Αστικές ατμόσφαιρες: από την ψηφιακή διακυβέρνηση στον open sourcing αστικό σχεδιασμό

Transcript

1 Αστικές ατμόσφαιρες: από την ψηφιακή διακυβέρνηση στον open sourcing αστικό σχεδιασμό Σταματία ΠΡΙΓΚΟΥ Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, Ελλάδα, Abstract. This paper examines how information and communication technologies can contribute to the atmosphere of cities by enhancing their effectiveness and improving their competitiveness, while in the meantime providing solutions for common urban issues. In what way can computational culture affect the urban discipline and the relationships developed in contemporary urban complexes and atmospheres? The aspects of the paradigm shift in urban design that derives from the use of digital tools seem to be not just morphological but mostly geopolitical. Parametric Urbanism is not a new style, but a brand new approach that redefines the design process, introducing open sourcing urban design as a tool not only for architects, but mainly for citizens. The new urban ecology is here to stimulate, generate and sprawl ideas in order to provoke, challenge and revolutionize contemporary societies, while redefining both cities and citizens helping them develop a sympathetic relationship where the one will be affecting the other. Keywords: urban atmospheres, digital city, network society, bottom up, top down Η συγγραφη αυτη ς της εργασι ας πραγματοποιει ται σε μια εποχη ο που οι ψηφιακε ς τεχνολογι ες εμπεδω νουν σταδιακα την κυριαρχι α τους στο σχεδιασμο αποσταθεροποιω ντας παραδοσιακα σχη ματα και πρακτικε ς και δημιουργω ντας την αι σθηση μιας ευρει ας αλλαγη ς παραδει γματος στον τρο πο αναπαρα στασης, παραγωγη ς και βι ωσης του χω ρου. Η εισήγηση στοχευ ει στο να ανοι ξει ε να δια λογο μεταξυ των νε ων τρο πων αρχιτεκτονικη ς παραγωγη ς, σχε σης δομημε νου αστικου περιβα λλοντος και υποκειμε νου ε χοντας ως με σο την ψηφιακη τεχνολογι α. Επιχειρει να διακρι νει αν ο αστικο ς σχεδιασμο ς εκμεταλλευ εται ε τσι τις τεχνολογι ες πληροφοριω ν και επικοινωνιω ν ω στε να απαντη σει σε μια ε ντονη κοινωνικη απαι τηση που θε λει την πολεοδομι α να αναμορφω νεται απο μια τυπικη διαδικασι α λη ψης αποφα σεων «απο τα πα νω» (top down), σε μια εν εξελι ξει δια δραση «απο τα κα τω» (bottom up) συμμετοχη ς ο που οι αποφα σεις για ζητη ματα του α στεως συνδιαμορφω νονται και εμπλουτι ζονται απο τη συλλογικη ευφυι α και γνω ση.η παρου σα εισήγηση θε τει ως κεντρικο ερευνητικο της ερω τημα αν και με ποιου ς ο ρους μπορει κανει ς να εντοπι σει στον ευρυ ση μερα δια λογο για τις Ψηφιακε ς και Ευφυει ς πο λεις Projecting and manufacturing the ambiances of tomorrow 515

