ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑΣ

Transcript

1

2

3 ΙΟΝΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑΣ

4 Επιμέλεια έκδοσης-ηλεκτρονική σελιδοποίηση Ιωάννα Αθανασοπούλου Εκτύπωση Βιβλιοδεσία ΤΥΠΟΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΦΟΙ ΡΟΥΒΑ Ο.Ε. ΙSSN:

5 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2014

6

7 Νίκη Χριστίνα Μουζακίτη ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΝΙΚΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΟΥΖΑΚΙΤΗ ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΜΑΡΙΝΑ ΚΟΥΡΗ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΤΟΥ ΣΑΝΑΤΟΡΙΟΥ «ΣΩΤΗΡΙΑ», ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΗΔΟΝΙΔΗΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΤΟΥ ΣΑΝΑΤΟΡΙΟΥ ΣΩΤΗΡΙΑ ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ ΣΟΦΙΑ ΧΟΥΔΑΛΑΚΗ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΤΟΥ ΣΑΝΑΤΟΡΙΟΥ «ΣΩΤΗΡΙΑ» ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ ( ) ΡΙΖΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΘΩΜΑΣ ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ, ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ 1930 ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΑΓΑΘΟΣ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΤΡΕΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΤΟΥ 20 ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΓΕΩΡΓΙΑ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΣΤΗ ΝΗΣΟ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΓΑΜΗΛΙΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΙΑΚΟΝΤΑΕΤΙΑΣ : Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Παπαβλασόπουλος Γρηγόριος Δημογραφικά χαρακτηριστικά της Α/θμιας εκπαίδεσης στην Κέρκυρα: Η περίπτωση του Δημοτικού σχολείου Χλωμού ( ) ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΝΩΓΙΑΤΗΣ PELÉ - ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΟΥΚΑΚΗΣ ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ,

8 ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ

9 Νίκη Χριστίνα Μουζακίτη Αντί Προλόγου Ο δέκατος τόμος των εργασιών των φοιτητών του Μεταπτυχιακού Προγράμματος της Ιστορικής Δημογραφίας του Τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου περιλαμβάνει μελέτες που καλύπτουν μέρος της θεματολογίας των σεμιναριακών μαθημάτων που πραγματοποιήθηκαν από διδάσκοντες του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών. Όπως και οι προηγούμενοι τόμοι, αποτελεί ένα εκδοτικό βήμα το οποίο προσφέρεται στους μεταπτυχιακούς φοιτητές, προκειμένου να παρουσιάσουν μία σύντομη μορφή των εργασιών τους, να καταγραφούν τα ενδιαφέροντά τους και να εκθέσουν την πορεία των ερευνών τους σε θέματα Ιστορικής Δημογραφίας. Το περιεχόμενο του τόμου αυτού αφορά, ιδίως, θέματα ιστορικοδημογραφικής νοσολογίας, όπως το δημογραφικό προφίλ των ασθενών του Αστικού Νοσοκομείου της Κέρκυρας και του Σανατορίου «Σωτηρία», δημογραφίας της εκπαίδευσης, όπως η μελέτη των μαθητών του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας της Κέρκυρας, η μελέτη της δημογραφικής εξέλιξης των μαθητών και του προσωπικού στα δημοτικά σχολεία της Θεσσαλίας και του Χλωμού της Κέρκυρας καθώς και μελέτες αμιγώς δημογραφικού χαρακτήρα που σχετίζονται με τα προσφυγικά ρεύματα ή τη γαμηλιότητα του πληθυσμού της υπαίθρου στην Κεφαλονιά. Στο τέλος του τόμου, συνεχίζεται η προσπάθεια έκδοσης εργασιών διδασκόντων του Μεταπτυχιακού Προγράμματος, η οποία ξεκίνησε σε προηγούμενους τόμους, αυτή τη φορά με την εργασία με τίτλο «Το δημογραφικό προφίλ του θεσμού των Κοινωνικών Ασφαλίσεων στην Ελλάδα. Αποτυπώσεις από το παρελθόν, » των Δ. Ανωγιάτη- Pelé και Κ. Δουκάκη. Καθηγητής Δ. Ανωγιάτης-Pelé 9

10

11 Νίκη Χριστίνα Μουζακίτη Νίκη Χριστίνα Μουζακίτη ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ Η περίθαλψη των ασθενών στην περιοχή της Κέρκυρας με την μορφή της παρατεταμένης νοσηλείας σε συγκεκριμένο χώρο και υπό την επίβλεψη ειδικά εκπαιδευμένου επιστημονικού προσωπικού, υφίστατο ουσιαστικά από την περίοδο της Ενετοκρατίας. Περισσότερο βέβαια με την μορφή ασύλου, παρά νοσηλευτικού ιδρύματος. Επίσημη αναφορά για την ίδρυση Νοσοκομείου με σκοπό την περίθαλψη των φτωχών στη Κέρκυρα έχουμε το έτος 1726, όπου ουσιαστικά ιδρύθηκε το Αστικό Νοσοκομείο της Κέρκυρας με πρωτοβουλία και πόρους, ενός Ηπειρώτη ιερέα του Νικολάου Δούλη και ενός κερκυραίου εμπόρου του Ιωάννη Δηλώτη 1. Το Αστικό Νοσοκομείο, του οποίου το δημογραφικό προφίλ αναλύθηκε στην παρούσα εργασία, από την ίδρυση του μέχρι και τα έτη όπου και εξετάζουμε, άλλαξε πέντε φορές κτιριακές εγκαταστάσεις και αρκετές διοικήσεις. To αντικείμενο μελέτης της εργασίας αυτής αποτελεί, η καταγραφή, επεξεργασία και ανάλυση του αρχείου των πεπραγμένων του Αστικού Νοσοκομείου της Κέρκυρας για τα έτη Δεδομένων των στατιστικών μελετών νοσηρότητας και των δυσχερών κοινωνικοοικονομικών συνθηκών (εμφύλιος πόλεμος) της περιόδου και λαμβάνοντας υπόψη τα συμπεράσματα προηγηθείσας μελέτης της κίνησης του νοσοκομείου κατά την δεκαετία , οδηγούμαστε στην υπόθεση ότι το Αστικό Νοσοκομείο της Κέρκυρας, πιθανότατα δεν είχε τη δυνατότητα να ανταπεξέλθει ικανοποιητικά στον όγκο των εισερχομένων περιστατικών. Οι εγκαταστάσεις, τα τμήματα και το προσωπικό του Αστικού Νοσοκομείου της Κέρκυρας κατά την περίοδο Το πρώτο Νοσοκομείο της Κέρκυρας βρισκόταν στην οδό Δικαστηρίων κάτω από το Βαϊλάτο, έδρα και κατοικία του Ενετού Βάιλου, δηλαδή στη θέση του μικρού Δημοτικού κηπάριου που υπάρχει σήμερα κάτω από το 2ο και 3ο Δημοτικό Σχολείο, στην πλατεία Αγγέλου Ψωρούλα. Η οικοδομή αυτή του πρώτου Νοσοκομείου κατεδαφίστηκε τη δεύτερη δεκαετία του περασμένου αιώνα, για να διευρυνθεί η οδός Δικαστηρίων (σημερινή οδός Δη- 1 Κεφαλλονίτης Γ., Η ιστορία του Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, εκδ. Εταιρεία προς Ενίσχυσαν των Επτανησιακών Μελετών, Κέρκυρα

