Λίγο πριν το Νέο Αναπτυξιακό Πρότυπο Εξέταση της διάρθρωσης του ελληνικού εμπορικού ισοζυγίου

Transcript

1 Λίγο πριν το Νέο Αναπτυξιακό Πρότυπο Εξέταση της διάρθρωσης του ελληνικού εμπορικού ισοζυγίου Φεβρουάριος 2014 Παράλληλα με τη σταθεροποίηση της ελληνικής οικονομίας έχει αρχίσει να εντείνεται και ο προβληματισμός αναφορικά με τα χαρακτηριστικά του Νέου Αναπτυξιακού Προτύπου που θα πρέπει να υιοθετήσει η ελληνική οικονομία εάν θέλει να εξασφαλίσει σταθερά υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης χωρίς τα λάθη και τις υπερβολές του παρελθόντος. Το βασικότερο ίσως γνώρισμα που θα πρέπει να χαρακτηρίζει το νέο υπό διαμόρφωση αναπτυξιακό πρότυπο θα πρέπει να είναι ο εξαγωγικός χαρακτήρας και προσανατολισμός του. 15.0% 14.0% 13.0% 12.0% 11.0% Structural Change Index (SCI), Ελλάδα 19% 17% 15% 13% 11% Προτού όμως περάσουμε στο σχεδιασμό της νέας εποχής θα ήταν χρήσιμο να κατανοήσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά της υφιστάμενης εξαγωγικής δραστηριότητας. Η κατανόηση της δομής και εξέλιξης του εξαγωγικού εμπορίου της χώρας μας πιστεύουμε ότι είναι αναγκαία συνθήκη για το σωστό σχεδιασμό των επόμενων βημάτων στην πορεία ανασυγκρότησης της οικονομίας. 10.0% 9.0% Εξαγωγές Εισαγωγές (δεξιός άξονας) Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Piraeus Bank Research. Προϊόντα σε διψήφια ανάλυση SITC, κατηγορίες 1-8, εκτός 33, 60 και 70. 9% 7% Τα βασικά συμπεράσματα της μελέτης είναι τα εξής: Δομή εξωτερικού εμπορίου Όσο αφορά στη διάρθρωση των εισαγωγών, μετά από μια περίοδο σταθερότητας ( ), η εισαγωγική δραστηριότητα εισήλθε σε μια περίοδο σημαντικών ανακατατάξεων, η οποία ήταν συνέπεια της θεαματικής υποχώρησης του μεριδίου των εισαγωγών οχημάτων, των αυξομειώσεων των εισαγωγών λοιπού μεταφορικού υλικού (κυρίως πλοίων) και της αύξησης των εισαγωγών του φυσικού αερίου (βλ. Διάγραμμα Structural Change Index-SCI). Αντίθετα, η σύνθεση των εξαγωγών από μια περίοδο μεγάλων ανακατατάξεων από το 2002 έως το 2008 φαίνεται ότι έχει εισέλθει σε μια περίοδο σχετικής σταθερότητας. Ο βασικός λόγος της μεταβολής της σύνθεσης των εξαγωγών ήταν η σημαντική υποχώρηση των εξαγωγών ειδών ένδυσης από το 17% των συνολικών εξαγωγών στο 2,8% το Σύνθεση εξωτερικού εμπορίου Το ελληνικό εξωτερικό εμπόριο κυριαρχείται από την εισαγωγή, διύλιση, επεξεργασία και επανεξαγωγή προϊόντων πετρελαίου. Οι εισαγωγές του αργού πετρελαίου αποτελούν το 30,6% της συνολικής αξίας των εισαγωγών, ενώ ακολουθούν τα ιατρικά προϊόντα και φάρμακα, καθώς και τα ηλεκτρικά μηχανήματα και συσκευές. Τράπεζα Πειραιώς Οικονομική Ανάλυση και Αγορές Bloomberg: <PBGR> Ηλίας Λεκκός Παρασκευή Βλάχου Αμερικής 4, , Αθήνα Τηλ: (+30) Φάξ: (+30) Το σύνολο του περιεχομένου του παρόντος, συμπεριλαμβανομένων κάθε είδους αρχείων, αποτελεί αντικείμενο πνευματικής ιδιοκτησίας και προστατεύεται από ελληνικές & διεθνείς διατάξεις. Συνεπώς, απαγορεύεται ρητά η αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, μετάδοση, διανομή, έκδοση ή μετάφραση του παρόντος, τμηματικά, περιληπτικά ή συνολικά, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση της δικαιούχου Τράπεζας Πειραιώς Α.Ε.,. Από την παραπάνω απαγόρευση εξαιρείται η αποθήκευση ή αντιγραφή τμημάτων του παρόντος σε απλό προσωπικό υπολογιστή για αυστηρά προσωπική χρήση, χωρίς πρόθεση εμπορικής ή άλλης εκμετάλλευσης και χωρίς αυτό να σημαίνει τη με οποιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.

2 Παράλληλα, οι εξαγωγές προϊόντων πετρελαίου αποτελούν το 34,6% της αξίας των ελληνικών εξαγωγών, ενώ ακολουθούν τα φρούτα και λαχανικά, τα μεταλλεύματα (σιδηρούχα και μη), αλλά και τα φαρμακευτικά προϊόντα και τα ενδύματα. Βαθμός εξειδίκευσης ελληνικών εξαγωγικών προϊόντων Όπως επανειλημμένα έχουμε τονίσει η επιτυχία ή όχι της προσπάθειας δημιουργίας ενός εξωστρεφούς αναπτυξιακού προτύπου δεν είναι συνάρτηση μόνο του κόστους εργατικού δυναμικού. Αντίθετα, χώρες με πολύ υψηλότερα επίπεδα εργατικού κόστους και ασφαλιστικών εισφορών έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα, εστιαζόμενες σε εξαγωγές προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας, τα οποία προϋποθέτουν σημαντικό βαθμό εξειδίκευσης. Σύμφωνα με τους δείκτες συγκριτικού πλεονεκτήματος, η Ελλάδα φέρεται να επικεντρώνεται σε εξαγωγές αγαθών, όπως καπνό, είδη διατροφής, γεωργικά προϊόντα, ακατέργαστα γουναρικά και υφαντικές ίνες, καθώς και ορυκτά και μεταλλεύματα. Συμπεράσματα Συμπερασματικά και έχοντας πάντα υπόψη μας ότι στη μελέτη δε συμπεριλαμβάνεται ο κλάδος των υπηρεσιών, η ανάλυσή μας συμβάλλει στην ανάδειξη των αδυναμιών του ελληνικού εξαγωγικού εμπορίου και ταυτόχρονα υποδεικνύει την κατεύθυνση προς την οποία θα πρέπει να κινηθούμε στο άμεσο μέλλον. Το βασικό γνώρισμα συνεπώς των ελληνικών εξαγωγών είναι η πολύ μικρή προστιθέμενη τους αξία, καθώς πρόκειται για βασικά αγαθά τα οποία εξάγονται σε ακατέργαστη και πρωτογενή μορφή χωρίς να υφίστανται καμία περαιτέρω επεξεργασία επί ελληνικού εδάφους, γεγονός που θα αύξανε το οικονομικό όφελος των εξαγωγών για την ελληνική οικονομία και θα συνέβαλε στην ανάδειξη επώνυμων ελληνικών προϊόντων. Άμεση συνέπεια του χαμηλού βαθμού εξειδίκευσης των ελληνικών εξαγωγών είναι ότι η Ελλάδα καταλαμβάνει μόλις την 54η θέση στην παγκόσμια κατάταξη με βάση το δείκτη εξειδίκευσης εξαγόμενων εμπορευμάτων. Η πρόκληση λοιπόν για το μέλλον δεν μπορεί να είναι η αύξηση των μεριδίων αγοράς μέσω της περαιτέρω συμπίεσης του εργατικού κόστους. Αντίθετα, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην περαιτέρω εγχώρια επεξεργασία των προϊόντων, μεταλλευμάτων και αγροτικής παραγωγής, στα οποία η Ελλάδα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα, με ταυτόχρονη ανάδειξη ελληνικών επώνυμων προϊόντων, τα οποία θα μπορέσουν να ενσωματώσουν υψηλότερα περιθώρια κέρδους, απαλλάσσοντας τις ελληνικές εξαγωγικές επιχειρήσεις από το συνεχή ανταγωνισμό από χώρες χαμηλού εργατικού και παραγωγικού κόστους. Ηλίας Λεκκός Group Chief Economist 2

