουν πιο φτηνά οι μικρές και μεσαίες εταιρείες, είναι εκείνα με μικρά ποσοστά πωλήσεων, εκείνα που απαιτούν στενή προσωπική επαφή με τους πελάτες και εκείνα που πρέπει να ικανοποιήσουν τις συγκεκριμένες απαιτήσεις κάθε πελάτη. 23

24 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΝΕΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Επιπλέον, οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις αποτελούν σημαντικό παράγοντα δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Για την ακρίβεια, στις ΗΠΑ, από το 1990, ο μεγαλύτερος ρυθμός ανάπτυξης στις θέσεις εργασίας σημειώθηκε σε ραγδαία αναπτυσσόμενες βιομηχανίες, όπως η υγεία και το λογισμικό υπολογιστών και οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις απέσπασαν τη μερίδα του λέοντος. Το 1993, για παράδειγμα, οι βιομηχανίες των ΗΠΑ που κυριαρχούνταν από μικρές και μεσαίες προσέθεσαν 1,1 εκατομμύρια θέσεις εργασίας, ενώ οι βιομηχανίες που κυριαρχούνταν από μεγάλες επιχειρήσεις έχασαν θέσεις εργασίας. Θα ήταν απλοϊκό να υποθέσουμε ότι όλες οι μικρές επιχειρήσεις αποτελούν μηχανή γέννησης θέσεων εργασίας. Όπως αναφέρει ο δόκτορ Ντέιβιντ Μπερτς του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης. (ΜΙΤ): "Σύμφωνα με το στερεότυπο, οι απλοί επιχειρηματίες είναι εκείνοι που προσφέρουν θέσεις εργασίας. Πρόκειται για αναλήθεια. Το τοπικό ανθοπωλείο, το τοπικό μπόουλινγκ ή το τοπικό φαρμακείο Δε δημιουργούν θέσεις εργασίας. Αντίθετα, θέσεις εργασίας δημιουργούν οι επιχειρήσεις που ξεκινούν μικρές, αλλά αναπτύσσονται γρήγορα χάρη στο μάρκετινγκ και την τεχνολογία. Τα παραδείγματα περιλαμβάνουν μερικά πολύ γνωστά ονόματα, όπως η εταιρία υπολογιστών "Αpple" και τα καταστήματα "Γουολ -Μαρτ"". Ένα ακόμα μέτρο της ζωτικότητας των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων είναι ο αυξανόμενος αριθμός των επιχειρήσεων που σχηματίζονται κάθε χρόνο μετά το Οι συγχωνεύσεις νέων εταιρειών ξεπέρασαν τον αριθμό των για πρώτη φορά το Αυτός ο αριθμός είναι περίπου τετραπλάσιος σε σύγκριση με τις αρχές της δεκαετίας του 1960 Ωστόσο, το σύνολο περιλαμβάνει επίσης ώριμες επιχειρήσεις, οι οποίες ξεκίνησαν είτε σαν ατομικές επιχειρήσεις είτε σαν εταιρικές επιχειρήσεις και αργότερα συγχωνεύθηκαν. 24

25 2.3. ΤΑ ΑΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΩΝ ΜΜΕ Οι οικονομικές επιδόσεις και η καινοτομία, η ανταπόκριση στις ανάγκες και η δημιουργία θέσεων εργασίας αποτελούν τη φωτεινή πλευρά της εικόνας των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Σε αντίθεση, η σκοτεινή πλευρά αντικατοπτρίζει συγκεκριμένα προβλήματα των μικρών επιχειρήσεων και, επομένως, δεν επιδέχεται ανάλυση. Πρώτα πρώτα, οι μύθοι γύρω από τα ποσοστά αποτυχίας των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων αφθονούν, Για να δικαιολογήσουν την κυβερνητική επιδότηση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, οι σπουδαστές και οι ερευνητές του χώρου επιχειρήσεων υπογραμμίζουν συχνά την "επισφαλή θέση των μικρών εταιρειών". Μια από τις πιο βαθιά ριζωμένες "αλήθειες" τους είναι πως οι μισές από το σύνολο των νέων επιχειρήσεων έκλεισαν μέσα σε 18 μήνες μετά τη γέννηση τους, στη βρεφική ηλικία τους. Η "αλήθεια" ήταν ψέμα, όπως ανακάλυψαν πρόσφατα οι ερευνητές. Σε μια εξαντλητική μελέτη της Βάσης Δεδομένων Μικρών Επιχειρήσεων της αμερικανικής κυβέρνησης, δύο ερευνητές, ο Μηρούς Φίλιπς της Αμερικανικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Μικρών και Μεσαίων Επιχειρήσεων και ο Μηρούς Κίρτσοφ του Ινστιτούτου Τεχνολογίας του Νιου Τζέρσι, διαπίστωσαν ότι. Το 40% των νέων επιχειρήσεων επιβίωσε τουλάχιστον 6 χρόνια, διαψεύδοντας έτσι το μύθο περί αποτυχίας στη βρεφική ηλικία. Οι νέοι κατασκευαστές απολάμβαναν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής από τους νέους λιανοπωλητές. Οι επιχειρήσεις που δεν προσέθεσαν ποτέ έστω και έναν υπάλληλο, είχαν μικρότερη διάρκεια ζωής από άλλες που προσέθεσαν υπαλλήλους. 25

26 Ωστόσο, αυτή η μελέτη ήταν αναπόφευκτα ατελής. Η Βάση Δεδομένων Μικρών και Μεσαίων Επιχειρήσεων δεν διέθετε τα αρχεία πολύ μικρών εγχειρημάτων, τα οποία δεν έφτασαν ποτέ σε οποιαδήποτε βάση δεδομένων. Κανένας δεν γνωρίζει πόσο επιβιώνουν αυτές οι πολύ μικρές επιχειρήσεις, που έτσι και αλλιώς διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο. Η υγιής αντιπαράθεση γύρω από την αποτυχία των μικρών επιχειρήσεων είναι πιθανό να συνεχιστεί αμείωτη, επειδή οι σχετικές βάσεις δεδομένων θα είναι πάντα ατελείς και ανακριβείς. Σύμφωνα με τον καθηγητή Αλμπερτ Σαπέρο, ο οποίος δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Οχάιο Στέιτ και υπήρξε πρωτοπόρος στη μελέτη των μικρών επιχειρήσεων: "Γεγονός παραμένει ότι κανένας δεν γνωρίζει τα ποσοστά επιτυχίας ή αποτυχίας. Για την ακρίβεια δεν γνωρίζουμε καν τι σημαίνει "αποτυχία". Εννοούμε την χρεοκοπία; Μα πολλοί κλείνουν τις επιχειρήσεις τους χωρίς να κηρύξουν χρεοκοπία και δουλεύουν σαν σκλάβοι για να εξοφλήσουν όλα τα χρέη τους, μολονότι αναγκάζονται να βάλουν λουκέτο στην εταιρεία τους. Άλλες επιχειρήσεις κλείνουν, επειδή οι ιδιοκτήτες τους φτάνουν στην ηλικία της συνταξιοδότησης και δεν έχουν πού να παραδώσουν την εταιρεία τους. Κάποιοι άλλοι κλείνουν τις επιχειρήσεις τους επειδή βαρέθηκαν. Αυτές οι επιχειρήσεις μπορούν να χαρακτηριστούν αποτυχημένες; Και η αποτυχία είναι πραγματική αποτυχία; Πολλοί ήρωες των επιχειρήσεων απέτυχαν τουλάχιστον μια φορά. Ο Χένρι Φορντ απέτυχε δύο φορές. Ίσως οι επιχειρηματίες μαθαίνουν περισσότερα δοκιμάζοντας και αποτυγχάνοντας, παρά παρακολουθώντας τα μαθήματα μιας εμπορικής σχολής, που δεν αφορούν ιδιαίτερα τις μικρές επιχειρήσεις και τις επιχειρηματικές δραστηριότητες". 26

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ ΤΩΝ ΜΜΕ 27

28 3.1. ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΙΤΙΑ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ ΤΩΝ ΜΜΕ Παρόλο ότι οι ΜΜΕ είναι η σπονδυλική στήλη της οικονοµίας, η επιβίωση τους είναι δύσκολη, και έχουµε το θλιβερό αποτέλεσµα της µη συνέχισης της ζωής τους (θνησιµότητα). Παράγοντες που θεωρούνται σηµαντικοί για την πορεία µιας ΜΜΕ, µπορούµε να πούµε ότι είναι οι εξής: α) Ο µικροµεσαίος επιχειρηµατίας β) Το προϊόν και οι δραστηριότητες της ΜΜΕ γ) Το περιβάλλον της ΜΜΕ. Έχει διαπιστωθεί πως τα 9/10 των ΜΜΕ µόλις που φτάνουν τα 5 χρόνια ζωής, ενώ το 1/3 δεν συµπληρώνει περισσότερο από 1 χρόνο λειτουργίας. Αξιοσηµείωτο παράδειγµα ήταν το 1980, χρονιά επώδυνη για την ελληνική βιοµηχανία. Το ποσοστό θνησιµότητας έφτασε µε το κλείσιµο 488 επιχειρήσεων σε όλους τους κλάδους. Το φαινόµενο του υψηλού δείκτη θνησιµότητας των ΜΜΕ δεν είναι µόνο ελληνικό φαινόµενο. Στις ΗΠΑ οι γνωστές αποτυχίες ΜΜΕ είναι περίπου το χρόνο, ενώ οι εθελοντικές ρευστοποιήσεις και το κλείσιµο ξεπερνούν ίσως τις Ο δείκτης θνησιµότητας των ΜΜΕ στις ΕΕ είναι επίσης υψηλός. Ένας από τους λόγους χρεοκοπίας των ΜΜΕ είναι οι δραστηριότητες των µεγάλων µονοπωλιακών επιχειρήσεων. Η διαφορική τιμολογιακή πολιτική και ο πόλεµος των τιµών που ασκούνται από τις επιχειρήσεις αυτές βγάζουν «εκτός µάχης» τις µικρές επιχειρήσεις. Βέβαια µέσα στις συνθήκες της µονοπωλιακής οικονοµίας, η µικροµεσαία επιχείρηση δεν εξαφανίζεται γιατί: το µονοπώλιο δεν εξαλείφει την ΜΜΕ αλλά την καταστρέφει στον ένα τοµέα και την αναπαράγει στον άλλον. 28