12 ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ μάρχου Δημητρίου Κόλλα) 2. Το νοσοκομείο στεγάσθηκε στο κτίριο της οδού Δικαστηρίων μέχρι τον Μάιο του 1820 όπου, εν μέσω αλλαγών στη διοίκηση και χρηματοδότηση του, μεταφέρθηκε σε οίκημα της Εγχωρίου Διαχείρισης που του παραχωρήθηκε για χρήση στο προάστιο του Μαντουκιού, στη θέση Καρτέρια, όπου συστεγάστηκε με το Ορφανοτροφείο. Καθώς όμως ο χώρος του οικήματος κατέστη ανεπαρκής και μη ασφαλής από άποψης στερεότητας, αλλά και για οικονομικούς λόγους αποφασίστηκε η μεταφορά του Νοσοκομείου σε οίκημα πλησίον των φυλακών, με σκοπό την συστέγαση του με το θεραπευτήριο των φυλακισμένων 3. Η μεταφορά του Νοσοκομείου στο μεγαλοπρεπές οίκημα μπροστά από τις Φυλακές (στο τέρμα της σημερινής οδού Κολοκοτρώνη) πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του Εκεί παρέμεινε μέχρι και τις 6 Μαρτίου του 1966, όπου και μεταστεγάστηκε στο νέο Γενικό Νοσοκομείο Κέρκυρας «Αγία Ειρήνη» στην οδό Ιουλίας Ανδρεάδη, στο λόφο του παλιού Εβραϊκού νεκροταφείου 4. Ωστόσο οφείλουμε να αναφέρουμε πως κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου το Αστικό Νοσοκομείο μεταφέρθηκε (από τις 2 Νοεμβρίου1940) στις εγκαταστάσεις των Παιδικών Εξοχών στις Μπενίτσες με παράρτημα και στο Γαστούρι, ενώ το κτίριο του στην πόλη της Κέρκυρας χρησιμοποιούνταν σαν πρόχειρο νοσοκομείο διακομιδής. Μετά τη συνθηκολόγηση επαναλειτούργησε στο χώρο του και στα 1942 γίνεται κτιριακή προσθήκη από τους Ιταλούς κατακτητές (το σημερινό ισόγειο κτίριο δεξιά στην είσοδο). Με τον εμπρησμό της πόλης από τη γερμανική αεροπορία στις Σεπτέμβρη 1943, μεταφέρθηκε για ένα διάστημα και λειτούργησε στην Άφρα 5. Σήμερα το Γενικό Νοσοκομείο της Κέρκυρας στεγάζεται στο καινούργιο του κτίριο στην περιοχή Κοντόκαλι. Κατά την περίοδο , την οποία και θα εξετάσουμε σε αυτήν την εργασία, το Αστικό Νοσοκομείο, διαθέτει εκατόν μία συνολικά κλίνες, αναφερόμενες ως «απόρων» από το 1947 έως και το 1949, πενήντα έξι δηλαδή κλίνες περισσότερες από τη δεκαετία Αυτές αντιστοιχούν σε τρεις κλινικές ή τμήματα (Παθολογικό Χειρουργικό - Γυναικολογικό) με αναλογία κλινών (29:54:10) αντίστοιχα, καθώς και 8 κλίνες για Απομονωτήριο και Κρατητήριο. Η παραπάνω αντιστοιχία κλινών ανά τμήμα μπορούσε να αλλάξει ανά πάσα στιγμή, ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε τμήματος 6. 2 Αγιούς Α., Οδοιπορικό στην Παλιά Κέρκυρα, εκδ. Σταμούλη, Κέρκυρα 2004, σ Κεφαλλονίτης Γ., «Η ιστορία του Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας», Ανακοινώσεις Β Πανιόνιου Συνεδρίου, Κερκυραϊκά Χρονικά, τόμος (ΙΓ), 1967, σ. 60, Αγιούς Α., ο.π., σ Μαντζαρόπουλος Ι., Ζούμπος Γ., Καρατζάς Α., «Το Γενικό Νοσοκομείο Κέρκυρας», Ιστορία των ελληνικών νοσοκομείων, Συλλογικό έργο, επιμ. Στάθης Γ., εκδ. Mediforce. 6 Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Αρχείο Ημερήσιας Αναφοράς Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας

13 Νίκη Χριστίνα Μουζακίτη Επιπλέον ως παράρτημα του Νοσοκομείου λειτουργεί Φθισιατρείο σε ισόγειο κτίριο πλησίον του οικήματος του Γηροκομείου, το οποίο στεγαζόταν στο λόφο του Αβράμη. Το μόνο δυστυχώς στοιχείο που έχουμε για το παράρτημα αυτό είναι πως διέθετε δυναμικό είκοσι κλινών 7. Για την περίοδο δυστυχώς δεν σώζεται αρχείο καταγραφής των περιστατικών του Φθισιατρείου. Την ίδια περίοδο ( ) το προσωπικό του Αστικού Νοσοκομείου αποτελούνταν από σαράντα ένα άτομα (20 περισσότερα από το 1939) με την παρακάτω ιδιότητα 8 : (1) Διευθυντής Ιατρός, (4) Ιατροί, (1) Ακτινολόγος Ιατρός, (1) Επιμελητής, (1) Διαχειριστής, (1) Οικονόμος, (1) Μαία, ( 12) Νοσοκόμοι, (1) Μάγειρας (1) Βοηθός Μαγείρου, (2) Θυρωροί, (1) Ράπτρια, (1) Πλύντρια, (3) Βοηθοί Πλύντριας, (6) Καθαρίστριες, (1)Υπηρέτης, (3) Λοιπόν Προσωπικόν Γενικά δημογραφικά στοιχεία των νοσηλευθέντων στο Αστικό Νοσοκομείο της Κέρκυρας κατά την περίοδο Η ιδιότητα νοσηλείας με το υψηλότερο ποσοστό στο βάθος της δεκαετίας Διάγραμμα 1: Ιδιότητα συνολικά νοσηλευθέντων στο Αστικό Νοσοκομείο κατά την περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. 7 Ανώνυμος, «Νοσηλευτικά και φιλανθρωπικά ιδρύματα», Κερκυραϊκά Χρονικά, τόμος (Α ), 1951, σ Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Αρχείο Ημερήσιας Αναφοράς Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας

14 ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ήταν φυσικά οι άποροι με ποσοστό (93,70%), δεύτεροι ήταν οι υποδικοκατάδικοι με ποσοστό (3,90%) και τρίτοι οι στρατιώτες/τικοί (1,70%). Προχωρώντας στην συχνότητα επαγγέλματος των νοσηλευθέντων ανδρών (Γράφημα 2) παρατηρούμε πως το μεγαλύτερο μέρος των ενηλίκων ανδρών που επισκέφθηκαν το νοσοκομείο ασκούσε, όπως ήταν άλλωστε αναμενόμενο, το επάγγελμα του γεωργού (45,30%), ενώ δεύτερο με ποσοστό (11,70%) ήταν το επάγγελμα του εργάτη. Η κατηγορία διάφορα μπορεί να φαίνεται ψηλά με (22,20%) αλλά αφορά ουσιαστικά επαγγέλματα με μονή η διπλή αναφορά στη δεκαετία. Διάγραμμα 2: Συχνότητα επαγγέλματος νοσηλευθέντων ανδρών (18-90) ετών κατά την περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. Στις ενήλικες γυναίκες τα πράγματα είναι πιο απλά (Γράφημα 3). Η συντριπτική πλειοψηφία (93,40%) είναι νοικοκυρές και ένα πολύ μικρό ποσοστό (2,10%) νοσο- Διάγραμμα 3: Συχνότητα επαγγέλματος νοσηλευθέντων γυναικών (18-87) ετών κατά την περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. 14

15 Νίκη Χριστίνα Μουζακίτη κόμες. Αυτό που είναι όμως απόλυτα ξεκάθαρο, είναι η κοινωνική τάξη στην οποία ανήκει η πλειοψηφία των ασθενών και αυτή δεν είναι άλλη από τους οικονομικά και κοινωνικά ασθενέστερους. Η Παθολογική κλινική Στη διάρκεια των παρατηρήσεων της πενταετίας βλέπουμε συνολικά μια βαθμιαία μείωση των συνολικών εισαγωγών στην Παθολογική κλινική του Αστικού νοσοκομείου. Διάγραμμα 4: Διακύμανση εισαγωγών παθολογικής κλινικής του Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας κατά την χρονική περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. Διάγραμμα 5: Συνολική Συχνότητα Ομάδων Νοσημάτων Παθολογικής Κλινικής του Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας για την περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. 15

16 ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ Παρατηρούμε ότι στο σύνολο της πενταετίας τα Λοιμώδη νοσήματα είχαν τη μεγαλύτερη συχνότητα με ποσοστό (42,09%), ακολουθούν τα νοσήματα του αναπνευστικού (14,53%) και οι φλεγμονές αποστήματα με (8,39%). Αυτό που αντιλαμβανόμαστε παρατηρώντας πιο προσεκτικά και ανά έτος την συχνότητα των νοσημάτων, είναι πως τα Λοιμώδη Νοσήματα, εκείνα του Αναπνευστικού και οι Φλεγμονές καταλαμβάνουν κάθε χρόνο όπως και στο σύνολο της πενταετίας τις πρώτες θέσεις. Μεταξύ των Λοιμωδών νοσημάτων πρώτα εμφανίζονται σε συχνότητα τα περιστατικά ελονοσίας (23%), δεύτερα εκείνα της γαστρεντερίτιδας (14,30%) και τρίτα με ποσοστό (10,40%) του τυφοειδούς πυρετού. Αξίζει δε να παρατηρήσουμε ότι τα περιστατικά φυματίωσης τα οποία αντιστοιχούν στο (10,30%) των Λοιμωδών περιστατικών του νοσοκομείου πιθανόν να μην αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα νοσηρότητας της περιόδου, δεδομένου ότι, γνωρίζουμε πια, πως τα περισσότερα περιστατικά φυματίωσης στην Κέρκυρα εκείνη την εποχή δεν νοσηλεύονταν στο νοσοκομείο. Στα νοσήματα του Αναπνευστικού μεγαλύτερη συχνότητα εμφανίζουν τα περιστατικά με εξιδρωματική πλευρίτιδα (36,10%), αμέσως μετά έρχονται τα περιστατικά με πνευμονία (23,70%) και ακολουθούν ο χρόνιος βρογχικός κατάρρους και οι βρογχοπνευμονίες με ποσοστό (13%) και (10,70%) αντίστοιχα. Οι φλεγμονές αποτελούν μια κατηγορία παθήσεων η οποία μπορεί να συμπεριλάβει όλα τα όργανα του ανθρωπίνου σώματος. Στην περίπτωση του Αστικού Νοσοκομείου για το διάστημα της πενταετίας που εξετάζουμε, ο επιλόχειος πυρετός (23%) έρχεται πρώτος σε αριθμό περιστατικών με δεύτερες τις περιπτώσεις φλεγμονών του ουροποιητικού ( 22%) και τρίτες τις περιπτώσεις απλής γαστρίτιδας (12%). Διάγραμμα 6: Ποσοστό συνολικής έκβασης των περιστατικών της Παθολογικής Κλινικής του Αστικού Νοσοκομείου της Κέρκυρας για την περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. 16

