ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΤΗΛΕΜΑΧΕΙΑ. Ραψωδία α. Περίληψη της α ραψωδίας

Transcript

1 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΤΗΛΕΜΑΧΕΙΑ Στο πρώτο μέρος της Οδύσσειας ο Τηλέμαχος, ενθαρρυμένος από τη θεά Αθηνά, αναλαμβάνει πρωτοβουλίες τόσο για να προστατέψει την πατρική του περιουσία όσο και να αναζητήσει τον αγνοούμενο πατέρα του. Ραψωδία α Θεῶν ἀγορά. Ἀθηνᾶς παραίνεσις πρός Τηλέμαχον. Μνηστήρων εὐωχία. Συνέλευση των θεών. Συμβουλές της Αθηνάς προς τον Τηλέμαχο. Το φαγοπότι των μνηστήρων. Περίληψη της α ραψωδίας Κοντεύουν δέκα χρόνια από τότε που έπεσε η Τροία. Όλοι όσοι δεν σκοτώθηκαν εκεί γύρισαν στα σπίτια τους, με εξαίρεση τον Οδυσσέα που κανείς δεν ξέρει πού βρίσκεται. Μόνο οι θεοί. Ο Ποσειδώνας τον κατατρέχει και δεν μπορεί να γυρίσει στη γυναίκα του, στο σπίτι του, στην Ιθάκη, αλλά βρίσκεται αποκλεισμένος σ ένα απόμακρο νησί, στη μέση του πελάγους και κλαίει και νοσταλγεί τον τόπο του και τους δικούς του. Ο Οδυσσέας λείπει είκοσι χρόνια μακριά από το σπίτι του και οι θεοί πιστεύουν ότι είναι πάρα πολλά. Συγκεντρώνονται στον Όλυμπο. Ο μόνος που λείπει είναι ο Ποσειδώνας. Η Αθηνά προτείνει ο Ερμής να πάει στην Ωγυγία, να δώσει εντολή στην Καλυψώ που τον κρατάει, γιατί τον θέλει για άντρα της, ότι ο Οδυσσέας πρέπει να επιστρέψει στην πατρίδα του. Η ίδια η Αθηνά θα πάει στην Ιθάκη, για να ξεσηκώσει το γιο του Οδυσσέα, τον Τηλέμαχο, να αναζητήσει τον πατέρα του. Η Αθηνά κατεβαίνει στην Ιθάκη όχι σαν θεά, αλλά παίρνοντας τη μορφή του Μέντη, ενός παλιού φίλου του Οδυσσέα. Στο παλάτι του Οδυσσέα έχουν εγκατασταθεί αρχοντόπουλα της Ιθάκης και των γύρω νησιών και γλεντοκοπάνε και κατασπαταλούν την περιουσία του Οδυσσέα. Αυτοί είναι οι μνηστήρες της γυναίκας του, της Πηνελόπης. Η θεά δίνει θάρρος στον Τηλέμαχο και χωρίς να του πει ξεκάθαρα αν ο πατέρας του είναι ζωντανός ή νεκρός, τον συμβουλεύει να καλέσει σε συνέλευση το λαό της Ιθάκης και να καταγγείλει την άνομη συμπεριφορά των μνηστήρων. Στη συνέχεια τον παροτρύνει να ζητήσει ένα καράβι για να ταξιδέψει στη Σπάρτη και στην Πύλο, και να ρωτήσει τους εκεί βασιλιάδες αν ξέρουν κάτι για τον πατέρα του. Μετά τη συνάντηση και το διάλογο του Τηλέμαχου με την Αθηνά, ο νεαρός γιος του Οδυσσέα φαίνεται να αλλάζει. Για πρώτη φορά μιλά με αυστηρότητα στη μητέρα του, όταν εκείνη κατεβαίνει από τα δώματά της, για να ζητήσει από τον αοιδό Φήμιο να μην τραγουδά για το γυρισμό των Αχαιών από την Τροία. Δηλώνει ότι αυτός είναι τώρα ο κύριος του σπιτιού και η μητέρα αποσύρεται. Με τον ίδιο τρόπο μιλάει και στους μνηστήρες. Τους ανακοινώνει την απόφασή του να καλέσει συνέλευση την επόμενη μέρα και τους ζητάει γεμάτος οργή να εγκαταλείψουν το παλάτι. Οι μνηστήρες αρχικά τα χάνουν, όμως στη συνέχεια τον κοροϊδεύουν και ανήσυχοι του ζητούν εξηγήσεις για την παρουσία του ξένου, που εξαφανίστηκε μετά τη συνομιλία με τον Τηλέμαχο. Ο Τηλέμαχος πέφτει να κοιμηθεί όμως δεν το κατορθώνει καθώς στριφογυρίζουν συνέχεια στο μυαλό του όσα τον συμβούλεψε η Αθηνά. 22

2 Ραψωδία α Ενότητα 1η Στίχοι 1-25 Τα σημαντικότερα σημεία της ενότητας για μια γρήγορη ματιά Θεματικοί άξονες - Το κυρίως προοίμιο - Το προοίμιο της Μούσας Δομή Περίληψη 1η ενότητα (στ. 1-13): Το κυρίως προοίμιο. Παρουσίαση του Οδυσσέα. 2η ενότητα (στ ): Το δεύτερο προοίμιο. Η αρχή της ιστορίας του ήρωα. Ο ποιητής κάνει επίκληση στη Μούσα να του δώσει έμπνευση για να αφηγηθεί την επιστροφή του Οδυσσέα από την Τροία στην Ιθάκη. Σχέση θεών και ανθρώπων: Πρόκειται για σχέση αμοιβαίας ανταπόδοσης και προσφοράς. Όταν οι θνητοί προσφέρουν θυσίες στους θεούς, αυτοί τους ανταμείβουν Ιδεολογικά στοιχεία με την εύνοιά τους και το αντίστροφο. Δίκαιο: Τόσο οι θεοί όσο και οι θνητοί υπόκεινται σε ένα ευρύτερο νόμο δικαίου που τιμωρεί τους απερίσκεπτους και επιβραβεύει τους συνετούς. Πατρίδα Οικογένεια: αποτελούν ιδανικά της εποχής. Η επιθυμία του Οδυσσέα να επιστρέψει στην Ιθάκη και στην οικογένειά του αποτελούν τον πυρήνα του έπους. Τεχνική του Ομήρου Ο Όμηρος δεν ξεκινάει την αφήγηση της επιστροφής του Οδυσσέα στην Ιθάκη από την Τροία ευθύγραμμα, αλλά ξεκινάει από τη μέση της ιστορίας και συνοψίζει όσα προηγήθηκαν ενώ κάνει νύξη και για όσα ακολουθούν. 23

