Εθνική Έρευνα για τη Διαφθορά στην Ελλάδα

Transcript

1 Εθνική Έρευνα για τη Διαφθορά στην Ελλάδα Μάρτιος 2010 Διάγραμμα 1

2 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑΣ για την ποσοτική και ποιοτική αποτίμηση του φαινομένου της διαφθοράς σε παγκόσμιο επίπεδο Δείκτης Αντιλήψεων για τη Διαφθορά CPI - Corruption Perceptions Index Βασίζεται σε έρευνες ειδικού πληθυσμού. Καταγράφει τις εκτιμήσεις του επιχειρηματικού κόσμου και ειδικών αναλυτών. Το, κάλυψε 180 χώρες. Είναι ένας σύνθετος δείκτης,ο οποίος προκύπτει από συνδυασμό ερευνών. Για να περιληφθεί μια χώρα στο δείκτη, πρέπει να διατίθενται τουλάχιστον τρεις έρευνες για αυτήν. Παγκόσμιο Βαρόμετρο για τη Διαφθορά GCB Global Corruption Barometer Έρευνα κοινής γνώμης, που διεξάγεται από το Το, κάλυψε 69 χώρες. Διερευνά, κυρίως, τις αντιλήψεις της κοινής γνώμης, σχετικά με τη διαφθορά. Παρέχει γενικές ενδείξεις για την έκταση του φαινομένου. Στην Ελλάδα το πραγματοποιήθηκε σε μέγεθος δείγματος 500 ατόμων Για λόγους συγκρισιμότητας σε διεθνές επίπεδο, παρέχει στοιχεία μόνο για ορισμένους προεπιλεγμένους τομείς του Δημοσίου Δίνει έμφαση στις υποκειμενικές αντιλήψεις και παραστάσεις Δείκτης Χρηματισμού BPI -Bribe Payers Index Βασίζεται σε έρευνες ειδικού πληθυσμού. Το, κάλυψε 26 χώρες. Κατάταξη των 22 μεγαλύτερων εξαγωγικών χωρών, με βάση την τάση πολυεθνικών επιχειρήσεων των εν λόγω χωρών, να δωροδοκούν κρατικούς αξιωματούχους, όταν δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό. Πραγματοποιείται μεταξύ ανώτατων στελεχών επιχειρήσεων, επιμελητηρίων, τραπεζών των χωρών υποδοχής και αφορά τη δραστηριότητα των πολυεθνικών, στη χώρα τους. Εθνική Έρευνα για τη Διαφθορά στην Ελλάδα, Διάγραμμα 2

3 Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η «Εθνική Έρευνα για τη Διαφθορά στην Ελλάδα» αποτελεί ερευνητική πρωτοβουλία του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Διαφάνειας 2. Έχει συμπληρωματικό χαρακτήρακαι υποβοηθά την αποτύπωση των ιδιαιτεροτήτων του φαινομένου, στη χώρα μας 3. Δίνει έμφαση στα πραγματολογικά δεδομένα του προβλήματος και λιγότερο στις κοινωνικές αντιλήψεις 4. Βασίζεται σε εξαιρετικά μεγάλο δείγμα, που επιτρέπει τη λεπτομερέστερη καταγραφή του φαινομένου 5. Παρέχει πληροφορίες, όχι μόνο στο ατομικό επίπεδο του ερωτώμενου, αλλά και στο επίπεδο του νοικοκυριούτου Διάγραμμα 3

4 Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Καλύπτει το σύνολο της χώρας, δηλαδή εκτός από τις αστικές περιοχές, περιλαμβάνει και τις ημιαστικές και τις αγροτικές. Κατά συνέπεια, είναι αντιπροσωπευτική του συνολικού πληθυσμού 7. Λόγω του διευρυμένου δείγματος και της καινοτομικής μεθοδολογίας, που ακολουθήθηκε (αυθόρμητες αναφορές), καταγράφει το σύνολο των φορέων του δημοσίου τομέα, στους οποίους παρουσιάζεται το φαινόμενο 8. Παρέχει αναλυτικές πληροφορίες για τα χρηματικά ποσά 9. Καλύπτει, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, και το χώρο του ιδιωτικού τομέα Διάγραμμα 4

