ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Πολιτιστική πολιτική και Τοπική Αυτοδιοίκηση στην εποχή της κρίσης. Ο ρόλος του πολιτισµού σε ζητήµατα κοινωνικής ένταξης σε τοπικό επίπεδο. Μελέτη περίπτωσης του ήµου Ελευσίνας. Σπουδάστρια: Μουλακάκη Ιωάννα Επιβλέπων Καθηγητής: ρ. Πέτρου Μιχαήλ ΑΘΗΝΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2011

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Αρχικά, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. ρ. Πέτρου Μιχαήλ ερευνητή του ΕΚΚΕ για τη φιλική συνεργασία και την πολύτιµη και αµέριστη βοήθειά του στην εκπόνηση αυτής της εργασίας. Για την ανιδιοτελή βοήθειά της, ευχαριστώ θερµά την κ. Καλή Μίληση προϊσταµένη των καλλιτεχνικών τµηµάτων του ήµου Ελευσίνας, χωρίς την οποία δεν θα ήταν δυνατή η εκπόνηση αυτής της εργασίας. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους φορείς και τους παράγοντες οι οποίοι συνέβαλαν για την πραγµατοποίηση της παρούσας εργασίας. 2

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... 3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΩΝ... 5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΙΝΑΚΩΝ... 5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΤΝΜΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ... 6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 7 ABSTRACT... 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗ ΦΟΡΕΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Πολιτιστική Πολιτική Μορφή Ανάπτυξης της Τοπικής Κοινωνίας Σχεδιασµός Πολιτιστικής Πολιτικής και Πολιτιστικού Προϊόντος σε Τοπικό Επίπεδο ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟ ΟΜΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Στελέχωση Αξιολόγηση ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ MARKETING ΛΑΪΚΟΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Τοµείς Λαϊκού Πολιτισµού: Τοµείς Σύγχρονου Πολιτισµού ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Τοπική Ανάπτυξη Ολοκληρωµένη Τοπική Ανάπτυξη Ενδογενής Τοπική Ανάπτυξη Πολιτιστική Αποκέντρωση Περιφερειακή Πολιτιστική Πολιτική και Τοπική Αυτοδιοίκηση ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΧΟΡΗΓΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ-ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ Σύντοµη Ιστορική Αναδροµή της Περιοχής Έρευνας Η Ελευσίνα Σήµερα Τα Κριτήρια Επιλογής Η ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

4 Η ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ ιοικητικές Ενότητες Εκπαιδευτικά Τµήµατα του Πολιτιστικού Οργανισµού ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΦΟΡΕΙΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Φιλαρµονική Αισχύλεια ηµοτική Βιβλιοθήκη Εικαστικό Πανόραµα «ΛΕΩΝΙ ΑΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ» Εκδόσεις ήµου Ελευσίνας ΕΚ ΗΛΩΣΕΙΣ Αποκριάτικο Ξεφάντωµα Λαογραφικό Φεστιβάλ εκαπενθήµερου Σύγχρονης Θεατρικής ηµιουργίας Η Ελευσίνα Πηγαίνει Θέατρο Ονειρεµένα Χριστούγεννα στην Πλατεία Ανθοκοµική Έκθεση Μαγούλας Επειδή το Ποδήλατο είναι Πολιτισµός Θερινό Πρόγραµµα Ηµερήσιας ηµιουργικής Απασχόλησης Αδελφοποιήσεις Φεστιβάλ Αισχυλείων (35 αιώνες-36 χρόνια το Σεπτέµβρη η Ελευσίνα γιορτάζει) ΕΘΝΙΚΟΤΟΠΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΟΙ Ένωση ωδεκανήσων Ελευσίνας Σύλλογος Ηπειρωτών Θριασίου Πεδίου Θεσσαλική Ένωση Ελευσίνας Κερκυραϊκή Ένωση Ελευσίνας «ο Άγιος Σπυρίδων» Ένωση Κρητών Ελευσίνας «η Μεγαλόνησος» Σύλλογος Μικρασιατών Ελευσίνας Σύλλογος Πελοποννησίων Ελευσίνος Σύλλογος Ποντίων Ελευσίνας «Νέα Τραπεζούντα» Αδελφότητα Ρωµανιωτών Αττικής «Λάκκα Σουλίου» Σύλλογος Συµιακών Ελευσίνας «ο Μιχαήλ Αρχάγγελος» Χιακή Ένωση Ελευσίνας «η Αγία Μαρκέλλα» ΣΥΛΛΟΓΟΙ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ Καλλιτεχνικό Εργαστήρι Ελευσίνας Κέντρο Ελευσινιακών Μελετών «η άειρα» Σύλλογος Γυναικών Ελευσίνας Α ΡΑΧΤΙ Σκακιστικός Μορφωτικός Σύλλογος Ελευσίνας Κινηµατογραφική Λέσχη Ελευσίνας ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΟΙ Εθελοντές Θριασίου ΜΟΥΣΕΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ Αρχαιολογικό Μουσείο Ελευσίνας Μουσείο Σύγχρονης Ιστορίας Αρχαιολογικός χώρος Πεζόδροµος «Νικολαΐδου» ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 79 4

5 4.1 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ανάλυση Ευρηµάτων από την Επεξεργασία του ερευνητικού υλικού ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΣΙΝΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ SWOT ANALYSIS ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική Βιβλιογραφία ικτυακοί Τόποι ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Ο ΗΓΟΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΩΝ Ο ΗΓΟΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ ΠΡΟΕ ΡΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΗΜΟΥ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ Ο ΗΓΟΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Ο ΗΓΟΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΗΜΟΥ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ Ο ΗΓΟΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ ΧΡΗΣΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Ο ΗΓΟΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ «ΑΙΣΧΥΛΕΙΩΝ» ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1: Μικρασιάτες - Αρβανίτες Εικόνα 2: Παλαιό Ελαιοτριβίο βιοµηχανία ΚΡΟΝΟΣ Εικόνα 3: Φιλαρµονική το Εικόνα 4: Η Φιλαρµονική σήµερα Εικόνα 5: Εσωτερικό Αισχύλειας ηµοτικής Βιβλιοθήκης Εικόνα 6: Πολιτιστικό Κέντρο «Λεωνίδας Κανελλόπουλος» Εικόνα 7: ράσεις από την Ανθοκοµική Έκθεση Μαγούλας Εικόνα 8: Εξωτερική και εσωτερική άποψη του Αρχαιολογικού Μουσείου της Ελευσίνας Εικόνα 9: Άποψη Αρχαιολογικού χώρου Εικόνα 10: Πεζόδροµος «Νικολαΐδου» Εικόνα 11: Η Ελευσίνα την περίοδο της οικονοµικής ανάπτυξης ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: ηµογραφικά στοιχεία υπηκοότητας ήµου Ελευσίνας Πίνακας 2: Αναλυτικά ηµογραφικά Στοιχεία υπηκοότητας ήµου Ελευσίνας Πίνακας 3: Swot Analysis

6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΤΝΜΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ΕΚΚΕ: Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών ΚΕ ΚΕ: Κεντρική Ένωση ήµων και Κοινοτήτων Ελλάδος ΕΕΤΑΑ:Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης οπ.π. : Όπως Παραπάνω κλπ.: Και τα Λοιπά ΑΜΕΑ: Άτοµα µε Ειδικές Ανάγκες ΝΠ : Νοµικά Πρόσωπα ηµοσίου ικαίου ΚΑΠΗ: Κέντρα Ανοιχτής Προστασίας Ηλικιωµένων ΚΕ.Θ.Ε.Α: Κέντρο Θεραπείας Εξαρτηµένων Ατόµων ΠΟ Ε: Πολιτιστικός Οργανισµός ήµου Ελευσίνας ΙΝΕ: Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ-Α Ε Υ ΓΣΕΕ: Γενική Συνοµοσπονδία Εργατών Ελλάδος Α Ε Υ: Ανώτατη ιοίκηση Ενώσεων ηµοσίων Υπαλλήλων ΤΕ ΚΝΑ: Τοπική Ένωση ήµων και Κοινοτήτων Νοµού Αττικής ΑΣΕΠ: Ανώτατο Συµβούλιο Επιλογής Προσωπικού 6