29 Διάγραμμα 1 Σύμφωνα µε το παραπάνω Διάγραµµα 1, διαπιστώνουµε ότι το κυριότερο πρόβληµα για τις µικροµεσαίες επιχειρήσεις είναι η κακή διοίκηση. Αυτό σηµαίνει λίγη ή καθόλου εµπειρία στη διοίκηση ανθρώπων και άλλων πόρων πριν από την έναρξη της επιχείρησης. Επίσης, σαν αιτία αποτυχίας είναι και η έλλειψη ικανότητας του µικροµεσαίου επιχειρηµατία να διευθύνει την επιχείρηση καθώς και η έλλειψη σφαιρικής εµπειρίας σε µάρκετινγκ, χρηµατοοικονοµικά, προµήθειες και παραγωγή. Σε αντίθεση µε τα παραπάνω πολλοί θεωρούν ότι η αποτυχία είναι η καλύτερη εκπαίδευση από ότι τα σεµιναριακά µαθήµατα που συχνά έχουν πολύ λίγη σχέση µε την πράξη και την επιχειρηµατικότητα. Ένας ακόμη βασικός λόγος αποτυχίας των ΜΜΕ μπορεί να είναι και η απειρία του επιχειρηματία σε κύρια θέματα διαχείρισης της επιχείρησης. Είδαμε σε προηγούμενες ενότητες ότι τα επιχειρηματικά προσόντα του επιχειρηματία δεν αρκούν από μόνα τους για να επαληθεύσουν τα ποσοστά επιτυχίας μίας επιχείρησης. Στον Πίνακα 3 παρουσιάζονται οι βασικότεροι λόγοι που μπορεί να οδηγήσουν μία ΜΜΕ στο κλείσιμο της. 29

30 Πίνακας 3 ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΤΕΡΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΟΔΗΓΗΣΟΥΝ ΜΙΑ ΜΜΕ ΣΤΟ ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΤΗΣ Ηλικία Κεφάλαιο Οικονομικές συγκυρίες Εκπαίδευση Πείρα Μάρκετινγκ Οικογενειακοί λόγοι Συνέταιροι Σχεδιασμός Οι νεότεροι που ξεκινούν μια επιχείρηση αντιμετωπίζουν αυξημένες πιθανότητες αποτυχίας σε σχέση με τους μεγαλύτερους σε ηλικία. Οι επιχειρήσεις που ξεκινούν με πολύ μικρό κεφάλαιο αντιμετωπίζουν αυξημένες πιθανότητες αποτυχίας σε σύγκριση με τις επιχειρήσεις που διαθέτουν επαρκή κεφάλαια κίνησης της επιχείρησης τους Οι επιχειρήσεις που ξεκινούν στην διάρκεια ύφεσης αντιμετωπίζουν αυξημένες πιθανότητες αποτυχίας σε σύγκριση με επιχειρήσεις που ξεκινούν σε περιόδους ευημερίας. Οι άνθρωποι που ξεκινούν μια επιχείρηση χωρίς πανεπιστημιακή μόρφωση αντιμετωπίζουν αυξημένες πιθανότητες αποτυχίας σε σύγκριση με ανθρώπους που σπούδασαν ένα ή περισσότερα χρόνια στο πανεπιστήμιο Οι επιχειρήσεις που διευθύνονται από ανθρώπους χωρίς προηγούμενη εμπειρογνωμοσύνη της βιομηχανίας, αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες πιθανότητες αποτυχίας από επιχειρήσεις που διευθύνονται από ανθρώπους με εμπειρογνωμοσύνη της βιομηχανίας. Κατά τον ίδιο τρόπο, οι επιχειρήσεις που διευθύνονται από ανθρώπους χωρίς προηγούμενη διοικητική πείρα αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες πιθανότητες αποτυχίας από επιχειρήσεις που διευθύνονται από ανθρώπους με διοικητική πείρα. Οι ιδιοκτήτες επιχειρήσεων που δεν διαθέτουν ικανότητες μάρκετινγκ αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες πιθανότητες αποτυχίας από επιχειρήσεις που διευθύνονται από ανθρώπους που διαθέτουν ικανότητες μάρκετινγκ. Οι ιδιοκτήτες επιχειρήσεων που οι γονείς τους Δεν διηύθυναν επιχειρήσεις, αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες πιθανότητες αποτυχίας από ιδιοκτήτες επιχειρήσεων που οι γονείς τους διηύθυναν επιχειρήσεις. Μια επιχείρηση που ιδρύεται από ένα άτομο αντιμετωπίζει μεγαλύτερες πιθανότητες αποτυχίας από μια επιχείρηση που ιδρύεται από δυο ή περισσότερα άτομα. Οι επιχειρήσεις που δεν προετοιμάζουν επιχειρησιακά σχέδια αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες πιθανότητες αποτυχίας από επιχειρήσεις που προετοιμάζουν επιχειρησιακά σχέδια. 30

31 3.2. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΤΩΝ ΜΜΕ Η επιτυχία της ΜΜΕ προσδιορίζεται από τρεις κατηγορίες παραγόντων οι οποίοι είναι αλληλεξαρτώµενοι. Οι παράγοντες αυτοί είναι: (α) ο ΜΜ επιχειρηµατίας, (β) το προϊόν και οι δραστηριότητες της ΜΜΕ (γ) το περιβάλλον της ΜΜΕ. Ο καθένας από αυτούς του παράγοντες και όλοι μαζί είναι απαραίτητοι για την επιτυχία της ΜΜΕ µε την έννοια ότι δυο µόνο από τους προαναφερθέντες παράγοντες δεν αρκούν χωρίς τη συµβολή του τρίτου για την επιτυχία της ΜΜΕ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΜΜΕ. Κάθε επιχείρηση σαν ένα δυναµικό σύστηµα δέχεται εισροές από το περιβάλλον της και θέτει στη διάθεσή του εκροές, δηλαδή τα προϊόντα για το περιβάλλον. Και αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που κάνει το περιβάλλον να παίζει ένα σηµαντικό ρόλο στην επιτυχία ή αποτυχία της επιχείρησης. Στη ΜΜΕ η σχέση αυτή είναι πιο έντονη για το λόγο ότι αυτού του είδους οι επιχειρήσεις λόγω της φύσεώς τους παρουσιάζουν µια αυξηµένη ευπάθεια σε κάθε τυχόν µεταβολή του περιβάλλοντος σε σχέση µε τις άλλες επιχειρήσεις. Αυτό βέβαια δε σηµαίνει ότι η ΜΜΕ έχει και µικρότερη δυνατότητα προσαρµογής απ ότι οι µεγάλες. Αντίθετα µάλιστα, ένα από τα χαρακτηριστικά της ΜΜΕ είναι η µεγάλη προσαρµοστικότητα που παρουσιάζει στις µεταβολές του περιβάλλοντος. Τα πιο σηµαντικά στοιχεία τα οποία συνθέτουν το περιβάλλον µέσα στο οποίο ζει και δρα η ΜΜΕ είναι τα εξής: 31

32 (α) Κρατική πολιτική (β) Το τραπεζικό σύστηµα (γ) Η αγορά (δ) Το σύστηµα εκπαίδευσης (ε) Το ερευνητικό σύστηµα (στ) Το οικολογικό και κοινωνικό περιβάλλον. µαζί βρίσκονται σε µια δυναµική αλληλεπίδραση, σχηµατίζοντας έτσι ένα σύνθετο περιβάλλον για τη ΜΜΕ. Έτσι, η έντονη αυτή συσχέτιση που υπάρχει µεταξύ ΜΜΕ και του περιβάλλοντός της µας καθιστά προφανή το ρόλο που παίζει το περιβάλλον στην πορεία της ΜΜΕ. ιότι, και αν ακόµα υποτεθεί ότι οι δυο άλλοι προσδιοριστικοί παράγοντες της επιτυχίας της ΜΜΕ ( δηλαδή ο επιχειρηµατίας και το προϊόν ή οι δραστηριότητες ) έχουν φτάσει σε ένα επιθυµητό ποιοτικό µέγεθος, η επιτυχία της ΜΜΕ θα είναι κάτι το ανέφικτο, χωρίς τη συµβολή του ευνοϊκού περιβάλλοντος Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ Η ΤΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΜΜΕ. Τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες που προσφέρει κάθε επιχείρηση αποτελούν το λόγο υπάρξεώς της μέσα στο οικονομικό κύκλωμα. Λαμβανομένου υπόψη ότι κάθε προϊόν ή κάθε δραστηριότητα έχει ένα κύκλο ζωής που προσδιορίζεται από την αύξηση της κατανάλωσης ή της ζήτησης, βγάζουμε το συμπέρασμα ότι η φάση του κύκλου ζωής στην οποία βρίσκεται το προϊόν, δηλαδή η θέση του σε ένα από τα στάδια της εισόδου, της ανάπτυξης, της ωριμότητας, του κορεσμού ή της κάμψης, προσδιορίζει το αποτέλεσμα και κατά συνέπεια την επιτυχία ή αποτυχία της επιχείρησης. Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι μια ΜΜΕ κατασκευάζει αναπτήρες του παλαιού τύπου. Το προϊόν αυτό σήμερα βρίσκεται στο στάδιο της κάμψεως, καθ όσον νέοι τύποι αναπτήρων έχουν κυκλοφορήσει στην αγορά και απορρόφησαν ολόκληρη τη ζήτηση. Σ αυτήν εδώ την περίπτωση όσο και αν οι δυο άλλοι προσδιοριστικοί παράγοντες ο ΜΜ 32