2 νε ες συνθη κες συλλογικο τητας και ετερο τητας με σα απο τον επαναπροσδιορισμο του αστικου χω ρου, καθω ς και το κατα πο σο η ευρει α γκα μα ψηφιακω ν εργαλει ων σε συνδυασμο με υπα ρχουσες θεωρι ες δυ ναται να παρα ξουν νε ες μορφε ς και σχε σεις με σα σε αυτο ν. Υπο θεση μας ει ναι ο τι μια τε τοια προσε γγιση αστικου σχεδιασμου δεν ει ναι ου τε διχαστικη ου τε απο λυτη, αλλα τει νει να συνυφαι νει διαφορετικε ς απο ψεις και προσεγγι σεις σε μια συστημικη λογικη ο που κυριαρχου ν σχε σεις τυ που affect effect. 1 (Spybroek, 2011) Ψηφιακές αστικές ατμόσφαιρες Οι μελέτες περίπτωσης τέτοιου είδους προσεγγίσεων αστικού σχεδιασμού θα μπορούσαν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες. Η μία εκ των δύο αφορά σε πραγματοποιημένα παραδείγματα των λεγόμενων ευφυών πόλεων (smart cities) όπως η Νέα Υόρκη, το Άμστερνταμ, η Βαρκελώνη, κ.α., η ανάπτυξη των οποίων μπορεί να βασίστηκε αρχικά σε πρώιμες τεχνολογίες web, ωστόσο τα αποτελέσματα των εξελίξεων στον τομέα των τηλεπικοινωνιών και των τεχνολογιών διαδικτύου είναι εμφανή και άμεσα εφαρμόσιμα σε αυτές. Από την άλλη, μη πραγματοποιημένες προτάσεις, όπως εκείνες των Kokkugia και Francois Roche και R&Sien, με έναν περισσότερο ουτοπικό χαρακτήρα, δείχνουν το δρόμο για τις πόλεις του μέλλοντος. Η πρώτη κατηγορία μελετών περίπτωσης προε κυψε ως αποτε λεσμα των εξελι ξεων στον τομε α των τηλεπικοινωνιω ν και των τεχνολογιω ν διαδικτυ ου. Ο παγκο σμιος ιστο ς ε γινε το με σο ο που οι χρη στες αλληλεπιδρου ν, συνεργα ζονται και συνδημιουργου ν, ανταλλα σσουν πληροφορι ες, ξεκινου ν απο κοινου πρωτοβουλι ες και δημιουργου ν εικονικε ς κοινο τητες. Ε τσι, οι ψηφιακε ς πο λεις απε κτησαν ε ναν πιο συμμετοχικο χαρακτη ρα, καθω ς οι πολι τες ει χαν στη δια θεση τους ε να μεγα λο αριθμο εφαρμογω ν που τους επε τρεπε να συμβα λλουν στην ανα δειξη της πο λης τους αλλα και στο βε λτιστο τρο πο τοπικη ς διακυβε ρνησης. Δεν η ταν απλοι καταναλωτε ς περιεχομε νου και υπηρεσιω ν, ο πως στην περι πτωση των πρω των ψηφιακω ν πο λεων, αλλα ε γιναν οι ι διοι δημιουργοι αυτου του περιεχομε νου. Η εξε λιξη αυτη βρι σκεται σε αρμονι α με τη θεμελιω δη ε ννοια της πο λης ως κοινωνικο χω ρο ενσωμα τωσης και συνεργασι ας. Παράλληλα, αυτό το κύμα ευφυών πόλεων, συνδε εται με τις τεχνολογικε ς εξελι ξεις στον τομε α των αισθητη ρων, των ενσωματωμε νων συστημα των (embedded systems) και γενικο τερα σε αυτο που αποκαλου με Διαδι κτυο των Αντικειμε νων (Internet of Things). Στον αντίποδα, μιλώντας για νέες ατμόσφαιρες και οικολογίες αστικού σχεδιασμού, μπορούμε να αναφέρουμε το χαρακτηριστικό παράδειγμα πείραμα του Francois Roche και της ομάδας του R&Sie(n). To «I ve heard about...» ξεκι νησε το 2003 βα σει μιας ιδε ας της συγκεκριμε νης ομα δας που συνδεο ταν με