ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ JOHN LOCKE SOME THOUGHTS CONCERNING EDUCATION ΩΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΛΛΟΝΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΑ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ JOHN LOCKE SOME THOUGHTS CONCERNING EDUCATION ΩΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΛΛΟΝΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΑ"

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΟΔΩΡΑ ΣΦΗΚΑ Α.Μ. 349 ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ JOHN LOCKE SOME THOUGHTS CONCERNING EDUCATION ΩΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΛΛΟΝΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΑ Διπλωματική εργασία Επιβλέπων Καθηγητής: Ιωάννης Α. Δημητρακόπουλος ΠΑΤΡΑ 2015

2 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος I. Εισαγωγή II. Ο χαρακτήρας των συγγραφικών εγχειρημάτων κατά την περίοδο του νεοελληνικού Διαφωτισμού III. Ο βίος και το έργο του Γαβριήλ Καλλονά IV. Ο John Locke και το έργο του Some Thoughts Concerning Education V. Η πιθανή επιρροή του Ευγένιου Βούλγαρη επί του Γαβριήλ Καλλονά VI. Γαλλικές μεταφράσεις του έργου Some thoughts Concerning Education VII. Ο Pierre Coste και η συνεργασία του με τον John Locke VIII. Συγκριτική μελέτη της ελληνικής μετάφρασης με τη γαλλική IX. Τι είδους μετάφραση είναι η Παιδαγωγία X. Συμπεράσματα Βιβλιογραφία Α) Πηγές Β) Μελέτες 3

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο Έλληνας λόγιος του 18 ου αιώνα Γαβριήλ Καλλονάς δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός. Η επαφή μου με τη ζωή και το έργο του προέκυψε από τα μαθήματα περί νεοελληνικού Διαφωτισμού στο πλαίσιο των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών σπουδών μου στο Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Πατρών. Εμβαθύνοντας στο έργο του όσο και στην πολυταξιδεμένη και δραστήρια ζωή του, απέκτησα μεγάλη εκτίμηση για αυτόν, τόσο για τη γενικότερη δράση του στο πλαίσιο των διαφόρων ελληνικών κοινοτήτων του 18 ου αιώνα όσο και για την προσπάθειά του να εισαγάγει στην ελληνική διανόηση και εκπαίδευση ιδέες που ήσαν δημοφιλείς στο εξωτερικό, άγνωστες όμως στον ελληνικό χώρο. Το έργο του Παιδαγωγία, το οποίο δεν πρόλαβε να εκδώσει ο ίδιος, είναι ένα εξαιρετικό δείγμα αυτής του της προσπάθειας. Η παρούσα μελέτη αποσκοπεί στο να διαγνωστούν με ακρίβεια οι επιρροές που δέχθηκε, μέσω λεπτομερούς σύγκρισης του ελληνικού έργου με το ευρωπαϊκό κείμενο που χρησιμοποίησε ο Καλλονάς ως βάση του. Ευχαριστώ θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Ιωάννη Δημητρακόπουλο για τη στήριξη και την καθοδήγηση που μου παρείχε, καθώς και τους φίλους μου Φανή Αλυσανδράτου και Ζαννή Κωστάλα για την πολύτιμη πρακτική βοήθειά τους για την ολοκλήρωση αυτής της μελέτης. Τίποτα, ωστόσο, απ αυτά δεν θα είχε καρποφορήσει χωρίς τη συνεχή στήριξη από τους γονείς μου, τους οποίους και ευχαριστώ γι αυτό. 4

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σε αυτή τη διπλωματική διατριβή θα μελετήσουμε τα πρώτα δύο μέρη του έργου του Γαβριήλ Καλλονά Παιδαγωγία και ειδικά τη σχέση τους με τη γαλλική μετάφραση (De l éducation des Enfans) του Some Thoughts Concerning Education του Άγγλου φιλοσόφου John Locke από τον Γάλλο θεολόγο, παιδαγωγό και κυρίως μεταφραστή Pierre Coste. Με το θέμα αυτό έχουν ασχοληθεί ως σήμερα ο Ε. Κριαράς (1954) στο άρθρο του «Γαβριήλ Καλλονάς, μεταφραστής έργων του Locke και του Gracian» και η Σ. Βαρίτη στη διπλωματική της διατριβή Η παιδαγωγική θεωρία και πράξη στο έργο του ιερομόναχου Γαβριήλ Καλλονά. Ο μεν Κριαράς αναφέρει ότι τα δύο πρώτα μέρη του έργου του Καλλονά (εφεξής: Κ.) είναι απλή μετάφραση του Some Thoughts Concerning Education, ενώ η Βαρίτη (2010: 29 31) υποστηρίζει ότι ο Κ. βασίστηκε μεν στο έργο του Άγγλου φιλοσόφου, αλλά, αξιοποιώντας και αρχαιοελληνικές, βιβλικές και πατερικές πηγές, δημιούργησε ένα δικό του παιδαγωγικό εγχειρίδιο, προσαρμοσμένο στις ανάγκες του ορθόδοξου ελληνικού έθνους, και δεν έκανε απλώς μια πιστή μετάφραση του έργου. Η παρούσα μελέτη θα δείξει, μέσα από συστηματική σύγκριση των έργων, ότι η Παιδαγωγία είναι σχεδόν αποκλειστικά μετάφραση και όχι δημιουργική διασκευή. Το έναυσμα για την εκπόνηση της παρούσας μελέτης ήταν το άρθρο του Κριαρά, ο οποίος είναι ο πρώτος που διαπίστωσε ότι το έργο αυτό είναι εν μέρει μετάφραση του Some Thoughts Concerning Education. Αυτό αποτέλεσε σταθμό για τη μετέπειτα αναφορά στην Παιδαγωγία, καθώς οι παλαιότερες εκτιμήσεις του Γ. Ζαβίρα (1872: ), ο οποίος έζησε κοντά στον Κ., και του Κ. Σάθα (1868: 526) ήθελαν την Παιδαγωγία έργο πρωτότυπο. Ο Ε. Κριαράς (1954: ) κατέληξε στο παραπάνω συμπέρασμα μετά από σύγκριση των δύο κειμένων, καταγράφοντας παράλληλα τα σημεία όπου ο Έλληνας μεταφραστής παραλείπει μεγάλα κομμάτια του έργου του Locke. Σημειώνει επίσης ότι ο Κ. επέφερε ορισμένες αλλαγές στη διατύπωση, προκειμένου να φέρει το κείμενο πιο κοντά στο ελληνικό 5

6 αναγνωστικό κοινό. Επίσης, ο Κριαράς διαπίστωσε ότι ο Κ. δεν εργάστηκε με βάση το αγγλικό κείμενο, αλλά χρησιμοποίησε τη γαλλική μετάφραση του P. Coste. Αυτό επιχείρησε να το δείξει ως εξής. Πρώτον, ο Έλληνας μεταφραστής, αν και δεν υποπίπτει σε γαλλισμούς, βρίσκεται εντούτοις πολύ κοντά στη φρασεολογία του γαλλικού κειμένου. Δεύτερον και σημαντικότερο κατά τον Κριαρά, ο Κ. παρεμβάλλει στο κείμενό του χωρία Γάλλων συγγραφέων και αρχαίων Ελλήνων που βρίσκονται στη γαλλική έκδοση. Όπως θα δούμε, το πρώτο ισχύει, το δεύτερο όμως όχι. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να φέρουμε στο προσκήνιο ένα έργο της εποχής του νεοελληνικού Διαφωτισμού και να φωτίσουμε το έργο ενός Έλληνα λόγιου που συνέβαλε σε αυτόν. Ο νεοελληνικός Διαφωτισμός δεν συντελέστηκε μόνον από επιφανείς Έλληνες λόγιους ή διανοούμενους, αλλά και από λιγότερο γνωστούς ανθρώπους των γραμμάτων, οι οποίοι, αν και λησμονημένοι στις μέρες μας (όπως και οι περισσότεροι από τους αντίστοιχους λόγιους διαφόρων ευρωπαϊκών εθνών της ίδιας εποχής), συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό με τα έργα τους και τη διδασκαλία τους. Ένας από αυτούς ήταν ο ιεροδιδάσκαλος Κ., ο οποίος, εκτός από την προσφορά του ως παιδαγωγού και την ενασχόλησή του με τον Ελληνισμό του εξωτερικού, προσέθεσε στην ελληνική βιβλιογραφία το παραπάνω πολύ σημαντικό έργο του J. Locke. Το έργο αυτό περιείχε καινοτόμες ιδέες και μεθόδους για την ανατροφή και την εκπαίδευση των παιδιών, οι οποίες μέχρι τότε δεν υπήρχαν συστηματικά οργανωμένες σε ένα σύγγραμμα. Επιπρόσθετα, θα προχωρήσω σε πλήρη σύγκριση του ελληνικού έργου με το γαλλικό, καταγράφοντας λεπτομερώς τα σημεία όπου τα δύο κείμενα αποκλίνουν ή ταυτίζονται. Τέλος, θα επιχειρήσω να συναγάγω συμπεράσματα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο εργάστηκε ο Κ. για να παραγάγει την Παιδαγωγία. 6

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΩΝ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ Ο νεοελληνικός Διαφωτισμός ήταν μια εν μέρει αυθόρμητη και εν συντονισμένη προσπάθεια από Έλληνες λόγιους (κυρίως της διασποράς και των Επτανήσων, αλλά και της ηπειρωτικής Ελλάδας) περί τα τέλη του 18 ου αιώνα, με σκοπό να μεταφερθούν στην ελληνική πραγματικότητα οι καινοτομίες και εξελίξεις που είχαν σημειωθεί στον ευρωπαϊκό χώρο στους τομείς της φιλοσοφίας, της θεολογίας, των επιστημών και της εκπαίδευσης. Τα περισσότερα κείμενα που παρήχθησαν την περίοδο εκείνη ήσαν ως επί το πλείστον μεταφράσεις και διασκευές, αν δεν έλειπαν και τα πρωτότυπα έργα, σε πολύ περιορισμένο όμως αριθμό. Αυτό συνέβη, διότι πρωταρχικός στόχος των νεοελλήνων Διαφωτιστών δεν ήταν ο εμπλουτισμός της διεθνούς έρευνας αλλά η παιδαγωγική συνεισφορά, γι αυτό και μετέφραζαν πολλά έργα με παιδαγωγικό περιεχόμενο καθώς και διδακτικά εγχειρίδια όλων των γνωστικών αντικειμένων. Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε πως τα κείμενά τους δεν ήταν πρωτότυπα με την απόλυτη σημασία του όρου, αλλά κατά τρόπο σχετικό, καθώς εισήγαγαν στον ελληνικό χώρο ιδέες άγνωστες έως τότε (Κονδύλης 1988: 11). Σύμφωνα με τη G. Petrou (2006: ), «σε όλη αυτήν την περίοδο, αρκετοί Έλληνες λόγιοι βρέθηκαν στις ελληνικές κοινότητες της κεντρικής Ευρώπης, όπου ήρθαν σε επαφή με τις διανοητικές εξελίξεις που λάμβαναν χώρα έξω από τον ελληνικό χώρο και την οθωμανική αυτοκρατορία. Έχοντας πρόσβαση σε δημόσιες βιβλιοθήκες, έρχονταν αναπόφευκτα σε επαφή με την ξένη βιβλιογραφία. Έτσι, τον 18 ο αιώνα, λόγιοι, έμποροι και Φαναριώτες προώθησαν τη μετάφραση ξένων έργων στα ελληνικά. Οι Έλληνες λόγιοι έμαθαν γαλλικά, ιταλικά και γερμανικά, ενώ λίγοι και αγγλικά. Σχεδόν όλοι ξεκίνησαν τη σταδιοδρομία τους ως μεταφραστές. Το έργο τους ήταν ιδιαίτερα 7

8 υπεύθυνο, καθώς είχαν να διαλέξουν μέσα από ένα πλήθος βιβλίων της εποχής εκείνης τα έργα εκείνα τα οποία θα όριζαν το είδος της γνώσης που θα παρεχόταν στα ελληνικά σχολεία. Όντας σε επαφή με τη Δυτική Ευρώπη, οι Έλληνες λόγιοι ήταν ενήμεροι και παρακολουθούσαν με ενδιαφέρον τις εξελίξεις στη φυσική φιλοσοφία. Τα βιβλία που μετέφρασαν υπηρετούσαν πρωτίστως εκπαιδευτικούς σκοπούς στις χώρες προέλευσής τους. Αυτό που διαχωρίζει τον ελληνικό διανοητικό χώρο από τους υπόλοιπους της εποχής είναι ότι μέχρι το 1821 ο ελληνικός εκπαιδευτικός χώρος συγκεκριμένα, τα ελληνικά σχολεία δευτεροβάθμιας και ανώτερης εκπαίδευσης ήταν τα μόνα μέρη στα οποία μπορούσαν να μεταδοθούν ιδέες και πρακτικές και να χρησιμοποιηθούν μεταφρασμένα βιβλία. Ανάμεσα στα έργα που κυκλοφορούσαν στις ελληνόφωνες περιοχές κατά την περίοδο αυτή, τα «φιλοσοφικά» έργα, δηλαδή τα συγγράμματα φυσικής φιλοσοφίας και μεταφυσικής, καταλάμβαναν περίοπτη θέση, μαζί με συγγράμματα μαθηματικά, ιστορικά, γεωγραφικά και εμπορικά. Έργα σχετικά με πρακτικές εφαρμογές όπως η παρατηρησιακή αστρονομία ήσαν σχεδόν ανύπαρκτα. Τα εμπορικά συγγράμματα αποτελούσαν ίσως τη μοναδική εξαίρεση σ αυτόν τον κανόνα, καθώς απευθύνονταν σε ένα κοινό το οποίο ασχολείτο ήδη ή επρόκειτο να ασχοληθεί με το εμπόριο και τη ναυτιλία. Τα συγγράμματα αυτά προσέφεραν χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με το εμπόριο, τις συναλλαγματικές ισοτιμίες, τους εμπορικούς νόμους και την πρακτική αριθμητική. Η ιδιαιτερότητα με τα ελληνικά συγγράμματα είναι το γεγονός ότι τα περισσότερα εκδόθηκαν ανάμεσα στο 1770 και το 1821 σε εκδοτικούς οίκους κυρίως της Βενετίας και της Βιέννης, όπου υπήρχαν ελληνικές κοινότητες, εκδίδονταν δε συνήθως μετά τη χρήση τους σε μορφή χειρογράφου για διδακτικούς σκοπούς». Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό το είδος της προσφοράς των λογίων που συντέλεσαν στον νεοελληνικό Διαφωτισμό στον ελληνικό εκπαιδευτικό χώρο σε μία τόσο κρίσιμη περίοδο για τον Ελληνισμό όχι μόνο διατήρησαν ζωντανό το ελληνικό πνεύμα αλλά το εμπλούτισαν και με καινούρια στοιχεία. Το γεγονός ότι τα έργα της περιόδου εκείνης είναι κατά κύριο λόγο μεταφράσεις ή απανθίσματα από ξένους συγγραφείς σημαίνει ότι η παραγωγή εγχώριου πνευματικού έργου ήταν ελάχιστη. Ωστόσο, αυτή η εισροή καινοτόμων ιδεών ήταν αυτό ακριβώς που χρειαζόταν τότε η υπό εκκόλαψη ελληνική διανόηση, ώστε να καλύψει το χαμένο έδαφος λόγω της οθωμανικής κατοχής και να φτάσει σε επίπεδο αντίστοιχο με την υπόλοιπη Ευρώπη, προκειμένου να μπορέσει να αρχίσει να παράγει και πάλι έργο δικό της. 8

9 Η εποχή κατά την οποία συντελέστηκε ο νεοελληνικός Διαφωτισμός δεν είναι καθόλου τυχαία. Η μετάφραση με τη μορφή της διασκευής εγκαινίασε μια παράδοση, η οποία είχε αφετηρία τη Γαλλία και απλώθηκε σε άλλες χώρες κατά τη διάρκεια του 17 ου και του 18 ου αιώνα. Συνέπεσε, λοιπόν, με μια γενικότερη τάση πρόσληψης της σκέψης και της γνώσης που παρήγε ένα έθνος από άλλα έθνη σ ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο (Petrou 2006: 824). Η Petrou παραθέτει ένα απόσπασμα του Johann Gottfried von Herder που αναφέρεται στο θέμα αυτό: «Οι Γάλλοι, εξαιρετικά υπερήφανοι για το γούστο τους ως έθνους, αφομοίωσαν τα πάντα μέσα σε αυτό, αντί να συμβιβαστούν με την αισθητική άλλων καιρών. Ο Όμηρος έπρεπε να εισέλθει στη Γαλλία ως αιχμάλωτος, ντυμένος σύμφωνα με τη γαλλική μόδα, προκειμένου να μην προσβάλει την αισθητική τους. Έπρεπε να του ξυρίσουν τη σεβάσμια γενειάδα του και να τον απογυμνώσουν από την απλή περιβολή του. Έπρεπε να μάθει τα γαλλικά έθιμα, όποτε δε η απλοϊκή του αξιοπρέπεια εξακολουθούσε να διαφαίνεται, έπρεπε να τον κοροϊδεύουν ως βάρβαρο» (Robinson 1997: ). Το παράδειγμα αυτό καθιστά ξεκάθαρη τη στάση των Ευρωπαίων λογίων του 18 ου αιώνα απέναντι στη μετάφραση. Μελέτες διασκευών τέτοιου είδους έχουν αποδώσει την παραγωγή και τον σκοπό αυτών των έργων σε κοινωνικούς και ιδεολογικούς λόγους, καθώς και με την ταυτότητα των ίδιων των μεταφραστών/συγγραφέων (Petrou 2006: ). Μπορούμε, συνεπώς, να συμπεράνουμε ότι οι διασκευές που παρήγαγαν οι Έλληνες συγγραφείς της εποχής εκείνης δεν ήταν μοναδικό φαινόμενο ούτε κάτι που θα μπορούσε να επισύρει αρνητικά σχόλια. Οι Έλληνες ακολουθούσαν απλώς την τάση της εποχής, όπως τη γνώρισαν κατά την παραμονή τους κοντά σε ξένους συναδέλφους τους, και η τάση αυτή προσέφερε στην ελληνική διανόηση αυτό ακριβώς που χρειαζόταν, δηλαδή καινούριες, καινοτόμες ιδέες με σκοπό την πνευματική αναγέννηση. 9

10 10

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΛΛΟΝΑ Ο Κ. έδρασε κυρίως στις ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού ως διδάσκαλος, κληρικός και συγγραφέας. Δεν γνωρίζουμε πολλά για τη ζωή και το έργο του. Μόνο δύο σύγχρονοί του μελετητές έχουν αναφερθεί σε αυτόν. Ο Κ. Σάθας, στο έργο του Νεοελληνική φιλολογία (1868), αφιερώνει μόνο μία σελίδα για τον βίο και τη δράση του. Αξιόπιστες πληροφορίες φαίνεται πως μας δίνει μόνο ο Γ. Ζαβίρας, ο οποίος έζησε κοντά του και εκτίμησε τον αγώνα που έδινε για τους Έλληνες και την πνευματική τους αφύπνιση. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Ζαβίρα (1872: ) ο Κ. γεννήθηκε στην Άνδρο το Σε ηλικία δέκα ετών έμεινε ορφανός. Μεγάλωσε κοντά σε ένα θείο του στη Σμύρνη, όπου έλαβε τη βασική του εκπαίδευση στην Ευαγγελική Σχολή. Κατόπιν επέστρεψε στην πατρίδα του, όπου έγινε μοναχός στη μονή της Ζωοδόχου Πηγής. Είναι άγνωστο για πόσο χρονικό διάστημα παρέμεινε στο μοναστήρι. Στη συνέχεια πήγε στην Αλεξάνδρεια, όπου ήταν πατριάρχης ο θείος του Ματθαίος. Το ταξίδι του αυτό σίγουρα τον βοήθησε στη μετέπειτα πνευματική του ανέλιξη. Στην Αλεξάνδρεια χειροτονήθηκε διάκονος από τον ίδιο τον Ματθαίο, του οποίου διετέλεσε γραμματέας για μια πενταετία. Από την Αίγυπτο ο Κ. αναχώρησε για το Άγιο Όρος, όπου μαθήτευσε στον Ευγένιο Βούλγαρη, παρακολουθώντας θεολογικά και φιλοσοφικά μαθήματα στην Αθωνιάδα Σχολή. Οι παραδόσεις του Βούλγαρη υποθέτουμε πως θα τον βοήθησαν να γνωρίσει τις ευρωπαϊκές εξελίξεις στην επιστήμη και στη φιλοσοφία, καθώς εκεί ο Βούλγαρης δίδασκε ευρωπαϊκά (ιταλικής κυρίως προέλευσης) εγχειρίδια Φυσικής και Μεταφυσικής (Demetracopoulos 2010: 62 63). Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Αθωνιάδα Σχολή, ο Κ. μετέβη στην Κωνσταντινούπολη. Έχοντας λάβει απολυτήριες και συστατικές επιστολές από τον Πατριάρχη Ματθαίο, ανέλαβε ιερατικά καθήκοντα, εργαζόμενος παράλληλα ως διδάσκαλος των παιδιών του 11