7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι ευρύτερες κοινωνικοοικονοµικές και πολιτισµικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί τα τελευταία χρόνια στην ελληνική κοινωνία, ως αποτέλεσµα της παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης και των κοινωνικών αναταραχών σε πολλές περιοχές του πλανήτη, όπως επί παραδείγµατι συρράξεις και εµφύλιοι πόλεµοι σε χώρες τις Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής, καθώς και παρεµφερή καταστροφικά γεγονότα, έχουν δηµιουργήσει τεράστιο αντίκτυπο στην οικονοµία της και την κοινωνία. Η Ευρωπαϊκή οικονοµική κρίση, ως απότοκο της παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης, η συνεχής εισροή µεταναστευτικών ρευµάτων και η συνακόλουθη αυξανόµενη παρουσία των µεταναστών που δραστηριοποιούνται σε όλους τους τοµείς της ελληνικής οικονοµίας και κοινωνίας, ο υψηλός δείκτης ανεργίας, τα αυξανόµενα ποσοστά ανθρώπων µε ψυχολογικές διαταραχές, η άνοδος του αριθµού των φτωχών πολιτών και γενικά η αύξηση του ποσοστού των ευπαθών οµάδων του πληθυσµού, αποτελούν προκλήσεις, τις οποίες η ελληνική κοινωνία καλείται να αντιµετωπίσει, ώστε να διατηρήσει την συνεκτικότητα του κοινωνικού της ιστού. Στο κρίσιµο αυτό περιβάλλον της ελληνικής κοινωνίας, ο πολιτισµός είναι σε θέση να προσφέρει ορισµένες λύσεις και να τονώσει την κοινωνική συνοχή και την τοπική ανάπτυξη. Η ανάπτυξη, άλλωστε είναι µία διαδικασία που στοχεύει στην ενεργοποίηση των ενδογενών πόρων µιας τοπικής κοινωνίας, καθώς βασίζεται στο ανθρώπινο δυναµικό της. Αντίστοιχα, ο πολιτισµός δηµιουργεί ένα περιβάλλον συµµετοχής. Αυτή η συµµετοχικότητα δίνει στον πολίτη τη δυνατότητα δηµιουργίας δεσµών επικοινωνίας, καθώς και την αίσθηση του «ανήκειν». Υπερβαίνει κοινωνικά εµπόδια και στερεότυπα, διαχωριστικές γραµµές και σύνορα, αντιµάχεται τον κοινωνικό αποκλεισµό και συσφίγγει τον συνεκτικό ιστό. Για την επιτυχία µιας συνεκτικής κοινωνίας είναι απαραίτητη η εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης, παράµετρος που µπορεί να υλοποιηθεί, λαµβάνοντας υπόψη τις ανάγκες του πληθυσµού, ανεξαρτήτου κοινωνικής κατάστασης και δίνοντας έµφαση στις ευπαθείς οµάδες του. Ένας «υγιής» πολιτισµός οφείλει να συµπεριλαµβάνει στους στόχους του προοπτικές, όπως την ευρύτερη κοινωνική συνοχή και την ανάδειξη της τοπικής ανάπτυξης. Αυτή η διάσταση αποτελεί και την κεντρική ιδέα της παρούσας εργασίας, καθώς διερευνάται ο ρόλος και η συµβολή του πολιτισµού και της πολιτιστικής πολιτικής του ήµου Ελευσίνας στην επίτευξη της συνοχής και της καλλιέργειας της τοπικής αυτής κοινωνίας, έτσι όπως αυτή εκφράζεται στη συγκεκριµένη µελέτη περίπτωσης. 7

8 8

9 ABSTRACT The major economic, social and cultural changes that have been occured recently in every aspect of the greek society appear as a result of the global fiscal crisis and the social disturbunces. These phaenomena are to be noticed in many areas of the planet. Clashes, civil wars and other similar facts in the Middle East and North Africa seem to be tremendous; a domino effect that creates an enormous impact in the economy and the society of our country. The european economic crisis, which stems from the global economic crisis, the constant influx of migrant flows and the increased rate of migrants, who are constantly present in every sector of the greek economy and society, the high rate of unemployment, the increasing rates of individuals with psychological problems, the increasing rate of poverty and criminality in general, are challenges, that the greek society has to face in order to conserve the cohesion of its society. In this critical environment, civilisation is capable to offer important solutions, by developing the social cohesion and local growth. The growth process aims to activate the endogenous resources of a local society, since it is based in human dynamic. Simultaneously civilization creates an environment of participation, which allows citizens to communicate and socialize. Civilization overcomes barriers, stereotypes and borders, fights for the social inclusion and encourages social cohesion. Furthermore coherent society is necessary to secure decent living conditions, a factor that cannot be accomplished unless the needs of the population are taken into consideration. Moreover emphasis and care has to be given to specific vulnerable groups. A healthy civilization should contain goals and perspectives, such as the social cohesion and the local growth. This ascertainment composes the main concept of the present study, which examines and analyses the specific role and the contribution of civilisation and local cultural policy of Municipality to cohesion and culture of a local society, using this specific case study of Municipality of Eleysina. 9

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι αλλαγές που έχουν συντελεστεί τα τελευταία χρόνια στην ελληνική κοινωνία, ως απόρροια του παγκόσµιου οικονοµικού και κοινωνικού γίγνεσθαι, όπως αυτό αντικατοπτρίζεται στην οικονοµική κρίση, την ανισοκατανοµή πλούτου µεταξύ των φτωχών και πλουσιότερων χωρών, στις περιφερειακές και τοπικές συρράξεις σε αρκετές περιοχές του πλανήτη και στις µεταναστευτικές ροές, έχουν επηρεάσει συνολικά την οικονοµική και κοινωνική ζωή της χώρας, διεισδύοντας σε κάθε πτυχή της και έχουν παρασύρει σε αλλαγές κάθε επιµέρους τοµέα της καθηµερινής κοινωνικής πραγµατικότητας. Συγκεκριµένα οι οικονοµικές εξελίξεις των τελευταίων χρόνων, όπως η ευρωπαϊκή πολιτική του µνηµονίου που εφαρµόζεται, έχουν δυσµενείς οικονοµικές επιπτώσεις στα οικογενειακά και ατοµικά εισοδήµατα, ενώ παράλληλα θίγονται θεµελιώδη κοινωνικά και εργασιακά δικαιώµατα. Ενδεικτικά επέρχεται αύξηση της ανεργίας, περικοπή επιδοµάτων, συντάξεων και µισθών, ενώ εφαρµόζονται περιορισµοί ασφαλιστικής κάλυψης, εργασιακή εφεδρεία και ψυχολογική ανασφάλεια. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα την αύξηση του αριθµού των ευπαθών κοινωνικών οµάδων και την συνακόλουθη ανάγκη προστασίας τους από φαινόµενα κοινωνικού αποκλεισµού και περιθωριοποίησης. Αναπόφευκτα, λοιπόν, δηµιουργούνται, ειδικά σε τοπικό επίπεδο, ανάγκες προάσπισης και ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής της χώρας, η οποία απειλείται. εδοµένων των πολιτιστικών αγαθών, του πολιτιστικού κεφαλαίου, του πολιτιστικού προϊόντος και των πολιτιστικών δράσεων και δραστηριοτήτων που διαθέτει η χώρα ή µια τοπική κοινωνία, ο πολιτισµός καθαυτός φέρει «αυθύπαρκτα» τρόπον τινά µία κοινωνική και οικονοµική αξία, η οποία κεφαλαιοποιείται µέσα σε µία οργανωµένη κοινωνία Η σωστή µάλιστα αξιοποίηση του πολιτιστικού κεφαλαίου αλλά και η ορθολογική διαχείριση των πολιτιστικών πεπραγµένων σε µια τοπική κοινωνία, µπορούν να συµβάλουν στα µέγιστα για την κοινωνικοοικονοµική ανέλιξη και συνοχή, αναδεικνύοντας τον πολιτισµό σε θεµελιώδη αναπτυξιακό πόρο. Συνεπώς, ο πολιτισµός δεν έχει αξία µόνο, διότι αντιπροσωπεύει ένα ανθρωπολογικό προφίλ της πνευµατικής, κοινωνικής και υλικής ζωής των ανθρώπων, αλλά, γιατί αποτελεί και ένα βασικό παράγοντα κοινωνικής ένταξης και συνοχής των ατόµων που ενίοτε, λόγω των φαινοµένων κοινωνικής παθογένειας, αποσπώνται από το κοινωνικό σύνολο, τείνοντας στην περιθωριοποίηση. Επιπροσθέτως, µπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι στον πολιτισµό εµπεριέχονται αξίες ανάλογες µε αυτές της κοινωνικής ευηµερίας, καθώς αποδίδονται στις 10

