Καπνιστική συνήθεια και γνωσιακό συμπεριφοριστικό μοντέλο. επιδημιολογία, έναρξη, διατήρηση, πρόληψη και παρέμβαση

Transcript

1

2

3 Καπνιστική συνήθεια και γνωσιακό συμπεριφοριστικό μοντέλο επιδημιολογία, έναρξη, διατήρηση, πρόληψη και παρέμβαση

4 Η έκδοση του παρόντος βιβλίου πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Καπνιστικής Συνήθειας στο Φοιτητικό Πληθυσμό», το οποίο υλοποιήθηκε από το Εργαστήριο Ψυχολογικής Συμβουλευτικής Φοιτητών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και χρηματοδοτήθηκε από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ.), στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για το Κάπνισμα του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Eργαστήριο Ψυχολογικής Συμβουλευτικής Φοιτητών ISBN Εκδόσεις Πεδίο Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Κατά το Ν. 2387/20 (όπως έχει τροποποιηθεί με το Ν. 2121/93 και ισχύει σήμερα) και κατά τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το Ν. 100/1975) απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αποθήκευση σε κάποιο σύστημα διάσωσης και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο ή μορφή, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη. Εκδόσεις Πεδίο Συντ. Δαβάκη 10 & Μυλοποτάμου, 11526, Αθήνα Τηλ.: Fax: http: //

5 Καπνιστική συνήθεια και γνωσιακό συμπεριφοριστικό μοντέλο επιδημιολογία, έναρξη, διατήρηση, πρόληψη και παρέμβαση Αναστασία Σοφιανοπούλου Κωνσταντίνος Ευθυμίου Αναστασία Καλαντζή-Αζίζι Πεδίο Aθήνα 2013

6

7 Περιεχόμενα Πρόλογος Χ. Γκράτζιου Εισαγωγή Α. Σοφιανοπούλου, Κ. Ευθυμίου, & Α. Καλαντζή-Αζίζι Συμμετέχοντες συγγραφείς ΜΕΡΟΣ Α Θεωρητικό πλαίσιο: νεότερα ερευνητικά δεδομένα για την καπνιστική συμπεριφορά 1. Επιδημιολογία της καπνιστικής συνήθειας: διεθνή και ελληνικά δεδομένα Α. Σοφιανοπούλου 2. Η καπνιστική συμπεριφορά: μεταβλητές που συνδέονται με την έναρξη, τη διατήρηση, τη διακοπή και την υποτροπή Α. Σοφιανοπούλου 3. Η γνωσιακή-συμπεριφοριστική προσέγγιση στην κατανόηση της δομής της προσωπικότητας και των ατομικών διαφορών ανάμεσα σε καπνιστές Κ. Τσιλιάκου & Κ. Ευθυμίου 4. Η σχέση μεταξύ καπνίσματος και ψυχολογικής επιβάρυνσης/ ψυχοπαθολογίας: μία βιβλιογραφική ανασκόπηση Α. Σοφιανοπούλου 5. Μέθοδοι και τεχνικές για τη διακοπή του καπνίσματος και η αποτελεσματικότητά τους Α. Σοφιανοπούλου & Κ. Ευθυμίου

8 8 Καπνιστική συνήθεια και γνωσιακό συμπεριφοριστικό μοντέλο ΜΕΡΟΣ Β Το πρόγραμμα «Πρόληψη και Αντιμετώπισης της Καπνιστικής Συνήθειας στο Φοιτητικό Πληθυσμό» 6. Το πρόγραμμα «Πρόληψη και Αντιμετώπιση της καπνιστικής συνήθειας στο φοιτητικό πληθυσμό»: περιγραφή, σχεδιασμός και υλοποίηση Α. Καλαντζή-Αζίζι, Κ. Ευθυμίου, Ε.Χ. Καραδήμας, & Α. Σοφιανοπούλου 7. Η καπνιστική συμπεριφορά και η ετοιμότητα διακοπής του καπνίσματος σε νέους ετών: ευρήματα από την πανελλαδική έρευνα Α. Σοφιανοπούλου, Ε.Χ. Καραδήμας, Κ. Ευθυμίου, & Α. Καλαντζή-Αζίζι 8. Αξιολόγηση Προγράμματος Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Καπνιστικής Συνήθειας στο Φοιτητικό Πληθυσμό Ε.Χ. Καραδήμας, Α. Αυγουστάκη, & Ρ. Λάιους ΜΕΡΟΣ Γ Η δομή του προγράμματος παρέμβασης για τη διακοπή του καπνίσματος Κ. Ευθυμίου & Α. Σοφιανοπούλου Αντί Επιλόγου Α. Καλαντζή-Αζίζι

