Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ Η ΧΑΜΕΝΗ ΛΗΚΥΘΟΣ - 2 -

Transcript

1 Νιόβη Λύρη Η Μέρα της Μελάνης µυθιστόρηµα

2 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ Η ΧΑΜΕΝΗ ΛΗΚΥΘΟΣ - 2 -

3 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ Εκείνο το παγωµένο µεσηµέρι του 2060 η Αντριάνα Βασίλιεβα Μαρίνσκα, κυνηγός * και στοριτέλερ, είχε βγάλει βόλτα δύο λαµπραντόρ κι ένα σαλούκι στο Λοφτ Σίτυ. Έτσι είχαν ονοµάσει την παλιά συνοικία Γκάζι οι νέοι της κάτοικοι, που ήρθαν από την Πελοπόννησο το 2040, όταν εν όψει του Πολέµου του Νερού η διεθνής διπλωµατία έλυσε άρον άρον το Παλαιστινιακό, αναγνωρίζοντας ένα µικρό κράτος µε φανταχτερή σηµαία και τον ύµνο που είχαν γράψει µισό αιώνα πριν ο Μαχµούντ Νταρουίς * και ο Μίκης Θεοδωράκης. Τότε πολλοί Παλαιστίνιοι προτίµησαν να µεταναστεύσουν σε καθορισµένους τόπους υποδοχής, ανάµεσά τους και στην Πελοπόννησο, της οποίας παλιότεροι κάτοικοι µετακινήθηκαν µε τη σειρά τους προς την Αθήνα. * Οδηγός σκύλων, επαγγελµατίας που βγάζει βόλτα σκυλιά. Το 2060 το σπορ του κυνηγιού έχει εκλείψει. * Σπουδαίος Παλαιστίνιος ποιητής ( ) - 3 -

4 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ Με τους νέους κατοίκους του, που εντυπωσιάστηκαν από τα λοφτ * της καλλιτεχνικής συνοικίας, το Γκάζι έγινε, αρχικά ως αστείο, Λοφτ Σίτυ και βαθµιαία ενσωµατώθηκε στον αστικό ιστό των πολύ νεότερών του συνοικιών, που είχαν αναπτυχθεί γύρω από το γήπεδο του Π.Α.Ο. στον Ελαιώνα, µε µολ που τα ρουφ γκάρντεν τους έβλεπαν τη θάλασσα, υπόγεια πολυεπίπεδα πάρκινγκ και αστραφτερά στον ήλιο ποδηλατοστάσια όλα υπό τον έλεγχο των τριών ισχυρών πολυεθνικών: της issol (international security services online), της durcel (του κολοσσού εκµετάλλευσης πηγών ενέργειας µε τα περίεργα αγγλολατινικά αρχικά) και της eb.edu.org (eurobalkan education organization) ή ebedu, όπως είναι πιο γνωστή. Εκτός από την αλλαγή του ονόµατος, µια ακόµα εξέλιξη ήταν ότι µαζί µε τους Πελοποννήσιους ήρθαν στο Λοφτ Σίτυ και τα σκυλιά τους, οπότε η ζήτηση για κυνηγούς αυξήθηκε πολύ. Η Αντριάνα ήταν καλή κυνηγός, άλλωστε συνδύαζε και την άλλη ιδιότητα, της στοριτέλερ, κι έτσι δεν έµενε ποτέ χωρίς δουλειά. Την ήταν εύκολη και, αν εξαιρέσουµε τη γνωστή λεπτοµέρεια, διασκεδαστική. * Λοφτ: µεγάλος ενιαίος, συχνά ψηλοτάβανος χώρος, διαµορφω- µένος σε κατοικία. Τα παλιά λοφτ ήταν πρώην βιοτεχνίες ή α- ποθήκες, αργότερα χτίστηκαν κατοικίες και διαµερίσµατα στο ίδιο στυλ. Τα προτιµούν εκ πεποιθήσεως µοναχικοί, συχνά καλλιτέχνες, ή ζευγάρια

5 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ Εκείνο το µεσηµέρι λοιπόν, λίγο πριν αρχίσει η ιστορία µας, η ηρωίδα µας αναδύθηκε (ψηλή γυµνασµένη σιλουέτα µε µαύρα µακριά µαλλιά και σκουφάκι, κόκκινο µπουφάν και µαύρο κολάν ποδηλασίας) µε την κυλιόµενη από το σταθµό του µετρό Κεραµεικός, προβάλλοντας στην πλατεία µέσα από τα κοµψά ελαιόδεντρα που κοσµούσαν το χείλος του µεγάλου αίθριου. Περπάτησε πρώτα µέχρι τον παράλληλο του Προαστιακού, όπου, απέναντι από τις ράγες, βρισκόταν το σπίτι των δύο λαµπραντόρ, και αφού τα παρέλαβε στράφηκε πάλι πίσω προς την πλατεία, και πήρε το δρόµο προς την Πειραιώς. Καθ οδόν, σ ένα από τα σπίτια που από τις αρχές του αιώνα στέγαζαν εστιατόρια και µπαρ (και αφού αρνήθηκε ευγενικά τον καφέ), παρέλαβε το σαλούκι από τον πολυάσχολο και λίγο σνοµπ µπάρµαν. Ακολούθησε η αναπόφευκτη τελετουργία του ε- παγγέλµατος στον ειδικό χώρο της πλατείας κι αφού απαλλάχτηκε από τις χρησιµοποιηµένες σακούλεςγάντια * στράφηκε πάλι προς την Πειραιώς. Είχε το κεφάλι ψηλά κι όπως περπατούσε χαιρετώντας χαριτωµένα θα νόµιζες πως είναι τα τρία σκυλιά που την οδηγούν, όµως στην πραγµατικότητα ήταν αυτή που τα ο- δηγούσε. Στον ορίζοντα υψωνόταν η Ακρόπολη, σχεδόν λευκή στο καθαρό ψυχρό µεσηµέρι, και ακριβώς µπροστά της αλλά πολύ πιο κοντά, τέµνοντας οπτικά * Ειδικές σακούλες για την περισυλλογή των ακαθαρσιών των σκύλων

6 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ τον ιερό βράχο, το βαθυπόρφυρο χάρις στο διαρκή τεχνητό φωτισµό του κεντρικό φουγάρο του ιστορικού εργοστασίου αεριόφωτος (κάποτε χώρου καλλιτεχνικών εκδηλώσεων και τώρα µουσείου), που είχε δώσει το παλιό όνοµα στη θρυλική γειτονιά: Γκάζι. Σε λίγο η οµάδα µας είχε βγει στο ξέφωτο της λεωφόρου (όπου µια ήπια ροή οχηµάτων κυλούσε από το κέντρο της πόλης προς το λιµάνι και αντίστροφα) και η βόλτα θα τελείωνε ως µια ακόµα ευχάριστη ρουτίνα αν, µετά τη στροφή στην Ιερά Οδό και µπροστά στη µικρή πλαϊνή πόρτα ενός λοφτ, πρώτα το σαλούκι και µετά τα λα- µπραντόρ δεν στέκονταν επίµονα γαβγίζοντας µε έξαψη. Η Αντριάνα είδε αµέσως στην εσοχή της πόρτας το γατάκι και τραβώντας πίσω τα σκυλιά έσκυψε και το πήρε στην αγκαλιά της. Εδώ ακριβώς αρχίζει η ιστορία µας. Ήταν µια σκούρα ραβδωτή γουνίτσα καλοθρεµ- µένη και καθαρή, όχι παραπάνω από δύο µηνών µε κόκκινο λουράκι, γκριζογάλανα µάτια και νυχάκια έξω. Αλλά τα τελευταία δεν ήταν ελεύθερα. Μαζί µε το γατάκι, στην αγκαλιά της Αντριάνας βρέθηκε κι ένα ελαφρό, γαντζωµένο στα νυχάκια αντικείµενο. Το έπιασε απαλά και το κοίταξε µε απορία. Χαρτί βεβαίως, αλλά όχι απλώς. Ήταν ακανόνιστα σκισµένο, κοµµάτι από µεγαλύτερο χαρτί, και είχε επάνω τυπω

7 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ µένα γράµµατα. Το κείµενο, στα ελληνικά (τη µία από τις δύο µητρικές γλώσσες της Αντριάνας), πήγαινε έτσι: «µου, δίπλα στη βρύση της κεν-/...κτίριο του περασµένου αιώνα / ράθυρα, µεγάλες και ψηλο- / γάλο προθάλαµο της εισόδου, / µαρµάρινες σκάλες. Οι δύο / την τρίτη, τη µεσαία, κα- / οι αποθήκες, µα πριν / η σκάλα δια- /..από». Θα µπορούσε, παρά την ασυνήθιστη απόχρωση και τον κοµψό αριθµό σελίδας, να είναι από εκτυπωτή, όµως, όσο ακριβό κι αν ήταν, κανείς δεν εκτύπωνε σε τόσο παλιό χαρτί, ούτε διατηρούσε τόσο φθαρµένες ε- κτυπώσεις. Ξαφνικά η παγωµένη σιωπή ζωντάνεψε και η Αντριάνα, έχοντας στο δεξί τη λαβή των λουριών, στον ώµο την τσάντα µε τις σακούλες-γάντια µιας χρήσης και στο αριστερό το γατάκι, κατέβαλε προσπάθεια για να κρατήσει σταθερό το φορτίο τη στιγµή της έκπληξης: σύµφωνα µε όλες τις ενδείξεις, το χαρτί στα νύχια του αίλουρου ήταν κοµµάτι από β ι β λ ί ο. Τα βιβλία ήταν πια πολύ σπάνια. «Τη λένε Μελάνη». Ο άντρας (σκούρο παλτό, κόκκινο κασκόλ, φωνή ευχάριστη) στεκόταν στη γωνία, λίγα µέτρα από την Αντριάνα. «ικό σας είναι;» τον ρώτησε. Αντί για απάντηση εκείνος πλησίασε (γύρω στα εξήντα, δερµάτινα γάντια, θλιµµένο βλέµµα) κι η Με