11 νέες γενιές η πολιτισµική κληρονοµιά και ταυτότητα, εξασφαλίζοντας τη συνέχεια µεταξύ παρελθόντος και µέλλοντος. Αδιαµφισβήτητα, οι ανεπτυγµένες τοπικές κοινωνίες διαθέτουν πλούτο πολιτισµικού κεφαλαίου και αγαθών, τα οποία συνδέονται µε την τοπική ανάπτυξη και την ορθά σχεδιασµένη πολιτιστική πολιτική, η οποία πρέπει να αφουγκράζεται και να ικανοποιεί τις ανάγκες όλων των κατοίκων της τοπικής κοινωνίας, συµβάλλοντας στην πολιτιστική δηµοκρατία, την κοινωνική συνοχή αλλά και την ανάπτυξη και την αναβάθµιση του πολιτισµικού κεφαλαίου της. Αυτή η επισήµανση µπορεί να υποστηριχτεί ότι χαρακτηρίζει σε µεγάλο βαθµό την πολιτιστική πολιτική που χαράσσει ο Πολιτιστικός Οργανισµός του ήµου Ελευσίνας. Αντικείµενο και πεδίο έρευνας, σκοπός και στόχος Στο πλαίσιο των προηγούµενων επισηµάνσεων, αντικείµενο εξέτασης της παρούσας εργασίας αποτελεί η µελέτη της παρακάτω υπόθεσης εργασίας, κατά πόσον, δηλαδή, η πολιτιστικής πολιτική του Πολιτιστικού Οργανισµού και του ήµου Ελευσίνας βρίσκεται, από άποψη υφιστάµενης κατάστασης, σε επίπεδο να διασφαλίζει και να ενισχύσει στο βαθµό που της αναλογεί, την κοινωνική συνοχή του τοπικού πληθυσµού της Ελευσίνας, την διαχείριση του πολιτισµικού της κεφαλαίου, προϊόντος και πόρων, καθώς και τη διαχείριση των οικονοµικών της απολαβών µέσα στο σηµερινό παγκοσµιοποιηµένο περιβάλλον οικονοµικής κρίσης. Η παρούσα µελέτη, θέτοντας στο επίκεντρο το ρόλο του πολιτισµού στη διαδικασία της κοινωνικής συνοχής και κοινωνικής καλλιέργειας, αποσκοπεί στην αποτύπωση της υφιστάµενης κατάστασης του Πολιτιστικού Οργανισµού του ήµου Ελευσίνας, καθώς και της πολιτιστικής του πολιτικής, προκειµένου να εκτιµηθεί αν µέσω αυτού µπορεί να διασφαλιστεί ένα επίπεδο συνοχής και πολιτισµικής αναβάθµισης του συνολικού πληθυσµού του ήµου Ελευσίνας και η διατήρηση της ποιότητας αυτής της πολιτικής και δράσης µέσα στο σηµερινό αρνητικό οικονοµικό περιβάλλον. Επιπλέον στόχοι της εργασίας είναι η εξέταση παραγόντων που τυχόν αποκλίνουν από τον παραπάνω σκοπό αλλά και παράγοντες που τον ενισχύουν, καθώς και ο βαθµός κατά τον οποίον η οικονοµική κρίση έχει επηρεάσει την πολιτιστική πολιτική του ήµου Ελευσίνας και οι δυσµενείς συνέπειές της στην κοινωνική συνοχή. Προς εξέταση τίθενται και ζητήµατα, όπως η υπογράµµιση της σηµαντικότητας που έχει η άσκηση της πολιτιστικής πολιτικής από 11

12 την Τοπική Αυτοδιοίκηση, αλλά και πόσο σηµαντικό είναι για την κοινωνική συνοχή η ανάδειξη της πολυπολιτισµικότητας και του «διαφορετικού» της τοπικής της κοινωνίας. Ενδιαφέρουσα διερεύνηση αποτελεί και η µελέτη για το πώς η Τοπική Αυτοδιοίκηση αντιµετωπίζει το θέµα του πολιτισµού και της πολιτιστικής δηµοκρατίας, πώς αξιοποιεί τους οικονοµικούς της πόρους και το πολιτιστικό της προϊόν και πώς αξιολογεί και κατανέµει το ανθρώπινο δυναµικό της. Τέλος διερευνάται ο ρόλος των χορηγιών στη σηµερινή εποχή της οικονοµικής κρίσης στο βαθµό που αυτές συνδέονται ή όχι µε την ανάληψη πολιτιστικών δράσεων καθώς και στον αν συµβάλλουν στη συνέχιση και στην ποιότητα των πολιτιστικών δράσεων, καθώς και η συµβολή του εθελοντισµού στον τοµέα του πολιτισµού, της συνοχής και της κοινωνικής ανέλιξης στην εποχή της κρίσης. Ειδικότερα, ο πολιτισµός και γενικότερα µια ορθά σχεδιασµένη πολιτιστική πολιτική εκ µέρους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης µπορεί να οδηγήσει στην εύρυθµη λειτουργία µιας τοπικής κοινωνίας. Ο πολιτισµός και η πολιτιστική πολιτική, ειδικότερα, αποσκοπούν στην ευρύτερη καλλιέργεια του πληθυσµού µιας τοπικής κοινωνίας, καθώς και ταυτόχρονα συνιστούν µέσο επικοινωνίας των διάφορων κοινωνικών οµάδων, δίνοντας δυνατότητα γνωριµίας µέσω της συµµετοχικότητάς τους στα πολιτιστικά δρώµενα. Ο πολίτης καθίσταται όχι µόνο κοινωνός αλλά και συµµέτοχος της πολιτιστικής πολιτικής. Οι συµµετέχοντες, κάτοχοι ποικίλων πολιτισµικών ταυτοτήτων, µπορούν να εκφράζουν µέσω των εκφάνσεων που φέρουν οι πολιτιστικές δραστηριότητες, την ετερότητά τους. Η παραγωγή και η κατανάλωση του πολιτιστικού προϊόντος, άλλωστε, αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τον άνθρωπο, όχι µόνο, διότι ο άνθρωπος επιδεικνύει µέσω αυτού τις ποικίλες εκφάνσεις του, αλλά και διότι η συµµετοχή του σε αυτό λαµβάνει χώρα σε ατοµικό και συλλογικό επίπεδο. Ο πολιτισµός καλύπτει ανθρώπινες ανάγκες, είτε αυτό εκφράζεται µε θεσµοθετηµένο τρόπο, είτε µε άτυπο, εντασσόµενος µε τον τρόπο αυτό στην ψυχοκοινωνική οντότητα του ανθρώπου. Η πολιτιστική ηµοκρατία µε την ενεργό συµµετοχή του πληθυσµού στα πολιτιστικά δρώµενα ενισχύει ακόµα περισσότερο την κοινωνική συνοχή µιας τοπικής κοινωνίας. Ο πλουραλισµός των πολιτιστικών δράσεων και των δραστηριοτήτων εκκινεί αυτή τη συµµετοχικότητα σε όλο το φάσµα των κοινωνικών τάξεων. Πιο συγκεκριµένα, µέσω του πολιτισµού µπορούν να αµβλυνθούν ρατσιστικές συµπεριφορές, ο φόβος για το άγνωστο και η µη ανεκτικότητα για το διαφορετικό, που σήµερα αποτελούν σοβαρές παραµέτρους διάσπασης της κοινωνικής συνοχής που µπορούν να οδηγήσουν σε κοινωνικό αποκλεισµό. Η άσκηση της πολιτιστικής πολιτικής από την Τοπική Αυτοδιοίκηση ενισχύει τη διάσταση της κοινωνικής συνοχής, την πνευµατική καλλιέργεια και συντελεί στην αναβάθµιση του πολιτισµικού κεφαλαίου του πληθυσµού. Επιπλέον, στο ευρύτερο πλαίσιο της οικονοµικής κρίσης, η οποία γίνεται ευρέως αντιληπτή, 12

13 επηρεάζονται σε κάποιο βαθµό οι δράσεις της πολιτιστικής πολιτικής σε τοπικό επίπεδο, κάτι που µπορεί να έχει δυσµενείς συνέπειες στο κοινωνικό σύνολο του τοπικού πληθυσµού αλλά και στο ποσοστό της κοινωνικής συνοχής που έχει επιτευχθεί. Συνεπώς, ο σκοπός της συγκεκριµένης έρευνας είναι η ανάδειξη του ρόλου της πολιτιστικής πολιτικής και συγκεκριµένα πώς η πολιτιστική πολιτική µπορεί να αξιοποιηθεί ως µέσο κοινωνικής ένταξης και κοινωνικής συνοχής. Επιµέρους στόχοι της παρούσας ερευνητικής εργασίας αποτελούν η αναζήτηση της αναβάθµισης που προσφέρει ο πολιτισµός και η πολιτιστική πολιτική, ειδικότερα στο πολιτισµικό κεφάλαιο του πληθυσµού, καθώς και οι τρόποι µε τους οποίους προωθείται η καλλιέργεια του ατόµου. Η δοµή της µελέτης Με γνώµονα τις προηγούµενες επισηµάνσεις η παρούσα εργασία διαρθρώνεται σε τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο «ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ», διαπραγµατεύονται θέµατα για την κοινωνική ένταξη, την πολιτισµική ταυτότητα, την πολιτισµική κοινωνία και τον πολιτισµό, ενώ θίγονται και ζητήµατα σχετικά µε την µετανάστευση, τα πολιτισµικά αγαθά, τους πολιτισµικούς πόρους, την πολιτιστική υποδοµή, τις πολιτιστικές δραστηριότητες, την πολιτιστική διαχείριση και το πολιτιστικό marketing, καθώς και την τοπική ανάπτυξη. Προσεγγίστηκε, επιπλέον, και ο ρόλος του πολιτισµού στην κοινωνική συνοχή και την τοπική ανάπτυξη αλλά και ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης στη διαχείριση του πολιτιστικού προϊόντος και του πολιτισµικού κεφαλαίου για τον ορθό σχεδιασµό της πολιτιστικής πολιτικής. Στο δεύτερο κεφάλαιο «ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ», παρουσιάζεται η αιτιολογία επιλογής του ήµου Ελευσίνας ως περιοχή έρευνας, καθώς και η µεθοδολογία που προτιµήθηκε καθώς και τα µέσα για την υλοποίησή της. Πιο αναλυτικά πραγµατοποιήθηκε: α) Αξιοποίηση πληροφοριών που λήφθηκαν από τη βιβλιογραφία και από αξιόπιστες πηγές του διαδικτύου β) καθώς και επιτόπια παρατήρηση και έρευνα. Σηµειώνεται ότι η συλλογή πρωτογενών στοιχείων πραγµατοποιήθηκε από ανθρώπους - κλειδιά του Πολιτιστικού Οργανισµού και των φορέων πολιτιστικής δράσης του ήµου µε τη διενέργεια ηµιδοµηµένων συνεντεύξεων, ενώ ο οδηγός συνέντευξης που δηµιουργήθηκε ήταν ανοιχτού τύπου. 13