μια ευρει α βα ση αναγνωσμα των, για μια πολεοδομι α σε διαρκη ανα πτυξη, υποκει μενη σε αβεβαιο τητες και 1. Ο συ γχρονος ψηφιακο ς (συνεργατικο ς) αστικο ς σχεδιασμο ς βασι ζεται στη θεωρι α της αλληλεπι δρασης (affect), συ μφωνα με την οποι α το ανθρω πινο υποκει μενο δεν υπα ρχει ως «αυτο νομο» απο το περιβα λλον του, παρα επιδρα και επηρεα ζεται. Η σχε ση αυτη ει ναι μια σχε ση συμπα θειας μεταξυ του δρω ντος υποκειμε νου και του αστικου περιβα λλοντος στο οποι ο διαβιει. Κι αυτη η συμπα θεια δεν αφορα μο νο τη σχε ση ατο μου περιβα λλοντος, αλλα εν γε νει την ψηφιακη προσε γγιση στα ευφυη αστικα περιβα λλοντα. Για να δομηθει το παραμικρο, δυ ο η περισσο τερες οντο τητες πρε πει να συνδεθου ν στιγμιαι α η για μεγαλυ τερο χρονικο δια στημα, ει τε με σω μιας συ ντομης δρα σης η μιας μακροχρο νιας γενετικη ς διαδικασι ας rd international Congress on Ambiances, Volos, 2016

3 πολλαπλε ς επιρροε ς. Προτει νει δηλαδη, μια αστικη δομη, ε να αστικο συ στημα, χωρι ς στρατηγικο σχεδιασμο, βασισμε νο περισσο τερο σε τυχαι ες τοπικε ς διαδρα σεις παρα σε ε να προκαθορισμε νο masterplan. Προ κειται για πο λεις που μορφοποιου νται και αναπτυ σσονται βα σει αλγορι θμων, αλλα και δεδομε νων που συλλε γονται σε σχε ση με τους κατοι κους και την οργα νωση της ζωη ς τους. Το αποτε λεσμα δεν ει ναι προκαθορισμε νο ου τε στο ελα χιστο και σχεδο ν ποτε δε θεωρει ται ολοκληρωμε νο, εφο σον τα δεδομε να μεταβα λλονται συνεχω ς και παρα γουν διαρκω ς απρο βλεπτους αστικου ς σχηματισμου ς. Η ουτοπι α αυτη χρησιμοποιει την πληροφορι α ως κομβικο σημει ο στη συ νθεση και το προσφε ρει στους κατοι κους για να δομη σουν την πο λη του με λλοντο ς [τους]. Το σο στην εισαγωγη, ο σο και στο υπο λοιπο του εδαφικου πρωτοκο λλου κυριαρχει ε ντονα η εντυ πωση πως το «I ve heard about...» ει ναι ε να συ στημα που απορρι πτει την ιδε α ενο ς αποστειρωμε νου απομονωμε νου καταφυγι ου και ει ναι ανοιχτο σε οποιαδη ποτε εξωτερικο ερε θισμα «συναλλαγη». Ο προτεινο μενος αστικο ς χω ρος ει ναι μια ζω νη «απελευθε ρωσης» χωρι ς διαλεκτικε ς σχε σεις με την πραγματικο τητα, παρα γοντας ε τσι ε ναν χω ρο που ου τε συμπαρι σταται, ου τε ανθι σταται κινου μενος διαρκω ς σε μια ενδια μεση κατα σταση. Από κάτω προς τα πάνω ή από πάνω προς τα κάτω Είναι φανερό, πώς ένα συνεχω ς διευρυνο μενο κομμα τι του συ γχρονου αρχιτεκτονικου και αστικου σχεδιασμου παρουσια ζει μια μετατο πιση της ε μφασης (η οποι α συχνα διατυπω νεται ως μι α απομα κρυνση απο την εμμονη σε θε ματα διασαφη νισης και δημιουργι ας μορφη ς με απο λυτους ο ρους), προς μια αρχιτεκτονικη αιτιολογου μενη με βα ση την απο δοση και τη συμπεριφορα της. Στη μετα βαση αυτη, επικρατε στεροι ο ροι συγκρο τησης του σχεδιαστικου αποτελε