3 Διάρθρωση του ελληνικού εμπορικού ισοζυγίου Το ζήτημα της ενίσχυσης του ελληνικού ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος αποτελεί πλέον φλέγον διεθνές θέμα, με τη χώρα μας να βάλλεται από οικονομική ύφεση επί έξι συνεχή έτη. Αναπόφευκτα έχουν επηρεαστεί όλες οι συνιστώσες που διαρθρώνουν το ΑΕΠ, ανάμεσα στις οποίες είναι οι εξαγωγές και οι εισαγωγές. Η Ελλάδα είναι μια ανοικτή οικονομία, το μέγεθος της οποίας εκτιμάται στο 26,8% του ΑΕΠ το Αρκετή έμφαση έχει δοθεί στο δημόσιο διάλογο στο πώς έχουν επηρεαστεί οι εγχώριες εισαγωγές ως αντίκτυπο της συρρίκνωσης της ιδιωτικής κατανάλωσης, καθώς η περιορισμένη παραγωγή δε δύναται να καλύψει τη ζήτηση. Παράλληλα, συχνά συζητείται το πώς η εξωστρέφεια των ελληνικών επιχειρήσεων θα μπορέσει να αποτελέσει το «όχημα» για την ενδυνάμωση της παραγωγής, ως παράγοντες θετικής συνεισφοράς στο ευρύτερο οικονομικό κλίμα. Οι τάσεις αυτές που επικρατούν μάς έχουν ωθήσει στη διερεύνηση της διάρθρωσης του ελληνικού εμπορικού ισοζυγίου, στον εντοπισμό των εξελίξεων, καθώς και στην εξέταση της κατεύθυνσης των εμπορικών ροών. Για τους σκοπούς της ανάλυσής μας, χρησιμοποιήσαμε την ταξινόμηση SITC rev. 4 (Standard International Trade Classification) σε διψήφιο επίπεδο ανάλυσης προϊόντων, η έμφαση δόθηκε στις κατηγορίες προϊόντων 1-8 και η βασική περίοδος εξέτασης είναι η διετία , προκειμένου να εντοπίσουμε τις τρέχουσες εξελίξεις. Σύνοψη αποτελεσμάτων Από την ανάλυση των στοιχείων εξωτερικού εμπορίου διαπιστώθηκαν τα κάτωθι: Η οικονομική κρίση δε θα μπορούσε να μην είχε τον αντίκτυπό της και στα μεγέθη του εξωτερικού εμπορίου και ιδιαίτερα σε επίπεδο εισαγωγών όπου καταγράφηκαν διαρθρωτικές αλλαγές από το 2008 και ύστερα, σύμφωνα με το δείκτη Structural Change Index (SCI), και κυρίως σε προϊόντα που σχετίζονται με την ιδιωτική κατανάλωση. Η πιο έντονη μεταβολή διαπιστώθηκε στις εισαγωγές των οχημάτων. Από την πλευρά των εξαγωγών έντονη μεταβολή του SCI καταγράφεται από το 2006 και ύστερα, και η μεγαλύτερη εντοπίζεται στις εξαγωγές των ενδυμάτων, με τη συμβολή τους να μειώνεται αισθητά τα τελευταία χρόνια. Σε επίπεδο προϊόντων, τα πετρελαιοειδή αποτελούν με διαφορά τη πιο σημαντική κατηγορία στο ελληνικό εξωτερικό εμπόριο, τόσο σε επίπεδο εξαγωγών όσο και εισαγωγών, ενώ στις πρώτες θέσεις στη συμβολή των εξαγωγών είναι τα φρούτα και λαχανικά και τα μεταλλεύματα. Την πρώτη πεντάδα συμπληρώνουν οι εξαγωγές των φαρμακευτικών προϊόντων, τα οποία προϊόντα εμφανίζουν υψηλή συμμετοχή και σε επίπεδο εισαγωγών, και συγχρόνως αξιοσημείωτες είναι οι εισαγωγές του φωταερίου (φυσικού και βιομηχανικού) και των ηλεκτρικών συσκευών και μηχανημάτων. Τέλος, αξιοπρόσεκτη είναι η συμβολή των ειδών ένδυσης στο ελληνικό εμπορικό ισοζύγιο. Οι εξαγωγές της Ελλάδας θα λέγαμε ότι κατευθύνονται κυρίως σε γειτονικές χώρες, αλλά και στη Γερμανία και τις ΗΠΑ, ενώ από την πλευρά των εισαγωγών η Ρωσία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Κίνα αποτελούν τους βασικούς προμηθευτές των ελληνικών εισαγωγών. Από τη συνδυαστική εξέταση των εξαγωγών ανά κατηγορία προϊόντος και περιοχή προορισμού, διαπιστώνεται η υψηλή συμμετοχή των πετρελαιοειδών σε διάφορους προορισμούς, γειτονικούς και μη (Τουρκία, ΠΓΔΜ, Σιγκαπούρη, ΗΠΑ, κ.ά.). Βέβαια και όταν εξετάζουμε τις εισαγωγές, παρατηρούμε ότι τα πετρελαιοειδή και πάλι εμφανίζονται στις πρώτες θέσεις στη σειρά κατάταξης, αλλά αυτή τη φορά, από πιο παραδοσιακά ενεργειακές προελεύσεις. Σημαντικές είναι και οι εισαγωγές λοιπού μεταφορικού εξοπλισμού, κυρίως πλοίων, από την Νότια Κορέα και τέλος η Γερμανία είναι σημαντική χώρα προέλευσης των ελληνικών εισαγωγών φαρμακευτικών προϊόντων και ηλεκτρικών συσκευών. Τα εξαγόμενα προϊόντα για τα οποία η Ελλάδα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα είναι κυρίως είδη διατροφής, ο καπνός, ορυκτά και μεταλλεύματα, ενώ πολύ χαμηλή συμμετοχή έχουν ο άνθρακας, βιομηχανικά προϊόντα πιο υψηλής προστιθέμενης, όπως τα οχήματα, τα μηχανήματα και συσκευές καθώς και τα οργανικά χημικά. Τέλος, όπως προκύπτει από το δείκτη EXPY, βάσει του οποίου μπορούμε να κατατάξουμε τις χώρες με κριτήριο το βαθμό εξειδίκευσης των εξαγωγών τους, η Ελλάδα δεν εμφανίζει και τις καλύτερες επιδόσεις, αντανακλώντας ενδεχομένως την ανάγκη 1 ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Εθνικοί Λογαριασμοί), σε σταθερές τιμές Μέγεθος ανοικτής οικονομίας= μέσος όρος εξαγωγών και εισαγωγών προς το ΑΕΠ. 3

4 της χώρας για διεύρυνση του εξαγωγικού της μείγματος προϊόντων και κατά επέκταση και της παραγωγικής της βάσης σε προϊόντα υψηλότερης προστιθέμενης αξίας και εντάσεως γνώσης, προκειμένου να ενισχυθεί η διεθνής ανταγωνιστική της θέση. Διαρθρωτικές αλλαγές στο εξωτερικό εμπόριο της Ελλάδας Όπως η οικονομία έτσι και το εξωτερικό εμπόριο πρόκειται για δυναμικό στοιχείο, το οποίο υπόκειται σε αλλαγές στο χρόνο. Ενδιαφέρον επομένως, έχει να εξεταστεί η χρονική διαδρομή των μεταβολών των εξαγωγών και των εισαγωγών την τελευταία δεκαετία. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιούμε ένα δείκτη που καταγράφει τις δομικές αλλαγές που υφίστανται σε ένα οικονομικό μέγεθος, τον Structural Change Index (SCI), ο οποίος δίνεται από τον παρακάτω τύπο (Connolly and Lewis, 2010): = 1 2,, όπου, όπου, είναι το μέσο μερίδιο των εξαγωγών (ή εισαγωγών αντίστοιχα) i κατά πέντε έτη για το έτος t. Από την εξέλιξη του SCI των ελληνικών εισαγωγών διαπιστώνονται σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές την τελευταία πενταετία, όταν και εκδηλώθηκε η οικονομική κρίση (από το 2008 και ύστερα) (Διάγραμμα 1). Καθότι η Ελλάδα εμφάνιζε υψηλή ιδιωτική καταναλωτική δαπάνη, η οποία καλυπτόταν κατά ένα σημαντικό μέρος από τις εισαγωγές, η μείωση της κατανάλωσης κατά τη διάρκεια της ύφεσης φαίνεται ότι έχει διαρθρωτικό αντίκτυπο κυρίως στα εισαγόμενα διαρκή καταναλωτικά αγαθά, με την πιο έντονη μεταβολή στα μερίδια εισαγωγών να καταγράφεται στα οχήματα, το ποσοστό των οποίων επί των συνολικών εισαγωγών από 11% το 2004 άγγιξε το 2,1% το Παράλληλα, η συρρίκνωση της βιομηχανικής παραγωγής παρατηρείται να επέδρασε στις εισαγωγές του βιομηχανικού ειδικού και γενικού εξοπλισμού 3, οι οποίες αθροιστικά από 7,4% το 1998 μειώθηκαν στο 2,5% το Από την άλλη πλευρά, αυξήθηκαν ιδιαίτερα τη διετία οι εισαγωγές του αερίου φυσικού και βιομηχανικού, με αποτέλεσμα το μερίδιό του από μόλις 0,2% το 1998 να διαμορφωθεί σε 2,8% το 2011 και 3,4% το Αναφορικά με το λοιπό μεταφορικό υλικό, διαπιστώνονται διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια της περιόδου Πιο συγκεκριμένα, παρατηρείται μια κορύφωση της συμβολής της κατηγορίας αυτής στις ελληνικές εισαγωγές κατά την προ-ολυμπιακών Αγώνων περίοδο (8,3% και 10,3%), κυρίως σε δεξαμενόπλοια και λοιπά πλοία μεταφοράς εμπορευμάτων, με δεύτερη κορύφωση τη διετία (8,4% και 7,4% αντίστοιχα). Από την πλευρά των εξαγωγών, η έντονη μεταβολή του δείκτη καταγράφεται έως το Η πιο σημαντική διαρθρωτική αλλαγή καταγράφηκε στις εξαγωγές ειδών ένδυσης, τα οποία ήταν βαρύνουσας σημασίας για το εγχώριο εμπορικό ισοζύγιο, καθώς μέχρι και το 2004, τα ενδύματα παρουσίαζαν εμπορικό πλεόνασμα. Από το 2005 και ύστερα, οι διεθνείς εξελίξεις σχετικά με τις αποφάσεις του ΠΟΕ για την απελευθέρωση του παγκόσμιου εμπορίου και κατά επέκταση την κατάργηση των ποσοστώσεων στις εισαγωγές ειδών κλωστοϋφαντουργίας και ένδυσης από χώρες εκτός ΕΕ ανέτρεψαν την κατάσταση αυτή για τα εγχώρια είδη ένδυσης, τα οποία άρχισαν να υφίστανται έντονο διεθνή ανταγωνισμό, ενώ οι εισαγωγές ενδυμάτων παρουσίασαν αυξητική πορεία, η οποία ωστόσο άρχισε να ανακόπτεται από το 2010 και μετά κατά τη διάρκεια δηλαδή της εφαρμογής των προγραμμάτων οικονομικής πολιτικής. Αποτέλεσμα των παραπάνω εξελίξεων είναι οι εξαγωγές ενδυμάτων από 17% το 1998 το υψηλότερο μερίδιο μεταξύ των εξεταζόμενων κατηγοριών προϊόντων να φθάσει στο 2,8% το , με εμφανή την επίδραση αυτή στον SCI. Συνακόλουθα υπό το πλαίσιο των ίδιων συνθηκών, φαίνεται πως επηρεάστηκαν, σε χαμηλότερη ωστόσο ένταση, και οι εξαγωγές των ειδών κλωστοϋφαντουργίας (κυρίως νήματα και υφάσματα), οι οποίες από 5% το 1998 διαμορφώθηκαν στο 1,4% το Τέλος, αξιοπρόσεκτες είναι οι υποχωρήσεις των μεριδίων στα φρούτα και λαχανικά και στον καπνό, καθώς οι εξαγωγές τους ενώ συνέβαλλαν κατά 12,1% και 4,2% το 1998, το 2012 έφθασαν το 6,6% και 1,6% αντίστοιχα. 2 Στον υπολογισμό αυτών των μεριδίων λαμβάνεται υπόψη ο 33 (πετρελαιοειδή). 3 Κατηγορίες 72 και Στον υπολογισμό αυτών των μεριδίων λαμβάνεται υπόψη ο 33 (πετρελαιοειδή). 4