14 Στο τρίτο κεφάλαιο «Η ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ», παρουσιάζονται αναλυτικά, οι δοµές, οι δράσεις και οι πολιτιστικές δραστηριότητες του Πολιτιστικού Οργανισµού καθώς και οι πολιτιστικές υποδοµές του, δηλαδή παρουσιάζεται η υφιστάµενη κατάσταση του Πολιτιστικού Οργανισµού. Επιπλέον, γίνεται λεπτοµερής αναφορά όλων των φορέων άσκησης πολιτιστικής πολιτικής πολιτιστικής στο ήµο Ελευσίνας (ιδιωτικοί και µη), καθώς και η περιγραφή των πολιτισµικών πόρων του ήµου που λαµβάνουν ενεργό ρόλο στην υλοποίηση της πολιτιστικής πολιτικής. Τέλος, στο τέταρτο κεφάλαιο, «ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ», αναλύονται τα δεδοµένα της ποιοτικής έρευνας και των συνεντεύξεων µε ταυτόχρονη προβολή των συµπερασµάτων που απορρέουν από αυτές, καθώς αναλύονται και σηµαντικά χαρακτηριστικά της ταυτότητας της κοινωνίας του ήµου Ελευσίνας. Επιπροσθέτως, παρουσιάζονται τα τελικά συµπεράσµατα, ορµώµενα από τη βιβλιογραφική επεξεργασία και τα δεδοµένα της πρωτογενούς έρευνας. Μέσω µιας S.W.O.T. ανάλυσης γίνεται µια πιο συνοπτική παρουσίαση της πολιτιστικής πολιτικής του Πολιτιστικού Οργανισµού και του ήµου Ελευσίνας, καθώς παραθέτονται και προτάσεις µε βάση τα παραπάνω συµπεράσµατα. 14

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ 15

16 Για τη µελέτη της πολιτιστικής πολιτικής και τη συµβολή της στην κοινωνική συνοχή και την κοινωνική ένταξη αλλά και για τον βαθµό επηρεασµού της από την παγκόσµια οικονοµική κρίση παρουσιάζονται και αναλύονται οι παρακάτω έννοιες και θεωρητικές προσεγγίσεις. 1.1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ «Ο κοινωνικός αποκλεισµός είναι µία δυναµική διαδικασία αποξένωσης από τον κοινωνικό και οικονοµικό ιστό µιας χώρας. ιαφοροποιείται από την έννοια της φτώχειας, η οποία περιορίζεται στην έλλειψη εισοδηµατικών πηγών και στην ανεπάρκεια του επιπέδου υλικής ευηµερίας. Περιλαµβάνει σύνθετες καταστάσεις και µορφές που πλήττουν τόσο εργαζοµένους, όσο και άτοµα που αδυνατούν να ενταχθούν στην αγορά εργασίας 1». Ο παραπάνω όρος του κοινωνικού αποκλεισµού αναφέρεται σε µία εν δυνάµει κατάσταση και είναι µία έννοια πολιτική και όχι επιστηµονική. Αυτό γίνεται αντιληπτό και από το γεγονός ότι και στα κείµενά της η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αντικαταστήσει την έννοια της φτώχειας µε αυτήν του κοινωνικού αποκλεισµού. Οι ορισµοί που δίδονται εξαρτώνται από τον τόπο και το χρόνο στον οποίο αναφέρονται και ανταποκρίνονται στα οικονοµικά και κοινωνικά δεδοµένα της εποχής που αναφέρονται. Η έννοια του κοινωνικού αποκλεισµού έχει τρία επίπεδα: Το οικονοµικό, το νοµικό και το κοινωνικό. Το πρώτο επίπεδο αναφέρεται στον αποκλεισµό από τη συµµετοχή και τη χρήση του κοινωνικού πλούτου, δηλαδή από τη συµµετοχή στην εργασία, τη στέγαση και την εκπαίδευση. Το νοµικό επίπεδο αναφέρεται στην έµµεση άσκηση εξουσίας του κράτους ώστε να ζητήσει κάποιος έννοµη προστασία από αυτό και στο δικαίωµα αναγνώρισης και αποδοχής της διαφορετικότητας. Και το κοινωνικό επίπεδο αναφέρεται στο πρόβληµα «νοµιµοποίησης της στάσης και της συµπεριφοράς» 2. Τα πεδία εκδήλωσης του κοινωνικού αποκλεισµού είναι πέντε. Στο κοινωνικό πεδίο ο αποκλεισµός εκδηλώνεται ως απουσία απασχόλησης του ατόµου καθώς αντιµετωπίζει και δυσχέρειες πρόσβασης στην εκπαίδευση, την ιατρική περίθαλψη και άλλες υπηρεσίες. Στο οικονοµικό το άτοµο παρουσιάζει αδυναµία πρόσβασης στην αγορά εργασίας, σε κοινωνικούς πόρους και δραστηριότητες, ενώ στο πολιτικό πεδίο το άτοµο αντιµετωπίζει αδυναµία πρόσβασης στους δηµοκρατικούς θεσµούς λήψης αποφάσεων, στην άσκηση του εκλογικού δικαιώµατός τους και στις δραστηριότητες της τοπικής κοινωνίας. Στο νοµικό το 1 Αµίτσης Γ, σελ Τσαουσής, 1998 σ.σ

17 άτοµο αντιµετωπίζει αδυναµία άσκησης των θεµελιωδών δικαιωµάτων του καθώς και αδυναµία πρόσβασης στη δικαιοσύνη, ενώ στο πολιτιστικό πεδίο το άτοµο έρχεται αντιµέτωπο µε τον αποκλεισµό από τις διαδεδοµένες παραδοσιακές κοινωνικές πρακτικές (που συνδέονται µε τη γλώσσα, τη θρησκεία, την εθνικότητα), συνεπώς εξασθενίζει το κοινωνικό του δίκτυο, µειώνονται οι άτυπες κοινωνικές επαφές του, αµβλύνονται οι πιθανότητες ανεύρεσης εργασίας και τέλος αντιµετωπίζει αδυναµία συµµετοχής σε πολιτιστικές δραστηριότητες. Παράλληλα, ο κοινωνικός αποκλεισµός µπορεί να προσεγγιστεί σε δύο επίπεδα: σε ατοµικό και σε κοινωνικό. Σε ατοµικό/ ιδιωτικό επίπεδο, η προσέγγιση γίνεται µε βάση τα χαρακτηριστικά των ατόµων που βιώνουν ή βρίσκονται στα πρόθυρα αποκλεισµού, και σε κοινωνικό επίπεδο ο αποκλεισµός προσεγγίζεται µε βάση τη συλλογική ευθύνη που θέτει σε κίνδυνο την ανθρώπινη υπόσταση και προσβάλλουν την αξιοπρέπεια του ατόµου (όπως είναι οι διακρίσεις µε βάση το φύλο, την καταγωγή, το εισόδηµα) 3. Οι επενδύσεις στον τοµέα κοινωνικής προστασίας δεν θα πρέπει να θεωρούνται, συνεπώς, ανώφελο κόστος και είναι τόσο σηµαντικές όσο και οι επενδύσεις που υλοποιούνται στον χρηµατοοικονοµικό κλάδο ή στον κλάδο των κατασκευών. Η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και της καταπολέµησης του κοινωνικού αποκλεισµού µπορούν να αποφέρουν ευεργετικά και σπουδαία αποτελέσµατα τόσο σε βραχυπρόθεσµο όσο και σε µακροπρόθεσµο επίπεδο, άλλωστε, η εύρυθµη λειτουργία της κοινωνίας εξαρτάται άµεσα από την κοινωνική συνοχή και την κοινωνική δικαιοσύνη, µε αποτέλεσµα να είναι αναγκαίο να λαµβάνονται υπόψη οι απαιτήσεις των ευπαθών οµάδων του πληθυσµού και να υλοποιούνται κατάλληλες κοινωνικές πολιτικές. Το παραπάνω επιβεβαιώνεται και µε την υφιστάµενη κοινωνικοοικονοµική συγκυρία, η οποία µας φέρνει αντιµέτωπους µε οµάδες χαµηλού εισοδήµατος και περιορισµένης αγοραστικής δύναµης, οι οποίες υφίστανται έντονα τον κίνδυνο της περιθωριοποίησης, αναδεικνύοντας για µία ακόµη φορά το θεµελιώδες αίτηµα για αποτελεσµατικότερη κοινωνική προστασία, ισότητα και καταπολέµηση διακρίσεων. Η φτώχεια, ο αποκλεισµός, η κοινωνική αποµόνωση προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, επιβραδύνουν την οικονοµική ανάπτυξη, δηµιουργούν αρνητικές στάσεις απέναντι στους θεσµούς, περιορίζουν την εξασφάλιση ενός ευτυχισµένου βίου και δίνουν έναυσµα σε αντιδηµοκρατικές συµπεριφορές που αποκλίνουν από την εύρυθµη λειτουργία της κοινωνίας και από την κοινωνική συνοχή. Επιβεβαιώνεται, άλλωστε, ότι ο κοινωνικός αποκλεισµός συνδέεται µε αυξηµένες δυσχέρειες αξιοποίησης της κοινωνικής ιδιότητας του πολίτη, µε την ανισότητα (σε ότι αφορά το επίπεδο των αποδοχών ή των υλικών αγαθών), την αποξένωση 3 Αµ.ίτσης Γ., οπ.π., σελ