σματος ει ναι δομικε ς, κατασκευαστικε ς, οικονομικε ς, περιβαλλοντικε ς αλλα και κοινωνικε ς παρα μετροι, οι οποι ες και εισα γονται στην ε ναρξη των διαδικασιω ν σχηματισμου του. Ο Neil Leach ερμηνευ ει αυτη την κατα σταση «υπεροχη ς της απο δοσης ε ναντι της εμφα νισης» ως μια απο πειρα υπερνι κησης της «σκηνογραφι ας» του μεταμοντε ρνου και της αποδο μησης, εντα σσοντας την αρχιτεκτονικη ε ρευνα σε ε να αντικειμενικο τερο πλαι σιο, ο που η δυναμικη, συνεπη ς και αποδοτικη χρη ση των διατεθιμε νων πο ρων κυριαρχει επι της παρα δοσης της αισθητικη ς ικανοποι ησης, ενω παρα λληλα περιγρα φει την πριμοδο τηση της απο δοσης, στα πλαι σια της σχεδιαστικη ς διαδικασι ας, με την ε ννοια της «μορφογε νεσης» (morphogenesis) 2 προσανατολισμε νη στην υλικο τητα και την τεχνολογι α. Ο παραπα νω ο ρος, προερχο μενος απο τη βιολογι α, αναφε ρεται στη διαδικασι α παραγωγη ς μορφω ν και δημιουργι ας μοτι βων σε οργανισμου ς με σω διαδικασιω ν ανα πτυξης και διαφοροποι ησης. Λαμβα νοντας υπο ψιν τα παραπα νω, ο Leach αρχι ζει να αμφισβητει την ηγεμονι α των «απο πα νω προς τα κα τω» (top down) διαδικασιω ν σχηματισμου μορφη ς (formmaking) ενω συγχρο νως αρχι ζει να υιοθετει μια «απο κα τω προς τα πα νω» (bottomup) λογικη αναζη τησης μορφη ς (form finding), γεγονο ς που αντικατοπτρι ζει ε να ιδιαι τερα κρι σιμο ζη τημα που ανακυ πτει στις συ γχρονες προσεγγι σεις του αστικου σχεδιασμου [Leach, (2002)]. Μια top down προσε γγιση σχεδιασμου μιας ε ξυπνης 2. Την αντι θεση της (γενετικου χαρακτη ρα) μορφοποι ησης (σαν λειτουργι α ανα μειξης ανοι κειων στοιχει ων, με τρο πους που αντικατοπτρι ζουν μη αναμενο μενες ομοιο τητες) και της χειρουργικη ς λογικη ς της συρραφη ς / συναρμογη ς (collage) (ο που η ε μφαση στις διαφορε ς επιτυγχα νεται με την εννοιολογικη αναβα πτιση του οικει ου) στο λη μμα morphing, απο το Marcos Novak, (2003), The Metapolis Dictionary of Advanced Architecture, Sussana Cross (ed.),actar, Barcelona, σελ.437 Projecting and manufacturing the ambiances of tomorrow 517

4 πο λης συνι σταται κυρι ως στην απο φαση των πολεοδο μων και αρχιτεκτο νων σε συνεργασι α πιθανα και με δια φορους κοινωφελει ς η μη οργανισμου ς, να χρησιμοποιη σουν τις υπα ρχουσες υποδομε ς ω στε να επιτυ χουν τη με γιστη βελτιστοποι ηση της ροη ς ατο μων και υπηρεσιω ν με στο χο το δημο σιο κοινο συμφε ρον και την εν γε νει ανα πτυξη της πο λης. Απο την α λλη, ο ταν αναφερο μαστε σε bottom up προσεγγι σεις σχεδιασμου της πο λης, αυτο αφορα κυρι ως τον συμμετοχικο αστικο σχεδιασμο, ο που οι πολι τες παρα γουν και διαμοιρα ζονται δεδομε να με στο χο να βελτιω σουν τον τρο πο που μια πο λη λειτουργει, συμπεριφε ρονται ομαδικα και συνδε ονται μεταξυ τους με σκοπο να ανταλλα ξουν