9 Πρόλογος Το κάπνισμα πήρε διαστάσεις πανδημίας τον 20ό αιώνα και αποτελεί την κυριότερη αιτία πρώιμης θνησιμότητας στις αναπτυσσόμενες χώρες. Tο κάπνισμα προκαλεί πλέον των 5,5 εκ. θανάτων και σχετίζεται με την εμφάνιση σοβαρών ασθενειών (καρκίνου, καρδιαγγειακών, αναπνευστικών νοσημάτων κ.λπ.) που επηρεάζουν ανεπανόρθωτα την υγεία και ποιότητα ζωής. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης πεθαίνουν πρόωρα κάθε χρόνο εξ αιτίας της κατανάλωσης καπνού και σχεδόν 13 εκατομμύρια άτομα από τις 27 χώρες της ΕΕ υποφέρουν από ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα, με καταστροφικές συνέπειες στην οικονομία, την κοινωνία και τα συστήματα υγείας. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας το κάπνισμα αποτελεί όχι απλά μία «συνήθεια ενός τρόπου ζωής» αλλά ένα σημαντικό πρόβλημα κινδύνου υγείας από μία νόσο που λέγεται χρόνια εξάρτηση στη νικοτίνη. Η εξάρτηση από τον καπνό είναι μία σύνθετη συμπεριφορά που ενέχει τόσο περιβαλλοντικές, όσο και γενετικές επιρροές. Ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι από τα Ευρωπαϊκά δεδομένα νέοι άνθρωποι εθίζονται στο κάπνισμα κάθε έτος. Ο εθισμός στη νικοτίνη είναι μεγαλύτερος όταν το κάπνισμα αρχίσει νωρίς και ειδικά στην εφηβεία. Πάνω από τα δύο τρίτα των Ευρωπαίων καπνιστών ξεκινούν το κάπνισμα πριν την ηλικία των 18 και το 94% πριν την ηλικία των 25 ετών. Από τους καπνιστές μόνο ένα 5-7% μπορεί να κόψει το κάπνισμα χωρίς βοήθεια και αυτό οφείλεται στον εθισμό της χρήσης της νικοτίνης. Η προσέγγιση και αντιμετώπιση της διακοπής του καπνίσματος αποτελεί πλέον αντικείμενο ειδικής ιατρικής θεραπευτικής παρέμβασης βάσει κοινών διεθνών ιατρικών θέσεων ομοφωνίας. H κατάλληλη εκπαίδευση και ενημέρωση είναι πλέον απαραίτητη για την αντιμετώπιση της εξάρτησης στη νικοτίνη που πρέπει να αντιμετωπίζεται ως χρονία νόσος. Προκειμένου να είναι αποτελεσματικοί οι λειτουργοί υγείας πρέπει να έχουν εκπαιδευτεί τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στην υιοθέτηση νοοτροπίας και δεξιοτήτων προσέγγισης, επικοινωνίας και παρακολούθησης των καπνιστών. Αυτό απαιτεί συνεχή ιατρική ενημέρωση και επιμόρφωση η οποία θα είναι σύμφωνη με τα διεθνή εκπαιδευτικά πρότυπα.

