Δθπαίδεπζε θαη Οηθνλνκηθή Μεγέζπλζε:

Transcript

1 ΥΑΡΟΚΟΠΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΣΜΗΜΑ ΟΙΚΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΓΙΓΑΚΣΟΡΙΚΗ ΓΙΑΣΡΙΒΗ Δθπαίδεπζε θαη Οηθνλνκηθή Μεγέζπλζε: Η επίδξαζε ηεο Δθπαίδεπζεο ζηε Μεγέζπλζε ηεο Οηθνλνκίαο ζηελ Διιάδα ηελ πεξίνδν ηνπ Παλαγηώηε Πέγθα ΑΘΗΝΑ 2013

2 Αθηεξώλεηαη ζηε κλήκε ηνπ θίινπ Κώζηα πνπ έθπγε λσξίο 2

3 ΔΤΥΑΡΙΣΙΔ Ζ εθπφλεζε απηήο ηεο δηαηξηβήο ππήξμε γηα κέλα κηα αθαδεκατθή θαη πξνζσπηθή πξφθιεζε. ηελ νινθιήξσζε απηήο ηεο πξνζπάζεηαο ζπλέβαιαλ ζεηηθά πνιινί γηα ηνπο νπνίνπο ζέισ λα εθθξάζσ ηηο επραξηζηίεο κνπ. Αξρηθά, επραξηζηψ ην Σκήκα Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο θαη Οηθνινγίαο ηνπ Υαξνθνπείνπ Παλεπηζηεκίνπ γηα ηε δπλαηφηεηα πνπ κνπ έδσζε λα εθπνλήζσ ηελ παξνχζα δηαηξηβή. Ηδηαηηέξσο επραξηζηψ ηνλ επηβιέπνληα Αλαπιεξσηή Καζεγεηή θ. Κσλζηαληίλν Σζακαδηά γηα ηελ ακέξηζηε ππνζηήξημε, ηελ νπζηαζηηθή θαζνδήγεζε θαη ηνλ πνιχηηκν ρξφλν πνπ αθεηδψο κνπ αθηέξσζε θαηά ηε δηάξθεηα εθπφλεζεο ηεο δηαηξηβήο. Δπίζεο επραξηζηψ ζεξκά ηα κέιε ηεο ηξηκεινχο ζπκβνπιεπηηθήο επηηξνπήο ηνλ Καζεγεηή θ. Γεψξγην Κνξξέ θαη ηελ Αλαπιεξψηξηα Καζεγήηξηα θ. Άλλα αΐηε γηα ηελ ζεκαληηθή βνήζεηά ηνπο θαηά ηελ εθπφλεζε ηεο δηαηξηβήο. Δπραξηζηψ, επίζεο, ηνλ Καζεγεηή θ. Γεψξγην Υνλδξνγηάλλε γηα ηηο πνιχηηκεο ζπκβνπιέο ηνπ. Αθφκα επραξηζηψ ηνπο Καζεγεηέο θ.θ. Γεψξγην Μέξγν θαη Παλαγηψηε Ληαξγθφβα θαη ηελ Καζεγήηξηα θ. ηακαηίλα Υαηδεδήκα, κέιε ηεο επηηξνπήο αμηνιφγεζεο ηεο δηαηξηβήο κνπ. Δπραξηζηψ, επίζεο, ηνπο Καζεγεηέο θ.θ. Μαλψιε Μακαηδάθε θαη Απφζηνιν Φηιηππφπνπιν, γηα ηηο ρξήζηκεο ζπκβνπιέο πνπ κνπ παξείραλ ζε πηπρέο ηεο δηαηξηβήο. Αθφκα επραξηζηψ ηνλ θ. Ρεληίθε γηα ηε γισζζηθή επηκέιεηα ηεο δηαηξηβήο. Δπηπιένλ επραξηζηψ ηνπο ζπλαδέιθνπο θαη ηνπο θίινπο κνπ γηα ηε ζπκπαξάζηαζε θαη ηελ ππνζηήξημή ηνπο. Σέινο, επραξηζηψ ζεξκά ηε ζχληξνθφ κνπ Γηψηα θαη ηνπο γνλείο κνπ γηα ηε βνήζεηα θαη ηε ζηήξημε πνπ κνπ παξείραλ φιε απηή ηελ πεξίνδν. 3

4 Πξώηνλ ηώλ έλ αλζξώπνηο παίδεπζηο. (Από ηα αλζξώπηλα αγαζά ην πξώηηζην είλαη ε κόξθσζε) Αληηθώλ (480 π.υ π.υ.) 4

5 ΠΡΟΛΟΓΟ Ζ πλεπκαηηθή ςειάθεζε ηεο πνιπδηάζηαηεο ζεκαζίαο ηεο παηδείαο, ηεο γλψζεο θαη ηεο κάζεζεο μεθίλεζε απφ ηνλ 6ν αηψλα π.υ. απφ δηαθεθξηκέλνπο Έιιελεο εθείλεο ηεο πεξηφδνπ, φπσο ν φισλ ( π.υ.), ν σθξάηεο ( π.υ.), ν Πιάησλ ( π.υ.), ν Ξελνθψλ ( π.υ.), ν Αξηζηνηέιεο ( π.υ.) θ.α. ηελ νηθνλνκηθή αμία ηεο εθπαίδεπζεο αλαθέξζεθε κε εκβξίζεηα ν Adam Smith (1776) ζην έξγν ηνπ ν «Πινχηνο ησλ Δζλψλ». Έθηνηε νη νηθνλνκνιφγνη δηεξεπλνχλ ηε ζρέζε εθπαίδεπζεο θαη νηθνλνκίαο. Μεηά ην 2ν Παγθφζκην Πφιεκν ε δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο εθπαίδεπζεο θαη ζπλαθφινπζα ηνπ αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ θαη ηεο νηθνλνκίαο πξαγκαηνπνηείηαη πην ζπζηεκαηηθά. Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 50 θαη κεηέπεηηα αλαπηχρζεθαλ ζεσξεηηθέο θαη εκπεηξηθέο πξνζεγγίζεηο, κε ηηο νπνίεο δηεξεπλάηαη ε ζρέζε ηεο εθπαίδεπζεο/αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ κε ηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε. Ζ ζρέζε απηή δηεξεπλήζεθε ηφζν κε κηθξννηθνλνκηθέο, φζν θαη κε καθξννηθνλνκηθέο πξνζεγγίζεηο. ηελ εμέιημε ζπλέβαιε ε ζεκαληηθή πξφνδνο ζηα καζεκαηηθά, ηε ζηαηηζηηθή, ηελ νηθνλνκεηξία, ηελ επηρεηξεζηαθή έξεπλα θαη ηελ πιεξνθνξηθή. Έθηνηε ε νηθνλνκηθή ζεσξία εκπινπηίζηεθε κε ηε ζεσξία ηνπ αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ, ε νπνία απνηέιεζε ζεσξεηηθφ ππφβαζξν θιάδσλ ηεο νηθνλνκηθήο, φπσο ε νηθνλνκηθή ηεο κεγέζπλζεο, ε νηθνλνκηθή ηεο εθπαίδεπζεο, ε νηθνλνκηθή ηεο πγείαο θαη ε νηθνλνκηθή ηεο εξγαζίαο. Απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60, ε νηθνλνκηθή ζεσξία ππνζηεξίδεη θαη ε εκπεηξηθή αλάιπζε θαηά θαλφλα βεβαηψλεη φηη ε εθπαίδεπζε/αλζξψπηλν θεθάιαην δηαδξακαηίδεη ζεκειηψδε ξφιν ζηελ εμέιημε ηεο νηθνλνκίαο θαη ηεο θνηλσλίαο. Σελ αλαγλσξίδεη πιένλ σο βαζηθφ παξάγνληα γηα ηε κεγέζπλζε ηεο νηθνλνκίαο, ηε δηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο, ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο αλεξγίαο θαη ηεο θηψρεηαο. Τπνζηεξίδεη φηη απνηειεί πεγή πνηθηιίαο νθειψλ, φπσο ε βειηίσζε ηεο πγείαο, ε αχμεζε ηνπ εηζνδήκαηνο απφ ηε κηζζσηή εξγαζία θ.ν.θ. Οη ρψξεο ηεο Δπξψπεο θαη ηεο Β. Ακεξηθήο θαη φρη κφλν, κεηά ην 2ν Παγθφζκην Πφιεκν, πξνζπάζεζαλ λα αλαζπγθξνηεζνχλ. Οη επηζηήκεο είραλ πξνρσξήζεη θαη ηα επηζηεκνληθά εξγαιεία, ηα νπνία είραλ «θαηαζθεπαζζεί» γηα ηηο αλάγθεο ηνπ πνιέκνπ άξρηζαλ λα ρξεζηκνπνηνχληαη ζηε κειέηε ηεο παξαγσγήο θαη επξχηεξα ηεο νηθνλνκίαο. Ζ Διιάδα κεηά ην 2ν Παγθφζκην Πφιεκν θαη ηελ εκθχιηα δηακάρε, εηζήιζε απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 50 ζε ηξνρηά αλαζπγθξφηεζεο. Σν 1959 ππέβαιε αίηεζε ζχλδεζεο κε ηελ ηφηε Δ.Ο.Κ., κε ηελ νπνία ζπλδέζεθε ην

6 Ζ επηθαηξνπνηεκέλε ζηξαηεγηθή ηεο Δπξψπεο, κε ρξνληθφ νξίδνληα ην 2020, έρεη ζέζεη ηελ εθπαίδεπζε θαη ηε γλψζε ζην επίθεληξν ησλ πξνζπαζεηψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο γηα ηελ επίηεπμε θαιχηεξεο, βηψζηκεο θαη ρσξίο απνθιεηζκνχο αλάπηπμεο. Παξάιιεια κε ηελ ηππηθή εθπαίδεπζε ηνλίδεηαη ηδηαίηεξα ε ζεκαζία ηεο Γηά Βίνπ Μάζεζεο ζε κηα θνηλσλία φπνπ νη νηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο θαη ηερλνινγηθέο αιιαγέο απαηηνχλ επειημία θαη πξνζαξκνζηηθφηεηα ζε νιφθιεξε ηε δσή ηνπ αηφκνπ. Ζ αχμεζε ηεο δήηεζεο γηα κάζεζε θαη ηα πνιιαπιά νθέιε ηα νπνία πξνθχπηνπλ απφ ηελ εθπαίδεπζε δεκηνπξγνχλ κηα λέα πξφθιεζε γηα ηνλ 21ν αηψλα, ζην πιαίζην ηεο νπνίαο νη θπβεξλήζεηο θαινχληαη λα δηαζθαιίζνπλ φηη νη παξερφκελεο επθαηξίεο κάζεζεο αληαπνθξίλνληαη κε απνηειεζκαηηθφηεηα ζηηο απμαλφκελεο αλάγθεο ηεο θνηλσλίαο. Ζ πξνψζεζε ηεο αλάπηπμεο ηνπ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ απνηειεί έλα ζεκειηψδεο βήκα πξνο ηελ αλάπηπμε, ηελ απαζρφιεζε, ηελ θνηλσληθή ζπλνρή θαη ηελ ζχγθιηζε ησλ ρσξψλ ζε κηα νινέλα θαη πην αληαγσληζηηθή Δπξψπε. ην πιαίζην απηφ, κε ηελ παξνχζα δηαηξηβή, επηδηψθεηαη ε δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο ηεο εθπαίδεπζεο θαη ζπλαθφινπζα ηνπ αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ κε ηελ κεγέζπλζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο, θαηά ηελ πεξίνδν θαη ηελ ηδηαίηεξε ππνπεξίνδφ ηεο