17 Νίκη Χριστίνα Μουζακίτη Αυτό που συμπεραίνουμε παρατηρώντας το Γράφημα 6. είναι πως στο σύνολο της πενταετίας σχεδόν το (50%) των ασθενών της Παθολογικής κλινικής θεραπεύτηκε πλήρως. Το ποσοστό που είχε ως κατάληξη το θάνατο ήταν σχετικά μικρό (8,70%). Ωστόσο βλέπουμε πως υπάρχει μια κατηγορία αναφερόμενη ως «χωρίς έκβαση» με αρκετά υψηλό ποσοστό (33,30%). Βέβαια ακόμη και να προσθέσουμε το ποσοστό των περιστατικών χωρίς έκβαση σε οποιαδήποτε άλλη κατηγορία το ποσοστό της ίασης θα συνεχίσει να είναι μεγαλύτερο, αυτό όμως δεν παύει να μας δημιουργεί ένα αρκετά μεγάλο και σημαντικό κενό στην έκβαση, η οποία αποτελεί σημαντικό δείκτη για την παροχή υπηρεσιών υγείας και την ποιότητα των παρεχόμενων ιατρικών υπηρεσιών. Αν θα μπορούσαμε να κάνουμε ένα σχόλιο για τα παραπάνω θα ήταν πως, δεδομένων των δυσχερών κοινωνικοοικονομικών συνθηκών της περιόδου, των λιγοστών μέσων και φαρμάκων, αλλά και του επιπέδου της προόδου της ιατρικής επιστήμης τις εποχής, τα στατιστικά για την έκβαση των περιστατικών δεν είναι ιδιαίτερα άσχημα. Η Χειρουργική κλινική Κατά τη διάρκεια της πενταετίας παρατηρείται πως στη χειρουργική κλινική του νοσοκομείου οι συνολικές εισαγωγές παρουσίαζαν ένα σταθερό ρυθμό με μικρές διακυμάνσεις. Στο (Γράφημα 8) παρατηρούμε ότι οι τρεις πρώτες σε συχνότητα ομάδες νοσημάτων που νοσηλεύονταν στη χειρουργική κλινική του νοσοκομείου κατά την πενταετία ήταν οι παθήσεις του Μυοσκελετικου Συστήματος Κακώσεις Ατυχήματα με ποσοστό (22,63%), οι Φλεγμονές - Αποστήματα με ποσοστό (20,62%) και οι παθήσεις του Περιτοναίου Σκωληκοειδίτιδες Κήλες με ποσοστό (17,81%). Προχωρώντας στις εκβάσεις των περιστατικών της Χειρουργικής κλινικής (Γράφημα 9) παρατηρούμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των περιστατικών που νοσηλεύ- Διάγραμμα 7: Διακύμανση εισαγωγών χειρουργικής κλινικής του Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας κατά την χρονική περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. 17

18 ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ Διάγραμμα 8: Συχνότητα Ομάδων Νοσημάτων Χειρουργικής Κλινικής του Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας κατά την χρονική περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. Διάγραμμα 9: Συνολικό ποσοστό έκβασης των περιστατικών της Χειρουργικής Κλινικής του Αστικού Νοσοκομείου της Κέρκυρας για την περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. 18

19 Νίκη Χριστίνα Μουζακίτη τηκαν στη χειρουργική κλινική ιάθηκε (59,40%). Ωστόσο όπως είδαμε νωρίτερα και στην παθολογική κλινική, έτσι και στην χειρουργική παρατηρούμε πως στις εκβάσεις έχουμε ένα αρκετά σημαντικό κενό της τάξεως του 30,50%. Τα παιδιατρικά περιστατικά του Αστικού νοσοκομείου Συνεχίζοντας στην περίπτωση των παιδιατρικών περιστατικών του νοσοκομείου βλέπουμε πως η πλειοψηφία των παιδικών βρεφικών εισαγωγών αφορούσε παιδιά από 1-10 ετών, ωστόσο και στις δυο ηλικιακές ομάδες παρατηρούνται μικρές διακυμάνσεις για το χρονικό διάστημα Στην περίπτωση των παιδιατρικών περιστατικών συνολικά, η ομάδα νοσημάτων με τη μεγαλύτερη συχνότητα ήταν εκείνη των λοιμωδών με πρώτη αιτία εισαγωγής Διάγραμμα 10: Διακύμανση εισαγωγών παιδιατρικών περιστατικών στην παθολογική/χειρουργική κλινική του Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας κατά την χρονική περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. Διάγραμμα 11: Συχνότερα εμφανιζόμενα λοιμώδη νοσήματα σε βρέφη (0-12) μηνών στην παθολογική/χειρουργική κλινική του Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας κατά την χρονική περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. 19

20 ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ την διφθερίτιδα με ποσοστό 59,40% στα βρέφη και 21,30% στα μεγαλύτερα παιδιά (Γράφημα 11, 12). Τα ποσοστά ίασης κυμαίνονταν στα ίδια επίπεδα με τις υπόλοιπες κλινικές με μόνη διαφορά το πολύ υψηλό ποσοστό θανάτων (38,10%) στην κατηγορία των βρεφών 0-12 μηνών κυρίως από διφθερίτιδα (Γράφημα 13). Διάγραμμα 12: Συχνότερα εμφανιζόμενα λοιμώδη νοσήματα σε παιδιά (1-10) ετών στην παθολογική/χειρουργική κλινική του Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας κατά την χρονική περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. Διάγραμμα 13: Συνολική έκβαση περιστατικών βρεφικής ηλικίας (0-12) μηνών στην παθολογική/χειρουργική κλινική του Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας κατά την χρονική περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. 20

21 Νίκη Χριστίνα Μουζακίτη Η Γυναικολογική κλινική Η διακύμανση των εισαγωγών στη γυναικολογική κλινική του Αστικού Νοσοκομείου της Κέρκυρας, όπως και εκείνη του πλήθους των τοκετών παρουσιάζεται ιδιαίτερα σταθερή. Ωστόσο αξίζει να αναφερθεί πως κατά την πενταετία σε σχέση με τη δεκαετία (μελετήθηκε σε προηγούμενη εργασία) όλο και περισσότερες γυναίκες επιλέγουν τον πιο ασφαλή χώρο του νοσοκομείου για να φέρουν στον κόσμο το μωρό τους. Στην περίπτωση των γεννήσεων παρατηρούμε ότι η διακύμανση των παιδιών που γεννήθηκαν ζωντανά και επέζησαν μέχρι την έξοδο από το νοσοκομείο όπως και η διακύμανση εκείνων που γεννήθηκαν νεκρά ή απεβίωσαν εντός 48ωρου, παρουσιάζει Διάγραμμα 14: Διακύμανση αριθμού εισαγωγών/τοκετών στη γυναικολογική κλινική του Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας κατά την χρονική περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. Διάγραμμα 15: Διακύμανση αριθμού γεννήσεων (ζώντων νεκρών/απεβιωσαντων εντος 48ωρου) τέκνων στη γυναικολογική κλινική του Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας κατά την χρονική περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. 21

22 ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ σχετικά μικρές διακυμάνσεις κατά την πενταετία Ωστόσο είναι προφανές ότι η διακύμανση των ζώντων τέκνων είναι αρκετά υψηλότερη σε σχέση με εκείνη των νεκρών. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει πως τα περιστατικά των νεκρών νεογνών δεν είναι άξια σχολιασμού. Νοσοκομειακοί δείκτες - Επισκεψιμότητα Οι νοσοκομειακοί δείκτες αποτελούν μεθόδους ελέγχου της λειτουργίας μιας υγειονομικής μονάδας και μέσω αυτών προσπαθήσαμε να αξιολογήσουμε την λειτουργία του Αστικού Νοσοκομείου της Κέρκυρας. Η Μέση διάρκεια νοσηλείας στο Αστικό νοσοκομείο κυμαίνεται κατά μέσο όρο από 21έως 23 ήμερες κατά τη διάρκεια της δεκαετίας Ο δείκτης για τη μέση κάλυψη κλινών μας δείχνει το ποσοστό των κατειλημμένων κλινών για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Στην παρούσα περίπτωση εξετάζου- Διάγραμμα 16: Μέση διάρκεια νοσηλείας (Tm), στο Αστικό Νοσοκομείο Κέρκυρας κατά την χρονική περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. Διάγραμμα 17: Μέση κάλυψη κλινών (Io), στο Αστικό Νοσοκομείο Κέρκυρας κατά την χρονική περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. 22