33 Επιχειρηματίας και το περιβάλλον της ΜΜΕ είναι ευνοϊκοί η επιχείρηση είναι καταδικασμένη σε οικονομικά αφανισμό και αυτό επειδή δεν υπάρχει ικανοποιητικό είδος προϊόντος που να ανταποκρίνεται στις εκάστοτε ανάγκες και προτιμήσεις της αγοράς. Αναλύσαμε προηγουμένως το ρόλο που παίζουν το περιβάλλον και το προϊόν ή οι δραστηριότητες στην επιτυχία της ΜΜΕ. Και ερχόµαστε τώρα στον τρίτο παράγοντα της επιτυχίας της ΜΜΕ, που είναι αυτός που µας ενδιαφέρει περισσότερο. Πραγµατικά, όπως θα δειχθεί και παρακάτω, η συµβολή του ΜΜ Επιχειρηµατία είναι τεράστια στην επιτυχία της επιχείρησης Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΜΜΕ. Ο επιχειρηματίας στη ΜΜΕ αποτελεί ίσως το πιο πολύτιµο κεφάλαιό της. Είναι ο άνθρωπος ο οποίος, ερευνώντας το περιβάλλον, συνέλαβε την ιδέα της δηµιουργίας της, έθεσε κεφάλαια, αναλαµβάνοντας κίνδυνο και τη διοικεί έχοντας την αποκλειστική ευθύνη της εξέλιξής της. Η καθοριστικότητά του στην παραπέρα πορεία της επιχείρησης είναι προφανής αν αναλογισθούµε ότι αυτός είναι που χρειάζεται να κατανείµει τους πόρους της ΜΜΕ όσο το δυνατό πιο παραγωγικά, να µεριµνήσει για το προσφερόµενο προϊόν ή τις προσφερόµενες υπηρεσίες, καθώς και για όλες τις λειτουργίες της επιχείρησης που είναι η προµήθεια, η παραγωγή, η χρηµατοδότηση, η εµπορία και η πώληση. Και όλα αυτά µέσω του ορθολογικού management, δηλαδή µέσω προγραµµατισµού, οργάνωσης, στελέχωσης, διεύθυνσης, ηγεσίας και ελέγχου. Μπορούµε λοιπόν να διασπάσουµε το ρόλο του ΜΜ Επιχειρηµατία σε δύο επιµέρους υπορόλους : 33

34 Ο ΜΜ Επιχειρηµατίας σαν σύνδεσµος επιχείρησης και περιβάλλοντος, σαν εκπρόσωπος και σαν διαπραγµατευτής. Ο ΜΜ Επιχειρηµατίας, λόγω της φύσεώς του και της µοναδικότητας του στην ΜΜΕ καλείται να παίξει το ρόλο του συνδέσµου της επιχείρησης του και του περιβάλλοντός της. Είναι το πρόσωπο µέσω του οποίου επιτυγχάνεται η επικοινωνία που είναι, όπως προαναφέραµε, τόσο απαραίτητη για την ζωή της ΜΜΕ. Στα πλαίσια αυτού του ρόλου ο επιχειρηµατίας γίνεται εκπρόσωπος και διαπραγµατευτής της επιχείρησης. Είναι το μοναδικό υπεύθυνο άτοµο που αντιπροσωπεύει την επιχείρηση στις διάφορες σχέσεις της µε το περιβάλλον,καθώς και ο μοναδικός αρµόδιος για τις διάφορες διαπραγµατεύσεις που κάνει η ΜΜΕ. Έτσι ο ιδιοκτήτης επιχειρηµατίας της ΜΜΕ γίνεται διευθυντής προµηθειών, κανονίζοντας έτσι µε τους προµηθευτές την ποιότητα, την ποσότητα, την τιµή των διάφορων εισροών, καθώς και τον τρόπο και χρόνο παραλαβής και πληρωµής των εµπορευµάτων. Επίσης παράλληλα γίνεται και διευθυντής πωλήσεων, κανονίζοντας µε τους πελάτες την τιµή, την ποσότητα, τον τόπο και χρόνο παραδόσεως, καθώς και τον τρόπο πληρωµής των προϊόντων. Ο ΜΜ Επιχειρηµατίας σαν δέκτης ποµπός πληροφοριών. Ένας άλλος σηµαντικός ρόλος τον οποίο καλείται να παίξει ο επιχειρηµατίας είναι αυτός της «γέφυρας» μεταξύ ΜΜΕ και του περιβάλλοντος της στον τοµέα των πληροφοριών. Πράγµατι ο ΜΜ Επιχειρηµατίας είναι το πρόσωπο που διοχετεύει πληροφορίες από το περιβάλλον στην επιχείρηση, από διάφορα εκπαιδευτικά προγράµµατα, από ταξίδια και από δηµοσιεύµατα. 34

35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΜΜΕ 35

36 4.1. ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΜΙΑΣ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ (ΜΜΕ) ΜΕΣΑ ΣΕ ΑΥΤΟ. Στο κεφάλαιο αυτό θα δούμε με τη σειρά ένα πλήθος παραγόντων που επηρεάζουν και διαμορφώνουν τα πλαίσια στα οποία δρα μία επιχείρηση. Αυτοί οι παράγοντες που θα εξετάσουμε συνοψίζονται στους εξής: Τις οικονομικές δυνάμεις Το επίπεδο της τεχνολογίας Τις δυνάμεις του ανταγωνισμού Το κοινωνικό-πολιτικό και θεσμικό περιβάλλον Τη γεωγραφία και τις περιφερειακές δομές Τις πολιτιστικές δυνάμεις Στις επόμενες υποενότητες θα εξετάσουμε κάθε έναν από τους παράγοντες αυτούς ξεχωριστά ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΠΟΥ ΕΠΙΔΡΟΥΝ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Όλες οι επιχειρηματικές δραστηριότητες λαμβάνουν χώρα στα πλαίσια ενός οικονομικού περιβάλλοντος και των διακυμάνσεων του, το οποίο εν μέρει διαμορφώνει και τα περιθώρια ανάπτυξης μιας επιχείρησης, ανάλογα βέβαια και με τους ρυθμούς ανάπτυξης της ίδιας της επιχείρησης, οι οποίοι επηρεάζονται από ένα πλήθος διαφορετικών παραγόντων. Οι οικονομικές δυνάμεις που επιδρούν σε ένα επιχειρηματικό περιβάλλον, περιλαμβάνουν ένα σύνολο διαρκώς μεταβαλλόμενων μεταβλητών, οι οποίες είναι οι εξής. 36

37 Η κατάσταση της εθνικής οικονομίας Το επίπεδο του πληθωρισμού Τα επιτόκια Το επίπεδο των εισοδημάτων Οι συναλλαγματικές ισοτιμίες Το επίπεδο των τιμών Οι παραπάνω μεταβλητές ενέχουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του οικονομικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο αναπτύσσονται οι επιχειρήσεις. Οι οικονομικές μεταβλητές είναι περίπλοκες, αλληλοσυνδεόμενες, αλληλοεξαρτώμενες και διαρκώς μεταβαλλόμενες. Ρυθμίζονται και εξαρτώνται από την κυβερνητική πολιτική και τη στρατηγική που ακολουθεί σε σχέση με τη δημοσιονομική και νομισματική της πολιτική, το διεθνές πολιτικό-οικονομικό τοπίο και την επιχειρηματική δραστηριότητα. Ένα μεγάλο μέρος από τη συγκεκριμένη ενότητα ασχολείται με την εξέταση της αλληλεπίδρασης μεταξύ της επιχείρησης, της οικονομικής ανάπτυξης και της οικονομικής δομής επί της οποίας χτίζεται ολόκληρο το οικοδόμημα της οικονομίας Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Μία οικονομία περνά από διάφορα στάδια ανάπτυξης και ύφεσης, αντιμετωπίζοντας μια σειρά από οικονομικές διακυμάνσεις, που είναι γνωστές και σαν οικονομικοί κύκλοι. Κάθε οικονομικός κύκλος χαρακτηρίζεται από τρεις φάσεις: α) τη φάση της ανάπτυξης β) τη φάση της ύφεσης γ) τη φάση της σταθερότητας 37

38 Παρακάτω θα εξηγήσουμε κάθε μία από τις παραπάνω μεταβλητές: α) τη φάση της ανάπτυξης Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης, τα συνολικά έσοδα των επιχειρήσεων αυξάνονται καθώς η περίοδος αυτή, ευνοεί την αύξηση της συνολικής ευημερίας μιας οικονομίας και κατ' επέκταση και την αύξηση του συνολικού εισοδήματος του πληθυσμού, οπότε και τις δυνατότητες κατανάλωσης περισσότερων αγαθών. Επίσης, η μεγαλύτερη χρηματοοικονομική ασφάλεια ωθεί τον καταναλωτή να πειραματισθεί με την αγορά νέων προϊόντων. Οι δανειοδοτείς (πιστωτές) και οι παραγωγοί είναι περισσότερο πρόθυμοι να προσφέρουν πιστώσεις. Δεν είναι επομένως τυχαίο το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις που ξεκινούν τη λειτουργία τους σε περιόδους οικονομικής ανάπτυξης, έχουν μεγαλύτερα περιθώρια επιτυχίας από ότι οι επιχειρήσεις που ξεκινούν σε περιόδους ύφεσης ή σταθερότητας. β) τη φάση της ύφεσης Οι υφέσεις της οικονομίας χαρακτηρίζονται από μειωμένες πωλήσεις, αυξημένη ανεργία και το κλείσιμο πολλών επιχειρήσεων. Οι καταναλωτές αντιμετωπίζουν συνθήκες ανασφάλειας, πάγωμα στα επίπεδα των εισοδημάτων τους και ως εκ τούτου είναι λιγότερο πρόθυμοι να διαθέσουν χρήματα για κατανάλωση. Είναι περισσότερο συντηρητικοί στις δαπάνες τους και αποφεύγουν τα περιττά έξοδα και τις αγορές νέων και καινοτομικών προϊόντων. Οι δανειοδότες και οι παραγωγοί αποφεύγουν τον κίνδυνο και ως εκ τούτου είναι δύσκολο να εξασφαλίσουν δάνεια. Το ποσοστό αποτυχίας όλων των εταιριών, και ειδικότερα των νεοϊδρυθέντων, αυξάνεται δραματικά. Ωστόσο, αποτελεί παράδοξο φαινόμενο το γεγονός ότι οι περισσότερες νέες επιχειρήσεις ξεκινούν τη δράση τους σε περιόδους ύφεσης. Το υψηλό ποσοστό ανεργίας και η επακόλουθη μείωση των θέσεων εργασίας στις ήδη υπάρχουσες επιχειρήσεις, ωθεί πολλούς εργαζομένους να στραφούν στην αυτοαπασχόληση. Συχνά οι κυβερνήσεις ενθαρρύνουν αυτή τη δράση, προσφέροντας ερεθίσματα και επιχειρηματική εκπαίδευση στους ανέργους. Η ίδρυση μιας νέας επιχείρησης 38