7 ΠΔΡΙΛΗΦΗ ηφρνη ηεο παξνχζαο δηαηξηβήο είλαη ε δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο ηεο εθπαίδεπζεο κε ηε κεγέζπλζε ηεο νηθνλνκίαο θαη ε εθηίκεζε ηεο επίδξαζεο ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ κεγέζπλζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο, θαηά ηελ ρξνληθή πεξίνδν , αιιά θαη θαηά ηελ ππνπεξίνδφ ηεο Ζ εθηίκεζε θαη γηα ηηο δχν πεξηφδνπο γίλεηαη κε δχν κεζνδνινγίεο-ππνδείγκαηα νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο. Σν εθηεηακέλν λενθιαζηθφ ππφδεηγκα ησλ Mankiw-Romer-Weil (1992) θαη ην ελδνγελέο ππφδεηγκα ηνπ Lucas (1988). Αξρηθά δηεξεπλάηαη ε επίδξαζε ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε ηεο Διιάδαο γηα ηελ πεξίνδν Χο κεηαβιεηή ηεο εθπαίδεπζεο, ε νπνία απνηειεί πξνζέγγηζε ηεο πνζφηεηαο ηνπ αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ, ρξεζηκνπνηνχληαη ηα πνζνζηά ησλ καζεηψλ πνπ εγγξάθνληαη ζηελ πξσηνβάζκηα, δεπηεξνβάζκηα θαη ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε (enrolment rates). Δπίζεο, δηεξεπλάηαη ε επίδξαζε ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ κεγέζπλζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο γηα ηελ πεξίνδν Καηά ηελ δηάξθεηα απηήο ηεο πεξηφδνπ ζπληειέζηεθαλ ζεκαληηθά νηθνλνκηθά θαη πνιηηηθά γεγνλφηα (ε ρψξα έγηλε πιήξεο κέινο ηεο Δ.Ο.Κ., ηεο Δ.Δ., θαη ηεο Δπξσδψλεο). Καηά ηελ εθηίκεζε, έγηλε ρξήζε ηξηψλ δηαθνξεηηθψλ κεηαβιεηψλ (πξνζεγγίζεσλ) ηνπ αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ (ππήξραλ δηαζέζηκα ζηνηρεία), κε ζηφρν λα ειεγρζεί θαηά πφζνλ ε πξνζέγγηζε ηνπ αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ επεξεάδεη ηελ εθηίκεζε ηεο επίδξαζεο ηεο εθπαίδεπζεο ζηε κεγέζπλζε ηεο νηθνλνκίαο. Οη κεηαβιεηέο απηέο ήηαλ ηα πνζνζηά ησλ καζεηψλ εθείλσλ, νη νπνίνη εγγξάθνληαη ζηελ πξσηνβάζκηα, δεπηεξνβάζκηα θαη ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε, ηα πνζνζηά ησλ εξγαδνκέλσλ πνπ έρνπλ ιάβεη ηελ πξσηνβάζκηα, ηε δεπηεξνβάζκηα ή ηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη ηα κέζα ρξφληα εθπαίδεπζεο ησλ εξγαδνκέλσλ. Σα θχξηα επξήκαηα ηεο έξεπλαο δείρλνπλ φηη γηα ηελ πεξίνδν θαη κε ηα δχν ππνδείγκαηα, α) ε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε άζθεζε ζεηηθή επίδξαζε ζηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε θαη κάιηζηα ηε κεγαιχηεξε ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο δχν βαζκίδεο, β) ε ηξηηνβάζκηα είρε ζεηηθή επίδξαζε, ελψ γ) ε πξσηνβάζκηα δελ ζπλέβαιε ζηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε. Δπίζεο, πξνθχπηεη, α) ακθίδξνκε ζρέζε αηηηφηεηαο κεηαμχ ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο θαη ηνπ ΑΔΠ, β) ζρέζε αηηηφηεηαο κε θαηεχζπλζε απφ ηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε πξνο ην ΑΔΠ, ελψ γ) πξνθχπηεη ζρέζε αηηηφηεηαο κε θαηεχζπλζε απφ ηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε πξνο ην ΑΔΠ. Γηα ηελ πεξίνδν , γηα ηελ νπνία ρξεζηκνπνηήζεθαλ ηξεηο δηαθνξεηηθέο κεηαβιεηέο ηεο εθπαίδεπζεο, πξνθχπηεη φηη δελ ππάξρεη καθξνρξφληα 7

8 ζρέζε κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ θαη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο δελ ππάξρεη βξαρπρξφληα ζρέζε αηηηφηεηαο θαη επίδξαζεο ηεο εθπαίδεπζεο θαη ησλ βαζκίδσλ ηεο ζην ΑΔΠ. 8

9 ABSTRACT The main objectives of this study are to investigate the relationship between education and economic growth and to estimate the effect of education on growth of the Greek economy during the period and the subperiod. The estimation is done by using two models of economic growth, the augmented neoclassical model of Mankiw-Romer-Weil (1992) and the endogenous model of Lucas (1988). Initially the effect of education on economic growth in Greece for the period is investigated. The enrolment rates of students enrolled in primary, secondary and tertiary education is used as a proxy of human capital. Also the effect of education on growth of the Greek economy for the period is investigated. During this period significant economic and political events (the country joined the EEC, EU and Eurozone) took place. For this estimation, three different variables of human capital were used (data available), in order to test if the different proxy of human capital affects the estimation of the impact of education on economic growth. The enrolment rates in primary, secondary and tertiary education, the proportion of workers who have received either primary, secondary or tertiary education and the average years of schooling of workers were used as proxies of human capital. The main findings showed that for the period the secondary education has had a positive impact on growth and even greater than the two other educational levels in both models. Tertiary education has had a positive effect, while the primary education affected significant negative results. Also the results showed, a) a bidirectional causal relationship between secondary education and economic growth, b) a strong causality running from higher education to economic growth and c) a causal relationship running from primary education to economic growth. The main findings showed that for the period there is no long-run relationship and in most cases there is no short-run causal relationship between education and GDP. 9

10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Δηζαγσγή ΜΔΡΟ Α: ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ ΣΖΝ ΠΔΡΗΟΓΟ Κεθάιαην 1 ν : Ζ Δθπαίδεπζε ζηελ Διιάδα ηελ Πεξίνδν πλνπηηθή Ηζηνξηθή Αλαζθφπεζε Ζ Γνκή ηνπ Σππηθνχ Δθπαηδεπηηθνχ πζηήκαηνο ζηελ Διιάδα Πνζνηηθά ηνηρεία γηα ηελ Δθπαίδεπζε (Πεξίνδνο ) Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Δθπαηδεπηηθφ Απφζεκα Οη Γεκφζηεο Γαπάλεο γηα ηελ Δθπαίδεπζε Οη Γαπάλεο γηα Έξεπλα θαη Αλάπηπμε Κεθάιαην 2 ν : Ζ Διιεληθή Οηθνλνκία ηελ Πεξίνδν Αλαζθφπεζε ηεο Γηαρξνληθήο Δμέιημεο Πνζνηηθψλ Μεγεζψλ ηεο Διιεληθήο Οηθνλνκίαο ηελ πεξίνδν Ζ Διιεληθή Οηθνλνκία ηελ Πεξίνδν Ζ Διιεληθή Οηθνλνκία ηελ Πεξίνδν χλνςε ΜΔΡΟ Β : ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ Κεθάιαην 3ν: Δθπαίδεπζε θαη Μεγέζπλζε ηεο Οηθνλνκίαο: Αλαζθφπεζε Θεσξεηηθψλ Πξνζεγγίζεσλ Ηζηνξηθή Αλαζθφπεζε Πξνθιαζηθή Πεξίνδνο Κιαζηθή Πεξίνδνο (ρνιή) Νενθιαζηθή Πεξίνδνο (ρνιή) Πξνζέγγηζε-Τπφδεηγκα ηνπ Solow Έλλνηα θαη Θεσξία ηνπ Αλζξψπηλνπ Κεθαιαίνπ Κξηηηθέο ζηε Θεωξία ηνπ Αλζξώπηλνπ Κεθαιαίνπ Ζ Οηθνλνκηθή ηεο Δθπαίδεπζεο: χληνκε Αλαθνξά ζε Βαζηθά Θέκαηα Ζ Δθπαίδεπζε ωο Δπέλδπζε θαη Καηαλάιωζε Μηθξννηθνλνκηθέο θαη Μαθξννηθνλνκηθέο Πξνζεγγίζεηο Οθέιε από ηελ Δθπαίδεπζε Ζ Πνζφηεηα ηεο Δθπαίδεπζεο/Αλζξψπηλνπ Κεθαιαίνπ θαη ε Πξνζέγγηζή ηεο Ζ Πνηφηεηα ηεο Δθπαίδεπζεο/Αλζξψπηλνπ Κεθαιαίνπ θαη ε Πξνζέγγηζή ηεο Πξνζεγγίζεηο ηεο Δπίδξαζεο ηεο Δθπαίδεπζεο/Αλζξσπίλνπ Κεθαιαίνπ ζηελ Οηθνλνκηθή Μεγέζπλζε Τπνδείγκαηα ησλ Schultz θαη Denison Δθηεηακέλε Νενθιαζηθή Θεσξία Οηθνλνκηθήο Μεγέζπλζεο Νέεο ή Δλδνγελείο Θεσξίεο Οηθνλνκηθήο Μεγέζπλζεο Κεθάιαην 4 ν : Μεζνδνινγία-Τπφδεηγκα ησλ Mankiw-Romer-Weil Κεθάιαην 5 ν : Μεζνδνινγία-Τπφδεηγκα ηνπ Lucas χλνςε ΜΔΡΟ Γ: ΔΠΗΚΟΠΖΖ ΔΜΠΔΗΡΗΚΧΝ ΜΔΛΔΣΧΝ Κεθάιαην 6 ν : Δκπεηξηθέο Έξεπλεο Έξεπλεο ζε Γείγκα Πνιιψλ Υσξψλ