10 10 Καπνιστική συνήθεια και γνωσιακό συμπεριφοριστικό μοντέλο Με αυτό το στόχο βοήθειας συντάχθηκε το παρόν σύγγραμμα ως εκπαιδευτικό υλικό υπό την επιμέλεια της Δρ. Κλινικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Αναστασίας Σοφιανοπούλου, του Δρ. Κλινικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνου Ευθυμίου και της ομότιμης Καθηγήτριας Κλινικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Αναστασίας Καλαντζή-Αζίζι. Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζονται αρχικά τα νεότερα δεδομένα της βιβλιογραφίας, πάνω σε ζητήματα που άπτονται της επιδημιολογίας του καπνίσματος, των παραγόντων έναρξης, διατήρησης και διακοπής της καπνιστικής συνήθειας, όπως και της σχέσης του καπνίσματος με την ψυχική υγεία, με ιδιαίτερη έμφαση στον πληθυσμό των νέων, ενός πληθυσμού που μέχρι στιγμής έχει δεχτεί συγκριτικά χαμηλότερο ερευνητικό ενδιαφέρον. Το δεύτερο μέρος παρουσιάζει το σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός προγράμματος πρόληψης και αντιμετώπισης της καπνιστικής συνήθειας στους φοιτητές, το οποίο εγκρίθηκε από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και χρηματοδοτήθηκε από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων. Ακολουθούν η αξιολόγηση και κριτική αποτίμηση του προγράμματος, αλλά και βασικά ευρήματα από την πανελλαδική έρευνα που διεξήχθη στο πλαίσιο του προγράμματος, με στόχο την καλύτερη κατανόηση της καπνιστικής συμπεριφοράς στους νέους ετών. Τέλος, στο τρίτο μέρος παρατίθεται ένα πλήρες πρόγραμμα ομαδικής παρέμβασης για τη διακοπή του καπνίσματος, το οποίο στηρίζεται στη θεωρία και στις βασικές αρχές του γνωσιακού-συμπεριφοριστικού μοντέλου, μιάς μεθόδου με σημαντική αποτελεσματικότητα για την επίτευξη της διακοπής και της μακροχρόνιας αποχής από το κάπνισμα, που μπορεί να εφαρμοστεί σε διαφορετικά πλαίσια, από ειδικούς ψυχικής υγείας με εξοικείωση στο γνωσιακό-συμπεριφοριστικό μοντέλο και εμπειρία στο συντονισμό ομάδων. Αναμφισβήτητα το κάπνισμα είναι ένας σημαντικότατος παράγων κινδύνου υγείας και αποτελεί πρόβλημα που χρειάζεται να ελεγχθεί. Η συνεργασία μεταξύ των λειτουργών ψυχικής υγείας και των ειδικών ιατρικών ομάδων, όπως και των εκπαιδευτικών φορέων της πανεπιστημιακής κοινότητας και της πολιτείας είναι απαραίτητη, ώστε να ληφθούν μέτρα και να εφαρμοσθούν πρακτικές προς την σωστή κατεύθυνση αφ ενός μεν για την μείωση της ελκυστικότητας της χρήσης του καπνού, και αφετέρου για την πρόληψη της έναρξης του καπνίσματος ιδιαίτερα στους νέους ανθρώπους, αλλά και για την εφαρμογή κατάλληλων προγραμμάτων ενημέρωσης, υποστήριξης και θεραπευτικών παρεμβάσεων για τη βοήθεια των καπνιστών ώστε να απαλλαγούν από το κάπνισμα οριστικά. Η ευρύτερη εφαρμογή μιας κοινωνικής πολιτικής για την προστασία από την

11 Θεωρητικό πλαίσιο 11 έκθεση στο κάπνισμα με την εφαρμογή της νομοθεσίας της απαγόρευσης του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους θα βοηθήσει επίσης ακόμη περισσότερο στην προστασία όλων των πολιτών καπνιστών και μη, όπως και των παιδιών τους και από τα προβλήματα του παθητικού καπνίσματος. Aς προσπαθήσουμε όλοι για μία κοινωνία ελεύθερη από το καπνό των τσιγάρων!! Χριστίνα Γκράτζιου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πνευμονολογίας Ιατρικής Σχολής Αθηνών Πρόεδρος Επιτροπής Ελέγχου του Καπνού της Ευρωπαϊκής Πνευμονολογικής Εταιρείας