23 Νίκη Χριστίνα Μουζακίτη με το δείκτη ανά έτος και από το γράφημα συμπεραίνουμε πως, παρόλο που η επισκεψιμότητα στο νοσοκομείο διπλασιάστηκε σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία, η αύξηση των κλινών κατά 56 είχε ιδιαίτερα καλό αποτέλεσμα. Έτσι κατά την πενταετία παρατηρούμε πως το νοσοκομείο δεν παρουσίασε ποτέ υπερκάλυψη κλινών. Στην εργασία αυτή επιχειρώντας να εξετάσουμε και να αναλύσουμε το προφίλ του Αστικού Νοσοκομείου σε ότι αφορούσε, την κοινωνικοοικονομική κατάσταση των ασθενών, τη νοσηρότητα και την ποιότητα παροχής υπηρεσιών, καταλήξαμε στις ακόλουθες διαπιστώσεις. Οι ασθενείς που νοσηλεύονταν στο νοσοκομείο ήταν κατά πλειοψηφία άποροι. Το μεγαλύτερο μέρος των ανδρών ασθενών ασχολούνταν με τη γεωργία ή ήταν εργάτες, ενώ οι γυναίκες ασχολούνταν με τα οικιακά. Στην περίπτωση των ανηλίκων κοριτσιών, μόνο το 6,70% ήταν μαθήτριες, ενώ στα αγόρια το αντίστοιχο ποσοστό ανερχόταν στο 20,60%. Οι ενήλικες αποτελούσαν σε κάθε περίπτωση το μεγαλύτερο ποσοστό ασθενών, με μόνη εξαίρεση τις περιπτώσεις διφθερίτιδας, μηνιγγίτιδας, γαστρεντερίτιδας και βρογχοπνευμονίας, όπου εισήχθησαν περισσότερα περιστατικά που αφορούσαν παιδιά και βρέφη. Στη διάκριση των φύλων φαίνεται πως οι άνδρες επισκέπτονταν το νοσοκομείο κατά βάση περισσότερο από τις γυναίκες. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση των παιδιών. Στην παθολογική κλινική τα λοιμώδη νοσήματα είχαν τη μεγαλύτερη συχνότητα με ποσοστό 42,09% και ακολουθούσαν τα νοσήματα του αναπνευστικού και οι φλεγμονές. Μεταξύ των λοιμωδών νοσημάτων πρώτη σε ποσοστό εμφανιζόταν η ελονοσία Διάγραμμα 18: Χωροταξικός διαχωρισμός επισκεψιμότητας στο Νοσοκομείο σε συνάρτηση με τον απογραφέντα πληθυσμό του τόπου προέλευσης κατά την περίοδο Πηγή: Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας , ιδία επεξεργασία. 23

24 ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ και ακολουθούσαν η γαστρεντερίτιδα και ο τυφοειδής πυρετός. Τα περιστατικά φυματίωσης, τα οποία αντιστοιχούν στο (10,30%) των λοιμωδών της Παθολογικής Κλινικής, πιθανόν να μην αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα νοσηρότητας της περιόδου, δεδομένου ότι γνωρίζουμε πια πως τα περισσότερα περιστατικά φυματίωσης στην Κέρκυρα εκείνη την εποχή δεν νοσηλεύονταν στο νοσοκομείο. Η Παθολογική Κλινική φαίνεται να είχε σχετικά καλά ποσοστά ίασης, για τα δεδομένα της εποχής (50%) και μικρό συνολικά ποσοστό θανάτων. Ωστόσο, δυστυχώς η έρευνα μας έδειξε, πως υπάρχει ένα αρκετά υψηλό διαγνωστικό κενό για αρκετά περιστατικά, της τάξεως του 33,30%. Στη Χειρουργική Κλινική τη μεγαλύτερη συχνότητα παρουσίαζαν με τη σειρά που αναφέρονται τα παρακάτω νοσήματα: μυοσκελετικά-κακώσεις-ατυχήματα, φλεγμονές και νοσήματα του περιτόναιου. Το υψηλότερο ωστόσο ποσοστό επεμβάσεων παρουσίαζαν τα νοσήματα του περιτοναίου και οι επεμβάσεις αμυγδαλεκτομής. Στην περίπτωση της Χειρουργικής Κλινικής, όπως και στην Παθολογική, στην κατηγορία των εκβάσεων των νόσων, το μεγαλύτερο μέρος των περιστατικών παρουσίασε ίαση (59,40%). Επίσης και στη Χειρουργική Κλινική συναντάμε διαγνωστικό κενό αντίστοιχο της Παθολογικής. Στην περίπτωση των παιδιατρικών περιστατικών, που αφορούσε βρέφη 0-12 μηνών και παιδιά 1-10 ετών, η ομάδα νοσημάτων με τη μεγαλύτερη συχνότητα ήταν εκείνη των λοιμωδών, με πρώτη αιτία εισαγωγής την διφθερίτιδα με ποσοστό 59,40% στα βρέφη και 21,30% στα μεγαλύτερα παιδιά. Τα ποσοστά ίασης κυμαίνονταν στα ίδια επίπεδα με τις υπόλοιπες κλινικές, με μόνη διαφορά το πολύ υψηλό ποσοστό θανάτων (38,10%) στην κατηγορία των βρεφών 0-12 μηνών κυρίως από διφθερίτιδα. Στη Γυναικολογική Κλινική, κατά την πενταετία , σε σχέση με τη δεκαετία (μελετήθηκε σε προηγούμενη εργασία) όλο και περισσότερες γυναίκες επιλέγουν τον πιο ασφαλή χώρο του νοσοκομείου για να φέρουν στον κόσμο το μωρό τους. Επιπλέον η διακύμανση των παιδιών που γεννήθηκαν ζωντανά και επέζησαν μέχρι την έξοδο από το νοσοκομείο, είναι αρκετά υψηλότερη σε σχέση με εκείνη όσων γεννήθηκαν νεκρά ή απεβίωσαν εντός 48ωρου. Σε ό,τι αφορά την ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών στο νοσοκομείο, βάσει των αποτελεσμάτων των νοσοκομειακών δεικτών, συμπεραίνουμε αυτό που αναφέρθηκε ήδη. Ότι δηλαδή το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό του νοσοκομείου (6 ιατροί, 12 νοσηλεύτριες και 1 μαία) κατάφερναν να φέρουν εις πέρας, δεδομένων και των ιδιαίτερα άσχημων κοινωνικοοικονομικών συνθηκών της περιόδου, το δύσκολο έργο που τους είχε ανατεθεί. Επιπλέον ο διπλασιασμός των κλινών από 45 σε 101 από τις αρχές τις δεκαετίας (πιθανότατα λόγω πολέμου) ήταν η αιτία ώστε κατά την πενταετία το νοσοκομείο να μην παρουσιάσει κανένα φαινόμενο υπερκάλυψης κλινών. Τέλος παρατηρήσαμε πως βάσει απολύτων αριθμών (σύνολο εισαγωγών), αλλά 24