11 6.2 Έξεπλεο γηα κηα ρψξα Έξεπλεο γηα ηε ρέζε ησλ Βαζκίδσλ ηνπ Σππηθνχ πζηήκαηνο Δθπαίδεπζεο κε ηελ Οηθνλνκηθή Μεγέζπλζε Πξνζεγγίζεηο ηεο Πνηφηεηαο ηεο Δθπαίδεπζεο/Αλζξσπίλνπ Κεθαιαίνπ Κεθάιαην 7 ν : Δκπεηξηθέο Έξεπλεο γηα ηελ Διιάδα χλνςε ΜΔΡΟ Γ: ΔΜΠΔΗΡΗΚΖ ΑΝΑΛΤΖ Κεθάιαην 8 ν : Μεζνδνινγία Δκπεηξηθήο Αλάιπζεο Κεθάιαην 9 ν : Πεξίνδνο Δθαξκνγή ηνπ Τπνδείγκαηνο ησλ Mankiw, Romer θαη Weil Οξηζκφο ησλ Μεηαβιεηψλ ηνπ Τπνδείγκαηνο ηνηρεία-πεγέο ηαηηζηηθή Αλάιπζε Οηθνλνκεηξηθή Αλάιπζε Έιεγρνο ζηαζηκφηεηαο ησλ κεηαβιεηψλ Απνηειέζκαηα ρνιηαζκφο α) Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε β) Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε γ) Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Δθαξκνγή ηνπ Τπνδείγκαηνο ηνπ Lucas Οξηζκφο ησλ Μεηαβιεηψλ ηνπ Τπνδείγκαηνο ηνηρεία -Πεγέο ηαηηζηηθή Αλάιπζε Οηθνλνκεηξηθή Αλάιπζε Έιεγρνο ηαζηκφηεηαο ησλ Μεηαβιεηψλ Απνηειέζκαηα -ρνιηαζκφο α) Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε β) Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε γ) Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Απνηειέζκαηα-ρνιηαζκφο Κεθάιαην 10 ν : Πεξίνδνο Δθαξκνγή ηνπ Τπνδείγκαηνο ησλ Mankiw, Romer θαη Weil Οξηζκνί θαη πκβνιηζκνί ησλ Μεηαβιεηψλ ηνπ Τπνδείγκαηνο ηνηρεία-πεγέο ηαηηζηηθή Αλάιπζε Οηθνλνκεηξηθή Αλάιπζε Έιεγρνο ζηαζηκφηεηαο ησλ κεηαβιεηψλ Απνηειέζκαηα -ρνιηαζκφο Δγγξαθέο ζηηο ηξεηο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο α) Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε β) Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε γ) Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πνζνζηά εξγαδνκέλσλ πνπ θαηέρνπλ κία απφ ηηο ηξεηο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο 224 α) Πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε β) Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε γ) Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Μέζα Έηε Δθπαίδεπζεο ή Δθπαηδεπηηθφ Απφζεκα ησλ Δξγαδνκέλσλ Δθαξκνγή ηνπ Τπνδείγκαηνο ηνπ Lucas Οξηζκφο ησλ Μεηαβιεηψλ ηνπ Τπνδείγκαηνο ηνηρεία-πεγέο

12 ηαηηζηηθή Αλάιπζε Οηθνλνκεηξηθή Αλάιπζε Έιεγρνο ζηαζηκφηεηαο ησλ κεηαβιεηψλ Απνηειέζκαηα-ρνιηαζκφο Δγγξαθέο ζηηο ηξεηο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο α) Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε β) Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε γ) Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πνζνζηά εξγαδνκέλσλ πνπ θαηέρνπλ κία απφ ηηο ηξεηο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο. 265 α) Πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε β) Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε γ) Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Μέζα Έηε Δθπαίδεπζεο ή Δθπαηδεπηηθφ Απφζεκα ησλ Δξγαδνκέλσλ Απνηειέζκαηα-ρνιηαζκφο ΜΔΡΟ Δ: ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΚΑΗ ΠΡΟΣΑΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ Κεθάιαην 11 ν : πκπεξάζκαηα Πεξίνδνο Δθηεηακέλν Νενθιαζηθφ Τπφδεηγκα ησλ M-R-W Δλδνγελέο Τπφδεηγκα ηνπ Lucas πγθξηηηθή Αμηνιφγεζε ησλ Απνηειεζκάησλ απφ ηελ Δθαξκνγή ησλ Τπνδεηγκάησλ M-R-W θαη Lucas Πεξίνδνο Δθηεηακέλν Νενθιαζηθφ Τπφδεηγκα ησλ M-R-W Δλδνγελέο Τπφδεηγκα ηνπ Lucas πγθξηηηθή Αμηνιφγεζε ησλ Απνηειεζκάησλ απφ ηελ Δθαξκνγή ησλ Τπνδεηγκάησλ M-R-W θαη Lucas Κεθάιαην 12 ν : Πξφηαζε Πνιηηηθήο ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ Παξάξηεκα 1: Τπφδεηγκα ηνπ Solow Παξάξηεκα 2: Οηθνλνκεηξηθνί Έιεγρνη ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ

13 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ Γξάθεκα 9.1: ΑΔΠ αλά εξγαδφκελν ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 9.2: Ρπζκφο κεηαβνιήο ηνπ ΑΔΠ αλά εξγαδφκελν ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 9.3: Αθαζάξηζηεο επελδχζεηο θπζηθνχ θεθαιαίνπ σο πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 9.4: Ρπζκφο κεηαβνιήο ηνπ αξηζκνχ ησλ εξγαδνκέλσλ ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 9.5: Πνζνζηφ εγγεγξακκέλσλ ζηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 9.6: Πνζνζηφ εγγεγξακκέλσλ ζηελ Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 9.7: Πνζνζηφ εγγεγξακκέλσλ ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 9.8: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο-Αληίδξαζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Γξάθεκα 9.9: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο-Αληίδξαζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Γξάθεκα 9.10: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο-Αληίδξαζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Γξάθεκα 9.11: ΑΔΠ ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 9.12: Αθαζάξηζηεο επελδχζεηο θπζηθνχ θεθαιαίνπ ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 9.13: Πνζνζηφ εγγεγξακκέλσλ ζηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 9.14: Πνζνζηφ εγγεγξακκέλσλ ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 9.15: Πνζνζηφ εγγεγξακκέλσλ ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 9.16: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο-Αληίδξαζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε. 180 Γξάθεκα 9.17: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο-Αληίδξαζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε 187 Γξάθεκα 9.18: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο-Αληίδξαζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Γξάθεκα 10.1: Πνζνζηφ εξγαδνκέλσλ πνπ θαηέρνπλ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 10.2: Πνζνζηφ εξγαδνκέλσλ πνπ θαηέρνπλ Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 10.3: Πνζνζηφ εξγαδνκέλσλ πνπ θαηέρνπλ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 10.4: Δθπαηδεπηηθφ απφζεκα/κέζα ρξφληα εθπαίδεπζεο ησλ εξγαδνκέλσλ ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 10.5: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο-Αληίδξαζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε. 213 Γξάθεκα 10.6: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο-Αληίδξαζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε 218 Γξάθεκα 10.7: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο-Αληίδξαζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Γξάθεκα 10.8: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο- Αληίδξαζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε 227 Γξάθεκα 10.9: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο-Αληίδξαζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε 231 Γξάθεκα 10.10: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο-Αληίδξαζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε. 236 Γξάθεκα 10.11: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο γηα ην εθπαηδεπηηθφ απφζεκα ησλ εξγαδνκέλσλ 240 Γξάθεκα 10.12: Πνζνζηφ εξγαδνκέλσλ πνπ θαηέρνπλ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 10.13: Πνζνζηφ εξγαδνκέλσλ πνπ θαηέρνπλ Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 10.14: Πνζνζηφ εξγαδνκέλσλ πνπ θαηέρνπλ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 10.15: Δθπαηδεπηηθφ απφζεκα/κέζα ρξφληα εθπαίδεπζεο ησλ εξγαδνκέλσλ ηελ πεξίνδν Γξάθεκα 10.16: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο-Αληίδξαζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε 253 Γξάθεκα 10.17: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο-Αληίδξαζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε

14 Γξάθεκα 10.18: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο-Αληίδξαζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε. 263 Γξάθεκα 10.19: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο-Αληίδξαζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε 268 Γξάθεκα 10.20: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο-Αληίδξαζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Γξάθεκα 10.21: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο-Αληίδξαζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε. 278 Γξάθεκα 10.22: πλαξηήζεηο Γηαηαξαρήο γηα ην εθπαηδεπηηθφ απφζεκα ησλ εξγαδνκέλσλ

15 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίλαθαο 1.1: ρνιηθέο Μνλάδεο ζηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 1.2: ηνηρεία γηα Δθπαηδεπφκελνπο θαη Γηδάζθνληεο ζηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 1.3: Πνζνζηά Δγγξαθψλ ζηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 1.4: Πνζνζηά Δξγαδνκέλσλ κε Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 1.5: ρνιηθέο Μνλάδεο ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 1.6: ηνηρεία γηα Δθπαηδεπφκελνπο/Γηδάζθνληεο ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε 34 Πίλαθαο 1.7: Πνζνζηά Δγγξαθψλ ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 1.8: Πνζνζηά Δξγαδνκέλσλ κε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 1.9: Ηδξχκαηα ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 1.10: ηνηρεία γηα Δθπαηδεπφκελνπο/Γηδάζθνληεο ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε. 36 Πίλαθαο 1.11: Πνζνζηά Δγγξαθψλ ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 1.12: Πνζνζηά εξγαδνκέλσλ κε Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 1.13: Δθπαηδεπηηθφ Απφζεκα/Μέζα Υξφληα Δθπαίδεπζεο Πίλαθαο 1.14: Γεκφζηεο Γαπάλεο γηα ηελ Δθπαίδεπζε σο Πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ Πίλαθαο 1.15: Γαπάλεο γηα ηελ Έξεπλα θαη Αλάπηπμε σο Πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ Πίλαθαο 2.1: Μέζεο Σηκέο Βαζηθψλ Οηθνλνκηθψλ Γεηθηψλ ηεο Διιεληθήο Οηθνλνκίαο, ηηο Υξνληθέο Πεξηφδνπο , θαη Πίλαθαο 9.1: Οξηζκφο θαη ζπκβνιηζκφο ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ ππνδείγκαηνο Πίλαθαο 9.2: ηαηηζηηθά ζηνηρεία ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ νηθνλνκεηξηθνχ ππνδείγκαηνο Πίλαθαο 9.3: πζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ Πίλαθαο 9.4. Έιεγρνο ζηαζηκφηεηαο ησλ κεηαβιεηψλ ζηα επίπεδά ηνπο Πίλαθαο 9.5. Έιεγρνο ζηαζηκφηεηαο ησλ κεηαβιεηψλ ζηηο πξψηεο δηαθνξέο ηνπο Πίλαθαο 9.6: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.7: Γηαλπζκαηηθφ Τπφδεηγκα Γηφξζσζεο Λαζψλ γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.8: Έιεγρνο αηηηφηεηαο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.9: Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.10: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.11: Γηαλπζκαηηθφ Τπφδεηγκα Γηφξζσζεο Λαζψλ γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.12: Έιεγρνο αηηηφηεηαο γηα ηελ Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.13: Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.14: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.15: Γηαλπζκαηηθφ Τπφδεηγκα Γηφξζσζεο Λαζψλ γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.16: χλνιν ησλ ηεζη γηα έιεγρν γηα θαηά Granger εμσγέλεηα ησλ κεηαβιεηψλ. 163 Πίλαθαο 9.17: Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.18: Οξηζκφο θαη ζπκβνιηζκφο ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ ππνδείγκαηνο Πίλαθαο 9.19: ηαηηζηηθά ζηνηρεία ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ νηθνλνκεηξηθνχ ππνδείγκαηνο Πίλαθαο 9.20: πζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ Πίλαθαο 9.21: Έιεγρνο ζηαζηκφηεηαο ησλ κεηαβιεηψλ ζηα επίπεδά ηνπο Πίλαθαο 9.22: Έιεγρνο ζηαζηκφηεηαο ησλ κεηαβιεηψλ ζηηο πξψηεο δηαθνξέο ηνπο Πίλαθαο 9.23: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.24: Γηαλπζκαηηθφ Τπφδεηγκα Γηφξζσζεο Λαζψλ γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.25: Έιεγρνο αηηηφηεηαο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.26: Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.27: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.28: Γηαλπζκαηηθφ Τπφδεηγκα Γηφξζσζεο Λαζψλ γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.29: Έιεγρνο αηηηφηεηαο γηα ηελ Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε

16 Πίλαθαο 9.30: Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.31: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.32: Γηαλπζκαηηθφ Τπφδεηγκα Γηφξζσζεο Λαζψλ γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 9.33: χλνιν ησλ ηεζη γηα έιεγρν γηα θαηά Granger εμσγέλεηα ησλ κεηαβιεηψλ. 193 Πίλαθαο 9.34: Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.1: Οξηζκφο θαη ζπκβνιηζκφο ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ ππνδείγκαηνο Πίλαθαο 10.2: ηαηηζηηθά ζηνηρεία ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ νηθνλνκεηξηθνχ ππνδείγκαηνο Πίλαθαο 10.3: πζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ Πίλαθαο 10.4: Έιεγρνο ζηαζηκφηεηαο ησλ κεηαβιεηψλ ζηα επίπεδά ηνπο Πίλαθαο 10.5: Έιεγρνο ζηαζηκφηεηαο ησλ κεηαβιεηψλ ζηηο πξψηεο δηαθνξέο ηνπο Πίλαθαο 10.6: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.7: Έιεγρνο αηηηφηεηαο θαηά Granger γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.8: Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.9: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.10: Έιεγρνο αηηηφηεηαο θαηά Granger γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.11: Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.12: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.13: Έιεγρνο αηηηφηεηαο θαηά Granger γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.14: Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.15: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.16: Έιεγρνο αηηηφηεηαο θαηά Granger γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.17:Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.18: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.19: Έιεγρνο αηηηφηεηαο θαηά Granger γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.20: Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.21: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.22: Έιεγρνο αηηηφηεηαο θαηά Granger γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.23:Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.24: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ην εθπαηδεπηηθφ απφζεκα ησλ εξγαδνκέλσλ Πίλαθαο 10.25: Έιεγρνο αηηηφηεηαο θαηά Granger γηα ην εθπαηδεπηηθφ απφζεκα ησλ εξγαδνκέλσλ Πίλαθαο 10.26: Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ην εθπαηδεπηηθφ απφζεκα ησλ εξγαδνκέλσλ Πίλαθαο 10.27: Οξηζκφο θαη ζπκβνιηζκφο ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ ππνδείγκαηνο Πίλαθαο 10.28: Πεξηγξαθηθά ζηνηρεία ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ ππνδείγκαηνο Πίλαθαο 10.29: πζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ Πίλαθαο 10.30: Έιεγρνο ζηαζηκφηεηαο ησλ κεηαβιεηψλ ζηα επίπεδά ηνπο Πίλαθαο 10.31: Έιεγρνο ζηαζηκφηεηαο ησλ κεηαβιεηψλ ζηηο πξψηεο δηαθνξέο ηνπο Πίλαθαο 10.32: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.33: Έιεγρνο αηηηφηεηαο θαηά Granger γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.34: Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.35: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.36: Έιεγρνο αηηηφηεηαο θαηά Granger γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.37:Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.38: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.39: Έιεγρνο αηηηφηεηαο θαηά Granger γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.40: Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.41: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.42: Έιεγρνο αηηηφηεηαο θαηά Granger γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.43: Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.44: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.45: Έιεγρνο αηηηφηεηαο θαηά Granger γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.46: Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.47: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε

17 Πίλαθαο 10.48: Έιεγρνο αηηηφηεηαο θαηά Granger γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.49: Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Πίλαθαο 10.50: Έιεγρνο ζπλνινθιήξσζεο γηα ην εθπαηδεπηηθφ απφζεκα ησλ εξγαδνκέλσλ Πίλαθαο 10.51: Έιεγρνο αηηηφηεηαο θαηά Granger γηα ην εθπαηδεπηηθφ απφζεκα ησλ εξγαδνκέλσλ Πίλαθαο 10.52: Αλάιπζε Γηαθχκαλζεο γηα ην εθπαηδεπηηθφ απφζεκα ησλ εξγαδνκέλσλ

18 Δηζαγσγή Οη αξραίνη Έιιελεο δηαλνεηέο, φισλ ( π.υ.), σθξάηεο ( π.υ.), Πιάησλ ( π.υ.), Ξελνθψλ ( π.υ.), Αξηζηνηέιεο ( π.υ.), πξψηνη ζηελ ηζηνξία ησλ Δπηζηεκψλ αλέδεημαλ ηελ πνιπδηάζηαηε ζεκαζία θαη αμία ηεο παηδείαο θαη ηεο κάζεζεο. Μεηέπεηηα ηνλ 18ν αηψλα έγηλε πην ζπζηεκαηηθή πξνζέγγηζε ηεο νηθνλνκηθήο αμίαο ηεο εθπαίδεπζεο θαη αληρλεχζεθε ε νπζία ηεο έλλνηαο ηνπ αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ (human capital). Πξψηνο, ν Adam Smith (1776) θαη ζηε ζπλέρεηα θαη άιινη θιαζηθνί νηθνλνκνιφγνη, φπσο νη Mill (1848), Marshall (1920), Ramsey (1928), Schumpeter (1934), θ.α., αλαθέξζεθαλ κε ελάξγεηα ζε πηπρέο ηνπ ξφινπ ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο καζεηείαο ζηελ παξαγσγή (Barro and Sala-i-Martin, 2004). Απφ ηελ επνρή ησλ θιαζηθψλ νηθνλνκνιφγσλ θαη κέρξη ηα κέζα ηνπ 20νπ αηψλα «ζπνξαδηθά» δηαηππψζεθαλ πξνζεγγίζεηο γηα ηηο πηπρέο ηνπ ξφινπ ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ παξαγσγή θαη ηε κεγέζπλζε ηεο νηθνλνκίαο θαη άξρηζαλ λα αληρλεχνληαη ηα «θαλάιηα» ηεο ζρέζεο εθπαίδεπζεο θαη νηθνλνκίαο. Μεηά ηνλ 2ν Παγθφζκην Πφιεκν νη θιάδνη ηεο επηζηήκεο αλαπηχρζεθαλ ξαγδαία. ηελ νηθνλνκηθή επηζηήκε ζπγθξνηήζεθαλ θαη αλαπηχρζεθαλ σο ηδηαίηεξνη θιάδνη κεηαμχ άιισλ, ε νηθνλνκηθή ηεο κεγέζπλζεο/αλάπηπμεο (economic growth) θαη ε νηθνλνκηθή ηεο εθπαίδεπζεο (economics of education). Ζ νηθνλνκηθή ηεο αλάπηπμεο επηρείξεζε λα απαληήζεη ζην εξψηεκα, γηαηί κεξηθέο ρψξεο είλαη πινχζηεο θαη άιιεο θησρέο (Helpman, 2004). πνπδαίνη νηθνλνκνιφγνη αζρνιήζεθαλ πην δηεμνδηθά κε ην ζέκα ηεο κεγέζπλζεο ηεο νηθνλνκίαο. Σν 1956 ν Solow δηαηχπσζε ην βαζηθφ λενθιαζηθφ ππφδεηγκα ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο (Schutt, 2003). Σν ππφδεηγκα βαζίζηεθε ζηελ ζπλάξηεζε παξαγσγήο ησλ Cobb-Douglas (1928). ην ππφδεηγκα ηνπ Solow ην εγρψξην πξντφλ παξάγεηαη απφ ηνπο «θιαζηθνχο» ζπληειεζηέο παξαγσγήο, θπζηθφ θεθάιαην θαη εξγαζία, νη νπνίνη ππφθεηληαη ζην λφκν ησλ θζηλνπζψλ απνδφζεσλ. ην ππφδεηγκα ηνπ Solow ην αλζξψπηλν θεθάιαην δελ ζπκκεηέρεη σο μερσξηζηφο ζπληειεζηήο ζηελ λενθιαζηθή ζπλάξηεζε παξαγσγήο ηνπ Solow. Αξγφηεξα νη Mankiw, Romer θαη Weil, (1992) επέθηεηλαλ ην ππφδεηγκα ηνπ Solow θαη ζπκπεξηέιαβαλ ζηελ ζπλάξηεζε παξαγσγήο σο μερσξηζηφ ζπληειεζηή ην αλζξψπηλν θεθάιαην. Αλαγλψξηζαλ, δειαδή, ηελ αλάγθε λα εξκελεπζεί έλα κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο ησλ ρσξψλ, απφ απηφ πνπ εξκήλεπε ην ππφδεηγκα ηνπ Solow (Acemoglu, 2008). 18