39 σε αυτές τις περιόδους ευνοεί αφενός την αγορά φθηνού εξοπλισμού, ενδεχομένως μεταχειρισμένου και αγορασμένου από εταιρίες που πτώχευσαν κατά τη διάρκεια της ύφεσης, ενώ αφετέρου σπρώχνει τους ανθρώπους σε βιαστικές κινήσεις δημιουργίας νέων επιχειρήσεων, αφού για τους περισσότερους μία τέτοια προοπτική αποτελεί λύση ανάγκης. Τα κίνητρα ίδρυσης δηλαδή μίας επιχείρησης είναι διαφορετικά από αυτά που διέπουν τον νέο επιχειρηματία στον ξεκίνημα του σε περιόδους πιο πρόσφορες και υγιείς για ανάπτυξη επιχειρηματικότητας. Οι επιχειρηματίες που δρουν κάτω από τέτοιες συνθήκες και εκμεταλλεύονται παρόμοιες ευκαιρίες, μπορεί να μη διαθέτουν τις απαραίτητες γνώσεις, τα εφόδια και προσόντα, καθώς και την εμπειρία για να προβούν στην ίδρυση νέων εταιριών. Αυτό το φαινόμενο ήταν ιδιαίτερα έντονο στη Δυτική Ευρώπη της δεκαετίας του 1980, όπου πολλοί ικανοί εργατοτεχνίτες είχαν ενθαρρυνθεί να ξεκινήσουν τη δική τους επιχείρηση, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι από αυτούς να πτωχεύσουν και έτσι οι επιχειρήσεις τους να κλείσουν. γ) τη φάση της σταθερότητας Στη φάση αυτή της οικονομίας παρατηρούνται μειωμένες ευκαιρίες για επιχειρηματική δράση, και ως εκ τούτου τα κίνητρα που θα οδηγήσουν στην ανάληψη επιχειρηματικής δραστηριότητας είναι περιορισμένα. Οι πωλήσεις των επιχειρήσεων αρχίζουν να μειώνονται και γενικά η οικονομία βρίσκεται σε φάση που δεν ευνοεί ιδιαίτερα τις αλλαγές και την καινοτομικότητα. Η χρηματοοικονομική ανασφάλεια εμποδίζει τους καταναλωτές να πειραματιστούν με την αγορά νέων προϊόντων και γενικά η οικονομία οδεύει, μετά από μία φάση ανάπτυξης σε μία φάση ύφεσης. 39

40 ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ Λέγοντας πληθωρισμό εννοούμε, πολύ γενικά, την αύξηση του επιπέδου των τιμών, η οποία δε συνοδεύεται από την αντίστοιχη αύξηση του επιπέδου των εισοδημάτων στα πλαίσια μίας οικονομίας. Το επίπεδο του πληθωρισμού είναι ένα κριτήριο ιδιαίτερα σημαντικό σε σχέση με το οικονομικό περιβάλλον στα πλαίσια του οποίου δραστηριοποιείται μία επιχείρηση και εξαρτάται από τη γενικότερη πορεία μίας οικονομίας και από την οικονομική πολιτική που ασκεί η εκάστοτε κυβέρνηση. Ο πληθωρισμός στον ανεπτυγμένο κόσμο έχει φτάσει σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο και σπάνια ξεπερνάει το 5%. Παρόλα αυτά, ακόμη και στην Ελλάδα, το ποσοστό του πληθωρισμού είχε φτάσει το 25% πριν από αρκετά χρόνια, πράγμα το οποίο δεν ήταν παράξενο για χώρες όπως η Ρωσία, η Βραζιλία, το Ισραήλ, όπου ο πληθωρισμός μπορεί και να ξεπερνούσε το 500% κάθε χρόνο. Είναι σχεδόν αδύνατο να υπολογίσει κανείς τον πραγματικό κίνδυνο ανάληψης επιχειρηματικής δραστηριότητας σε ένα τέτοιο περιβάλλον ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΩΝ ΕΠΙΤΟΚΙΩΝ Μία ακόμη οικονομική παράμετρος που επηρεάζει άμεσα το επιχειρηματικό περιβάλλον είναι και αυτή των επιτοκίων. Το επίπεδο των επιτοκίων, επιδρά δραστικά στην ανάπτυξη επιχειρηματικότητας και διαμορφώνει και αυτό με τη σειρά του το ξεκίνημα των νέων επιχειρήσεων (μικρομεσαίων επιχειρήσεων). Πολύ γενικά, θα πούμε ότι το επίπεδο των επιτοκίων λειτουργεί ως εξής στη διαμόρφωση του οικονομικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο δρα μία επιχείρηση: αν το επίπεδο δανεισμού χρήματος είναι υψηλό, τότε η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα μιας επιχειρηματικής ιδέας μπορεί να διατρέχει κίνδυνο στην προοπτική πραγματοποίησης της. Επίσης, όταν τα επιτόκια είναι 40

41 υψηλά, μπορεί να είναι πιο επικερδής η επιλογή της τοποθέτησης χρημάτων σε καταθέσεις ή ομόλογα από ότι η επένδυση τους στη δημιουργία μίας νέας επιχείρησης. Για παράδειγμα, αν το πραγματικό επιτόκιο ( το επιτόκιο μείον το επίπεδο πληθωρισμού) που προσφέρεται σε ομόλογα είναι 10% και οι εκτιμήσεις για την απόδοση μιας επένδυσης σε μία νέα επιχείρηση δεν ξεπερνά το 9%, τότε γιατί να πάρει κανείς το ρίσκο της επένδυσης για ανάπτυξη επιχειρηματικότητας; ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΩΝ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΩΝ Το επίπεδο του εισοδήματος καθορίζει το βαθμό κατανάλωσης παρόλο, είναι χρήσιμο να συνυπολογίσουμε και το εισόδημα συγκεκριμένων τμημάτων της αγοραστικής δύναμης, καθώς και το είδος των προϊόντων που πωλούνται και καταναλώνονται (αν δηλαδή είναι είδη α' ανάγκης, υποκατάστατα, συμπληρωματικά, είδη πολυτελείας κτλ.) ΟΙ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΙΣΟΤΙΜΙΕΣ Οι διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών προσφέρουν ευκαιρίες στους επιχειρηματίες, μπορούν ωστόσο να αποτελέσουν και απειλή για το νέο επιχειρηματία. Κατά μία άποψη που συμφωνεί με αυτή του kirzner, οι ευκαιρίες που παρουσιάζονται για αρμπιτράζ- δηλαδή συναλλαγματική κερδοσκοπία - μέσα από τις συναλλαγματικές ισοτιμίες, δύνανται να μειώσουν δραματικά το ύψος των εισαγωγών ή των εξαγωγών σε μία χώρα. Ο δυναμισμός με τον οποίο λαμβάνουν χώρα οι μεταβολές αυτές στην αξία του εθνικού συναλλάγματος, δεν αφήνει περιθώρια για την εκμετάλλευση τους. 41

42 ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ Το επίπεδο των τιμών είναι αυτό που καθορίζει τη μελλοντική πορεία μιας επιχείρησης και τις πιθανότητες επιτυχίας ή αποτυχίας της στο νέο της εγχείρημα. Μία νέα επιχείρηση που εξαρτάται άμεσα από το πετρέλαιο, για παράδειγμα, είναι εκτεθειμένη στις διακυμάνσεις των τιμών του πετρελαίου, οι οποίες είναι ισχυρές, ιδιαίτερα τα τελευταία δύο χρόνια. Αν ένας επιχειρηματίας είχε ξεκινήσει να φτιάχνει πλαστικά εξαρτήματα στις αρχές του 1999, όταν δηλαδή η τιμή του πετρελαίου ήταν $11 το βαρέλι, η επιχείρηση του θα είχε υποστεί μεγάλο πλήγμα όταν η τιμή του πετρελαίου το Φθινόπωρο του 2000, ανέβηκε στα $36 ανά βαρέλι. Οι επιχειρήσεις διανομής πετρελαίου, που χρησιμοποιούν καύσιμα πετρελαίου, θα είχαν επηρεαστεί κατά παρόμοιο τρόπο ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Το τεχνολογικό περιβάλλον, εκφράζει το επίπεδο της επιστήμης και της τεχνικής, και τους ρυθμούς ανανέωσης και διαφοροποίησης των προϊόντων που θα προσφερθούν στην αγορά. Το τεχνολογικό υπόβαθρο επιδρά και στους καταναλωτές, με την έννοια ότι καθορίζει το επίπεδο τους και την ικανότητα τους να απορροφούν τα νέα προϊόντα. Το επίπεδο της τεχνολογίας στα πλαίσια τόσο του εθνικού, όσο και του βιομηχανικού περιβάλλοντος, επηρεάζει και τις επιχειρήσεις με ποικίλους τρόπους. Η τεχνολογία προσφέρει ένα μεγάλο πλήθος ευκαιριών στις επιχειρήσεις, που τους δίνει τη δυνατότητα να αναπτυχθούν και να παράγουν νέα και καινοτομικά προϊόντα. Η τεχνολογία όμως θέτει και περιορισμούς. Το γενικό επίπεδο τεχνολογικής ανάπτυξης μίας χώρας είναι στενά συνδεδεμένο με την οικονομική ανάπτυξη της χώρας αυτής. Το επίπεδο της τεχνολογίας καθορίζει το βαθμό στον οποίο κάθε επιχείρηση δύναται να αξιοποιήσει τις παραγωγικές της δυνατότητες και να προσφέρει στην αγορά ένα προϊόν καινοτομικό και διαφοροποιημένο. Πολλές νέες 42