3 Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Ανάλυση του περιεχομένου Σύνδεση με τα προηγούμενα Ο Οδυσσέας μετά το δεκάχρονο πόλεμο στην Τροία περιπλανήθηκε στις θάλασσες προσπαθώντας να φτάσει στην πατρίδα του. Αρχικά είχε μαζί του και τους συντρόφους του όμως έμεινε ολομόναχος, όταν εκείνοι χάθηκαν τιμωρημένοι για την ασέβειά τους που έφαγαν τα βόδια του Ήλιου. Έτσι, έφτασε στο νησί της νεράιδας Καλυψώς που τον κρατά κοντά της όμως χωρίς τη θέλησή του, γιατί θέλει να τον κάνει άνδρα της. Περιληπτική απόδοση του περιεχομένου Ο ποιητής ζητά από τη Μούσα να του δώσει έμπνευση, για να αφηγηθεί τις περιπέτειες του Οδυσσέα σε τόπους μακρινούς κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της επιστροφής του στην πατρίδα μετά την άλωση της Τροίας. Ο Οδυσσέας στο ταξίδι αυτό γνώρισε πολλούς τόπους και πολλούς ανθρώπους, όμως έχασε τους συντρόφους του, γιατί διέπραξαν ασέβεια προς το θεό Ήλιο, όταν έφαγαν τα ιερά του βόδια. Ο ποιητής ζητά από τη Μούσα να ξεκινήσει τη διήγηση από όποιο σημείο θέλει. Μετά την καταστροφή της Τροίας οι Έλληνες που γλίτωσαν το θάνατο πήραν το δρόμο του γυρισμού. Άλλοι χάθηκαν στη θάλασσα από τρικυμία, άλλοι επέστρεψαν σώοι στις πατρίδες τους. Μόνο ο Οδυσσέας εξακολουθεί να βρίσκεται μακριά από την Ιθάκη. Η νεράιδα Καλυψώ τον κρατάει χωρίς τη θέλησή του στο νησί της. Εκείνος επιθυμεί να γυρίσει στην οικογένειά του και στην πατρίδα του. Αν και έφτασε η ώρα που όρισαν οι θεοί για να γυρίσει ο Οδυσσέας στην Ιθάκη, τα βάσανά του συνεχίζονται γιατί ο Ποσειδώνας είναι θυμωμένος μαζί του, επειδή ο Οδυσσέας τύφλωσε το γιο του, τον Κύκλωπα Πολύφημο. Για αυτό το λόγο ο θεός εμποδίζει την επιστροφή του ήρωα στην Ιθάκη. Οι άλλοι θεοί όμως τον συμπονούν και θέλουν να τον βοηθήσουν. 24

4 Νοηματική απόδοση του περιεχομένου με τη μορφή ερωταπαντήσεων 1) Τι είναι το Προοίμιο; Το προοίμιο είναι η εισαγωγή, ο πρόλογος του έπους και η δομή του είναι η εξής: Α. επίκληση: ο ποιητής ζητάει από τη Μούσα να του δώσει έμπνευση για το δύσκολο έργο της σύνθεσης του ποιήματός του Β. διήγηση: παρουσιάζεται με συντομία η υπόθεση του έργου Γ. παράκληση: ο ποιητής ζητάει από τη Μούσα να του ορίσει το χρονικό σημείο από το οποίο θα ξεκινήσει την αφήγηση 2) Τα παραπάνω δομικά στοιχεία του προοιμίου υπάρχουν στην Οδύσσεια; Ναι, στους στίχους Ας τα δούμε στη συνέχεια αναλυτικά: Α. η επίκληση: τον άντρα, Μούσα, τον πολύτροπο να μου ανιστορήσεις (στ. 1): ο Όμηρος ζητάει από τη Μούσα να του δώσει τη θεϊκή έμπνευση για το δύσκολο έργο της σύνθεσης του ποιήματός του Β. η διήγηση: που βρέθηκε του γυρισμού τη μέρα (στ. 1-11): παρουσιάζεται με συντομία η υπόθεση του έργου: ο ήρωας μετά την άλωση της Τροίας αγωνίζεται να επιστρέψει στην πατρίδα του, επιθυμούσε να σώσει και τους συντρόφους του, όμως επειδή αυτοί έφαγαν τα βόδια του ήλιου χάθηκαν και έτσι απέμεινε να περιπλανιέται μόνος του Γ. η παράκληση: Απ όπου θες, θεά, ξεκίνα την αυτή την ιστορία, κόρη του Δία, και πες την και σε μας (στ ): ο ποιητής ζητάει από τη Μούσα να ξεκινήσει την αφήγηση από όποιο σημείο αυτή επιθυμεί. Γνωρίζουμε ότι ο Όμηρος ξεκινάει την ιστορία από τη μέση και στη συνέχεια γυρίζει στην αρχή για να αφηγηθεί όσα γεγονότα παρέλειψε. 3) Ποιες πληροφορίες μας δίνει το προοίμιο; Στους πρώτους 13 στίχους μάθαμε τα εξής: -- ο ποιητής θα πει όσα θα του υπαγορεύσει η Μούσα της επικής ποίησης, η Καλλιόπη -- ο κεντρικός ήρωας (του οποίου δεν δίνεται ακόμη το όνομα, όμως εμείς γνωρίζουμε ότι πρόκειται για τον Οδυσσέα) είναι πολύτροπος, δηλαδή πολυμήχανος, εύστροφος, τετραπέρατος, πονηρός, επινοητικός. Για να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες που παρουσιάζονται μπροστά του επινοεί διάφορους τρόπους -- η Τροία τελικά μετά από δεκάχρονη πολιορκία αλώθηκε από τους Αχαιούς (τους Έλληνες) και είναι πόλη ιερή, γιατί την προστατεύει ο Απόλλωνας 25