5 Διάγραμμα 1. Structural Change Index (SCI), Ελλάδα 15.0% 19% 14.0% 17% 13.0% 15% 12.0% 13% 11.0% 11% 10.0% 9% 9.0% % Εξαγωγές Εισαγωγές (δεξιός άξονας) Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Piraeus Bank Research. Προϊόντα σε διψήφια ανάλυση SITC rev. 4. Σημείωση: δε λαμβάνονται υπόψη η ανάλυση της κατηγορίας 9, καθώς και οι κωδικοί 60 και 70 (βιομηχανικά συγκροτήματα των κατηγοριών 69, 73, 82, 84 και 85). Επιπλέον, δεν έχει περιληφθεί στο δείκτη η κατηγορία 33 (πετρέλαιο και προϊόντα πετρελαίου), καθώς λόγω του υψηλού ποσοστού συμμετοχής της στα τελικά μεγέθη επηρέαζε έντονα τη μεταβλητότητα του SCI. Τα μερίδια των προϊόντων για τον υπολογισμό του SCI προκύπτουν από το άθροισμα των κατηγοριών 1-8, πλην του 33. Το 2007 υιοθετήθηκε η SITC rev. 4 από τη SITC rev. 3, με οριακές μεταβολές στην ταξινόμηση. Εκτιμάται ότι η επίπτωση της αλλαγής της ταξινόμησης στα μεγέθη είναι χαμηλή και η επίδρασή της στον SCI αμελητέα. Οι αξίες εκφρασμένες σε δρχ. την περίοδο έχουν μετατραπεί σε ευρώ με την ισοτιμία 1 ευρώ=340,75 δρχ. Εμπορικό ισοζύγιο προϊόντων Αξιοπρόσεκτη είναι η συμβολή των πετρελαιοειδών στις ελληνικές εξαγωγές, τα οποία αποτελούν πάνω από το 1/3 της συνολικής εξαγόμενης αξίας (Διάγραμμα 2). Από τις σημαντικές κατηγορίες προϊόντων, όμως με διαφορά από τα πετρελαιοειδή, είναι τα φρούτα και λαχανικά, τα μεταλλεύματα (σιδηρούχα και μη), αλλά και τα φαρμακευτικά προϊόντα και τα ενδύματα. Από την πλευρά των εισαγωγών, διαπιστώνεται η υψηλή ενεργειακή εξάρτηση της Ελλάδας από το εξωτερικό, καθώς τα πετρελαιοειδή αποτελούν εξίσου τη σημαντικότερη κατηγορία εισαγόμενων προϊόντων (30,6%), ενώ πέμπτη σε συμβολή είναι και η εισαγωγή φωταερίου φυσικού και βιομηχανικού κατά μέσο όρο τη διετία (Διάγραμμα 3). Αυξημένες είναι οι ελληνικές εισαγωγές ιατρικών προϊόντων και φαρμάκων, καθώς και ηλεκτρικών μηχανημάτων και συσκευών. Ο μεταφορικός εξοπλισμός (οδικός και λοιπός) αποτελεί αθροιστικά το 6,6% της εισαγόμενης αξίας, ενώ το 3% των εισαγωγών είναι είδη ένδυσης. Αναφορικά με τις κατηγορίες προϊόντων που βρίσκονται στις πρώτες θέσεις τόσο σε μερίδιο εξαγωγών όσο και εισαγωγών προκύπτουν οι εξής διαπιστώσεις: Σχετικά με τα πετρελαιοειδή, οι εισαγωγές είναι κατά βάση αργό πετρέλαιο, ενώ οι εξαγωγές είναι κυρίως παράγωγα πετρελαίου. Οι υψηλές εισαγωγές και εξαγωγές ιατρικών και φαρμακευτικών προϊόντων επηρεάζονται από το φαινόμενο των «παράλληλων εξαγωγών» των φαρμάκων. Όπως έχει αναφερθεί και προηγουμένως, τα είδη ένδυσης έχουν χάσει πολύ από την «αίγλη» της περασμένης δεκαετίας, κάτω από το πρίσμα των διεθνών εξελίξεων, καθώς οι εξαγωγές τους, από τη σημαντικότερη κατηγορία προϊόντων που ήταν, έχει μειωθεί κατά πολύ, με αποτέλεσμα οι εξαγωγές τους να κυμαίνονται πλέον στο ίδιο περίπου επίπεδο με εκείνο των εισαγωγών. 5

6 Διάγραμμα 2. Μερίδια εξαγωγών ανά κατηγορία προϊόντος, Ελλάδα, μ.ό πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33) φρούτα & λαχανικά (05) μη σιδηρούχα μέταλλα (68) σίδηρος & χάλυβας (67) ιατρικά & φαρμακευτικά προϊόντα (54) είδη & αξεσουάρ ένδυσης (84) ηλεκτρικά μηχανήματα, συσκευές & μέρη αυτών (77) ψάρια, οστρακοειδή, μαλάκια & παρασκευάσματα αυτών (03) διάφορα βιομηχανικά είδη μη κατονομαζόμενα (89) πλαστικές ύλες σε πρωτογενή μορφή (57) είδη από μέταλλο μη κατονομαζόμενα (69) καπνός ακατέργαστος & κατεργασμένος (12) υφαντικά νήματα, υφάσματα έτοιμα & συναφή είδη (65) υφαντικές ίνες (εκτός από μάλλινα νήματα) (26) γαλακτοκομικά προϊόντα & αυγά πουλιών (02) λάδια & λίπη σταθερά φυτ. προέλ/σης, ακατ/στα, εξευγ/μένα ή κλασματ/να (42) γενικός βιομηχανικός εξοπλισμός, μηχανήματα κ.λπ. (74) είδη από μη μεταλλικά ορυκτά μη κατονομαζόμενα (66) συσκευές τηλεπικοινωνιών & εγγραφής ήχου (76) δημητριακά & παρασκευάσματα δημητριακών (04) μεταλλεύματα & απορρίμματα μετάλλων (28) πλαστικές ύλες σε μη πρωτογενή μορφή (58) αιθέρια έλαια για αρωμ/κές ύλες & παρασκ/ματα καθαρισμού (55) λοιπό μεταφορικό υλικό (79) λιπάσματα & ορυκτά ακατέργαστα (27) ηλεκτρική ενέργεια (35) ποτά (11) διάφορα προϊόντα διατροφής-παρασκευάσματα (09) οχήματα για δρόμους (78) μηχανήματα ειδικά για ορισμένες βιομηχανίες (72) φωταέριο φυσικό & βιομηχανικό (34) χαρτί & χάρτινα είδη (64) χημικές ύλες & προϊόντα μη κατονομαζόμενα (59) βαφικές, δεψικές & χρωστικές ύλες (53) μηχανήματα, εξοπλισμοί παραγωγής ενέργειας (71) ζάχαρη, παρασκευάσματα από ζάχαρη & μέλι (06) όργανα & συσκευές επαγγελματικές, επιστημονικές & ελέγχου (87) βιομηχανικά λιπάσματα (56) είδη από καουτσούκ (62) ελαιόσποροι & ελαιώδεις καρποί (22) δορές, δέρματα & γουναρικά ακατέργαστα (21) είδη από φελλό & ξύλο (εκτός των επίπλων) (63) δέρματα, είδη από δέρμα, γουναρικά κατεργασμένα (61) υποδήματα (85) κρέατα & παρασκευάσματα από κρέας (01) προκατ. κτίρια, είδη υγιεινής, συσκευές θέρμανσης κ.λπ. (81) μηχανές γραφείου & αυτόματης επεξεργασίας (75) καφές, τσάι, κακάο, μπαχαρικά & είδη από αυτά (07) οργανικά χημικά (51) φωτογραφικές συσκευές κ.λπ., οπτικά είδη, ρολόγια (88) ανόργανα χημικά (52) κτηνοτροφές (δεν περιλαμβάνονται ανάλεστα δημητριακά) (08) έπιπλα & μέρη αυτών, κρεβάτια, στρώματα, κ.λπ. (82) πολτός & απορρίμματα χαρτιού (25) μηχανήματα κατεργασίας μετάλλων (73) ακατέργαστες ύλες ζωικής & φυτικής προέλευσης (29) ζώα ζωντανά (00) είδη ταξιδίου, χειραποσκευές & παρόμοια είδη (83) επεξεργασμένα έλαια, λίπη & κεριά ζωικής ή φυτικής προέλευσης (43) ξυλεία & φελλός (24) καουτσούκ ακατέργαστο συνθετικό-αναγενημένο (23) άνθρακας, οπτάνθρακας (κωκ) & μπρικέτες (32) 0% 10% 20% 30% 40% 6.8% 6.2% 3.8% 3.7% 3.1% 2.9% 2.5% 2.1% 1.7% 1.4% 1.4% 1.4% 1.4% 1.4% 0.04% 0.01% 0.01% λάδια & λίπη ζωικής προέλευσης (41) 0.01% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Piraeus Bank Research. Προϊόντα σε διψήφια ανάλυση SITC rev. 4. Σημείωση: δε λαμβάνονται υπόψη η ανάλυση της κατηγορίας 9, καθώς και οι κωδικοί 60 και 70 (βιομηχανικά συγκροτήματα των κατηγοριών 69, 73, 82, 84 και 85). Τα μερίδια προκύπτουν από το άθροισμα των κατηγοριών προϊόντων 1-8. Οι παρενθέσεις στο διάγραμμα αναφέρονται στον κωδικό του προϊόντος. Τέλος, μια γενικότερη διαπίστωση είναι ότι στο πλαίσιο της ευρύτερης τάσης της παγκοσμιοποίησης, του διεθνούς καταμερισμού εργασιών και της διεθνούς αλυσίδας αξίας κατά την παραγωγή ενός προϊόντος, εκτός από το κανονικό εξωτερικό εμπόριο (normal trade), το οποίο αποτελεί το βασικό όγκο των εμπορικών ροών, υπάρχουν στην ΕΕ και τα καθεστώτα παθητικής ή ενεργητικής τελειοποίησης (outward or inward processing) (π.χ. outsourcing). Κάτω από αυτά τα καθεστώτα, τα προϊόντα, υπό συγκεκριμένες συνθήκες, απαλλάσσονται μερικώς ή ολικώς από δασμούς και μέτρα εμπορικής πολιτικής, όπου ένα προϊόν εξάγεται (εισάγεται) ως ενδιάμεσο, επεξεργάζεται περαιτέρω στη νέα γεωγραφική περιοχή και επανεισάγεται (επανεξάγεται) ως νέο πλέον προϊόν, πρακτική, που αν και σε μικρό βαθμό, υιοθετείται και στην Ελλάδα. 34.6% 6