12

13 Εισαγωγή Στις 31 Δεκεμβρίου 2012 ολοκληρώθηκε επίσημα το Πρόγραμμα «Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Καπνιστικής Συνήθειας στο Φοιτητικό πληθυσμό». Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που έχει ενταχθεί στις υπό-δράσεις του «Εθνικού Σχεδίου Δράσης για το Κάπνισμα » του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (Υ.Υ.Κ.Α.), με τη χρηματοδότηση του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ.). Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε από το Εργαστήριο Ψυχολογικής Συμβουλευτικής Φοιτητών του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε συνεργασία με άλλα έξι Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης, και Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο). Η ερευνητική και κλινική εμπειρία του Εργαστηρίου Ψυχολογικής Συμβουλευτικής Φοιτητών (Ε.Ψυ.Συ.Φοι.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, σε ζητήματα που σχετίζονται με την ψυχική υγεία των φοιτητών και την προσαρμογή τους στο Πανεπιστήμιο γενικότερα, αλλά και ειδικότερα σε ζητήματα που άπτονται της έναρξης, διατήρησης και διακοπής της καπνιστικής συμπεριφοράς, μας οδήγησε στην απόφαση να υποβάλουμε μία ερευνητική πρόταση προς το Υ.Υ.Κ.Α., για τη μελέτη της καπνιστικής συμπεριφοράς και τη διακοπή του καπνίσματος, στο πλαίσιο της διαβούλευσης για το «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το Κάπνισμα». Η πρόταση, όπως διαμορφώθηκε στην τελική της μορφή, περιελάμβανε τρεις δράσεις: α) διεξαγωγή πανελλαδικής έρευνας, για τη μελέτη των παραγόντων που συνδέονται με την έναρξη και τη διατήρηση της καπνιστικής συμπεριφοράς στους νέους, φοιτητές και μη, β) ενημέρωση της ακαδημαϊκής κοινότητας σχετικά με τις επιπτώσεις του καπνίσματος αλλά και κινητοποίηση για τη διακοπή του, μέσω της παραγωγής και διανομής έντυπου ενημερωτικού υλικού, και γ) το συντονισμό ομάδων για τη διακοπή του καπνίσματος που θα προσφέρονταν δωρεάν στους φοιτητές. Η ανάγκη για το σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός τέτοιου ευρείας κλίμακας προγράμματος προέκυψε, τόσο από τα ευρήματα της σύγχρονης βιβλιογραφίας, όσο και από την κλινική εμπειρία του Ε.Ψυ.Συ.Φοι. Έρευνες στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρουν ότι οι νέοι ετών εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά κα-