5 Η ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Η «Εθνική Έρευνα για τη Διαφθορά στην Ελλάδα» μετράει: Την έκταση του φαινομένου Το χρόνοπου συνέβη το περιστατικό Το χώρο(υπηρεσία/επιχείρηση) Την υπόθεσηπου αφορά Το χρηματικό ποσό που ζητήθηκε Διάγραμμα 5

6 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η Έρευνα επιτρέπει: 1. Την ποσοτική εκτίμηση για το μέγεθοςτης κοινωνικής διαφθοράς, που πλήττει, σήμερα στη χώρα, τους πολίτες και τα νοικοκυριά 2. Την αναλυτική χαρτογράφηση και τον εντοπισμό των κοινωνικών χώρων της διαφθοράς, το «χάρτη της διαφθοράς»,τόσο στο δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα Πληροφορία, εξαιρετικά χρήσιμη για την καταπολέμησή της 3. Την καταγραφή του αναλυτικού «τιμοκαταλόγου της διαφθοράς», δηλαδή το κοινωνικά παγιωμένο, ανά υπηρεσία, ύψος του μέσου χρηματικού ποσού, που ζητείται για την παράνομη συναλλαγή Διάγραμμα 6

7 Διάγραμμα 7

8 Η ΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΜΕΑ, Ποσοστό (%) των νοικοκυριών που αναφέρουν περιστατικά διαφθοράς Βάση: Σύνολο δείγματος Ν = άτομα Ν = άτομα 12,3 13,5 13,4 Ν = άτομα 8,5 9,5 9,3 4,4 5,1 5,3 Συνολική διαφθορά (ΔΤ & ΙΤ) Διαφθορά στο Δημόσιο Τομέα Διαφθορά στον Ιδιωτικό Τομέα 2007 Διάγραμμα 8

9 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑΦΕΡΘΕΝΤΩΝ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΤΟΜΕΑ, Προβολή στον πληθυσμό των νοικοκυριών της χώρας (2001: νοικοκυριά) & στο συνολικό πληθυσμό 18 ετών και άνω (2001: άτομα)* 95% Διάστημα εμπιστοσύνης Προβολή στον αντίστοιχο πληθυσμό Τυπικό σφάλμα Κάτω φράγμα Άνω φράγμα Αριθμός νοικοκυριών , Αριθμός πολιτών * Αναθεωρηθείσα εκτίμηση ΕΣΥΕ για το (Έρευνα Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού - Γ` Τρίμηνο ) Διάγραμμα 9

10 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑΦΕΡΘΕΝΤΩΝ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΣΤΟΝ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ, Προβολή στον πληθυσμό των νοικοκυριών της χώρας (2001: νοικοκυριά) & στο συνολικό πληθυσμό 18 ετών και άνω (2001: άτομα)* 95% Διάστημα εμπιστοσύνης Προβολή στον αντίστοιχο πληθυσμό Τυπικό σφάλμα Κάτω φράγμα Άνω φράγμα Αριθμός νοικοκυριών Αριθμός πολιτών , * Αναθεωρηθείσα εκτίμηση ΕΣΥΕ για το (Έρευνα Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού - Γ` Τρίμηνο ) Διάγραμμα 10

11 ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ, Μήπως θυμάστε σε ποια υπηρεσία/σε τι είδους εταιρεία/επιχείρηση/επάγγελμα, ή κλάδο επιχειρήσεων συνέβη αυτό; (Αυθόρμητες απαντήσεις) Αναγωγή στο σύνολο του δείγματος Νοσοκομεία Δημόσιος Τομέας Εφορίες Πολεοδομίες Υπουργείο Μεταφορών Άλλο ΔΘ/ΔΓ/ΔΑ χώρο εμφάνισης του περιστατικού Παλαιότερα περιστατικά Δεν τους έχει ζητηθεί ΔΘ/ΔΓ/ΔΑ 2,9 3,3 3,1 1,2 1,3 1,5 1,3 1,2 1,5 0,2 1,6 1,6 1,8 1 1,5 1,2 0,7 1 0,7 11,6 11,4 13,2 Ν = άτομα Ν = άτομα Ν = άτομα ,1 78,1 76,8 Διάγραμμα 11 Ιδιωτικός Τομέας Νοσοκομεία Γιατροί/Ιατρεία Κλινικές Δικηγόροι/Νομικοί Τράπεζες Σχολές οδηγών Ιδιωτικά ΚΤΕΟ Αντιπροσωπείες αυτοκινήτων Συνεργεία/Μηχανικοί αυτοκινήτων Εργολάβοι Πολιτικοί Μηχανικοί/Αρχιτέκτονες Κατασκευαστικές/Τεχνικές εταιρείες Οικοδομικές Μεσίτες Άλλο ΔΘ/ΔΓ/ΔΑ χώρο εμφάνισης του Παλαιότερα περιστατικά Δεν τους έχει ζητηθεί ΔΘ/ΔΓ/ΔΑ 0,8 1 0,8 0,4 0,4 0,5 0,2 0,2 0,4 0,5 0,4 0,5 0,2 0,2 0, ,2 1,3 0,5 0,9 0,5 4,7 5,3 5,2 0,7 1 0,8 Ν = άτομα Ν = άτομα Ν = άτομα ,2 88,6 88,8