25 Νίκη Χριστίνα Μουζακίτη και ποσοστού, υπολογισμένου σύμφωνα με το μόνιμο πληθυσμό του τόπου διαμονής, οι κάτοικοι της Πόλης της Κέρκυρας επισκεπτόταν συχνότερα το νοσοκομείο. Τη σειρά επισκεψιμότητας μετά την Πόλη της Κέρκυρας ακολουθούν τα χωριά της Μέσης Κέρκυρας και της περιοχής του Όρους. Το ποσοστό της συνολικής επισκεψιμότητας ανά περιοχή στο νοσοκομείο της Κέρκυρας μπορεί να μην ξεπερνούσε το 10%, όμως είχε ήδη αρχίσει να παρουσιάζει σημαντική αύξηση σε σχέση με την δεκαετία Όλα τα παραπάνω λοιπόν μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως, ο κερκυραϊκός λαός, όσο περνούσαν τα χρόνια, άρχισε να προτιμά και κυρίως να εκτιμά και να εμπιστεύεται τις υπηρεσίες του τοπικού νοσοκομείου για την περίθαλψη του. Ενδεικτική Βιβλιογραφία Αγιούς Α., Οδοιπορικό στην Παλιά Κέρκυρα, εκδ. Σταμούλη, Κέρκυρα 2004 Ανδριώτη Δ. Ρουμελιώτη Α., Δημογραφία, Δημόσια Υγεία και Πολιτική Υγείας, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2007 Ανώνυμος, «Νοσηλευτικά και φιλανθρωπικά ιδρύματα», Κερκυραϊκά Χρονικά, τόμος (Α ), 1951 Αποστολάκης Ι. Καστανιά Α. Πιερράκου Χρ., Στατιστική επεξεργασία δεδομένων στην υγεία, Σειρά: Κοινωνικές Επιστήμες και Υγεία, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2003 Αποστολοπούλου-Μιχαηλίδου Ε., Τα πρώτα χρόνια της Παιδιατρικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου της Κέρκυρας , εκδ. Λύχνος, Αθήνα 2003 Αποστολοπούλου-Μιχαηλίδου Ε., Η φροντίδα των παιδιών στην Κέρκυρα τον 20ο αιώνα: , Αθήνα 2006 Ασπίωτης Ν., Διοικητικοί και αυτοδιοίκητικοι θεσμοί στην Κέρκυρα, Πρόσωπα και γεγονότα ( ), Κέρκυρα 2009 Βακαλόπουλος Α., Νέα ελληνική ιστορία , εκδ., Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2003 Βουρνάς, Τ., Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας: Ο Εμφύλιος, εκδ. Τολίδης, Αθήνα 1981 Δαφνής Κ., Χρόνια πολέμου και κατοχής, Κέρκυρα , μια άγνωστη ιστορία, «Κερκυραϊκά Χρονικά», τόμος (XII), Κέρκυρα 1966 Κεφαλλονίτης Γ., Η ιστορία του Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, εκδ. Εταιρεία προς Ενίσχυσαν των Επτανησιακών Μελετών, Κέρκυρα 1940 Κεφαλλονίτης Γ., «Η ιστορία του Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας», Ανακοινώσεις Β Πανιόνιου Συνεδρίου, Κερκυραϊκά Χρονικά, τόμος (ΙΓ), 1967 Κλόουζ Ντ., Ο Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος : μελέτες για την πόλωση, εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα 2000 Κοπανάρης Φ., Η Δημόσια υγεία εν Ελλάδι, Αθήνα

26 ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ Κυριάκης Κ.Χ.Μ., Οδηγός της νήσου Κέρκυρας μετά προσθήκης ιστορικών και άλλων ποικίλων ειδήσεων, εκδ. Τυπογραφείο Α. Ζ. Διαλησμά, Εν Αθήναις 1902 Κώτση Α., Νοσολογία των παιδικών ηλικιών και της νεολαίας (20ος αιώνας), Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας, Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών Ε.Ι.Ε, Αθήνα 2008 Λασκαράτος Ι., Πρόληψη της αρρώστιας και κοινωνική προστασία στα Επτάνησα επί Αγγλοκρατίας ( ), Αθήνα 1985 Μαντζαροπουλος Ι. Ζούμπος Γ. Καρατζάς Α., «Το Γενικό Νοσοκομείο Κέρκυρας», Ιστορία των ελληνικών νοσοκομείων, Συλλογικό έργο, επιμ. Στάθης Γ., εκδ. Mediforce Μαρκέτος Σ. Λασκαράτος Ι., Ο Αριστείδης Αραβαντινός και ο αντιφυματικός του αγώνας. Ένας άγνωστος μαθητής του Robert Koch, Materia Medica Greca, 10, 2, Αθήνα 1982 Σάββας Κ. Καρδαμάτης Ι., Η ελονοσία εν Ελλάδι ( ), εκδ. Σύλλογος προς περιστολή των ελωδών νόσων, Αθήνα 1928 Σταθάτου Δ., Το δημογραφικό προφίλ του Ορφανοτροφείου της Κέρκυρας κατά το χρονικό διάστημα , Διπλωματική Εργασία, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Κέρκυρα 2012 Σταθόπουλος Α. Π., Κοινωνική Πρόνοια (Ιστορική Εξέλιξη-Νέες Κατευθύνσεις), εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2005 Φυλακές Κέρκυρας Μαρτυρίες «Γεια σας αδέλφια», εκδ. Σωματείο «ΛΑΖΑΡΕΤΟ», Αθήνα 1966 Clogg R., Συνοπτική Ιστορία της Ελλάδας , 2η εκδ. Κάτοπτρο, Αθήνα 2003 Πηγές Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Γενικό Μητρώο Eισαγωγών Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας Αρχείο Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, Αρχείο Ημερήσιας Αναφοράς Αστικού Νοσοκομείου Κέρκυρας Εφημερίδα της Κυβέρνησης, Ν.Δ. 2592/1953 (ΦΕΚ 254/Α/53) Γ.Α.Κ. Ν. Κέρκυρας, Έπαρχος, Ημερησία αναφορά εισερχομένων στο Αστικό Νοσοκομείο για την 5η Σεπτεμβρίου 1856, Φ.9, Υποφ. 1, (αριθ. εγγρ. 1414) Γ.Α.Κ. Ν. Κέρκυρας, Έπαρχος, Κατάλογος υπηρετούντων στο Αστικό Νοσοκομείο στις 31 Δεκεμβρίου 1861 Φ.9, Υποφ. 7 Γ.Α.Κ. Ν. Κέρκυρας, Αρχείο Εγχώριας Διαχείρισης, «Άδεια Παραδοχής Ενδεών στο Αστικό Νοσοκομείο» Φ.1975, Υποφ , (αριθ. εγγρ. 167) 26

27 Νίκη Χριστίνα Μουζακίτη Γ.Α.Κ. Ν. Κέρκυρας, Αρχείο Εγχώριας Διαχείρισης, «Βιβλίο Αδείας Παραδοχής Ενδεών στο Αστικό Νοσοκομείο», Φ.1975, Υποφ. 1344, (αριθ. εγγρ. 2505) Διαδικτυακές Πηγές Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης, Διοικητικές μεταβολές στην Τ.Α Δημοσιεύματα απογράφων, (Απογραφή πληθυσμού Ελλάδος 1940) Διαθέσιμο: (Πρόσβαση 15/11/2013) Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Γενική Γραμματεία Δημοσίων Έργων. Οδηγός χιλιομετρικών αποστάσεων οδικού δικτύου της χώρας, Αθήνα 2006, Διαθέσιμο: (Πρόσβαση 15/11/2013) 27

28

29 ΜΑΡΙΝΑ ΚΟΥΡΗ ΜΑΡΙΝΑ ΚΟΥΡΗ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΤΟΥ ΣΑ- ΝΑΤΟΡΙΟΥ «ΣΩΤΗΡΙΑ», ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ Η επιδημία της φυματίωσης στην Ελλάδα στις αρχές του 20ου αιώνα αποτελούσε μία από τις κυριότερες αιτίες θανάτου στη χώρα. Στο πλαίσιο αυτό η παρούσα μελέτη αποσκοπεί στη δημογραφική προσέγγιση της φυματίωσης μέσα από το μητρώο των ασθενών του σανατορίου «Σωτηρία» κατά τα έτη , προκειμένου να εξετάσει κατά πόσο η φυματίωση παρουσίαζε υψηλή θνητότητα στις παραγωγικές ηλικίες των νοσηλευθέντων. Τα στοιχεία για τη συγγραφή της εργασίας προέρχονται από βιβλιογραφικό υλικό και από τη μελέτη και καταγραφή των στοιχείων που περιέχονται στο βιβλίο κίνησης των ασθενών του νοσοκομείου. Το μητρώο των ασθενών του σανατορίου «Σωτηρία», κατά τα έτη , φυλάσσεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) στην Αθήνα και δεν έχει κωδικό, διότι είναι αταξινόμητο. Η φυματίωση είναι λοιμώδης μεταδοτική νόσος, που προκαλείται από το μυκοβακτήριο της φυματίωσης (mycobacterium tuberculosis), το οποίο ανακάλυψε ο Γερμανός μικροβιολόγος Robert Koch το Παρά την ανακάλυψη του βακίλου της φυματίωσης το πρώτο μισό του 20ου αιώνα δεν κατέστη δυνατή η αιτιολογική αντιμε- Εικόνα 1: Μητρώο Ασθενών Νοσοκομείου «Η Σωτηρία», Κοπανάρης Φ., Η δημόσια υγεία εν Ελλάδι, Εκδ. Χρ. Χρονοπούλου, Αθήνα,