γνω ση πα ντα στον α ξονα και στην κατευ θυνση ανα πτυξης της πο λης. Ο κοινο ς το πος λοιπο ν, η «συνα ντηση» των δυ ο προσεγγι σεων, κρι νεται απαραι τητη για την αρμονικη και ευ ρυθμη λειτουργι α μιας ε ξυπνης πο λης. Α λλωστε, ο πως ε χει αναφε ρει και στο παρελθο ν η Jane Jacobs (Jacobs, 1961), το υπο βαθρο των συ γχρονων πο λεων και κοινωνιω ν, ο σο πολυ πλοκες κι αν εκει νες ει ναι, μπορει μο νο να ερμηνευθει / κατανοηθει αναλυ οντας εκει νες τις μικρε ς λεπτομε ρειες της καθημερινο τητας απλω ν κατοι κων, ο πως για παρα δειγμα γιατι επιλε γουμε τον ε να δρο μο αντι του α λλου, πο σο καλα γνωρι ζουμε τους γει τονε ς μας, πο σο μακρια ει ναι το κοντινο τερο σχολει ο και α λλου τε τοιου τυ που πληροφορι ες. Η ιδε α της βαθια ς συσχε τισης των δύο προσεγγίσεων δεν ει ναι α λλη απο τη διασυ νδεση των πολλαπλω ν υποσυστημα των του αστικου χω ρου σε ε να ενιαι ο συ στημα που παρα την απειρι α των διαφοροποιη σεω ν του διατηρει μια ευθει α σχε ση παραπομπη ς απο το τοπικο στο καθολικο και αντι στροφα υπο το ο ραμα της ορθολογικοποιημε νης πολυπλοκο τητας, η οποι α αντικατοπτρι ζεται για τον Patrick Schumacher στην παρε μβαση στο Kartal Pendik της Κωνσταντινου πολης. Η τοποθε τηση απο τον Schumacher αυτη ς της παραμετρικη ς πολεοδομι ας στην ιστορι α των στυλ (και η αναγνω ριση της ως βασικο αντι παλο του Μοντε ρνου), μοια ζει να αναγνωρι ζει μια σχετικα περιορισμε νη δια σταση της επανα στασης των ψηφιακω ν τεχνολογιω ν στον αστικο σχεδιασμο που ο ι διος εξαγγε λει. Παρα την αυξημε νη δυνατο τητα δια δρασης του χρη στη με το περιβα λλον του και την κατα λυση των αυστηρω ν γεωμετρικω ν ορι ων και ιεραρχη σεων μεγεθω ν, η τομη, ο πως και ο ι διος παραδε χεται ει ναι κυρι ως μορφολογικη. Αναντι ρρητα η μορφη του αστικου περιβα λλοντος, προκυ πτουσα απο το χειρισμο συστημα των λειτουργικα φορτισμε νων (διαχει ριση δομημε νου αδο μητου, συνδε σεις, κοινοι χω ροι κλπ) επιφε ρει και προγραμματικε ς αλλαγε ς, οι οποι ες ωστο σο, μοια ζουν περισσο τερο σαν επακο λουθο παρα σαν ζητου μενο του σχεδιασμου. Νέες αστικές συνθήκες Εντέλει η «τομη» στο συ γχρονο αστικο και πολεοδομικο σχεδιασμο, δεν ε χει το σο μορφολογικο παρα κοινωνικο χαρακτη ρα. Το ι διο το α τομο τι θεται στο κε ντρο των εξελι ξεων και καλει ται να λα βει αποφα σεις που θα κρι νουν το σο το με λλον το δικο του ο σο και του περιβα λλοντος στο οποι ο διαβιει. Και εκει εισα γεται η ε ννοια της ψηφιακη ς (η ηλεκτρονικη ς) διακυβε ρνησης, αναπο σπαστο στοιχει ο των συ γχρονων ευφυω ν πο λεων. Η διακυβε ρνηση σε μια δικτυωμε νη, ευφυη κοινωνι α, σχετι ζεται με την αξιοποι ηση των δυνατοτη των που παρε χουν τα συστη ματα πληροφορικη ς και τηλεπικοινωνιω ν και τα ψηφιακα εργαλει α, στον τρο πο συγκρο τησης των οργανωτικω ν και διοικητικω ν δομω ν. Τα νε α με σα επηρεα ζουν τον τρο πο σχεδιασμου και αναδια ρθρωσης των διοικητικω ν δομω ν και των υπηρεσιω ν αλλα και τον τρο πο που αυτε ς υλοποιου νται. Ε τσι η ψηφιακη διακυβε ρνηση μπορει να οριστει ως το 518 3rd international Congress on Ambiances, Volos, 2016