7 Διάγραμμα 3. Μερίδια εισαγωγών ανά κατηγορία προϊόντος, Ελλάδα, μ.ό πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33) ιατρικά & φαρμακευτικά προϊόντα (54) ηλεκτρικά μηχανήματα, συσκευές & μέρη αυτών (77) λοιπό μεταφορικό υλικό (79) φωταέριο φυσικό & βιομηχανικό (34) είδη & αξεσουάρ ένδυσης (84) οχήματα για δρόμους (78) διάφορα βιομηχανικά είδη μη κατονομαζόμενα (89) κρέατα & παρασκευάσματα από κρέας (01) συσκευές τηλεπικοινωνιών & εγγραφής ήχου (76) μη σιδηρούχα μέταλλα (68) γενικός βιομηχανικός εξοπλισμός, μηχανήματα κ.λπ. (74) σίδηρος & χάλυβας (67) χαρτί & χάρτινα είδη (64) γαλακτοκομικά προϊόντα & αυγά πουλιών (02) πλαστικές ύλες σε πρωτογενή μορφή (57) οργανικά χημικά (51) αιθέρια έλαια για αρωμ/κές ύλες & παρασκ/ματα καθαρισμού (55) φρούτα & λαχανικά (05) δημητριακά & παρασκευάσματα δημητριακών (04) χημικές ύλες & προϊόντα μη κατονομαζόμενα (59) είδη από μέταλλο μη κατονομαζόμενα (69) υφαντικά νήματα, υφάσματα έτοιμα & συναφή είδη (65) μεταλλεύματα & απορρίμματα μετάλλων (28) μηχανές γραφείου & αυτόματης επεξεργασίας (75) μηχανήματα, εξοπλισμοί παραγωγής ενέργειας (71) όργανα & συσκευές επαγγελματικές, επιστημονικές & ελέγχου (87) καφές, τσάι, κακάο, μπαχαρικά & είδη από αυτά (07) υποδήματα (85) ψάρια, οστρακοειδή, μαλάκια & παρασκευάσματα αυτών (03) είδη από μη μεταλλικά ορυκτά μη κατονομαζόμενα (66) μηχανήματα ειδικά για ορισμένες βιομηχανίες (72) κτηνοτροφές (δεν περιλαμβάνονται ανάλεστα δημητριακά) (08) διάφορα προϊόντα διατροφής-παρασκευάσματα (09) έπιπλα & μέρη αυτών, κρεβάτια, στρώματα, κ.λπ. (82) ζάχαρη, παρασκευάσματα από ζάχαρη & μέλι (06) ποτά (11) πλαστικές ύλες σε μη πρωτογενή μορφή (58) ηλεκτρική ενέργεια (35) είδη από καουτσούκ (62) καπνός ακατέργαστος & κατεργασμένος (12) βαφικές, δεψικές & χρωστικές ύλες (53) λάδια & λίπη σταθερά φυτ. προέλ/σης, ακατ/στα, εξευγ/μένα ή κλασματ/να (42) φωτογραφικές συσκευές κ.λπ., οπτικά είδη, ρολόγια (88) ελαιόσποροι & ελαιώδεις καρποί (22) βιομηχανικά λιπάσματα (56) προκατ. κτίρια, είδη υγιεινής, συσκευές θέρμανσης κ.λπ. (81) είδη από φελλό & ξύλο (εκτός των επίπλων) (63) ανόργανα χημικά (52) ξυλεία & φελλός (24) δορές, δέρματα & γουναρικά ακατέργαστα (21) είδη ταξιδίου, χειραποσκευές & παρόμοια είδη (83) δέρματα, είδη από δέρμα, γουναρικά κατεργασμένα (61) ακατέργαστες ύλες ζωικής & φυτικής προέλευσης (29) λιπάσματα & ορυκτά ακατέργαστα (27) πολτός & απορρίμματα χαρτιού (25) ζώα ζωντανά (00) άνθρακας, οπτάνθρακας (κωκ) & μπρικέτες (32) καουτσούκ ακατέργαστο συνθετικό-αναγενημένο (23) μηχανήματα κατεργασίας μετάλλων (73) λάδια & λίπη ζωικής προέλευσης (41) υφαντικές ίνες (εκτός από μάλλινα νήματα) (26) Επεξεργασμένα έλαια, λίπη & κεριά ζωικής ή φυτικής προέλευσης (43) 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 6.4% 4.2% 3.9% 3.1% 3.0% 2.7% 2.6% 2.4% 2.1% 2.0% 1.9% 1.8% 1.7% 1.7% 1.5% 1.4% 1.2% 1.2% 0.03% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Piraeus Bank Research. Προϊόντα σε διψήφια ανάλυση SITC rev. 4. Σημείωση: δε λαμβάνονται υπόψη η ανάλυση της κατηγορίας 9, καθώς και οι κωδικοί 60 και 70 (βιομηχανικά συγκροτήματα των κατηγοριών 69, 73, 82, 84 και 85). Τα μερίδια προκύπτουν από το άθροισμα των κατηγοριών προϊόντων 1-8. Οι παρενθέσεις στο διάγραμμα αναφέρονται στον κωδικό του προϊόντος. Κατευθύνσεις ελληνικού εμπορικού ισοζυγίου Οι βασικότεροι εμπορικοί εταίροι της Ελλάδας αναφορικά με τις εξαγωγές της παρατηρείται ότι είναι γειτονικές χώρες, με εξαίρεση τη Γερμανία, που βρίσκεται στην τρίτη θέση σε σειρά κατάταξης, κατά μέσο όρο τα έτη (Διάγραμμα 4). Αξιοσημείωτη είναι η αξία των εφοδιασμών πλοίων με χώρες εκτός ΕΕ, που καταγράφονται ως εξαγωγές, ενώ το 4,4% της συνολικής αξίας αποτελούν οι εξαγωγές προς την άλλη πλευρά του Ατλαντικού ωκεανού (ΗΠΑ) την τελευταία εξεταζόμενη διετία. Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία εμφανίζεται ως ο σημαντικότερος προμηθευτής των εισαγόμενων προϊόντων στην Ελλάδα σε όρους αξίας, ενώ δεν απέχουν σημαντικά σε συμβολή η Γερμανία και η Ιταλία. Η Κίνα βρίσκεται στην τέταρτη θέση σε σειρά κατάταξης των ελληνικών εισαγωγών (5%), με διαφορά μεριδίου κατά 3,4 ποσοστιαίες μονάδες από την Ιταλία. 3 7