43 ευκαιρίες με τεράστιες δυνατότητες εκμετάλλευσης, μπορούν να αξιοποιηθούν από εκείνους τους επιχειρηματίες οι οποίοι διαθέτουν έναν ικανό σε μέγεθος και ποιότητα τεχνολογικό εξοπλισμό και ένα τέτοιο επίπεδο τεχνογνωσίας, που θα τους επιτρέψει να προβούν στην εφαρμογή προηγμένων τεχνολογιών και να αποκτήσουν έτσι ένα συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων. Οι ανερχόμενες βιομηχανίες, όπως είναι οι εταιρίες πληροφορικής και επικοινωνιών, βιοτεχνολογίας και φαρμάκων, προσφέρουν μία πληθώρα καινοτομικών εφαρμογών και δυνατοτήτων για τον επιχειρηματία-τεχνικό. Οι επιχειρηματίες - τεχνικοί συχνά δημιουργούν επιχειρήσεις που προκύπτουν μέσα από τα εργαστήρια Πανεπιστημίων ή από μεγαλύτερες τεχνικές εταιρίες. Πολλές μάλιστα από αυτές, ιδιαίτερα στην Αμερική, εδρεύουν στα επονομαζόμενα "Επιστημονικά πάρκα", τα οποία βρίσκονται συνήθως κοντά σε κάποιο τεχνολογικό πανεπιστήμιο. Στην πραγματικότητα η συσσωμάτωση ετερόκλητων εταιριών υψηλής τεχνολογίας (HI-TECH FIRMS), σε συγκεκριμένες περιοχές, μας θυμίζει πολύ το έργο του Alfred Marshall περί γνώσεως και δικτύων. Η Silicon Valley αποτελεί το πιο διάσημο και χαρακτηριστικό παράδειγμα συγκέντρωσης τεχνολογικών εταιριών σε μία γεωγραφική ζώνη. Οι Cal Tech και Barkley, είναι δύο από τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα σε παγκόσμιο επίπεδο, τα οποία βρίσκονται στη Silicon Valley ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Η χρήση και οι εφαρμογές της τεχνολογίας έχουν καταστήσει την παγκόσμια επικοινωνία αμεσότερη, ταχύτερη, φθηνότερη και την πρόσβαση σε αυτή πιο εύκολη. Η τεχνολογική ανάπτυξη και η αποτελεσματική χρήση των τεχνολογικών εφαρμογών, παρέχουν στους επιχειρηματίες τη δυνατότητα και την προοπτική της διεθνοποίησης σε ένα πολύ πιο πρώιμο στάδιο της επιχειρησιακής τους ανάπτυξης. Κάτι τέτοιο είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους 43

44 επιχειρηματίες οι οποίοι αναζητούν ευκαιρίες εκμετάλλευσης νέων και ανερχόμενων τεχνολογικά αγορών. Η τεχνολογία των επικοινωνιών επιτρέπει στον εκάστοτε επιχειρηματία να εκμεταλλευθεί τις μικρές αλλά εξειδικευμένες αγορές, όποιες κι αν είναι οι γεωγραφικές τους συντεταγμένες. Προάγει με αυτόν τον τρόπο την ανάπτυξη οικονομιών κλίμακας. Η αποτελεσματικότητα της ανάληψης μίας καινοτομίας που στηρίζεται σε μία νέα τεχνολογία, θα εξαρτηθεί σημαντικά και από το επίπεδο του τεχνολογικού ανταγωνισμού στην αγορά. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα καταπληκτικά παραδείγματα επιχειρηματικότητας που βασίζονται στην τεχνολογία των αναπτυσσόμενων χωρών. Για παράδειγμα, μία αεροπορική εταιρία όπως η Easyjet που χρησιμοποιεί ως επί το πλείστον το Internet για τις κρατήσεις θέσεων και την πώληση των αεροπορικών εισιτηρίων, θα βρει ανταπόκριση σε μία χώρα όπου η αγορά στόχος θα είναι εξοικειωμένη με το μέσο αυτό και την αγοραπωλησία μέσω διαδικτύου ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ Η ανταγωνιστική δομή μίας αγοράς αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια της οικονομικής επιστήμης. θα περίμενε κανείς ότι η δημιουργία και η ανάπτυξη μίας επιχείρησης, θα διευκολυνόταν από ένα σχετικά χαμηλό επίπεδο ανταγωνισμού στην αγορά όπου θα δραστηριοποιούταν. Ωστόσο, η πραγματικότητα διαψεύδει αυτήν την αντίληψη περί ανταγωνισμού. Ο επιχειρηματίας συχνά έχει εσφαλμένη άποψη για το επίπεδο του ανταγωνισμού το οποίο αντιμετωπίζει και το οποίο δε συσχετίζεται με την ανάπτυξη του κεφαλαίου (Dunkelberg. et al 1987, Kallenberg και Leicht 1991, Birley και Westhead 1990, Storey, Westhead 44

45 και Birley, 1993 α). Ωστόσο, ο Storey (1987) απέδειξε ότι οι εταιρίες με χαμηλό δείκτη ανάπτυξης, έχουν πολύ περιορισμένη αντίληψη για το ανταγωνιστικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο λειτουργεί η επιχείρηση, Οι εταιρίες αυτές, πιστεύουν ότι το περιβάλλον μέσα στο οποίο δρουν δεν είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικό, και ως εκ τούτου δίνουν εσφαλμένες εκτιμήσεις στους αναλυτές για τα επίπεδα του ανταγωνισμού της συγκεκριμένης αγοράς. Οι Covin και Slevin (1989), πραγματοποιούν ένα διαχωρισμό ανάμεσα στις εχθρικές / αφιλόξενες (hostile) αγορές και τις ήπιες/ φιλόξενες (benign) αγορές. Οι εχθρικές ή αφιλόξενες αγορές χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη δρυμούς ανταγωνισμού. Οι Covin και Slevin, ισχυρίζονται πως οι εταιρίες στις ιδιαίτερα ανταγωνιστικές αγορές θα πετύχουν εάν είναι ευέλικτες εύκολα προσαρμόσιμες στα νέα δεδομένα και καινοτόμες. Για τις μικρές ή τις νέες εταιρίες, κάθε αγορά μπορεί να φαίνεται εχθρική και δύσβατη. Σε αυτήν την περίπτωση, η ευελιξία και ο καινοτομικός χαρακτήρας μια μικρής επιχείρησης, είναι οι πλέον κατάλληλες στρατηγικές που είθισται ν ακολουθούν αν θέλουν να επιβιώσουν. Το επίπεδο του ανταγωνισμού στις ήπιες αγορές αυτές δεν είναι ιδιαίτερα υψηλό. Αντίθετα, οι εταιρίες που δρουν και αναπτύσσονται σε μία αγορά λιγότερο ανταγωνιστική, είναι δύσκολο να αποδεσμευτούν από τα τυποποιημένα συστήματα παραγωγής, να διεισδύσουν σε άλλες αγορές, εκμεταλλευόμενες νέες ευκαιρίες, νέες τεχνολογίες και να παράγουν καινοτομικά προϊόντα ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ Αυτό που προέχει στην ανάλυση των ανταγωνιστικών παραγόντων που διαμορφώνουν το προφίλ μίας αγοράς, είναι να σκεφθεί ο επιχειρηματίας σαν να είναι ο μελλοντικός καταναλωτής του προϊόντος το οποίο παράγει. Ποιες είναι εκείνες οι ειδοποιείς διαφορές στο προϊόν που καταστούν το συγκεκριμένο άξιο κατανάλωσης και όχι κάποιο άλλο, ανταγωνιστικό. Κάθε επιχείρηση έχει 45

46 ορισμένα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα έναντι των υπολοίπων, τα οποία πρέπει να αξιοποιήσει με τον καλύτερο δυνατό και πιο αποτελεσματικό τρόπο. Κάθε επιχειρηματίας πρέπει να προβαίνει σε έρευνα αγοράς, προκειμένου να μάθει τους ανταγωνιστές του και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν στην αγορά. Έτσι, ο επιχειρηματίας θα διαμορφώσει μία ακριβή εικόνα για τον κύκλο των ανταγωνιστών του, με προεξέχουσες στις παρακάτω πληροφορίες γι' αυτούς: Το μερίδιο αγοράς κάθε ανταγωνιστή Τον τρόπο με τον οποίο οι καταναλωτές αντιλαμβάνονται και αξιολογούν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες των ανταγωνιστών Οι οικονομικές δυνατότητες του ανταγωνισμού, που πιθανόν επηρεάζουν την ικανότητα του να δαπανά σε διαφήμιση και προγράμματα προβολής Η δυνατότητα κάθε ανταγωνιστή να παράγει νέες ιδέες για νέα προϊόντα και υπηρεσίες Σύμφωνα με τον Porter ("Competitive Strategy", 1980) υπάρχουν πέντε δυνάμεις οι οποίες δημιουργούν ουσιαστικά την ένταση του ανταγωνισμού σε κάθε αγορά. Η ανάλυση του Poter για τις δυνάμεις του ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων ενός κλάδου, είναι ιδιαίτερα παραστατική και αρκετά απλή σαν συλλογισμός. Η σύλληψη του ανταγωνιστικού αυτού μοντέλου από τον Poter, υποθέτει ότι οι δύο επιχειρήσεις ή δύο ομάδες επιχειρήσεων ενός κλάδου, δρουν ανταγωνιστικά με απώτερο σκοπό κάθε μία από τις δύο να κερδίσει ή να χάσει. Σήμερα βέβαια, τα πράγματα είναι πιο σύνθετα, αφού ένα πλήθος παραγόντων επιδρούν στις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των επιχειρήσεων και διαμορφώνουν το καθοριστικό προφίλ του ανταγωνισμού που διέπει τις σχέσεις τους. Στο παρακάτω διάγραμμα φαίνονται οι πέντε δυνάμεις του ανταγωνισμού του Poter 46