5 -- ο ήρωας πήρε μέρος στην άλωση της Τροίας (σου θυμίζουμε ότι ο Οδυσσέας επινόησε το Δούρειο ίππο) -- ο Οδυσσέας έκανε πολλά ταξίδια και γνώρισε πολλούς ανθρώπους, τον τρόπο της σκέψης τους κτλ. -- στο ταξίδι της επιστροφής από την Τροία στην πατρίδα του, την Ιθάκη, ο ήρωας αντιμετώπισε πολλούς κινδύνους και έζησε πολλές περιπέτειες, έχασε τους συντρόφους του και απέμεινε μονάχος. Όλα αυτά τα γεγονότα σημάδεψαν τη ζωή του -- οι σύντροφοί του χάθηκαν σε διάφορες περιπέτειες: άλλοι χάθηκαν στη χώρα των Κικόνων, άλλοι στους Κύκλωπες, άλλοι στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, πάρα πολλοί στους Λαιστρυγόνες και οι τελευταίοι στο νησί του Ήλιου, τη Θρινακία, επειδή έφαγαν τα ιερά βόδια του Ήλιου. Οι θεοί τούς τιμώρησαν, επειδή φέρθηκαν ανόητα και επιπόλαια και ο Οδυσσέας δεν μπόρεσε να τους σώσει τελικά. 4) Γνωρίζεις τι είναι το προοίμιο του ποιητή και τι το προοίμιο της Μούσας; Προοίμιο του ποιητή είναι οι πρώτοι 13 στίχοι της Οδύσσειας, το παραδοσιακό δηλαδή προοίμιο στο έπος. Στην Οδύσσεια όμως έχουμε και ένα δεύτερο προοίμιο, το λεγόμενο προοίμιο της Μούσας, που είναι οι στίχοι Η Μούσα με το στόμα του ποιητή ορίζει το χρονικό σημείο από το οποίο θα ξεκινήσει η αφήγηση της ιστορίας. 5) Ποιες πληροφορίες μάς δίνει το προοίμιο της Μούσας; -- Πολλοί αρχηγοί των Αχαιών (ο ποιητής αποκαλεί τους Έλληνες Αχαιούς, Δαναούς και Αργείους) επέστρεψαν σώοι στις πατρίδες τους (π.χ. ο Μενέλαος, ο Αγαμέμνονας, ο Νέστορας κ. ά.) -- η Νεράιδα- Καλυψώ, η κόρη του Άτλαντα, εμποδίζει την επιστροφή του Οδυσσέα, γιατί τον θέλει για δικό της άντρα, και τον κρατάει στο νησί της, την Ωγυγία στη μέση του Ωκεανού -- ο Οδυσσέας βρέθηκε στην Ωγυγία μετά από περιπλάνηση δύο ετών και μένει εκεί χωρίς τη θέλησή του, γιατί αυτό που πραγματικά θέλει ο ίδιος είναι να επιστρέψει στην πατρίδα του και στην αγαπημένη του γυναίκα -- ο ήρωας τελικά θα επιστρέψει στο σπίτι του, όμως εκεί θα τον περιμένουν καινούριοι αγώνες -- όλοι οι θεοί συμπαθούν τον Οδυσσέα εκτός από τον Ποσειδώνα που τον μισεί και τον κυνηγάει, γιατί τύφλωσε το γιο του, τον Κύκλωπα Πολύφημο. Ο Ποσειδώνας μπορεί να κατατρέχει τον Οδυσσέα μόνο στη θάλασσα, δηλαδή σε χώρο που αποτελεί δικαιοδοσία του. Όταν ο ήρωας θα φτάσει στην Ιθάκη, δε θα μπορεί να του κάνει κανένα κακό -- τελικά αποκαλύπτεται το όνομα του ήρωα, είναι ο Οδυσσέας, ο βασιλιάς της Ιθάκης, που χαρακτηρίζεται συνάμα θεϊκός, γιατί είχε εξαιρετικές ικανότητες να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες και τα εμπόδια που παρουσιάζονται στο δρόμο του. 26

6 6) Ποια Μούσα επικαλείται ο ποιητής και τι της ζητάει; Ο Όμηρος επικαλείται τη Μούσα Καλλιόπη, την προστάτιδα της επικής ποίησης. Σου θυμίζουμε ότι οι Μούσες ήταν εννιά. Ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης και κατοικούσαν στον Όλυμπο, γι αυτό και τις αποκαλούσαν και Πιερίδες. Κάποια άλλη παράδοση λέει ότι κατοικούσαν στον Ελικώνα. Κάθε Μούσα ήταν προστάτιδα μιας τέχνης ή επιστήμης: Η Καλλιόπη της επικής ποίησης Η Κλειώ της ιστορίας Η Μελπομένη της τραγωδίας Η Ευτέρπη της μουσικής Η Ερατώ της λυρικής ποίησης Η Τερψιχόρη του χορού Η Ουρανία της αστρονομίας Η Θάλεια της κωμωδίας Η Πολύμνια της θρησκευτικής ποίησης Ο Όμηρος ζητάει από τη Μούσα Καλλιόπη να του δώσει δύναμη και έμπνευση και να τον καθοδηγήσει. Παρόλο που έχει εμπιστοσύνη στις ικανότητές του, ωστόσο πιστεύει ότι η ανθρώπινη γνώση είναι περιορισμένη και χρειάζεται τη συμπαράσταση κάποιου θεού. Οι Μούσες έχουν θεϊκή γνώση, γνωρίζουν τα πάντα και όσα συμβαίνουν στον κόσμο των ανθρώπων και στον κόσμο των θεών. Ο ποιητής ζητάει να του μεταλαμπαδεύσει όλα τα ορατά και τα αόρατα, όσα έγιναν στο παρελθόν και στο παρόν, ώστε το έργο του να είναι θεόπνευστο και κανένας να μην μπορεί να αμφισβητήσει τα λεγόμενά του. 7) Ποια είναι η στάση της Μούσας στην επίκληση του ποιητή; Η Μούσα ανταποκρίνεται στην επίκληση του ποιητή και ορίζει το χρονικό σημείο της αφήγησης, παρουσιάζει σε γενικές γραμμές την υπόθεση της Οδύσσειας, αποκαλύπτει ότι ο ήρωας βρίσκεται στο νησί της Καλυψώς, αν και ο ίδιος επιθυμεί να γυρίσει στην πατρίδα και τη γυναίκα του, προλέγει την επιστροφή του στην πατρίδα και τους νέους αγώνες που τον περιμένουν εκεί, αποκαλύπτει την απόφαση των θεών να τον βοηθήσουν αλλά και την αντιπάθεια του Ποσειδώνα που του φέρνει εμπόδια. 8) Ποιο είναι το θέμα της Οδύσσειας; Το κεντρικό θέμα της Οδύσσειας είναι η επιστροφή, ο νόστος, του Οδυσσέα στην πατρίδα του την Ιθάκη, μετά τη δεκάχρονη περιπλάνησή του στη θάλασσα. Όμως τα βάσανά του δεν τελειώνουν εκεί αλλά οι αγώνες συνεχίζονται καθώς πρέπει να αντιμετωπίσει τους μνηστήρες της γυναίκας του. 27