8 Τουρκία Ιταλία Γερμανία Βουλγαρία Κύπρος Εφοδιασμός πλοίων με χώρες εκτός ΕΕ ΗΠΑ Ην. Βασίλειο ΠΓΔΜ Γαλλία Ρουμανία Σιγκαπούρη Γιβραλτάρ Ισπανία Λιβύη Ολλανδία Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα Λίβανος Ρωσία Αλβανία Ισραήλ Αλγερία Αίγυπτος Κίνα Σαουδική Αραβία Πολωνία Βέλγιο Σερβία Αυστρία Σλοβενία Μαυροβούνιο Ελβετία Καναδάς Δανία Ουκρανία Σουηδία Εφοδιασμοί πλοίων με χώρες ΕΕ Μερίδια εξαγωγών ανά περιοχή προορισμού, Ελλάδα, μ.ο Τυνησία Πορτογαλία Τσεχία Αυστραλία Υπόλοιπος κόσμος 2.8% 2.6% 2.4% 1.9% 1.9% 1.9% 1.8% 1.8% 1.8% 1.8% 1.7% 1.7% 1.5% 1.5% 1.2% 1.0% 2.4% 3.7% 4.7% 4.4% 5.6% 5.5% Διάγραμμα 4. 0% 2% 4% 6% 8% 10% 7.1% 8.5% 8.7% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Piraeus Bank Research. Σημείωση: δε λαμβάνονται υπόψη η ανάλυση της κατηγορίας 9, καθώς και οι κωδικοί 60 και 70 (βιομηχανικά συγκροτήματα των κατηγοριών 69, 73, 82, 84 και 85). Τα μερίδια προκύπτουν από το άθροισμα των κατηγοριών προϊόντων 1-8. Ζεύγη εμπορικών ροών και κατευθύνσεων αυτών Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ανάλυσή μας έχει η συνδυαστική εξέταση των εξαγωγών ανά κατηγορία προϊόντος και περιοχή προορισμού και αντίστοιχα το ίδιο για τις εισαγωγές. Στις πρώτες θέσεις των εξαγόμενων προϊόντων σε όρους αξίας (οι εννέα από τις δέκα) κατά μέσο όρο τη διετία βρίσκονται τα πετρελαιοειδή προς διάφορους προορισμούς, γειτονικούς και μη (Τουρκία, ΠΓΔΜ, Σιγκαπούρη, ΗΠΑ, κ.ά.) (Διάγραμμα 5). Το μοναδικό προϊόν στην πρώτη δεκάδα των ζευγών που δεν είναι πετρελαιοειδή, είναι τα μη σιδηρούχα μέταλλα προς την Ιταλία, τα οποία βρίσκονται στην ένατη θέση. Αλλά και από την πλευρά των εισαγωγών, παρατηρείται ότι κατά μέσο όρο τα έτη κυριαρχούν και πάλι τα πετρελαιοειδή, αλλά αυτή τη φορά από παραδοσιακά πετρελαϊκές/ενεργειακές γεωγραφικές προελεύσεις (όπως Ρωσία, Ιράν, Σαουδική Αραβία, Ιράκ κ.λπ.) (Διάγραμμα 6). Συγχρόνως, σημαντικές είναι οι εισαγωγές λοιπού μεταφορικού εξοπλισμού από τη Νότια Κορέα, η οποία αποτελεί ένα από τους τρεις μεγαλύτερους κατασκευαστές πλοίων μαζί με την Κίνα και την Ιαπωνία, 9.6% Μερίδια εισαγωγών ανά περιοχή προέλευσης, Ελλάδα, μ.ο Ρωσία Γερμανία Ιταλία Κίνα Ολλανδία Γαλλία Σαουδική Αραβία Ιράν Νότια Κορέα Βέλγιο Ισπανία Ιράκ Βουλγαρία Ην. Βασίλειο Τουρκία Καζακστάν Λιβύη ΗΠΑ Κύπρος Αίγυπτος Ελβετία Δανία Ρουμανία Ινδία Αυστρία Πολωνία Αλγερία Σουηδία Αζερμπαϊτζάν Ιρλανδία Ουγγαρία Ιαπωνία Ουκρανία Τσεχία Φινλανδία Νορβηγία Πορτογαλία Ισραήλ ΠΓΔΜ Υπόλοιπος κόσμος 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 5.0% 5.0% 4.6% 4.6% 4.5% 3.0% 3.0% 2.8% 2.7% 2.6% 2.5% 2.4% 2.3% 2.1% 1.5% 1.0% 7.6% 9.7% 8.4% 1 8

9 κυρίως σε δεξαμενόπλοια και λοιπά πλοία μεταφοράς εμπορευμάτων, ιδιαίτερα το Τέλος την πρώτη δεκάδα συμπληρώνουν οι εισαγωγές των φαρμακευτικών προϊόντων καθώς και των ηλεκτρικών συσκευών κ.ά. από τη Γερμανία. Διάγραμμα 5. Μερίδια εξαγωγών ανά κατηγορία προϊόντος και περιοχή προορισμού, Ελλάδα, μ.ό πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Τουρκία πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Εφοδιασμός πλοίων με χώρες εκτός ΕΕ πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Σιγκαπούρη πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-ΗΠΑ πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Γιβραλτάρ πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-ΠΓΔΜ πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Λίβανος μη σιδηρούχα μέταλλα (68)-Ιταλία πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Λιβύη πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Κύπρος φρούτα & λαχανικά (05)-Γερμανία πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Ισραήλ ιατρικά & φαρμακευτικά προϊόντα (54)-Γερμανία πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Βουλγαρία ψάρια, οστρακοειδή, μαλάκια & παρασκευάσματα αυτών (03)-Ιταλία σίδηρος & χάλυβας (67)-Αλγερία πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Ην. Αραβικά Εμιράτα πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Ιταλία λάδια & λίπη σταθερά φυτ. προέλ/σης, ακατ/στα, εξευγ/μένα ή κλασματ/να (42)-Ιταλία πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Σαουδική Αραβία μη σιδηρούχα μέταλλα (68)-Γερμανία πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Αίγυπτος είδη & αξεσουάρ ένδυσης (84)-Γερμανία ηλεκτρικά μηχανήματα, συσκευές & μέρη αυτών (77)-Γερμανία πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Μαυροβούνιο φρούτα & λαχανικά (05)-Ην. Βασίλειο πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Εφοδιασμός πλοίων με χώρες ΕΕ υφαντικές ίνες (εκτός από μάλλινα νήματα) (26)-Τουρκία πλαστικές ύλες σε πρωτογενή μορφή (57)-Τουρκία φρούτα & λαχανικά (05)-Ρωσία συσκευές τηλεπικοινωνιών & εγγραφής ήχου (76)-Κύπρος ηλεκτρικά μηχανήματα, συσκευές & μέρη αυτών (77)-Ην. Βασίλειο μη σιδηρούχα μέταλλα (68)-Γαλλία είδη & αξεσουάρ ένδυσης (84)-Ρωσία μη σιδηρούχα μέταλλα (68)-Ην. Βασίλειο ιατρικά & φαρμακευτικά προϊόντα (54)-Ην. Βασίλειο φρούτα & λαχανικά (05)-ΗΠΑ διάφορα βιομηχανικά είδη μη κατονομαζόμενα (89)-Κύπρος μη σιδηρούχα μέταλλα (68)-Τουρκία δημητριακά & παρασκευάσματα δημητριακών (04)-Ιταλία πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Ην. Βασίλειο πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Γεωργία φρούτα & λαχανικά (05)-Βουλγαρία φρούτα & λαχανικά (05)-Ρουμανία Λοιπά προϊόντα-υπόλοιπος κόσμος 0% 2% 4% 6% 8% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Piraeus Bank Research. Προϊόντα σε διψήφια ανάλυση SITC rev. 4. Σημείωση: δε λαμβάνονται υπόψη η ανάλυση της κατηγορίας 9, καθώς και οι κωδικοί 60 και 70 (βιομηχανικά συγκροτήματα των κατηγοριών 69, 73, 82, 84 και 85). Τα μερίδια προκύπτουν από το άθροισμα των κατηγοριών προϊόντων 1-8. Οι παρενθέσεις στο διάγραμμα αναφέρονται στον κωδικό του προϊόντος. 1.0% 1.0% 1.0% 54.1% 1.5% 2.2% 2.1% 1.9% 4.2% 6.6% 9