12 ηγεμόνα Υψηλάντη και του τελευταίου μεγάλου διερμηνέα της Πύλης Σταυράκη Αριστάρχη, καθώς και άλλων σημαντικών ανδρών (Πασχάλης 1962: 139). Αργότερα πήγε στο Βουκουρέστι και από εκεί στη Βιέννη. Αφού υπηρέτησε για πέντε χρόνια ως εφημέριος στην Ορθόδοξη εκκλησία της Βιέννης, ταξίδεψε στην Πέστη, όπου παρέμεινε για δύο χρόνια ως εφημέριος Ορθόδοξου ναού. Από την Πέστη πήγε στο Dioszeg, πόλη της Σλοβακίας. Εκεί έμεινε για άλλα δύο χρόνια, για να καταλήξει στην πόλη Gyöngyös, 80 χιλιόμετρα ανατολικά της Βουδαπέστης, όπου πέθανε στις 8 Μαρτίου του 1795 (Ζαβίρας 1872: 241). Ο Κ. ενταφιάστηκε στο Ορθόδοξο κοιμητήριο της Gyöngyös, δίπλα στην ελληνική εκκλησία του Αγίου Ναούμ, από τον ανιψιό του Ιγνάτιο Καλλονά, ο οποίος φρόντισε μαζί με τον αδελφό του Γεώργιο την έκδοση της Παιδαγωγίας του θείου τους (Πασχάλης 1962: 146). Όπως γράφει ο Κριαράς (1954: ), αν μελετήσουμε προσεκτικά τις πληροφορίες του Ζαβίρα σχετικά με την παραμονή του Κ. στους τόπους που αναφέραμε, μπορούμε να οδηγηθούμε σε ορισμένα χρονολογικά συμπεράσματα. Με σημείο αναφοράς το έτος γέννησής του, το 1724, και το ότι έμεινε ορφανός σε ηλικία δέκα ετών, στον θείο του στη Σμύρνη πρέπει να πήγε γύρω στο Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς επέστρεψε στην Άνδρο και για πόσο διάστημα το πιθανότερο είναι ότι έφυγε από εκεί το 1748 ή το 1749, και κατόπιν ταξίδεψε στην Αλεξάνδρεια. Το γεγονός αυτό μας το επιβεβαιώνει ένα σημείωμα του κώδικα της Βιβλιοθήκης της ελληνικής κοινότητας της Βουδαπέστης, γραμμένο από τον ίδιον τον Κ. γύρω στο 1750, σε συνδυασμό με το ότι ο Ματθαίος έγινε πατριάρχης το Αφού δε ήταν γραμματέας του Ματθαίου για πέντε χρόνια, το πιθανότερο είναι η θητεία του να ξεκίνησε περί το Στο Άγιον Όρος πήγε το και έφυγε από εκεί το αργότερο το 1758, δηλαδή το έτος κατά το οποίο αναχώρησε ο Βούλγαρης από τον Άθω (Μακρίδης 1996 και 1997). Στην Κωνσταντινούπολη διετέλεσε δάσκαλος του Κωνσταντίνου Υψηλάντη, ο οποίος είχε γεννηθεί το Από αυτό συμπεραίνουμε ότι ο Υψηλάντης πρέπει να μαθήτευσε στον Κ. το , προτού φύγει για σπουδές στην Ευρώπη. Στη συνέχεια ο Κ. πήγε στο Βουκουρέστι. Λόγω παντελούς έλλειψης πληροφοριών, δεν μπορεί να προσδιοριστεί πότε ακριβώς πήγε και πόσο διέμεινε. Έπειτα μετέβη στη Βιέννη. Αυτό πρέπει να έγινε γύρω στο 1785, καθώς σώζονται δύο επιστολές του συντηρητικού λόγιου 12

13 Σεργίου Μακραίου (1734/ ) με ημερομηνίες 3 Ιουνίου 1785 και 7 Ιουνίου 1786 προς τον Καλλονά, με τόπο αποστολής την πρωτεύουσα της Αυστρίας. Εκεί έμεινε πιθανότατα μέχρι το Στην Πέστη έμεινε το , στο Dioszeg το και, τέλος, στο Gyöngyös το Ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι ο Ζαβίρας δεν αναφέρει τον λόγο για τον οποίον ο Κ., μολονότι ήταν μεγάλης πια ηλικίας, δεν έμενε σταθερά σ έναν τόπο, αλλά ταξίδευε διαρκώς. Δύο πιθανοί λόγοι είναι οι εξής. Ή ήταν δύστροπος στον χαρακτήρα και δεν μπορούσε να συνεργαστεί με το ελληνικό στοιχείο του εκάστοτε τόπου, ή ήταν αρκετά φημισμένος δάσκαλος και φωτισμένος κληρικός και οι διάφορες ελληνικές κοινότητες φιλοδοξούσαν να τον έχουν ανάμεσά τους. Επικρατέστερο φαίνεται το δεύτερο, καθότι ο Ζαβίρας, ο οποίος τον γνώρισε προσωπικά, τον ονομάζει «αἰδέσιμον καί σοφόν ἄνδρα» (Κριαράς 1954: 297). Η Παιδαγωγία Πέντε χρόνια μετά το θάνατο του Κ., δηλαδή το 1800, οι δύο ανιψιοί του Γεώργιος και Ιγνάτιος Καλλονάς εξέδωσαν το έργο του Παιδαγωγία. Ο πλήρης τίτλος του έργου είναι: Παιδαγωγία περιέχουσα πάνυ ὠφελίμους νουθεσίας καὶ οἷον δὴ κανόνας περὶ τοῦ πῶς δεῖ ἀνατρέφεσθαι τὰ παιδία. Οι εκδότες το αφιέρωσαν στον Ιωάννη-Κωνσταντίνο Υψηλάντη, γιο του Αλέξανδρου και ηγεμόνας «πάσης Μολδοβλαχίας». Έκτοτε το έργο δεν ανατυπώθηκε (Κριαράς 1954: ). Το κείμενο είναι γραμμένο σε απλή λόγια (όχι αρχαΐζουσα) γλώσσα, πράγμα που φανερώνει ότι ο συγγραφέας ήθελε ν απευθυνθεί στο ευρύ κοινό και όχι μόνο στους λόγιους της εποχής. Ως προς το περιεχόμενο, είναι ένα έργο με χαρακτήρα παιδαγωγικό και συμβουλευτικό. Αποτελεί ένα εγχειρίδιο για γονείς και παιδαγωγούς, με πρακτικές νουθεσίες σχετικά με την ανατροφή των παιδιών. Το έργο αναφέρεται τόσο στην πνευματική καλλιέργεια των παιδιών όσο και στη φροντίδα και διαφύλαξη της σωματικής τους υγείας. Στην Παιδαγωγία αναλύονται διάφορα θέματα παιδαγωγικού χαρακτήρα, όπως η συμπεριφορά των γονέων προς τα παιδιά, η εγκράτεια ως θεμελιώδης αρετή, η πειθαρχία και πώς αυτή πρέπει να καλλιεργηθεί στα παιδιά, η τιμωρία ως μέσο διαπαιδαγώγησης, ο τρόπος με τον οποίο πρέπει τα παιδιά να μαθαίνουν, καθώς και οι αρετές του σωστού διδασκάλου. Η παιδεία προβάλλεται ως βάση για μια ολοκληρωμένη και ενάρετη ζωή, ως 13

14 το μόνο μέσο για τη δημιουργία ενός ηθικού ανθρώπου, έτοιμου να ενταχθεί στην κοινωνία και να ευτυχήσει. 14

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο JOHN LOCKE ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ SOME THOUGHTS CONCERNING EDUCATION Ο Άγγλος φιλόσοφος και ιατρός John Locke υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές των απαρχών του Διαφωτισμού, ο οποίος ασχολήθηκε με όλους σχεδόν τους τομείς του ανθρώπινου πνεύματος. Από τις πρόσφατες μελέτες του βίου και του έργο του μπορούμε να ξεχωρίσουμε τα Woolhouse 2007 και Rickless Εδώ θα ασχοληθούμε με το έργο του Some Thoughts concerning Education, ένα σπουδαίο παιδαγωγικό σύγγραμμα του 18 ου αιώνα, που αποτέλεσε τη βασική πηγή της Παιδαγωγίας του Κ. Παρότι το βιβλίο εκδόθηκε το 1693, ο Locke έγραφε για το θέμα της εκπαίδευσης από το Σύμφωνα με τον ίδιον τον Locke, το έργο αυτό δεν αποτελεί συστηματική μελέτη σχετικά με τη θεωρία της εκπαίδευσης ή μια αυτοτελή θεωρία εκπαίδευσης. Παρά αυτή του τη μετριοφροσύνη, το έργο αυτό καταλαμβάνει κεντρική θέση στα έργα του και στη σκέψη του. Αποτελεί ουσιαστικά ένα εγχειρίδιο για τους γονείς σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να καθοδηγούν τα παιδιά τους, προκειμένου να γίνουν ηθικά και κοινωνικά άτομα. Για τον Locke το άτομο μπορεί να καταστεί υπεύθυνος πολίτης μόνο μέσω της εκπαίδευσης (Yolton/Yolton 1989: 1). Συγκρινόμενο με παλαιότερα έργα περί εκπαίδευσης, ο Locke προσεγγίζει το θέμα διεξοδικότερα και γράφει αναλυτικά για το πώς πρέπει να εκπαιδεύονται τα παιδιά ως προς την αρετή, πώς να αγαπήσουν τη μάθηση, πώς να διορθώνονται τα λάθη τους, καθώς και για τα κριτήρια επιλογής ενός καλού δασκάλου (Yolton/Yolton 1989: 12). Ως προς το θέμα της ανατροφής, υποστηρίζει ότι κάθε παιδί πρέπει να αντιμετωπίζεται ξεχωριστά, γιατί έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, 15

16 προδιαθέσεις και τρόπο σκέψης. Ο Locke παροτρύνει τους παιδαγωγούς και τους γονείς να δίνουν ιδιαίτερη σημασία στις ιδιαίτερες κλίσεις των παιδιών, καθώς με βάση αυτές είναι που πρέπει να καθορίσουν τον τρόπο διαπαιδαγώγησης (Yolton/Yolton 1989:14). Το έργο του επικεντρώνεται στην ηθική διαπαιδαγώγηση. Οι μισές περίπου από τις ενότητες του έργου αναφέρονται σ αυτό το θέμα. Για τον Locke, η αρετή είναι η υγεία της ψυχής, και στόχος της εκπαίδευσης είναι να παραγάγει ένα υγιές, ενάρετο άτομο. Ο Locke παρομοιάζει τα παιδιά με ταξιδιώτες που μόλις έφτασαν σε μια ξένη χώρα και πρέπει να μάθουν τα έθιμα και τις συνήθειές της, ώστε εν καιρώ να καταφέρουν να γίνουν πολίτες της (Yolton/Yolton 1989:19). Ο Locke δεν παραβλέπει τη αλογη πλευρά της ανθρώπινης φύσης. Σύμφωνα με αυτόν, πρέπει να μάθουμε να ελέγχουμε τις επιθυμίες μας στη νηπιακή ηλικία. Παραδέχεται ότι η άρνηση των επιθυμιών αντίκειται στην ανθρώπινη φύση, όμωε ο δάσκαλος και οι γονείς πρέπει να κατευθύνουν το παιδί έτσι ώστε να μάθει να λειτουργεί με γνώμονα τη λογική. Σύμφωνα με τον Locke, η αμοιβή και η τιμωρία είναι τα κίνητρα που βρίσκονται πίσω από τις ενέργειες όλων των λογικών όντων και συνεπώς αυτά πρέπει να χρησιμοποιούνται και στη διαπαιδαγώγηση. Πρέπει, όμως, να χρησιμοποιούνται έτσι ώστε να συμβάλλουν στην πνευματική ωρίμανση του παιδιού και να μην το κάνουν ν αποβλέπει στην υλική ικανοποίηση. Εκτιμά επίσης πως είναι απαραίτητο να αφήνουμε το παιδί να χρησιμοποιεί την κρίση του σε θέματα ηθικής, προκειμένου στο τέλος να αντιληφθεί ότι η αγάπη, το καθήκον, η υποχρέωση και τα δικαιώματα είναι έννοιες αλληλένδετες. Ο τρόπος διδασκαλίας που προτείνει βασίζεται στις παραδόσεις της εποχής του, είτε αυτές αφορούν στην κοινωνική συμπεριφορά είτε άπτονται θρησκευτικών ζητημάτων, και δεν έχει πρόθεση να ξεφύγει από αυτές. Ασχολείται περισσότερο με τις γενικές μεθόδους και με κατευθυντήριες γραμμές και λιγότερο με τη διδακτέα ύλη. Θεωρεί, ωστόσο, άσκοπη τη διδασκαλία ξένων γλωσσών και τη γενικότερη ενασχόληση των δασκάλων και των γονέων με συγκεκριμένη ύλη. Οι σπουδές στις οποίες δίνει έμφαση στοχεύουν στην ανάπτυξη των δυνατοτήτων του παιδιού και στο δημιουργικό γέμισμα του χρόνου του, ώστε να μη μένει άπραγο. Αναφέρει ότι κανένας δεν πρέπει να περιμένει από ένα παιδί να έχει τα επίκτητα χαρακτηριστικά ενός πλήρως ανεπτυγμένου ανθρώπου, δηλαδή π.χ. να έχει γνώσεις ιστορίας, να 16

17 διαθέτει κριτική σκέψη ή να είναι καλός ρήτορας (Yolton/Yolton 1989: 27 28). Σύμφωνα με τον Locke, κατά την διαπαιδαγώγηση πρέπει να δίνεται έμφαση στη διαμόρφωση καλού χαρακτήρα, ο οποίος θα βασίζεται στην αρετή. Αυτό θα έχει και πρακτική αξία, καθώς το παιδί θα είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει με σθένος τη μετέπειτα ζωή του. Επίσης, αναφέρεται στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών. Θεωρεί ως πιο αναγκαία πράγματα τη διδασκαλία της ορθογραφίας, της ανάγνωσης και της γραφής. Οι ικανότητες της γραφής και της ανάγνωσης πρέπει να ασκούνται μέσω αντιγραφής και μελέτης κειμένων λατινικών και γαλλικών. Πίστευε ότι τα παιδιά μπορούν να μάθουν ο,τιδήποτε υποπίπτει στις αισθήσεις τους και κυρίως στην όραση. Με βάση αυτό, ένα από τα πρώτα μαθήματα πρέπει να είναι η γεωγραφία, καθώς το παιδί μαθαίνει τα γεωγραφικά δεδομένα οπτικά και όχι χρησιμοποιώντας λογική σκέψη. Το επόμενο μάθημα που θεωρεί βασικό είναι η αριθμητική. Γνωρίζοντας τα βασικά, όπως η πρόσθεση και η αφαίρεση, το παιδί μπορεί να επεκτείνει τις γνώσεις του στη γεωγραφία. Η γεωμετρία είναι το επόμενο βήμα, καθώς και η κατανόηση της ροής του χρόνου. Αυτά τα δύο είναι προαπαιτούμενα για την ιστορία. Το αναλυτικό πρόγραμμα του Locke συνεχίζει με τη ρητορική, τη λογική και τις φυσικές επιστήμες καθώς και με την τέχνη και τον χορό. Ο Locke διαπιστώνει και τονίζει τη διαφορά μεταξύ του «μαθαίνω κάτι απ έξω» και του «μαθαίνω κάτι το οποίο απαιτεί κατανόηση και εκλογίκευση» και απορρίπτει την αποστήθιση. Στην ίδια κατεύθυνση, θεωρεί σημαντικό η μάθηση να γίνεται σε συνδυασμό με το παιχνίδι, επειδή το παιχνίδι, σε αντίθεση με την εργασία, είναι δραστηριότητα που ασκείται με την ελεύθερη συγκατάθεση του παιδιού. Θα ήταν πολύ εποικοδομητικό αν το παιχνίδι εντασσόταν στην παιδαγωγική διαδικασία. Για τον Locke ένα υγιές σώμα έχει μικρότερη σημασία από ένα υγιές μυαλό, του οποίου η υγεία εξαρτάται από την ηθική. Ωστόσο, ο Locke δεν αμελεί την αναφορά σε θέματα που αφορούν στη φροντίδα του σώματος και της παιδικής υγείας (Yolton/Yolton 1989: 35). Παρά τα πολλά καινοτόμα στοιχεία που περιέχει το έργο του Locke, πολλοί μελετητές του, όπως οι Yolton, Axtell, Smith, Reicyn, Stille και van der Velde, ως προς το θέμα της πρωτοτυπίας του δίνουν απαντήσεις που 17

18 διαφέρουν αρκετά μεταξύ τους. Σύμφωνα με μερικούς, το έργο δεν είναι πρωτότυπο ο συγγραφέας οφείλει κατά μεγάλο μέρος τις ιδέες του σε προγενέστερα έργα του 16 ου και 17 ου αιώνα. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η έμφαση του Locke στην αρετή, τη σοφία, την ανατροφή και τη μόρφωση αποτελεί δικό του γνώρισμα, παρά τις οφειλές του σε προγενέστερους συγγραφείς. Έτσι, άλλωστε, παρουσίαζε ο ίδιος ο Locke το έργο του πριν την έκδοση του βιβλίου του, εκμυστηρεύτηκε στον φίλο του William Molyneux τα εξής: «Δεν είμαι από τη φύση μου λάτρης των νεωτερισμών ή των αντιθέσεων όμως τα θέματα που έθιξα σ αυτήν την πραγματεία με ανάγκασαν να βγω σε μεγάλο βαθμό έξω από την πεπατημένη [ ]» (Rang 2001: 250). Μία ενδιαφέρουσα θεωρία για την πηγή έμπνευσης του Locke δίνει η Brita Rang, η οποία αναφέρεται σε ένα ανώνυμο έργο με τίτλο De l éducation des enfans, που είχε εκοδθεί λίγο καιρό πριν στην Ολλανδία. Ο Locke είχε στη βιβλιοθήκη του αντίτυπο αυτού του βιβλίου, αλλά πολλοί ιστορικοί το αγνόησαν λόγω του χαρακτηρισμού του ως «αταύτιστο». Ο ακριβής τίτλος του αντιτύπου που είχε στην κατοχή του ο Locke είναι De l education des enfans, et particulierement de celle des Princes, où il est montré de quelle importance sont les sept premieres années de la vie. Σύμφωνα με την έρευνα της Rang, συγγραφέας του έργου αυτού είναι ο Frédéric Rivet, ο οποίος μεγάλωσε στην αυλή του πρίγκηπα της Οράγγης, καθώς ο πατέρας του ήταν θεολόγος και είχε αναλάβει την ανατροφή του πρίγκηπα. Η Rang εντοπίζει ομοιότητες σε θέματα τόσο εξωτερικά, όπως η επιλογή της σειράς με την οποία παρουσιάζει ο Locke τις συμβουλές του στους αναγνώστες, αλλά και ουσιαστικά, όπως στον τρόπο καλλιέργειας της συμπεριφοράς και του ήθους των παιδιών (Rang 2001: ). 18