7 9) Ποιο είναι το χρονικό πλαίσιο της Οδύσσειας; Έχουν περάσει σχεδόν δέκα χρόνια από την άλωση της Τροίας και είκοσι από τότε που ο Οδυσσέας έφυγε από την πατρίδα του, για να πάρει μέρος στον τρωικό πόλεμο και δεν έχει επιστρέψει ακόμη. Όταν αναχώρησε από την Τροία για δυο χρόνια περιπλανήθηκε αντιμετωπίζοντας ανθρώπους και θεούς, ώσπου έμεινε μόνος του όταν έχασε και τους τελευταίους του συντρόφους στη Θρινακία. Αφού πάλεψε για εννιά μερόνυχτα στο πέλαγος έφτασε στο νησί της Καλυψώς. Εκεί η νεράιδα τον κράτησε κοντά της για οχτώ χρόνια και στο σημείο αυτό ξεκινάει η Οδύσσεια. 10) Ποια είναι η τεχνική της αφήγησης στην Οδύσσεια; Ο Όμηρος δεν ξεκινάει την αφήγηση από το τέλος του τρωικού πολέμου και την αναχώρηση του Οδυσσέα και των συντρόφων του για την Ιθάκη. Ξεκινάει από τη μέση της ιστορίας, από τότε που Οδυσσέας βρισκόταν στο νησί της Καλυψώς. Αυτή η τεχνική κατά την οποία ο χρόνος της αφήγησης δε συμπίπτει με το χρόνο των γεγονότων λέγεται in media res, δηλαδή στη μέση των πραγμάτων. Με το να ξεκινάει από το πιο κρίσιμο στοιχείο της υπόθεσης δημιουργεί ένταση και προκαλεί το ενδιαφέρον των αναγνωστών ακροατών. Ο ποιητής δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες αναφέρεται σε όσα προηγήθηκαν αλλά και κάνει νύξεις για όσα θα ακολουθήσουν (π.χ. στ οι αγώνες που περιμένουν τον Οδυσσέα στην Ιθάκη). Σου επισημαίνουμε ότι οι ακρατές του έπους γνώριζαν από πριν την υπόθεση του έργου και δεν κουράζονταν να ακούνε γνωστές ιστορίες αλλά απολάμβαναν να τις ακούνε μέσα από την ποιητική τέχνη. 11) Ποια είναι τα στοιχεία που μαθαίνουμε για τον Οδυσσέα από τους πρώτους 25 στίχους; Για τον Οδυσσέα μαθαίνουμε ότι ήταν άντρας πολύτροπος (στ. 1), που εφευρίσκει τρόπους για να ξεπερνάει τα εμπόδια. Η αρχική σημασία της λέξης ήταν πολυταξιδεμένος και φυσικό είναι κάποιος που ταξιδεύει να αντιμετωπίζει πολλούς κινδύνους και να βρίσκει τρόπους να τους ξεπεράσει. Ακόμη μαθαίνουμε ότι πάτησε το κάστρο της Τροίας (στ. 2-3), καθώς ο Οδυσσέας ήταν και γενναίος πολεμιστής αλλά και χάρη στην εφευρετικότητά του επινόησε το τέχνασμα του Δούρειου Ίππου με το οποίο οι Αχαιοί κατόρθωσαν να αλώσουν την Τροία. Ακόμη μαθαίνουμε ότι βρέθηκε ως τα πέρατα του κόσμου, γνώρισε πολιτείες πολλές, έμαθε πολλών ανθρώπων τις βουλές, έζησε πάθη πολλά που τον σημάδεψαν (στ. 1-2, 4-5), καθώς για δέκα χρόνια περιπλανήθηκε σε στεριές και θάλασσες αντιμετωπίζοντας πολλά βάσανα. Για τις σχέσεις του με τους συντρόφους του μαθαίνουμε ότι σήκωσε το βάρος για τη δική του τη ζωή και των συντρόφων του τον γυρισμό, δεν μπόρεσε να σώσει τους συντρόφους, που τόσο επιθυμούσε (στ. 6-8) δηλαδή ο Οδυσσέας ενδιαφερόταν για τους συντρόφους του και ως καλός αρχηγός που ήταν είχε στόχο την επιστροφή τους στην πατρίδα. Ο Οδυσσέας δε θέλει να μείνει στο νησί της Καλυψώς, καθώς λαχταράει να γυρίσει στην πατρίδα και στη γυναίκα του, τον παίδευε πόθος διπλός, του γυρισμού και της γυναίκας του (στ ), όμως οι θεοί τον συμπαθούν όλοι εκτός από τον Ποσειδώνα, που του φέρνει εμπόδια (στ ). 28

8 Λεξιλόγιο πολύτροπο (στ. 1): πολυμήχανο, έξυπνο να ανιστορήσεις (στ. 1): να διηγηθείς τα πέρατα (στ. 1): η άκρη του κόσμου βουλές (στ. 4): σκέψεις, αποφάσεις νήπιοι και μωροί (στ. 10): κουτοί και ανόητοι θολωτές (στ. 18): έχουν σχήμα θόλου σφοδρό (στ. 24): πολύ έντονο, ορμητικό, βίαιο Πραγματολογικά στοιχεία τον άντρα τον πολύτροπο (στ. 1): Αν και δεν αναφέρεται με το όνομά του γνωρίζουμε ότι πρόκειται για τον Οδυσσέα. Είναι γιος του Λαέρτη και της Αντίκλειας, βασιλιάς της Ιθάκης. Με τη γυναίκα του την Πηνελόπη έχουν ένα γιο τον Τηλέμαχο. Πήρε μέρος στον τρωικό πόλεμο με 12 καράβια. Συνέβαλε αποφασιστικά στη νίκη των Ελλήνων τόσο με τη γενναιότητά του στις μάχες όσο και με τις σοφές συμβουλές του (Δούρειος Ίππος). Τελικά κατάφερε να επιστρέψει στην Ιθάκη δέκα ολόκληρα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας και βρήκε στο παλάτι του εγκαταστημένους τους μνηστήρες της γυναίκας του που πίστευαν ότι αυτός είχε πεθάνει και ήθελαν με το γάμο με την Πηνελόπη να πάρουν την εξουσία και την περιουσία του Οδυσσέα. Ο Οδυσσέας αποκαλείται πολύτροπος, γιατί ήταν εύστροφος και πονηρός, μπορούσε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και τα εμπόδια που παρουσιάζονταν στο δρόμο του επινοώντας διάφορα σχέδια. Αρχικά σήμαινε πολυταξιδεμένος, καθώς τα ταξίδια ανοίγουν το μυαλό του ανθρώπου, καθώς έρχεται σε επαφή με διάφορους ανθρώπους, γνωρίζει νέους τόπους και ήθη και έθιμα. Μούσα (στ. 1): Πρόσεξε ότι στο στίχο 12 την αποκαλεί θεά, κόρη του Δία. Οι εννιά Μούσες ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης και προστάτευαν κάθε πνευματική δραστηριότητα. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ενέπνεαν τους ποιητές να συνθέσουν κάποιο έργο και έτσι οι ποιητές επικαλούνταν τις Μούσες και ζητούσαν τη βοήθειά τους. Η Μούσα θα δώσει στον ποιητή τη χάρη που θα κάνει τους στίχους του να αρέσουν. Το έργο του ποιητή δεν είναι αποτέλεσμα της προσωπικής του ικανότητας αλλά της θεϊκής εύνοιας. Έτσι, ό,τι λέγεται στο έπος έχει αναμφισβήτητο κύρος καθώς ο ποιητής χάρη στη Μούσα γνωρίζει όσα συμβαίνουν σε χώρες μακρινές, στον Κάτω Κόσμο ή τις αποφάσεις των θεών. 29