19 Ζ εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηνπ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ θαη ε ζπγθξφηεζε ηεο ζεσξίαο ηνπ αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ (Schultz, 1961; Denison, 1962; Becker, 1964; Mincer, 1974; θ.α.), απνηέιεζε ζηαζκφ ζηε δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο εθπαίδεπζεο θαη νηθνλνκίαο. Έγηλαλ ππνδείγκαηα κέηξεζεο ηεο ζπκβνιήο ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε (Schultz, 1961; Denison, 1962). Μάιηζηα επαθφινπζν ηεο ζεσξίαο ηνπ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ ήηαλ ε ζπγθξφηεζε, φπσο πξναλαθέξζεθε, ελφο λένπ θιάδνπ ηεο νηθνλνκηθήο επηζηήκεο, ε νπνία νλνκάζηεθε νηθνλνκηθή ηεο εθπαίδεπζεο (Blaug,1976). ην κεηαίρκην ησλ δεθαεηηψλ 80 θαη 90, ηαπηφρξνλα κε ηελ επέθηαζε ηεο λενθιαζηθήο πξνζέγγηζεο (Mankiw-Romer-Weil, 1992), αλαδείρζεθαλ νη λέεο ή ελδνγελείο ζεσξίεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο [new growth theory (Lucas, 1988 θαη Romer, 1986, 1990, θ.α.)]. Οη πξνζεγγίζεηο απηέο ακθηζβεηνχζαλ φηη ην λενθιαζηθφ ππφδεηγκα εμσγελνχο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο κπνξεί λα εξκελεχζεη ηθαλνπνηεηηθά ηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε ησλ ρσξψλ. ην πιαίζην ησλ λέσλ ζεσξηψλ κεγέζπλζεο, ην αλζξψπηλν θεθαιαίν απνηειεί πεγή καθξνρξφληαο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο, εάλ εηζαρζεί κε ηέηνην ηξφπν ζηε ζπλάξηεζε παξαγσγήο, ψζηε λα δχλαηαη λα εμαιείςεη ηηο θζίλνπζεο απνδφζεηο θιίκαθαο θαη λα νδεγήζεη ηελ παξαγσγή ζε αχμνπζεο απνδφζεηο θιίκαθαο. Ζ ζεσξία ηνπ αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ πξνηάζζεη ηα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο αλζξψπηλεο εξγαζίαο θαη ππνζηεξίδεη φηη ην αλζξψπηλν θεθάιαην δχλαηαη λα ζπζζσξεπηεί µέζσ ηεο εθπαίδεπζεο, ηεο εκπεηξίαο, ηεο πγείαο, ηεο θηλεηηθφηεηαο θαη λα ζπκβάιιεη ζηελ απφθηεζε θαη ζηε βειηίσζε ησλ γλψζεσλ θαη ησλ δεμηνηήησλ (De la Fuente and Ciccone, 2002). Ζ νηθνλνκηθή επηζηήκε ζεσξεί ηελ εθπαίδεπζε σο ην βαζηθφ ζεζκηθφ κεραληζκφ παξαγσγήο, ζπζζψξεπζεο θαη δηάρπζεο ηνπ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ (Shultz, 1961; Becker, 1964; Mincer, 1974; Psacharopoulos, 1994). Αλαγλσξίδεη φηη ε εθπαίδεπζε παξέρεη ζεκαληηθά νθέιε θαη πξνθαιεί ζεηηθέο εμσηεξηθφηεηεο θαη δηαρπηηθά απνηειέζκαηα ζε φια ηα ππνθείκελα ηεο νηθνλνκίαο (άηνκα-λνηθνθπξηά, επηρεηξήζεηο, θξάηνο) θαη ζπλνιηθά ζηελ νηθνλνκία, ηελ θνηλσλία θαη ηελ πνιηηηθή (Kruger and Lindahl, 2001; Lucas, 1988; Temple, 2001). Ζ νηθνλνκηθή επηζηήκε πξνζεγγίδεη ηελ εθπαίδεπζε σο θαηαλάισζε, αιιά πξσηίζησο σο επέλδπζε ζε αλζξψπηλν θεθάιαην, ηφζν γηα ην άηνκν φζν θαη γηα ηελ θνηλσλία. Ζ αμηνιφγεζε ηεο επέλδπζεο ζηελ εθπαίδεπζε γίλεηαη ζε κηθξννηθνλνκηθφ θαη καθξννηθνλνκηθφ επίπεδν. Απφ ηε κηθξννηθνλνκηθή νπηηθή εξεπλάηαη ε απνδνηηθφηεηα ηεο επέλδπζεο ηνπ αηφκνπ, αιιά θαη ηεο θνηλσλίαο. Απφ 19

20 καθξννηθνλνκηθήο νπηηθήο εξεπλάηαη ε ζπκβνιή ηεο εθπαίδεπζεο ζηε δηαδηθαζία ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο (De la Fuente and Ciccone, 2002). χκθσλα κε ηελ νηθνλνκηθή βηβιηνγξαθία ππάξρνπλ ηξία θαλάιηα κέζσ ησλ νπνίσλ κπνξεί ε εθπαίδεπζε λα επεξεάζεη ηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε (Schutt, 2003): α) ε εθπαίδεπζε ζπληειεί ζηε ζπζζψξεπζε ηνπ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ θαη κε απηφ ηνλ ηξφπν εληζρχεη ηελ παξαγσγηθφηεηα ηεο εξγαζίαο θαη σο εθ ηνχηνπ νδεγεί ζηελ κεηάβαζε πξνο έλα πςειφηεξν επίπεδν ηζνξξνπίαο ηεο παξαγσγήο (λενθιαζηθφ ππφδεηγκα κεγέζπλζεο ησλ Mankiw, Romer θαη Weil, 1992), β) ε εθπαίδεπζε κπνξεί λα απμήζεη ηελ θαηλνηφκν δχλακε ηεο νηθνλνκίαο, θαζψο θαη ηε γλψζε γηα ηηο λέεο ηερλνινγίεο, ηα πξντφληα θαη ηηο δηαδηθαζίεο πνπ πξνσζνχλ ηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε (ζεσξίεο ελδνγελνχο αλάπηπμεο, Lucas, 1988 θαη Romer, 1990), θαη γ) ε εθπαίδεπζε δηεπθνιχλεη ηε δηάρπζε θαη κεηάδνζε ηεο γλψζεο, ε νπνία είλαη απαξαίηεηε γηα λα γίλνπλ θαηαλνεηέο νη λέεο ηερλνινγίεο, έηζη ψζηε λα γίλεη ε θαηάιιειε επεμεξγαζία θαη εθαξκνγή κε επηηπρία θαη λα νδεγήζνπλ ζε νηθνλνκηθή κεγέζπλζε (Nelson and Phelps, 1966). Οη κεηαβιεηέο ηεο εθπαίδεπζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ πξνζέγγηζε ηεο πνζφηεηαο ηνπ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ απνηεινχλ ζεκαληηθφ ζηνηρείν ζηελ εκπεηξηθή αλάιπζε ησλ ππνδεηγκάησλ ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο (Lin, 2003). Παξάιιεια κε ηελ αλάπηπμε ησλ ζεσξηψλ κεγέζπλζεο θαη ηε ζεκαληηθή βειηίσζε ησλ νηθνλνκεηξηθψλ κεζφδσλ, ε δηεζλήο βηβιηνγξαθία έρεη λα επηδείμεη έλα κεγάιν αξηζκφ εκπεηξηθψλ εξεπλψλ. Οη εξγαζίεο εδξάδνληαη ζηε βάζε ηνπο ζηηο δχν πξναλαθεξζείζεο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο-ππνδείγκαηα. Υξεζηκνπνηνχλ δηαθνξεηηθέο πνζνηηθέο θαη πνηνηηθέο κεηαβιεηέο ηνπ αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ γηα λα εθηηκήζνπλ ηελ επίδξαζε ηεο εθπαίδεπζεο/ηνπ αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ ζηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε. Οη πεξηζζφηεξεο εκπεηξηθέο κειέηεο βξίζθνπλ ζεηηθή θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ηελ επίδξαζε ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε. Μεξηθέο ηελ εθηηκνχλ σο νπδέηεξε θαη ιίγεο σο αξλεηηθή. Μέρξη ζήκεξα ηα επξήκαηα ησλ εκπεηξηθψλ κειεηψλ δελ νδεγνχλ κε θαζνιηθφ ηξφπν ζε έλα ζπκπέξαζκα. ηφρνο ηεο παξνχζαο κειέηεο είλαη ε δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο κε ηηο ηξεηο βαζκίδεο (πξσηνβάζκηα, δεπηεξνβάζκηα, ηξηηνβάζκηα) κε ηε κεγέζπλζε ηεο νηθνλνκίαο θαη ε εθηίκεζε ηεο επίδξαζεο ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ κεγέζπλζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο, θαηά ηελ ρξνληθή πεξίνδν Δπίζεο δηεξεπλάηαη ε επίδξαζε θαηά ηε δηαθξηηή ππνπεξίνδφ ηεο

21 Ζ θαηλνηνκία ηεο παξνχζαο έξεπλαο είλαη φηη γηα πξψηε θνξά εθηηκάηαη ε επίδξαζε ηεο εθπαίδεπζεο ζηε κεγέζπλζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο γηα ην ρξνληθφ δηάζηεκα , κε δχν ππνδείγκαηα νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο. Σα δχν απηά ππνδείγκαηα ην εθηεηακέλν λενθιαζηθφ ππφδεηγκα ησλ Mankiw-Romer-Weil θαη ην ελδνγελέο ππφδεηγκα ηνπ Lucas πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθέο ζεσξίεο ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο. Ζ εθαξκνγή ησλ δχν απηψλ ππνδεηγκάησλ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ζχγθξηζε ησλ απνηειεζκάησλ. Απφ ηα δχν ππνδείγκαηα γηα πξψηε θνξά ππνινγίδεηαη γηα θάζε βαζκίδα ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο ε επίδξαζή ηεο ζηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε ηεο Διιάδαο μερσξηζηά. Σν γεγνλφο απηφ επηηξέπεη ζπγθξίζεηο ησλ απνηειεζκάησλ κε ηα απνηειέζκαηα αληίζηνηρσλ κειεηψλ πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί γηα άιιεο ρψξεο. Δπίζεο εθηηκάηαη ε επίδξαζε ηεο εθπαίδεπζεο ζηε κεγέζπλζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο γηα ηελ ππν-πεξίνδν , κε ηε ρξήζε θαη πάιη ησλ δχν ππνδεηγκάησλ νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο. Με ηνλ ηξφπν απηφ εξεπλάηαη ε επίδξαζε ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε γηα κηα πεξίνδν θαηά ηελ νπνία ζπληειέζηεθαλ ζεκαληηθά πνιηηηθά θαη νηθνλνκηθά γεγνλφηα ζηελ Διιάδα. Οη ζεκαληηθφηεξνη ζηαζκνί ήηαλ ην 1981 κε ηελ έληαμε ηεο Διιάδαο ζηελ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή Κνηλφηεηα (Δ.Ο.Κ.) θαη ην 2001 έηνο θαηά ην νπνίν ε Διιάδα έγηλε πιήξεο κέινο ηεο Δπξσδψλεο. Δπίζεο ζεκαληηθή θαηλνηνκία ηεο παξνχζαο δηαηξηβήο είλαη φηη γηα ηελ πεξίνδν νη εθηηκήζεηο ησλ ππνδεηγκάησλ γίλνληαη κε ηε ρξήζε ηξηψλ πξνζεγγίζεσλ ηνπ αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ θαη ζπγθξίλνληαη ηα απνηειέζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ. Ζ παξνχζα δηαηξηβή απνηειείηαη απφ πέληε κέξε, θαζέλα απφ ηα νπνία είλαη ρσξηζκέλν ζε επηκέξνπο θεθάιαηα. Σν πξψην κέξνο πεξηιακβάλεη ηα θεθάιαηα 1 θαη 2. ην θεθάιαην 1 γίλεηαη κηα εθηελήο αλαθνξά ζηελ εθπαίδεπζε ζηελ Διιάδα. Παξνπζηάδνληαη νη βαζηθνί δείθηεο ηεο εθπαίδεπζεο, ε δνκή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ Διιάδα θαη νη θπξηφηεξεο κεηαξξπζκίζεηο πνπ έιαβαλ ρψξα ηελ πεξίνδν Σν θεθαιαίν 2 αλαθέξεηαη ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία. Παξνπζηάδνληαη νη βαζηθνί νηθνλνκηθνί δείθηεο θαη ε θίλεζή ηνπο κέζα ζηελ πεξίνδν αλαθνξάο. ην δεχηεξν κέξνο αλαπηχζζεηαη ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο δηαηξηβήο. ην θεθάιαην 3 αλαιχεηαη ε ζεσξεηηθή ζρέζε κεηαμχ ηεο εθπαίδεπζεο κε ηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε. ηα θεθάιαηα 4 θαη 5 παξνπζηάδνληαη ηα νηθνλνκηθά ππνδείγκαηα κεγέζπλζεο, ζηα νπνία βαζίζηεθε ε εκπεηξηθή αλάιπζε ηεο δηαηξηβήο. Σν ηξίην κέξνο αλαθέξεηαη ζηελ επηζθφπεζε ησλ εκπεηξηθψλ κειεηψλ πνπ εξεπλνχλ ηελ επίδξαζε ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε. ην θεθάιαην 6 αλαθέξνληαη 21