8 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ λάνη µ ένα σάλτο βρέθηκε στα χέρια του. Η Αντριάνα έπιασε το χαρτί πριν πέσει. «Κι αυτό;» Την κοίταξε σιωπηλός στην ερηµιά της χειµωνιάτικης µέρας και τότε εκείνη θα ένιωσε πίσω από την ακίνητη ψύχρα µια γενναία δυνατότητα φιλίας, γιατί θέλοντας ίσως να κάνει αµοιβαίο το συναίσθηµα είπε µε καµάρι: «Είµαι στοριτέλερ». Λάθος. Φάνηκε αµέσως, ήταν λάθος της. «εν έχω σκυλιά να τα πάτε βόλτα», της είπε µε κρύα ευγένεια. Έπειτα, µουρµουρίζοντας ένα χαιρετισµό αποµακρύνθηκε, αφήνοντάς την αµήχανη, µε τα σκυλιά να την τραβούν αδηµονώντας και το χαρτί στο παγωµένο χέρι. εν µπορούσε να το πετάξει. Το durecom, o κάδος ανακύκλωσης της durcel recycling company, βρισκόταν στα δύο µέτρα, αλλά δεν µπορούσε. Έτρεξε µε δυσκολία να τον προλάβει πριν µπει στο λοφτ είχε κιόλας σταθεί στη µπροστινή, δίφυλλη πόρτα. «Συγγνώµη, πάρτε το. εν µπορώ να το πετάξω, συγγνώµη». Ο άντρας στράφηκε µε ανανεωµένο ενδιαφέρον. «Γιατί δεν µπορείτε να το πετάξετε;» «Μα είναι από βιβλίο!» Τον κοίταζε µε προσµονή. Στο κάτω κάτω κι αυτή δεν ήταν καµιά αστοιχείωτη, ήταν επιτέλους στοριτέλερ! - 8 -

9 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ «Η Μελάνη κρυώνει», του είπε µε απαλή ειρωνεία, καθώς δεν έπαιρνε απάντηση. «Το ίδιο και τα σκυλιά», απάντησε εκείνος, αλλά κοίταζε τώρα τα γυµνά της χέρια µε µια ιδέα στοργής. Και ξαφνικά: «Λοιπόν, πόσα παίρνετε για τη βίζιτα;» Για τους γονείς της η Αντριάνα ήταν η Νένε, το παιδί Όχι Ναι *. Έτσι είχαν αποδώσει τρυφερά το φυσικό της χάρισµα να µελετά ήρεµα πριν αποφασίσει. Αν είχε λοιπόν εκείνη τη στιγµή την ψυχραιµία και λίγο χρόνο θα τον ένιωθε για πάντα, για όλες τις µέρες και τις στιγµές που θα έρχονταν: την τάση του να σφίγγει ό,τι το εύθραυστο, τη συντριβή του µετά για το σπάσι- µο. Αλλά καθώς ο νους της ήταν κυρίως στο αδέσποτο χαρτί, χώρια το κρύο και το τράβηγµα των σκυλιών, της πήρε λίγα δευτερόλεπτα ίσα ίσα για να αντιληφθεί ότι η ερώτηση δεν ήταν προσβολή αλλά παράτολµη οικειότητα, ένα αδέξιο άλµα πάνω από την ανεπούλωτη αγορίστικη δειλία. «Για σας δωρεάν», του είπε εύθυµα κι αµέσως είδε στο πρόσωπό του κάτι πολύ πιο αναπάντεχο από το αστειάκι: ένα χαµόγελο από τα πιο καλοσυνάτα που µπορούσε ποτέ να φανταστεί. «Έχω καλό τσάι», της πρότεινε, «και ίσως τη µοναδική ευκαιρία να απολαύσω στο σπίτι µου µία στοριτέλερ». * Στα βουλγαρικά το όχι είναι νε, οπότε µε το ελληνικό ναι σχη- µατίζει ηχητικά το Νένε

10 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ Το λοφτ φαινόταν παλιό, πιθανόν πρώην αποθήκη ή βιοτεχνία, µπορεί όµως να είχε περάσει, στις αρχές του αιώνα, και από το στάδιο της διαµόρφωσης σε µπαρ. Ήταν διώροφο στο ύψος αλλά µονόχωρο, µε λευκοβαµµένους πέτρινους τοίχους, ξύλινα δοκάρια στο φυσικό τους και λιτή επίπλωση σε σκούρα χρώµατα. Είχε µεγάλα παράθυρα σχεδόν ως το πάτωµα, ίσως µάλιστα κάποτε και αντίστοιχα παράθυρα στο επάνω µέρος, το οποίο όµως τώρα είχε διαµορφωθεί σε πατάρι κατά µήκος των τοίχων µε περιµετρική κουπαστή, σκάλα στη µία γωνία κι ένα µονάχα είδος επίπλωσης: ήταν, ολόκληρο και µέχρι την οροφή, βιβλιοθήκη. Μόλις ο οικοδεσπότης άνοιξε τις κουρτίνες, το φως του αποµεσήµερου έλουσε χιλιάδες βιβλία, χοντρά και λεπτά, δερµατόδετα και πανόδετα και βέβαια αµέτρητα µε χάρτινο εξώφυλλο. Από τις τέσσερις πλευρές (όσοι και οι τοίχοι), οι δύο πλατύτερες έκλειναν µε διάφανο τζά- µι, ενώ οι στενότερες ήταν ανοιχτές. Στο µεταξύ η Μελάνη έσπευσε, µόλις βρέθηκε ελεύθερη στο σπίτι, να τρέξει στη σκάλα, για να εµφανιστεί µισό λεπτό µετά ισορροπώντας στην κουπαστή και νιαουρίζοντας από ευτυχία. Τα σκυλιά ησύχασαν µπροστά στο βαθύ βελούδινο καναπέ, το ηλεκτρονικό τζάκι (οπτικό εφέ που τότε συνήθιζαν σε πολλά σπίτια, θερµαινόµενα έτσι κι αλλιώς από την εγκατάσταση στο πάτωµα) άναψε µε ένα τηλεκοντρόλ και το τσάι, σε α

11 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ πλή πορσελάνη, ήρθε. Μα η Αντριάνα κοιτούσε έκθαµβη, ψηλά, τη γιγάντια πολύχρωµη βιβλιοθήκη που ανακλούσε το φως της χειµωνιάτικης µέρας, έτσι, παρά τις συνήθειές της, το έχυσε. «Συγγνώµη», είπε, καθώς ο οικοδεσπότης τής έ- δινε πετσέτα και ταυτόχρονα συστηνόταν, υποκλινόµενος ελαφρά: «Νικόλας Κουτρουµάνος. Καθηγητής Νεοελληνικής Ιστορίας και κριτικός λογοτεχνίας. Εδώ είναι το σπίτι µου». «Αντριάνα Μαρίνσκα», είπε η Αντριάνα, που θυ- µήθηκε αµέσως το όνοµά του από τις κριτικές µυθιστορηµάτων, των οποίων οι σύντοµες διασκευές ήταν το δεύτερο ψωµί της. «Το σπίτι µου είναι στους Βάλτους. Πηγαίνω από εκεί ως το µετρό µε το ποδήλατο». «Έτσι εξηγούνται τα ωραία σας πόδια». Θα µπορούσε να είναι κοµπλιµέντο ή φλερτ ή α- πλώς, αν και λιγότερο πιθανό, γνωµάτευση ακαδηµαϊκής φύσης, είχε όµως και µια ιδιαίτερη θέρµη, σαν του αναγνώστη που αναζητά πίσω από το κάλλος των φράσεων το νόηµα του κειµένου. Η Αντριάνα, που δεν είχε µόνο ωραία πόδια, ντυµένα αυτή την κρύα µέρα µε µαύρο ισοθερµικό κολάν και γκέτες από συνθετική γούνα, αλλά, παραλείψαµε να πούµε, ήταν ολόκληρη ωραία, ένα αδρό βαλκανικό κοκτέιλ σε µεσογειακό γυαλί, είχε γοητευθεί ήδη από τον τρόπο του, κάτι µεταξύ απόλυτου ελέγχου των πάντων και απόλυτης παραίτησης από αυτά, έτσι δεν ήταν απλώς για να αντα

12 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ ποδώσει τη φιλοφρόνηση όταν, δείχνοντας τα βιβλία, είπε: «Μα είναι µεγαλειώδες!» Το επίθετο στην πραγµατικότητα σήµαινε κάτι διαφορετικό, πιο οικείο και ζεστό από ό,τι σηµαίνει στο λεξικό, γιατί ήταν όρος της νεανικής αργκό του Αλλά ο Κουτρουµάνος µπορεί να µην το κατάλαβε, γιατί η κάπως ψυχρή απάντησή του απευθυνόταν µάλλον στην κυριολεκτική σηµασία: «Πράγµατι, αγαπητή, πολλοί θα το έλεγαν. Αλλά εγώ τα έχω απλώς για να τα χαίροµαι». Τα λόγια του δεν ταίριαζαν µε το πρόσωπό του, όπου αντί για χαρά διακρινόταν πίκρα, µα η Αντριάνα δεν σχολίασε, άλλωστε τι να πει; εν ήξερε σχεδόν τίποτα για χάρτινα βιβλία, ήταν οκτώ χρονών όταν απαγορεύτηκαν. Τα λίγα που ήξερε ήταν ότι ήδη πριν τον πόλεµο, στη µανία ανακύκλωσης του 30, ο κόσµος τα πετούσε στους κάδους της durecom κατά χιλιάδες. Το διάβασµα γινόταν πια ηλεκτρονικά και τα έντυπα ήταν απλώς βαριά κι έπιαναν χώρο. Σύντοµα τη θέση τους στα νοικοκυριά (όχι όλα: µόνο αυτά που, ως κάπως πιο λόγια, δεν αρκούνταν στις virtual βιβλιοθήκες της οθόνης) πήραν µονάδες ηλεκτρονικής αποθήκευσης σε µεγάλη ποικιλία εµφάνισης, υλικών, ακόµα και αρωµάτων. Μα η εξέλιξη αυτή, ενώ µείωσε πολύ την ποσότητα των βιβλίων, αύξησε συγχρόνως το κύρος τους, κι ενώ στην αρχή η εξαφάνισή τους έµοιαζε ζήτηµα χρόνου, σύντοµα φάνηκε πως θα αντιστέκονταν επίµονα