9 της Τροίας πάτησε το κάστρο το ιερό (στ. 2-3): Η Τροία ήταν μια πόλη χτισμένη στα νότια παράλια του Εύξεινου Πόντου. Η Τροία λέγεται και Τρωάδα και Ίλιον. Θεωρείται ιερή πόλη, γιατί τα τείχη της τα έχτισαν ο Απόλλωνας και ο Ποσειδώνας. Οι Έλληνες ξεκίνησαν πόλεμο εναντίον της Τροίας για να πάρουν πίσω την Ελένη, τη γυναίκα του Μενέλαου, του βασιλιά της Σπάρτης, που την άρπαξε ο Πάρης. πήγαν κι έφαγαν τα βόδια του υπέρλαμπρου Ήλιου κι αυτός τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα (στ ): Ο θεός Ήλιος διένυε με το ολόχρυσο άρμα του τον ουρανό από το ένα σημείο του ορίζοντα στο άλλο. Σύμφωνα με το μύθο, κάθε πρωί αμέσως μετά το άρμα της Αυγής, ξεκινούσε το ταξίδι του πάνω στο άρμα που το έσερναν τέσσερα άλογα. Το βράδυ έφτανε στον Ωκεανό, στα νερά του οποίου λούζονταν τα άλογά του και ο Ήλιος ξεκουραζόταν στο παλάτι του. Στο νησί της Θρινακίας (σημερινή Σικελία) έβοσκαν τα βόδια του που είχαν άσπιλη λευκότητα και χρυσά κέρατα και τα φρόντιζαν οι Ηλιάδες, οι κόρες του Ήλιου. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα έφαγαν ένα μέρος από αυτά τα βόδια και τότε ο Ήλιος ζήτησε από το Δία και τους άλλους θεούς να πάρουν εκδίκηση για την προσβολή που του έγινε, απειλώντας να αποσυρθεί κάτω από τη γη. Καλυψώ (στ. 18): Είναι μια θαλασσινή θεότητα, κόρη του Άτλαντα. Κατοικούσε στο νησί Ωγυγία, στη δυτική Μεσόγειο, ίσως στο Γιβραλτάρ ή τη σημερινή Μάλτα. Έμενε σε μια σπηλιά μέσα σε ένα δάσος που το περιστοίχιζαν κήποι, δέντρα και πηγές. Εκεί έφτασε ο Οδυσσέας ως ναυαγός. Και η Καλυψώ ήθελε να κρατήσει κοντά της για πάντα τον Οδυσσέα και του υποσχέθηκε να τον κάνει αθάνατο. Εκείνος όμως προτίμησε να γυρίσει στην πατρίδα του. Ιθάκη (στ. 21): Η πατρίδα του Οδυσσέα δεν είμαστε απόλυτα σίγουροι αν ταυτίζεται με τη σημερινή Ιθάκη. αγώνες (στ. 22): Οι αγώνες εναντίον των μνηστήρων που έκανε ο Οδυσσέας όταν επέστρεψε στην Ιθάκη. Στο σημείο αυτό έχουμε μια προαναγγελία για γεγονότα που θα συμβούν στη συνέχεια του έπους μετά την επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα του. Ποσειδώνας (στ. 23): Θεός της θάλασσας. Γιος του Κρόνου και της Ρέας, άρχοντας των νερών και της θάλασσας. Θύμωσε με τον Οδυσσέα, γιατί τύφλωσε το γιο του, τον Κύκλωπα Πολύφημο και του φέρνει εμπόδια στο ταξίδι στην Ιθάκη. 30

10 Ιδεολογικά στοιχεία Γνώρισε πολιτείες πολλές, έμαθε πολλών ανθρώπων τις βουλές (στ. 4): Την εποχή του Ομήρου οι Έλληνες ταξίδευαν με τα καράβια τους για να ιδρύσουν αποικίες και ήρθαν σε επαφή με καινούριους λαούς. σηκώνοντας το βάρος για τη δική του τη ζωή και των συντρόφων του (στ. 6): Οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους και όταν κάνουν κάποιο σφάλμα τιμωρούνται. Ο Οδυσσέας έτσι έμεινε μόνος του και βασανίζεται αν και ο ίδιος δεν έχει φταίξει σε τίποτα, δεν έκανε κάποιο ηθικό παράπτωμα. αυτός (ο θεός Ήλιος) τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα (στ. 11): Οι θεοί ελέγχουν την τύχη των ανθρώπων. Η επιστροφή ή όχι στην πατρίδα εξαρτάται από την εύνοια που δείχνουν οι θεοί. Του γυρισμού και της γυναίκας του (στ ): Η Καλυψώ αν και προσφέρει στον Οδυσσέα μια άνετη ζωή στο νησί της και του υπόσχεται ακόμη και την αθανασία, ο ήρωας επιθυμεί να επιστρέψει στην πατρίδα και την οικογένειά του. Η πατρίδα και η οικογένεια είναι ιερά για τον Οδυσσέα. Μόνο όταν φτάσει στην Ιθάκη και βρεθεί με τα αγαπημένα του πρόσωπα θα νιώσει ευτυχισμένος. Ο στόχος του είναι αμετάβλητος παρόλο που η πορεία του είναι μακρόχρονη και επίπονη. Πολιτιστικά στοιχεία Το κάστρο (στ. 3), τα βόδια (στ. 10) ως είδος διατροφής, το σπίτι (στ. 21) στο οποίο αναφέρεται ο Οδυσσέας είναι το παλάτι ένα μεγάλο κτιριακό συγκρότημα όπου έμεναν οι βασιλιάδες, τα μέλη της οικογένειάς τους και το προσωπικό που τους υπηρετούσε. Χαρακτηρισμός προσώπων Ο Οδυσσέας παρουσιάζεται έμμεσα και για αυτόν μαθαίνουμε ότι γνώριζε πολλούς ανθρώπους και τις σκέψεις τους αλλά έπαθε πολλά που τον σημάδεψαν. Είναι ένας απλός άνθρωπος που αγωνίζεται να αντιμετωπίσει τις θεϊκές δυνάμεις που του βάζουν εμπόδια και επιθυμεί να γυρίσει στην πατρίδα του. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα χαρακτηρίζονται από τον ποιητή κουτοί και ανόητοι, που εξαιτίας της ασέβειάς τους στο θεό Ήλιο τιμωρήθηκαν και άφησαν τον Οδυσσέα μόνο του να περιπλανιέται στις θάλασσες. 31