47 4.5. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Το κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο δρα η επιχείρηση, εκφράζει την κοινωνική δομή και οργάνωση, τις κοινωνικές τάξεις, τους κοινωνικούς διαστρωματισμούς, το πολίτευμα και τη σταθερότητα του πολιτικού συστήματος. Το θεσμικό περιβάλλον διαμορφώνει τις νομοθετικές δυνάμεις που επιδρούν στη δημιουργία και τη λειτουργία μιας επιχείρησης, καθώς και τα νομικά πλαίσια λειτουργίας της αγοράς. Σε κάθε κοινωνία υπάρχει ένα νομοθετικό πλαίσιο στήριξης της δημιουργίας επιχειρήσεων, το οποίο, εκτός των άλλων, θέτει περιορισμούς και διάφορες προϋποθέσεις για τη δράση τους. Η καταστρατήγηση της επισύρει συγκεκριμένες κυρώσεις που ξεκινούν από απλά πρόστιμα κα φθάνουν μέχρι τη φυλάκιση, σε περίπτωση που η επιχείρηση έχε διαπράξει σοβαρό οικονομικό έγκλημα. Η γνώση και η κατανόηση των νόμων που αφορούν στην ίδρυση και τη λειτουργία μιας επιχείρησης, είναι ιδιαίτερα σημαντικές προκειμένου να αποφευχθεί μία ποινική δίωξη που πολλές φορές την προκαλεί και η άγνοια του νομοθετικού πλαισίου για τις επιχειρήσεις. Παρακάτω παραθέτουμε ορισμένα από τα θέματα τα οποία καλύπτει το νομοθετικό πλαίσιο μιας χώρας σε σχέση με τη δημιουργία και την ανάπτυξη μιας επιχείρησης. Στις περισσότερες χώρες οι νόμοι καλύπτουν ορισμένα ή όλα από τα παρακάτω: Συνθήκες εργασίας Μισθοδότηση Ασφαλιστικά ζητήματα Υγειονομικά ζητήματα Διαφημιστικές δαπάνες Καθεστώς τιμών Εισαγωγές και Εξαγωγές Προστασία του καταναλωτή 47

48 Άδειες Φορολόγηση Κατοχύρωση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας Συμβόλαια Το περιβάλλον Οι κυβερνήσεις είναι σαφώς υποχρεωμένες να φροντίζουν για την προστασία του καταναλωτή και του εργαζομένου. Πολλές κυβερνήσεις, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, έχουν καταβάλλει σημαντικές προσπάθειες υποστήριξης της δημιουργίας νέων επιχειρήσεων. Η υποστήριξη περιλάμβανε εκπαιδευτικά προγράμματα, χορήγηση δανείων, διάφορες επιχορηγήσεις, συμβουλευτικές παροχές και τη διάθεση επαγγελματικής στέγης. Ωστόσο, δεν είναι ιδιαίτερα σαφές αν οι υποστηρικτικές αυτές δραστηριότητες υπήρξαν ιδιαίτερα επιτυχείς. Οι εκτιμήσεις από βρετανικές έρευνες έδειξαν ότι ένα ποσοστό της τάξεως του 7-10% των μικρών επιχειρήσεων επωφελήθηκαν από τις πρωτοβουλίες του Enterprice Culture και ότι η μαζική ανάπτυξη των μικρών επιχειρήσεων εξαρτάται περισσότερο από τη βιομηχανική αναδιάρθρωση και λιγότερο από την εφαρμογή των μέτρων του Enterprice Culture. Η ανάπτυξη των μικρών επιχειρήσεων και οι επιχειρηματικές στρατηγικές στα πλαίσια ενός επιχειρηματικού κύκλου έχουν παρακωλυθεί από καθυστερήσεις. Πρόσφατες κριτικές περιλαμβάνουν και ορισμένες δηλώσεις για το θεσμικό πλαίσιο της ανάπτυξης των μικρών επιχειρήσεων, όπως είναι για παράδειγμα και αυτή του Courran: "είναι δύσκολο να διαπιστώσει κανείς πώς ακριβώς η κρατική υποστήριξη των μικρών επιχειρήσεων θα μπορούσε να επιδράσει στην ανάπτυξη τους" (Courran 2000). Έχουν επίσης διατυπωθεί διάφορες ανησυχίες που καταλήγουν σε προβληματισμό για το "εάν και κατά πόσο δικαιώθηκε η βοήθεια και η υποστήριξη που δόθηκε στις μικρές επιχειρήσεις το έτος 2000" (Courran and Blackburn 2000, ρ.187). Ο προβληματισμός αυτός εγείρει ερωτήματα για το αν τελικά καθένας μπορεί να ξεκινήσει τη δική του, μικρή, επιχείρηση με μεγάλο χρονικό ορίζοντα βιωσιμότητας, ανεξάρτητα από τα προσόντα που διαθέτει, την παιδεία του, τους πόρους και την εμπειρία του. 48

49 Η εκπαίδευση που γίνεται στους νέους επιχειρηματίες από το Κράτος επικεντρώνεται περισσότερο στην ανάπτυξη ενός επιχειρηματικού σχεδιασμού (business plan), παρά στην καλλιέργεια των ενδεχόμενων επιχειρησιακών του προσόντων. Υπάρχει ένα σχετικά μικρό περιθώριο προσαρμογής στις επιταγές της τοπικής, περιφερειακής ή εθνικής πολιτισμικής διαφοροποίησης. Εκπορευόμενες από πρωτοβουλίες ισχυρών πολιτικών προσώπων όπως είναι η Margaret Thatcher στη Μεγάλη Βρετανία, πολλές κυβερνήσεις έχουν προωθήσει την ιδέα ενός πολιτισμικού επιχειρηματικού υποβάθρου, όπου η καινοτομική δράση και η οικονομική ανεξαρτησία διέπονται από ηθικές, κοινωνικές και οικονομικές αξίες. Αυτό το ρητορικό σχήμα της εξατομικευμένης ελεύθερης αγοράς, αποτελεί μιαν αιτία που δικαιολογεί το μεγάλο μέγεθος της κρατικής υποστήριξης στους επίδοξους νέους επιχειρηματίες. Παρόλα αυτά, πολλοί ιδιοκτήτες μικρών επιχειρήσεων, υποστηρίζουν ότι η επιχειρηματική κουλτούρα δε συνδέεται άμεσα με την καθημερινότητα τους (Courran and Blackburn, 1994). Ωστόσο, σε όρους αύξησης της κοινωνικής υποστήριξης της επιχειρηματικότητας και κατ' επέκταση ισχυροποίησης του κύρους της σε μία κοινωνία, η ενθάρρυνση από επιφανείς πολιτικούς φορείς, μπορεί να αποτελέσει έναν παράγοντα που θα βοηθήσει στη δημιουργία ενός πλούσιου περιβάλλοντος για επιχειρηματική ανάπτυξη ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΔΟΜΕΣ Οι οικονομικές, τεχνολογικές, πολιτικές και ανταγωνιστικές δομές μίας κοινωνίας στα πλαίσια της οποίας δρα μία επιχείρηση, κατέχουν ουσιώδη ρόλο στη διαμόρφωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος το οποίο, λίγο ή πολύ, υποστηρίζει την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας. Παρόλα αυτό, θα ήταν μεγάλο σφάλμα να υποθέσουμε ότι όλες οι περιοχές μίας χώρας είναι εξίσου πρόσφορες για τη δημιουργία ενός επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Τα μοντέλα χαρισματικών παραγόντων υποστηρίζουν ότι οι επιχειρήσεις τείνουν να αναπτύξουν ένα συγκεκριμένο τύπο παραγωγικής δραστηριότητας, ο οποίος εξαρτάται συν τοις άλλης και από συντελεστές της παραγωγής από τους 49

50 οποίους είναι ευνοημένη η περιοχή. Αυτοί οι παράγοντες (συντελεστές) περιλαμβάνουν ασφαλώς τους φυσικούς πόρους. Για παράδειγμα, το έδαφος και το κλίμα της Ελλάδας ευνοεί την παραγωγή του οίνου και του ελαιόλαδου. Σχετικοί συντελεστές περιλαμβάνουν και την προσφορά των χρηματοδοτικών πόρων, όπως σημείωσε ο Casson, καθώς και τις επιδεξιότητες της εργατικής δύναμης. Τα υποδείγματα της περιφερειακής ανάπτυξης διαμορφώνονται κάτω από τις ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής. Οι περιφέρειες που κατάφεραν να συγκεντρώσουν χρηματοδοτικούς πόρους και αναπτυξιακά προσόντα, για παράδειγμα, ως προς τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, έλκουν περισσότερες εταιρίες ηλεκτρονικών υπολογιστών και ως εκ τούτου δημιουργούν και περισσότερες επενδυτικές ευκαιρίες. Επομένως, υπάρχει μία τάση οι πλούσιες περιφέρειες να γίνονται πλουσιότερες και οι φτωχές φτωχότερες. Η οικονομική ανάπτυξη, και ως εκ τούτου και η επιχειρηματικότητα, Δε κατανέμονται ομαλά κατά μήκος μίας χώρας, ούτε ανάμεσα στις χώρες. Οι περιφερειακές δομές παίζουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο, κατά πρώτον εξαιτίας της περιφερειακής οικονομικής κληρονομιάς και κατά δεύτερο εξαιτίας των περιφερειακών πολιτισμών. Η νέα επιχειρηματικότητα τείνει να αναπτυχθεί σε περιοχές οι οποίες είναι κατά φύση "επιχειρηματικές" (Gray, 1998, ρ.45). Οι Minniti και Bygrave (1999, ρ.47) έχουν μελετήσει εκτενώς την επίδραση των "κοινωνικών συνηθειών" στην ενίσχυση της επιχειρηματικής ανάπτυξης σε περιφερειακό επίπεδο και σημειώνουν την τεράστια δυσκολία που ενέχει η μετατροπή μίας μη-επιχειρηματικής περιφερειακής δομής σε ένα αυτοδημιούργητο επιχειρησιακό περιβάλλον. Ούτε πρέπει να υποθέσουμε ότι όλες οι περιοχές που αναπτύσσουν επιχειρηματικότητα ταιριάζουν με το υπόδειγμα του McLelland των ατόμων που επιδιώκουν την επιτυχία, σε ένα σύστημα ελεύθερης αγοράς. Η Silicon Valley στην Καλιφόρνια, το Badden Wutemburg στην Γερμανία, η Rhone Alpes στην Γαλλία, η περιοχή των Βάσκων στην Ισπανία, και η τρίτη Ιταλία του Emilia Romagna όλες απεικονίζονται ως πολιτιστικές περιοχές που προάγουν 50