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΠΙΘΑΝΗ ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥ ΕΥΓΕΝΙΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΗ ΕΠΙ ΤΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΛΛΟΝΑ Μια σπουδαία πνευματική φυσιογνωμία της εποχής εκείνης ήταν ο Ευγένιος Βούλγαρης ( ). Αξίζει να αναφερθούμε σε ορισμένα σημεία που αφορούν στη ζωή και τη δράση του, καθώς, όπως είδαμε, υπήρξε δάσκαλος του Κ. στην Αθωνιάδα Σχολή και συνέβαλε στη διαμόρφωση των ιδεών του. Σύμφωνα με τον Ά. Αγγέλου (1954: 2 4), ο Βούλγαρης υπήρξε ο εισηγητής της φιλοσοφίας του J. Locke στην Ελλάδα. Η ενασχόλησή του αυτή με τον Άγγλο φιλόσοφο οφείλεται μάλλον σε έναν από τους δασκάλους του, τον ιερέα Αντώνιο Κατήφορο. Ο Κατήφορος γνωρίζουμε ότι είχε μια ιδιαίτερη συμπάθεια για την αγγλική φιλοσοφία είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι σε αρκετά μεγάλη ηλικία έμαθε αγγλικά, μια γλώσσα την οποία συνήθως δεν προτιμούσαν οι Έλληνες λόγιοι της εποχής. Ο Βούλγαρης μετέφρασε στα ελληνικά το μεγαλύτερο μέρος του θεμελιώδους φιλοσοφικού έργου του Locke An Essay Concerning Human Understanding. Η μετάφραση σώζεται ανέκδοτη σε χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας με τίτλο Υποτύπωσις ἤτοι ὑπόμνημα φιλοσοφικὸν περὶ τοῦ κατὰ ἄνθρωπον νοῦ, ἐκ τοῦ Ἄγγλου Λωκίου. Το χειρόγραφο δεν φέρει κάπου την υπογραφή του Βούλγαρη, αλλά υπάρχουν αρκετά στοιχεία που μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι αυτός είναι ο μεταφραστής (Αγγέλου 1954: 5). Σύμφωνα με τον Αγγέλου, ο Ι. Σακελλίων σημειώνει ότι το χειρόγραφο αυτό έχει πολλές ομοιότητες με άλλα του Έλληνα διδάσκαλου. Επίσης, ο ρώσος μητροπολίτης Ευγένιος στο έργο του Historisches Lexicon der Russischen Schriftsteller. Geistlichen Standes παραθέτει δίπλα στη βιογραφία του Βούλγαρη έναν πληρέστατο κατάλογο των έργων του, στον οποίο περιλαμβάνεται και το παραπάνω 19

20 έργο. Ο μητροπολίτης Ευγένιος αποτελεί αξιόπιστη πηγή, καθώς γνώριζε προσωπικά τον Βούλγαρη και συνέταξε τον κατάλογο αυτό με βάση πληροφορίες που του έδωσε ο ίδιος. Την αξιοπιστία του μπορούμε να την διασταυρώσουμε, εάν δώσουμε βάση στον ακριβή γερμανικό τίτλο που δίνει ο Μητροπολίτης Ευγένιος στο έργο του Βούλγαρη: Locke über den menschlischen Verstand: nur zum 9 Kapitel des III Buchs übersetzt (η μετάφραση σταματάει στο 9 ο κεφάλαιο του 3 ου μέρους του έργου του Locke). Επίσης, στη Λογική του Βούλγαρη παρατίθενται αποσπάσματα από το Δοκίμιο του ocke τα οποία συμπίπτουν απόλυτα με τη μετάφραση που σώζεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Αυτό, σε συνδυασμό με το ότι το ύφος της μετάφρασης μοιάζει πολύ με το προσωπικό ύφος του Βούλγαρη, αποτελούν ένα ακόμη ισχυρό επιχείρημα υπέρ της πατρότητας του κειμένου (Αγγέλου 1954: 6 9). Αυτό σημαίνει ότι οι Βούλγαρης το Δοκίμιο το είχε μεταφράσει πριν εκδώσει τη Λογική, δηλ. πριν το Είναι δε αρκετά πιθανό ότι το μετέφρασε μεταξύ του 1740 και του 1750, δηλαδή κατά τη λεγόμενη «μεταφραστική περίοδο» του Βούλγαρη, καθώς τότε μετέφρασε πολυάριθμα έργα, προκειμένου να τα διδάσκει στους μαθητές του. Τα έργα που επέλεξε να μεταφράσει μπορούν να χαρακτηριστούν αρκετά ριζοσπαστικά για την εποχή εκείνη. Όπως έδειξε ο Αγγέλου (ό.π.), ο Βούλγαρης, ο οποίος δεν γνώριζε αγγλικά, χρησιμοποίησε τη γαλλική μετάφραση του Δοκιμίου από τον Pierre Coste. Το Δοκίμιο δεν πρέπει να διδάχθηκε από τον Βούλγαρη, καθώς δεν υπάρχουν μαθητικά τετράδια με σημειώσεις από παραδόσεις του συγκεκριμένου έργου, σε αντίθεση με άλλα, όπου έχει βρεθεί σχετικό υλικό (Αγγέλου 1954: 12). Άλλωστε, το Δοκίμιο δεν αποτελεί διδακτικό εγχειρίδιο και δεν μπορούσε να αξιοποιηθεί με τέτοιο τρόπο. Η μετέπειτα δράση, ωστόσο, των Γαβριήλ Καλλονά και Ιώσηπου Μοισιόδακα είναι επηρεασμένη σε μεγάλο βαθμό από την αγγλική φιλοσοφία και το έργο του Locke. Προφανώς, το έναυσμα για να ασχοληθούν με αυτές τις ιδέες, οι οποίες μάλιστα ήταν αρκετά ξένες προς την ελληνική πραγματικότητα, το έλαβαν από τον δάσκαλό τους, όπως και εκείνος επηρεάστηκε από τον δικό του δάσκαλο Κατήφορο. Το 1779, ο Μοισιόδαξ εξέδωσε το έργο Πραγματεία περὶ παίδων ἀγωγῆς ἢ Παιδαγωγία. Στο έργο αυτό, σύμφωνα με τον Κριαρά, ο Μοισιόδακας βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στο έργο του Locke. Χρησιμοποίησε από αυτό όσα έκρινε απαραίτητα για το σύγγραμμά του, παραθέτοντάς τα είτε αυτολεξεί είτε ελαφρώς τροποποιημένα. Στο 20

21 συγκεκριμένο έργο βλέπουμε ότι ο Έλληνας συγγραφέας μεταφέρει πιστά τις ιδέες και τις διδασκαλίες του Άγγλου φιλοσόφου. Σε ορισμένες περιπτώσεις αναλύει περισσότερο κάποια θέματα ή αναφέρει συνοπτικά κάποια άλλα, τα οποία δεν θεωρεί τόσο σημαντικά (Κριαράς 1943: ). Ο Κριαράς αναφέρει με ακρίβεια τα κομμάτια του έργου που προέρχονται αυτούσια από τον Locke. Αυτά καλύπτουν περίπου τις 70 από τις 109 σελίδες του έργου. Η έκταση του έργου είναι 165 σελίδες μετά την 109 η σελίδα θίγεται το θέμα της εκπαίδευσης των παιδιών στην ελληνική γλώσσα, θέμα που δεν σχετίζεται καθόλου με το έργο του Locke (Κριαράς 1943: ). Το 1800 εκδόθηκε η Παιδαγωγία του Κ. Όπως θα δούμε παρακάτω, το έργο αυτό είναι μια αρκετά πιστή μεταφορά του κειμένου του Locke, με αρκετές παραλείψεις και ελάχιστες αλλαγές. Όπως φαίνεται από τις χρονολογίες έκδοσης των δύο έργων, ο πρώτος που καταπιάστηκε με το Some Thoughts ήταν ο Μοισιόδακας. Αυτό επιβεβαιώνεται και από το γλωσσικό ύφος των έργων. Ο Μοισιόδακας γράφει σε σχετικά υψηλή λόγια γλώσσα, ενώ ο Κ. γράφει σε απλή λόγια γλώσσα, πολύ πιο εύληπτη σε σχέση με του Μοισιόδακα. Επίσης, το γεγονός ότι το έργο του Κ. βρέθηκε σε μορφή χειρογράφου από τους δύο ανιψιούς του Γεώργιο και Ιγνάτιο Καλλονά, από τους οποίους και εκδόθηκε για πρώτη φορά, επιβεβαιώνει ότι ήταν μάλλον δύσκολο ο Μοισιόδακας να μελέτησε το έργο του Κ. προτού γράψει την Παιδαγωγία του. Κατά πάσα πιθανότητα, λοιπόν, ο Κ., έχοντας διαβάσει το έργο του Μοισιόδακα, αποφάσισε να γράψει ένα σύγγραμμα στο οποίο θα εκτίθενται ολοκληρωμένα οι παιδαγωγικές ιδέες του Locke, ώστε να γίνουν γνωστές στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό ότι οι δύο μαθητές του «προικισμένου με ικανότητες, οι οποίες ξεπερνούσαν το κοινό μέτρο και με ανανεωτική διάθεση και ζωτικότητα που προκαλούσαν τον θαυμασμό» (Αγγέλου 1985: 85) Ευγένιου Βούλγαρη, ο οποίος «άνοιξε τον δρόμο προς την αγγλική σκέψη με κατεύθυνση το έργο του Άγγλου φιλοσόφου John Locke» (Αγγέλου 1954: 13), επηρεασμένοι από τον πνευματικό προσανατολισμό του δασκάλου τους θέλησαν να κάνουν γνωστό στον ελληνόγλωσσο κόσμο ένα παιδαγωγικό, αυτή τη φορά, έργο του Locke, με σκοπό την εισαγωγή καινοτόμων εκπαιδευτικών ιδεών στην ελληνική πραγματικότητα. 21

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΓΑΛΛΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ SOME THOUGHTS CONCERNING EDUCATION Σύμφωνα με τον Κριαρά, το Πρώτο και το Δεύτερο Μέρος του έργου του Καλλονά είναι απλή μετάφραση του Some Thoughts Concerning Education, όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή της παρούσας μελέτης. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τα όσα έχουν γράψει οι σύγχρονοί του Γ. Ζαβίρα (1872: 240) και Κ. Σάθας (1868: 526), οι οποίοι εκτιμούσαν ότι η Παιδαγωγία ήταν πρωτότυπο έργο. Ο Κ., σύμφωνα με τον Κριαρά (1954: 305), δεν έκανε τη μετάφραση του έργου βασισμένος στο αγγλικό πρωτότυπο, αλλά χρησιμοποιώντας τη γαλλική μετάφρασή του από τον Pierre Coste. Αυτό ήταν αναμενόμενο, καθώς οι Έλληνες λόγιοι της εποχής του γνώριζαν κατά κύριο λόγο γαλλικά, ιταλικά ή γερμανικά. Παρότι δεν έχουμε αρκετές πληροφορίες σχετικά με τη μόρφωσή του, γνωρίζοντας τους τόπους όπου διέμεινε μπορούμε να υποθέσουμε ότι ήταν γνώστης τουλάχιστον της γαλλικής. Πράγματι, συγκρίνοντας το ελληνικό έργο με το γαλλικό και το αγγλικό, διαπιστώνουμε ότι το ελληνικό προσομοιάζει με το γαλλικό ως προς τον τρόπο έκφρασης. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι ο Κ. αναπαράγει τον χωρισμό και τον τίτλο των ενοτήτων του γαλλικού κειμένου, καθώς στο αγγλικό πρωτότυπο ο συγγραφέας χωρίζει το κείμενο σε ενότητες χωρίς να τους δίνει τίτλους. Από το 1695 μέχρι το 1798 η γαλλική μετάφραση του έργου του Locke εκδόθηκε πολλές φορές. Μεταφραστής του έργου ήταν ο Γάλλος Pierre Coste. Σύμφωνα με τη Jean S. Yolton (1998: ), υπάρχουν 18 γαλλικές εκδόσεις του έργου, και μία επιπλέον, αυτή του 1821, την οποία δεν αναφέρει (Κριαράς 1954: 302). Στην απαρίθμηση των εκδόσεων που μας δίνει η Yolton χρησιμοποιεί τους χαρακτηρισμούς «επίσημη» και 22

23 «πειρατική». Ο πρώτος χρησιμοποιείται για εκδόσεις που έγιναν είτε υπό την επίβλεψη είτε με τη συναίνεση του Coste, ενώ ο δεύτερος αναφέρεται σε εκδόσεις που έγιναν χωρίς να το γνωρίζει ο συγγραφέας, εκδόσεις οι οποίες ενίοτε περιλαμβάνουν επιπλέον κείμενα. Η πρώτη επίσημη γαλλική μετάφραση είναι αυτή του 1695, η οποία τυπώθηκε στο Άμστερνταμ. Βασίζεται στη 2 η αγγλική έκδοση (1693) και αποτελείται από 203 αριθμημένες ενότητες. Ακολουθεί αυτή του 1699, η οποία εκδόθηκε στη Γενεύη, αλλά δεν είναι επίσημη μετάφραση του Coste, ο οποίος, μάλιστα, τη σχολιάζει αρνητικά στην εισαγωγή της δεύτερής του έκδοσης (1708). Η έκδοση αυτή περιέχει το κείμενο του Coste εμπλουτισμένο με μεταφράσεις άλλων έργων. Στην εισαγωγή περιλαμβάνεται μια περίληψη της αφιέρωσης του Locke στον Clarke. Στη συνέχεια τυπώθηκε στο Άμστερνταμ το 1708 η δεύτερη επίσημη έκδοση από τον Coste. Αυτή βασίζεται στην 5 η αγγλική έκδοση (1705). Όμως σε μερικές περιπτώσεις οι ενότητες έχουν χωριστεί, με αποτέλεσμα το έργο να αποτελείται από 28 κεφάλαια και 223 αριθμημένες ενότητες. Αυτό το μοτίβο ακολουθείται σε όλες τις επόμενες γαλλικές εκδόσεις. Πιθανολογείται ότι η μετάφραση αυτή έγινε υπό την επίβλεψη του Locke, καθώς από το 1698 Locke και Coste ζούσαν μαζί στο σπίτι του Masham. Επίσης, παρατηρούνται μικρές βελτιώσεις στην έκφραση σε σχέση με την έκδοση του Η επόμενη έκδοση έγινε στο Παρίσι το Πρόκειται για ανατύπωση της έκδοσης του Σύμφωνα με τη Yolton, δεν αποτελεί επίσημη έκδοση, καθώς δεν είχε την έγκριση του Coste. Ακολουθεί η έκδοση του 1715, η οποία μάλλον είναι πειρατική. Πιθανότατα τυπώθηκε στη Γενεύη, αν και ο κατάλογος της Bodleian Library αναφέρει ότι τυπώθηκε στη Βέρνη. Στην Εισαγωγή γράφεται ότι βασίζεται σε μια γαλλική μετάφραση που εκδόθηκε στη Γενεύη. Η μοναδική μετάφραση με τόπο έκδοσης τη Γενεύη μέχρι εκείνη τη χρονιά είναι η πειρατική έκδοση του Η τρίτη επίσημη έκδοση από τον Coste τυπώθηκε το Πρόκειται για έκδοση ελαφρώς αναθεωρημένη σε σχέση μ αυτήν του Το 1727 εκδόθηκε άλλη μία «πειρατική» έκδοση στη Βασιλεία ή στη Γενεύη, όπως συμπεραίνεται από τη μορφή της πρώτης υπογραφής του Coste. 23

24 Η 4 η επίσημη έκδοση από τον Coste έγινε το Αποτελεί αναθεώρηση της 2 ης και 3 ης γαλλικής έκδοσης, με περισσότερα αποφθέγματα του Montaigne στις υποσημειώσεις. Το 1737 έγιναν δύο εκδόσεις, που δεν διαφέρουν μεταξύ τους παρά σε ελάχιστα σημεία, τα οποία αφορούν κυρίως στη μορφοποίηση του κειμένου και στο ότι η μία είναι τυπωμένη πιο καθαρά και με λιγότερα τυπογραφικά λάθη. Το περιεχόμενο είναι ακριβώς το ίδιο με αυτό της έκδοσης του Ακόμη μία ανατύπωση της έκδοσης του 1733 έγινε το 1743, η οποία, παρότι γράφει ότι έγινε στο Άμστερνταμ, βάσει των υπογραφών και των ρωμαϊκών αριθμών μπορεί να υποτεθεί ότι είναι μια πειρατική έκδοση τυπωμένη στο Παρίσι. Το 1743 εκδόθηκε για δεύτερη φορά μέσα στην ίδια χρονιά η μετάφραση του Coste. Για αυτήν δεν έχουμε περισσότερες πληροφορίες, διότι δεν αναγράφεται στον κατάλογο καμμιάς από τις μεγάλες βιβλιοθήκες, παρότι η ύπαρξή της είναι επιβεβαιωμένη. Το 1744 εκδόθηκε η 5 η γαλλική έκδοση στο Άμστερνταμ. Ούτε σ αυτήν παρατηρούνται διαφορές από την 4 η έκδοση του Η 6 η επίσημη έκδοση τυπώθηκε το 1746 στη Λωζάννη και αποτελεί ανατύπωση της 5 ης γαλλικής έκδοσης(1744). Το 1747 το έργο εκδίδεται για πρώτη φορά σε δύο τόμους, στο Παρίσι. Το περιεχόμενό του παραμένει το ίδιο, καθώς είναι ανατύπωση της 5 ης έκδοσης του Η 8 η επίσημη έκδοση τυπώθηκε στη Λωζάννη το Είναι ανατύπωση της 6 ης γαλλικής έκδοσης του Το 1776 εκδόθηκε στο Άμστερνταμ μία ακόμη γαλλική έκδοση, η οποία αποτελεί ανατύπωση αυτής του 1737, η οποία βασιζόταν στην 5 η αγγλική έκδοση. Το 1783 συναντάμε άλλη μία δίτομη έκδοση του έργου, τυπωμένη στο Παρίσι. Η έκδοση αυτή είναι σύμφωνη με του 1744 και περιέχει και το ανώνυμο έργο Méthode observée pour l éducation des Enfans de France. Άλλη μία έκδοση είναι αυτή του 1798, η οποία τυπώθηκε κι αυτή στο Παρίσι. Είναι αναθεώρηση αυτής του 1783, συμπεριλαμβάνει δε και αυτή το Méthode observée pour l éducation des Enfans de France. 24

25 Η τελευταία έκδοση της μετάφρασης του Coste έγινε το 1821 στο Παρίσι. Λαμβάνοντας υπόψη τα περιεχόμενά της και το γεγονός ότι ήταν δίτομη, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι αποτελεί ανατύπωση των δύο προηγούμενων εκδόσεων. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι οι εκδόσεις-σταθμός είναι η μετάφραση του 1708, όπου αλλάζει η αρίθμηση των ενοτήτων, και αυτή του 1733, με την προσθήκη αποφθεγμάτων του Montaigne. Όλες οι μετέπειτα είναι ουσιαστικά ανατυπώσεις αυτών των δύο, χωρίς διαφορές στο περιεχόμενο. Έχοντας μελετήσει προσεκτικά τη βιογραφία του Κ. καθώς και τις γαλλικές μεταφράσεις, κατέληξα στο εξής συμπέρασμα. Ο Κ., μέχρι και το 1758 είναι μάλλον δύσκολο να έγραψε την Παιδαγωγία, για τους εξής λόγους. Στη Σμύρνη έλαβε τη βασική του εκπαίδευση, ενώ στην Άνδρο έγινε μοναχός, ήταν δε αρκετά μικρός σε ηλικία για να μεταφράσει ένα τέτοιο έργο. Στην Αλεξάνδρεια ( ), πάλι, οι υποχρεώσεις του ως γραμματέως του Πατριαρχείου μάλλον δεν θα του άφηναν και πολύ χρόνο για ν ασχοληθεί με ένα τέτοιο απαιτητικό έργο. Πολύ σημαντικό στοιχείο εν προκειμένω είναι και το γεγονός ότι, μέχρι και αυτό το στάδιο της ζωής του, δεν είχε έρθει σε επαφή με τον Βούλγαρη και, συνεπώς, ούτε με τα έργα, τη σκέψη, πιθανόν δε ούτε και το όνομα του Locke. Στο Άγιον Όρος ( ) μαθήτευσε κοντά στον Βούλγαρη, ο οποίος τον βοήθησε να γνωρίσει τις ευρωπαϊκές εξελίξεις στην επιστήμη και τη φιλοσοφία, οπότε δεν θα είχε χρόνο να συγγράψει ή να μεταφράσει. Τέλος, στην Κωνσταντινούπολη (1758) οι εκπαιδευτικές του υποχρεώσεις του δεν θα του έδιναν την ευκαιρία να επιδοθεί σε ένα τόσο απαιτητικό έργο. Κατόπιν ο Κ. πήγε στη Βιέννη (1783), σε ηλικία 60 ετών. Σε ώριμη πια ηλικία και έχοντας αποκτήσει εμπειρία από τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών του Υψηλάντη, του Σταυράκη και άλλων ευγενών στην Κωνσταντινούπολη κατά την περίοδο , καθώς και από την εκπαίδευσή του κοντά στον Βούλγαρη, θεωρώ ότι είχε ευαισθητοποιηθεί και ωριμάσει αρκετά, αλλά και αποκτήσει γνώσεις πάνω σε ευρωπαϊκές παιδαγωγικές ιδέες, ώστε να είναι πλέον σε θέση να παράξει ένα τέτοιο έργο. Επίσης, το γεγονός ότι ο Μοισιόδακας, ο οποίος ήταν και αυτός μαθητής του Βούλγαρη στην Αθωνιάδα, είχε ήδη εκδώσει την Παιδαγωγίαν του το 1779, έργο που περιείχε αρκετές παιδαγωγικές ιδέες του Locke, μπορεί να αποτέλεσε αφορμή για τον Κ., ο οποίος διαβάζοντάς το αποφάσισε να ασχοληθεί και αυτός με το Some Thougths, ώστε να 25