30 ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΤΟΥ ΣΑΝΑΤΟΡΙΟΥ «ΣΩΤΗΡΙΑ», ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ τώπιση της νόσου. Χρειάστηκε να περάσουν δεκαετίες ερευνών και αντιπαραθέσεων μεταξύ των ερευνητών προκειμένου να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά η φυματίωση. Η ελληνική κοινωνία στις αρχές του 20ου αιώνα αντιμετωπίζει αλλαγές, οι οποίες αφενός οφείλονται στην αύξηση των εδαφών και του πληθυσμού (Βαλκανικοί Πόλεμοι, Α Παγκόσμιος Πόλεμος) και αφετέρου στην αστικοποίηση μεγάλου μέρους του αγροτικού πληθυσμού. Ακολουθεί στη συνέχεια η Μικρασιατική καταστροφή και το κύμα των προσφύγων που συρρέουν στη χώρα και δημιουργούν το πρωτοφανές για τα ελληνικά δεδομένα προσφυγικό πρόβλημα. Οι κακουχίες των πολέμων, οι μετακινήσεις πληθυσμών αλλά και προσφύγων σε συνδυασμό με την έλλειψη μέτρων δημόσιας υγιεινής αυξάνουν τη μεταδοτικότητα, τη νοσηρότητα και συνακόλουθα τη θνησιμότητα από λοιμώδη νοσήματα. Την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα η θνησιμότητα από φυματίωση στην Ελλάδα είναι υψηλότερη από τα άλλα λοιμώδη νοσήματα. Κέντρο του αντιφυματικού αγώνα στην Ελλάδα υπήρξε το σανατόριο «Σωτηρία», το οποίο λειτούργησε το 1905, αρχικά με σαράντα κλίνες, για να εξελιχθεί τελικά στο μεγαλύτερο ίδρυμα κατά της φυματίωσης στην Ελλάδα. Το σανατόριο «Σωτηρία» ιδρύθηκε το 1902 από έναν όμιλο κυριών υπό την καθοδήγηση της Σοφίας Σλήμαν και λειτούργησε στηριζόμενο στην ιδιωτική πρωτοβουλία από το 1905 μέχρι το 1919, οπότε τη διοίκηση ανέλαβε η Πολιτεία. Η περίοδος ωστόσο μέχρι το 1936, που η «Σωτηρία» μεταβάλλεται σε Ν.Π.Δ.Δ με τον Αναγκαστικό Νόμο 312/1936 και αλλάζει ο τρόπος διοίκησης του ιδρύματος, παρουσιάζει πολλές διακυμάνσεις και είναι γενικά παραδεκτό ότι ήταν μια από τις δυσκολότερες περιόδους λειτουργίας του νοσοκομείου. Έτσι, παρά την μετάβαση τη διοίκησης στο κράτος, μέχρι το 1936 η λειτουργία του νοσοκομείου στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό σε κεφάλαια προερχόμενα από τον ιδιωτικό τομέα καθώς υπήρχαν εγγενείς δυσχέρειες στην ανάπτυξη των κρατικών υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας. Σταθμός στη λειτουργία του ιδρύματος αποτέλεσε η ίδρυση φυματιολογικού κέντρου, σύμφωνα με το άρθρο 17 του ν. 4649/1930 «Περί διοικήσεως του εν Αθήναις Θεραπευτηρίου η «Σωτηρία» και αναδιοργανώσεως αυτού», με σκοπό την επιστημονική έρευνα της ασθένειας της φυματίωσης, αλλά και τη διδασκαλία της φυματίωσης στους φοιτητές της ιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και την εκπαίδευση των γιατρών στην ειδικότητα της φυματιολογίας. Η ίδρυση του επιστημονικού αυτού τμήματος καθώς και το κύρος το διευθυντή του με την υψηλή επιστημονική του κατάρτιση, είχε ως αποτέλεσμα η «Σωτηρία» να αποτελέσει πόλο έλξης και για πολλούς επιστήμονες, οι οποίοι επιθυμούσαν να εργαστούν στο νοσοκομείο, αποκτώντας πολύτιμες γνώσεις και εμπειρία σχετικά με την ασθένεια της φυματίωσης 2. 2 Ζαχαριάς Κ., Η εξέλιξη της φυματίωσης κατά τον τελευταίο αιώνα, Διδακτορική Διατριβή, Αθήνα,

31 ΜΑΡΙΝΑ ΚΟΥΡΗ Εικόνα 2: Ο διπλός σταυρός της Λωραίνης, σύμβολο του αντιφυματικού αγώνα. Νοσηλευτική κίνηση Σανατορίου «Η Σωτηρία» κατά τα έτη Δημογραφικά στοιχεία των ασθενών που νοσηλεύτηκαν από φυματίωση κατά τα έτη στο σανατόριο «Σωτηρία» Τα έτη ανήκουν στην δεύτερη περίοδο λειτουργίας του σανατορίου. Η περίοδος αυτή σημάδεψε με τα πιο μελανά χρώματα το νοσοκομείο, ιδιαίτερα τις συνθήκες διαβίωσης των ασθενών. Η νοσηλευτική ικανότητα του σανατορίου σύμφωνα με το άρθρο 13 του ν. 4649/1930 «Περί διοικήσεως του εν Αθήναις Θεραπευτηρίου η «Σωτηρία» και αναδιοργανώσεως αυτού» καθοριζόταν σε χίλιες (1.000) κλίνες. Ωστόσο, στην πραγματικότητα οι ασθενείς ήταν πολύ περισσότεροι, αφού τα αστικά κέντρα και η Αθήνα ειδικότερα, είχαν κατακλυστεί από χιλιάδες ανθρώπους της υπαίθρου που αναζητούσαν εργασία όσο και από πρόσφυγες. Η μετανάστευση σε συνδυασμό με την καθυστέρηση στην ανάπτυξη και λειτουργία συστήματος υγείας, περίθαλψης και κοινωνικής ασφάλισης είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της νοσηρότητας του πληθυσμού. Για το λόγο αυτό η Υγειονομική Επιτροπή της Κοινωνίας των Εθνών (ΚΤΕ) είχε εισηγηθεί το 1928 το διπλασιασμό των δαπανών για την υγεία, οι οποίες μέχρι τότε έφθαναν μόλις το 1,2% του κρατικού προϋπολογισμού. Το αυξήθηκαν και έφτασαν στο 2%, ενώ η αύξηση των δαπανών θα κορυφωθεί την περίοδο με 5% στο σύνολο του κρατικού προϋπολογισμού 3. Επίσης, στην αύξηση της νοσηρότητας από φυματίωση σημαντικό ρόλο έπαιξε και το ακατάλληλο οικιακό περιβάλλον των εργατικών κατοικιών, το οποίο έχει κατηγο- 3 Ζηλίδης Χρ., Αξιολόγηση των πρωτοβάθμιων υπηρεσιών υγείας του αγροτικού πληθυσμού, Εκδ. Αγροτικής Τράπεζας Ελλάδος, Αθήνα, 1988, σ

32 ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΤΟΥ ΣΑΝΑΤΟΡΙΟΥ «ΣΩΤΗΡΙΑ», ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ Γράφημα 1: Αριθμός εισαγωγών ανά έτος στο «Σωτηρία» κατά τα έτη ρηθεί για την εξάπλωση της φυματίωσης. Η αθλιότητα της εργατικής κατοικίας δεν απαντάται βεβαίως μόνο στα μεγάλα αστικά κέντρα, αλλά και στην ύπαιθρο. Αναφορές των εποπτών εργασίας δείχνουν ξεκάθαρα τις άσχημες συνθήκες που επικρατούσαν τόσο στο χώρο εργασίας των εργατών όσο και στους χώρους κατοικίας τους. Για το λόγο αυτό η Υγειονομική Επιτροπή της Κοινωνίας των Εθνών είχε συστήσει στην Ελληνική Κυβέρνηση μεταξύ άλλων, να ανεγερθούν εργατικές κατοικίες και να γίνεται από το κράτος έλεγχος καταλληλότητας όσων διατίθενται στην αγορά, να αυξηθούν οι μισθοί, να διασφαλιστούν οι όροι υγιεινής στα εργοστάσια, να ρυθμιστούν οι όροι εργασίας στο σπίτι, να ενισχυθεί η Επιθεώρηση Εργασίας και να καταργηθεί εξολοκλήρου η απασχόληση παιδιών κάτω των 14 ετών 4. Την αναγκαιότητα όλων αυτών των μέτρων επιβεβαιώνει ο αριθμός των ασθενών που νοσηλεύτηκαν στο «Σωτηρία» κατά τα έτη , οι οποίοι ανέρχονταν σε ασθενείς. Από το γράφημα 1 παρατηρείται διακύμανση στον αριθμό των νοσηλευομένων ανάμεσα στα έτη (ποσοστό 21,57%, 19,71% και 22,36% αντίστοιχα επί του συνόλου των εισαγωγών), η οποία ακολουθείται από πτωτική τάση κατά τα έτη 1934 (ποσοστό 20,02%) και 1935 (16,35% αντίστοιχα επί του συνόλου των εισαγωγών). Στην πενταετία ο μεγαλύτερος αριθμός εισαγωγών σημειώνεται το έτος 1933 με εισαγωγές (ποσοστό 22,36% επί του συνόλου των εισαγωγών). 4 Λιάκος Α., Εργασία και πολιτική στην Ελλάδα του μεσοπολέμου (Το Διεθνές Γραφείο Εργασίας και η ανάδυση των κοινωνικών θεσμών), Αθήνα, 1993, σ