13 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ Και τότε ήρθε ο Πόλεµος του Νερού, που σήµανε για τη Συνοµοσπονδία το βίαιο ερχοµό της Νέας Οικονοµίας. Λίγους µόνο µήνες µετά το τέλος του, χάριν της Πράσινης Ανάπτυξης (και, σιωπηρά, της απόλυτης επικράτησης των κιλοµπάιτ και των πίξελ), απαγορεύτηκε εντελώς η παραγωγή βιβλίων από ξύλο: τα δέντρα και το οξυγόνο ήταν πολύτιµα σ έναν τόσο άρρωστο πλανήτη. Σύντοµα έπαψε και η παραγωγή τους από εναλλακτικά υλικά, ως ασύµφορη. (Άλλες χώρες, όπου τα βιβλία συνέχισαν να τυπώνονται, χρησιµοποιούσαν δικές τους πρώτες ύλες, συχνά τεχνητές. Υπήρχαν και κάποιες πειραµατικές καλλιέργειες στην Αφρική, για τις οποίες όµως ακούγονταν µόνο αόριστες φήµες). Τέλος εξαφανίστηκαν και τα βιβλιοπωλεία. Χάρτινα βιβλία είχαν πια µόνο οι δηµόσιες βιβλιοθήκες, που βέβαια δεν τα εµπορεύονταν, ενώ σώθηκαν και ε- λάχιστα παλαιοπωλεία καθώς και µια µικρή, πολυτελής αγορά εισαγόµενων για τους βιβλιόφιλους. Αυτοί έκαναν επίσης πού και πού αγοραπωλησίες µεταξύ τους, µα δεν µπορούσαν να διαθέσουν τα βιβλία τους στο εµπόριο (κανείς δεν τα ήθελε), ούτε είχαν το δικαίωµα να αναρτήσουν τα κείµενα στο δίκτυο, που ελεγχόταν πια ολόκληρο από τους (ηλεκτρονικούς) εκδοτικούς οίκους, δηλαδή στην ουσία από την issol, τη durcel και την ebedu. Η ζωή µιας ιδιωτικής βιβλιοθήκης ήταν πενιχρή, βυθισµένη στη σκιά, και η µοναξιά του κατόχου της δεδοµένη

14 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ Η Αντριάνα πίστευε ότι το να χαίρεσαι κάτι (όπως, παρά την έκφραση πίκρας, δήλωνε ο καθηγητής) είναι σηµαντικός λόγος για τις επιλογές σου, ωστόσο, µετά την πρώτη έκπληξη, η µεγαλειώδης βιβλιοθήκη φάνταζε τώρα στα κοριτσίστικα µάτια της σαν πολύχρωµο νεκροταφείο. Συνέχισε να µένει αµήχανα σιωπηλή, µα τότε εκείνος, σαν να της πρόσφερε ένα σπάνιο λικέρ, τη ρώτησε: «Έχετε διαβάσει ποτέ χάρτινο βιβλίο;»

15 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ Το 2060 δεν υπήρχε κανένας λόγος να διαβάσεις χάρτινο βιβλίο. Όλα τα έργα, ή σχεδόν, βρίσκονταν στο δίκτυο. Μπορούσες βέβαια να εκτυπώσεις, αλλά, καθώς το χαρτί ήταν πανάκριβο, κανείς δεν εκτύπωνε παρά µόνο λίγες δικές του σκέψεις, συχνά δεµένες µε πρωτότυπα εξώφυλλα από βιοτεχνίες καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας. Ένα ολόκληρο έργο κανονικού συγγραφέα εκτυπωµένο δεν αφορούσε παρά ελάχιστους ειδικούς. Όσο για την Αντριάνα, δεν εκτύπωνε τίποτα ποτέ. Της αρκούσε η εικονική βιβλιοθήκη της, µε τα αρχεία που αγόραζε από το δίκτυο. Του απάντησε πως όχι µόνο δεν είχε διαβάσει χάρτινο βιβλίο, αλλά εκτός από τους τόµους στις βιτρίνες των µουσείων, ένα µισοδιαλυµένο διδακτικό βοήθηµα που φύλαγε παθιασµένα µια γειτόνισσά της στους Βάλτους και µια µικρή βιβλιοθήκη της ίδιας (ηλικιωµένης) γειτόνισσας, δεν είχε καν δει ως τότε χάρτινο βιβλίο. Γεννήθηκε το 2035, όταν τα χάρτινα βιβλία των γονιών της ήταν ήδη παρελθόν για τους ίδιους και µέλλον για την durecom

16 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ Πιθανόν η χρονολογία γέννησής της να ήταν για τον καθηγητή εξ ίσου, αν όχι περισσότερο, ενδιαφέρουσα, όµως εκείνη τη στιγµή η συζήτησή τους διακόπηκε: ένα απότοµο ρεύµα ήρθε από το πατάρι και κάποιος άρχισε να κατεβαίνει τη σκάλα. Ήταν ένας λεπτός, χλοµός νέος µε κάπως άχαρα ρούχα και γυαλιά (ένα πιο σπάνιο κι από βιβλίο αντικείµενο), που όµως δεν έκρυβαν δυο σπινθηροβόλα µάτια. Η Αντριάνα τον κοίταζε έκπληκτη, ενώ κι εκείνου η περιέργεια ήταν φανερή: «Καινούργια φίλη;» «Η Αντριάνα είναι στοριτέλερ», είπε µε νόηµα ο καθηγητής. «Ο Πέτρος», στράφηκε προς την κυνηγό, «είναι αναγνώστης βιβλίων». «Μου αρέσει πολύ να διαβάζω βιβλία», δήλωσε ο Πέτρος. Και πρόσθεσε αµέσως, σαν να έσπευδε να διορθώσει µια γκάφα, πως πάντα όµως ήθελε να ακούσει στοριτέλερ σε σπίτι. Με αυτό εννοούσε βέβαια πως είχε ακούσει σε δηµόσιες παρουσιάσεις, όπου οι στοριτέλερ καλούνταν να αφηγηθούν µια προφορική διασκευή του διαφηµιζόµενου έργου. Οι στοριτέλερ, που εµφανίστηκαν µετά την κατάργηση των βιβλίων αρχικά µέσα στον κλάδο των διασκεδαστών * και µετά, σε ένα συνδυασµό που έµοια- * Καλλιτέχνες που κάνουν διάφορες περφόρµανς σε δηµόσιες εκδηλώσεις ή σε σπίτια. Το 2060 συνηθισµένο επάγγελµα

17 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ ζε τυχαίος, και σε εκείνο των κυνηγών, έκαναν ακριβώς αυτό που έλεγε η λέξη: αφηγούνταν ιστορίες, συνήθως διασκευές µυθιστορηµάτων. Ήταν µια ανάλαφρη ψυχαγωγία που µε τη αµεσότητά της αντιστάθµιζε κάπως την ψυχρή µοναξιά της ηλεκτρονικής ανάγνωσης, αλλά, όπως θα καταλάβατε, οι βιβλιόφιλοι δεν την εκτι- µούσαν και πολύ. Η φιλοφρόνηση του Πέτρου ακούστηκε πάντως σαν αδέξιο αίτηµα, και είδαµε ήδη πως εκείνη την κρύα µέρα η Αντριάνα ήταν πρόθυµη να προσφέρει τα αφηγηµατικά της δώρα, όµως, αν και χα- µογέλασε ευγενικά στον νεαρό αναγνώστη βιβλίων, δεν του είπε για σας δωρεάν ή κάτι παρόµοιο, πράγµα που ο καθηγητής Κουτρουµάνος µάλλον πρόσεξε, γιατί έ- σπευσε να της προσφέρει την καλύτερη πολυθρόνα και να χαµηλώσει το φως. Εκείνη προτίµησε να καθίσει στο µπράτσο και, ενώ οι δύο άντρες ακουµπούσαν διακριτικά το βλέµµα στο αρµονικό σύνολο από µακριά µαύρα µαλλιά, µακριά µαύρα πόδια και γούνινες συνθετικές µπότες, άρχισε: «Κάποτε, σε ένα νησί µε αρχοντικά σπίτια και πλούσια αγορά, ζούσαν πολλών ειδών άνθρωποι: αριστοκράτες, δούλοι, καιροσκόποι πολιτικοί, ψαράδες, έ- µποροι, ράφτες, γιατροί. Ένας ξεπεσµένος αριστοκράτης αγάπησε µια κοπέλα του λαού» Οι φλόγες από το τζάκι τρεµόπαιζαν γοητευτικά στο πρόσωπό της και τις κινήσεις των χεριών, µα η Α

18 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ ντριάνα είπε την ιστορία που είχε να κάνει µε την α- νάγκη του νέου να ξεπληρώσει το οικογενειακό χρέος, την προίκα που ζητούσε γι αυτό, ένα φτωχό αντεραστή και την τελική φυγή της κοπέλας στην Αθήνα µέσα σε µια άβολη, αν και γνώριµή της, ένταση: µε τη ζεστή ανταπόκριση του καθηγητή από τη µια και την, παρά το ζωηρό βλέµµα, αφηρηµάδα του Πέτρου από την άλλη (διαθέσεις που, εξοικειωµένη µε ακροατήρια, αντιλαµβανόταν αµέσως), ήταν σαν να πάσχιζε να κατακτήσει δύο συγχρόνως εραστές, έναν ειλικρινά θερµό και έναν ευγενικά αδιάφορο, από τους οποίους όµως όφειλε να κρατάει ίση απόσταση. Μετά το τέλος της αφήγησης κι ενώ ο καθηγητής την παρατηρούσε ακόµα, ο Πέτρος είπε µε την ίδια α- δέξια ευγένεια: «Να λοιπόν τι κάνει ένας στοριτέλερ». «Και γιατί αν µιλούσε στον νέο κανείς δεν θα την παντρευόταν;» ρώτησε ωστόσο ο καθηγητής. «Γιατί έτσι ήταν εκείνα τα χρόνια». «Ποια χρόνια;» Η Αντριάνα κούνησε τους ώµους. «Τα παλιά. Τι σηµασία έχει;» Τότε κι ο Πέτρος ρώτησε, κάπως επιθετικά: «Και γιατί τον αγαπούσε;» Γιατί έτσι, αυτή ήταν η ιστορία. Στην αµήχανη ησυχία ακούστηκε η Μελάνη από το πατάρι, µετά ο καθηγητής ενθάρρυνε την Αντριάνα:

19 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ «Ποια άλλη ιστορία θα µας πείτε λοιπόν, αγαπητή κυρία Μαρίνσκα;» Η ερώτηση απηχούσε σαφώς µοτίβο γνωστότατου µυθιστορήµατος, γεµάτου αφηγήσεις έµπειρης κυρίας προς ιδιόρρυθµα λάγνους ακροατές, ελπίζουµε όµως πως η κυρία Μαρίνσκα το αγνοούσε *. Πάντως δίστασε λίγες στιγµές, σαν να αναπολούσε ένα παρελθόν γεµάτο γόνιµα µυστικά και εµπειρίες. Μετά άρχισε: Ήταν κάποτε ένα αγόρι κι ένα κορίτσι, σε µια απέραντη χώρα µε έρηµες εκτάσεις, πλούσιες πολιτείες και ατέλειωτους αυτοκινητόδροµους. Το αγόρι ζούσε µε τους µετανάστες γονείς του µια µίζερη ζωή, πήγαινε σε ένα µίζερο σχολείο κι ονειρευόταν να πάρει µέρος σε αγώνες αυτοκινήτων. Εκείνη, ένα λεπτεπίλεπτο κοριτσάκι, ζούσε σε ένα τροχόσπιτο µε τη µαµά της, τον πατριό της κι ένα γέρικο µικρό σκυλί. Μια µέρα αποφάσισαν να πάρουν το αυτοκίνητο του αγοριού, ένα φτιαγµένο αυτοκίνητο αγώνων, και να φύγουν µακριά, σε ένα ταξίδι στην απέραντη χώρα» Συνέχισε την αφήγηση που µιλούσε για το αδιέξοδο των δύο παιδιών, το πώς το αγόρι σκότωσε κατά λάθος κάποιον, πώς έθαψαν το νεκρό σκυλί τους στην ερηµιά και πώς τελικά τους έπιασαν και το αγόρι πήγε φυλακή µε µεγαλύτερη αυτοπεποίθηση από πριν, ενώ και τα σκυλιά ακόµη, περισσότερο τα φιλικά λαµπρα- * Ντε Σαντ, Σαλό

20 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ ντόρ και λιγότερο το περήφανο σαλούκι, έµοιαζαν τώρα γοητευµένα από τη βαθιά µα κρυστάλλινα θηλυκή φωνή µε τον ήρεµα αποστασιοποιηµένο τόνο. «Θλιβερή ιστορία», είπε ο Πέτρος, όταν εκείνη τελείωσε, ενώ µια στιγµή µετά ο καθηγητής ρώτησε: «Και ποια ήταν λοιπόν αυτή η χώρα;» «εν ξέρω, µια µεγάλη χώρα», απάντησε η Α- ντριάνα, κάπως ενοχληµένη. «Αλλά µπορεί να ήταν και η Συνοµοσπονδία. Όλοι εδώ µετανάστες δεν ήταν παλιά;» Ο Κουτρουµάνος δυνάµωσε το φως. «Και γιατί να θάψουν το σκυλί;» ξαναρώτησε, πριν κινηθεί προς τη σκάλα. Όταν κατέβηκε κρατούσε στη µια παλάµη την ι- σοµεγέθη Μελάνη και στην άλλη δύο βιβλία, που έδωσε στην κυνηγό. Το ένα είχε απλό, µονόχρωµο εξώφυλλο κι έγραφε: Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Η τιµή και το χρήµα. Το άλλο είχε στο εξώφυλλο την εικόνα ενός νεαρού ζευγαριού µέσα σε ανοιχτό αυτοκίνητο κι έ- γραφε: Σώτη Τριανταφύλλου, Ο υπόγειος ουρανός. Καθώς η Αντριάνα τα ξεφύλλισε, ένα άρωµα α- ναδύθηκε από το παλιό χαρτί

21 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ Την έβλεπαν στα φώτα του δρόµου σαν πορφυρή λάµψη (από το χρώµα του µπουφάν), όταν επέστρεφε τα βράδια από το ποδηλατοστάσιο του µετρό στους Βάλτους. Κυλούσε ήρεµα πάνω σε ένα υβριδικό strada από ανθρακονήµατα, µοντέλο 50, σπάνια έτρεχε, πιο σπάνια λαχάνιαζε ή σάστιζε. Τα πρωινά χαιρετούσε στην αντίθετη διαδροµή, από την παραλία των Βάλτων κατά µήκος του ποδηλατόδροµου και κάτω από το διάχυτο φως της Αττικής που, ακόµα και στη συννεφιά, µετάλλασσε ό,τι γκρίζο είχαν υψώσει η issol, η durcel και η ebedu σε απαλή πηγή φυσικής λάµψης, χωρίς καν τη βοήθεια υαλοπινάκων ή µετάλλου. Άφηνε το ποδήλατο κι έπαιρνε το µετρό αυτό όταν είχε να βγάλει σκυλιά σε άλλη περιοχή. Όταν δεν είχε, παρέκαµπτε το σταθµό και το ποδηλατοστάσιο και πήγαινε βόλτα µε το ποδήλατο στο Μητροπολιτικό Πάρκο. Το ιδανικό πάντως ήταν όταν συνδύαζε βόλτα και δουλειά, µε τέσσερα σκυλιά της γειτονιάς που τα έβγαζε όλα µαζί στο Πάρκο

22 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ Η παραλία των Βάλτων δεν προσφερόταν πια για βόλτα, αν και µακρύτερα ένα οικοσύστηµα είχε αρχίσει να ξαναγεννιέται. Οι παλιοί θυµούνταν την ακτή πριν από τον Πόλεµο του Νερού, όλη αµµουδιά και ανοιχτόχρωµα βράχια από το Φάληρο µέχρι το Σούνιο. Με µικρούς όρµους, µαρίνες και πλαζ, µ ένα πλακόστρωτο κατά µήκος στολισµένο φοίνικες και πικροδάφνες και δίπλα του τον χλοοτάπητα του τραµ, καθαρή µετά την πλήρη εφαρµογή του βιολογικού καθαρισµού και µε ρηχά νερά, η παραλία του Σαρωνικού ήταν ο παράδεισος της Αθήνας. Ο Πόλεµος του Νερού ξέσπασε το 2040, κράτησε τρία χρόνια και έκανε τους διανοούµενους να θέσουν ξανά τα παλιά ερωτήµατα και τους υποθετικούς κατάσκοπους από το Γαλαξία να αναρωτηθούν γιατί γίνεται πόλεµος για το νερό σε έναν πλανήτη µε τόσο νερό. Ο πόλεµος βέβαια δεν έγινε από έλλειψη νερού, αλλά για τον έλεγχό του από τις εταιρίες. Οι δυνάµεις µοίρασαν συµµάχους, οι άνθρωποι θρήνησαν αγαπηµένους και όταν ο πόλεµος τέλειωσε, εκτός από τις άλλες µοιρασιές, τα ενεργοβόρα εργοστάσια αφαλάτωσης είχαν ε- µπεδώσει την αξία τους ακόµα και σε µέρη µε έξι µήνες το χρόνο βροχή. Μονάδα αφαλάτωσης έγινε και στην παραλία του Σαρωνικού, αλλά εγκαταλείφθηκε όταν εγκαινιάστηκε µεγαλύτερη στη Σαλαµίνα. Στη θέση της παλιάς σχη- µατίστηκαν οι Βάλτοι. Στο έδαφός τους φύτρωσε συνοικία µε προκάτ σπιτάκια, µικρά και πανοµοιότυπα,

23 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ µα που αρκετοί τα ζήλεψαν βλέποντάς τα: φτιαγµένα από φιλικά προς το περιβάλλον υλικά, είχαν καραµελένια χρώµατα (ροζ, γαλάζια, βεραµάν ή µοβ), ειδικό χώρο για ποδήλατο, σπιτάκι κατοικίδιου κι από ένα κουκλίστικο κήπο, ενώ µέσα όλες τις σύγχρονες ανέσεις. (Συνδυασµό γεωθερµίας και φωτοβολταϊκών, συσκευές-ροµπότ και πρωτοποριακό σύστηµα ασφάλειας). Τις πρότυπες αυτές καλυβούλες, που, για λόγους διαφήµισης η durcel διέθεσε σε πολύ προσιτά ενοίκια, κατοίκησαν σύντοµα φτωχοί εργένηδες µε κάπως µποέµικη ζωή: κυνηγοί, διασκεδαστές, οδηγοί µέσων µεταφοράς και κυρίως δάσκαλοι γλωσσών, το πιο συνηθισµένο επάγγελµα σε ένα κράτος µε τόσες γλώσσες. Το 2060 οι περισσότεροι από αυτούς σύχναζαν στην τοπική µπιραρία και στα κοντινά µούλτιπλεξ, νοίκιαζαν ποδήλατα ή µικρά ηλεκτροκίνητα για τις βόλτες τους και ταξίδευαν µε το intercity στις άλλες επαρχίες. Ήταν µια ήσυχη εποχή µετά από µεγάλη περίοδο ταραχών, που είχε αρχίσει στα τέλη του περασµένου αιώνα. Οι γονείς των γονιών τη Αντριάνας ήρθαν στην Ελλάδα την εποχή που ο ροκ ύµνος The wind of change ηχούσε ακόµα µε συγκίνηση στα αυτιά όλων, από τους µεγιστάνες και τους φιλόσοφους µέχρι τα εκατοµµύρια των ακτηµόνων που φάνηκαν στον ορίζοντα όταν κάθισε η σκόνη του ανέµου της αλλαγής. Οι ντόπιοι τότε, ακόµα και οι πιο φτωχοί, απολάµβαναν ζωή σκανδα