51 επιθυμητή ανάπτυξη. Λίγες από αυτές είναι βασισμένες στο υπόδειγμα μακροοικονομίας της συναλλαγματικής οικονομίας, και ούτε της αγοράς ως μηχανισμός για την κατανομή αγαθών. Ο Day (1998) μας υπενθυμίζει ότι η κληρονομιά της κλασικής εξιστόρησης του Weber (1930) της κουλτούρας του Protestant Work Ethic επηρέασε την αντίληψη μας για την άποψη ότι μια κουλτούρα θα δημιουργήσει μια "ικανή" (με την έννοια της Δαρβινικής εξέλιξης) κοινωνία για ανάπτυξη. Κάτι το οποίο τον οδηγεί στην αναφορά της ιδέας του Granoveter της "ενθετότητας" (Embeddedness) (1985), ότι η οικονομική πράξη είναι ένθετη στις κοινωνικές πράξεις. Η προσπάθεια να επιβάλλουμε μια μηένθετη, "ξένη" επιχειρηματική κουλτούρα θα αναπτύξει αντιπάθεια, στην καλύτερη περίπτωση. Εάν η πρόθεση είναι να υποθάλψουμε την ανάπτυξη της επιχείρησης, θα ήταν πιο λογικό να αναπτύξουμε συγκεκριμένες πρωτοβουλίες στην περιφέρεια που θα αντικατοπτρίζουν την τοπική κουλτούρα, παρά να υποθέσουμε ότι το υπόδειγμα Weber / McLelland / Schumpeter θα ταιριάζει σε όλες τις τοποθεσίες όπως συμβαίνει με την περίπτωση των Η.Π.Α ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Το πολιτιστικό περιβάλλον παίζει ένα ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην επίδραση που ασκεί επάνω στη δημιουργία του επιχειρηματικού πλαισίου λειτουργίας. Παράγοντες όπως το βιοτικό επίπεδο, το εκπαιδευτικό σύστημα, το θρησκευτικό αίσθημα, οι αξίες, τα ήθη και τα έθιμα, οι παραδόσεις κτλ., διαμορφώνουν και χαρακτηρίζουν τη συμπεριφορά των καταναλωτών και των παραγωγών. Μία ιδιαίτερα σπουδαία περιβαλλοντική μεταβλητή είναι ο βαθμός στον οποίο μία κοινωνία εκτιμά την επιχειρηματικότητα και την επιχειρηματική δράση. Όταν η επιχειρηματικότητα βρίσκεται υψηλά στην εκτίμηση μιας κοινωνίας, τότε μπορεί να γίνει και φορέας κοινωνικής προόδου. Όταν συμβαίνει το αντίθετο και οι επιχειρηματίες αντιμετωπίζονται με καχυποψία και πολλές φορές με απέχθεια και δισταγμό, τότε ακόμη και οι πιο φιλόδοξοι και ικανοί κοινωνικοί φορείς, 51

52 έρχονται σε δίλημμα για το αν θα πρέπει να ακολουθήσουν μία επιχειρηματική καριέρα. Είναι λοιπόν κρίσιμο να κατανοήσουμε το πολιτιστικό υπόδειγμα του επιχειρηματία σε μια συγκεκριμένη κοινωνία. 52

53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Η ΜΜΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 53

54 5.1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ιστορικά η παρουσία των Μ.Μ.Ε. στην Ελλάδα ήταν και είναι εντονότατη. Υιοθετώντας το όριο των 50 ατόμων, το οποίο έχει, καλώς ή κακώς, καθιερωθεί να χρησιμοποιείται στην Ελλάδα ως το "κατώφλι" μεταξύ Μ.Μ.Ε. και "μεγάλων" επιχειρήσεων, διαπιστώνουμε τα εξής: α) Στο σύνολο της μη αγροτικής ελληνικής οικονομίας, οι επιχειρήσεις που απασχολούν λιγότερα από 50 άτομα, αποτελούν το 99,5% του συνόλου των επιχειρήσεων. β) Οι διατομεακές διαφοροποιήσεις στο ποσοστό αυτό είναι περιορισμένες (το χαμηλότερο ποσοστό 96% σημειώνεται στον τομέα των ορυχείων). γ) Το ποσοστό συμμετοχής των Μ.Μ.Ε. στη συνολική απασχόληση ήταν 74% περίπου το 1988 (69% περίπου ήταν το 1978) με τάση περαιτέρω αύξησης. δ) Το ποσοστό αυτό παρουσιάζει διαφορές μεταξύ των τομέων. Γενικά είναι υψηλότερο στους τομείς υπηρεσιών (Εμπόριο, Ασφάλειες κ.ά.) και χαμηλότερο στη Μεταποίηση (64%) και τα Ορυχεία (38%). Εστιάζοντας την εξέταση στον τομέα της Μεταποίησης, διαπιστώνεται ότι η πρώτη επισήμανση για μεγάλη συμμετοχή στις επιχειρήσεις που απασχολούν μέχρι 50 άτομα είναι εν μέρει παραπλανητική. Και αυτό γιατί από τα ποσοστά που αναφέρθηκαν, το 66% της απασχόλησης και το 94% των καταστημάτων ανήκουν στην, από κάθε άποψη, "ιδιόμορφη" περίπτωση των "πολύ μικρών" επιχειρήσεων με απασχόληση μέχρι 9 το πολύ άτομα. Και από αυτές, το συντριπτικά μεγαλύτερο τμήμα τους αποτελείται από επιχειρήσεις 4 το πολύ ατόμων. Η διαπίστωση ότι ένα τόσο μεγάλο τμήμα των δυνητικών χρηστών μιας "εθνικής πολιτικής για τις Μ.Μ.Ε." αποτελείται από επιχειρήσεις που απασχολούν 4 το πολύ άτομα προσδίδει στο "πρόβλημα" διαμόρφωσης της κατάλληλης πολιτικής ιδιαίτερο περιεχόμενο. 54

55 Από την άποψη της γεωγραφικής τους κατανομής, το μερίδιο των Μ.Μ.Ε. στον αριθμό των επιχειρήσεων, σε καμία περιφέρεια δεν είναι χαμηλότερο του 99,3%. Στην απασχόληση, όπου το μέσο τους μερίδιο στο σύνολο της χώρας είναι 57,6%, τα περιφερειακά τους μερίδια κυμαίνονται από 46,3% (Στερεά Ελλάδα και Δυτική Μακεδονία) μέχρι 75,6% (Νησιά Αιγαίου).Τα μερίδια των Μ.Μ.Ε. στην απασχόληση είναι υψηλότερα στις ακραίες δυτικές, νότιες και ανατολικές περιφέρειες. Ακολουθούν οι βόρειες περιφέρειες -πλην της Ανατολικής Μακεδονίας- και η Πελοπόννησος, ενώ είναι σχετικά χαμηλότερα στον βασικό "κορμό" της ηπειρωτικής Ελλάδας (Δυτική Μακεδονία, εν μέρει Θεσσαλία και Στερεά Ελλάδα, με εξαίρεση μάλιστα την περιφέρεια της Πρωτεύουσας, όπου το μερίδιο εμφανίζεται αυξημένο). Επιστρέφοντας στον τομέα της μεταποίησης, εξετάζουμε την τυχόν διαφοροποίηση της έντασης της παρουσίας των Μ.Μ.Ε. στους διάφορους κλάδους. Όσον αφορά στον αριθμό των επιχειρήσεων, τα μερίδια είναι σε όλους σχεδόν τους κλάδους πολύ υψηλά (άνω του 90%). Οι μόνες εξαιρέσεις είναι οι κλάδοι καπνού και βασικής μεταλλουργίας, όπου, λόγω των σημαντικών «εμποδίων εισόδου στον κλάδο», η παρουσία των Μ.Μ.Ε. περιορίζεται σε αρκετά χαμηλότερα επίπεδα (58% και 73% στους κλάδους καπνού και μεταλλουργίας αντίστοιχα το 1998). Στην απασχόληση τα ποσοστά παρουσιάζουν μεγαλύτερες διαφοροποιήσεις μεταξύ των κλάδων, καθώς κυμαίνονται από 95,4% και 93,3% για την επιπλοποιεία και τα δέρματα έως 7,6% και 9,8% για τον κανό και την μεταλλουργεία. Όλοι οι άλλοι κλάδοι, ωστόσο, παρουσιάζουν ποσοστά που ξεπερνούν το 64% και εκτείνονται έως και πέρα από το 95%, με εξαίρεση τους κλάδους ποτών (43,3%), χαρτιού (35,4%), χημικών (29,2%), πετρελαιοειδών (24,4%). 55

56 5.2. ΣΧΕΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ - ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ Μ.Μ.Ε. Η μεγάλη διαφορά που παρατηρείται στα μερίδια των μεταποιητικών Μ.Μ.Ε. στην προστιθέμενη αξία και στην απασχόληση είναι ενδεικτική της σχετικά χαμηλότερης παραγωγικότητας, που παρατηρείται στις επιχειρήσεις αυτές. Με τη σειρά της, η χαμηλή παραγωγικότητα αποτελεί το τελικό αποτέλεσμα μιας ολόκληρης σειράς τεχνικών και οργανωτικών αδυναμιών που χαρακτηρίζουν κυρίως τις Μ.Μ.Ε. Προκειμένου να τεκμηριωθεί η διαφορική παραγωγικότητα ανάλογα με μέγεθος, υπολογίστηκαν, για το 1988 και το 1991, τρεις εναλλακτικοί δείκτες παραγωγικότητας: α) Ακαθάριστη αξία παραγωγής ανά απασχολούμενο. β) Πωλήσεις ανά απασχολούμενο. γ) Προστιθέμενη αξία ανά απασχολούμενο. Είναι επίσης ενδιαφέρον να επισημανθεί η μειονεκτική θέση των επιχειρήσεων αντανακλάται και στους εργαζόμενους σ αυτές, αφού και η μέση αμοιβή εργασίας είναι και αυτή χαμηλότερη στις Μ.Μ.Ε. Από την άποψη της δυναμικής στην ανάπτυξη των μεταποιητικών μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, αξίζει να σημειωθεί ότι η κλαδική τους κατανομή τις συγκεντρώνει σε κλάδους με επιδόσεις οι οποίες, από πολλές απόψεις υστερούν! Ειδικότερα, οι Μ.Μ.Ε. εμφανίζονται να συμμετέχουν με ποσοστά απασχόλησης και προστιθέμενης αξίας σε κλάδους οι οποίοι. παρουσιάζουν σχετικά "πτωχές" επιδόσεις. Αντίθετα, στους κλάδους χαρακτηρίζονται ως "προωθούμενοι" στην ελληνική μεταποίηση, η συμμετοχή των Μ.Μ.Ε. είναι χαμηλότερη. 56