22 νη θπξηφηεξεο έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη δηεζλψο θαη θαηφπηλ ζην θεθάιαην 7 νη έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη γηα ηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο. Σν ηέηαξην κέξνο πεξηιακβάλεη ηελ εκπεηξηθή αλάιπζε. ην θεθάιαην 8 παξνπζηάδεηαη ε κεζνδνινγία ηεο εκπεηξηθήο αλάιπζεο. ην θεθάιαην 9 ε εκπεηξηθή αλάιπζε αθνξά ηελ εθαξκνγή ησλ δχν νηθνλνκηθψλ ππνδεηγκάησλ κεγέζπλζεο γηα ηελ πεξίνδν Σν θεθάιαην 10 αθνξά ηελ εθαξκνγή ησλ δχν νηθνλνκηθψλ ππνδεηγκάησλ κεγέζπλζεο γηα ηελ πεξίνδν ην πέκπην θαη ηειεπηαίν κέξνο παξνπζηάδνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο δηαηξηβήο. ην θεθάιαην 11 αλαθέξνληαη ηα ζπλνιηθά ζπκπεξάζκαηα ηεο εκπεηξηθήο αλάιπζεο. ην θεθάιαην 12 δηαηππψλνληαη πξνηάζεηο πνιηηηθήο βαζηδφκελεο ζηα απνηειέζκαηα ηεο δηαηξηβήο. 22

23 ΜΔΡΟ Α: ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ ΣΗΝ ΠΔΡΙΟΓΟ ην πξψην κέξνο παξνπζηάδνληαη ζπλνπηηθά ηα βαζηθά ζηνηρεία ησλ δχν πεδίσλ ηνπ πξαγκαηηθνχ θφζκνπ, δειαδή, ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο νηθνλνκίαο ζηελ Διιάδα θαηά ηελ πεξίνδν Ζ ζρέζε ησλ δχν απηψλ πεδίσλ απνηειεί ην αληηθείκελν ηεο παξνχζαο δηαηξηβήο. Δηδηθφηεξα ζην θεθάιαην 1 παξνπζηάδεηαη κηα ζπλνπηηθή επηζθφπεζε ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα θαηά ηελ πεξίνδν Παξνπζηάδεηαη ε δνκή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη νη θπξηφηεξεο αιιαγέο πνπ ζπληειέζηεθαλ ζε ζεζκηθφ επίπεδν. Αθνινχζσο παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά πνζνηηθά ζηνηρεία γηα ηελ εθπαίδεπζε, ηα νπνία έρνπλ δηάζηαζε νηθνλνκηθή. ην θεθάιαην 2 παξνπζηάδεηαη κηα ζπλνπηηθή επηζθφπεζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαη ηνπ δηεζλνχο νηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο θαηά ηελ πεξίνδν Παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά πνζνηηθά ζηνηρεία γηα ηελ ειιεληθή νηθνλνκία πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ηελ εθπαίδεπζε. Κεθάιαην 1 ν : Η Δθπαίδεπζε ζηελ Διιάδα ηελ Πεξίνδν Ζ εθπαίδεπζε (education) απνηειεί, ζε θάζε θνηλσλία, πνιπδηάζηαηε ιεηηνπξγία κε δηαζηάζεηο θνηλσληθέο, πνιηηηζκηθέο θαη νηθνλνκηθέο. Βξίζθεηαη ζε αέλαεο ηζρπξέο, πνιπδηάζηαηεο αιιειεπηδξάζεηο κε ηελ νηθνλνκία, ηελ θνηλσλία, ην θξάηνο, ηελ πνιηηηθή (Σζακαδηάο θαη Υαλήο, 2011). Μεηαμχ ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο νηθνλνκίαο ππάξρεη κηα δηαδηθαζία έληνλεο αιιειεμάξηεζεο θαη ζπλερψλ πξνζαξκνγψλ (Γιακπεδάθεο, 1990). Υσξίο πξνεγκέλε παηδεία δελ ππάξρεη πξνεγκέλε νηθνλνκία, αιιά θαη ρσξίο πξνεγκέλε νηθνλνκία δελ ππάξρεη πξνεγκέλε παηδεία (Παπαλνχηζνο, 1982). Με ηνλ φξν εθπαίδεπζε λνείηαη θάζε δξαζηεξηφηεηα πνπ παξάγεη, κεηαθέξεη θαη δηαρέεη γλψζε θαη αγσγή αλαπηχζζνληαο ηερληθέο - επαγγεικαηηθέο δεμηφηεηεο θαη ηθαλφηεηεο ζηα εθπαηδεπφκελα άηνκα (Πεζκαδφγινπ, 1987; αΐηεο, 1992; Σζακαδηάο, 2000). Γηαθξίλεηαη ζηελ ηππηθή, ηε κε ηππηθή θαη ηελ άηππε εθπαίδεπζε (Νφκνο 3879/2010). α) Ζ Σππηθή Δθπαίδεπζε (formal education) είλαη εθείλε ε νπνία παξέρεηαη απφ έλα ζχλνιν δεκφζησλ ή ηδησηηθψλ θνξέσλ ηνπ δνκεκέλνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ θαζνξηζκέλε δηάξθεηα ζπνπδψλ, επαλαιεςηκφηεηα θαη απνλνκή 23

24 επίζεκνπ ηίηινπ ζπνπδψλ ζην ηέινο ηνπο, ν νπνίνο απνηειεί θαη ηελ θξαηηθή λνκηκνπνίεζή ηεο. Ζ ηππηθή εθπαίδεπζε δηαθξίλεηαη κε ηε ζεηξά ηεο ζε γεληθή θαη επαγγεικαηηθή θαη ε δηάξθεηά ηεο θαζνξίδεηαη λνκνζεηηθά θαη είλαη ζπγθεθξηκέλε. β) Με Σππηθή Δθπαίδεπζε (non formal education) είλαη φιεο νη νξγαλσκέλεο εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο νη νπνίεο πξαγκαηνπνηνχληαη απφ θνξείο εθηφο ηνπ ηππηθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. γ) Ζ Άηππε Δθπαίδεπζε (informal education) δελ ηεξεί ηνπο θαλφλεο ιεηηνπξγίαο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο (π.ρ. αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, δηάξθεηα, ππνρξεσηηθή θνίηεζε θιπ) θαη ζηελ νπνία κπνξεί λα εληαρζεί θάζε δεκφζηα ή ηδησηηθή δξαζηεξηφηεηα, ε νπνία δελ εληάζζεηαη ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε. Δλδεηθηηθά αλαθέξνληαη ηα θξνληηζηήξηα, ηα θέληξα ειεπζέξσλ ζπνπδψλ, πξνγξάκκαηα ηνπ πεδίνπ ηεο δηα βίνπ κάζεζεο, ηα ηαρχξπζκα πξνγξάκκαηα δηάθνξσλ θνξέσλ, ηα ελδνεπηρεηξεζηαθά πξνγξάκκαηα θ.ιπ. (Κάξκαο, 1995; αΐηε, 2000). 1.1 πλνπηηθή Ιζηνξηθή Αλαζθόπεζε Μεηά ηνλ 2ν Παγθφζκην Πφιεκν θαη ηνλ Δκθχιην Πφιεκν, ζην πιαίζην ηεο αλαζπγθξφηεζεο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο, νη αιιαγέο ζηηο νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο δνκέο (νηθνλνκηθή αλάπηπμε, βηνκεραλνπνίεζε, δεκφζηα έξγα ππνδνκήο, αζηηθνπνίεζε, δήηεζε γηα εμεηδηθεπκέλνπο ηερλίηεο εξγάηεο) έζεζαλ επηηαθηηθή ηελ αλάγθε γηα πξνζαξκνγή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηηο λέεο ζπλζήθεο (Georgiadis, 2007). Μεηά ηελ ζπγθξφηεζε ηεο ζεσξίαο ηνπ αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ (ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 50 θαη αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60, βιέπε αλαιπηηθά θεθ. 3) επηθξάηεζε θαη ζηελ Διιάδα ε αληίιεςε φηη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζα έπξεπε λα πξνζαξκνζζεί ζηηο αλάγθεο ηεο νηθνλνκίαο (Πεζκαδφγινπ, 1987). ην πιαίζην απηφ μεθίλεζε κηα κεηαξξπζκηζηηθή πξνζπάζεηα γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο εθπαίδεπζεο. Σν 1957 ηδξχζεθε ε Δπηηξνπή γηα ηελ Παηδεία, κε ζθνπφ ηε κειέηε ησλ πξνβιεκάησλ ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηελ θαηάζεζε πξνηάζεσλ πνιηηηθήο (Γεκαξάο, 1990, Μπνπδάθεο, 1995). Ζ κεηαξξχζκηζε ε νπνία δξνκνινγήζεθε κε ηελ ςήθηζε ηνπ Νφκνπ 3971/1959 βαζίζηεθε ζην πφξηζκα ηεο Δπηηξνπήο γηα ηελ Παηδεία. Σν πφξηζκα, κεηαμχ άιισλ, αλέθεξε φηη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζα έπξεπε λα πξνζαξκνζζεί ζηηο πξαθηηθέο αλάγθεο ηεο δσήο θαη άξα λα ζηξαθεί πξνο ηελ ηερληθή εθπαίδεπζε (Ενιψηαο, 1959). Σελ ίδηα πεξίνδν ηδξχζεθε ην Κέληξν Πξνγξακκαηηζκνχ θαη Οηθνλνκηθψλ Δξεπλψλ (Κ.Δ.Π.Δ.) κε ζθνπφ ηελ εθπφλεζε 24