26 εκδώσει ένα σύγγραμμα με τις παιδαγωγικές ιδέες του φιλοσόφου σε πιο ολοκληρωμένη μορφή. Όντας, λοιπόν, στη Βιέννη θα είχε πρόσβαση στη γαλλική μετάφραση του 1783 ή του Σκεπτόμενη ότι τότε τα βιβλία τυπώνονταν σε μικρό αριθμό αντιτύπων, εκτιμώ ότι θα του ήταν πιο δύσκολο να βρει αυτήν του Και στις δύο περιπτώσεις, πάντως, οι μεταφράσεις είναι ίδιες, καθώς ουσιαστικά βασίζονται σε αυτές του 1708 και του Άλλη μία περίοδος στη ζωή του Κ. κατά την οποία θα μπορούσε θεωρητικά να γράψει την Παιδαγωγία είναι η παραμονή του στην Αλεξάνδρεια ( ), όπου υπήρχε πλούσια βιβλιοθήκη ενός σπουδαίου πνευματικού κέντρου. Εκεί δεν αποκλείεται να υπήρχε η γαλλική μετάφραση του 1744, η οποία είναι ανατύπωση του 1708 και του Όμως, λόγω του νεαρού της ηλικίας του (25 ετών) και της εκπαίδευσης που είχε λάβει ώς τότε, θα ήταν μάλλον δύσκολο να εκπονήσει ένα τέτοιου είδους έργο. Έτσι, αν και είναι ασφαλώς δύσκολη η διάκριση μεταξύ των εκδόσεων, καθώς είχαν μικρές μόνο διαφορές μεταξύ τους και οι περισσότερες ήταν ανατυπώσεις, τείνω να δεχθώ ότι ο Κ. έγραψε την Παιδαγωγία χρησιμοποιώντας τη γαλλική μετάφραση του

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο PIERRE COSTE ΚΑΙ Η ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟΝ JOHN LOCKE Ο Pierre Coste ήταν ο μεταφραστής του έργου του John Locke Some Thoughts Concerning Education στα γαλλικά. Είναι χρήσιμο, λοιπόν, να αναφέρουμε εν προκειμένω ορισμένα βασικά πράγματα για τη ζωή και το έργο του Coste, κυρίως δε για την ιδιαίτερη σχέση του με τον Locke. Ο μεταφραστής και συγγραφέας Coste γεννήθηκε στις 27 Οκτωβρίου του 1668 στην Uzès (Cèvennes) της Γαλλίας. Ήταν το δεύτερο παιδί του εμπόρου υφασμάτων Barthèlemy Coste. Μεγάλωσε με τους γονείς της μητέρας του στην κοντινή Andouse, όπου και πήγε σχολείο. Το πρώτο συγγραφικό έργο του ήταν το ανώνυμα δημοσιευμένο Discours sur la philosophie, ενώ η πρώτη του μετάφραση (στα λατινικά) ήταν του δεύτερου μέρους του Nouvelle bibliothèque des auteurs ecclesiastiques του ελβετού καλβινιστή Jean LeClerc ( ). Το 1695, με την προτροπή και βοήθεια του LeClerc, μετέφρασε στα γαλλικά το έργο του Locke Some Thoughts Concerning Education (Marzials 1887: 275). Το 1697 ο Coste μετέβη στην Αγγλία για να εργαστεί ως παιδαγωγός του Francis Masham, του μοναδικού γιου του Francis Masham και της Damaris Cudworth. Ο διορισμός του αυτός έγινε μετά από υπόδειξη του Locke, ο οποίος έμενε στην οικία των Masham από το Παράλληλα, ο Coste εκτελούσε χρέη γραμματέα του Locke (Milton 2008: 195). Το καλοκαίρι του 1697 ο Coste ξεκίνησε τη μετάφραση του έργου του Essay Concerning Human Understanding, μετά από αίτημα του Schalte, ενός εκδότη στο Άμστερνταμ. Τη μετάφραση αυτή συνέχισε έχοντας δίπλα του τον Locke και την εξέδωσε το 1700, αποσπώντας θετικές κριτικές από πολλούς, συμπεριλαμβανομένου και του Jean LeClerc. (Marzials 1887: 275). 27

28 Μετέφρασε το δεύτερο Μέρος του The Reasonableness of Christianity, το οποίο εκδόθηκε το 1703, με αρκετή καθυστέρηση, καθώς ο Coste ήταν παράλληλα απασχολημένος με άλλες εργασίες. Μετά τον θάνατο του Locke το 1704 o Coste εξέδωσε προς τιμήν του Άγγλου φιλόσοφου το διάσημο Eloge, το οποίο περιέχει και κατάλογο των ανώνυμα δημοσιευμένων έργων του Locke (Marzials 1887: 275). Μετά ο Coste έφυγε από το Oates. Εκείνη την περίοδο μετέφρασε το έργο της Damaris Masham A Discourse concerning the Love of God και έκανε μια βιβλιοκρισία του The Rights of the Christian Church στο: Histoire des ouvrages des savants του Matthew Tindals ( ). Μεταξύ 1706 και 1709 ήταν στο Chipley του Somerset ως παιδαγωγός των δύο γιων του Edward Clarke ( ), ο οποίος ήταν στενός φίλος του Locke. Την περίοδο έμεινε για λίγο μαζί με τον μαθητή τού Locke, τον φιλόσοφο Anthony Ashley Cooper, third earl of Shaftesbury, με την προτροπή του οποίου μετέφρασε το Essay on the Freedom of Wit and Humour. Το 1743 έγινε μέλος της Royal Society. Πέθανε στις 24 Ιανουαρίου 1747 στο Παρίσι, όπου και ετάφη (Marzials 1887: 275). Η σχέση του Coste με τον Locke αρχίζει πριν την έλευση του πρώτου στην Αγγλία, καθώς αλληλογραφούσαν από τότε που ο Coste ήταν στην Ολλανδία. Υπάρχουν οκτώ επιστολές του Coste μεταξύ των 1695 και 1700 περιέχονται στην Correspondence του Locke (επιστολές υπ αρ. 1917, 1940, 2107, 2285, 2480, 2601, 2609 και 2746 βλ. Milton 2008: 195). Οι μεταφράσεις του Coste κατέστησαν το έργο του Locke προσιτό στο ευρωπαϊκό αναγνωστικό κοινό, διευρύνοντας έτσι την επιρροή και την αναγνωρισιμότητα του Άγγλου φιλοσόφου. Σύμφωνα με τον J. Milton, αυτό δημιούργησε ένα «χρέος», το οποίο ο Locke δεν κατάφερε ποτέ να ξεπληρώσει (Milton 2008: 195). Ακόμα χειρότερα, φαίνεται ότι ο Locke δεν είχε και σε πολύ μεγάλη εκτίμηση τον Γάλλο μεταφραστή του. Σε μια επιστολή του προς τον William Molyneux, όπου προβαίνει σε εκτίμηση των ικανοτήτων του Coste λίγο μετά την έλευσή του στον οίκο των Masham, γράφει μεταξύ άλλων: «...να σου απαντήσω στην ερώτησή σου σχετικά με τις ικανότητές του στα μαθηματικά και την φυσική ιστορία: νομίζω πως δεν είναι εξαιρετικές, αλλά είναι ευφυής άνθρωπος και κάνει για τον σκοπό μας» (Locke 1708: 256). Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως, όταν ο Coste πήγε για πρώτη φορά στο Oates, ο Locke έλειπε σε ταξίδι και επέστρεψε στα τέλη Νοεμβρίου (Milton 2008:195). Αυτό δεν μπορούμε να το αποδώσουμε με βεβαιότητα σε έλλειψη προσωπικής εκτίμησης του Locke για το πρόσωπο του νέου συνεργάτη του ωστόσο προκαλεί αίσθηση 28

29 το γεγονός ότι ο Locke δεν πήγε να τον υποδεχθεί. Παρ όλα αυτά, ο Coste από την μεριά του φαίνεται πως έτρεφε μεγάλο σεβασμό για τον Locke, καθώς συνέχισε να ασχολείται με τα έργα του διά βίου. 29

30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΜΕ ΤΗ ΓΑΛΛΙΚΗ Σε αυτό το κεφάλαιο θα προβώ σε συγκριτική μελέτη και ανάλυση της Παιδαγωγίας του Κ. με τη γαλλική μετάφραση του Some Thoughts Concerning Education του Locke από τον Coste (De l éducation des Enfans). Για τη σύγκριση χρησιμοποιήσαμε την πέμπτη έκδοση της γαλλικής μετάφρασης, εκείνη του 1783, ως την πλέον πιθανή να έχει χρησιμοποιηθεί από τον Καλλονά, για τους λόγους που αναφέρθηκαν στο οικείο κεφάλαιο (σσ ). Η σύγκριση πραγματοποιήθηκε ως εξής. Ξεκίνησα συγκρίνοντας τα Περιεχόμενα των δύο βιβλίων, και έπειτα προχώρησα σε σύγκριση του σώματος των κειμένων. Η διαδικασία αυτή περιλάμβανε παράλληλη ανάγνωση των δύο έργων και καταγραφή όλων των διαφορών τους. Από τη μελέτη του καταλόγου των διαφορών εξήγαγα συμπεράσματα σχετικά με: (α) το είδος της μετάφρασης και (β) τους λόγους που οδήγησαν τον Κ. να επιφέρει τις τροποποιήσεις που επέφερε επί του γαλλικού κειμένου και να παραλείψει ό,τι παρέλειψε. Ακολουθώντας αυτή τη σειρά, θα ξεκινήσω με αντιπαραβολή των Περιεχομένων των δύο βιβλίων. Παραθέτω τα Περιεχόμενα σε δύο στήλες, μία για κάθε έργο. Απέναντι από κάθε ενότητα του Coste βρίσκεται ο τίτλος του/των αντιστοίχων κεφαλαίων του Κ. Οι τίτλοι που βρίσκονται εντός αγκυλών δεν έχουν κάποια αντιστοιχία στα Περιεχόμενα του βιβλίου του Καλλονά. 30

31 Pierre Coste / Γαβριήλ Καλλονάς De l'éducation des Enfans / Παιδαγωγία [EPITRE à M.de la Mothe] [Avertissement sur la cinquième édit] [Préface du Traducteur] I er. Combien il est important de bien élever les enfans / Μέρος Πρώτο (Κεφάλαιο Α ): Πόσον εἶναι ἀναγκαία ἡ καλὴ ἀνατροφὴ τῶν παίδων [ II. Sur le mème sujet] SECTION première. De la santé. Prècautions nècessaires pour la conserver aux enfans / Μέρος Πρώτο, Κεφάλαιο Β : Ἀναγκαία προφυλακτικὰ τῆς ὑγείας τῶν παίδων και Μέρος Πρώτο, Κεφάλαιο Γ : Ἂς ἒλθωμεν εἰς τὸ περὶ τροφῆς τῶν παιδίων [ III. Sur le même sujet] [ IV. De la santé du corps] [ V. Sur le même sujet] [ VI. Il ne faut pas donner aux enfans des habits trop pesans] [ VII. Sur les garçons] [ VIII. On doit accoutumer les pieds des enfans au froid] [ IX. Il faut apprendre à nager aux enfans ] [ X. Laisser aller les enfans au grand air] [ XI. Seul inconvénient à craindre] [ XII. Il ne faut pas donner aux enfans des habits trop étroits] [ XIII. Inconvèniens qui viennent de porter des habits trop étroits] [ XIV. Quelle doit ètre la nourriture des enfans] [ XV. Comment on doit assaisonner les viandes qu on donne aux enfans] [ XVI. Si les heures des repas des enfans doivent ètre règlèes] 31

32 [ XVII. Quelle boisson est la plus propre pour les enfans] [ XVIII. On doit obliger les enfans à manger avant que de boire et pour quoi] [ XIX. En second lieu] [ XX. Il ne faut pas donner des liqueurs fortes aux enfans] [ XXI. Comment on doit dispenser le fruit aux enfans] [ XXII. Combien le sommeil est nècessaire aux enfans] [ XXIII. Il ne faut pas accoutumer les enfans à coucher mollement] [ XXIV. Il faut tenir aux enfans le ventre libre] [ XXV. Ce qu il faut faire pour cela] [ XXVI. Suite du même sujet] [ XXVII. Seconde suite du même sujet] [ XXVIII. Troisieme suite du même sujet] [ XXIX. Quatrieme suite du même sujet] [ XXX. Avec quelles precautions il faut donner des médecines aux enfans] [ XXXI. Conclusion des sujets ci dessus] SECTION deuxieme. Du soin que l on doit prendre de l ame des enfans / Μέρος Πρώτο, Κεφάλαιο Δ : Τίνι τρόπῳ πρέπει νὰ φροντίζωμεν περὶ τῆς ψυχῆς τῶν παιδίων [ XXXII. Sur le même sujet] [ XXXIII. Différence d éducation] [ XXXIV. Vigueur du corps] [ XXXV. Il faut songer de bonne heure à régler les moeurs des enfans] [ XXXVI. Complaisances dangereuses] [ XXXVII. Négligence de soumettre les enfans] [ XXXVIII. On enseigne le vice aux enfans, ce qu on prouve par plusieurs exemples, et suivantes] [ XXXIX. Il ne faut point contenter les vaines fantaisies des enfans] [ XL. Qu on ne doit tenir auprés des enfans que des personnes sages et raisonnables] [ XLI. Ceux qui gouvernent les enfans, doivent les tenir soumis à leur volonté] [ XLII. Qu il faut que les enfans considerent leurs parens comme leurs seigneurs et leurs maîtres absolus] [ XLIII. Sur le même sujet] 32

33 SECTION troisieme. Des châtimens qu il faut infliger aux enfans / Μέρος Πρώτο (Κεφάλαιο Ε ): Περὶ τῶν τιμωριῶν ὁποῦ πρέπει νὰ παιδεύωνται οἱ παῖδες [ XLIV. S il faut châtier les enfans] [ XLV. Il faut tenir les enfans dans le respect] [ XLVI. Moyen de corriger l humeur libertine des enfans] [ XLVII. Danger qu il y a d abrutir l esprit des enfans] [ XLVIII. S il faut battre les enfans] [ XLIX. Raisons de ne point battre les enfans; premiere raison] [ L. Seconde raison] [ LI. Troisieme raison] [ LII. Quatrieme raison] SECTION quatrieme. Des recompenses; l usage qu on en doit faire dans l éducation des enfans / Μέρος Πρώτο, Κεφάλαιο ΣΤ : Περὶ ἀνταμοιβῆς τίνι τρόπῳ πρέπει νὰ τὴν μεταχειριζώμεθα ἐν τῇ ἀνατροφῇ τῶν παίδων [ LIII. S il faut porter les enfans à leur devoir par des recompenses] [ LIV. Sur le même sujet] [ LV. Suite du meme sujet] [ LVI. De quelles recompenses et de quelles peines il faut se server à l égard des enfans] [ LVII. Il faut rendre les enfans sensibles à l honneur & à la honte] [ LVIII. Premier moyen de rendre les enfans sensibles à l honneur] [ LIX. Second moyen] [ LX. Obstacle de la part des domestiques] [ LXI. Comment on doit inspirer de le honte aux enfans pour leurs fautes] [ LXII. La reputation doit être proposée aux enfans, quoiqu elle ne porte pas directement à la vertu] [ LXIII. Comment il faut censurer et louer les enfans] [ LXIV. Il faut permettre aux petits enfans de s amuser à des jeux innocents] SECTION cinquieme. On doit donner peu de regles aux enfans. Maniere de leur faire observer / Μέρος Πρώτο, Κεφάλαιο Ζ : Ὅτι πρέπει νὰ δίδωμεν εἰς τὰ παιδία ὀλίγους τινὰς κανόνας, καὶ τίνι τρόπω νὰ τοὺς φυλάττωσι [ LXV. Il ne faut pas charger de préceptes la mémoire des enfans] 33

34 [ LXVI. Inconvéniens qui naissent de cette pratique] [ LXVII. Se servir de paroles douches] [ LXVIII. Il faut faire pratiquer aux enfans ce qu on veut leur rendre naturel] SECTION sixieme. De l extérieur des enfans; quel soin l on en prendre / Μέρος Πρώτο, Κεφάλαιο Η : Περὶ τῆς ἐξωτερικῆς εὐκοσμίας τῶν παίδων [ LXIX. Ce que l on doit faire pour inspirer la politesse aux enfans] [ LXX. Il est à craindre que la compagnie des domestiques ne gâte les enfans] [ LXXI. Moyen de remédier à cet inconvenient] SECTION septieme. Il est bon que les enfans soient élevés dans la maison de leur pere / Μέρος Πρώτο, Κεφάλαιο Θ : Ὅτι συμφέρει νὰ ἀνατρέφωνται τὰ παιδία ἐν τῷ πατρικῷ ὀσπητίῳ [ LXXII. Si les enfans doivent être élevés dans la maison de leur pere] [ LXXIII. Les parens doivent prendre garde de ne pas donner de mauvais exemples à leurs enfans] SECTION huitieme. Des fautes pour lesquelles on ne doit pas châtier les enfans, de celles qui méritent châtiment / Μέρος Πρώτο, Κεφάλαιο Ι : Ποῖα ἐλαττώματα τῶν παιδίων πρέπει νὰ παιδεύωμεν και ποῖα οὔ [ LXXIV. Manquemens pour lesquels on ne doit pas châtier les enfans] [ LXXV. Il ne faut pas proposer aux enfans les choses sous l idée de devoir] [ LXXVI. Il faut avoir égard à l humeur des enfans en les instruisant] [ LXXVII. Il ne faut pas laisser croupier les enfans dans la paresse] [ LXXVIII. Adresse dont il faut se server pour donner aux enfans de l inclination pour ce qu on veut leur enseigner] [ LXXIX. On ne doit pas quereller les enfans souvent et avec passion] [ LXXX. Pour quel sujet il faut battre les enfans] [ LXXXI. Les châtimens employés mal-à-propos ne produisent que du mal] [ LXXXII. Il ne faut pas battre les enfans pour de simples manquemens] [ LXXXIII. Il faut souffrir dans les enfans plusieurs irrégularités attachées à leur âge] 34

35 [ LXXXIV. Il faut convaincre les enfans par voie de raisonnement] [ LXXXV. Il faut instruire les enfans par des exemples] [ LXXXVI. Par qui, en quel temps les enfans doivent être battus] [ LXXXVII. Combien peu d occasions il y a de battre les enfans] [ LXXXVIII. Raisonnement sur le même sujet] [ LXXXIX. On objecte que certains enfans d un naturel intraitable ne voudroient rien apprendre, si on les traitoit avec douceur] [ XC. Réponse à cette objection] [ XCI. Ce que doit faire un Précepteur auprés de son éleve] [ XCII. Le Gouverneur d un enfant doit l instruire par son propre exemple] SECTION neuvieme. De la nécessité qu il y a de tenir un gouverneur auprés des enfans et des qualités qu il doit avoir / Μέρος Πρώτο, Κεφάλαιο ΙΑ : Ὅτι εἶναι ἀναγκαῖος εἰς τὰ παιδία ἕνας ἐπιστάτης, καὶ τί προτερήματα πρέπει νὰ ἔχῃ [ XCIII. Sur le meme sujet] [ XCIV. Qu il ne faut pas considérer la dépense pour tenir un Gouverneur] [ XCV. N épargner ni soin ni argent pour un gouverneur] [ XCVI. Le gouverneur d un jeune homme de bonne maison doit avoir de la politesse] [ XCVII. Il doit aussi connoître le monde] SECTION dixieme. Comment les parens doivent se familiariser avec leurs enfans / Μέρος Πρώτο, Κεφάλαιο ΙΒ : Ὅτι οἱ γονεῖς πρέπει νὰ προσομιλοῦσι μὲ τὰ παιδία [ XCVIII. Sur le même sujet] [ XCIX. Avantage qu il y a de traiter les enfans avec douceur] [ C. Qu un pere ne doit donner avis à son enfant qu en qualité d ami] [ CI. Qu un pere doit s entretenir familièrement avec son enfant et un précepteur aussi] [ CII. Maintenir l amour et la crainte des enfans pour leurs supérieurs] SECTION onzieme. On doit avoir égard au tempérament des enfans / Μέρος Πρώτο, Κεφάλαιο ΙΓ : Ὅτι πρέπει νὰ ἀποβλέπωμεν εἰς τὴν κράσιν τῶν παιδίων [ CIII. Sur le même sujet] [ CIV. Examiner le naturel des enfans] 35