12 ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ, Μήπως θυμάστε σε ποια υπηρεσία / σε τι είδους εταιρεία/επιχείρηση/επάγγελμα, ή κλάδο επιχειρήσεων συνέβη αυτό; (Αυθόρμητες απαντήσεις) Βάση: Απαντούν μόνον όσοι τους έχουν ζητηθεί χρήματα, εκτός από τα νόμιμα, για να προχωρήσει πιο γρήγορα, ή να τακτοποιηθεί μια υπόθεσή τους, τον τελευταίο χρόνο Δημόσιος Τομέας Ιδιωτικός Τομέας Νοσοκομεία Πολεοδομίες Εφορίες ΙΚΑ Νομαρχίες Δήμοι Υπουργείο Μεταφορών Τράπεζες ΔΕΗ ΟΕΚ Υπουργείο Υγείας Δασαρχεία ΟΤΕ Κτηματολόγιο 2,5 1,6 3,7 1,8 2,4 2,5 2,9 1,4 1,9 5,8 6,6 1,8 0,8 1,2 1,4 1,6 1,9 1,1 0 0,7 2,9 0,3 0,5 0,2 0,5 0,5 0,2 0,3 0,2 15,2 12,4 15,9 13,6 13,8 15,7 34,2 34,5 33,5 Ν = 514 άτομα Ν = 580 άτομα Ν = 567άτομα 2007 Νοσοκομεία Τράπεζες Δικηγόροι/Νομικοί Γιατροί/Ιατρεία Ιδιωτικά ΚΤΕΟ Κλινικές Εταιρείες Πολιτικοί Μηχανικοί Υδραυλικοί Ασφαλιστικές Εργολάβοι Ηλεκτρολόγοι Μηχανικοί Κατασκευαστικές Συνεργεία/Μηχανικοί Σχολές οδηγών Μεσίτες Λογιστικά γραφεία Οικοδομικές Αντιπροσωπείες αυτοκινήτων Διάγραμμα 12 2,6 3,2 4,6 1,9 3,9 3,7 4,1 1,6 3,4 1,1 1,9 2,8 3,7 1 2,8 1,1 2,5 2,2 1,9 2,2 3 1,6 2,2 1,5 1,6 2,2 0,7 1,6 2,2 1,1 0,3 1,5 1,5 3,9 1,2 2,6 1,2 1,1 1,2 1,9 1 0,9 1,9 0,9 9,7 9,7 10,8 8,2 12,3 9 9,7 7, ,7 15,5 Ν = 267 άτομα Ν = 310 άτομα Ν = 323άτομα 2007

13 ΖΗΤΗΘΕΝΤΑ ΧΡΗΜΑΤΙΚΑ ΠΟΣΑ(ΣΕ ΕΥΡΩ), ΣΕ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ Βάση: Όσοι αναφέρουν χρηματικό ποσό Μέσος όρος χρηματικού ποσού Μεταβολή - Δημόσιος Τομέας 2007 (Ν=271) (Ν=320) (Ν=318) Σε Ευρώ Ποσοστό % ,4% Μέσος όρος χρηματικού ποσού Μεταβολή - Ιδιωτικός Τομέας 2007 (Ν=151) (Ν=162) (Ν=189) Σε Ευρώ Ποσοστό % ,1% Διάγραμμα 13