14 14 Καπνιστική συνήθεια και γνωσιακό συμπεριφοριστικό μοντέλο πνιστών, σε σύγκριση με άλλες ηλικιακές ομάδες, ενώ αποτελούν και τη μόνη ομάδα, η οποία δεν έχει επιδείξει καμία μείωση στα ποσοστά καπνιστών εντός των τελευταίων 20 ετών. Στην ηλικιακή αυτή περίοδο αρκετοί περιστασιακοί καπνιστές μετακινούνται στο συστηματικό ή το βαρύ κάπνισμα, ενώ άλλοι ξεκινούν την καπνιστική συμπεριφορά. Η ετοιμότητα διακοπής στην ομάδα αυτή είναι ιδιαίτερα χαμηλή, ενώ οι νέοι φαίνεται ότι δύσκολα αναζητούν τη βοήθεια ειδικών στην προσπάθειά τους να διακόψουν το κάπνισμα, προτιμώντας να προσπαθήσουν οι ίδιοι αρχικά από μόνοι τους ή να στραφούν σε γραπτές πηγές και ενημέρωση μέσα από το διαδίκτυο. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία ωστόσο οι μέθοδοι αυτές φαίνεται να έχουν χαμηλότερη αποτελεσματικότητα, σε σύγκριση με παρεμβάσεις που είναι περισσότερο συντονισμένες και καλύτερα δομημένες. Παράλληλα ο συγκεκριμένος πληθυσμός έχει δεχτεί το χαμηλότερο ερευνητικό ενδιαφέρον σε σχέση με τους παράγοντες έναρξης και διατήρησης της καπνιστικής συμπεριφοράς, αλλά και ετοιμότητας διακοπής του καπνίσματος, ενώ εξίσου περιορισμένη είναι η έρευνα στη χώρα μας. Ταυτόχρονα, η κλινική εμπειρία δείχνει ότι οι νέοι δεν απευθύνονται για να ζητήσουν βοήθεια για τη διακοπή του καπνίσματος, παρότι σχετικές παρεμβάσεις σε ομαδικό επίπεδο προσφέρονται στους φοιτητές του Πανεπιστημίου Αθηνών ήδη από το Με βάση όλα αυτά τα δεδομένα, θελήσαμε να σχεδιάσουμε ένα πρόγραμμα, το οποίο θα μας επέτρεπε να απαντήσουμε σε συγκεκριμένα ερευνητικά ερωτήματα σχετικά με την καπνιστική συμπεριφορά στους νέους της χώρας μας, αλλά και να ευαισθητοποιήσουμε το φοιτητικό πληθυσμό γύρω από ζητήματα που άπτονται του καπνίσματος και της διακοπής του. Επίσης, θέλαμε και να κινητοποιήσουμε συστηματικότερα τους καπνιστές φοιτητές, ώστε να διακόψουν το κάπνισμα, είτε μέσω αναζήτησης ενημέρωσης και πληροφόρησης, είτε μέσω αναζήτησης περισσότερο εξειδικευμένης βοήθειας. Στο παρόν βιβλίο συμπυκνώνεται η φιλοσοφία και τα πορίσματα όλης αυτής της συστηματικής προσπάθειας. Πιο συγκεκριμένα, τα πέντε κεφάλαια του πρώτου μέρους αποτελούν το θεωρητικό υπόβαθρο για το σχεδιασμό και την υλοποίηση του προγράμματος, και πιο ειδικά της πανελλαδικής έρευνας. Στα κεφάλαια αυτά γίνεται μία ανασκόπηση της σύγχρονης βιβλιογραφίας γύρω από την επιδημιολογία του καπνίσματος, τους παράγοντες που συνδέονται με την έναρξη και τη διατήρησή του, τη σχέση του με χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, αλλά και με συγκεκριμένες ψυχιατρικές καταστάσεις, ψυχολογικά προβλήματα και άλλες δυσκολίες. Το πρώτο μέρος ολοκληρώνεται με μία σύντομη ανασκόπηση σχετικά με τις μεθόδους και τις παρεμβάσεις για τη διακοπή του καπνίσματος και την αποτελεσματικότητά τους.