33 ΜΑΡΙΝΑ ΚΟΥΡΗ Το φύλο των ασθενών Ο αριθμός των ανδρών που νοσηλεύτηκαν στο σανατόριο την περίοδο είναι σχεδόν διπλάσιος σε σύγκριση με τον αριθμό των νοσηλευομένων γυναικών, όπως προκύπτει από το γράφημα 2. Κατά τα έτη αναφοράς νοσηλεύτηκαν άνδρες (ποσοστό 65% επί του συνόλου των ασθενών) και μόνο γυναίκες (ποσοστό 35% επί του συνόλου των ασθενών). Δηλαδή, έχουν καταγραφεί περισσότερες εισαγωγές ανδρών έναντι γυναικών. Αυτή η διαφορά στη νοσηλεία μεταξύ των δύο φύλων πιθανώς να οφείλεται και σε κοινωνικούς και πολιτιστικούς παράγοντες, καθώς η θέση της γυναίκας στην κοινωνία του μεσοπολέμου αλλά και αργότερα, αξιολογούνταν ως κατώτερη από εκείνη του άνδρα και πιθανώς να μην λαμβάνονταν τόσο συχνά πρόνοια για την υγεία των γυναικών όσο των ανδρών. Γράφημα 2: Ποσοστό νοσηλευθέντων ασθενών ανά φύλο, κατά τα έτη Ηλικιακές Ομάδες Σύμφωνα με την καταγραφή της ηλικίας των ασθενών και τον διαχωρισμό τους σε ηλικιακές ομάδες, όπως αυτές αποτυπώνονται στο γράφημα 3, διαπιστώνουμε ότι ο μεγαλύτερος αριθμός νοσηλευθέντων ασθενών ανήκει στις ηλικιακές ομάδες από 16 έως 40 ετών, με το μεγαλύτερο αριθμό να έχει καταγραφεί στην ηλικακή ομάδα ετών με ασθενείς (ποσοστό 23,08% επί του συνόλου των ασθενών) και ακολουθούν η ομάδα ετών με ασθενείς (19,75%) και η ομάδα ετών με 1314 ασθενείς (18,30%). Η εικόνα της ηλικιακής κατανομής των ασθενών οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η νόσος προσέβαλε σε μεγαλύτερο ποσοστό τις ηλικίες, οι οποίες ανήκουν στις παραγωγική περίοδο της ζωής του ανθρώπου και λιγότερο τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες. Φυσικά θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι κατά το 1928 ο μέσος 33

34 ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΤΟΥ ΣΑΝΑΤΟΡΙΟΥ «ΣΩΤΗΡΙΑ», ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ Γράφημα 3: Αριθμός ασθενών ανά ηλικία και φύλο, όρος προσδόκιμου ζωής στους άνδρες ήταν 44,75 έτη και στις γυναίκες τα 47,46 έτη. Επίσης, από το γράφημα 3 προκύπτει ότι μεταξύ των ανδρών, οι περισσότεροι ασθενείς που εισήχθησαν στο νοσοκομείο κατά τα έτη , ανήκαν στην ηλικιακή ομάδα (ποσοστό 43,39% επί του συνόλου των ανδρών), ενώ στις γυναίκες, οι περισσότερες ασθενείς ανήκαν στην ηλικιακή ομάδα (ποσοστό 49,06% επί του συνόλου των γυναικών). Και στα δύο φύλα μετά την κορύφωση της νοσηρότητας στις ηλικιακές αυτές ομάδες, ο αριθμός των ατόμων που νοσηλεύονται στο σανατόριο βαίνει σταθερά μειούμενος προϊούσης της ηλικίας. Επαγγέλματα ασθενών Από τον πίνακα 1, στον οποίο έχουν καταγραφεί τα επαγγέλματα των ασθενών του φθισιατρείου, διαπιστώνουμε ότι οι ασθενείς στην πλειοψηφία τους ανήκαν στα κατώτερα και μεσαία στρώματα της κοινωνίας με βάση την επαγγελματική τους απασχόληση. Αυτό ενδεχομένως να οφείλεται στη φτωχή διατροφή και στις κακές συνθήκες κατοικίας των ασθενέστερων οικονομικά πολιτών, γεγονός που τους καθιστούσε περισσότερο ευάλωτους στην ασθένεια σε σχέση με τους πολίτες που διέθεταν υψηλά εισοδήματα και είχαν καλύτερο επίπεδο διαβίωσης. 34

35 ΜΑΡΙΝΑ ΚΟΥΡΗ Πίνακας 1: Επαγγέλματα ασθενών. Πηγή: Μητρώο σανατορίου «Η Σωτηρία», Ιδία έρευνα. Οικογενειακή κατάσταση ασθενών Από την οικογενειακή κατάσταση των ασθενών που νοσηλεύτηκαν κατά τα έτη στο «Σωτηρία» και η οποία αποτυπώνεται στο γράφημα 4, διαπιστώνουμε πως το μεγαλύτερο ποσοστό των ασθενών (57,95%) ήταν άγαμοι. Ακολουθούν σε ποσοστό 36,05% οι έγγαμοι ασθενείς, 5,05% οι ασθενείς σε κατάσταση χηρείας, 0,63% οι διαζευγμένοι ασθενείς και 0,33% οι ασθενείς των οποίων δεν δηλώθηκε η οικογενειακή τους κατάσταση. 35

36 ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΤΟΥ ΣΑΝΑΤΟΡΙΟΥ «ΣΩΤΗΡΙΑ», ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ Γράφημα 4: Οικογενειακή κατάσταση ασθενών, Τόπος καταγωγής ασθενών Όσον αφορά την καταγωγή των ασθενών, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η διοικητική διαίρεση της χώρας, σύμφωνα με την Απογραφή του 1928, περιελάμβανε τριάντα οκτώ (38) Νομούς και δέκα (10) γεωγραφικά διαμερίσματα. Η καταγωγή των ασθενών που νοσηλεύτηκαν στο «Σωτηρία» αποτελεί ένα μικρό δείγμα της εσωτερικής μετανάστευσης που είχε λάβει χώρα στην Ελλάδα, στα πλαίσια αναζήτησης από τον αγροτικό πληθυσμό καλύτερων συνθηκών διαβίωσης. Έτσι μεγάλος αριθμός ανθρώπων από την επαρχία είχε μετακινηθεί προς το αστικό κέντρο της χώρας. Πολλοί από αυτούς μάλιστα εργάστηκαν στα εργοστάσια της Αθήνας και του Πειραιά, στα οποία ωστόσο οι συνθήκες εργασίας ήταν πολύ σκληρές και τα ημερομίσθια ιδιαίτερα χαμηλά. Το γεγονός αυτό συντέλεσε στον κλονισμό της υγείας των εργαζομένων, πολλοί από τους οποίους υπήρξαν θύματα της φυματίωσης, όπως αποκαλύπτει το μητρώο ασθενών του σανατορίου. Στο γράφημα 5 που ακολουθεί έχει απεικονιστεί ο αριθμός μόνο των ασθενών που ο τόπος καταγωγής τους ανήκε εντός των συνόρων της ελληνικής επικράτειας. Διαπιστώνουμε ότι οι περισσότεροι νοσηλευθέντες κατάγονταν από το γεωγραφικό διαμέρισμα της Πελοποννήσου (ποσοστό 35,60% επί του συνόλου των δέκα γεωγραφικών διαμερισμάτων της χώρας) και ακολουθούν οι ασθενείς με καταγωγή από το γεωγραφικό διαμέρισμα της Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας (ποσοστό 34,19% επί του 36

37 ΜΑΡΙΝΑ ΚΟΥΡΗ συνόλου των δέκα γεωγραφικών διαμερισμάτων της χώρας). Συνολικά, ασθενείς (ποσοστό 50,28% επί του συνολικού αριθμού ασθενών), δηλαδή περισσότεροι από τους μισούς νοσηλευθέντες, έχουν καταγωγή από τους νομούς των δύο αυτών γεωγραφικών διαμερισμάτων, όπως πολύ παραστατικά αποτυπώνεται στο γράφημα 5. Η μεταξύ τους διαφορά είναι μόλις 78 ασθενείς. Τη μικρότερη εκπροσώπηση μεταξύ των δέκα γεωγραφικών διαμερισμάτων της χώρας παρουσιάζει η Δυτική Θράκη (ποσοστό 0,85%). Αμέσως μετά ακολουθεί η Μακεδονία (ποσοστό 2,83%) και στη συνέχεια η Κρήτη (ποσοστό 3,39%) κατά αύξουσα σειρά. Πρέπει επίσης να σημειωθεί πως για 25 ασθενείς (ποσοστό 0,48%) δεν έχει δηλωθεί το γεωγραφικό διαμέρισμα καταγωγής. Οι ασθενείς αυτοί βρέθηκαν οι περισσότεροι εγκαταλελειμένοι στον περίβολο του σανατορίου και περισυλλέχθησαν προκειμένου να νοσηλευτούν. Επειδή όμως, απεβίωσαν σχεδόν αμέσως, λόγω της αθλιέστατης κατάστασης στην οποία είχαν περιέλθει εξαιτίας της ασθένειας της φυματίωσης, δεν κατέστη δυνατή η καταγραφή των στοιχείων τους. Διαπιστώνουμε δηλαδή, πως οι περιοχές που βρίσκονται στα άκρα της ελληνικής επικράτειας, στη Βόρεια Ελλάδα η Μακεδονία και η Δυτική Θράκη και στα νότια της χώρας η Κρήτη, εκπροσωπούνται με μικρότερο αριθμό ασθενών. Γράφημα 5: Γεωγραφικό διαμέρισμα καταγωγής των ασθενών,