14 ΣΥΝΘΕΣΗ (%) ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ & ΖΗΤΗΘΕΝΤΩΝ ΧΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΟΣΩΝ, ΚΑΤΑ ΤΟΜΕΑ, Περιστατικά Χρηματικά ποσά 64, ,7 46,5 43,4 42,3 56,6 53,5 57,7 30,9 29,6 31,1 4,9 7,4 8,1 Δημόσιος Τομέας Ιδιωτικός Τομέας Και Δημόσιος και Ιδιωτικός Τομέας 2007 Ιδιωτικός Τομέας 2007 Δημόσιος Τομέας Διάγραμμα 14

15 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ (ΣΕ ΕΚΑΤ. ΕΥΡΩ) Υπολογισμός με βάση τα αποτελέσματα της «Εθνικής Έρευνας για τη Διαφθορά στην Ελλάδα» και την απογραφή πληθυσμού του 2001* * Αναθεωρηθείσα εκτίμηση ΕΣΥΕ για το (Έρευνα Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού - Γ` Τρίμηνο ) Δημόσιος Τομέας Περιστατικά διαφθοράς το στα νοικοκυριά: 9,3% Ιδιωτικός Τομέας Περιστατικά διαφθοράς το στα νοικοκυριά: 5,3% Εκτιμώμενος αριθμός νοικοκυριών: Χ Μέσος όρος ζητηθέντος ποσού: = 462 εκατ. ( εκατ. ) Εκτιμώμενος αριθμός νοικοκυριών: Χ Μέσος όρος ζητηθέντος ποσού: = 325 εκατ. ( εκατ. ) Εκτιμώμενο μέγεθος συνολικής διαφθοράς κατά το έτος : 787 εκατ. ( εκατ. ) Διάγραμμα 15

16 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, (ΣΕ ΕΚΑΤ. ΕΥΡΩ) Υπολογισμός με βάση τα αποτελέσματα της «Εθνικής Έρευνας για τη Διαφθορά στην Ελλάδα» και την απογραφή πληθυσμού του 2001* * Αναθεωρηθείσα εκτίμηση ΕΣΥΕ για το (Έρευνα Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού - Γ` Τρίμηνο ) Εκτιμώμενο μέγεθος συνολικής διαφθοράς κατά το έτος 2007: 639 εκατ. ( εκατ. ) Εκτιμώμενο μέγεθος συνολικής διαφθοράς κατά το έτος : 748 εκατ. ( εκατ. ) Εκτιμώμενο μέγεθος συνολικής διαφθοράς κατά το έτος : 787 εκατ. ( εκατ. ) Μεταβολή - : +39 εκατ. Διάγραμμα 16

17 Διάγραμμα 17

18 ΓΝΩΜΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, - Με ποια από τις παρακάτω απόψεις συμφωνείτε περισσότερο; Α) «Η Ελλάδα είναι μια χώρα, στην οποία πάντα θα υπάρχει διαφθορά» Β) «Η Ελλάδα μπορεί να γίνει μια χώρα χωρίς διαφθορά» Η Ελλάδα είναι μια χώρα, στην οποία πάντα θα υπάρχει διαφθορά Ν = άτομα Ν = 6.122άτομα Ούτε / Ούτε 3 3 Η Ελλάδα μπορεί να γίνει μια χώρα χωρίς διαφθορά ΔΓ/ΔΑ 1 2 Διάγραμμα 18

19 ΓΝΩΜΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ ΤΗΣ 4 ης ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ Με ποια από τις παρακάτω απόψεις συμφωνείτε περισσότερο; Α) «Η Ελλάδα είναι μια χώρα, στην οποία πάντα θα υπάρχει διαφθορά» Β) «Η Ελλάδα μπορεί να γίνει μια χώρα χωρίς διαφθορά» Πριν και μετά τις εκλογές Πριν τις εκλογές Μετά τις εκλογές 3 2 Η Ελλάδα είναι μια χώρα, στην οποία πάντα θα υπάρχει διαφθορά Ούτε / Ούτε Διάγραμμα 19 Η Ελλάδα μπορεί να γίνει μια χώρα χωρίς διαφθορά