15 Εισαγωγή 15 Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται αναλυτικά το πρόγραμμα «Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Καπνιστικής Συνήθειας στο Φοιτητικό πληθυσμό». Παρουσιάζεται η φιλοσοφία, οι στόχοι και η πορεία υλοποίησης του προγράμματος. Στο δεύτερο κεφάλαιο συνοψίζονται και συζητώνται τα ευρήματα της πανελλαδικής έρευνας για την καπνιστική συμπεριφορά στους νέους ετών, και γίνονται προτάσεις για την πρακτική αξιοποίηση των ευρημάτων. Στο τέλος επιχειρείται μία αξιολόγηση του προγράμματος και κριτική αποτίμηση της όλης προσπάθειας. Στο τρίτο μέρος αναδημοσιεύεται από το βιβλίο «Διακοπή Καπνίσματος» (Ευθυμίου & Σοφιανοπούλου, 2007), η αναλυτική δομή του ομαδικού προγράμματος παρέμβασης, γνωσιακού-συμπεριφοριστικού προσανατολισμού, για τη διακοπή του καπνίσματος. Οι ομάδες διακοπής του καπνίσματος που προσφέρθηκαν στους φοιτητές των ΑΕΙ που συμμετείχαν στο πρόγραμμα σχεδιάστηκαν σύμφωνα με το δομημένο αυτό πρόγραμμα. Όπως θα αναφερθεί και στη συνέχεια, αυτού του τύπου οι παρεμβάσεις έχουν βρεθεί να είναι οι αποτελεσματικότερες για τη διακοπή του καπνίσματος, φτάνοντας σε ποσοστά αποχής το 55%, ποσοστό αρκετά υψηλό για μία ομάδα που ασχολείται με έναν εθισμό. Τέτοιες ομάδες μπορούν να συντονιστούν από ψυχολόγους ή άλλους ειδικούς ψυχικής υγείας, οι οποίοι είναι εξοικειωμένοι τόσο με το συντονισμό ομάδων όσο και με τις βασικές αρχές της γνωσιακής-συμπεριφοριστικής θεραπείας. Η πρόληψη και η έγκαιρη παρέμβαση για τη διακοπή του καπνίσματος, ειδικά στον πληθυσμό των νέων ετών, αναμφισβήτητα θα επιφέρει μακροπρόθεσμα οφέλη, τόσο στους ίδιους τους νέους όσο και στη δημόσια υγεία γενικότερα. Ωστόσο στο συγκεκριμένο τομέα χρειάζεται περαιτέρω έρευνα, καθώς ο πληθυσμός αυτός φαίνεται να είναι ακόμη αρκετά δυσπρόσιτος και με υψηλές αντιστάσεις στις προσπάθειες πρόληψης και κινητοποίησης για τη διακοπή του καπνίσματος. Αθήνα, Απρίλιος Αναστασία Σοφιανοπούλου Κωνσταντίνος Ευθυμίου Αναστασία Καλαντζή-Αζίζι

16

17 Συμμετέχοντες συγγραφείς Ο Ευάγγελος Καραδήμας είναι αναπληρωτής καθηγητής Κλινικής Ψυχολογίας της Υγείας στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του Συμβουλευτικού Κέντρου Φοιτητών του Πανεπιστημίου. Είναι μέλος διαφόρων επιστημονικών φορέων, συμπεριλαμβανομένων της Ελληνικής Ψυχολογικής Εταιρείας, του American Psychological Association (Division 38 Health Psychology), και της European Health Psychology Society. Έχει δημοσιεύσει πάνω από 80 άρθρα και κεφάλαια σε επιστημονικά περιοδικά και βιβλία. Έχει εκδώσει ένα βιβλίο και είναι επιμελητής έκδοσης σε πέντε άλλα. Η Κατερίνα Αυγουστάκη αποφοίτησε από το Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου το Από το 2006 αποτελεί μέλος της Ερευνητικής Ομάδας για τη Μελέτη των Θετικών Συναισθημάτων. Είναι τελειόφοιτη του Μεταπτυχιακού προγράμαμτος στην Κλινική Ψυχολογία του Πανεπιστημίου Αθηνών, συνεργάτιδα του Εργαστηρίου Ψυχολογικής Συμβουλευτικής Φοιτητών του Πανεπιστημίου Αθηνών, παρακολουθεί το 4ετές Πρόγραμμα Εκπαίδευσης στην Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία του ΙΕΘΣ και εργάζεται ως ψυχολόγος σε σχολείο, στα πλαίσια του Προγράμματος Διάπολις. Η Ροζέτ Λάιους είναι απόφοιτη του Τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και κάτοχος του Μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης στην Κλινική Ψυχολογία του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αυτή τη στιγμή εκπαιδεύεται στη γνωσιακη-συμπεριφοριστικη ψυχοθεραπεία στο Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς, και είναι συνεργάτιδα του Εργαστηρίου Ψυχολογικής Συμβουλευτικής Φοιτητών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η Νάντια Τσιλιάκου είναι ψυχολόγος, κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος (MSc) και απόφοιτος του Ινστιτούτου Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς. Έχει συνεργαστεί με Μη Κυβερνητικούς Οργανισμούς σε γραμμές S.O.S. και ομάδες υποστήριξης για κακοποιημένες γυναίκες και παιδιά, άτομα με αυτοάνοσα νοσήματα κ.ά.

18