36 [ CV. Il faut tâcher de connoître la passion dominante des enfans] SECTION douzieme. Il ne faut pas laisser prendre trop d empire aux enfans, et pour quoi / Μέρος Πρώτο, Κεφάλαιο ΙΔ : Ὅτι δὲν πρέπει νὰ ἀφίνωμεν νὰ λαμβάνουσι τὰ παιδία πολλὴν ὑπεροχήν [ CVI. Les enfans aiment naturellement l empire] [ CVII. Il ne faut pas satisfaire les desirs des enfans] [ CVIII. Distinction qu il faut faire sur cela] [ CIX. Sur le même sujet] [ CX. Il faut laisser aux enfans la liberté de suivre leur fantaisie dans leurs divertissemens] [ CXI. Il faut empêcher les enfans de s élever au-dessus de leurs camarades] [ CXII. Il faut porter les enfans à la libéralité] SECTION treizieme. Il ne faut pas souffrir que les enfants s accoutument à pleurer / Μέρος Δεύτερο, Κεφάλαιο Α : Ὅτι δὲν πρέπει νὰ ὑποφέρωμεν νὰ κλαίωσι τὰ παιδία συνεχῶς [ CXIII. Les pleurs des enfans sont de deux sortes] [ CXIV. Les pleur des enfans sont quelquesois l effet d un mal réel] [ CXV. Les enfans sont portés à pleurer pour le moindre mal] [ CXVI. Pour de certains pleurs il faut employer la sévérité pour les arrêter.] Fin de la Table du Tome premiere TABLE des Paragraphes et Sections contenus dans le Tome second SECTION quatorzieme. De la crainte et du courage; moyen d inspirer ce dernier aux enfans / Μέρος Δεύτερο, Κεφάλαιο Β : Περὶ φόβου καὶ περὶ θάρρους καὶ εὐτολμίας [ CXVII. Si un enfant se jette témérairement dans le peril, ce qu il faut faire pour le corriger de ce défaut] [ CXVIII. Moyen d inspirer du courage aux enfans] 36

37 SECTION quinzieme. Comment il faut corriger les enfans de l inclination qu ils ont à la cruauté / Μέρος Δεύτερο, Κεφάλαιο Γ): Πρέπει νὰ διορθώνωμεν τὴν κλίσιν ὁποῦ τὰ παιδία ἔχουσι πρὸς σκληρότητα [ CXIX. Vice de cruauté remarqué dans les enfans] [ CXX. Il faut inspirer aux enfans des sentimens d humanité pour leurs inférieurs et sur-tout pour les domestiques] SECTION seizieme. De la curiosité des enfans; comment elle doit être mise à profit / Μέρος Δεύτερο, Κεφάλαιο Δ : Ἡ περιέργεια ἀναγκαία εἰς τὰ παιδία [ CXXI. Curiosité nécessaire dans les enfans. Moyens de l entretenir en eux. Premier moyen] [ CXXII. Second moyen] [ CXXIII. Troisieme moyen] [ CXXIV. Quatrieme moyen] [ CXXV. Une grande vivacité n est pas un fort bon signe dans les enfans] SECTION dix-septieme. De l indifférence que certains enfans ont pour s instruire; moyen de la corriger / Μέρος Δεύτερο, Κεφάλαιο Ε : Περὶ τῆς ἀμελείας ὁποῦ μερικὰ παιδία ἔχουσι πρὸς τὸ μαθεῖν, κ τίνι τρόπῳ νὰ τὴν διορθώσωμεν [ CXXVI. De la nonchalance de certains enfans] [ CXXVII. Moyen de corriger la nonchalance, si elle n est pas universelle] [ CXXVIII. Raisonnement sur le même sujet] [ CXXIX. Moyen de corriger un enfant d une paresse générale, qui tire son origine du tempérament] [ CXXX. Il faut ocçuper les enfans à quelque travail corporel] [SECTION dix-huitieme. Il ne faut pas contraindre les enfans à s occuper aux choses qu on veut leur faire apprendre] [ CXXXI. Sur le même sujet] [ CXXXII. Que les enfans n aiment pas à demeurer sans rien faire] [ CXXXIII. Il faut permettre aux enfans d avoir des choses qui servent à leurs jeux] 37

38 SECTION dix-neuvieme. Du mensonge; combien on doit avoir soin d en corriger les enfans / Μέρος Δεύτερο, Κεφάλαιο Ζ : Περὶ ψεύδους [ CXXXIV. Quels soins il faut prendre pour empêcher les enfans de mentir] [ CXXXV. Comment on doit recevoir les excuses des enfans] [ CXXXVI. Sur le même sujet] SECTION vingtième. Des devoirs particuliers des enfans; premièrement de la vertu /Μέρος Δεύτερο, Κεφάλαιο Η : Περὶ ἄλλων καθηκόντων τῶν παιδίων, καὶ πρῶτον περὶ ἀρετῆς [ CXXXVII. Les principaux articles de l'instruction des enfans] [ CXXXVIII. La vertu est le plus important] [ CXXXIX. Premier fondement de la vertu] [ CXL. Il faut être réserve à parler des esprits aux enfans] [ CXLI. Combien il est dangereux de faire peur aux enfans des esprits, des spectres,&c] [ CXLII. Après avoir inspiré aux enfans de la vertu, les obliger à dire la vérité à être doux et bienfaisans] SECTION vingt-unieme. De la prudence/ Μέρος Δεύτερο, Κεφάλαιο Θ : Περὶ φρονήσεως [ CXLIII. Il faut inspirer la prudence aux enfans, autant que leur âge en est capable] SECTION vingt-deuxieme. De la civilité et de la politesse / Μέρος Δεύτερο, Κεφάλαιο Ι : Περὶ κοσμιότητος ἠθῶν [ CXLIV. Du soin qu il faut prendre pour rendre les enfans civils et polis] [ CXLV. Premiere partie de cette regle] [ CXLVI. Agrémens et avantage de la politesse] [ CXLVII. Un excès de civilité blâmable] [ CXLVIII. Apprendre aux enfans à être modestes et bienfaisans] [ CXLLX. Réflexion faite en passant, sur l influence de la compagnie qu on fréquente] 38

39 SECTION vingt-troisieme. Du savoir/ Μέρος Δεύτερο, Κεφάλαιο ΙΑ : Περὶ μαθήσεως [ CL. Ce qu il faut apprendre aux enfans] [ CLI. Un enfant doit commencer d'apprendre à lire lorsqu il sait parler] [ CLII. Se servir de quelque ruse innocente pour leur faire connaître l alphabet] [ CLIII. Moyen d enseigner à lire aux enfans en jouant] [ CLIV. Par ce moyen ils l apprendront sans savoir comment] [ CLV. Si les enfans perdent leur temps, c est souvent la faute de ceux qui sont charges de leur éducation plutôt que la leur] [ CLVI. Autre moyen d apprendre] [ CLVII. Qu on pourroit inventer des jeux avec des lettres] [ CLVIII. Ne tes y obliger jamais par force] [ CLIX. Mettre entre les mains des enfans des livres dé leur portée, et qui les amusent comme les fables d Esope] [ CLX. Un enfant ne doit pas apprendre par cœur et apprendre à lire tout à la fois] [ CLXI. Il ne faut pas faire lire aux enfans tous les livres de la Βible indifféremment] [ CLXII. Quels endroits de l écriture on peut faire lire aux enfans] [ CLXIII. Comment il faut apprendre à écrire aux enfans] [ CLXIV. Un enfant de bonne maison doit apprendre un peu à peindre] [ CLXV. De l art d écrire par abréviation] [ CLXVI. Le françois est la première langue qu on doit enseigner à un enfant qui sait parler sa langue maternelle] [ CLXVII. Il faut après cela lui enseigner le latin] [ CLXVIII. Abus qu on commet en voulant faire apprendre le latin à toutes sortes d enfans] [ CLXIX. Moyen facile d apprendre le latin aux enfans] [ CLXX. Trouver une personne qui sache bien parler latin pour la tenir auprès d'eux] [ CLXXI. Si on n en peut pas trouver une moyen d y remédier] [ CLXXII. Leur mettre entre les mains Justin, Eutrope, & c] [ CLXXIII. De quel usage est la grammaire ; quand on devroit l etudier] [ CLXXIV. En montrant aux enfans la langue latine, il faut leur apprendre des choses] [ CLXXV. Des écoles publiques] [ CLXXVI. Mauvaise coutume établie dans les écoles, de faire composer 39

40 aux enfans des discours en latin] [ CLXXVII. Que les enfans n ont guere occasion de foire des discours en latin une fois devenus hommes faits] [ CLXXVIII. Qu on ne fait composer des discours aux enfans dans les écoles qu afin qu ils apprennent mieux le latin] [ CLXXIX. Mauvaise coutume établie dans les écoles, de faire faire des vers latins aux enfans] [ CLXXX. Autre mauvaise coutume qu on a dans les écoles d obliger les enfans à apprendre par cœur les auteurs qu on leur fait lire] [ CLXXXI. Si à force d apprendre par cœur on peut se perfectionner la mémoire] [ CLXXXII. Le latin et toutes les langues doivent être regardées comme la moindre partie de l éducation des enfans] [ CLXXXIII. Quelles sciences il faut enseigner aux enfans - De la Géographie] [ CLXXXIV. De l Arithmétique] [ CLXXXV. De tous les raisonnements abstraits; ceux qui se font par le moyen de l Arithmétique sont les plus faciles. De l Astronomie] [ CLXXXVI. De la Géométrie] [ CLXXXVII. De la Chronologie] [ CLXXXVIII. Disputes fur la Chronologie] [ CLXXXIX. De l Histoire] [ CXC. De la Morale] [ CXCI. Du Droit civil] [ CXCII. Des Loix du pays] [ CXCIII. De la Rhétorique et de la Logique] [ CXCIV. Un enfant bien né ne doit pas être élevé aux ergoteries de l école] [ CXCV. Un Gentilhomme doit apprendre à bien parler et à bien écrire] [ CXCVI. De la Physique] [ CXC V II. Suite de la Physique] [ CXCVIII. Suite de la Physique] [ CXCIX. Suite de la Physique] [ CC. Suite de la Physique] [ CCI. S il faut apprendre du grec aux enfans] [ CCII. La méthode est l ame des études] [SECTION vingt-quartiéme. Des excercices d un jeune Gentilhomme] 40

41 [ CCIII. Quels font les exercices que doit apprendre un jeune Gentilhomme. De la Danse] [ CCIV. Si un jeune homme doit apprendre la Musique] [ CCV. Si un Gentilhomme doit apprendre à faire des armes et à monter à cheval] [ CCVI. Pour ce qui est de faire des armes, cet exercice paroît utile à la santé, mais dangereux pour la vie] [ CCVII. Qu un Gentilhomme doit avoir de la vertu et de la prudence] SECTION vingt-cinquieme. Quel métier devroit apprendre un enfant de bonne maison / Μέρος Δεύτερο, Κεφάλαιο ΙΒ : Ὅτι ὁ εὐγενὴς νέος πρέπει νὰ μάθῃ κἀμμίαν τέχνην [ CCVIII. Un Gentilhomme doit apprendre un métier] [ CCIX. Et pour quoi] [ CCX. Si un enfant de bonne maison doit apprendre à peindre] [ CCXI. Métiers convenables a un Gentilhomme] [ CCXII. L Agriculture en grand crédit chez les Anciens] [ CCXIII. Comment les métiers peuvent servir de divertissement] [ CCXIV. Que les hommes ne sauroient vivre dans une parfaite oisiveté] [ CCXV. Qu on ne doit pas priver un jeune homme des plaisirs innocens] [ CCXVI. Autres métiers qu on pourroit ajouter à faire apprendre à un jeune Gentilhomme] SECTION vingt-sixieme. Si un jeune homme de bonne maison doit apprendre à tenir des livres de compte / Μέρος Δεύτερο, Κεφάλαιο ΙΓ : Ὅτι ο εὐγενὴς νέος πρέπει νὰ ἠξεύρῃ λογαριασμὸν καὶ νὰ κρατῇ κατάστιχον [ CCXVII. Un-Gentilhomme doit apprendre à tenir les livres de compte] [ CCXVIII. Qu un jeune Gentilhomme doit faire usage de cette science pour ses petites affaires] SECTION vingt-septieme. Pourquoi et en quel temps on doit faire voyager les jeunes gens / Μέρος Δεύτερο (Κεφάλαιο ΙΔ): Διὰ ποίαν αἰτίαν καὶ εἰς ποῖον καιρὸν πρέπει νὰ πέμπωμεν τοὺς νέους εἰς ξενητείαν [ CCXIX. Si un jeune Gentilhomme doit voyager] 41

42 [ CCXX. Raisons pour lesquelles un jeune Gentilhomme ne retire pas des avantages de ses voyages] [ CCXXI. Que la connoissançe des hommes est l effet d une grande habileté qu un jeune homme ne peut acquérir tout d'un coup] [ CCXXII. Coutume qu on a prise de faire voyager les jeunes gens dans un temps de leur vie le moins propre à cela] [SECTION vingt-huitième. Conclusion de tout l Ouvrage] [ CCXXIII. Remarques sur l éducation des enfans] [Méthode observée pour l éducation des Enfans de France] Fin de la Table du Tome second et dernier Volume Τα Περιεχόμενα του De l education des Enfans βρίσκονται στο τέλος εκάστου τόμου. Ο Κ. τοποθετεί τα Περιεχόμενα στην αρχική σελίδα. Η πρώτη εμφανής διαφορά είναι ότι στα Περιεχόμενα της γαλλικής μετάφρασης ο Coste χωρίζει το κείμενο σε ενότητες και κάθε ενότητα σε υποενότητες, στις οποίες δίνει ξεχωριστούς τίτλους. Ο Κ., από την άλλη, διατηρεί τον βασικό χωρισμό του γάλλου μεταφραστή, αλλά σε μια πιο λιτή μορφή, αναφέροντας μόνο τους τίτλους των ενοτήτων και παραλείποντας αυτούς των υποενοτήτων. Από τη σύγκριση των Περιεχομένων ο αναγνώστης μπορεί να διαπιστώσει αμέσως ότι ο Έλληνας συγγραφέας παραλείπει εντελώς τα εισαγωγικά κείμενα που είχε χρησιμοποιήσει ο Coste, δηλαδή την επιστολή προς τον Motte, τα σχόλια τα σχετικά με την πέμπτη έκδοση και την Εισαγωγή του συγγραφέα. Ακόμη, παραλείπει εντελώς τη 18 η ενότητα («Il ne faut pas contraindre des enfans à s occuper aux choses qu on veut leur faire apprendre»), την 24 η ενότητα («Des exercices d un jeune Gentilhomme») και την 28 η ενότητα («Conclusion de tout l Ouvrage»). Τέλος, δεν συμπεριλαμβάνει καθόλου το έργο Méthode observée pour l éducation des Enfans de France, ενώ στην θέση του επιλέγει να βάλει ένα τρίτο Μέρος, βασισμένο, όπως έχει δειχθεί (Κριαράς 1954: 308), στο έργο El Criticón του Ισπανού Iησουΐτη Baltasar Gracián y Morales ( ). Προχωρώντας στο σώμα των κειμένων, προέβην σε λεπτομερή σύγκρισή τους. Ως επί το πλείστον, ο Έλληνας συγγραφέας δεν αποκλίνει από τη γαλλική μετάφραση, εκτός από ορισμένα σημεία, όπου είτε 42

43 παραλείπονται είτε παραφράζονται κάποιες λέξεις. Ελάχιστα είναι τα σημεία όπου ο Κ. προσθέτει λέξεις στο κείμενο. Συνολικά, εντόπισα 71 διαφορές ανάμεσα στα δύο κείμενα. Από αυτές, κάποιες είναι σημαντικές για να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο εργάστηκε ο Κ. για την παραγωγή του έργου του. Ακόμα και από την παράλειψη ή την παράφραση μίας και μόνο λέξης, μπορούμε να αντιληφθούμε τον τρόπο σκέψης του και τους σκοπούς του. Παραθέτω εκείνες που χρήζουν σχολιασμού, παραπέμποντας στα δύο κείμενα. Προκειμένου για τον Coste, ο λατινικός αριθμός δηλώνει τον τόμο της γαλλικής μετάφρασης, ενώ οι δύο αραβικοί που ακολουθούν δηλώνουν σελίδα και γραμμή. Προκειμένου για τον Καλλονά, οι δύο αραβικοί αριθμοί δηλώνουν σελίδα και γραμμή. Σχόλιο 1. Στο Ι.38,21 ο C. τοποθετεί συγκεκριμένα στην Αγγλία («en Angleterre») την επισήμανσή του περί ενδύσεως, ενώ ο Κ. στο 6,3 δεν ορίζει συγκεκριμένο τόπο. Αυτή είναι και η πρώτη διαφορά που μαρτυρεί έναν βασικό λόγο των παρεμβάσεων του Καλλονά στο κείμενο του Coste. Η συγκεκριμένη παρέμβαση γίνεται προφανώς με σκοπό να φέρει το κείμενο πιο κοντά στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, καθώς η παράλειψη του ονόματος της Αγγλίας δεν περιορίζει γεωγραφικά τη συμβουλή που θέλει να δώσει σχετικά με το πώς πρέπει να ντύνουμε τα παιδιά. Σχόλιο 2. Η πρόταση «Nous autres Anglois péchons ordinairement par cet endroit» στο Ι.58,15 18 παραλείπεται, προφανώς πάλι προκειμένου να μην περιοριστεί γεωγραφικά το κύρος της παρατήρησης. Ακόμη, η διατύπωση της πρότασης στο Ι.58,18 20 («de là viennent tant d indigestions et autres grands inconvéniens ) αλλάζει, προκειμένου να ταιριάξει με το υπόλοιπο ελληνικό κείμενο. Σχόλιο 3. Ενώ ο C. στο Ι.91,5 6 αναφέρεται συγκεκριμένα στους ανθούς της παπαρούνας, οι οποίοι βρασμένοι έχουν ηρεμιστική δράση, καθώς είναι οπιούχοι, ο Κ. στο 38,23 αναφέρεται γενικά σε ανθούς φυτών σε ζεστό νερό. Είναι πιθανό και αυτή η αλλαγή να είναι αποτέλεσμα της προσπάθειας του Έλληνα μεταφραστή να φέρει το κείμενο πιο κοντά στην ελληνική πραγματικότητα. Το όπιο, στην ακατέργαστη μορφή του, ήταν αρκετά διαδεδομένο στην Αγγλία μέχρι και τον 19 ο αιώνα, λόγω των στενών εμπορικών σχέσεων με την Κίνα (Fairbank ). Στην Ελλάδα, αν και προφανώς δεν ήταν άγνωστη η δράση του οπίου, καθώς από την Αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν ως παυσίπονο (ακόμη και για διενέργεια μικροεπεμβάσεων, αλλά και σε συνδυασμό με κώνειο για να προκληθεί 43