20 ΚΛΙΜΑΚΑ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΠΟΔΟΧΗΣ ΠΡΑΞΕΩΝ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ- 1 Τα παρακάτω συνηθισμένα πράγματα που μπορεί να κάνουμε όλοι μας τα θεωρείτε πράξη διαφθοράς, ή όχι; : Ν = άτομα : Ν = άτομα Να δώσουμε χρήματα, ή άλλο αντάλλαγμα για να περάσουμε στις εξετάσεις για την άδεια οδήγησης Να δώσουμε χρήματα, ή άλλο αντάλλαγμα σε εφοριακό για να τακτοποιηθούν τα χρέη μας Να δώσουμε χρήματα, ή άλλο αντάλλαγμα σε υπάλληλο της πολεοδομίας για να εκδώσουμε οικοδομική άδεια Να δώσουμε χρήματα, ή άλλο αντάλλαγμα σε αστυνομικό για να μη μας δώσει κλήση Ναι Όχι ΔΓ/ΔΑ Διάγραμμα 20

21 ΚΛΙΜΑΚΑ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΠΟΔΟΧΗΣ ΠΡΑΞΕΩΝ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ- 2 Τα παρακάτω συνηθισμένα πράγματα που μπορεί να κάνουμε όλοι μας τα θεωρείτε πράξη διαφθοράς, ή όχι; : Ν = άτομα : Ν = άτομα Να δώσουμε χρήματα, ή άλλο αντάλλαγμα σε ΚΤΕΟ για να περάσουν τα αυτοκίνητό μας Να βάλουμε μέσο για να προσληφθεί κάποιος συγγενής Να δώσουμε παραπάνω χρήματα, ή άλλο αντάλλαγμα στο γιατρό για να μας προσέξει καλύτερα Να βάλουμε μέσο, για να πάρει κάποιος συγγενής καλύτερη μετάθεση στο στρατό Ναι Όχι ΔΓ/ΔΑ Διάγραμμα 21

22 ΚΛΙΜΑΚΑ ΑΝΟΧΗΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ Συμφωνείτε, ή διαφωνείτε με τις παρακάτω απόψεις που ορισμένοι υποστηρίζουν; : Ν = άτομα : Ν = άτομα Αν είναι να κάνουμε τη δουλειά μας, τότε δεν πειράζει να δώσουμε και κανένα φακελάκι Δεν χρειάζεται να υπακούμε στους νόμους όταν δεν μας βλέπει κανείς Εάν δεν βλάπτονται τα προσωπικά μου συμφέροντα, δεν θα με ενοχλούσαν οι μίζες ή τα φακελάκια, ακόμα και αν γίνονταν μπροστά στα μάτια μου Συμφωνούν ΔΓ/ΔΑ Διαφωνούν Διάγραμμα 22

23 ΚΛΙΜΑΚΑ ΜΕΤΡΩΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ -1 Πόσο αποτελεσματικά θεωρείτε τα παρακάτω μέτρα που μπορούν να εφαρμοστούν για να μειωθεί η διαφθορά στη χώρα μας; : Ν = άτομα : Ν = άτομα Να εφαρμόζονται οι νόμοι γρήγορα και για όλους, χωρίς εξαιρέσεις Να τιμωρούνται αυστηρά όσοι πιάνονται να παίρνουν μίζες, ή φακελάκια Να εφαρμόζεται πραγματικά το ΠΟΘΕΝ ΕΣΧΕΣ για τους δημοσίους υπαλλήλους Να καθιερωθεί ένας κώδικας επαφής και συμπεριφοράς απέναντι στους πολίτες, για τους δημοσίους υπαλλήλους Αποτελεσματικό ΔΓ/ΔΑ Μη αποτελεσματικό Διάγραμμα 23

24 ΚΛΙΜΑΚΑ ΜΕΤΡΩΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ -2 Πόσο αποτελεσματικά θεωρείτε τα παρακάτω μέτρα που μπορούν να εφαρμοστούν για να μειωθεί η διαφθορά στη χώρα μας; : Ν = άτομα : Ν = άτομα Να τιμωρούνται αυστηρά όσοι πιάνονται να δίνουν μίζες, ή φακελάκια Να γίνονται μαθήματα για την καταπολέμηση της διαφθοράς στα σχολεία Να γίνουν ενημερωτικές εκστρατείες κατά της διαφθοράς Να εξασφαλιστεί η ανεξαρτησία των δικαστών Το κράτος να επεμβαίνει λιγότερο στην οικονομία Αποτελεσματικό ΔΓ/ΔΑ Μη αποτελεσματικό Διάγραμμα 24