25 κειεηψλ ζρεηηθά κε ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο ρψξαο (Καδακίαο, 1983). ηηο 8 Ηνπλίνπ 1959 ε Διιάδα ππέβαιε αίηεζε ζχλδεζήο ηεο κε ηελ Δ.Ο.Κ. Ζ ζχλδεζή ηεο εηέζε ζε ηζρχ απφ ηελ 1ε Ννεκβξίνπ ηνπ Απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960 ζπλερίζζεθαλ νη πςεινί ξπζκνί νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο, θπξίσο ιφγσ ησλ εηζξνψλ μέλσλ θεθαιαίσλ, ηελ εηζαγσγή λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ηελ ελζσκάησζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο ζηε δηεζλή αγνξά. Γηα ηνπο ιφγνπο απηνχο, ε δηακφξθσζε ελφο θαηάιιεινπ παξαγσγηθνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, ην νπνίν ζα ρξεζηκνπνηνχζε ηηο λέεο ηερλνινγίεο ηέζεθε σο πξνηεξαηφηεηα (Φξαγθνπδάθε, 1979). Ζ εθπαίδεπζε ζα έπξεπε λα απνηειέζεη ζεκαληηθή επέλδπζε θαη ην θξάηνο ζα έπξεπε γηα ην ιφγν απηφ λα απμήζεη ηηο δαπάλεο γηα ηελ εθπαίδεπζε (Γεκαξάο, 1990). Με ην Νφκν 4379/1964 λνκνζεηήζεθε ε δσξεάλ παηδεία ζε φιεο ηηο βαζκίδεο, ε δεκνηηθή σο επίζεκε γιψζζα ηνπ θξάηνπο, ε επέθηαζε ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο απφ ηα έμη ζηα ελληά ρξφληα θαη ηδξχζεθε ην Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην (Ηκβξηψηε, 1983). Ζ αζηαζήο πνιηηηθή δσή ηεο Διιάδαο θαηά ηα έηε 1965, 1966 νδήγεζε ζηελ θαηάιπζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο ηνλ Απξίιην ηνπ 1967 θαη ηελ επηβνιή δηθηαηνξίαο. Απηφ ην γεγνλφο είρε σο ζπλέπεηα ν Νφκνο 4379/1964 λα κελ εθαξκνζηεί (Μπνπδάθεο, 1991). Καηά ηελ πεξίνδν ηεο δηθηαηνξίαο κε βάζε ηα λνκνζεηηθά δηαηάγκαηα 580/70 θαη 652/70 θαζηεξψζεθε ε ηερληθή-επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη ηδξχζεθαλ ηα Κέληξα Αλψηεξεο Σερληθήο Δθπαίδεπζεο (Κ.Α.Σ.Δ). Σν 1973 ιεηηνχξγεζαλ πέληε θέληξα ηερληθήο εθπαίδεπζεο ζε φιε ηε ρψξα. Ζ ίδξπζε ησλ Κ.Α.Σ.Δ είρε σο ζηφρν ηε ζχλδεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο κε ηνπο ηερληθνχο ηνκείο ηεο βηνκεραλίαο θαη ηεο γεσξγίαο (Κάξκαο, 1986). Μεηά ηελ πηψζε ηεο δηθηαηνξίαο ην 1974 επαλήιζαλ ζην πξνζθήλην νη εθπαηδεπηηθνί ζηφρνη πνπ είραλ ηεζεί κε ην Νφκν 4379/1964 (Καδακίαο, 1995). Σν 1975 ςεθίζηεθε ην λέν χληαγκα ηεο ρψξαο θαη ηέζεθε σο ζηφρνο ε ζχλδεζε ηεο εθπαίδεπζεο κε ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Τηνζεηήζεθαλ νη απφςεηο ηεο ζεσξίαο ηνπ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε εθπαίδεπζε απνηειεί ζεκαληηθή παξαγσγηθή επέλδπζε (Φξαγθνπδάθε, 1985). Με ην λέν χληαγκα θαζηεξψζεθε ε δσξεάλ εθπαίδεπζε ζε φιεο ηηο βαζκίδεο, ε δεκνηηθή σο επίζεκε γιψζζα θαη ε ελλεαεηήο ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε (Άξζξν 16 ηνπ πληάγκαηνο 1975). Σν 1977 κε ηνλ Νφκν 576/1977 πξαγκαηνπνηήζεθε λέα κεηαξξχζκηζε ζην ρψξν ηεο κέζεο θαη αλψηεξεο ηερληθήο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη δεκηνπξγήζεθε έλα λέν ζεζκηθφ πιαίζην γηα ηελ αλψηεξε ηερληθή θαη επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε. Σα Κ.Α.Σ.Δ κεηνλνκάζζεθαλ ζε Κ.Α.Σ.Δ.Δ (Κέληξα Αλσηέξαο Σερληθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο 25

26 Δθπαηδεχζεσο) (Σζακαδηάο, 2000). ην ίδην πιαίζην ζθνπψλ θαη ζηφρσλ θπκάλζεθε ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή θαη ζηε δεθαεηία ηνπ Σν 1981 ε Διιάδα έγηλε πιήξεο κέινο ηεο Δπξσπατθήο Οηθνλνκηθήο Κνηλφηεηαο (Δ.Ο.Κ). Με ην Νφκν 1404/1983 ηα Κ.Α.Σ.Δ.Δ κεηεμειίρζεθαλ ζηα Σερλνινγηθά Δθπαηδεπηηθά Ηδξχκαηα (Σ.Δ.Η). ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 ππήξμαλ ζεκαληηθέο πνιηηηθέο, θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο εμειίμεηο ζε δηεζλέο επίπεδν θαη θαηέζηε επηηαθηηθή αλάγθε γηα ηελ Διιάδα, ε πξνζαξκνγή θαη ε ζχγθιηζε ζε έλα θνηλφ επξσπατθφ πιαίζην (Καξαθχιιεο, 2002). Γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ ζηφρνπ ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ηέζεθε σο πξνηεξαηφηεηα ε αχμεζε ησλ επελδχζεσλ ζηελ εθπαίδεπζε/αλζξψπηλν θεθάιαην (European Commission, 1995). πζηάζεθε ην Δζληθφ πκβνχιην Παηδείαο (ΔΤΠ) θαη ην Κέληξν Δθπαηδεπηηθήο Έξεπλαο (Κ.Δ.Δ) κε ην Νφκν 2327/1995. ηε δεθαεηία ηνπ 2000 νη θπξηφηεξνη εθπαηδεπηηθνί ζηφρνη πνπ ηέζεθαλ ήηαλ ε βειηίσζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο εθπαίδεπζεο, ε ζχλδεζή ηεο κε ηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ε ζπγθξφηεζε ηνπ πεδίνπ ηεο Γηά Βίνπ Μάζεζεο (Δπξσπατθή Δπηηξνπή 2009). Με ην Νφκν 2269/2005 νξηνζεηήζεθε ην πεδίν ηεο Γηα Βίνπ Μάζεζεο θαη αλαπηχρζεθαλ δνκέο θαη πξνγξάκκαηα. Δπίζεο κε ην Νφκν 3549/2007 εηζήρζε ε αμηνιφγεζε ησλ Α.Δ.Η. 1.2 Η Γνκή ηνπ Σππηθνύ Δθπαηδεπηηθνύ πζηήκαηνο ζηελ Διιάδα Ζ εθπαίδεπζε ζηελ Διιάδα ηειεί ππφ ηελ αξκνδηφηεηα ηνπ Τπνπξγείνπ Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ. χκθσλα κε ην χληαγκα ηνπ 1975 (άξζξν 16) θαη κε ηελ ηειεπηαία αλαζεψξεζή ηνπ κε ην Φήθηζκα ηεο 27 εο Μαΐνπ 2008 (Ζ Αλαζεσξεηηθή Βνπιή ησλ Διιήλσλ), ε Δθπαίδεπζε απνηειεί βαζηθή απνζηνιή ηνπ θξάηνπο θαη φινη νη Έιιελεο έρνπλ δηθαίσκα γηα δσξεάλ παηδεία ζηα θξαηηθά εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα, ζε φια ηα επίπεδα εθπαίδεπζεο. Σν ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα δνκείηαη ζε ηξεηο εθπαηδεπηηθέο βαζκίδεο: i. ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε (primary education), ε νπνία πεξηιακβάλεη ην Νεπηαγσγείν θαη ην Γεκνηηθφ ρνιείν. Ζ δνκή θαη ιεηηνπξγία ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο θαζηεξψζεθε κε ην Νφκν Πιαίζην 1566 ηνπ 1985, πνπ ηζρχεη κέρξη ζήκεξα. Με ην Νφκν απηφ, θαζηεξψζεθε επίζεο ε εθαξκνγή ηνπ κνλνηνληθνχ ζπζηήκαηνο ζηε λενειιεληθή γξαθή, ε επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ε δηαδηθαζία ζχληαμεο αλαιπηηθψλ 26