44 γρήγορος και ανώδυνος θάνατος, ο απλός λαός είχε αμεσότερη πρόσβαση σε διάφορα βότανα του βουνού, των οποίων η χρήση για καταπραϋντικούς σκοπούς ήταν συνδεδεμένη με τα ελληνικά παραδοσιακά γιατροσόφια. Ωστόσο, δεν αποκλείεται ο Κ. να θέλει να κρατήσει γενικά τα παιδιά μακριά από το όπιο. Την εποχή εκείνη, π.χ., συντηρητικοί λόγιοι γράφουν εναντίον του καπνίσματος. Σχόλιο 4. Στο 66,24 ο Κ. παραφράζει το «une cravatte à dentelle, ou un bel habit neuf, pourvu qu il s acquitte de quelques uns de ses petits devoirs» (Ι.131,21 24) ως εξής: «ἂν ὑπόσχεσαι νὰ τὸ κάμῃς μίαν νέαν καλὴν ἐνδυμασίαν, διὰ νὰ ἐκτελέσῃ τὸ ἴδιόν του χρέος». Για μία ακόμη φορά, φέρνει το γαλλικό κείμενο πιο κοντά στην ελληνική πραγματικότητα, παραλείποντας τις λεπτομέρειες της ένδυσης, οι οποίες ήταν βασισμένες στην αγγλική ή τη γαλλική μόδα. Σχόλιο 5. Στο 67,6 ο Κ. αντικαθιστά το «à danser» του Ι.132,5 του γαλλικού κειμένου με τη φράση «ἢ τὴν Οκτώηχον καὶ τὸ Ψαλτήριον ἢ καὶ αὐτὸ τὸ ἀλφάβητον, ἢ ἄλλο τι παρόμοιον». Σε αντίθεση με τις παραφράσεις που έχουμε συναντήσει μέχρις αυτό το σημείο, η συγκεκριμένη έχει γίνει μάλλον υπό την επιρροή της θρησκευτικότητας του Κ., ο οποίος ως άνθρωπος του κλήρου αποσκοπούσε να ωθήσει τους γονείς να παρέχουν στα παιδιά τους καλλιτεχνικές και μουσικές γνώσεις σχετικές με τη θρησκεία και όχι με τον «χορό», όπως αναφέρεται στο γαλλικό κείμενο. Σχόλιο 6. Ο Κ. παραλείπει το κομμάτι του κειμένου «qu à leur apprendre les langues [ ] votre fils pour un peu de grec et de latin» (Ι.177,6 15), το οποίο υποβαθμίζει την αξία της εκμάθησης των αρχαίων ελληνικών και των λατινικών στα παιδιά σε σύγκριση με την εκμάθηση καλών τρόπων. Δεν θα ήταν αυθαίρετο να υποθέσουμε ότι αυτή η παράλειψη οφείλεται στην ελληνική παιδεία που είχε λάβει ο Έλληνας λόγιος και στο παραδοσιακά συνυφασμένο με αυτήν αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας. Πραγματικά, ήταν δύσκολο για κάποιον Έλληνα εκπαιδευτικό να υποστηρίξει την εποχή εκείνη ότι δεν είναι απαραίτητη η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στα παιδιά, για λόγους τόσο εθνικοιστορικούς όσο και καλύτερης κατανόησης της καθομιλουμένης γλώσσας. Επίσης, ας μη λησμονούμε ότι ο Κ. υπήρξε μαθητής του Ευγένιου Βούλγαρη, ο οποίος υπήρξε θερμός υποστηρικτής τόσο της χρήσης της αρχαΐζουσας γλώσσας στη διδασκαλία (βλ. Ψημμένος 1995) (γλώσσα που χρησιμοποιούσε και ίδιος σε όλα του τα διδακτικά εγχειρίδια βλ. Stiernon 2002: ) όσο και της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής ως 44

45 προϋπόθεσης εκμάθησης όλων των ανώτερων γνωστικών αντικειμένων, όπως της φιλοσοφίας και της επιστήμης. Ο ίδιος, άλλωστε, έγραψε και μετέφρασε εγχειρίδια διδασκαλίας της «ἑλληνικῆς», δηλ. της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. 1 Σε δεύτερη μοίρα μέσα στο curriculum βάζει την εκμάθηση των γλωσσών (ειδικά των αρχαίων, όπως τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά) ο Ιώσηπος Μοισιόδακας στο έργο του Πραγματεία περὶ παίδων ἀγωγῆς ἢ Παιδαγωγία, το οποίο τυπώθηκε το 1779 και προκάλεσε, γι αυτόν κυρίως τον λόγο, μεγάλες αντιδράσεις. 2 Στον βαθμό που η εκτίμησή μας ότι η Παιδαγωγία του Κ. γράφτηκε λίγο μετά την έκδοση του έργου του Μοισιόδακα μπορεί να θεωρηθεί εύλογη (βλ. παραπάνω, σ. 25), μπορούμε να δεχθούμε ότι ο Κ. διαφοροποιήθηκε συνειδητά από τον Μοισιόδακα ως προς το θέμα της αξίας της αρχαιογνωσίας προσυπογράφοντας τις σχετικές απόψεις του κοινού τους δασκάλου Βούλγαρη. Σχόλιο 7. Ο Κ. παραλείπει το κομμάτι «je ne vois pas qu on trouve ni qu on [ ] que consistent le courage et la fermeté» (Ι.178,15 28). Το παραλειπόμενο κείμενο αναφέρεται στο ότι δεν πρέπει να παραμελήσουμε το ζήτημα της σεμνής ανατροφής των γυναικών. Αυτή η παράλειψη ήταν πιθανότατα εσκεμμένη, ενδεικτική της παντελούς απουσίας κάθε αναφοράς στα θηλυκά παιδιά. Δεν μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα, αλλά οι ρίζες αυτής της επιλογής του Κ. λογικά βρίσκονται και πάλι στην ελληνική πραγματικότητα, η οποία παραδοσιακά έδινε πολύ μεγαλύτερο αξία στην παρουσία και την ανατροφή ενός αρσενικού παιδιού στην οικογένεια παρά ενός θηλυκού. 3 Σχόλιο 8. Στις γραμμές Ι.182,22 25 ο C. γράφει: «au jeu de la toupie, ou à tricher à la pierrette». Ο Κ. στο αντίστοιχο σημείο του έργου του (98,13 14) γράφει, αντί των δύο συγκεκριμένων τύπων παιχνιδιών που αναφέρει 1 Βλ. Stiernon 2002: Βλ. Δελλής 2014: Εξ όσων γνωρίζω, το πρώτο νεοελληνικό κείμενο που μαρτυρεί ενδιαφέρον για την εκπαίδευση των κοριτσιών είναι η μετάφραση της Traité de l Éducation des filles (1687) του François Fénelon από τον Δ. Αποστολίδη, η οποία εκδόθηκε το Ο Αποστολίδης (1857: ζ η ) αναφέρει ότι, σχεδόν ταυτόχρονα με τη δική του, κυκλοφόρησε άλλη μία (αποτυχημένη, κατά τα γνώμη του) μετάφραση του ίδιου έργου από τον Κ. Πλέσκα. Πολύ μετά τον θάνατο του Καλλονά, το 1875, εκδίδεται το ίδιο έργο σε μετάφραση του Θ. Νικολαίδου-Φιλαδελφέως (1875). 45

46 ο Coste, γενικά τον όρο «παιγνίδια» και «παίζειν μὲ ἀπάτην». Εδώ έχουμε άλλη μια απόπειρα απάλειψης ξενικών στοιχείων, μέσω παράλειψης της ονομασίας των συγκεκριμένων παιχνιδιών. Σχόλιο 9. Στις γραμμές Ι.187,22 Ι.188,20 («excelleront en vertu, en habilité [ ] hardiment à visage découvert», ο C., παραμένοντας πιστός στο αγγλικό πρωτότυπο, μιλάει σχετικά με το πώς η διαφθορά των ηθών και των αξιών υπονομεύει την κυριαρχία και την εσωτερική τάξη σε μια χώρα, χρησιμοποιώντας όμως εν εκτάσει αποδεικτικό υλικό αντλημένο από την ιστορία της Αγγλίας. Ο Κ., συνεχίζοντας την τακτική του να μην περιορίζει γεωγραφικά το δικό του έργο, παραλείπει ολόκληρο το προαναφερθέν κομμάτι, καθώς δεν είναι δυνατόν να μεταφέρει το νόημά του χωρίς να χρησιμοποιήσει τα παραδείγματα από την αγγλική ιστορία. Σχόλιο 10. Ο Κ. στην γραμμή 104,22, αντί να παραθέσει τη λατινική ρήση «Maxima debetur puero reverentia» που συναντάμε στην γραμμή Ι.192,4 5 του γαλλικού κειμένου αυτούσια, τη μεταφράζει στα ελληνικά ως «μεγαλωτάτην εὐλάβειαν πρέπει νὰ ἔχομεν πρὸς τοὺς παῖδας», χαρακτηρίζοντάς την απόφθεγμα ενός «σοφού συγγραφέως». 4 Αυτό είναι άλλο ένα σημείο όπου ελληνοποιεί το κείμενό του. Άλλωστε, θα ήταν υπερβολή να περιμένει από τον μέσο Έλληνα αναγνώστη της εποχής του (ακόμα και τον καλλιεργημένο αναγνώστη) να γνωρίζει λατινικά. Δεν είχαν περάσει, άλλωστε, πολλές δεκαετίες από τότε που ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες λογίους του 18 ου αιώνα, ο Βικέντιος Δαμοδός ( ), είχε αποφασίσει να ανυψώσει το επίπεδο των σπουδών των Νεοελλήνων μεταφράζοντας φιλοσοφικά και θεολογικά έργα γραμμένα στη λατινική, γλώσσα την οποία, όπως μας πληροφορεί, οι ομοεθνείς του δεν γνώριζαν (Demetracopoulos 2010: 57). Σχόλιο 11. Στις γραμμές Ι.193,13 16 του γαλλικού κειμένου διαβάζουμε: «à porter des chausses, ce n est pas à cause de la manière dont elles sont teillées, ou pour leur commodité, mais parce qu avoir des chausses», ενώ ο Κ. στις 105,15 16 γράφει: «βάλλουσι πολλάκις ξυράφι εἰς τὸ πρόσωπόν τους πρὸ καιροῦ». Αυτό αποτελεί μία ακόμη μετατροπή των δεδομένων που αναφέρει ο C. σε πιο κατανοητά για το ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Στην προεπαναστατική Ελλάδα, η ένδυση ήταν έντονα επηρεασμένη από ανατολικά στοιχεία και θα ήταν απίθανο για 4 Πρόκειται για τον Ρωμαίο σατιρικό συγγραφέα Juvenalis (Satirae XIV, 47). 46

47 έναν Έλληνα της τότε εποχής να μπορεί να καταλάβει τον τρόπο με τον οποίο οι «κυλότες ιππασίας» θα βοηθούσαν ένα νεαρό παιδί να νιώσει ενήλικας, τη στιγμή που τα παντελόνια γενικότερα ήταν ένα μάλλον σπάνιο θέαμα στην ελληνική πραγματικότητα, συνδεδεμένο περισσότερο με τους «ξένους» της Ευρώπης. Σχόλιο 12. Ενδιαφέρον προκαλεί η παράλειψη των γραμμών ΙΙ.15,11 26 του γαλλικού κειμένου: «L exemple de Sparte suffit pour montrer [ ] tout le reste de leur vie». Εκεί ο Locke αναφέρει το ακραίο παράδειγμα της σπαρτιατικής αγωγής, η οποία δείχνει πόσο αποτελεσματική είναι η σκληραγώγηση και πειθάρχηση των παιδιών από νεαρή ηλικία, παραδεχόμενος όμως ότι δεν φτάνει στο άκρο να την προτείνει ως εκπαιδευτική μέθοδο στους αναγνώστες του. Το παράξενο εδώ είναι ότι, ενώ μέχρι τώρα ο Κ. πάσχιζε να εξαλείψει κάθε ξένη αναφορά και να τονίσει ή και να προσθέσει ελληνικά στοιχεία στο έργο του, σε αυτήν την περίπτωση επιλέγει να παραλείψει ένα παράδειγμα από την ελληνική ιστορία. Προφανώς, η ίδια η κρίση του Locke ότι πρόκειται για μοντέλο αγωγής ακραίο τον έκανε να σκεφθεί ότι η παράλειψή του δεν θα ζημίωνε την ελληνική διασκευή του έργου του Locke. Σχόλιο 13. Διαβάζοντας το γαλλικό κείμενο παράλληλα με το ελληνικό, συναντάμε την πρώτη παράλειψη μεγάλης έκτασης. Ο Κ. παραλείπει τις γραμμές ΙΙ.44,1 60,8, οι οποίες αντιστοιχούν στις υποενότητες CXXVIII CXXXIII. Εκεί, ο Locke μιλάει για το καθήκον του γονέα να ξεχωρίζει με διακριτικότητα τη φυσική τάση των παιδιών να «τεμπελιάζουν» από την επίκτητη αποστροφή προς τη μάθηση γενικότερα ή την απώλεια ενδιαφέροντος για κάποιο συγκεκριμένο μάθημα. Ο γονιός πρέπει, αφότου καταλάβει τα ενδιαφέροντα του παιδιού, να τροφοδοτεί την ενεργητικότητά του με θέματα που το αφορούν, ώστε να μην αδρανεί ούτε το μυαλό του ούτε το σώμα του. Στη συνέχεια αναφέρει ότι η μελέτη δεν πρέπει να γίνεται καταναγκαστικά, αλλά το παιδί να βλέπει τη μάθηση σαν παιχνίδι. Ακόμη, λέει πως τα παιδιά πρέπει να έχουν μεγάλη ποικιλία παιχνιδιών, ώστε μέσα από αυτά να ακονίζουν το μυαλό τους. Τα παιχνίδια αυτά, κατά προτίμηση πρέπει να είναι απλά και φτιαγμένα από το ίδιο το παιδί για να επεκτείνονται οι δεξιότητές του. Πρέπει όμως να μεταφέρεται στο παιδί και η αίσθηση της υπευθυνότητας για τα υπάρχοντά του, ώστε να μην μεγαλώσει μαθημένο στην αφθονία και τη σπατάλη. Σχόλιο 14. Στη συνέχεια παραλείπεται η ενότητα CXLIX (ΙΙ.105,22 107,2), η οποία αναφέρεται στην επίδραση της συντροφιάς στην ηθική, 47

48 κυρίως, ανάπτυξη του ανθρώπου, η οποία, όμως, μπορεί να έχει τόσο θετικές όσο και αρνητικές επιπτώσεις στο παιδί. Σχόλιο 15. Παραλείπονται οι γραμμές ΙΙ.110,1 7: «qui prend Chapelain & Corras [ ] je vous prie», κατά πάσα πιθανότητα για δύο λόγους. Ο ένας είναι ότι το χωρίο αυτό αναφέρεται στην ενορία και τον εφημέριο του John Locke, και ο Κ. έχει την τάση να απαλείφει τέτοιου είδους προσωπικές και πολύ συγκεκριμένες αναφορές. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι το εν λόγω χωρίο αναφέρεται σε θεολογικά θέματα που δεν έχουν σχέση με την ελληνορθόδοξη εκκλησία: συγκεκριμένα, με το πόσο έγκυρες ή μη είναι οι έμμετρες μεταφράσεις του βιβλίου των Ψαλμών από τους Thomas Sternhold και John Hopkins. 5 Σχόλιο 16. Άλλη μία παράλειψη μεγάλου τμήματος του γαλλικού κειμένου είναι η παράλειψη των υποενοτήτων CLIII και CLIV (ΙΙ.116,19 119,28). Στις υποενότητες αυτές γίνεται αναφορά στα τεχνάσματα με τα οποία πρέπει να διδάσκουμε τα παιδιά, προκειμένου να μάθουν να διαβάζουν ενώ εκείνα θα νομίζουν ότι απλώς παίζουν. Συγκεκριμένα, αναφέρεται στη χρήση κύβων με γράμματα, η ενασχόληση με τους οποίους θα διδάξει στα παιδιά ανάγνωση χωρίς εκείνα να αντιλαμβάνονται τη διαδικασία ως αυστηρώς εκπαιδευτική ή να νιώθουν την πίεση που προκαλεί ένας πιο συμβατικός τρόπος διδασκαλίας. Σχόλιο 17. Ακόμη μία παράλειψη μακροσκελούς κομματιού είναι αυτή των γραμμών ΙΙ.130, («Mais puisque je suis tombé par hasard [ ] en tel caractere que vous voudrez»), οι οποίες αντιστοιχούν στις υποενότητες CLXII και CLXIII. Εκεί περιγράφονται κάποια μέρη της αγίας Γραφής τα οποία ο Locke θεωρεί κατάλληλα για μελέτη από τα μικρά παιδιά και τα οποία, ταυτόχρονα με την εκμάθηση της ανάγνωσης, εμφυσούν ορισμένους ηθικές αρχές. Επίσης, αναφέρεται σε μια κατήχηση του John Worthington, 6 μέσα από την οποία ο χριστιανός μπορεί να κατανοήσει τα δύσκολα σημεία της αγίας Γραφής, ώστε να μπορεί να τη διδάσκει και ο ίδιος στα παιδιά του. Η επόμενη υποενότητα αναφέρεται 5 Βλ. Thomas Sternhold και John Hopkins (1549), Al such Psalmes of Dauid as Thomas Sternhold, late grome of the Kinges maiesties robes, did in his lyfetime drawe into English Metre (sic). 6 Βλ. John Worthington (1673), Ὑποτύπωσις τῶν ὑγιεινῶν λόγων. A Form of Sound Words: Or a Scripture Catechism. 48

49 στο πώς πρέπει να ξεκινήσουν τα παιδιά να μαθαίνουν γραφή και δίνει πρακτικές συμβουλές για τη γενικότερη εξοικείωσή τους με αυτήν. Σχόλιο 18. Παραλείπονται επίσης οι ενότητες CLXV μέχρι περίπου τη μέση της CLXXI (ΙΙ.138,14 158,16: «de ne rien faire en dépit [ ] son attention à quelqu autre chose»). Το παραλειφθέν κείμενο αναφέρεται στην τέχνη της στενογραφίας, καθώς και στη δεύτερη γλώσσα που πρέπει να μάθουν τα παιδιά, η οποία κατά τον συγγραφέα είναι η γαλλική. Ακόμη αναφέρει ότι τα παιδιά πρέπει να εξοικειωθούν και με τα λατινικά. Στη συνέχεια το κείμενο επεκτείνεται στην αξία των γαλλικών και των λατινικών και στα οφέλη που έχουν να προσφέρουν αυτές οι δύο γλώσσες στην εκπαίδευση και ανατροφή των παιδιών. Σχόλιο 19. Η μεγαλύτερη παράλειψη κειμένου αφορά στις γραμμές ΙΙ.162,20 263,11 («Mais pour revenir à notre méthode [ ] principes de la morale & de la religion»), οι οποίες περιλαμβάνουν τις υποενότητες CLXXII CCVII. Σε αυτές τις υποενότητες ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι τα αγγλικά και τα λατινικά πρέπει να μαθαίνονται με τη μέθοδο της συνήθειας και ότι ο άνθρωπος πρέπει να βασίζεται στη μνήμη του για να μπορεί να μιλήσει σε κάποια γλώσσα. Αναφέρει τον τρόπο με τον οποίο οι γλώσσες αποδεικνύονται χρήσιμες σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας, από την επικοινωνία μέχρι την εργασία και τη μελέτη. Σύμφωνα με το γαλλικό κείμενο, η γραμματική πρέπει να διδάσκεται από κάποιον που κατέχει ήδη καλά τη χρήση της γλώσσας και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εισαγωγή στη ρητορική εκπαίδευση, καθώς βοηθά στην ορθότητα αλλά και την κομψότητα της έκφρασης. Ένας τρόπος για να μάθει το παιδί καλύτερα λατινικά είναι η αντιγραφή και μετάφραση κειμένων από τα λατινικά στα αγγλικά. Ο συγγραφέας εκτιμά ότι δεν είναι χρήσιμο να γράφουν τα παιδιά εκθέσεις και ποιήματα, τουλάχιστον όσον αφορά στην καλυτέρευση της συμπεριφοράς και της γενικότερης εικόνας που παρουσιάζουν στον κοινωνικό τους περίγυρο. Αναφέρει επίσης το γεγονός ότι τα παιδιά εξετάζονται στο σχολείο στα λατινικά, πράγμα άχρηστο κατά την άποψή του, καθώς πρόκειται για νεκρή γλώσσα, όχι για κάτι που θα συναντήσουν στην καθημερινότητά τους. Ακόμη, κάνει εμφανή την αντίθεσή του στην αποστήθιση μεγάλων δοκιμίων διαφόρων συγγραφέων, καθώς εκτιμά ότι με τη μέθοδο της αποστήθισης αυτά που μαθαίνουμε δεν διατηρούνται για πολύ καιρό στη μνήμη. Επιμένει αρκετά στο ότι ο ευγενής νέος πρέπει να ανατρέφεται με μαθήματα που ακονίζουν τη λογική του και θα έχουν πρακτική εφαρμογή στην καθημερινότητά του, όπως αριθμητική, γεωμετρία, ιστορία, 49