11 Μορφολογική ανάλυση Χωρισμός σε ενότητες Πλαγιότιτλοι 1η ενότητα (στ. 1-13): Το προοίμιο του ποιητή 2η ενότητα (στ : Το προοίμιο της Μούσας Τεχνική του Ομήρου στην απόδοση του μύθου Ο Όμηρος είχε να αντιμετωπίσει μια αφήγηση που άρχιζε από την αναχώρηση του Οδυσσέα από την Τροία και προχωρούσε στην άφιξη του Οδυσσέα στην Τροία. Θέλει να διηγηθεί την ιστορία της επιστροφής, αλλά όχι ευθύγραμμα. Ξεκινάει το έπος από τη μέση της ιστορίας, δηλαδή το τελευταίο διάστημα της παραμονής του Οδυσσέα στο νησί της Καλυψώς. Έτσι ο ποιητής αποφεύγει το μεγάλο κενό των οκτώ χρόνων της αδράνειας και πέτυχε να δώσει μια αφήγηση με συνεχή δράση. Παράλληλα αφήνει τον ίδιο τον Οδυσσέα να διηγηθεί τις περιπέτειές του πριν το νησί της Καλυψώς προσθέτοντας δραματικότητα και αληθοφάνεια στην αφήγηση. Στην ενότητα που εξετάζουμε υπάρχουν αναφορές τόσο στο παρελθόν όσο και στο μέλλον. Μέσα σε λίγους στίχους γίνεται με συντομία και περιεκτικότητα μια αναδρομή στο παρελθόν ενώ στους στ προοικονομούνται οι ραψωδίες ν-ω. Αισθητική ανάλυση Εκφραστικά και λογοτεχνικά μέσα Επίθετα πολύτροπο άντρα (στ. 1), ιερό κάστρο (στ. 3), πολιτείες πολλές (στ. 4), πάθη πολλά (στ. 5), μεγάλα σφάλματα (στ. 9), νήπιοι και μωροί σύντροφοι (στ. 10), υπέρλαμπρου Ήλιου (στ. 11), άθλιον όλεθρον (στ. 14), πόθος διπλός (στ. 16), θεά σεμνή αρχοντική (στ. 18), θολωτές σπηλιές (στ. 18), σφοδρό θυμό (στ. 1), θεϊκό Οδυσσέα (στ. 24) Εικόνες - Ο Οδυσσέας περιπλανιέται στις θάλασσες (στ. 4-5) - Ο Οδυσσέας στο νησί της Καλυψώς (στ ) 32

12 Μεταφορές πάτησε το κάστρο (στ. 3) σηκώνοντας το βάρος για τη δική του τη ζωή και των συντρόφων του τον γυρισμό (στ. 6) χάθηκαν απ τα δικά τους σφάλματα (στ. 9) πήγαν κι έφαγαν (στ. 10) τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα (στ. 11) της θάλασσας τη μάχη (στ. 15) σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του πάνω στον θεϊκό Οδυσσέα (στ. 24) Ύφος Το ύφος της επίκλησης είναι απλό και λιτό. Στην αφήγηση των γεγονότων που προηγήθηκαν είναι πυκνό. Ανακεφαλαίωση Η ενότητα των στίχων 1-25 της α ραψωδίας έχει εισαγωγικό χαρακτήρα. Πετυχαίνει να εισάγει τον ακροατή ή τον αναγνώστη στο έπος ως εξής: - ονομάζει τα πρόσωπα, τους ήρωες - διαφωτίζει το παρελθόν του μύθου - θέτει τους άξονες της πλοκής - εξάπτει το ενδιαφέρον για την εξέλιξη του μύθου 33

13 B. ΠAPAΛΛHΛA KEIMENA 1. Aπόσπασμα από το προοίμιο της Θεογονίας του Hσιόδου, ο οποίος εκπροσωπεί το διδακτικό έπος η ακμή του τοποθετείται στις αρχές του 7ου αι. π.x. Mε τις Eλικωνιάδες Mούσες ας αρχίσει το τραγούδι μας [...] Kάποτε εκείνες δίδαξαν τον Hσίοδο το ωραίο τραγούδι, την ώρα που βοσκούσε το κοπάδι του, στου θεϊκού Eλικώνα τις πλαγιές. [...] (Eκλογές από τον Hσίοδο, μετάφραση επιλεγόμενα Δ.N. Mαρωνίτης, εκδ. Tο Pοδακιό, Aθήνα 1995) 2. Aπόσπασμα από το προοίμιο του ασσυροβαβυλωνιακού έπους του Γκιλγκαμές, που δημιουργήθηκε γύρω στο 2200 π.x. και αναφέρεται στον ομώνυμο βασιλιά της πόλης Oυρούκ της Mεσοποταμίας. Γι αυτόν που όλα τ αγνάντεψε στον κόσμο θα μιλήσω, γι αυτόν που κάθε τι δοκίμασε, τον κόσμο θα διδάξω. Aυτός που όλα τα γεύτηκε και γνώσην απόχτησε πολλή χώρες πολλές ερεύνησε, [...] σε τόπους μακρινούς ταξίδεψε [...]. (Tο έπος του Γκιλγκαμές, Eισαγωγή Aπόδοση Aύρας Ward, Aθήνα 2001) 34

14 Να συγκρίνετε τους 5 πρώτους στίχους του προοιμίου της Οδύσσειας με το απόσπασμα από το έπος του Γκιλγκαμές και να αναζητήσετε ομοιότητες. (Δείτε και ένα άλλο απόσπασμα του έπους αυτού στη σελίδα 15 του βιβλίου Αρχαία Ιστορία της Αʹ Γυμνασίου) ΑΑππάάννττηησσηη Στο προοίμιο από το έπος του Γκιλγκαμές παρατηρούμε πολλές ομοιότητες με την Οδύσσεια. Πρόκειται να διηγηθεί τις περιπέτειες ενός άνδρα που στους πρώτους στίχους δε κατονομάζεται που έζησε πολλές περιπέτειες, που είχε πολλές εμπειρίες και απέκτησε πολλές γνώσεις όταν ταξίδεψε σε χώρες μακρινές και γνώρισε πολλούς λαούς. Για τα ίδια θέματα κάνει λόγο και ο Όμηρος στο προοίμιο της Οδύσσειας. 35

15 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ- ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Γ. ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1. Ποια θέματα καλύπτει το πρώτο προοίμιο και ποια το δεύτερο; Απάντηση Στο πρώτο προοίμιο, του ποιητή, μαθαίνουμε: - ποιος είναι ο ήρωας του έπους, χωρίς να κατονομάζεται - ότι ο ήρωας και οι σύντροφοί του αντιμετώπισαν πολλά βάσανα στο ταξίδι τους - το χρονικό σημείο από το οποίο ξεκίνησαν τα βάσανα του ήρωα - η αιτία για την οποία χάθηκαν οι σύντροφοι και ο Οδυσσέας έμεινε ολομόναχος - στοιχεία για το χαρακτήρα του ήρωα Στο δεύτερο προοίμιο μαθαίνουμε: - ότι το γυρισμό του ήρωα εμποδίζουν ο Ποσειδώνας και η Καλυψώ - ότι ο ήρωας θέλει να γυρίσει στην πατρίδα του - ότι ο ήρωας θα επιστρέψει τελικά στην Ιθάκη αλλά και εκεί τον περιμένουν καινούριοι αγώνες - το όνομα του ήρωα που είναι Οδυσσέας 2. Ποιοι εμποδίζουν το νόστο του Οδυσσέα και ποιοι αποφασίζουν να τον βοηθήσουν; Απάντηση Την επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα του εμποδίζει ο θεός Ποσειδώνας που έχει θυμώσει με τον Οδυσσέα γιατί ο ήρωας τύφλωσε το γιο του τον Κύκλωπα Πολύφημο. Βέβαια τα εμπόδια που μπορεί να φέρει ο Ποσειδώνας είναι μόνο στη θάλασσα, την περιοχή της δικαιοδοσίας του. Την επιστροφή του Οδυσσέα ακόμη εμποδίζει μια νεράιδα, η Καλυψώ που τον κρατάει στο νησί της για να τον κάνει άντρα της. Όλοι οι υπόλοιποι θεοί του Ολύμπου συνεδριάζουν και αποφασίζουν να βοηθήσουν τον ήρωα να γυρίσει στο σπίτι και την οικογένειά του. 36