10 Διάγραμμα 6. Μερίδια εισαγωγών ανά κατηγορία προϊόντος και περιοχή προέλευσης, Ελλάδα, μ.ό % 2% 4% 6% 8% 10% πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Ρωσία 8.8% πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Ιράν πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Σαουδική Αραβία 4.5% 4.2% πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Ιράκ λοιπό μεταφορικό υλικό (79)-Νότια Κορέα πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Καζακστάν πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Λιβύη φωταέριο φυσικό & βιομηχανικό (34)-Ρωσία ιατρικά & φαρμακευτικά προϊόντα (54)-Γερμανία ηλεκτρικά μηχανήματα, συσκευές & μέρη αυτών (77)-Γερμανία ηλεκτρικά μηχανήματα, συσκευές & μέρη αυτών (77)-Κίνα ιατρικά & φαρμακευτικά προϊόντα (54)-Ελβετία οχήματα για δρόμους (78)-Γερμανία ιατρικά & φαρμακευτικά προϊόντα (54)-Βέλγιο πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Αίγυπτος κρέατα & παρασκευάσματα από κρέας (01)-Γαλλία κρέατα & παρασκευάσματα από κρέας (01)-Ολλανδία πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Αζερμπαϊτζάν είδη & αξεσουάρ ένδυσης (84)-Ιταλία φωταέριο φυσικό & βιομηχανικό (34)-Αλγερία ιατρικά & φαρμακευτικά προϊόντα (54)-Γαλλία γαλακτοκομικά προϊόντα & αυγά πουλιών (02)-Γερμανία πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Ιταλία ιατρικά & φαρμακευτικά προϊόντα (54)-Ην. Βασίλειο διάφορα βιομηχανικά είδη μη κατονομαζόμενα (89)-Κίνα ιατρικά & φαρμακευτικά προϊόντα (54)-Ολλανδία γενικός βιομηχανικός εξοπλισμός, μηχανήματα κ.λπ. (74)-Ιταλία λοιπό μεταφορικό υλικό (79)-Κίνα είδη & αξεσουάρ ένδυσης (84)-Ισπανία πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33)-Ινδία ιατρικά & φαρμακευτικά προϊόντα (54)-Ιταλία διάφορα βιομηχανικά είδη μη κατονομαζόμενα (89)-Γερμανία ηλεκτρικά μηχανήματα, συσκευές & μέρη αυτών (77)-Ιταλία 2.7% 2.5% 2.2% 2.1% 1.8% 1.5% 1.2% γαλακτοκομικά προϊόντα & αυγά πουλιών (02)-Ολλανδία συσκευές τηλεπικοινωνιών & εγγραφής ήχου (76)-Ολλανδία είδη & αξεσουάρ ένδυσης (84)-Κίνα Λοιπά προϊόντα-υπόλοιπος κόσμος 54.2% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Piraeus Bank Research. Προϊόντα σε διψήφια ανάλυση SITC rev. 4. Σημείωση: δε λαμβάνονται υπόψη η ανάλυση της κατηγορίας 9, καθώς και οι κωδικοί 60 και 70 (βιομηχανικά συγκροτήματα των κατηγοριών 69, 73, 82, 84 και 85). Τα μερίδια προκύπτουν από το άθροισμα των κατηγοριών προϊόντων 1-8. Οι παρενθέσεις στο διάγραμμα αναφέρονται στον κωδικό του προϊόντος. Πόσο ανταγωνιστικοί είμαστε; Πέραν από την ανάλυση της διάρθρωσης του εμπορικού ισοζυγίου της Ελλάδας, ενδιαφέρον παρουσιάζει και η εξέταση της δυναμικής των προϊόντων στο εξαγωγικό προφίλ της χώρας. Ένας αρκετά διαδεδομένος δείκτης που μετρά το συγκριτικό πλεονέκτημα που έχει μια χώρα για ένα προϊόν σε σχέση με μια ομάδα χωρών ή παγκοσμίως είναι ο RCA (Revealed Comparative Advantage) ή αλλιώς ο δείκτης Balassa που δίδεται από τον παρακάτω τύπο (Balassa, 1965): = 10

11 όπου, είναι οι εξαγωγές του προϊόντος k της χώρας j και είναι οι συνολικές εξαγωγές της χώρας j. Ο παρανομαστής ( ) είναι το άθροισμα των μεριδίων των εξαγωγών του αγαθού k όλων των χωρών. Αν η τιμή του δείκτη είναι πάνω από τη μονάδα (1), τότε η χώρα j έχει συγκριτικό πλεονέκτημα για το προϊόν k σε σχέση με τις μέσες επιδόσεις που καταγράφονται με την ομάδα χωρών που πραγματοποιείται η σύγκριση, ενώ αν ο δείκτης είναι κάτω της μονάδας τότε η χώρα j δεν εξειδικεύεται στις εξαγωγές του εν λόγω προϊόντος. Από τα στοιχεία του Διαγράμματος 7, φαίνεται ότι τα εξαγόμενα αγαθά για τα οποία η Ελλάδα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα είναι κυρίως είδη διατροφής, καθώς και ορυκτά και μεταλλεύματα (σιδηρούχα και μη). Αναλυτικότερα, ο καπνός, τα φρούτα και λαχανικά και τα δέρματα και γουναρικά αποτελούν τις κατηγορίες προϊόντων που συγκαταλέγονται στις πρώτες θέσεις σε σειρά κατάταξης με βάση το δείκτη. Από την άλλη πλευρά, παρατηρείται ότι ο άνθρακας, βιομηχανικά προϊόντα πιο υψηλής προστιθέμενης αξίας, όπως οχήματα, μηχανήματα και συσκευές, καθώς και τα οργανικά χημικά είναι προϊόντα στα οποία η Ελλάδα καταγράφει τις χαμηλότερες τιμές του εξεταζόμενου δείκτη και επομένως, υστερείται κατά πολύ σε ανταγωνιστικότητα των προϊόντων σε σχέση με το μέσο διεθνές επίπεδο. Διάγραμμα 7. Συγκριτικό πλεονέκτημα (RCA), Ελλάδα, τρέχουσες τιμές σε, μ.ό καπνός ακατέργαστος & κατεργασμένος (12) φρούτα & λαχανικά (05) δορές, δέρματα & γουναρικά ακατέργαστα (21) υφαντικές ίνες (εκτός από μάλλινα νήματα) (26) γαλακτοκομικά προϊόντα & αυγά πουλιών (02) λιπάσματα & ορυκτά ακατέργαστα (27) λάδια & λίπη σταθερά φυτ. προέλ/σης, ακατ/στα, εξευγ/μένα ή κλασματ/να (42) ψάρια, οστρακοειδή, μαλάκια & παρασκευάσματα αυτών (03) μη σιδηρούχα μέταλλα (68) επεξεργασμένα έλαια, λίπη & κεριά ζωικής ή φυτικής προέλευσης (43) σίδηρος & χάλυβας (67) ποτά (11) πλαστικές ύλες σε μη πρωτογενή μορφή (58) δημητριακά & παρασκευάσματα δημητριακών (04) αιθέρια έλαια για αρωμ/κές ύλες & παρασκ/ματα καθαρισμού (55) διάφορα προϊόντα διατροφής-παρασκευάσματα (09) βαφικές, δεψικές & χρωστικές ύλες (53) ζάχαρη, παρασκευάσματα από ζάχαρη & μέλι (06) πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου (33) ιατρικά & φαρμακευτικά προϊόντα (54) υφαντικά νήματα, υφάσματα έτοιμα & συναφή είδη (65) είδη από μέταλλο μη κατονομαζόμενα (69) πλαστικές ύλες σε πρωτογενή μορφή (57) δέρματα, είδη από δέρμα, γουναρικά κατεργασμένα (61) βιομηχανικά λιπάσματα (56) είδη & αξεσουάρ ένδυσης (84) ζώα ζωντανά (00) είδη από φελλό & ξύλο (εκτός των επίπλων) (63) ηλεκτρική ενέργεια (35) είδη από μη μεταλλικά ορυκτά μη κατονομαζόμενα (66) χαρτί & χάρτινα είδη (64) μεταλλεύματα & απορρίμματα μετάλλων (28) πολτός & απορρίμματα χαρτιού (25) λοιπό μεταφορικό υλικό (79) διάφορα βιομηχανικά είδη μη κατονομαζόμενα (89) χημικές ύλες & προϊόντα μη κατονομαζόμενα (59) ελαιόσποροι & ελαιώδεις καρποί (22) ανόργανα χημικά (52) προκατ. κτίρια, είδη υγιεινής, συσκευές θέρμανσης κ.λπ. (81) είδη από καουτσούκ (62) υποδήματα (85) ακατέργαστες ύλες ζωικής & φυτικής προέλευσης (29) κτηνοτροφές (δεν περιλαμβάνονται ανάλεστα δημητριακά) (08) κρέατα & παρασκευάσματα από κρέας (01) ηλεκτρικά μηχανήματα, συσκευές & μέρη αυτών (77) γενικός βιομηχανικός εξοπλισμός, μηχανήματα κ.λπ. (74) καφές, τσάι, κακάο, μπαχαρικά & είδη από αυτά (07) μηχανήματα ειδικά για ορισμένες βιομηχανίες (72) όργανα & συσκευές επαγγελματικές, επιστημονικές & ελέγχου (87) λάδια & λίπη ζωικής προέλευσης (41) έπιπλα & μέρη αυτών, κρεβάτια, στρώματα, κ.λπ. (82) μηχανήματα κατεργασίας μετάλλων (73) είδη ταξιδίου, χειραποσκευές & παρόμοια είδη (83) φωτογραφικές συσκευές κ.λπ., οπτικά είδη, ρολόγια (88) συσκευές τηλεπικοινωνιών & εγγραφής ήχου (76) φωταέριο φυσικό & βιομηχανικό (34) οχήματα για δρόμους (78) μηχανήματα, εξοπλισμοί παραγωγής ενέργειας (71) ξυλεία & φελλός (24) μηχανές γραφείου & αυτόματης επεξεργασίας (75) καουτσούκ ακατέργαστο συνθετικό-αναγενημένο (23) οργανικά χημικά (51) άνθρακας, οπτάνθρακας (κωκ) & μπρικέτες (32) Πηγή: World Bank-WITS Trade Indicators, Piraeus Bank Research. Προϊόντα σε διψήφια ανάλυση SITC rev. 4. (mirror data) Σημείωση: δεν παρουσιάζεται η ανάλυση της κατηγορίας 9. Το συγκριτικό πλεονέκτημα (RCA) της Ελλάδας είναι σε σχέση με τον κόσμο. Οι παρενθέσεις στο διάγραμμα αναφέρονται στον κωδικό του προϊόντος Όριο συγκριτικού πλεονεκτήματος (=1) 11