50 χρονολογική επιστήμη και γεωγραφία, εκθέτει δε και τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα μαθήματα πρέπει να διδάσκονται στο παιδί και τα οφέλη του καθενός από αυτά. Έρχεται σε αντίθεση με την παράδοση, που έχει τη βάση της στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη, η οποία επιβάλλει τη διδαχή των αρχαίων ελληνικών και των λατινικών στους νέους. Δικαιολογεί αυτή του τη στάση λέγοντας ότι οι Άγγλοι θα πρέπει πρώτα να μαθαίνουν καλά τη δική τους γλώσσα και μετά να επεκτείνονται σε άλλες. Ως προς το θέμα της Φυσικής Φιλοσοφίας, πιστεύει ότι οι νέοι πρέπει πρώτα να εξοικειωθούν με τη διδασκαλία των Γραφών. Για τη διευκόλυνσή τους σε αυτό, πρέπει, κατά την άποψή του, να δημιουργηθεί μια λιτή σύνοψη της Βίβλου, εύχρηστη για τους νέους. Δικαιολογεί τη θέση του ότι τα αρχαία ελληνικά δεν πρέπει να κατέχουν κεντρική θέση στο πρόγραμμα ως εξής: παρόλο που είναι απαραίτητη γλώσσα για κάθε άνθρωπο που θέλει να θεωρείται λόγιος, στο παρόν κείμενο εξετάζει τη βασική ανατροφή των παιδιών και όχι την περαιτέρω εκπαίδευσή τους. Στο γαλλικό κείμενο αναφέρεται επίσης ότι ο δάσκαλος πρέπει να διδάσκει τον μαθητή να έχει μέθοδο σε ό,τι και αν κάνει. Σημαντικές θεωρούνται, επίσης, οι δεξιότητες στη μουσική, τον χορό, την ξιφασκία και την ιππασία. Όλα τα παραπάνω είναι λογικό να παραλείπονται από τον Κ., για τους εξής λόγους. Πρώτον και κύριον, όλο το κείμενο αναφέρεται πολύ συγκεκριμένα στην ανατροφή ενός παιδιού στο ειδικό γεωγραφικό και πολιτιστικό πλαίσιο της Αγγλίας, με αναφορές σε πολύ συγκεκριμένα θέματα, τα οποία δεν μπορούσε να τροποποιήσει, ώστε να ταιριάξουν με την ελληνική πραγματικότητα. Δεύτερον, στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών είχε εξέχουσα θέση, και τα γραφόμενα του Coste έρχονταν σε ευθεία αντιπαράθεση με αυτήν την πρακτική. Τρίτον, η βασική ελληνική παιδεία της τότε εποχής στρεφόταν κυρίως γύρω από τα θεωρητικά μαθήματα, όπως φιλοσοφία και λογοτεχνία, και ο Κ., έχοντας ανατραφεί και εκπαιδευτεί με βάση αυτό το σύστημα, ήταν κατά πάσα πιθανότητα αντίθετος προς τις παροτρύνσεις περί εκπαίδευσης των νέων περισσότερο σε πιο πρακτικά παρά σε θεωρητικά μαθήματα. Τέλος, υπάρχει η πιθανότητα, όντας κληρικός και δεδομένης της επιρροής της Ορθόδοξης εκκλησίας στην ελληνική εκπαίδευση, να μη συμφωνούσε με την ιδέα περί εκτενούς σπουδής της φυσικής φιλοσοφίας και συνεπτυγμένης, περιληπτικής εκμάθησης της Βίβλου. 50

51 Σχόλιο 20. Παραλείπονται οι γραμμές ΙΙ.290,13 292,4 («C est, je crois, faute de prendre ces precautions [ ] quelque faux pas qu ils fassent»), οι οποίες αναφέρονται στα οφέλη που μπορεί να αποκομίσει ένας νεαρός από τα ταξίδια σε ξένες χώρες, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο πρέπει να τον προστατέψει ο παιδαγωγός που θα τον συνοδεύει. Σχόλιο 21. Ο Κ. παραλείπει από το έργο του την τελευταία (CCXXIII) υποενότητα του C., καθώς και το κείμενο που την ακολουθεί με τίτλο Méthode observée pour l éducation des enfans. Η τελευταία υποενότητα περιλαμβάνουν τα συμπεράσματα του συγγραφέα καθώς και τον σκοπό που εξυπηρετεί. Το Méthode είναι κείμενο ανώνυμου συγγραφέα και αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο εκπαιδεύονταν τα παιδιά των ευγενών στη Γαλλία. Συγκεκριμένα, αναφέρει το καθημερινό τους πρόγραμμα, καθώς και το ποια μαθήματα διδάσκονταν. Κατά πάσα πιθανότητα, το συγκεκριμένο κείμενο ο Κ. δεν το συμπεριέλαβε στο έργο του διότι είναι μια περίληψη του έργου του C. και αναφέρει πώς τα όσα γράφονται περί εκπαίδευσης υλοποιούνται πρακτικά στο εκπαιδευτικό σύστημα της Γαλλίας, κάτι που δεν ενδιέφερε τον Έλληνα συγγραφέα, καθώς θα ήταν δύσκολο να εφαρμοστούν στον ελλαδικό χώρο. Σχόλιο 22. Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο που προκύπτει από τη σύγκριση του γαλλικού κειμένου με αυτό του Κ. είναι ότι ο Έλληνας λόγιος παραλείπει όσες υποσημειώσεις περιέχουν αποφθέγματα του Montaigne. Εν προκειμένω είναι κανείς υποχρεωμένος να διαφωνήσει με τον Ε. Κριαρά, ο οποίος υποστηρίζει ότι ο Κ. παρεμβάλλει στο κείμενό του αποφθέγματα Γάλλων συγγραφέων (1954: 305). O C., στην Εισαγωγή του, δηλώνει ότι οι προσθήκες αυτές έγιναν προκειμένου να διανθίσει την 5 η έκδοση της μετάφρασής του, αλλ από σεβασμό στην πληρότητα του έργου του Locke δεν επενέβη στο κυρίως κείμενο, αλλά παρέθεσε τα αποφθέγματα σε υποσημειώσεις. Οι υποσημειώσεις αυτές βρίσκονται στις εξής σελίδες: Τόμος Ι: 50, 77, 88, 95, 113, 117, 127, 222, 246, 266, 267, 281, 286, 289, 319 και328 Τόμος ΙΙ: 62, 91, 94, 102, 107, 146, 216 και 287. Όσον αφορά στο γεγονός ότι ο Κ. τις παρέλειψε, εκτιμώ ότι ο Κ. ήθελε απλώς να μεταφράσει το Some Thoughts concerning Education του Locke, ώστε να μεταφέρει στον ελληνικό εκπαιδευτικό χώρο τις ιδέες περί εκπαίδευσης του σπουδαίου Άγγλου φιλόσοφου. Μολονότι, ως καλός γνώστης της γαλλικής, δεν αποκλείεται να γνώριζε τα έργα του διάσημου Michel de Montaigne και την αξία τους, προφανώς έκρινε περιττό να περιλάβει στο κείμενό του τις σχετικές υποσημειώσεις του C., οι οποίες δεν υπήρχαν στο πρωτότυπο. 51

52 Στη συνέχεια αντιστοιχίζω λεπτομερώς το γαλλικό κείμενο με το ελληνικό. Σημειώνονται οι σελίδες όπου τα κείμενα ταυτίζονται καθώς και ποια σελίδα του ενός αντιστοιχεί σε ποια σελίδα του άλλου. Όπου υπάρχει κάποια διαφορά, αναφέρω τη θέση της και στα δύο κείμενα, προς διευκόλυνση του μελετητή, όπου δε το κρίνω αναγκαίο, προσθέτω σχετικά σχόλια. Ι.31,1 36,24 = 1,1 4,25 Στο Ι.36,24 37,1 = 4,25 ο C. χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό Scythe για τον φιλόσοφο που αναφέρει στο παράδειγμά του, χωρίς να μας παραθέτει το όνομά του, ενώ ο Κ. παραλείπει να ονοματίσει την καταγωγή του. Ι.36,25 37,9 = 4,25 5,5 Στο Ι.37,9 = 5,5 επαναλαμβάνεται και αντίστοιχα παραλείπεται από τον Κ. ο ίδιος χαρακτηρισμός. Ι.37,9 37,16 = 5,14 Στο Ι37,16 = 5,14 ο Κ. δεν αναφέρει τον τίτλο του βιβλίου Nouveau voyage du levant, σε αντίθεση με τον C. I.37,16 37,24 = 5,14 5,16 Στην Ι.37,24 = 5,16 ο C. αναφέρει ότι η αποπνικτική ατμόσφαιρα ξεπερνά ακόμη και εκείνη της Ρώμης («elles passent celles de Rome»), ενώ ο Κ. δεν αναφέρει την ιταλική πρωτεύουσα. Ι.37,24 38,21 = 5,16 6,3 Στη γραμμή 6,3 του ελληνικού έργου ο Κ. παραλείπει τη λέξη «en Angleterre» της γραμμής Ι.38,21 του γαλλικού (βλ. σχόλιο 1). Ι.38,21 45,23 = 6,3 11,9 Στη Ι.45,23 = 11,9 συναντούμε πάλι την παράλειψη από τον Κ. του ονόματος της Αγγλίας (Βλ. σχόλιο 1). Ι.45,23 58,15 = 11,9 20,5 Παραλείπεται η πρόταση στις γραμμές του γαλλικού κειμένου Ι.58,15 18 και αλλάζει η διατύπωση της πρότασης στις γραμμές Ι.58,18 20 (βλ. σχόλιο 2). Ι.58,21 58,25 = 20,7 Ο χαρακτηρισμός του προγεύματος ως αγγλικού στη σ. Ι.58,25 παραλείπεται στο ελληνικό κείμενο. Ι.58,25 62,1 = 20,7 22,2 52

53 Ο C., σε υποσημείωσή του στη σ. Ι.62, αναφέρει ότι το κείμενο που παραθέτει είναι από την 83 η επιστολή του Σενέκα, 7 ενώ ο Κ. αναφέρει μέσα στο κυρίως κείμενο απλώς ότι τα παράθεμα προέρχεται από τον Σενέκα. Ι.62,1 63,24 = 22,2 23,11 Στη γραμμή 23,11 του ελληνικού κειμένου χρησιμοποιείται η έκφραση «πολλούς τόπους» αντί του «en Angleterre» της γραμμής Ι.63,24 του γαλλικού. Ι.63,24 68,15 = 23,11 26,16 Στην 26,16 ο Κ., ενώ αναφέρει ως προσωπική εμπειρία το περιστατικό που περιγράφει, παραλείπει τη φράση της Ι.68,15 του γαλλικού κειμένου («J ai demeuré une fois dans ine maison»). I.68,15 68,22 = 26,16 20 Ο Κ. παραλείπει τις γραμμές Ι.68,22 26 («Et quiconque voudra en faire que la biere forte»). Ι.68,26 70,3 = 26,20 27,4 Για μία ακόμη φορά, ο Κ. δεν περιορίζει γεωγραφικά το θέμα του, παραλείποντας το «en Angleterre» της γραμμής Ι.70,3 του γαλλικού κειμένου. Ι.70,3 72,2 = 27,4 28,12 Ακόμη μία παράλειψη του «en Angleterre» (Ι.72,2). Ι.72,2 85,19 = 28,12 36,7 Ο Κ. παραλείπει τις δύο τελευταίες παραγράφους της 26 ης υποενότητας του γαλλικού κειμένου (Ι.85,20 86,14), στις οποίες σχολιάζονται η επίδραση των χυμών του σώματος στη διαδικασία της πέψης και η αδυναμία τήρησης μιας συγκεκριμένης ώρας για την αφόδευση, λόγω της ποικιλίας των καθημερινών ασχολιών του ανθρώπου. Ι.86,15 91,5 = 36,8 38,23 Ο C. στις γραμμές Ι.91,5 6 αναφέρεται συγκεκριμένα στους ανθούς της παπαρούνας ενώ ο Κ. στη γραμμή 38,23 αναφέρεται γενικά σε ανθούς φυτών σε ζεστό νερό (Βλ. σχόλιο 3). Ι.91,6 131,21 24 = 38,23 66,24 Στις γραμμές Ι.131,21 24 = 66,24 ο Κ. παραφράζει (βλ. σχόλιο 4). I.131,24 132,5 = 66,26 67,6 Ακόμη μία παράφραση στις γραμμές Ι.132,5 = 67,6 (βλ. σχόλιο 5). 7 Βλ. Seneca, Epistulae morales 83,6. 53

54 Ι.132,5 154,16 = 67,7 81,22 Η υποενότητα 68 (LXVIII) του γαλλικού κειμένου αρχίζει με τη διαπίστωση ότι είναι πολύ συχνό το φαινόμενο να παραβλέπεται η σημασία της μάθησης διά της επαναλήψεως και όχι της απλής αποστήθισης κανόνων, καθώς και το πώς, ακολουθώντας αυτή τη μέθοδο διδασκαλίας, θα καταλάβουμε ότι πρέπει να διαμορφώνουμε το περιεχόμενό της ανάλογα με τις δυνατότητες κάθε παιδιού («Cette méthode d instruire [ ] une éducation bien réglée») (Ι.154,17 155,15). Ο Κ. δεν συμπεριλαμβάνει καθόλου αυτό το κομμάτι, και ξεκινάει τη δική του ενότητα από το αμέσως επόμενο. Ι.155,15 177,6 = 81,23 94,21 Παράλειψη των γραμμών Ι.177,6 15 (βλ. σχόλιο 6). Ι.177,15 178,14 = 94,21 95,14 Παραλείπεται το Ι.178,15 28 (βλ. σχόλιο 7). Ι.178,29 182,22 = 95,15 98,13 Στις γραμμές Ι.182,22 25 = 98,13 14 Ο Κ. παραλείπει να αναφερθεί στα συγκεκριμένα παιχνίδια που αναφέρει ο C. (βλ. σχόλιο 8). Ι.182,25 183,22 = 95,13 99,9 Στην γραμμή Ι.183,22 του γαλλικού κειμένου χρησιμοποιείται η λέξη «soixante», ενώ ο Κ. στο αντίστοιχο σημείο (99,9) αναφέρει «τριάκοντα ἢ τεσσαράκοντα». Ι.183,22 26 = 99,9 12 Ακόμη μία ελεύθερη απόδοση των αριθμών που χρησιμοποιεί ο C. υπάρχει στην γραμμή 99,12, όπου ο Κ. χρησιμοποιεί την έκφραση «πλῆθος μαθητῶν» αντί του «cinquante ou cent» (Ι.183,26). Ι.183,26 187,22 = 99,12 102,10 Παράλειψη των γραμμών Ι.187,22 188,20 (βλ. σχόλιο 9). Ι.188,20 192,4 = 102,11 104,21 Στις γραμμές Ι.192,4 5 = 104,22 ο Κ. μεταφράζει τη λατινική φράση που υπάρχει στο γαλλικό κείμενο (βλ. σχόλιο 10). Ι.192,4 193,13 = 104,22 105,15 Ο Κ. στις γραμμές 105,15 16 παραφράζει τις γραμμές Ι.193,13 16 του γαλλικού κειμένου (βλ. σχόλιο 11). Ι.193,16 203,4 = 105,16 111,22 Παραλείπεται στη γραμμή 111,22 η λέξη «latin» της γραμμής 203,4 του γαλλικού κειμένου. Ι.203,4 7 = 111,

55 Ο Κ. δεν συμπεριλαμβάνει την αρχή της 78 ης (LXXVII) υποενότητας του γαλλικού κειμένου («Comme les enfans sont plus [ ] l un ou l autre de ces effets») (203,8 17). Ι.203,17 234,18 = 111,24 132,4 Παραλείπονται οι γραμμές Ι.234,18 21 («pourquoi faut il recourir [ ] sans ce secours?»), στις οποίες για μία ακόμη φορά υποβαθμίζεται η αξία της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών, πράγμα πιθανότατα αντίθετο με τις απόψεις του Έλληνα συγγραφέα. Ι.234,21 245,13 = 132,5 138,25 Οι γραμμές Ι.245,13 15 = 138,25 28 έχουν το ίδιο νόημα, αλλά ο Κ. αποφεύγει να χρησιμοποιήσει τα συγκεκριμένα ποσά που αναφέρει ο C., αντικαθιστώντας τα με τη λέξη «πλοῦτος». Ι.245,15 246,8 = 138,25 139,12 Ως προς την πρόταση που ξεκινάει στην γραμμή Ι.246,8 του γαλλικού κειμένου («Sur quoi»): o Κ. στο αντίστοιχο σημείο του έργου του (139,12) παραλείπει να αναφέρει ονομαστικώς τον Montaigne, καθώς και τη λεπτομέρεια ότι ο μορφωμένος Castallion καταδέχτηκε να κατασκευάζει πιάτα προκειμένου να κερδίζει τα προς το ζην. Ακόμη o Κ. προσθέτει το παράδειγμα του Γρηγορίου Γιλάρδη ως αντίστοιχο με αυτό του Castallion. Ι.246,8 249,22 = 139,12 141,11 Η λέξη «latin» της γραμμής Ι.249,22 του γαλλικού κειμένου αντικαθίσταται από τη λέξη «Ἑλληνικά», σε άλλη μία προσπάθεια να εξελληνιστεί το κείμενο. Ι.249,22 263,8 = 141,11 151,28 Η φράση «parmi lesquels il se trouve toujours des oiseaux de proie qui se mettent d'abord en campagne pour le plumer» (Ι.263,8 11) μεταφέρεται από τον Κ. ως «οἱ ὁποῖοι παρατηροῦσι καὶ περιγελῶσι τὰ κινήματά του καὶ τὴν ὁμιλίαν του» (151,28 152,1). Ι.263,11 268, = 152,1 155,13 Οι γραμμές Ι.268, («d où arrive que l on [ ] & dans le fond») παραλείπονται. Ι.269,14 271,29 = 155,13 157,10 Ο Κ. παραλείπει το κείμενο στις γραμμές Ι.271,29 272,11 «Cependant on ne connoissoit [ ] dont ils sont farcis?». I.272,11 13 = 157,10 12 Παραλείπεται η λατινική φράση «non vita, sed schola discimus» (Ι.272,13 14). Ι.272,14 274,22 = 157,12 159,7 55

56 Το κείμενο στις γραμμές Ι.274,23 276,7 «Il y a encore une autre raison [ ] les rendroit entiérement inutiles» παραλείπεται. Ι.274,22 289,1 = 159,7 166,12 Το κείμενο στις γραμμές Ι.289,1 6 «au lieu que les mots [ ] plutôt de la mémoire» παραλείπεται. Ι.289, = 166,12 166,24 Το κείμενο στις γραμμές Ι.290,15 291,5 «Car ce dernier expedédient aux autres hommes» παραλείπεται. Ι.291,5 293,14 = 166,24 168,10 Το κείμενο στις γραμμές Ι.293,14 16 «Bien loin de souffrir [ ] viennent à paroître» παραλείπεται. Ι.293,16 301,16 = 168,10 173,26 Το κείμενο στις γραμμές Ι.301,16 303,9 «Remarque d un ancient [ ] à donner dans l extrêmité opposée» παραλείπεται. Ι.303,10 304,8 = 173,26 174,17 Το κείμενο στις γραμμές Ι.304,8 25 «Le meilleur seroit pour les enfans [ ] même qu ils demanderoient» παραλείπεται. Ι.304,25 321,4 = 174,17 185,18 Στην γραμμή Ι.321,4 την λέξη «précepteur» ο Κ. την αντικαθιστά με τη λέξη «μήτηρ» (185,18). Ι.321,4 325,5 = 185,18 189,6 Οι γραμμές Ι.325,5 327,6 «& d ici vous pouvez tirer une nouvelle raison [ ] pour produire l effet qu on desire», οι οποίες στρέφονται κατά της χρήσης σωματικής βίας ως τιμωρίας, παραλείπονται από τον Κ. όχι επειδή είναι αντίθετος με αυτές τις πρακτικές γενικά, απλώς επιλέγει να παραλείψει το συγκεκριμένο κείμενο. Ι.327,6 331,27 = 189,6 192,4 ΙΙ.1,1 6,8 = 192,5 196,2 Οι γραμμές ΙΙ.6,8 10 «qu il y a si peu [ ] toute son étendue» παραλείπονται. ΙΙ.6,10 13 = 196,2 196,3 Παραλείπεται η φράση «que la nôtre» (ΙΙ.6,13). ΙΙ.6,13 13,1 = 196,3 200,28 Στις γραμμές ΙΙ.13,1 2 χρησιμοποιείται η φράση «jeune soldat», που στη γραμμή 200,28, αντικαθίσταται με το «παιδί». ΙΙ13,2 15,11 = 200,28 202,24 Παραλείπονται οι γραμμές ΙΙ.15,11 26 («L exemple de Sparte suffit pour montrer [ ] tout le reste de leur vie») (βλ. σχόλιο 12). ΙΙ.15,26 20,14 = 202,24 206,19 56