57 Ενδεικτικά αναφέρονται οι εξής περιπτώσεις: Στον κλάδο επίπλων σημειώνεται η υψηλότερη συμμετοχή Μ.Μ.Ε., ενώ ο κλάδος κατατάσσεται 18ος (μεταξύ 20) από άποψη επιδόσεων. Ο κλάδος δέρματος-γούνας, με τη 2η υψηλότερη συμμετοχή Μ.Μ.Ε., κατατάσσεται 12ος στις επιδόσεις. Ο 6ος από άποψη συμμετοχής Μ.Μ.Ε. στην απασχόληση (5ος στην προστιθέμενη αξία) κλάδος της ένδυσης και υπόδησης, κατατάσσεται μόνο 17ος στις επιδόσεις. Ο 7ος από άποψη συμμετοχής Μ.Μ.Ε. στην απασχόληση (8ος στην προστιθέμενη αξία) κλάδος των προϊόντων από μέταλλο εμφανίζεται ως ο "ουραγός" (20%) στην κατάταξη με βάση τις επιδόσεις. Αντίθετα, τους κλάδους βασική μεταλλουργία, διύλιση πετρελαίου και προϊόντα καπνού, οι οποίοι καταλαμβάνουν τις τρεις τελευταίες θέσεις στην κατάταξη, με την ανάλογη συμμετοχή των Μ,Μ.Ε. στην απασχόληση και την προστιθέμενη αξία, οι επιδόσεις τους κατατάσσουν στην 1η, την 3η και την 5η θέση αντίστοιχα! Ανακεφαλαιώνοντας τις παρατηρήσεις μας σχετικά με την έκταση και ένταση παρουσίας των Μ.Μ.Ε. στην ελληνική οικονομία, καταλήγουμε στα εξής: α) Η μικρομεσαία επιχείρηση στην Ελλάδα αποτελεί, από κάθε άποψη, την τυπική επιχείρηση για την ελληνική οικονομία. β) Μεταξύ αυτών ιδιαίτερα έντονη είναι η συμμετοχή των "πολύ μικρών" επιχειρήσεων που απασχολούν μέχρι το πολύ 10 άτομα. Οι υπάρχουσες και ευρύτατα χρησιμοποιούμενες στατιστικές αδικούν τις μικρές αυτές επιχειρήσεις, αφού συχνά τις αγνοούν και εξειδικεύουν την παρατήρηση στις μονάδες άνω των 10 ατόμων. γ) Οι Μ.Μ.Ε. κυριαρχούν και προσδιορίζουν την οικονομική "ζωή" κάθε τομέα, κάθε κλάδου και κάθε γεωγραφικής περιφέρειας. 57

58 δ) Η έντονη παρουσία των Μ.Μ.Ε. στον μεταποιητικό τομέα της ελληνικής οικονομίας συνδυάζεται με έντονα σημάδια χαμηλής παραγωγικότητας/ανταγωνιστικότητας. Επιπλέον, ανησυχητική είναι και η διαπίστωση ότι σε περιορισμένο μόνο βαθμό οι επιχειρήσεις αυτές συμμετέχουν σε δραστηριότητες οι οποίες χαρακτηρίζονται ως "προωθούμενες". Αντίθετα, σε μεγάλο βαθμό εμφανίζονται "εγκλωβισμένες" σε κλάδους με χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, χαμηλή κερδοφορία, αυξημένη διείσδυση εισαγωγών κ.τ.λ.. Η αναγνώριση της διαχρονικά σταθερής, αν όχι και επεκτεινόμενης, παρουσίας τους, της γενικευμένης κυριαρχίας τους στα ποσοτικά μεγέθη όσον αφορά στο αντικείμενο και της γεωγραφικά εκτεταμένης συμμετοχής τους στην οικονομική ζωή των περιφερειών, αλλά και η διαπίστωση ότι η κλαδική διασπορά τους δεν προοιωνίζει ευνοϊκές αναπτυξιακές προοπτικές καθιστούν την πολιτική για τις ελληνικές Μ.Μ.Ε. και τους φορείς που εμπλέκονται στην υλοποίηση τους ιδιαίτερα σημαντικό θέμα. Οι αδυναμίες των Μ.Μ.Ε. είναι δυνατό να εντοπιστούν σε όλη τη "διαδρομή" ενός τυπικού "κύκλου ζωής" μιας επιχείρησης. Από την εμφάνιση της επιχειρηματικής ιδέας και την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, τη δημιουργία της επιχείρησης και την οργάνωση της, την επέκταση της μέσω επενδύσεων και, τέλος, στις περιπτώσεις επιχειρηματικής αποτυχίας, τη διακοπή λειτουργίας της. Σύμφωνα πάντως με διάφορες έρευνες και μελέτες, αλλά και από τη γενική αντίληψη που υπάρχει για τους τρόπους οργάνωσης και λειτουργίας των Μ.Μ.Ε., οι κυριότερες αδυναμίες των Μ.Μ.Ε. έγκειται στα εξής: 1. Ελλείψεις στην προετοιμασία της ίδρυσης τους. Στους περισσότερους κλάδους της μεταποίησης και των υπηρεσιών, τα "εμπόδια εισόδου" είναι σχετικά χαμηλά. Αυτό ενθαρρύνει στην ανάληψη επιχειρηματικής δράσης, για την οποία όμως οι νέοι επιχειρηματίες δεν είναι πάντα επαρκώς προετοιμασμένοι. Το θέμα αυτό εξετάζεται και στο πλαίσιο της εμπειρικής μας έρευνας. 58

59 Έχει παρατηρηθεί ότι υπάρχει αυξημένη τάση για ίδρυση νέων επιχειρήσεων στους τομείς των προσωπικών υπηρεσιών (π.χ. κομμωτήρια), του λιανικού εμπορίου, των επισκευών αυτοκινήτων και των εστιατορίων, τομέων, δηλαδή, όπου απαιτείται βέβαια κάποια τεχνική εμπειρία, αλλά ταυτόχρονα είναι εύκολο να θεωρηθεί ότι η εμπειρία αυτή είναι η μοναδική προϋπόθεση επιτυχίας. Σημειώνεται στο σημείο αυτό ότι δεν έχουν αναπτυχθεί στην Ελλάδα, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, προγράμματα "καλλιέργειας της επιχειρηματικότητας" και "προετοιμασίας νέων επιχειρηματιών". Η "θνησιμότητα" των Μ.Μ.Ε. είναι αυξημένη, συνήθως μέσα στα 2 πρώτα χρόνια λειτουργίας, και είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως από διάφορες έρευνες έχει προκύψει, οι κυριότεροι λόγοι αποτυχίας (ανεπάρκεια κερδών, έντονος ανταγωνισμός, προβλήματα εξασφάλισης χρηματοδότησης), είναι ακριβώς αυτοί που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί, αν είχε προηγηθεί κατάλληλη προετοιμασία. 2. Προβλήματα εξασφάλισης συντελεστών παραγωγής. Είτε πρόκειται για κεφάλαια πάγιων επενδύσεων είτε για κεφάλαια κίνησης είτε για εξειδικευμένο εργατικό - τεχνικό - διοικητικό προσωπικό είτε, τέλος, για τεχνολογία παραγωγής, οι Μ.Μ.Ε. βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, έναντι των μεγαλύτερων ανταγωνιστών τους. Σε κάποιο βαθμό τα προβλήματα οφείλονται σε εξωτερικούς παράγοντες (π.χ. ελλείψεις στο πεδίο χρηματοδοτικών "εργαλείων" ή ανεπάρκεια στην τεχνική εκπαίδευση). Σε μεγάλο όμως βαθμό είναι και αποτέλεσμα εσωτερικών αδυναμιών, όπως ανεπάρκεια στην εκπαίδευση των ίδιων των επιχειρηματιών και της οργάνωσης των επιχειρήσεων τους (π.χ. απουσία business plans, άγνοια βασικών αρχών διαχείρισης διαθεσίμων και ελέγχου αποθεμάτων, αδυναμία αναγνώρισης των αναγκών τους σε ειδικότητες τεχνικού και διοικητικού προσωπικού κ.λ.π.). 3. Προβλήματα διάθεσης του προϊόντος. Οι Μ.Μ.Ε. προσανατολίζονται κυρίως στην εθνική αγορά, συνήθως μάλιστα μόνο στις τοπικές τους αγορές. Παρατηρείται ότι δεν γνωρίζουν επαρκώς ούτε καν τις αγορές των άλλων περιφερειών της Ελλάδας και, πολύ περισσότερο, υπολείπονται κατά πολύ σε 59

60 εξωστρέφεια των πιο μεγάλων επιχειρήσεων (λόγος εξαγωγών / συνολικών πωλήσεων). 4. Χαρακτηριστικές είναι επίσης οι αδυναμίες των Μ.Μ.Ε. που προκαλούνται και διαιωνίζονται λόγω και της περιορισμένης τους συμμετοχής σε εθνικά, κοινοτικά ή συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα (τεχνολογικά, εκπαιδευτικά). Η απουσία τους από τέτοια προγράμματα αποδίδεται σε έλλειψη ενημέρωσης, αδυναμία αξιολόγησης του οφέλους από τη συμμετοχή, τεχνική αδυναμία να ανταποκριθούν στις προϋποθέσεις συμμετοχής (τεκμηρίωση, διαχείριση, εξασφάλιση ίδιας συμμετοχής). Διάγραμμα 2 Οι ΜΜΕ στην Ελλάδα 60

61 Διάγραμμα 4 61