24 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ λωδώς καλύτερη από τους νεοφερµένους, µε τη διάκριση µάλιστα θεσπισµένη µε νόµους, και κάθε τόσο οι γονείς των γονιών της Αντριάνας έπρεπε να βγάζουν άδεια διαµονής. Οι γονείς της, γεννηµένοι στην Αθήνα µα βάσει ενός παράξενου νόµου Βούλγαροι υπήκοοι, ήταν πιο τυχεροί: απόλαυσαν την ένταξη της Βουλγαρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προάγγελο της Συνοµοσπονδίας, που τους απάλλαξε τουλάχιστον από την άδεια. Σπούδασαν δάσκαλοι, αλλά πάνω που κέρδισαν καλύτερη ζωή και κάποια δικαιώµατα πολίτη ήρθε η Συνοµοσπονδία, που τους ξανάκανε φτωχούς µαζί µε εκατοµ- µύρια όλων των εθνοτήτων, καθώς οι εξελίξεις έφεραν επίσηµα πια στην εξουσία τις πολυεθνικές και απέκλεισαν τη συντριπτική πλειοψηφία από κοινωνική εξέλιξη, ανώτερη µόρφωση και πιθανότητα για ζωή έξω από τη µάζα. Μα η Αντριάνα δεν καταλάβαινε τον αποκλεισµό. Είχε ζήσει όλη την απλή ζωή της σε αυτή τη στάσιµη µα ασφαλή κοινωνία, αγαπούσε πολύ την Αθήνα και δεν υπήρξε ποτέ ξένη. Θα ήταν αστείο άλλωστε, αφού οι τρεις γενιές από την ίδια οικογένεια ήταν το µάξιµουµ συνέχειας που έζησε ποτέ η Αθήνα ως πόλη: είτε ο προπάππους θα ήταν πάντα από κάπου αλλού, είτε ο δισέγγονος θα έφευγε για αλλού. Εκτός από αγαπηµένη πατρίδα, η Αντριάνα είχε και φίλους, αν και λόγω χαρακτήρα όχι στενούς. Μαζεύονταν συνήθως όλοι στη µπιραρία των Βάλτων τα Σαββατόβραδα νέοι µε πολύχρωµα ρούχα και µαλλιά,

25 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ ακόµα πιο νέοι µε µαύρα κολάν και ευρηµατικά κοσµήµατα και µεσήλικες µε απλά πουλόβερ και στοχαστικά ή θλιµµένα πρόσωπα. Φλέρταραν, συζητούσαν και τραγουδούσαν µέχρι αργά, ή κατέβαζαν τραγούδια από το δίκτυο µοιράζοντας µεταξύ τους το λογαριασµό και τα άκουγαν ήσυχα, νιώθοντας ο ένας την παρουσία του άλλου. Επιπλέον η Αντριάνα αγαπούσε και φρόντιζε την ηλικιωµένη γειτόνισσά της Όλγα Μιχαήλοβα, είχε καλές σχέσεις µε τους γονείς της και στα εικοσιπέντε της είχε ήδη δύο τρεις ερωτικές ιστορίες. Η Αντριάνα µας ήταν λοιπόν ένα κανονικό κορίτσι, που παρά τη στάσιµη κοινωνία ένιωθε τη ζωή γε- µάτη επιλογές. Το βράδυ που επέστρεψε στο προκάτ της µε τα δύο βιβλία του Κουτρουµάνου κατέβασε το κρεβάτι, που κρυβόταν κάθετα µέσα στην ντουλάπα, κάθισε αναπαυτικά µε την πλάτη στο µαξιλάρι και, µε προσοχή και σχεδόν πόθο, ακούµπησε την Τιµή και το χρήµα στους αναδιπλωµένους µηρούς. Στην αρχή δεν διάβασε κανονικά. Κράτησε, µύρισε, ξεφύλλισε. Ήταν διασκεδαστικό σαν παζλ κι αµεσότερο από το δίκτυο: ενώ εκεί δεν αναζητούσες παρά µόνο ό,τι χρειαζόσουν εκείνη τη στιγµή, αυτό το εύχρηστο πακετάκι από χάρτινα φύλλα σε προκαλούσε να ψάξεις. Αλλά το πιο ωραίο ήταν ότι γεννούσε και τρυφερότητα, µια διάθεση να το προστατέψεις: µπορούσε να σκιστεί, να καεί, να διαλυθεί. Ελέγχοντας τον πει

26 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ ρασµό να συνεχίσει να χαϊδεύει το χαρτί και να ανοίγει τυχαίες σελίδες, και αφού παιδεύτηκε λίγο να βολέψει το φως, η Αντριάνα άρχισε τέλος να διαβάζει. Είχε διαβάσει αρκετά µυθιστορήµατα στο δίκτυο, µα στη διαδοχή των σελίδων εκεί οι συσχετισµοί χάνονταν. Ξεχνούσες ακόµα και τη συνέχεια, πόσο µάλλον τη βαθύτερη σύνδεση, κι αν κάτι που διάβαζες σου θύ- µιζε κάτι προηγούµενο, αµφίβολο αν θα το αναζητούσες. Στο βιβλίο όµως ήταν εύκολο, µπορούσες να διαβάσεις οποιαδήποτε σελίδα, έχοντάς τες ταυτόχρονα όλες µαζί στα χέρια σου. Πρώτη φορά έκανε τόσους συσχετισµούς, που της έδειξαν πόσο µελετηµένη ήταν Η Τιµή και το Χρήµα και τι παραπάνω έλεγε πέρα από την απλή ιστορία: ο χώρος δράσης ήταν η Κέρκυρα των αρχών του 20ου αιώνα. εν ήταν λοιπόν αόριστα ένα νησί, ούτε κάποτε ή παλιά, ήταν µια πρώην βρετανική και πρόσφατα µόλις ελληνική γη *, όπου άρχιζε να αναπτύσσεται η αστική τάξη. Οι αριστοκράτες µάχονταν να κρατήσουν τη δύναµή τους, µα όπως έδειχνε το βιβλίο σε διάφορα σηµεία, όλα εξαρτιόνταν πια από το χρήµα. Ο φτωχός αντεραστής που ζήτησε σε γάµο την κοπέλα δεν ήταν πιο «καλός» από τον ξεπεσµένο αριστοκράτη, απλώς δεν είχε τις ίδιες ανάγκες, στη δική του τάξη µια φτωχή γυναίκα ήταν αρκετή. Ο ανταγωνισµός τους πάλι δεν ήταν µόνο εκείνος των αντεραστών αλλά, όπως φωτιζόταν από το συνδυασµό των στοιχείων, ήταν και σύγκρουση τάξεων. Τέλος η φυγή της κο- * Τα Επτάνησα ενσωµατώθηκαν στην Ελλάδα το

27 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ πέλας στην Αθήνα δεν σήµαινε µόνο τη γυναικεία χειραφέτηση µα κάτι ευρύτερο που την περιλαµβάνει: τη χειραφέτηση του ατόµου στον αστικό κόσµο. Η πρωτόγνωρα στενή επαφή µε ένα µυθιστόρηµα άνοιξε µπροστά στην Αντριάνα έναν καθρέφτη, και µέσα του είδε τότε για πρώτη φορά τις αφηγήσεις της ως στοριτέλερ στο αληθινό τους νόηµα: ήταν απλές σαν παραµύθια, περιείχαν τα βασικά µας στοιχεία. Γι αυτό και άρεσαν: οι άνθρωποι χαίρονται να βλέπουν τον πυρήνα τους. Αλλά η ζωή δεν είναι τόσο πυρήνας όσο περίβλη- µα. Οι αφηγήσεις της Αντριάνας ήταν η απόλυτη ύπαρξη του ανθρώπου, µα ένα µυθιστόρηµα είναι η σχετική του ύπαρξη κι αυτό της φάνηκε σπουδαίο. Στο άλλο βιβλίο η χώρα ήταν η Αµερική του τέλους του 20ου αιώνα, όπου τα χωράφια µύριζαν βουτυρωµένο ποπ κορν κι έδιναν την ψευδαίσθηση ανοιχτού ορίζοντα, ενός επίπεδου δρόµου προς την πραγµατοποίηση του ονείρου. Παρά την αφθονία των πληροφοριών, η Αντριάνα ένιωσε για ποιο λόγο ο Υπόγειος ουρανός ήταν, το 2060, από τα πιο δηµοφιλή µυθιστορή- µατα ως διασκευή για στοριτέλερ. Ήταν, ακριβώς, περισσότερο πυρήνας και λιγότερο περίβληµα. Η δύναµή του δεν βρισκόταν τόσο στην ποικιλία των στοιχείων ή στην κοινωνική ανάλυση, όσο στους δύο κεντρικούς ήρωες, αυτά τα σχεδόν παιδιά που σχηµάτισαν εν α- γνοία τους έναν αρχετυπικό ανθρώπινο δεσµό: ένας ά- ντρας που ονειρεύεται αγώνες, µια γυναίκα που ακο

28 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ λουθεί τον άντρα και ένα σκυλί σε θέση βρέφους. Μια οικογένεια πρωτόπλαστων, που πορεύονται αθώοι στην ερηµιά και τη σκληρότητα του κόσµου. Όµως το βιβλίο είχε και κάτι άλλο, που όχι µόνο στην αφήγηση για στοριτέλερ, αλλά ούτε και στο πλήρες µυθιστόρηµα της οθόνης δεν προλάβαινες να αντιληφθείς: κάτω από το κείµενο παλλόταν µια ενέργεια, σαν να κυλούσε άγραφη µια άλλη ιστορία, που την έ- νιωθες µόνο µε την παύση, τη συγκέντρωση στο χαρτί, το κράτηµα του βιβλίου στα χέρια. Λουτσία Ρόσσι, σκέφτηκε η Αντριάνα τρυφερά, σαν να περίµενε να ζωντανέψει το κορίτσι. Να βγει εκεί µπροστά της, µέσα από την έρηµο και τη ζέστη, ήσυχο, σοβαρό, έχοντας εµπιστοσύνη, µε το σκυλί, τον Ντρούπι, στην αγκαλιά του. Ώρες µετά, γοητευµένη, αναζήτησε στο δίκτυο τους συγγραφείς των δύο βιβλίων: Σώτη Τριανταφύλλου. Ελληνίδα συγγραφέας, έζησε από τα µέσα του 20ου ως τα µέσα του 21ου αιώνα. Αρκετά έργα της υ- πήρχαν στο δίκτυο. Κωνσταντίνος Θεοτόκης, έναν αιώνα νωρίτερα, έζησε πολύ λιγότερο. εν βρήκε την Τιµή και το Χρήµα παρά σε αποσπάσµατα. Να την αναρτούσε άραγε ολόκληρη; Άνοιξε µια βιβλιοθήκη ελεύθερης (µε την κάρτα µέλους) πρόσβασης, που προέβλεπε και αναρτήσεις από χρήστες, µε αντάλλαγµα την προσθήκη πόντων στη συνδροµή τους. Σκανάρισε µερικές σελίδες και ήταν