27 πξνγξακκάησλ θαη αληίζηνηρσλ δηδαθηηθψλ βηβιίσλ, θ.ά. Με ηα Π.Γ. 8/1995 θαη 121/1995 δηαθνξνπνηείηαη ε κέζνδνο αμηνιφγεζεο ησλ καζεηψλ ηνπ Γεκνηηθνχ, ε νπνία αληηκεησπίδεηαη πιένλ σο ζπλερήο παηδαγσγηθή δηαδηθαζία. Με ην Π.Γ. 201/1998 ξπζκίδνληαη ζέκαηα εθπαηδεπηηθήο θαη δηνηθεηηθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ: ζρνιηθφο ρξφλνο, ζπιινγηθά φξγαλα, θ.ά. (Δπξσπατθή Δπηηξνπή 2010). ii. ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε (secondary education), ε νπνία ρσξίδεηαη ζε: α) Καηψηεξε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε (lower secondary education), ε νπνία παξέρεηαη ζην Γπκλάζην θαη δηαξθεί ηξία ρξφληα. β) Αλψηεξε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε (upper secondary education), ε νπνία παξέρεηαη ζην Γεληθφ Λχθεην θαη δηαξθεί ηξία ρξφληα. γ) Δπαγγεικαηηθή Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε ε νπνία παξέρεηαη ζηα Δπαγγεικαηηθά Λχθεηα- ΔΠΑΛ θαη δηαξθεί ηξία ρξφληα, θαζψο θαη ζηηο Δπαγγεικαηηθέο ζρνιέο- ΔΠΑ θαη δηαξθεί δχν ρξφληα. Απφ ηηο πην αμηνζεκείσηεο κεηαξξπζκίζεηο πνπ έγηλαλ ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε ήηαλ εθείλε ηνπ 1959 (Νφκνο 3971/1959), κε ηνλ νπνίν ζεζπίζηεθε ε Σερληθή θαη Δπαγγεικαηηθή Δθπαίδεπζε (Σ.Δ.Δ) θαη ηδξχζεθαλ ηερληθέο ζρνιέο ζε δηάθνξεο πφιεηο ηεο Διιάδαο. Αθφκα, έγηλε ε δηαίξεζε ησλ Γπκλαζίσλ ζε δχν θχθινπο ζπνπδψλ δηάξθεηαο ηξηψλ εηψλ, φπνπ ζην πξψην νη καζεηέο ιάκβαλαλ γεληθή κφξθσζε θαη ζην δεχηεξν πξνεηνηκάδνληαλ γηα ηηο αλψηαηεο ζρνιέο (Πνιπρξνλφπνπινο, 1980). Αξγφηεξα, κε ηνπο δχν κεηαξξπζκηζηηθνχο Νφκνπο 376/1976 θαη 576/1977 αλαδηνξγαλψζεθε ε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη ε ηερληθή θαη επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε. πγθεθξηκέλα ε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε ρσξίζηεθε ζε δχν αλεμάξηεηνπο - απηνηειείο ηξηεηείο θχθινπο, ην γπκλάζην θαη ην ιχθεην θαη θαζηεξψζεθαλ νη εηζαγσγηθέο εμεηάζεηο ζηελ αλψηεξε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε (ιχθεην) (Καζζσηάθεο, 1981, 1994). Δπίζεο έγηλε δηαρσξηζκφο ηεο ηερληθήο θαη επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο ζε δχν βαζκίδεο, ηε κέζε θαη ηελ αλψηεξε. Ζ κέζε εθπαίδεπζε πεξηιάκβαλε ηηο Σερληθέο θαη Δπαγγεικαηηθέο ρνιέο (Σ.Δ.) θαη ηα Σερληθά θαη Δπαγγεικαηηθά Λχθεηα (Σ.Δ.Λ), ελψ ε αλψηεξε εθπαίδεπζε πεξηιάκβαλε ηηο αλψηεξεο ηερληθέο θαη επαγγεικαηηθέο ζρνιέο. Με ην Π.Γ. 297/1982 θαζηεξψζεθε ην πνιπηνληθφ ζχζηεκα, ε θαηάξγεζε ησλ εηζαγσγηθψλ εμεηάζεσλ ζηα ιχθεηα (Νφκνο 1304/1982) θαη ε θαζηέξσζε ηνπ ζεζκνχ ησλ δεζκψλ γηα ηελ εηζαγσγή ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε (Νφκνο 1351/1983). Αθφκα ηδξχζεθαλ ηα Δληαία Πνιπθιαδηθά Λχθεηα (Δ.Π.Λ) (Νφκνο 1566/1985). Αμηνζεκείσηε 27

28 κεηαξξπζκηζηηθή ελέξγεηα ήηαλ ε θαζηέξσζε ηνπ ζπζηήκαηνο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο, κε ηε δεκηνπξγία ησλ Ηλζηηηνχησλ Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο (Η.Δ.Κ) (Νφκνο 2009/1992). Αξγφηεξα, κε ην Νφκν 2525/1997 θαηαξγήζεθαλ ηα γεληθά θαη ηερληθά ιχθεηα θαη θαζηεξψζεθε ην γεληθφ ζρνιείν (εληαίν ιχθεην). Θεζπίζηεθαλ εμεηάζεηο γηα ηελ πξφζιεςε δαζθάισλ θαη θαζεγεηψλ (Νφκνο 2525/1997). Με ηνλ ίδην Νφκν άιιαμε ην ζχζηεκα εηζαγσγήο ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη θαηαξγήζεθε ην ζχζηεκα ησλ δεζκψλ. Καηαξγήζεθαλ ηα Σ.Δ.Δ θαη ζεζκνζεηήζεθαλ ηα Δπαγγεικαηηθά Λχθεηα (ΔΠΑΛ) θαη νη Δπαγγεικαηηθέο ρνιέο (ΔΠΑ) (Νφκνο 3475/2006). Ζ ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε έγηλε δεθαεηήο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ηεο πξσηνβάζκηαο (έλα έηνο ζην λεπηαγσγείν θαη έμη ζην δεκνηηθφ) θαη ηξία ρξφληα ηεο θαηψηεξεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζχκθσλα κε ην Νφκν 3518/2006 (Δπξσπατθή Δπηηξνπή 2010). iii. ηελ Σξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε (higher education), ε νπνία πεξηιακβάλεη ηα Παλεπηζηήκηα-Πνιπηερλεία θαη ηα Σ.Δ.Η. Σν 2009 ε Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε ζηελ Διιάδα, ήηαλ δεκφζηα θαη παξέρνληαλ δσξεάλ (εμαίξεζε απνηεινχλ νξηζκέλα κεηαπηπρηαθά πξνγξάκκαηα, ην Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην θαη ην Γηεζλέο Διιεληθφ Παλεπηζηήκην). Σα Αλψηαηα Δθπαηδεπηηθά Ηδξχκαηα (Α.Δ.Η.), θαηά ηελ έλλνηα ηνπ άξζξνπ 16, παξάγξαθνο 5 ηνπ πληάγκαηνο, είλαη ηα ηδξχκαηα ηεο Αλψηαηεο Δθπαίδεπζεο, ε νπνία απνηειείηαη απφ παξάιιεινπο ηνκείο (Δπξσπατθή Δπηηξνπή 2010): ηνλ Παλεπηζηεκηαθφ Σνκέα, ν νπνίνο πεξηιακβάλεη ηα Παλεπηζηήκηα, ηα Πνιπηερλεία θαη ηελ Αλψηαηε ρνιή Καιψλ Σερλψλ (ΑΚΣ) θαη ηνλ Σερλνινγηθφ Σνκέα, ν νπνίνο πεξηιακβάλεη ηα Αλψηαηα Σερλνινγηθά Δθπαηδεπηηθά Ηδξχκαηα (Α.Σ.Δ.Η.) θαη ηελ Αλψηαηε ρνιή Παηδαγσγηθήο θαη Σερλνινγηθήο Δθπαίδεπζεο (Α..ΠΑΗ.ΣΔ.). Ζ εηζαγσγή ησλ θνηηεηψλ ζηα παξαπάλσ ηδξχκαηα εμαξηάηαη απφ ηελ επίδνζή ηνπο ζε εμεηάζεηο παλειιαδηθνχ επηπέδνπ πνπ ιακβάλνπλ ρψξα κε ην πέξαο ηεο Γ ηάμεο ηνπ Λπθείνπ. Λεηηνπξγεί επίζεο ην Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην (Δ.Α.Π), ην νπνίν έρεη σο απνζηνιή ηελ παξνρή εμ απνζηάζεσο-πξνπηπρηαθήο θαη κεηαπηπρηαθήο-εθπαίδεπζεο. Απφ ηηο κεηαξξπζκίζεηο πνπ έγηλαλ ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε ζεκεηψλνληαη ε θαηάξγεζε ησλ Κ.Α.Σ.Δ.Δ θαη ε αληηθαηάζηαζή ηνπο κε ηα Σερλνινγηθά Δθπαηδεπηηθά Ηδξχκαηα (Σ.Δ.Η) κε ην Νφκν 1404/1983 θαη ε ίδξπζε ηνπ Αλνηθηνχ Παλεπηζηεκίνπ κε ην Νφκν 2083/1992. Αθφκα κε ην Νφκν 2083/1992 δφζεθε ε 28

29 δπλαηφηεηα ίδξπζεο θαη αλάπηπμεο κεηαπηπρηαθψλ ηκεκάησλ, κε ηελ επρέξεηα επηβνιήο δηδάθηξσλ. Δπίζεο κε ην Νφκν 2916/2001 ηα Σ.Δ.Η εληάρζεθαλ ζηελ Αλψηαηε Δθπαίδεπζε θαη ηδξχζεθαλ λέα Παλεπηζηήκηα θαη Σ.Δ.Η. Σν 2005 ηδξχζεθε ην Γηεζλέο Παλεπηζηήκην. Αθφκα ζεκεηψλεηαη ε εηζαγσγή ηεο αμηνιφγεζεο ζηα Παλεπηζηήκηα θαη ε θαζηέξσζε ηεο νηθνλνκηθήο ηνπο απηνηέιεηαο (Νφκνο 3374/2005), (Δπξσπατθή Δπηηξνπή 2010). Σν δηάγξακκα 1.1 παξνπζηάδεη ζπλνπηηθά ηε δνκή ηνπ ειιεληθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, φπσο απηφ ζπγθξνηείηαη ηελ ηειεπηαία πεξίνδν απφ ηηο βαζκίδεο ηεο επίζεκεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο. Ζ επίζεκε ηππηθή εθπαίδεπζε ραξαθηεξίδεηαη απφ θαζνξηζκέλε δηάξθεηα ζπνπδψλ θαη απνλνκή επίζεκνπ ηίηινπ ζπνπδψλ ζην ηέινο ηνπο, ν νπνίνο απνηειεί θαη ηελ θξαηηθή λνκηκνπνίεζή ηνπο. Ζ δηαβάζκηζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζπλεπάγεηαη ηελ ππνρξέσζε θαηνρήο ηνπ απνδεηθηηθνχ ηίηινπ (απνιπηεξίνπ, πηπρίνπ θιπ.) ηνπ πξνεγνχκελνπ επηπέδνπ ζπνπδψλ γηα ηε ζπλέρηζε ζην επφκελν. 29

30 Γξάθεκα 1.1. Γνκή Σνπ Διιεληθνχ Δθπαηδεπηηθνχ πζηήκαηνο Πεγή: ΤΠΔΠΘ, Πνζνηηθά ηνηρεία γηα ηελ Δθπαίδεπζε (Πεξίνδνο ) ηε ζπλέρεηα παξνπζηάδνληαη πνζνηηθά ζηνηρεία ηα νπνία αλαθέξνληαη ζηνπο θπξηφηεξνπο δείθηεο ηεο εθπαίδεπζεο θαη αθνξνχλ ηηο ηξεηο βαζκίδεο Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Ζ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε είλαη ππνρξεσηηθή ζηελ Διιάδα. Πεξηιακβάλεη ην Νεπηαγσγείν θαη ην Γεκνηηθφ ρνιείν. ηελ Διιάδα ιεηηνπξγνχλ δεκφζηα θαη ηδησηηθά ζρνιεία ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. ηνλ πίλαθα 1.1 παξνπζηάδεηαη ε 30