5 διοικητικο, οργανωτικο και τεχνολογικο / ηλεκτρονικο ενδια μεσο μεταξυ κυβε ρνησης, επιχειρη σεων και πολιτω ν και αποτελει μια απο τις σημαντικε ς πολιτικε ς και διοικητικε ς προκλη σεις της συ γχρονης εποχη ς. Πλε ον συζητα με για νε ες δυνατο τητες που δι νονται στους πολι τες να βελτιω νουν τη δημοκρατικη συμμετοχη τους στα κοινα ενω παρα λληλα αποτρε πεται η πολιτικη αποστασιοποι ηση και ενισχυ εται η ενεργο ς συμμετοχη τους με σω συνεχου ς και αδιαμεσολα βητης επικοινωνι ας. Η μεγα λη ωστο σο αυ ξηση του ενδιαφε ροντος για συμμετοχη των πολιτω ν στα θε ματα διοι κησης και σχεδιασμου των πο λεων συνε βη με την εκρηκτικη επε κταση των με σων κοινωνικη ς δικτυ ωσης. Για τον Manuel Castells (Castells, 1999) τα δι κτυα δεν ει ναι παρα παλιε ς μορφε ς ανθρω πινης ανα γκης και πρακτικη ς που ξαναζωντα νεψαν στην εποχη μας μετατρεπο μενα σε δι κτυα διασυ νδεσης που ενεργοποιου νται απο το διαδι κτυο. Στο ι διο μη κος κυ ματος, οι Christakis και Fowler (Christakis & Fowler, 2009) υποστηρι ζουν πως η δικτυ ωση και η συνδιαμο ρφωση απο ψεων και στα σης ζωη ς στη συ γχρονη εποχη ει ναι μια παλια τα ση του ανθρω πινου γε νους μεγενθυμε νη απο την εκρηκτικη στα ση που ε χει πα ρει η ψηφιακη δικτυ ωση. H λεγο μενη ανα δυση του ψηφιακου χω ρου στον φυσικο, που προαναφε ρθηκε, ει ναι ακριβω ς εκει νη η δυνατο τητα που δι νουν τα ψηφιακα με σα και τα εικονικα και α υ λα δεδομε να να προκαλου ν πραγματικε ς, ζωντανε ς, μεταβολε ς το σο στο κοινωνικο ο σο και στο χωρικο περιβα λλον. Ο νε ος χω ρος, αυτο ς των δικτυ ων, η ηλεκτρονικο ς χω ρος, η χω ρος των ροω ν εισα γει μια νε α θεω ρηση για το δημο σιο αστικο χω ρο. Η αι σθηση της συλλογικο τητας πλε ον δεν αποδι δεται μο νο βα σει γεωγραφικη ς συνα φειας και κοινη ς «ταυτο τητας» των κατοι κων του εκα στοτε χω ρου, μολαταυ τα, το νε ο αυτο ει δος δημο σιου χω ρου μπορει να αναδυθει απο το χαρακτηριστικο της ταυτοχρονι ας του δικτυ ου. Θα μπορου σαμε να χαρακτηρι σουμε αυτο το νε ο ει δος σχεδιασμου ως crowdsourcing αστικο σχεδιασμο. 