29 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ έτοιµη να τις αναρτήσει, όταν απότοµα σταµάτησε. Τι πάω να κάνω; Η βιβλιοθήκη προέβλεπε βέβαια αναρτήσεις, αλλά, εννοείται, ηλεκτρονικών κειµένων. Η πηγή όµως της Αντριάνας ήταν χάρτινη. Ποιοι λοιπόν αναρτούσαν κείµενα από χάρτινα βιβλία; Με άλλα λόγια, ποιοι έ- λεγχαν τι υπάρχει και τι όχι στο δίκτυο; Η απάντηση ήταν γνωστή: µόνο οι δηµόσιες βιβλιοθήκες και οι εκδοτικοί οίκοι, που ανήκαν όλοι στην issol, την durcel και την ebedu. H Αντριάνα δεν µπορούσε να αναρτήσει τον Θεοτόκη. Θα ήταν παράνοµος

30 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ Το βράδυ ο φωτισµός έδειχνε το λοφτ ακόµα πιο ψηλό, µε τη γιγάντια βιβλιοθήκη να ζωντανεύει ανάµεσα στις σκιές από τα δοκάρια. Αυτό, µαζί µε την ησυχία που την τύλιξε µετά τη νυχτερινή βοή του Λοφτ σίτυ, γέννησε προς στιγµήν στην Αντριάνα κάποιο δέος, που όµως διαλύθηκε από τις ζωντανές παρουσίες. Ο καθηγητής Κουτρουµάνος επιδοκίµασε εύθυµα τη σπουδή της κυρίας Μαρίνσκα να επιστρέψει τα βιβλία, η Μελάνη τεντώθηκε ηδονικά στο χάδι κι ο Πέτρος, ο χλοµός αναγνώστης βιβλίων µε τα γυαλιά, τη χαιρέτησε θερµά και της σύστησε τον άγνωστό της παρευρισκό- µενο: ένα µικρόσωµο µελαχρινό νεαρό µε πολύχρωµα ρούχα, που όπως καθόταν της έδωσε την εντύπωση µαριονέτας που περιµένει τον κουκλοπαίχτη. Είχε το απίθανο όνοµα Σεκερµέλ, σύνθετο από το τουρκικό σεκέρ, ζάχαρη και το ελληνικό µέλι (ο πατέρας του ήταν από την Ελλάδα και η µητέρα του από την Τουρκία) και ή- ταν κι αυτός αναγνώστης βιβλίων

31 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ Η Αντριάνα κι ο Πέτρος κάθισαν µαζί στον βελούδινο καναπέ, δίπλα στο ψηλό κλειστό παράθυρο που κρατούσε έξω το βουερό Σαββατόβραδο. Τα µετρηµένα λόγια και η αύρα µοναχικότητας και των δύο σχηµάτιζαν µια επιφανειακή οµοιότητα ανάµεσά τους (πίσω της η µυστικοπαθής φύση εκείνου στεκόταν πολύ µακριά από το προσγειωµένο µυαλό εκείνης), που δέχτηκαν σαν ευχάριστο κέρασµα για την περίσταση κι άρχισαν να συνοµιλούν. Ο Πέτρος την πληροφόρησε πως ολόκληρο το όνοµά του ήταν Πέτρος Χορν, πως ήταν δηµοσιογράφος και νεοκοµµουνιστής, µέλος του ΣΥ.Ν.Ε.Κ * και πως ζούσε µε τον σύντροφό του σ ένα δώµα παλιάς πολυκατοικίας στους Αµπελόκηπους. Μετά, µε λεξιλόγιο που η Αντριάνα βρήκε κάπως τυποποιηµένο (για το καλό αυτού του τόπου και αντίσταση στα µονοπώλια), µολονότι και η ίδια αποκρινόταν µε τη δική της τυποποίηση (µεγαλειώδες), άρχισε να της αναπτύσσει µια µπερδεµένη θεωρία, σύµφωνα µε την ο- ποία η βιβλιοαπαγόρευση θα γινόταν µπούµερανγκ και τα βιβλία θα στήριζαν την επανάσταση. Τότε ήρθε ένα ρεύµα από το πατάρι κι ακούστηκε ένα κελαριστό καλησπέρα. Η νέα γυναίκα που εµφανίστηκε από ψηλά ήταν πολύ εντυπωσιακή και το φόντο, η βιβλιοθήκη του Κουτρουµάνου, την έκανε ακόµα πιο πολύ, σαν να βάδιζε σε µια πρωτότυπη, στηµένη για χάρη της υπερυψωµένη πασαρέλα. Αντίστροφα η ίδια, * Συνασπισµός Νεοκοµµουνιστικών Ευροβαλκανικών Κινηµάτων: το κοµµουνιστικό κόµµα της Συνοµοσπονδίας

32 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ καθώς προσπαθούσε να έχει το χαµόγελο της ευτυχίας, έµοιαζε µε εµπορική διαφήµιση της βιβλιοθήκης. Κατέβηκε µε χάρη τη σκάλα (µεσάτο παλτό, ψηλοτάκουνες γόβες, ξανθές κυµατιστές µπούκλες) και αφού χαιρέτησε θερµά αυτοσυστήθηκε στην Αντριάνα. Την έλεγαν Ερµιόνη Τζούµα και ήταν κι αυτή, το µαντέψατε, αναγνώστρια βιβλίων. Ο µικρόσωµος Σεκερµέλ (η µαριονέτα) ζωντάνεψε κι έσπευσε να φιλήσει διαχυτικά τη νεοφερµένη. Άρχισαν να φλυαρούν οι δυο τους µε οικειότητα, αν και µε κάποια χροιά αµοιβαίας κολακείας (τι καταπληκτικό µας ετοιµάζεις και σε περιµένω οπωσδήποτε) και η Αντριάνα, πού ήταν πολύ ευγενική για να ρωτήσει πράγµατα που δεν της εξηγούσαν, µπόρεσε µόνο να ακούσει κάτι για τη συµµετοχή του Σεκερµέλ σε µια σηµαντική πολιτιστική εκδήλωση. Τότε ξαφνικά η ένταση ανέβηκε: η Ερµιόνη είχε µόλις αναφέρει κάτι για µια λήκυθο, και ο Κουτρουµάνος µε τον Πέτρο τη διέκοψαν ταυτόχρονα, µε κάτι σαν όχι τώρα. Ο καθηγητής Κουτρουµάνος εκείνο το βράδυ φάνταζε σαν αποθηκάριος εκλεκτών ζαχαρωτών. Η οµάδα των αναγνωστών βιβλίων ήταν παράξενη, φανερά ετερόκλητη, µα η Αντριάνα ένιωσε να ενσωµατώνεται και η ίδια, εξ ίσου παράταιρη άλλωστε, σαν ένα ακόµα παιδί γοητευµένο από τον µάγο. Αυτό το παιδικό συναίσθηµα τής ζωντάνεψε παλιές σκηνές παραµυθιών, µε την ίδια βυθισµένη στο διαδραστικό κόσµο τους και τη µαµά της να την βγάζει από αυτόν απαλά, βάζοντάς

33 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ την για ύπνο. Ήταν στον Πόλεµο του Νερού, από τον οποίο, πολύ µικρή τότε, θυµόταν µόνο αόριστα λόγια για την Αντίσταση και για κατασκόπους, κυρίως όµως για την έλλειψη νερού, που ως απειλή περισσότερο στοίχειωνε το σπίτι µε ανάσες αγωνίας. Η µαµά ήταν εκεί να καθησυχάζει (εµείς είµαστε καλά, Νένε, να σκέφτεσαι τα παιδάκια που δεν έχουν στα αλήθεια νερό) κι ο Κουτρουµάνος τώρα της γεννούσε την ίδια αµφίσηµη ασφάλεια: από τη µια εγώ είµαι εδώ για σένα, από την άλλη πρέπει να παλεύεις για τους άλλους. Μετά το γεύµα, και εν µέσω ακατανόητων ψιθύρων των υπολοίπων για τη λήκυθο, του εµπιστεύτηκε τις εντυπώσεις της από την Τιµή και το χρήµα και τον Υπόγειο ουρανό. Εκείνος τότε παρατήρησε κάπως προκλητικά ότι τα δύο βιβλία έχουν γραµµική αφήγηση, γι αυτό και τα παρακολούθησε εύκολα. Χωρίς να πτοηθεί η Αντριάνα είπε ότι η µη γραµµική θα είχε πολύ µεγαλύτερο ενδιαφέρον σε χάρτινο βιβλίο, θα ήθελε λοιπόν να διαβάσει µια δύσκολη αφήγηση κι έναν έλληνα ποιητή, συµπλήρωσε µετά από σχετική ερώτηση του Κουτρουµάνου. «Πόζα, Μελάνη». Ο Σεκερµέλ είχε ανοίξει έναν τόµο των Απάντων του Ντίκενς σαν αντίσκηνο πάνω από το γατάκι και κρατούσε την κοµψή του κάµερα-στυλό. Η φωτογραφία που µια στιγµή µετά φώλιασε στην κάµερα έµελλε να γίνει το σήµα κατατεθέν των βιβλιόφιλων του πλα

34 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ νήτη, αλλά εκείνη τη στιγµή κανείς δεν µπορούσε να το φανταστεί. Μετά τη φωτογράφιση η Μελάνη βγήκε µε ένα νιαούρισµα από τον Ντίκενς κι έσπευσε στο πατάρι, από όπου κατέβηκε στην παλάµη του Κουτρουµάνου και µε αντίβαρο, στο άλλο χέρι του, Το δωµάτιο του Ιάκωβου της Βιρτζίνια Γουλφ και τα Άπαντα του Γιώργου Σεφέρη. Ήταν Σάββατο και κανονικά η Αντριάνα θα πήγαινε στην µπιραρία, στο κέντρο των προκάτ, όπου έ- φτανες από στενούς µα καλοστρωµένους δρόµους. Η γειτονιά δεν είχε εγκληµατικότητα, πιο επικίνδυνα ήταν στο Πάρκο (όλο και κάποιος µεθυσµένος ή µικροκλέφτης), παρά τη φύλαξη και το φωτισµό. Από την άλλη το να ζεις κοντά σε πάρκο ήταν πλεονέκτηµα, αφού έ- τσι δεν χρειαζόταν να πας µακριά για ψυχαγωγία, γι αυτό και δίπλα του είχαν αναπτυχθεί κυρίως φτωχές συνοικίες. Μεγάλη εντύπωση πάντως σε φτωχούς και εύπορους είχε κάνει το καταγραµµένο στην ιστορία της πόλης παράδοξο, κατά το οποίο παλιά τα σπίτια κοντά στα πάρκα ήταν πανάκριβα και τα είχαν µόνο οι πλούσιοι. εν πήγε όµως στην µπιραρία: άναψε τον προβολέα που πρόσφατα είχε βολέψει πάνω από το κρεβάτι και τον έστρεψε ανυπόµονα στα βιβλία. Το τρίτο βιβλίο που κρατούσε στα χέρια της, Το δωµάτιο του Ιάκωβου, ήταν κι αυτό στην πραγµατικό