18 του ατόµου από την αγορά εργασίας, τις κοινωνικές υπηρεσίες, τα άτυπα δίκτυα στήριξης (όπως είναι η οικογένεια, οι συγγενείς και οι φίλοι) 4. Συµπεραίνεται, λοιπόν, ότι η έννοια της κοινωνικής συνοχής σήµερα υποβάλλει και επιβάλλει αναγκαίες προϋποθέσεις κοινωνικής συµβίωσης και µετατρέπεται σε ιδεολογία της κοινής µοίρας και του κοινού συµφέροντος, που όχι µόνο η κεντρική εξουσία πρέπει να προβάλλει ως προτεραιότητα αλλά και η Τοπική Αυτοδιοίκηση 5. Οι στρατηγικές τους θα πρέπει να ανταποκρίνονται στις ειδικές ανάγκες όλων των πολιτών (ευπαθών ή µη) και να επενδύουν στις δεξιότητές τους, ώστε να βελτιώνουν το αίσθηµα ότι ανήκουν στην κοινωνία και συµµετέχουν σε αυτήν βασιζόµενες στην ισότητα, εξάλειψη των διακρίσεων και να είναι προσαρµοσµένες στις εκάστοτε ανάγκες, να είναι ευέλικτες και να υπόκεινται σε τακτική αξιολόγηση 6. Βασική απαίτηση µιας δίκαιης κοινωνίας είναι να έχουν όλα τα µέλη της τη δυνατότητα πρόσβασης στις υπηρεσίες, µε τους παρόχους των δηµόσιων και ιδιωτικών υπηρεσιών να έχουν την ευθύνη να περιορίσουν και να εξαλείψουν κάθε φραγµό πρόσβασης που µπορεί να αντιµετωπίζουν ειδικές οµάδες του πληθυσµού, ενώ οι τοπικές αρχές µπορούν να διατηρούν µια βάση δεδοµένων µε άτοµα διαφορετικής προέλευσης που διαθέτουν τα κατάλληλα προσόντα και επιθυµούν να συµπεριληφθούν στη σύνθεση οργάνων λήψης αποφάσεων ή συµβουλευτικών οργάνων 7. Οι οµάδες, λοιπόν, που απειλούνται από κοινωνικό αποκλεισµό και συνεπώς από τις δυσµενείς επιπτώσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω, είναι αυτές που υπόκεινται διαχωρισµούς και διακρίσεις µε κίνδυνο τη διάσπαση της συνοχής της κοινωνίας. Οι αιτίες του κοινωνικού αποκλεισµού µπορεί να είναι οικονοµικές, όπου η κοινωνική οµάδα στερείται βασικά αγαθά του κοινωνικού πλούτου, παραγκωνίζεται από την αγορά εργασίας λόγω ανειδίκευσης, αδυνατεί να έχει πρόσβαση σε µορφές αλληλεγγύης και βιώνει την υποβάθµιση του θεσµού του κοινωνικού κράτους. Αιτία, όµως, κοινωνικού αποκλεισµού αποτελούν και η µετανάστευση, η χαλάρωση των κοινωνικών δεσµών, οι προκαταλήψεις, τα στερεότυπα, ο ρατσισµός, η φτώχεια, τα ψυχολογικά προβλήµατα και οι τάσεις αυτοκαταστροφής (όπως η χρήση ναρκωτικών, ο αλκοολισµός κτλ) 8. 4 Αµ.ίτσης Γ., οπ.π., σ.σ άρθρο στο «ΒΗΜΑ» στις 12/9/1997, άποψη του τότε Υπουργού Πολιτισµού Κου Ευάγγελο Βενιζέλο (τελευταία επίσκεψη 5/9/2011) 6 Niessen J., Schibel Y., 2004 σελ Niessen J., Schibel Y., οπ.π., σελ Λύτρας, Α., Σουλιώτης Κ., 2004, σ.σ

19 Σύµφωνα µε τα κείµενα της Ευρωπαϊκή Ένωσης, οι οµάδες των κοινωνικά αποκλεισµένων κατηγοριοποιούνται στους 9 : 1. Μακροχρόνια ανέργους 2. Γυναίκες, µέλη µονογενεϊκών οικογενειών, µητέρες µε µεγάλη αποχή από την αγορά εργασίας κλπ. 3. Άτοµα µε Ειδικέ Ανάγκες (ΑΜΕΑ) 4. Νέοι ηλικίας που πρόκειται να εισαχθούν στην αγορά εργασίας 5. Τοξικοµανείς 6. Αποτοξινωµένοι 7. Αποφυλακισµένοι 8. Μετανάστες 9. Πρόσφυγες (Παλιννοστούντες) 10. Άτοµα µε ειδικά προβλήµατα αποκλεισµού ιατυπώνεται το ερώτηµα λοιπόν, αν τελικά η σύγχρονη αυτή κοινωνία στην οποία ζούµε µπορεί να κάνει το «ιδεολογικό άλµα» και να αποτρέψει το ολοκληρωτικό στάδιο του αποκλεισµού, το οποίο είναι η ηθική και η φυσική περιθωριοποίηση του «Άλλου». Μέσα στα πλαίσια της παγκοσµιοποίησης η διαφορετική προσέγγιση του τρόπου ζωής και της επικοινωνίας των ανθρώπων στενεύει όλο και περισσότερο και το «διαφορετικό» αδυνατεί να εκφράσει την ταυτότητά του. Άλλωστε, το άτοµο έχει τη θέληση να ενταχθεί στην κοινωνία. Η θέληση αυτή της ταυτοποίησης ενός ατόµου µε µία οµάδα, γίνεται για λόγους ανάγκης συµµετοχικότητας και συλλογικότητας, για τη δηµιουργία νέων σχέσεων µεταξύ ατόµων και για την ανάγκη της αλληλεγγύης. Η ετερότητα δίνει τη δυνατότητα επιλογής αξιών, κανονιστικών πλαισίων, εµπειριών και πολιτισµικών δράσεων 10, ενώ η ενεργός συµµετοχή στα κοινά αναδεικνύει τις δεξιότητες του συνόλου της κοινωνίας και υποδεικνύει τρόπους για την καλύτερη χρησιµοποίησή του 11. Συνεπώς, εκτός από τις κατάλληλα σχεδιασµένες πολιτικές κοινωνικής προστασίας, για αποφυγή φαινοµένων κοινωνικού αποκλεισµού, επιβάλλεται και ο σωστός σχεδιασµός πολιτικών κοινωνικής ένταξης, ώστε να ενταχθούν οµαλά ξανά στην κοινωνία άτοµα που 9 Λύτρας Α., Σουλιώτης Κ., οπ.π., σελ Κωνσταντοπούλου Χ., Ψηµίτης Μ.,1999 σελ.30, Niessen J., Schibel Y., οπ.π., σελ

20 βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισµό ή βρίσκονται στα πρόθυρα βίωσης αυτής της κατάστασης. «Ο σκληρός πυρήνας του δικαιώµατος της κοινωνικής ένταξης εντοπίζεται στην εξασφάλιση συνθηκών και όρων διαβίωσης που επιτρέπουν τη συµµετοχή του ατόµου στον οικονοµικό και κοινωνικό ιστό µιας περιοχής, περιφέρειας ή χώρας 12». Η οµαλή κοινωνική ένταξη του ατόµου στην κοινωνία δε σηµαίνει µόνο διασφάλιση κοινωνικών παροχών αλλά και «υιοθέτηση µέτρων ανάπτυξης των δεξιοτήτων και ικανοτήτων του ατόµου, χωρίς προσβολής της αυτονοµίας του», διότι δεν κινδυνεύουν µε κοινωνικό αποκλεισµό µόνο αυτοί οι οποίοι δεν έχουν πόρους ή πρόσβαση στην αγορά εργασίας, αλλά και οµάδες πληθυσµού, οι οποίες έχουν οικονοµικούς πόρους, συνεπώς δεν έχουν ανάγκη από τις κοινωνικές παροχές αλλά υφίστανται κοινωνικές διακρίσεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση οριοθετεί την κοινωνική ένταξη ως µία σύνθετη διαδικασία προσδιορισµού αρµοδιοτήτων και πολιτικών ώστε να καταπολεµηθεί η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισµός 13, ενώ οι κυβερνήσεις, σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης, µπορούν µε την εφαρµογή τεχνικών και µέσων να γίνουν πιο ανοικτές και να παρέχουν µεγαλύτερη δυνατότητα συµµετοχής ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ο κοινωνικός αποκλεισµός στον πολιτισµό, έχει την έννοια του αποκλεισµού κάποιων κοινωνικών οµάδων όχι µόνο στο να έχουν πρόσβαση στα πολιτιστικά προϊόντα αλλά και ο αποκλεισµός τους από την κοινωνία λόγω διαφορετικής πολιτισµικής ταυτότητας. Ο αποκλεισµός αυτός µπορεί να επέρχεται και λόγω οικονοµικών δυσκολιών κάποιας κοινωνικής οµάδας, η οποία αδυνατεί να πληρώσει για να απολαύσει τα πολιτιστικά αγαθά. Η άρση αυτού του αποκλεισµού, θα µπορούσε να πραγµατοποιηθεί µε την κάλυψη κάποιας δαπάνης από την Τοπική Αυτοδιοίκηση για τις οµάδες αυτές που απειλούνται από τον κοινωνικό αποκλεισµό του πολιτιστικού προϊόντος 15, και συνεπώς να αυξήσει τη δυνατότητα συµµετοχής τους σε αυτές. Από την έννοια του πολιτισµού, άλλωστε, παρατηρείται ότι πολιτισµός και κοινωνικός αποκλεισµός είναι δύο έννοιες οι οποίες δεν συµβαδίζουν. Υπό µία γενική διάσταση, ο πολιτισµός έχει διττή έννοια στην καθηµερινή του χρήση, αποτελόντας ένα σύστηµα αξιών που περικλείει µέσα του φιλοδοξίες, ταυτότητες και συµπεριφορές ατόµων και κοινωνικών 12 Αµ.ίτσης Γ., οπ.π., σελ Αµ.ίτσης Γ., οπ.π., σελ Niessen J., Schibel Y., οπ.π., σελ Τσαουσής., οπ.π.,, σ.σ