12 Σύμφωνα με τους Hausmann κ.ά. (2007), δεν ενδιαφέρει μόνο η εξωστρέφεια μιας χώρας per se, αλλά και τι εξάγει η χώρα αυτή, καθώς το εξαγωγικό της μείγμα προϊόντων έχει επίδραση στην οικονομική ανάπτυξη. Ορισμένα αγαθά εμπεριέχουν υψηλότερη παραγωγικότητα από κάποια άλλα και επομένως, διαφορετικές εξειδικεύσεις σε προϊόντα έχουν ως αποτέλεσμα διαφορετικές επιδόσεις στην οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας. Στο πλαίσιο αυτό, οι συγγραφείς έχουν κατασκευάσει ένα δείκτη, ονόματι PRODY, που κατατάσσει τα εξαγόμενα προϊόντα σε όρους παραγωγικότητας/εισοδήματος που εμπεριέχουν, και ουσιαστικά είναι ο σταθμισμένος μέσος όρος του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, με σταθμίσεις το συγκριτικό πλεονέκτημα 5 (revealed comparative advantage) της εκάστοτε χώρας για κάθε προϊόν. Το επίπεδο του εισοδήματος, που σχετίζεται με το προϊόν k της χώρας j, δίδεται από το κάτωθι τύπο: = όπου, είναι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας j. Οι Hausmann κ.ά. (2007) προχώρησαν την έρευνά τους ένα βήμα παραπάνω, εξετάζοντας το επίπεδο του εισοδήματος/παραγωγικότητας που δημιουργείται σε μια χώρα από τις εξαγωγές των προϊόντων της. Κατασκεύασαν λοιπόν το δείκτη EXPY, ο οποίος με άλλα λόγια μετρά το επίπεδο παραγωγικότητας μιας χώρας που σχετίζεται με το βαθμό της εξαγωγικής της εξειδίκευσης και είναι ο σταθμισμένος μέσος όρος εξαγωγών του PRODY. Ο τύπος του EXPY μιας χώρας j είναι ο ακόλουθος: = ( ) Εξετάζοντας την παγκόσμια κατάταξη των χωρών με κριτήριο το βαθμό εξειδίκευσης των εξαγωγών τους, όπως αντανακλάται από το δείκτη EXPY, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, η Ελλάδα φαίνεται ότι υπολείπεται σημαντικά όχι μόνο των επιδόσεων ανεπτυγμένων χωρών, αλλά ακόμη και λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών (Διάγραμμα 8). Πιο συγκεκριμένα, η Ελλάδα βρίσκεται στην 54 η θέση ανάμεσα σε 169 χώρες τα έτη κατά μέσο όρο. Σύμφωνα λοιπόν με το δείκτη EXPY, υποδηλώνεται ότι η Ελλάδα έχει σημαντικά περιθώρια βελτίωσης των εξαγωγικών της επιδόσεων, και ενδεχομένως να χρήζει ανάγκης αλλαγής του εξαγωγικού μείγματος προϊόντων της σε εκείνο που προσομοιάζει των πιο «πλούσιων» χωρών, εξέλιξη που θα της προσφέρει υψηλότερη παραγωγικότητα και αύξηση του εγχώριου εισοδήματός της, παράγοντες θετικοί για την ώθηση της οικονομικής ανάπτυξης. Επομένως, κρίνεται ότι το ενδιαφέρον της χώρας θα πρέπει να στραφεί σε διεύρυνση της παραγωγικής της βάσης σε προϊόντα υψηλότερης προστιθέμενης αξίας και εντάσεως γνώσης, προκειμένου η Ελλάδα να αξιοποιήσει το χαμηλό της μοναδιαίο κόστος εργασίας (unit labour cost) και να ενισχύσει την ανταγωνιστική της θέση έναντι των ανεπτυγμένων χωρών. 5 Χρησιμοποιώντας το συγκριτικό πλεονέκτημα ως στάθμιση εξασφαλίζεται ότι η κατάταξη των προϊόντων μένει ανεπηρέαστη από το μέγεθος της χώρας. 12

13 Λουξεμβούργο (1) Ιρλανδία (2) Άγιος Χριστόφορος και Νέβις (3) Ιαπωνία (4) Μάλτα (5) Σιγκαπούρη (6) Κόστα Ρίκα (7) Αντίγκουα και Μπαρμπούντα (8) Γερμανία (9) Ισλανδία (10) Νότια Κορέα (11) Φινλανδία (12) Σουηδία (13) Μπουτάν (14) Ελβετία (15) Δανία (16) ΗΠΑ (17) Μακάο (18) Γαλλια (19) Ην. Βασίλειο (20) Φιλιππίνες (21) Ιταλία (22) Σλοβενία (23) Τσεχία (24) Βέλγιο (25) Ολλανδία (26) Ουγγαρία (27) Κίνα (28) Ισπανία (29) Καναδάς (30) Σλοβακία (31) Ισραήλ (32) Μαλαισία (33) Πολωνία (34) Χονγκ Κονγκ (35) Εσθονία (36) Νέα Ζηλανδία (37) Κύπρος (38) Πορτογαλία (39) Μεξικό (40) Ρουμανία (41) Νορβηγία (42) Αϊτή (43) Βοσνία-Ερζεγοβίνη (44) Κροατία (45) Ταϊλάνδη (46) Σουαζιλάνδη (47) Καμπότζη (48) Λετονία (49) Τουρκία (50) Τατζικιστάν (51) Λευκορωσία (52) Νίγηρας (53) Ελλάδα (54) ΠΓΔΜ (55) Λιθουανία (56) Αυστραλία (57) Ινδία (58) Άγιος Βικέντιος και Γρεναδίνες (59) Παναμάς (60) Δομινικανή Δημοκρατία (61) Βιετνάμ (62) Τυνησία (63) Βουλγαρία (64) Ρωσία (65) Λίβανος (66) Τουρκμενιστάν (67) Νότια Αφρική (68) Μαυριτανία (69) Αγία Λουκία (70) Ην. Αραβικά Εμιράτα (71) Λεσόθο (72) Σαουδική Αραβία (73) Κουβέιτ (74) Σαμόα (75) Βραζιλία (76) Ουκρανία (77) Μογγολία (78) Αλγερία (79) Βενεζουέλα (80) Ουρουγουάη (81) Μαυρίκιος (82) Ντομίνικα (83) Αφγανιστάν (84) Διάγραμμα 8. Δείκτης εξειδίκευσης EXPY, μ.ό (σε $ PPP σταθερές τιμές 2005) 0 10,000 20,000 30,000 28,854 26,903 26,113 24,101 23,891 23,745 23,251 23,190 23,156 23,156 23,047 23,041 22,698 22,584 22,584 22,471 22,471 22,362 22,137 22,026 21,923 21,590 21,483 21,377 21,164 20,850 20,848 20,745 20,744 20,537 20,435 20,333 20,135 20,031 19,931 19,551 19,536 19,444 19,341 19,150 19,054 18,864 18,678 18,676 18,676 18,676 18,502 18,491 18,491 18,398 18,308 18,230 18,216 18,126 17,946 17,944 17,765 17,765 17,544 17,419 17,154 16,987 16,984 16,815 16,815 16,736 16,731 16,648 16,489 16,434 16,318 16,236 16,155 15,994 15,920 15,835 15,757 15,679 15,600 15,600 15,449 15,445 15,370 15,367 Ομάν (86) Γεωργία (87) Αίγυπτος (88) Καζακστάν (89) Σουρινάμ (90) Ιορδανία (91) Αγκόλα (92) Τσαντ (93) Ιράκ (94) Μαρόκο (95) Ινδονησία (96) Μοζαμβίκη (97) Τρινιντάντ και Τομπάγκο (98) Κατάρ (99) Συρία (100) Αλβανία (101) Πακιστάν (102) Σρι Λάνκα (103) Νεπάλ (104) Ισημερινή Γουινέα (105) Νιγηρία (106) Ανατολικό Τιμόρ (107) Ελ Σαλβαδόρ (108) Πράσινο Ακρωτήριο (109) Κολομβία (110) Σουδάν (111) Κονγκό (112) Γουινέα (113) Γκαμπόν (114) Υεμένη (115) Ναμίμπια (116) Μολδαβία (117) Μπρουνέι (118) Ονδούρα (119) Λιβερία (120) Νικαράγουα (121) Ουζμπεκιστάν (122) Κεντροαφρικανική Δημοκράτια (123) Βολιβία (124) Μποτσούανα (125) Παλάου (126) Φίτζι (127) Σιέρα Λεόνε (128) Κιργιζία (129) Άγιος Θωμάς και Πρίγκιπας (130) Χιλή (131) Ισημερινός (132) Αρμενία (133) Περού (134) Γουατεμάλα (135) Τζιμπουτί (136) Σενεγάλη (137) Σεϋχέλλες (138) Ερυθραία (139) Παπούα Νέα Γουινέα (140) Κένυα (141) Παραγουάη (142) Γουιάνα (143) Καμερούν (144) Βανουάτου (145) Μαλδίβες (146) Λάος (147) Μπενίν (148) Γρενάδα (149) Τόνγκα (150) Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (151) Τόγκο (152) Ζάμπια (153) Μάλι (154) Μαδαγασκάρη (155) Γκάνα (156) Κιριμπάτι (157) Μπουρκίνα Φάσο (158) Ουγκάντα (159) Ακτή Ελεφαντοστού (160) Τανζανία (161) Νήσοι Σολομώντα (162) Γκάμπια (163) Ρουάντα (164) Μαλάουι (165) Αιθιοπία (εκτός Ερυθραίας) (166) Κομόρες (167) Μπουρούντι (168) 0 10,000 20,000 30,000 15,367 15,291 15,215 15,140 15,140 15,139 15,063 14,988 14,913 14,840 14,839 14,771 14,766 14,765 14,765 14,696 14,691 14,691 14,619 14,618 14,618 14,550 14,545 14,484 14,473 14,472 14,328 14,287 14,257 14,186 13,979 13,975 13,905 13,836 13,835 13,698 13,511 13,497 13,370 13,293 13,162 13,030 12,981 12,967 12,966 12,582 12,333 12,297 12,271 11,850 11,387 11,280 10,884 10,722 10,721 10,668 10,562 10,510 10,457 10,447 10,303 10,260 10,204 10,015 9,799 9,750 9,214 9,045 9,026 8,962 8,929 8,270 7,925 7,158 6,974 6,668 6,311 5,982 5,825 5,436 5,221 5,020 4,591 Μπελίζ (85) 15,367 Γουινέα-Μπισσάου (169) 4,224 Πηγή: World Bank-WITS Trade Indicators, Piraeus Bank Research. (mirror data). Οι παρενθέσεις στο διάγραμμα αναφέρονται στη σειρά κατάταξης της κάθε χώρας. 13