16 3. Ποιες λέξεις ή φράσεις του κειμένου αυτής της ενότητας έχουν μεταφορική σημασία; Απάντηση Μεταφορική χρήση της γλώσσας έχουμε στα παρακάτω σημεία: πάτησε το κάστρο (στ. 3) σηκώνοντας το βάρος για τη δική του τη ζωή και των συντρόφων του τον γυρισμό (στ. 6) χάθηκαν απ τα δικά τους σφάλματα (στ. 9) πήγαν κι έφαγαν (στ. 10) τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα (στ. 11) της θάλασσας τη μάχη (στ. 15) σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του πάνω στον θεϊκό Οδυσσέα (στ. 24) 4. Εντοπίστε στην περιληπτική αναδιήγηση των γεγονότων της Οδύσσειας με χρονολογική σειρά (9ο θέμα της Εισαγωγής) το σημείο από το οποίο η Μούσα αρχίζει να διηγείται τις περιπέτειες του Οδυσσέα και σκεφτείτε τι πετυχαίνει ο ποιητής με αυτή την αρχή (την αρχή in media res δείτε το σχετικό σχόλιο 9). Απάντηση Στην περιληπτική αναδιήγηση της Οδύσσειας το σημείο από το οποίο η Μούσα αρχίζει να διηγείται τις περιπέτειες του Οδυσσέα είναι το εξής: «[ ] ο Οδυσσέας και ναυαγός βγήκε στην Ωγυγία, το νησί της Καλυψώς, όπου άθελά του έμεινε περισσότερο από εφτά χρόνια νοσταλγώντας την Ιθάκη και τη γυναίκα του». Ο Όμηρος επιλέγει να ξεκινήσει την αφήγησή του από τη μέση της ιστορίας, από ένα κρίσιμο δηλαδή σημείο, δημιουργώντας ταυτόχρονα τις συνθήκες για να διηγηθεί στη συνέχεια και όσα γεγονότα προηγήθηκαν, για να δημιουργήσει ένταση και να προκαλέσει το ενδιαφέρον των ακροατών αναγνωστών για τη συνέχεια του έπους. 37

17 5. Στα ομηρικά έπη συναντούμε συχνά αντιθέσεις, που βοηθούν το μάτι και τον νου να συλλαμβάνει καθαρότερα τα πράγματα, ακριβώς επειδή τα αντιπαραθέτει βάζοντάς τα το ένα απέναντι στο άλλο:π.χ. στους στίχους 7 11 ο Οδυσσέας αντιπαρατίθεται προς τους, ενώ στους στίχους προς τους και στο στίχο 23 ο Ποσειδώνας αντιπαρατίθεται προς τους.. Απάντηση Στα ομηρικά έπη συναντούμε συχνά αντιθέσεις, που βοηθούν το μάτι και τον νου να συλλαμβάνει καθαρότερα τα πράγματα, ακριβώς επειδή τα αντιπαραθέτει βάζοντάς τα το ένα απέναντι στο άλλο:π.χ. στους στίχους 7-11 ο Οδυσσέας αντιπαρατίθεται προς τους συντρόφους του, ενώ στους στίχους προς τους άλλους πολέμαρχους που είχαν ήδη φτάσει στα σπίτια τους (το Μενέλαο, το Νέστορα, τον Αγαμέμνονα και άλλους ήρωες του Τρωικού πολέμου) και στο στίχο 23 ο Ποσειδώνας αντιπαρατίθεται προς τους άλλους θεούς. 38

18 . ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ Συμπληρώστε τα κενά βάζοντας στη σωστή τους θέση τις λέξεις ή φράσεις: καστροκατακτητής, πολύπαθος, πολύτροπος, πολύπειρος, έξυπνος, του γυρισμού και της γυναίκας του, κοσμογυρισμένος, φιλέταιρος, ήρωας (δύο λέξεις περισσεύουν). Στο πρώτο προοίμιο ο Οδυσσέας παρουσιάζεται: καστροκατακτητής, πολύπαθος, πολύτροπος, πολύπειρος, κοσμογυρισμένος, φιλέταιρος, η Μούσα εξάλλου στους στίχους κάνει λόγο για το διπλό πόθο τού Οδυσσέα: του γυρισμού και της γυναίκας του. 39

19 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΚΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 1. Να επιλέξεις τη σωστή απάντηση: Τι σημαίνει πολύτροπος; α. πολυβασανισμένος β. πολυκαιρισμένος γ. με δύσκολο χαρακτήρα δ. αυτός που μηχανεύεται τρόπους για να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες ΑΑππάάννττηησσηη Σωστή απάντηση είναι η δ. 40

20 2. Να επιλέξεις ποια από τις παρακάτω φράσεις είναι σωστή και ποια λάθος. α. Ο ποιητής επικαλείται το θεό Δία, για να τον βοηθήσει να διηγηθεί τις περιπέτειες του Οδυσσέα. ΣΩΣΤΟ ΛΑΘΟΣ β. Ο Οδυσσέας ζει ευτυχισμένος κοντά στη νεράιδα Καλυψώ. γ. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα χάθηκαν από σφάλμα του Οδυσσέα. δ. Ο Ποσειδώνας δεν επιθυμεί την επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα του. ε. Οι θεοί αποφάσισαν την επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα του. ΑΑππάάννττηησσηη ΣΩΣΤΟ ΛΑΘΟΣ α. Ο ποιητής επικαλείται το θεό Δία, για να τον βοηθήσει να διηγηθεί τις περιπέτειες του Οδυσσέα. β. Ο Οδυσσέας ζει ευτυχισμένος κοντά στη νεράιδα Καλυψώ. γ. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα χάθηκαν από σφάλμα του Οδυσσέα. δ. Ο Ποσειδώνας δεν επιθυμεί την επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα του. ε. Οι θεοί αποφάσισαν την επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα του. 41