21 συνόλων, οι οποίες έχουν συγκροτηθεί ως σύνολο 16. Είναι, λοιπόν, µία κοινά αποδεκτή µορφή συµπεριφοράς που υιοθετείται από µία κοινωνία και περιλαµβάνει διακριτά και περίπλοκα συστήµατα κοινωνικής οργάνωσης, σκέψης και ιδεολογίας συνδέοντας την ανθρώπινη κοινωνία µε το περιβάλλον της και τις διάφορες χρονικές περιόδους της, αποκτώντας δυναµική ιδιότητα. Βασικός σκοπός της πολιτιστικής πολιτικής µε βάση και την παραπάνω έννοια του πολιτισµού, λοιπόν, αποτελεί ο «συµµετοχικός πολιτισµός», η ανάδειξη, δηλαδή, της διαφορετικότητας, του πλουραλισµού, η αµφισβήτηση του εγωισµού και της ιδιοτέλειας, η αποτροπή του κοινωνικού αποκλεισµού, η ενσωµάτωση της κουλτούρας του τοπικού πληθυσµού. Οι πολιτιστικές δράσεις, άλλωστε, επιφέρουν συλλογικότητα και αναδεικνύουν το εθελοντικό πνεύµα και συνεπώς, ο συµµετέχον αισθάνεται ενεργός, µέτοχος στα κοινωνικά δρώµενα και στην ζωή της κοινωνίας, µε αποτέλεσµα, οι πολιτιστικές δράσεις όχι µόνο αναβαθµίζουν την ποιότητα του τοπικού πληθυσµού αλλά συνεισφέρουν στην κοινωνική συνοχή, συνδέουν το άτοµο µε τη ροή εξέλιξης της πόλης, φέρνουν σε επαφή τα διαφορετικά µέλη της κοινωνίας, γεφυρώνουν τις αντιθέσεις, δίνουν δικαιωµατική συµµετοχή σε όλες τις κοινωνικές οµάδες προωθώντας έτσι και την πολιτισµική διαφορετικότητα. Η συµµετοχή του συνόλου του πληθυσµού στις πολιτιστικές δράσεις, επιφέρει την επαφή και την επικοινωνία ανθρώπων από διάφορες κοινωνικές οµάδες, µε αποτέλεσµα να αντιµάχεται του κοινωνικού αποκλεισµού, δηµιουργώντας την αίσθηση του ανήκειν οδηγώντας σε ισχυρή κοινωνική συνοχή και σε πιο συνεκτικές κοινωνίες. εν είναι έκπληξη, λοιπόν, να αναφερθεί ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση αποτελεί τον πιο σηµαντικό φορέα χάραξης της πολιτιστικής πολιτικής, αφού «οι πόλεις αποτελούν πολιτιστικές οντότητες τόπους», η οποία θα στοχεύει στην κοινωνική συνοχή, στην κοινωνική ένταξη και στην άρση του κοινωνικού αποκλεισµού. Για αυτό, η πολιτιστική πολιτική της Τοπικής Αυτοδιοίκησης θα πρέπει να κατευθύνεται στην αύξηση της συµµετοχικότητας του τοπικού πληθυσµού, στην εθελοντική δράση, στην αλλαγή των κατεστηµένων νοοτροπιών, στην ενεργή συµµετοχή και στη δηµιουργικότητα του πολιτιστικού προϊόντος από τους ίδιους τους πολίτες, για την ανάπτυξη του συλλογικού πνεύµατος και της ενίσχυσης της ένταξης όλου του πληθυσµού στην κοινωνία, µέσω του αισθήµατος του «ανήκειν» και της ενεργής συµµετοχής στην ζωή της πόλης 17. Εάν οι τοπικές αρχές πρόκειται να φανούν αποτελεσµατικές στην προώθηση και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής πρέπει να διαµορφώσουν την τοπική κοινωνία σε έναν χώρο συµµετοχικού, χωρίς αποκλεισµούς, δηµόσιου χώρου και, κατά συνέπεια, σε έναν δηµόσιο 16 Χριστογιάννης Γ., 2002 σελ Γασπαρινάτος Κ., Ιωαννίδης Γ., 2010 σ.σ

22 χώρο ευκαιρίας αξιοποίησης του πολιτιστικού πλούτου που προκύπτει από τη γόνιµη συνεύρεση των πολιτιστικά διαφορετικών ταυτοτήτων, µέσω του σεβασµού της πολιτιστικής πολυµορφίας, της ενδυνάµωσης της κοινωνικής συνοχής, και της ανάληψης των σχετικών δράσεων σε όλα τα επίπεδα της καθηµερινής ζωής (π.χ. πολιτισµό και τέχνες, απασχόληση, νεολαία, εκπαίδευση), να αρχίσουν να δηµιουργούν ένα αίσθηµα του «ανήκειν» και συλλογικότητας µεταξύ όλων των µελών των τοπικών κοινωνιών τους, αναδεικνύοντας µέσω αυτών, τα κοινά συµφέροντα που τα συνδέουν 18. Η κοινωνική συµµετοχή, λοιπόν, αναδεικνύεται σε σηµαντική παράµετρο για δηµιουργία ενεργών πολιτών µε σηµαντικό κλάδο της την κοινωνική συµµετοχή του εθελοντισµόυ, τη διευκόλυνση της συµµετοχής των κοινωνικά αποκλεισµένων οµάδων και την αξιολόγηση της συνεισφοράς τους, συµβάλλοντας στην ένταξή τους και ενεργοποιώντας τις δεξιότητές τους, καλύπτοντας ένα ευρύ φάσµα δραστηριοτήτων, όπως: ενεργό συµµετοχή σε οµάδες ερασιτεχνικής απασχόλησης, λέσχες, αθλητικούς συλλόγους, σχολικά συµβούλια, περιβαλλοντικές ενώσεις, συλλόγους για τη διαφύλαξη της πολτιστικής κληρονοµιάς, συνοικιακούς συλλόγους ή οµάδες διεθνούς αλληλεγγύης. Επιπλέον, µέσω της συµµετοχής τους σε κοινωνικούς φορείς και κοινωνικά σχέδια τα άτοµα αυτά συµµετέχουν ενεργά στην κοινωνία και οικοδοµούν γέφυρες, ενώ η πτυχή του εθελοντισµού καταδεικνύει την αξία και τα ειδικά χαρακτηριστικά της κοινωνικής συµµετοχής 19. Σε περιπτώσεις οµάδων που απειλούνται έντονα από κοινωνικό αποκλεισµό (όπως οι µετανάστες ή οι παλιννοστούντες), θα πρέπει να ενταχθούν αυτές στις άµεσες προτεραιότητες της πολιτιστικής πολιτικής της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, για την επίλυση του προβλήµατος αυτού µέσω της αναγνώρισης και της ανάδειξης του πολιτισµικού τους πλούτου, ώστε να έρθουν σε επαφή οι υπόλοιπες οµάδες του πληθυσµού και να µειωθεί το πολιτισµικό χάσµα που τους αποµακρύνει. Επιπλέον, η πολιτιστική πολιτική, σε αυτές τις περιπτώσεις, θα πρέπει να γίνεται µε γνώµονα αποφυγής του εθνοκεντρισµού και της αποµόνωσης του «µη όµοιου», που θα εντείνει τον κοινωνικό αποκλεισµό 20. Ο πολιτισµός, επίσης, µέσα από την Τέχνη µπορεί να διδάξει και να αναδείξει τον πολιτισµικό πλούτο αλλά και να γεφυρώσει τη «διαφορετικότητα», συνεπώς να συµβάλλει στην κοινωνική συνοχή µιας κοινωνίας αποκλείοντας τον αποκλεισµό. Η προσέγγιση θεµάτων που συνδέονται µε τις διαφορετικές αντιλήψεις ενός θέµατος, ή διαφορετικών εννοιών, όπως ο χώρος, ο χρόνος, το συναίσθηµα, από µεγάλους, για παράδειγµα, 18 Υπουργείο Εσωτερικών, Υπουργείο εξωτερικών, 2008, σελ Niessen J., Schibel Y., οπ.π., σελ Μπιτσάνη Ε., 2001 σελ. 162,