3 Η υπε ρβαση των μοντε ρνων θεωρη σεων στον πολεοδομικο σχεδιασμο με σω του ψηφιακου πολιτισμου, επομε νως, δε θα επιτευχθει με την αλλαγη σε ε να νε ο μορφολογικο στυλ ο πως το ερμηνευ ει ο Patrick Schumacher, αντι θετα, θα εντοπιστει το σο στο ανα γλυφο και την ανθρωπογεωγραφι α των πο λεων ο σο και στα κελυ φη της αρχιτεκτονικη ς γλω σσας, διαμορφω νοντας μια υβριδικη κοινωνι α η οποι α ε χει ταυτο χρονα χαρακτηριστικα ατομικου και συλλογικου το που. Οι ουτοπι ες των François Roche και της ομα δας Kokkugia, μας δει χνουν το δρο μο για τις πο λεις του με λλοντος. Η αρχιτεκτονικη και κατ επε κταση η πολεοδομι α, δεν ενδιαφε ρεται για στατικε ς μορφε ς και δομε ς, αλλα για γεγονο τα και σχε σεις, για την οργα νωση της κι νησης και της αφη γησης, την αλληλεπι δραση ανθρω που και χω ρου, με την προσε γγιση της να εστια ζει στον α υ λο παρα γοντα, σχεδια ζοντας μια νε α ατμόσφαιρα και οικολογι α με βα ση την ανθρω πινη εμπειρι α. 3. Ο ο ρος «crowdsourcing» προε ρχεται απο τις λε ξεις crowd (πλη θος) και outsourcing (εξωτερικη ανα θεση εργασιω ν) και χρησιμοποιη θηκε για πρω τη φορα απο τον Jeff Howe το 2006 σε α ρθρο του στο ηλεκτρονικο περιοδικο wired. O Howe εξηγου σε πως η εξε λιξη της τεχνολογι ας ε χει οδηγη σει σε φθηνο τερες καταναλωτικε ς ηλεκτρονικε ς συσκευε ς και πω ς η απο σταση μεταξυ επαγγελματιω ν και ερασιτεχνω ν ε χει ελαχιστοποιηθει. Οι εταιρει ες μπορου ν πλε ον να αξιοποιη σουν τα ταλε ντα του κοινου «δεν προ κειται για outsourcing ει ναι crowdsourcing». Η ε ννοια στην εξε λιξη της ε χει χρησιμοποιηθει σε δια φορες περιστα σεις ως ανοικτη προ σκληση σε ε να α γνωστο πλη θος ατο μων με στο χο να συγκεντρωθου ν φρε σκιες ιδε ες, εθελοντικη εργασι α η πο ροι προκειμε νου να λυθου ν προβλη ματα, να υλοποιηθου ν δρα σεις η ε ργα. Projecting and manufacturing the ambiances of tomorrow 519

6 Ευχαριστίες Θερμές ευχαριστίες στην επιβλέπουσα καθηγήτρια της ερευνητικής μου εργασίας με τίτλο : «Έξυπνες πόλεις: από την ψηφιακή διακυβέρνηση, στον opensourcing αστικό σχεδιασμό», Μαρία Βογιατζάκη, αναπληρώτρια καθηγήτρια του τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ, για την πολύτιμη καθοδήγηση και τις γνώσεις που μου παρείχε κατά τη διάρκεια της εκπόνησης της εργασίας μου, κατά το ακαδημαϊκό έτος Βιβλιογραφία Christakis N., Fowler J. (2009), Οι συνδεδεμε νοι, Αθη να, Κα τοπτρον DeLanda M. (1997), A Thousand Years of Non Linear History, New York, Zone Books Jacobs J. (1961), The death and life of great American cities, New York, Random House Leach,N. (2002), Designing for a digital world, Chichester, West Sussex, Wiley Academy Spybroek L. (2011), The Sympathy of Things: Ruskin and the Ecology of Design, Rotterdam, V2 Publishers Voyatzaki M. (2014), Hacking Architectural Materiality towards a More Agile Architecture, in Tellios A. (ed.) Agile Design, Advanced Architectural Cultures, Thessaloniki, CND Publications, Author Stamatia Prigkou is a student at the Department of Architecture of the Aristotle Univeristy of Thessaloniki, Greece rd international Congress on Ambiances, Volos, 2016