35 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ τητα µια γραµµική αφήγηση, µα ήταν τόσες οι λεπτοµέρειες και τόση η ελευθερία των συνειρµών, ώστε ξέφευγε από τη ροή της και µπορούσες να διαβάσεις αυτόνοµα όποιο απόσπασµα ήθελες. Αυτό θύµιζε την α- νάγνωση στο δίκτυο, όµως, κρατώντας ολόκληρο το µυθιστόρηµα στα χέρια και ξεφυλλίζοντάς το προσεκτικά, η Αντριάνα είχε τώρα µια νέα, ενδιαφέρουσα αίσθηση: ήταν σαν οι συνειρµοί της συγγραφέως να έ- φτιαχναν, µε τη συγκεκριµένη αυτή και όχι κάποια άλλη δοµή, το ιδιαίτερο DNA του βιβλίου, που αντανακλούσε µια µοναδική προσωπικότητα. Με άλλα λόγια, σε αυτό το βιβλίο, ο ίδιος ο συγγραφέας ήταν πολύ πιο έντονα παρών. Τέλος µπορεί να έφταιγε η (φρέσκια) πείρα της ή η επιθυµία της (ή η επιθυµία που γεννά η πείρα), αλλά τα ποιήµατα του Σεφέρη είχαν όλες µαζί τις ιδιότητες που είχε βρει στα τρία προηγούµενα βιβλία. Το ξεφύλλισµα φανέρωσε τη µεταξύ τους σχέση, κι επίσης εδώ και αν παλλόταν µια ενέργεια κάτω από τις γραµµές, βοηθούµενη κι από το ρυθµό της αναπνοής. (Ασυναίσθητα η Αντριάνα διάβαζε µεγαλόφωνα). Το σπουδαιότερο αν και πιο ακατανόητο, το κάθε ποίηµα, µε τη µορφή του, τους στίχους, τον τίτλο, ήταν επίσης ένα αυτόνοµο σώµα, που ενώ στην οθόνη έµοιαζε µε άυλο φάντασµα, εδώ το ένιωθε να υλοποιείται µε έναν ιδιαίτερο τρόπο, στηριγµένο στο αγκάλιασµα του σώµατοςβιβλίου. Με άλλα λόγια η Αντριάνα, αν και δύσκολα θα

36 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ το διατύπωνε, ζούσε τη γνωριµία µε µια µορφή εκλεκτής ύλης, πράγµα που υποβοηθούσε κι ο Σεφέρης: «Τα δάχτυλα νιώθουν τη δροσιά της πέτρας», «Χαϊδεύω τα σκουριασµένα κανόνια», «τα δάχτυλά µου στο µαλακό χορτάρι βρήκαν τα δάχτυλά σου», «τα χέρια που ξέραν να δοκιµάσουν αν ήταν καλά σκαλισµένη στην πλώρη η γοργόνα», «χωρίς αφή χωρίς ανθρώπους, µέσα σε µια πατρίδα που δεν είναι πια δική µας» και «η αγάπη µας ψηλαφούσε σιγά µέσα στα πράγµατα που µας τριγύριζαν». * Κλείνοντας τα βιβλία της φάνηκε πως στο µικρό της δωµάτιο το κάθε αντικείµενο έλαµπε µε µια νέα ευκρίνεια. Στην πραγµατικότητα έλαµπε η ίδια, γεµάτη ανθηρό στοχασµό, έχοντας µόλις ξαναγεννήσει µέσα από το χάρτινο καλειδοσκόπιο τη σχέση ανθρώπου και κόσµου: µετά από µια ζωή ευθύγραµµου δια-βάσµατος (που δεν µπορούµε ωστόσο να αρνηθούµε ότι την προετοίµασε), η Αντριάνα είχε συναντηθεί µε ένα αφηµένο ως τώρα στη σκιά κοµµάτι της έλλογής της υπόστασης: τη µοναδική ικανότητα της ανά-γνωσης. * Τα αποσπάσµατα είναι από το Μυθιστόρηµα (Β, Θ, ΙΕ, Η ) και (το τέταρτο και το έκτο) από το Τετράδιο Γυµνασµάτων (Πάνω σ ένα ξένο στίχο και Φυγή)

37 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ Η Όλγα Μιχαήλοβα Κίροβα, γεννηµένη το 1990 στην Αθήνα από Ουκρανούς γονείς, δασκάλα ρωσικής και κατ εξαίρεση ηλικιωµένη κάτοικος των Βάλτων, ήταν η αγαπηµένη γειτόνισσα της Αντριάνας. Φύλαγε σαν θησαυρό ένα παµπάλαιο αντίτυπο µιας µεθόδου εκµάθησης ρωσικής, αν όµως παραβλέψουµε αυτή την παραξενιά ήταν µια συνετή γυναίκα εβδοµήντα χρονών που δεν αρνιόταν τις χαρές της ζωής και ένας από τους χιλιάδες τακτικούς θαµώνες του µεγαλύτερου πάρκου της Ελλάδας κι ενός από τα µεγαλύτερα της Συνοµοσπονδίας. Το Μητροπολιτικό Πάρκο του Ελληνικού απλώνεται σε έκταση τεσσάρων χιλιάδων στρεµµάτων, εκεί όπου κάποτε βρισκόταν το παλιό αεροδρόµιο της Αθήνας. Ο φαρδύς κεντρικός άξονας, στην πραγµατικότητα ο πρώην αεροδιάδροµος, είναι τώρα χώρος αναψυχής µε περίπτερα, εστιατόρια και µπαρ. ιακλαδίζεται σε ποδηλατόδροµους και µονοπάτια που οδηγούν σε συστάδες δέντρων, αλέες και λίµνες και καταλήγει σε ένα

38 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ αµφιθέατρο. Όλος ο χώρος ανήκει φυσικά στην issol, τη durcel και την ebedu. Κυριακή πρωί η Όλγα Μιχαήλοβα φλυαρούσε πίνοντας το τσάι της παρέα µε δύο συνοµήλικους και αρκετούς νεότερους, ενώ οι φωνές των παιδιών αντηχούσαν στη σάλα του θερµαινόµενου κλειστού περίπτερου µε τη µεγάλη τζαµαρία. Η ηλιόλουστη Κυριακή έµοιαζε ίδια µε άλλες, µόνο που τελειώνοντας το τσάι της η Όλγα Μιχαήλοβα αντιλήφθηκε ότι δεν είχε δει σήµερα στο πάρκο την Αντριάνα Βασίλιεβα, παρόλο που της είχε πει πως θα ερχόταν. Η Αντριάνα Βασίλιεβα όταν έλεγε κάτι το εννοούσε και η Όλγα Μιχαήλοβα βρισκόταν πια στην ηλικία που διαχρονικά και διεθνώς θεωρεί την ασφάλεια σηµαντικότερη από την ιδιωτικότητα, έτσι χωρίς δισταγµό της τηλεφώνησε. Τα προκάτ τους (της Αντριάνας βιολετί, της Όλγας γαλάζιο) ήταν δίπλα δίπλα, στο τρίτο τετράγωνο µετά τα φωτοβολταϊκά. Είχαν παρόµοια διαρρύθµιση, µε λιλιπούτεια κουζίνα και µπάνιο, πτυσσόµενο κρεβάτι, µικρό καθιστικό και γραφείο µε οθόνη και σύνδεση στο δίκτυο. (Στα 2060 η Συνοµοσπονδία είχε πετύχει τη σύνδεση σχεδόν του 100% των πολιτών της). Η Όλγα Μιχαήλοβα απολάµβανε τις συνθήκες άνεσης των φτωχών της Συνοµοσπονδίας, που τις έβρισκε καλύτερες από εκείνες των αρχών του αιώνα, αν και οριστικά στάσιµες. Η διαφορά του προκάτ της από εκείνο της Αντριάνας ήταν ότι η δασκάλα διέθετε βιβλιοθήκη. Περιείχε

39 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ κυρίως λογοτεχνία χωρισµένη κατά γλώσσα κι επίσης λίγες γραµµατικές, λεξικό (µάλλον διακοσµητικό) και εκπαιδευτικά εγχειρίδια. «Εγώ µεγάλωσα µε βιβλία», είχε εξηγήσει στην Αντριάνα, που δεν καταλάβαινε το σκοπό αυτής της βαριάς και φιλικής µε τη σκόνη επίπλωσης, και µάλιστα σε τόσο µικρό χώρο. Κρατούσε τώρα µε ευλάβεια το γκρίζο τόµο µε τα Άπαντα του Σεφέρη και ρωτούσε την Αντριάνα. «Είναι µητρική σου τα ελληνικά;» «Ναι», απάντησε εκείνη, «όταν γεννήθηκα οι γονείς µου τα µιλούσαν στο σπίτι πιο πολύ από τα βουλγάρικα». Λίγο πριν, και µετά το τηλεφώνηµα της Όλγας, είχε διασχίσει τα λίγα µέτρα που χώριζαν τις πόρτες τους µε τα δυο βιβλία του Κουτρουµάνου αγκαλιά και την ελπίδα να ξαναδεί, µε καινούργιο τώρα βλέµµα, το παλιό αντίτυπο της µεθόδου Ρωσικής. Κοίταζε τώρα επίµονα προς το συρτάρι µε τη µέθοδο, όσο η δασκάλα, µουρµουρίζοντας ότι δεν είχε ξαναδεί Βιρτζίνια Γουλφ στα ελληνικά, εξέταζε γοητευµένη το δεύτερο βιβλίο του Κουτρουµάνου, Το δωµάτιο του Ιάκωβου. Τότε ξαφνικά η Αντριάνα ξέσπασε: «Μα γιατί απαγορεύονται; Τα βιβλία πρέπει να τυπώνονται ελεύθερα. εν µε νοιάζει να αλλάξω το σύστηµα, αλλά τα βιβλία πρέπει να είναι ελεύθερα»