23 καλλιτέχνες που ανήκουν σε διαφορετικούς πολιτισµούς, µέσα από διαφορετικές µορφές εικαστικών τεχνών, όπως η ζωγραφική, η γλυπτική, η φωτογραφία, η ξυλογραφία, η αρχιτεκτονική, τα πόστερ, εκφράζεται µια ιδέα, η απεικόνιση της οποίας αποδεικνύει την επικοινωνιακή λειτουργία της τέχνης. Η τέχνη µπορεί να εκφράσει ιδέες και συναισθήµατα, όπως η χαρά, η αγωνία, η λύπη, ο φόβος, η αγάπη, η έκπληξη, µε µάσκες, που χρησιµοποιούνται στο θέατρο, αλλά και σε τελετουργίες και χορούς άλλων πολιτισµών, µε χρώµατα, κίνηση και µορφικά στοιχεία, που διαφέρουν κατά την περίπτωση και µετασχηµατίζονται ανάλογα µε την τεχνοτροπία που χρησιµοποιεί ο καλλιτέχνης. Η τέχνη, επιπλέον, µπορεί να διδάξει τις ανθρώπινες καταστάσεις και τα ιστορικά γεγονότα, όπως ο πόλεµος ή ένα ιστορικό γεγονός, η πείνα, η τρέλα, η αρρώστια, για θεσµούς, όπως η εργασία, η οικογένεια και η εκπαίδευση κάνοντας αντιληπτές τις διαφορετικές αισθητικές παραδόσεις αλλά και τις διατυπώσεις ελεύθερων σκέψεων και δηµιουργικής έκφρασης, που διευκολύνει τη διαδικασία της ανθρώπινης και πολιτισµικής επικοινωνίας. Επισκέψεις σε λαογραφικά µουσεία µπορούν επίσης να προβληµατίσουν γύρω από τις σχέσεις της τέχνης και της καθηµερινής ζωής ή να συµβάλλουν στη συγκριτική προσέγγιση θεµατικών που σχετίζονται µε τις νατουραλιστικές αναπαραστάσεις της ελληνικής λαϊκής τέχνης και τη σύγκρισή τους µε αντίστοιχες άλλων πολιτισµών 21. Η τέχνη, λοιπόν, ενσωµατωµένη µέσα στην πολιτιστική πολιτική της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, δύναται να γεφυρώσει το «διαφορετικό». Ο πολιτισµός, για να εκδηλώσει τις παραπάνω ιδιότητές του, εκφράζεται µέσω των πολιτιστικών αγαθών και των πολιτιστικών δραστηριοτήτων, οι οποίες αναφέρθηκαν και παραπάνω. Κάθε πολιτιστικό αγαθό και πολιτιστική δραστηριότητα έχει οικονοµική, κοινωνική και πολιτισµική αξία, λόγω του ότι το αντικείµενο των πολιτιστικών δραστηριοτήτων είναι η παραγωγή αισθητικής, ψυχαγωγικής και µορφωτικής χρησιµότητας που επιδρά στον ψυχισµό δηµιουργώντας έντονες εµπειρίες 22. Η συνειδητοποίηση της έννοιας του πολιτισµού ως συνόλου εκδηλώσεων διαφόρων ανθρωπίνων δραστηριοτήτων και η γνωριµία µε διάφορα αντικείµενα τέχνης και τεχνουργήµατα διευρύνει τα ενδιαφέροντα και την καλλιέργεια του κάθε προσώπου αλλά ιδιαίτερα του νέου. Η αντίληψη των σχέσεων της τέχνης µε άλλες µορφές του πολιτισµού και µε τις αξίες, όπως η θρησκεία, η επιστήµη, η τεχνολογία, η πολιτική, η οικονοµία και το περιβάλλον, ευαισθητοποιηθεί το παιδί και τον νέο, διευρύνει τους ορίζοντες του και µε τις αλληλεπιδράσεις που δηµιουργούνται από την 21 Γλυκοφρύδη-Λεοντσίνη Α., Παχάκη Φ., 2000, σελ

24 επαφή µε τους «άλλους ή διαφορετικούς» πολιτισµούς και παράγοντες, αναδύεται το θέµα της πολιτιστικής ταυτότητας και της ετερότητας ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Η ετερότητα και το «διαφορετικό» για το οποίο γίνεται λόγος, φέρουν κάθε φορά και διαφορετική πολιτιστική ταυτότητα, η οποία αποτελεί τη συλλογική ταυτότητα (συνείδηση) που έχουν τα µέλη ενός κοινωνικού συνόλου ότι, δηλαδή, αποτελούν ένα ιδιαίτερο κοινωνικό σύνολο, ξεχωριστό από τα άλλα µε την ταυτότητα αυτή να χαρακτηρίζει το συγκεκριµένο αυτό κοινωνικό σύνολο για συγκεκριµένο χρόνο και σε σχέση µε άλλα κοινωνικά σύνολα ή έθνη και αποτελεί σηµαντικό στοιχείο αφού προσδιορίζει ένα κοινωνικό σύνολο και αφορά, συνήθως, τη γλώσσα, τις αξίες, τις ιδεολογίες, τα πρότυπα συµπεριφοράς, το επιστηµονικό και το πολιτικό υπόβαθρο 24. Για παράδειγµα, τα µουσεία, οι αρχαιολογικοί χώροι και τα µνηµεία µιας χώρας συνδέονται παράλληλα µε την ιστορία της, µε την πολιτιστική κληρονοµιά και µε την τοπική ή εθνική ταυτότητα και µπορούν να εκτιµηθούν στο πλαίσιο του τοπικισµού και της παγκοσµιοποίησης αλλά και σε σχέση µε την πολιτιστική ταυτότητα και την διαπολιτισµικότητα 25. Συνάγεται, λοιπόν, ότι η πολιτιστική ταυτότητα είναι δυναµικό µέγεθος, το οποίο εξαρτάται από το χώρο, το χρόνο και τις αξίες κάθε εποχής. Όταν µία πολιτιστική ταυτότητα εκφράζει ένα ολόκληρο Έθνος, όπως έγινε αναφορά προηγουµένως, τότε νοείται ως «πολιτισµικό Έθνος» το οποίο αποτελεί τις «οµάδες ανθρώπων που ζουν ως οι κληρονόµοι µιας ιστορικής και πολιτισµικής κοινότητας (συχνά κατασκευασµένη µε όρους κοινής καταγωγής) και µοιράζονται τη θέληση να τη διατηρήσουν 26». Το πολιτισµικό Έθνος δεν ταυτίζεται µε το πολιτικό έθνος αλλά αποτελεί µία ιδιαίτερη οµάδα στην οποία ανήκουν και αυτή πρέπει να απαρτίζεται από ένα σηµαντικό αριθµό προσώπων όπου θα συµπεριφέρονται ως µία οµογενής οµάδα. Εάν το πολιτισµικό µε το πολιτικό Έθνος ταυτίζονται τότε τα άτοµα της οµάδας νιώθουν ότι ανήκουν σε αυτήν ως «φυσικό δεδοµένο» 27. Όταν πραγµατοποιείται συµβίωση και συνύπαρξη πληθυσµών µε διαφορετικούς πολιτισµούς, πολιτισµικές παραδόσεις και συνεπώς πολιτιστικές ταυτότητες, τόσο σε 23 Κεχαγιόγλου Γ., 2001 σ.σ ΚΕ ΚΕ-ΕΕΤΤΑ, 1993 σελ In-Suk C., 2006 σ.σ Schnapper D., 2000σελ Schnapper D., οπ.π