21 3. Να συμπληρώσεις τα κενά στο παρακάτω κείμενο: Ο Όμηρος επικαλείται τη Μούσα, για να του δώσει έμπνευση και να διηγηθεί την επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα του την. Τη στιγμή που ξεκινάει η αφήγηση ο Οδυσσέας βρίσκεται στο νησί της νεράιδας.. Ο. είναι θυμωμένος μαζί του και του φέρνει εμπόδια στο ταξίδι της επιστροφής, όμως οι θεοί έχουν αποφασίσει την επιστροφή του Οδυσσέα. Ο Οδυσσέας απέμεινε ολομόναχος στο ταξίδι της επιστροφής καθώς πέθαναν οι σύντροφοί του επειδή έφαγαν τα ιερά βόδια του θεού.. Όταν ο Οδυσσέας φτάσει στο σπίτι του δε τελειώσουν οι περιπέτειές του καθώς πρέπει να αντιμετωπίσει τους μνηστήρες της γυναίκας του, της.., που θέλουν να του πάρουν τη γυναίκα και την εξουσία και την περιουσία. ΑΑππάάννττηησσηη Ο Όμηρος επικαλείται τη Μούσα Καλλιόπη, για να του δώσει έμπνευση και να διηγηθεί την επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα του την Ιθάκη. Τη στιγμή που ξεκινάει η αφήγηση ο Οδυσσέας βρίσκεται στο νησί της νεράιδας Καλυψώς. Ο Ποσειδώνας είναι θυμωμένος μαζί του και του φέρνει εμπόδια στο ταξίδι της επιστροφής, όμως οι θεοί έχουν αποφασίσει την επιστροφή του Οδυσσέα. Ο Οδυσσέας απέμεινε ολομόναχος στο ταξίδι της επιστροφής καθώς πέθαναν οι σύντροφοί του επειδή έφαγαν τα ιερά βόδια του θεού Ήλιου. Όταν ο Οδυσσέας φτάσει στο σπίτι του δε τελειώσουν οι περιπέτειές του καθώς πρέπει να αντιμετωπίσει τους μνηστήρες της γυναίκας του, της Πηνελόπης, που θέλουν να του πάρουν τη γυναίκα και την εξουσία και την περιουσία. 4. Να συμπληρώσεις τα κενά στο παρακάτω κείμενο: Προοίμιο είναι η, ο πρόλογος του έπους. Κανονικά ένα επικό προοίμιο αποτελείται από τρία μέρη:1. την, όπου ο ποιητής καλεί τη Μούσα να τον βοηθήσει να αφηγηθεί τα γεγονότα, 2. τη., όπου δίνει πολύ περιληπτικά την υπόθεση του έπους, και 3. την, όπου ζητά από τη Μούσα να αρχίσει το ποίημά του από κάποιο συγκεκριμένο σημείο ή όπως συμβαίνει στο προοίμιο της Οδύσσειας την καλεί να διαλέξει αυτή από πού θα αρχίσει. ΑΑππάάννττηησσηη Προοίμιο είναι η εισαγωγή, ο πρόλογος του έπους. Κανονικά ένα επικό προοίμιο αποτελείται από τρία μέρη:1. την επίκληση, όπου ο ποιητής καλεί τη Μούσα να τον βοηθήσει να αφηγηθεί τα γεγονότα, 2. τη διήγηση, όπου δίνει πολύ περιληπτικά την υπόθεση του έπους, και 3. την παράκληση, όπου ζητά από τη Μούσα να αρχίσει το ποίημά του από κάποιο συγκεκριμένο σημείο ή όπως συμβαίνει στο προοίμιο της Οδύσσειας την καλεί να διαλέξει αυτή από πού θα αρχίσει. 42

22 5. Στην Οδύσσεια οι άνθρωποι παρουσιάζονται να είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους στο βαθμό που είναι ελεύθεροι να κάνουν αυτό που θέλουν. Να μελετήσετε τους στίχους α 9-11 και τους στίχους μ , όπου ο Οδυσσέας απευθυνόμενος στους συντρόφους του, όταν βρίσκονταν στη Θρινακία, το νησί του θεού Ήλιου, τους λέει: 365 «Φίλοι, υπάρχει ακόμη στο γοργό καράβι φαγητό, πιοτό μακριά λοιπόν τα χέρια από τα βόδια, να μη μας βρει και άλλο κακό μεγάλο γιατί τα βόδια αυτά και τα θρεμμένα πρόβατα ανήκουν στον αμείλικτο θεό, τον Ήλιο, που βλέπει από ψηλά τα πάντα και τα πάντα ακούει». Πιστεύεις ότι οι σύντροφοι του Οδυσσέα είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους. Να δικαιολογήσεις την απάντησή σου με βάση τα παραπάνω αποσπάσματα. ΑΑππάάννττηησσηη Στους στίχους α 9-11 καταγράφεται το γεγονός απλά και χωρίς πολλές λεπτομέρειες, ότι δηλαδή οι σύντροφοι του Οδυσσέα έφαγαν τα βόδια του θεού ήλιου και χάθηκαν από δικό τους σφάλμα. Αν και γενικά στον Όμηρο, και στην Οδύσσεια ειδικότερα, οι ήρωες κατευθύνονται από τις δικές τους πράξεις, πρέπει να σημειωθεί ότι η θέληση, με τη φιλοσοφική έννοια έκανε την εμφάνισή της αργότερα και κατά συνέπεια και η ελεύθερη θέληση. Ο Όμηρος χαρακτηρίζει τους συντρόφους του νήπιους και μωρούς και την πράξη τους ατασθαλία. Ένα παιδί, ένα νήπιο έχει το ακαταλόγιστο στις πράξεις του. Ο Όμηρος φαίνεται να μην τους θεωρεί υπεύθυνους για το θάνατό τους. Μήπως τελικά οι σύντροφοι είχαν άγνοια των συνεπειών της πράξης τους; Στους στίχους μ μαθαίνουμε περισσότερες λεπτομέρειες: Ο Οδυσσέας προειδοποίησε τους συντρόφους και τους έδωσε την εντολή να μείνουν μακριά από τα βόδια του Ήλιου. Πρώτον γιατί ανήκαν σε θεό και θα υπήρχαν επιπτώσεις αν τα πείραζαν και δεύτερον δεν υπήρχε θέμα πείνας. Το καράβι τους ήταν γεμάτο εφόδια. Άρα ο χαρακτηρισμός νήπιοι και μωροί που τους αποδίδεται είναι σωστός. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα έσφαλαν όχι από άγνοια αλλά από απερισκεψία. Μετά την προειδοποίηση του Οδυσσέα πήραν οι ίδιοι με την πράξη τους την τύχη τους στα χέρια τους. Δεν είναι δυνατό να τους αναγνωρίσουμε ελαφρυντικά: είχαν γνώση του κινδύνου (προειδοποίηση), προχώρησαν ελεύθερα στην πράξη τους (έκαναν αυτό που ήθελαν, χωρίς καμία πίεση και εξαναγκασμό), υπέπεσαν στο σφάλμα (έφαγαν τα βόδια του Ήλιου) και τέλος δοκίμασαν την τιμωρία για την αξιόποινη πράξη τους (θανατώθηκαν). 43