40 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ Και επειδή, αντίθετα από ό,τι περίµενε, η φίλη της δεν φάνηκε να συγκινείται πολύ, επέµεινε: «Εσύ τι λες;» Η Όλγα Μιχαήλοβα χαµογέλασε, υπονοώντας ότι βέβαια συµφωνεί, µα καθώς κοιτάχτηκαν, η Αντριάνα ένιωσε φευγαλέα την πηγή του δισταγµού: η ελευθερία για την οποία έκανε λόγο δεν αφορούσε τόσο τα βιβλία, ως αντικείµενα, όσο κάτι άλλο, απροσδιόριστο ακόµα µα συναρπαστικό, που από χτες το βράδυ δεν της ήταν πια άγνωστο. Έπειτα το συρτάρι άνοιξε και η τριµµένη µέθοδος, µε το εξώφυλλο καλυµµένο από σκούρα θήκη και κάθε φύλλο επίσης ντυµένο µε διάφανο πλαστικό, βρέθηκε επιτέλους στα χέρια της. Η Αντριάνα ξεφύλλισε ανυπόµονα, σαρώνοντας µε το βλέµµα τα τεστ (που τα καταλάβαινε γιατί ήξερε ρωσικά) και επιµένοντας κυρίως στις συναρπαστικές εικόνες από τη ζωή περασµένων εποχών: τηλέφωνα χωρίς οθόνη, ποδήλατα χωρίς τζιπιές, σπίτια θερµαινόµενα µε πετρέλαιο. Κι ακόµη χαριτωµένοι έφηβοι, αγόρια και κορίτσια των αρχών του αιώνα µε µαύρα ρούχα και περίεργα φουσκωτά µαλλιά που τους σκέπαζαν τα µάτια, άλλα µε µεγάλα πολύχρωµα πατίνια που τα έλεγαν σκέιτ, πρόδροµους των σηµερινών ηλεκτροκίνητων και άλλα µε αστείες µουσικές συσκευές, των οποίων τα ακουστικά είχαν καλώδια. Της ήταν απόλαυση να τα βλέπει όλα αυτά σε µια ακολουθία προστατευµένων σελίδων, όπως τις χάρτινες φωτογραφίες στα παλιά άλµπουµ

41 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ Μέχρι που κάτι της τράβηξε την προσοχή. Κοίταξε καλύτερα. Σε µια σειρά κειµένων για µεταφραστική εξάσκηση, το τέταρτο απόσπασµα ήταν το εξής: Το πρώην Γυµνάσιο είταν ένα κτίριο του περασµένου αιώνα, µε χοντρούς τοίχους, στενόµακρα παράθυρα, µεγάλες και ψηλοτάβανες αίθουσες. Μπαίνοντας στο µεγάλο προθάλαµο της εισόδου, έβλεπες ακριβώς απέναντί σου τρεις µαρµάρινες σκάλες. Οι δύο οδηγούσαν στο δεύτερο πάτωµα και από την τρίτη, τη µεσαία, κατέβαινες στο υπόγειο, όπου είτανε άλλοτε οι αποθήκες, µα πριν φτάσεις στο υπόγειο, υπήρχε ένα κεφαλόσκαλο, ό- που η σκάλα διακλαδιζόταν. Απ τη µια µεριά κατέβαινες στο υπόγειο και από την άλλη σε µια µικρή, εσωτερική αυλή, όπου είτανε τα αποχωρητήρια. * Η Αντριάνα δεν αµφέβαλε καθόλου, αναγνώρισε µάλιστα και τον κοµψό αριθµό της σελίδας: ήταν το απόσπασµα που είχε βρει γαντζωµένο στα νύχια της Μελάνης, λίγες µέρες πριν στο Λοφτ Σίτυ. «Μα τι είναι αυτό το βιβλίο;» ρώτησε, σηκώνοντας το βλέµµα. Τα µάτια της δασκάλας φωτίστηκαν. «Η ζωή µου», είπε µε φανερή συγκίνηση. Και ενθαρρυµένη από το ενδιαφέρον της Αντριάνας, αφηγήθηκε: * Από το Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου

42 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ «Το 2013 ζούσα στη Σαλαµίνα. Ήµουν εικοσιτριών, είχα σπουδάσει ρωσικά και δίδασκα µε ειδική σύµβαση, που όµως σύντοµα έληγε και ανανέωση δεν προβλεπόταν. Στην πραγµατικότητα πολύ λίγες ανανεώσεις προβλέπονταν: η οικονοµία περνούσε µεγάλη κρίση (σου θυµίζω, δεν υπήρχε ακόµα επίσηµα Συνο- µοσπονδία) κι όπως πάντα όταν το πλοίο βουλιάζει, οι πιο αδύνατοι θα την πλήρωναν σκληρά. Μην ξεχνάς, είµαι Ουκρανή. Μπορεί να γεννήθηκα στην Ελλάδα και να είχα πρόσφατα πολιτογραφηθεί, όµως µε θεωρούσαν ξένη. Με τρόµο ξαφνικά κατάλαβα πως ίσως θα έφευγα από τη χώρα µου, για να πάω σε µια άλλη εντελώς ά- γνωστη. εν φαντάζεσαι τι είναι να σε διώχνουν από την πατρίδα σου. Ως τότε δεν ήξερα τίποτα από αυτά, ήµουν απλώς ένα κορίτσι που έβγαινε τα βράδια ραντεβού, χόρευε στα κλαµπ της Σαλαµίνας κι ονειρευόταν το πριγκιπόπουλο.»τότε ήρθε πράγµατι, Αντριάνα, το πριγκιπόπουλο, αν και όχι µε τον τρόπο που εννοούµε συνήθως. Ήταν ένα αγόρι γύρω στα δεκατρία, που καταγόταν από το νησί και ερχόταν µε τους δικούς του τα καλοκαίρια. Έπεισε τους συνοµηλίκους του ότι θα ήταν τέλειο να συνδύαζαν τις διακοπές µε µαθήµατα ρωσικής, και κάποιοι γονείς κατάλαβαν και βοήθησαν. Άλλωστε τι είχαν να χάσουν;» Στην πραγµατικότητα όµως, εξήγησε η Όλγα, το παλικαράκι είχε άλλα σχέδια: ούτε λίγο ούτε πολύ, όσο

43 ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ θα κρατούσαν τα µαθήµατα (η κάλυψη από αδιάκριτους και εχθρικούς) θα έφτιαχναν οι δυο τους ένα βιβλίο εκµάθησης ρωσικής για Έλληνες, που θα το προωθούσαν στο εµπόριο. Το αγόρι βοήθησε κυρίως στα αποσπάσµατα από ελληνική λογοτεχνία. (Είχαν συνειδητά επιλέξει να βάλουν και λογοτεχνία, όχι µόνο καθηµερινές φράσεις). ούλεψαν σκληρά, δεν σήκωσαν κεφάλι κι όταν στο τέλος των διακοπών το βιβλίο ήταν έτοιµο, το παιδί το πήγε σε έναν εκδότη και βοήθησε µε τις οικονοµίες του να εκδοθεί. «Εκδόθηκε µόνο µε το όνοµά µου», κατέληξε η Όλγα, «και µε όλα τα δικαιώµατα για µένα. Έγινα περιζήτητη ως δασκάλα, ενώ και το βιβλίο υπήρξε το καλύτερο βοήθηµα ρωσικής για Έλληνες µέχρι την ίδρυση της Συνοµοσπονδίας, που έφερε άλλα µεγέθη στην α- γορά. Αργότερα µου το αγόρασε ένας µεγάλος εκδοτικός οίκος». «ηλαδή, υπάρχει στο δίκτυο; Με το όνοµά σου;» ρώτησε µε έκπληξη η Αντριάνα. «Φυσικά και υπάρχει στο δίκτυο!» ξέσπασε περήφανα η Όλγα κι έσπευσε, µε τον κωδικό που είχαν οι συγγραφείς για τα βιβλία τους, να ανοίξει τη σελίδα, που όχι µόνο υπήρχε αλλά είχε και πολλές επισκέψεις. Η Αντριάνα κοίταξε µε ενδιαφέρον: δεν είχε σκεφτεί ποτέ να ψάξει την Όλγα Μιχαήλοβα στο δίκτυο. Μετά άγγιξε το κάλυµµα του βιβλίου

44 Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ Η δασκάλα το αφαίρεσε προσεκτικά. Το εξώφυλλο της µεθόδου ήταν απλό, µε ένα λιτό σκίτσο και ακό- µα πιο λιτό δίγλωσσο τίτλο: Όλγα Κίροβα, Η Ρωσική για Έλληνες. «Και δεν έβαλε καν το όνοµά του!» θαύµασε η Αντριάνα. «Τι απέγινε, ξέρεις;» «Όχι πολλά. εν ξαναήρθαν οικογενειακώς στη Σαλαµίνα, σε λίγα χρόνια έφυγα κι εγώ. Μιλούσαµε πού και πού, αλλά όλο και πιο αραιά. Έπειτα ήρθαν οι εξελίξεις, η Συνοµοσπονδία, εγώ ταξίδεψα σε πολλές επαρχίες. Επέστρεψα µετά τον πόλεµο. Στο µεταξύ αυτός έγινε καθηγητής. Στον πόλεµο έπαιξε σπουδαίο ρόλο, έκρυβε στο σπίτι του µέλη της Αντίστασης. Υπήρξε επίσης ηρωικός κρυπτογράφος και χάκερ, τον συνέλαβαν και τον βασάνισαν οι εθνικιστές. Αργότερα χάθηκε από το προσκήνιο, ζει όµως, από ό,τι ξέρω, αποτραβηγµένος. Μπορεί και να τον έχεις ακουστά, γιατί τα τελευταία χρόνια ασχολείται µε την κριτική λογοτεχνίας. Τον λένε Νικόλα Κουτρουµάνο»