38 ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΤΟΥ ΣΑΝΑΤΟΡΙΟΥ «ΣΩΤΗΡΙΑ», ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ Στο γράφημα 6 απεικονίζεται ο αριθμός νοσηλευθέντων με καταγωγή κάποια από τις χώρες του εξωτερικού. Μεταξύ αυτών 12 ασθενείς δηλώθηκαν στην κατηγορία «Λοιπά». Πρόκειται για την Αμερική, τη Σερβία, την Ιταλία και την Γαλλία με δύο ασθενείς η κάθε χώρα και ακολουθούν η Αγγλία, η Γερμανία, η Ελβετία, η Ουγγαρία, η Τσεχοσλοβακία και η Αφρική με έναν ασθενή η κάθε χώρα. Επίσης, τα Δωδεκάνησα εντάσσονται στις χώρες του εξωτερικού, διότι βρίσκονταν υπό ιταλική κατοχή από το 1912 έως το Κατά τη διάρκεια της ιταλικής κατοχής τα στρατηγικής σημασίας νησιά έγιναν το κέντρο των αποικιακών φιλοδοξιών της Ιταλίας στην Ανατολική Μεσόγειο και οι κάτοικοι τους θεωρούνταν ιταλοί πολίτες. Ωστόσο, οι ασθενείς από τα Δωδεκάνησα δεν συναθροίζονται με τον ιταλικής καταγωγής συνασθενή τους, μολονότι την περίοδο αναφοράς αναγνωρίζονταν ως πολίτες του ίδιου κράτους. Σύμφωνα με τα παραπάνω, σε σύνολο ασθενών που νοσηλεύτηκαν κατά τα έτη στο σανατόριο, ασθενείς (ποσοστό 27% επί του συνόλου των ασθενών) είχαν καταγωγή εκτός των συνόρων του Ελληνικού κράτους. Ο μεγαλύτερος αριθμός εξ αυτών είχε καταγωγή από τη Μ. Ασία. Συγκεκριμένα ασθενείς κατάγονται από την ευρύτερη περιοχή της Μ. Ασίας (ποσοστό 53% επί του συνόλου των ασθενών εξωτερικού), 316 από την Κωνσταντινούπολη (ποσοστό 16% επί του συνόλου των ασθενών εξωτερικού) και 252 από τον Πόντο (ποσοστό 13% επί του Γράφημα 6: Ασθενείς και με καταγωγή εκτός των συνόρων του Ελληνικού Κράτους,

39 ΜΑΡΙΝΑ ΚΟΥΡΗ συνόλου των ασθενών εξωτερικού), δηλαδή από περιοχές από τις οποίες εκδιώχθηκαν μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Πρόκειται για πρόσφυγες, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα και αντιμετώπισαν τα προβλήματα της ενσωμάτωσης σε ξένο περιβάλλον. Οι ταλαιπωρίες που υπέστησαν στο διάστημα τόσο της μετακίνησης όσο και της εγκατάστασής τους στον Ελλαδικό χώρο, τους καθιστούσαν ιδιαίτερα ευάλωτους στα λοιμώδη νοσήματα. Ιδιαίτερα η φυματίωση, η οποία παρουσίαζε τη μεγαλύτερη νοσηρότητα μεταξύ των λοιμωδών νοσημάτων, εύρισκε πρόσφορο έδαφος για την εξάπλωσή της μέσα στους προσφυγικούς συνοικισμούς, προσβάλλοντας κυρίως νεαρά άτομα και παιδιά. Τόπος διαμονής ασθενών Η αναδιάταξη της ελληνικής κοινωνίας που είχε επέλθει από το μεγάλο κύμα αστυφυλίας των δύο πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα, σε συνδυασμό με το προσφυγικό πρόβλημα που δημιούργησε η Μικρασιατική καταστροφή ανέδειξε τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν από αυτήν την τεράστια μετακίνηση πληθυσμών στην υγεία, την ασφάλιση και την πρόνοια. Μολονότι, την περίοδο που εξετάζουμε είχε αρχίσει να ατονεί η εσωτερική μετανάστευση, ωστόσο ένας πολύς μεγάλος αριθμός ανθρώπων είχε ήδη εγκατασταθεί στα αστικά κέντρα, αναδεικνύοντας πόσο ανεπαρκής ήταν η υποδομή των πόλεων να ανταποκριθεί στην αύξηση αυτών των αναγκών. Η εικόνα αυτή αποδίδεται με το γράφημα 7, στο οποίο έχει καταγραφεί ο αριθμός των νοσηλευθέντων ανά νομό δήλωσης κατοικίας. Σε σύνολο ασθενών οι (ποσοστό 64% επί του συνόλου των ασθενών), προέρχονται από έναν και μόνο νομό, τον νομό «Αττικής και Βοιωτίας». Συνολικά ασθενείς προέρχονται από το γεωγραφικό διαμέρισμα της «Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας». Και ενώ στη δήλωση του τόπου καταγωγής μόνο ασθενείς κατάγονται από το γεωγραφικό διαμέρισμα της «Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας» και από αυτούς μόνο ασθενείς από τον νομό «Αττικής και Βοιωτίας», στη δήλωση του τόπου κατοικίας/νοσήσεως έχουμε τετραπλάσιο σχεδόν αριθμό ασθενών, που αποκαλύπτει τα μεγάλα κύματα ασυφυλίας και προσφύγων αυτής της περιόδου, που εγκαταστάθηκαν στην Αττική. Είναι βεβαίως δικαιολογημένο το μεγαλύτερο πλήθος των φυματικών που δέχτηκαν νοσηλεία να προέρχονται από το Νομό στον οποίο βρίσκεται και το σανατόριο ή από όμορους Νομούς, διότι λόγω εγγύτητας ήταν πιο εύκολη η μετακίνηση των αρρώστων. Ωστόσο, η διάσταση των αριθμών μεταξύ του τόπου καταγωγής των ασθενών και του τόπου διαμονής πιθανώς να σχετίζεται με το πρόβλημα της μετακίνησης πληθυσμών λόγω εσωτερικής (αστυφιλία) και εξωτερικής (Μικρασιατική καταστροφή) μετανάστευσης. Μόνο ασθενείς από αυτούς που νοσηλεύτηκαν στο σανατόριο (ποσοστό 27% επί του συνόλου των ασθενών), νόσησαν σε κάποιο από τα υπόλοιπα εννέα γε- 39

40 ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΤΟΥ ΣΑΝΑΤΟΡΙΟΥ «ΣΩΤΗΡΙΑ», ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ Γράφημα 7: Τόπος νοσήσεως/διαμονής ασθενών ανά Νομούς,

41 ΜΑΡΙΝΑ ΚΟΥΡΗ ωγραφικά διαμερίσματα της χώρας και από αυτούς οι περισσότεροι από τους μισούς (1.098 ασθενείς) έχουν δηλώσει ως τόπο νοσήσεως/κατοικίας το γεωγραφικό διαμέρισμα της Πελοποννήσου, ενώ για 67 ασθενείς δεν έχει δηλωθεί ο τόπος στο βιβλίο μητρώου των ασθενών. Οι υπόλοιποι 56 ασθενείς δήλωσαν ως τόπο νοσήσεως/διαμονής κάποια χώρα του εξωτερικού. Συγκεκριμένα, 20 ασθενείς δήλωσαν ως τόπο κατοικίας τα Δωδεκάνησα, 17 την Αίγυπτο, 3 την Κωνσταντινούπολη, 3 την Αμερική, 3 τη Γαλλία, 2 την Αυστραλία και από 1 ασθενής την Ανατολική Θράκη, την Μ. Ασία, την Βουλγαρία, την Ρουμανία, την Κύπρο, την Γερμανία, την Ιταλία και την Νότια Αμερική (γράφημα 8). Μορφές Φυματίωσης Το σύνολο σχεδόν των νοσηλευθέντων (ποσοστό 98,09% επί του συνόλου των ασθενών) στο σανατόριο «Σωτηρία» κατά την περίοδο έπασχε από φυματίωση των πνευμόνων και μόνο σε 10 ασθενείς (ποσοστό 0,14%) σημειώνονται εξωπνευμονικές εντοπίσεις της νόσου (Γράφημα 9). Γράφημα 8: Τόπος νοσήσεως/διαμονής ασθενών,