25 γεωγραφική συµβίωση σε αστικοποιηµένες περιοχές όσο και σε συνύπαρξη διαφορετικών εθνικών κοινοτήτων (πολιτισµικών Εθνών) στο πλαίσιο µεγάλων κρατών, τότε γίνεται λόγος για την πολυπολιτισµικότητα 28. Η πολυπολιτισµικότητα είναι έννοια ανοικτή σε διαφορετικές ερµηνείες και συνδέεται µε τον πολιτισµό και τις πολιτισµικές αλλαγές, µε ιδεολογικούς, κοινωνικούς, οικονοµικούς και τεχνολογικούς παράγοντες και κυρίως µε τη µετανάστευση, σε πιο πολύπλοκες κοινωνίες. Είναι φυσικό, συνεπώς, η πολυπολιτισµικότητα, η οποία χαρακτηρίζεται και µε άλλους τρόπους, δηλαδή ως «πολιτική της διαφοράς», «πολιτική της ταυτότητας» και «πολιτική της αναγνώρισης» 29, να συνεπάγεται την κοινωνική αναδόµηση και την ανάληψη πρωτοβουλιών και µεταρρυθµίσεων που σχετίζονται µε την παιδεία και την εκπαίδευση ιδιαίτερα των χωρών που έχουν ενσωµατώσει µεγάλο αριθµό οικονοµικών µεταναστών και προσφύγων µε αποτέλεσµα να επιδιώκουν τη χάραξη εκπαιδευτικών πολιτικών και τακτικών που σχετίζονται µε την αλλαγή των αναλυτικών προγραµµάτων και, γενικότερα, των νοοτροπιών. Η πολυπολιτισµικότητα, άλλωστε, αναφέρεται στην ειρηνική συνύπαρξη διαφορετικών πολιτισµικών οµάδων, οι οποίες ζουν και δραστηριοποιούνται στην ίδια κοινωνία, δίδεται δικαίωµα στην πολιτισµική διαφορά, ενώ ως ρατσισµός θεωρείται η άρνηση του δικαιώµατος αυτού 30. Συνεπώς η «πολυπολιτισµική κοινωνία» νοείται µία κοινωνία, η οποία δεν έχει θέσει ή αδυνατεί να θέσει έναν συγκεκριµένο πολιτισµό και αποδέχεται ισόβαθµα το κάθε διαφορετικό σύνολο που συνθέτει την κοινωνία 31. Οι έννοιες, άλλωστε, «κουλτούρα» και «πολυπολιτισµικότητα» δηµιουργήθηκαν για να γεφυρώσουν τις διαφορετικές αξίες και να φέρουν τους ανθρώπους πιο κοντά 32, παρόλα αυτά, όµως, πολλές κοινωνίες σήµερα, λόγω της παγκοσµιοποίησης, φοβούνται να µην αλλοιωθεί ο πολιτισµός τους, αγνοώντας το γεγονός ότι όλοι οι µεγάλοι πολιτισµοί προήλθαν από µίξεις, ανταλλαγές και γόνιµες συνθέσεις 33. Ενώ µε την έννοια της διαπολιτισµικότητας (ή συνηθέστερα µε το επίθετο διαπολιτισµικός), αποτυπώνονται οι δυναµικές και διαλλακτικές σχέσεις (όπως η επαφή, η σύγκριση, η επιρροή, η σύγκλιση, η σύγκρουση κ.τ.λ.) που αναπτύσσονται µεταξύ των συνυπαρχόντων πολιτισµών, µε κεντρική ιδέα την επικοινωνία των πολιτισµών αυτών. Πρόκειται για µία έννοια που αναφέρεται στη γόνιµη και στη δυναµική αλληλεπίδραση 28 Βερνίκος Ν., ασκαλοπούλου Σ., 2002 σελ Kymlicka W., 2005 σ.σ Καβουνίδη Τζ., Πολύζου Α., Μαυροµάττης Α., Κοτρώτσου Α., Γιαννίτσας., Αλτσιτζόγλου Ν., Αβραµίδη Τ., 2006 σελ Τσαουσής., οπ.π.,, σ.σ Schnapper D., οπ.π., σελ Βερνίκος Ν., ασκαλοπούλου Σ., οπ.π. 25

26 µεταξύ των πολιτισµών αυτών ή των κοινωνικών οµάδων 34, µε τις διαφορετικές πολιτιστικές ταυτότητες. 1.4 ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Οι µετανάστες φέρουν στη χώρα υποδοχής, τη δική τους πολιτισµική ταυτότητα και αποτελούν µια κοινωνική κατηγορία, η οποία απειλείται από κοινωνικό αποκλεισµό, όπως έχει ήδη αναφερθεί. Οι δυσκολίες που αντιµετωπίζουν οι µετανάστες ώστε να ενταχθούν σε µία τοπική κοινωνία είναι κυρίως η άγνοια της γλώσσας της χώρας φιλοξενίας και κατά συνέπεια η δυσκολία επικοινωνίας, η αποστέρηση της οικογένεια ή του κοινωνικού τους περίγυρου και η διαφορετική κοινωνική και πολιτισµική πραγµατικότητα που καλείται να αντιµετωπίσει. Έτσι, συχνά παρατηρούνται φαινόµενα αντίστασης, όσον αφορά ζητήµατα προσαρµογής και ένταξης στη νέα κοινωνία και για όλους τους προαναφερθέντες λόγους οι µετανάστες θεωρούνται ότι είναι «µια οριακή πολιτισµική κατηγορία, η οποία υφίσταται ένα πολιτισµικό σοκ εντασσόµενη σε µια νέα κοινωνία, σε µια νέα κουλτούρα και ένα νέο τρόπο ζωής 35». Ο µετανάστης, αντί να βρίσκεται µετέωρος µεταξύ δύο πολιτισµών, δηµιουργεί και εκφράζει έναν δυναµικό αυτό πολιτισµό της µετανάστευσης, στην οποία κυριαρχεί η ανασφάλεια και η προσπάθεια υπέρβασής της 36. Ο µετανάστης προσπαθώντας να προσαρµοστεί στην κοινωνία υποδοχής υπόκειται σε δύο αντίρροπες τάσεις: η µία συνιστά τη διαφορετικότητά του (γλώσσα, θρησκεία, καταγωγή) και από την άλλη πρέπει να ανταπεξέλθει στα προβλήµατα της καθηµερινότητάς του (εκµάθηση νέας γλώσσας, απόκτηση άδειας παραµονής, προσαρµογή σε νέο περιβάλλον, τα οποία και εκφράζουν την πολλαπλή ταυτότητα του µετανάστη µε την κυριαρχία της µίας να προσπαθεί να επικρατήσει της κυριαρχίας της άλλης και λειτουργώντας αρνητικά στη σχέση του µετανάστη µε τη χώρα υποδοχής, οδηγώντας τον είτε στην περιθωριοποίηση είτε στην αφοµοίωση και ισοπέδωση 37. Η µη ανεκτικότητα στην επαφή και στην επικοινωνία κοινωνικών οµάδων µε διαφορετικές αξίες, πολιτισµικές ταυτότητες, κουλτούρας και κοινωνικής θέσης επιτείνει το φαινόµενο του κοινωνικού αποκλεισµού των ατόµων αυτών, συνεπώς το ζήτηµα του κοινωνικού αποκλεισµού των µεταναστών, θα πρέπει να προσεγγίζεται µέσα από τη διαπραγµάτευση «των νέων σχέσεων των µεταναστών µε τις τοπικές κοινωνίες και την παγκόσµια κουλτούρα» της ετερότητας και των διαφορετικών πολιτισµών, ώστε να σταµατήσει η πολιτισµική 34 αµανάκης Μ., Αλεξιάς Γ., 2001σελ Μουσούρου Λ.,1991 σελ Ναξάκης Χ., Χλέτσος Μ., 2003, σελ

27 διαφορετικότητα να οδηγεί στον κοινωνικό αποκλεισµό και την πολιτισµική αποµόνωση 38. Ο ρατσισµός και η ξενοφοβία, φαινόµενα που οδηγούν στον παραπάνω κοινωνικό αποκλεισµό, αποτελούν σηµαντική αιτία κοινωνικών αναταράξεων, εξαιτίας των προστριβών και των διαπληκτισµών που προκύπτουν ανάµεσα σε δύο κοινότητες και ουσιαστικά, πρόκειται για δυσκολίες κατά τη διαδικασία επιπολιτισµού, µε εµφάνιση καταστάσεων περιθωριοποίησης και αποµόνωσης 39. Λόγω, συνεπώς, του ότι οι µετανάστες ωφέλησαν και συνέβαλλαν καθοριστικά στην αλλαγή της κοινωνικής και οικονοµικής πραγµατικότητας της Ελλάδας, είναι αντιληπτό ότι και η πολιτισµική τους προσαρµογή στην Ελληνική κοινωνία είναι ένας µηχανισµός που θα πρέπει να λειτουργήσει, ώστε να επιτυγχανθεί η πλήρης ένταξη του ανθρώπινου αυτού δυναµικούστην ελληνική κοινωνία, γεγονός που θα λειτουργήσει θετικά προς όφελος όλου του κοινωνικού συνόλου 40. Έχει παρατηρηθεί ότι η θρησκεία παίζει σηµαντικό ρόλο στην κοινωνική ένταξη και στην ενσωµάτωση σε µια κοινωνία, µε τους χριστιανούς να έχουν πιο θετική διάθεση να ενταχθούν σε ένα χριστιανικό κράτος σε σχέση µε τους µουσουλµάνους. Η κοινωνική ένταξη διευκολύνεται όταν ο µετανάστης νιώθει αποδοχής από την κοινωνία αλλά και όταν µπορεί να συµµετέχει στη δηµόσια και ιδιωτική ζωή της κοινωνίας, ενώ η γνώση και η αναγνώριση του πολιτισµικού κεφαλαίου των µεταναστών βοηθά στη µη παρερµηνεία στάσεων και συµπεριφορών τους, και συνεπώς ενισχύει την κοινωνική συνοχή 41. Μετά την ανάδειξη των παραπάνω εννοιών θα ακολουθηθεί στα επόµενα κεφάλαια η παρουσίαση εννοιών, όπως αυτών του πολιτισµού, της πολιτιστικής πολιτικής, καθώς και του σχεδιασµού της, ο οποίος στοχεύει στην ανάδειξη της πολυπλοκότητας και της πολυποικιλότητας της τοπικής κοινωνίας, της πολιτισµικής της ταυτότητας και της συµβολή της στην κοινωνική συνοχή της. 1.5 ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Ο πολιτισµός, αν και είναι ένας ευρέως χρησιµοποιούµενος όρος, δεν έχει ένα σαφές και ξεκάθαρο περιεχόµενο. Συνήθως ορίζεται το σύνολο των υλικών και ηθικών αξιών που δηµιουργήθηκαν από την ανθρώπινη δράση µέσα στο χρόνο, ενώ για την υπάρχουσα 38 Τσιµπιρίδου Φ., 2004 σ.σ Κόντης Α., Τσαρδανίδης Χ., 2005 σελ ιαµαντούρος Ν., 2004 σελ Παπαδοπούλου., 2006 σ.σ