14 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Balassa B. (1965), Trade liberalization and Revealed Comparative Advantage, Manchester School of Economic and Social Studies, 33, in Fetscherin M., Alon I., Johnson J. P., Pillania R. K., (2012), "Export competitiveness patterns in Indian industries", Competitiveness Review, Vol. 22 Iss: 3, pp Cernat L. and Pajot M. (2012), Assembled in Europe the role of processing trade in EU export performance, Chief Economist Note, Trade, European Commission, Issue , October. Connolly E. and Lewis (2010), Structural change in the Australian economy, Bulletin September Quarter 2010, Reserve Bank of Australia. Eurostat ( ComΕxt Hausmman R., Hwang J. and Rodrik D. (2007), What exports matters, Journal of Economic Growth, Vol 12, Iss 1, pp ICAP Group (2013), Φαρμακευτικές εταιρίες, Κλαδική Μελέτη, Οκτώβριος. UNCTAD (2013), Review of maritime transport 2013, December. World Bank-World Integrated Trade Solution ( Trade Indicators Βλάχου Π. (2011), Ο κλάδος του έτοιμου ενδύματος, Κλαδική Μελέτη 226, ΙΟΒΕ, Ιούλιος. ΕΛ.ΣΤΑΤ. ( Εξωτερικό εμπόριο Εθνικοί Λογαριασμοί 14

15 Μονάδα Οικονομικής Ανάλυσης & Αγορών Λεκκός Ηλίας Chief Economist Ελληνική Οικονομία Στάγγελ Ειρήνη Senior Economist Κεφαλάς Κωνσταντίνος Economic Analyst Ανεπτυγμένες Οικονομίες Πολυχρονόπουλος Διονύσης Economic Analyst Παπακώστας Χρυσοβαλάντης Economic Analyst Κωνσταντού Ευαγγελία Economic Analyst Αναπτυσσόμενες Οικονομίες Ρότσικα Δημητρία Economic Analyst Μαργαρίτη Κωνσταντίνα Junior Economic Analyst Κλαδικές Μελέτες Δαγκαλίδης Αθανάσιος Senior Economist Βλάχου Παρασκευή Economic Analyst Φραγκουλίδου Ιφιγένεια Junior Economist Γραμματεία Παπιώτη Λιάνα Secretary Disclaimer: To παρόν ενημερωτικό σημείωμα συνιστά διαφημιστική ανακοίνωση ενημερωτικού περιεχομένου και δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση επενδυτική συμβουλή ούτε υποκίνηση ή προσφορά για συμμετοχή σε οποιαδήποτε συναλλαγή. Καμία πληροφορία που εμπεριέχεται σε αυτό, δεν θα πρέπει να εκληφθεί, σε καμία περίπτωση, ως κατάλληλη επένδυση για τον παραλήπτη, ούτε μέσο επίτευξης των συγκεκριμένων επενδυτικών στόχων ή κάλυψης οποιωνδήποτε άλλων αναγκών του παραλήπτη, ούτε υποκατάστατο τυχόν συμβατικών κειμένων που αφορούν τις περιγραφόμενες σε αυτό συναλλαγές. Για τους λόγους αυτούς, κάθε επενδυτής θα πρέπει να προβεί στη δική του αξιολόγηση οποιασδήποτε πληροφορίας παρέχεται στην παρούσα επικοινωνία και δεν θα πρέπει να βασίζεται σε οποιαδήποτε τέτοια πληροφορία ως εάν αυτή αποτελούσε επενδυτική συμβουλή. Το παρόν δε συνιστά, επίσης, έρευνα στον τομέα των επενδύσεων και, συνεπώς, δεν καταρτίσθηκε από την Τράπεζα Πειραιώς σύμφωνα με τις απαιτήσεις του νόμου που αποσκοπούν στη διασφάλιση της ανεξαρτησίας της έρευνας στον τομέα των επενδύσεων. Οι πληροφορίες που εκτίθενται στο παρόν βασίζονται σε πηγές που διατίθενται στο κοινό και που θεωρούνται αξιόπιστες. Η Τράπεζα δεν φέρει καμία ευθύνη ως προς την ακρίβεια ή πληρότητα των πληροφοριών αυτών. Οι απόψεις και εκτιμήσεις που εκτίθενται στο παρόν αφορούν την τάση της εγχώριας και των διεθνών χρηματοοικονομικών αγορών κατά την αναγραφόμενη ημερομηνία και υπόκεινται σε αλλαγές χωρίς ειδοποίηση. Η Τράπεζα ενδέχεται, ωστόσο, να συμπεριλαμβάνει στο παρόν έρευνες στον τομέα των επενδύσεων, οι οποίες έχουν εκπονηθεί από τρίτα πρόσωπα που δεν ανήκουν στον όμιλο της. Η Τράπεζα δεν τροποποιεί τις ως άνω έρευνες, αλλά τις παραθέτει αυτούσιες, και, συνεπώς, δεν αναλαμβάνει οποιαδήποτε ευθύνη για το περιεχόμενο αυτών. Ο όμιλος της Τράπεζας Πειραιώς είναι ένας οργανισμός με σημαντική ελληνική, αλλά και αυξανόμενη διεθνή παρουσία, και μεγάλο εύρος παρεχόμενων επενδυτικών υπηρεσιών. Στο πλαίσιο των επενδυτικών υπηρεσιών που παρέχει η Τράπεζα ή/και άλλες εταιρείες του ομίλου της ενδέχεται να ανακύψουν περιπτώσεις σύγκρουσης συμφερόντων σε σχέση με τις παρεχόμενες στο παρόν πληροφορίες. Σχετικά επισημαίνεται ότι η Τράπεζα και οι εταιρείες του ομίλου της μεταξύ άλλων: α) Δεν υπόκειται σε καμία απαγόρευση όσον αφορά τη διαπραγμάτευση για ίδιο λογαριασμό ή στο πλαίσιο διαχείρισης χαρτοφυλακίου πριν από τη δημοσιοποίηση του παρόντος φυλλαδίου, ή την απόκτηση μετοχών πριν από δημόσια εγγραφή. β) Ενδέχεται να παρέχει έναντι αμοιβής σε κάποιον από τους εκδότες, για τους οποίους παρέχονται με το παρόν πληροφορίες, υπηρεσίες επενδυτικής τραπεζικής. γ) Ενδέχεται να συμμετέχει στο μετοχικό κεφάλαιο εκδοτών ή να έλκει άλλα χρηματοοικονομικά συμφέροντα από αυτούς. δ)ενδέχεται να παρέχει υπηρεσίες ειδικού διαπραγματευτή ή αναδόχου σε κάποιους από τους αναφερόμενους στο παρόν εκδότες. ε)η Τράπεζα Πειραιώς ενδεχομένως να έχει εκδώσει σημειώματα διαφορετικά ή μη συμβατά με τις πληροφορίες που εκτίθενται στο παρόν σημείωμα. Ρητά επισημαίνεται ότι: α)τα αριθμητικά στοιχεία αναφέρονται στο παρελθόν και ότι οι προηγούμενες επιδόσεις δεν αποτελούν ασφαλή ένδειξη μελλοντικών επιδόσεων. β) τα αριθμητικά στοιχεία αφορούν προσομοίωση προηγουμένων επιδόσεων και ότι οι προηγούμενες αυτές επιδόσεις δεν αποτελούν ασφαλή ένδειξη μελλοντικών επιδόσεων. γ) οι προβλέψεις σχετικά με τις μελλοντικές επιδόσεις δεν αποτελούν ασφαλή ένδειξη μελλοντικών επιδόσεων. δ) η φορολογική μεταχείριση των αναφερόμενων στο παρόν πληροφοριών και συναλλαγών εξαρτάται και από τα ατομικά δεδομένα έκαστου επενδυτή και ενδέχεται να μεταβληθεί στο μέλλον. Ως εκ τούτου ο παραλήπτης οφείλει να αναζητήσει ανεξάρτητες συμβουλές ως προς τη φορολογική νομοθεσία που τον διέπει. ε) Η Τράπεζα Πειραιώς δεν υποχρεούται να ενημερώνει ή να κρατά επίκαιρες τις πληροφορίες που εμπεριέχονται στο παρόν. 15