57 Παραλείπεται η πρόταση στις γραμμές ΙΙ.20,14 18 «C est sur cela qu est fondé [ ] sentence de mort», για μία ακόμη φορά επειδή περιέχει παράδειγμα τοποθετημένο στην Αγγλία. ΙΙ.20,18 43,29 = 206,19 221,10 Παραλείπεται το ΙΙ.44,1 60,8. Το κείμενο αυτό αποτελεί έξι υποενότητες (βλ. σχόλιο 13). ΙΙ.60,9 63,3 = 221,10 223,1 Ο Κ. αντί της φράσης «des enfans d Adam» (ΙΙ.63,3 4) χρησιμοποιεί τη λέξη «ἄνθρωποι». ΙΙ.63,4 71,12 = 223,1 228,7 Η φράση «du moine bourru et de tels autres noms» (ΙΙ.71,13 14) αντικαθίσταται στο ελληνικό κείμενο με την «περὶ πνευμάτων νυκτερινῶν κ φαντασμάτων κ περὶ τῶν κοινῶς λεγομένων στοιχείων τῆς νυκτός» (228,7 8), προκειμένου να έρθει πιο κοντά στην ελληνική πραγματικότητα. ΙΙ.71,14 75,13 = 228,8 230,24 Παραλείπεται η τελευταία παράγραφος της υποενότητας «Du reste il faut différer [ ] cette sorte de connoissance» (II ). II.75,25 96,19 = 230,24 245,17 Παραλείπονται οι γραμμές ΙΙ.96,19 97,9 «Quant aux moyens les plus [ ] telles seront ses manieres». ΙΙ.97,7 105,21 = 245,17 249,24 Παραλείπεται η ενότητα CXLIX ( ΙΙ.105,22 107,2) (βλ. σχόλιο 14). ΙΙ.107,3 108,12 = 249,24 250,13 Ο Κ. αντί του «latin» (108,12) χρησιμοποιεί την λέξη «Ἰταλικά» (250,13). ΙΙ.108,12 110,1 = 250,13 251,7 Παραλείπονται οι γραμμές ΙΙ.110,1 7 «qui prend Chapelain & Corras [ ] je vous prie» (βλ. σχόλιο 15). ΙΙ.110,7 114,3 = 251,7 253,21 Παραλείπονται οι γραμμές ΙΙ.114,4 9 «plus jeune de les enfans [ ] autrement que par devoir». ΙΙ.114,9 29 = 253,21 254,6 Παραλείπονται οι γραμμές ΙΙ.114,29 115,4 «Il alloit de lui même [ ] entendu dire sa leçon». ΙΙ.115,4 115,18 = 254,6 254,15 Παραλείπονται οι γραμμές ΙΙ.115,18 116,5 «Pour faire apprendre l alphabet [ ] pour laquelle d autres sont souettés», όπου ο C. εξηγεί με ποιο 57

58 τρόπο τα παιδιά μπορούν να μάθουν την αλφάβητο μέσω εκπαιδευτικών παιχνιδιών (κύβων). ΙΙ.116,5 116,19 = 254,15 254,28 Παραλείπονται από τον Κ. δύο υποενότητες, οι CLIII και CLIV (βλ. σχόλιο 16). ΙΙ.119,28 121,5 = 254,28 256,14 Παραλείπονται οι γραμμές ΙΙ.121,6 17 («Ainsi je m imagine [ ] dès le berceau»). ΙΙ.121,18 114,12 = 256,14 256,21 Παραλείπονται οι γραμμές ΙΙ.114,12 127,5 («Dans cette vue, je crois qu on ne put [ ] qui ne sont absolument d aucun usage»), οι οποίες, όμως, τοποθετούνται στις γραμμές 257,23 258,10 του ελληνικού κειμένου, με την διαφορά ότι ο Κ. προτείνει τα αναγνώσματα του «Χρυσολουρᾶ» 8 και του «Ἀλεξάνδρου τοῦ ἀπορρήτων» 9 αντί του «Reynard the Fox» 10. ΙΙ.127,5 127,22 = 256,21 257,2 Παραλείπονται οι γραμμές ΙΙ.127,23 128,16 («Je ne sais quels autres [ ] le Nouveau Testament et la Bible»). ΙΙ.128,16 130,13 = 257,3 257,22 Σε αυτά τα τμήματα των δύο κειμένων, το νόημα είναι το ίδιο, αλλά ο Κ., αντί των βιβλίων που αναφέρει ο C., χρησιμοποιεί βιβλία της ελληνορθόδοξης παράδοσης, όπως η «ὀκτάηχος», ο «Ἀπόστολος» και το «Ψαλτήριον». Παραλείπονται οι γραμμές ΙΙ.130, («Mais puisque je suis tombé par hasard [ ] en tel caractere que vous voudrez.») (βλ. σχόλιο 17). ΙΙ.136,17 138,13 = 258,11 259,25 Παραλείπονται οι γραμμές ΙΙ.138,14 158,16 («de ne rien faire en dépit [ ] son attention à quelqu autre chose») (βλ. σχόλιο 18). ΙΙ.158,17 162,19 = 259,26 263,3 Παραλείπονται οι γραμμές ΙΙ162,20 263,11 («Mais pour revenir à notre méthode [ ] principes de la morale et de la religion») (βλ. σχόλιο 19). ΙΙ.263,12 290,18 = 263,4 276,4 8 Πρόκειται για τη Γραμματική του υστεροβυζαντινού λόγιου Εμμανουήλ Χρυσολωρά, που εκδόθηκε στη Βενετία το Πρόκειται για τη Γραμματική του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου του εξ απορρήτων, που εκδόθηκε στη Βενετία το Βλ. Yolton 1989: 212, σημ

59 Παραλείπονται οι γραμμές ΙΙ.290,13 292,4 («C est, je crois, faute de prendre ces precautions [ ] quelque faux pas qu ils fassent») (βλ. σχόλιο 20). II.292,5 294,24 = 276,4 280,21 Παραλείπονται οι γραμμές ΙΙ.294,24 295,16: «Son père a besoin d argent [ ] pour le fils ni pour le pere». II.295,16 19 = 280,21 280,26 Σ αυτό το σημείο ολοκληρώνεται το κομμάτι του έργου του Κ. που αφορά στο «De l éducation des Enfans», χωρίς να περιλαμβάνεται και η τελευταία υποενότητα CCXXIII της γραμμής ΙΙ.296,1 (βλ. σχόλιο 21). 59

60 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΤΙ ΕΙΔΟΥΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΕΙΝΑΙ Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΑ Η παραπάνω διεξοδική σύγκριση της Παιδαγωγίας του Κ. με το De l éducation des Enfans μας βοηθά να εξαγάγουμε συμπεράσματα για τους σκοπούς του συγγραφέα και για το είδος της μετάφρασης. Όπως ανέφερα (σ. 41), στο κείμενο εντοπίζουμε συνολικά 71 σημεία όπου ο Έλληνας συγγραφέας έκανε παρεμβάσεις στο γαλλικό κείμενο, οι οποίες είναι τριών ειδών: προσθήκες, παραφράσεις και παραλείψεις. Κατά κύριο λόγο, παραλείπονται τμήματα από το γαλλικό κείμενο, την έκταση και τη σημασία των οποίων συζητήσαμε παραπάνω. Ακόμη, συχνή είναι η παράφραση αρκετών κομματιών. Τέλος, συναντάμε μόνο δύο προσθήκες. Ιδού τα παραπάνω δεδομένα παραστατικά: Παρεμβάσεις Παραλείψεις Προσθήκες Παραφράσεις 60

61 Προσεγγιστικά, το έργο του C. αποτελείται από λέξεις σε 646 σελίδες σε δύο τόμους (331 και 315 αντίστοιχα), ενώ αυτό του Κ. από αποτελείται , που καταλαμβάνουν 280 σελίδες. Αυτή η σύγκριση δεν μπορεί να μας οδηγήσει από μόνη της σε κάποιο ουσιώδες συμπέρασμα, γιατί, εκτός από τις μεγάλες παραλείψεις κομματιών του γαλλικού έργου, οι δύο γλώσσες έχουν εγγενείς διαφορές στη διατύπωση των εκφράσεων, οπότε ούτως ή άλλως θα εμφανιζόταν κάποια απόκλιση προς τα Ελληνικά. Από τις λέξεις, κατά προσέγγιση οι έχουν μεταφραστεί, ενώ παραλείπονται περίπου λέξεις. Οι παρεμβάσεις, τώρα, παρά τη σημασία που έχουν όσον αφορά στα συμπεράσματα που εξάγουμε από αυτές αναφορικά με τους σκοπούς του συγγραφέα και το είδος της μετάφρασης, δεν καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση. Συγκεκριμένα το 99,78% του ελληνικού έργου είναι πιστή μετάφραση του γαλλικού, ενώ οι προσθήκες και οι παραφράσεις αποτελούν μόλις το 0,217%, δηλαδή περίπου 131 λέξεις. Τα παραπάνω γίνονται καλύτερα αντιληπτά στον πίνακα που ακολουθεί: Des l'éducation des Enfans - Παιδαγωγία 99,78% 30,08% 69,92% 0,161% 0,056% Παραλείψεις Προσθήκες Παραφράσεις Πιστή Μετάφραση Όσον αφορά στο περιεχόμενο αυτών των παρεμβάσεων, από το προηγούμενο κεφάλαιο μπορούμε να εξαγάγουμε το συμπέρασμα ότι οι 61

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία

Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία Ποιά ηρωικά χαρακτηριστικά έχει η ηρωίδα κατά τη γνώμη σας; Κατά τη γνώμη μου και μόνο που χαρακτηρίζουμε την Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου ηρωίδα δείχνει ότι

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΑΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΜΕ Η ΧΩΡΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΑΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΜΕ Η ΧΩΡΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ 556 3 Ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΑΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΜΕ Η ΧΩΡΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ Ματούλας Γεώργιος Δάσκαλος ΔΣ Ευξινούπολης

Διαβάστε περισσότερα

Παρακαλούμε όποιον γνωρίζει το που μπορούμε να βρούμε ολόκληρα τα κείμενα στα ελληνικά, να μας ενημερώσει.

Παρακαλούμε όποιον γνωρίζει το που μπορούμε να βρούμε ολόκληρα τα κείμενα στα ελληνικά, να μας ενημερώσει. Η μετάφραση των κειμένων στα ελληνικά, που παρατίθεται εδώ, είναι βασισμένη στις μεταφράσεις από τα κοπτικά και ελληνικά στα αγγλικά των: Wesley W. Isenberg, Stephen Patterson, Marvin Meyer, Thomas O.

Διαβάστε περισσότερα

Πώς και γιατί μετακινούμαστε;

Πώς και γιατί μετακινούμαστε; Πώς και γιατί μετακινούμαστε; Διδακτική πρόταση 1: Συνοπτικό πλαίσιο μετακίνησης και εγκατάστασης Ερωτήματα-κλειδιά Γιατί και πώς μετακινούμαστε από τα πολύ παλιά χρόνια μέχρι σήμερα; Πού μένουμε από τα

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνικά Ανοικτά Μαθήματα. Βασικά Ζητήματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας Περιορισμοί του Δικαιώματος Δρ. Πρόδρομος Τσιαβός Ναταλία-Ροζαλία Αυλώνα

Ελληνικά Ανοικτά Μαθήματα. Βασικά Ζητήματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας Περιορισμοί του Δικαιώματος Δρ. Πρόδρομος Τσιαβός Ναταλία-Ροζαλία Αυλώνα Ελληνικά Ανοικτά Μαθήματα Βασικά Ζητήματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας Περιορισμοί του Δικαιώματος Δρ. Πρόδρομος Τσιαβός Ναταλία-Ροζαλία Αυλώνα Ένα Βασικό Σενάριο Εργασίας Είμαι μέλος ΔΕΠ/EΠ και θέλω να χρησιμοποιήσω

Διαβάστε περισσότερα

Επιμέλεια : Πάνου Εμμανουήλ ( )

Επιμέλεια : Πάνου Εμμανουήλ ( ) Επιμέλεια : Πάνου Εμμανουήλ (1054843) Ο όρος «Παιδαγωγική» αφορά την επιστήμη της αγωγής των παίδων κατά την αρμόζουσα ανατροφή και μόρφωση αυτών. Παιδαγωγική παιδί + αγωγή Η Παιδαγωγική ορίζει την αγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Θεμελίωση της Παιδαγωγικής επιστήμης Pestalozzi- Herbart

Θεμελίωση της Παιδαγωγικής επιστήμης Pestalozzi- Herbart Θεμελίωση της Παιδαγωγικής επιστήμης Pestalozzi- Herbart Το 19ο αιώνα θεμελιώνεται η Παιδαγωγική επιστήμη Με το διδακτικό και θεωρητικό έργο των μεγάλων παιδαγωγών: Pestalozzi και κυρίως του Herbart Johan

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΘΕΣΗ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΩΝ

ΕΚΘΕΣΗ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΩΝ ΕΚΘΕΣΗ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΩΝ Η έκθεση ακαδημαϊκών ενδιαφερόντων συνοδεύει σχεδόν πάντα την αίτηση για την είσοδο σε οποιοδήποτε πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών. Την έκθεση ακαδημαϊκών ενδιαφερόντων

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΡΟΙΚΙΑΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (ΕΠΣ) Μαρία Παντελή-Παπαλούκα Επιθεωρήτρια σχολείων Προϊστάμενη Κυπριακής Εκπαιδευτικής Αποστολής Σύμβουλος Εκπαίδευσης Κυπριακής Υπάτης Αρμοστείας

Διαβάστε περισσότερα

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια Δευτέρα, Ιουνίου 16, 2014 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΞΙΑΣ ΚΡΑΛΛΗ Η Μεταξία Κράλλη είναι ένα από τα δημοφιλέστερα πρόσωπα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Μετά την κυκλοφορία του πρώτου της βιβλίου, "Μια φορά

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΡΘΡΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΡΘΡΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΡΘΡΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΦΩΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΡΑΣΗ. Το άρθρο αυτό έχει ως σκοπό την παράθεση των αποτελεσμάτων πάνω σε μια έρευνα με τίτλο, οι ιδέες των παιδιών σχετικά με το

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος

ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος ο Μέγας Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός Ιωάννης ο Χρυσόστομος Ποιοί ήταν; Πού έζησαν; Τί έκαναν; Δρ. Χρυσόστομος Παπασπύρου 30 Ιανουαρίου 2015 Βασίλειος ο Μέγας (330-379) Ο Βασίλειος ο

Διαβάστε περισσότερα

Μαθηματικά και Πληροφορική. Διδακτική Αξιοποίηση του Διαδικτύου για τη Μελέτη και την Αυτο-αξιολόγηση των Μαθητών.

Μαθηματικά και Πληροφορική. Διδακτική Αξιοποίηση του Διαδικτύου για τη Μελέτη και την Αυτο-αξιολόγηση των Μαθητών. Μαθηματικά και Πληροφορική. Διδακτική Αξιοποίηση του Διαδικτύου για τη Μελέτη και την Αυτο-αξιολόγηση των Μαθητών. Α. Πέρδος 1, I. Σαράφης, Χ. Τίκβα 3 1 Ελληνογαλλική Σχολή Καλαμαρί perdos@kalamari.gr

Διαβάστε περισσότερα

κάντε κλικ στη Τρίτη επιλογή : Οι Θεσσαλονικείς αδελφοί ισαπόστολοι Κύριλλος και Μεθόδιος

κάντε κλικ στη Τρίτη επιλογή : Οι Θεσσαλονικείς αδελφοί ισαπόστολοι Κύριλλος και Μεθόδιος ΤΑΞΗ Δ ΜΑΘΗΜΑ : ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Κύριλλος και Μεθόδιος : Ιεραπόστολοι στους σλαβικούς λαούς. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ 1. Να αντιληφθούν οι μαθητές ότι μέσα από την ιεραποστολή του Κυρίλλου

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος. Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη. [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων]

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος. Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη. [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων] Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων] 1. Είστε ικανοποιημένος/η από το Πρόγραμμα; Μ. Ο. απαντήσεων: 4,7 Ικανοποιήθηκαν σε απόλυτο

Διαβάστε περισσότερα

Μάνος Κοντολέων : «Ζω γράφοντας και γράφω ζώντας» Πέμπτη, 23 Μάρτιος :11

Μάνος Κοντολέων : «Ζω γράφοντας και γράφω ζώντας» Πέμπτη, 23 Μάρτιος :11 Μάνος Κοντολέων : «Ζω γράφοντας και γράφω ζώντας» Πέμπτη, 23 Μάρτιος 2017-11:11 Από τη Μαίρη Γκαζιάνη Ο ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει γράψει περίπου

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙ.ΜΕ.Π.Α Β ΦΑΣΗ: ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙ.ΜΕ.Π.Α Β ΦΑΣΗ: ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙ.ΜΕ.Π.Α Β ΦΑΣΗ: ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ Φοιτητής: Παύλου Νικόλαος, Α.Ε.Μ: 2245, Ε Εξάμηνο Σχολείο: 1 ο Πειραματικό

Διαβάστε περισσότερα

ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ. Σκεπτικό της δραστηριότητας Βασική ιδέα του σεναρίου

ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ. Σκεπτικό της δραστηριότητας Βασική ιδέα του σεναρίου ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Τίτλος: Ο Σωκράτης και η εποχή του Συγγραφέας: Καλλιόπη Στυλιανή Κοντιζά Γνωστικό Αντικείμενο: Ανθολόγιο Φιλοσοφικών Κειμένων Τάξη: Γ Γυμνασίου Κείμενο: Κεφάλαιο 3 ο : Σωκράτης και

Διαβάστε περισσότερα

www.kalymnikifilia.gr

www.kalymnikifilia.gr Η επιρροή του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής γλώσσας στη διαμόρφωση του ρωσικού εκπαιδευτικού συστήματος (το παράδειγμα των Εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Μόσχας) ΒΑΝΤΙΜ ΓΙΑΡΟΒΟÏ Kαθηγητής μουσικής

Διαβάστε περισσότερα

2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός

2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός κεφάλαιο 6 ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΧΩΡΩΝ ΩΣ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ (1453-1648) 2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός Ορισμός Πρόκειται για μια γενικότερη πνευματική

Διαβάστε περισσότερα

Αγωγή και Εκπαίδευση στη Νεώτερη Ελλάδα

Αγωγή και Εκπαίδευση στη Νεώτερη Ελλάδα Αγωγή και Εκπαίδευση στη Νεώτερη Ελλάδα Στο πλαίσιο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού έγινε σημαντική προσπάθεια Να συσταθούν σχολεία Nα γραφτούν βιβλία Nα εισαχθούν οι θετικές επιστήμες Nα καταπολεμηθεί ο

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 8. Ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαµάντιος Κοραής

Κεφάλαιο 8. Ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαµάντιος Κοραής 1 Κεφάλαιο 8 Ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαµάντιος Κοραής Ανάµεσα στους δασκάλους του Γένους ξεχωρίζουν για τη δράση τους ο λόγιος επαναστάτης Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαµάντιος Κοραής, ένας Έλληνας φιλόλογος

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: B ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ / ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Ημερομηνία: Σάββατο 5 Ιανουαρίου 2019 Διάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Ο συγγραφέας αναφέρεται στη φυσιογνωμία και στον ρόλο

Διαβάστε περισσότερα

ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ: Β06Σ03 «Στατιστική περιγραφική εφαρμοσμένη στην ψυχοπαιδαγωγική» ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:

ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ: Β06Σ03 «Στατιστική περιγραφική εφαρμοσμένη στην ψυχοπαιδαγωγική» ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2011-2012 ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ: Β06Σ03 «Στατιστική περιγραφική εφαρμοσμένη στην ψυχοπαιδαγωγική» Διδάσκων: Κ. Χρήστου

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ (ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΑ)

ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ (ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΑ) 11 0 ΓΕΛ ΠΑΤΡΑΣ Σχ.2014-15 Τμήμα Α1 ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ (ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΑ) 1.Κριτήρια επιλογής θέματος Ενδιαφέρον περιεχόμενο Μας αρέσει αυτό το θέμα Είχαμε συνεργαστεί τα προηγούμενα χρόνια γι αυτό

Διαβάστε περισσότερα

Α. Τηλεοπτικές συνήθειες-τρόπος χρήσης των Μ.Μ.Ε.

Α. Τηλεοπτικές συνήθειες-τρόπος χρήσης των Μ.Μ.Ε. 38 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Ένας από τους βασικούς στόχους της παρούσας έρευνας ήταν η εύρεση εκείνων των χαρακτηριστικών των εφήβων τα οποία πιθανόν συνδέονται με τις μελλοντικές επαγγελματικές τους επιλογές. Ως

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΚΥΚΛΟΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Βασίλης Καραγιάννης Η παρέμβαση πραγματοποιήθηκε στα τμήματα Β2 και Γ2 του 41 ου Γυμνασίου Αθήνας και διήρκησε τρεις διδακτικές ώρες για κάθε τμήμα. Αρχικά οι μαθητές συνέλλεξαν

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Ονοματεπώνυμα Σπουδαστριών: Μποτονάκη Ειρήνη (5422), Καραλή Μαρία (5601) Μάθημα: Β06Σ03 Στατιστική

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανικές Πρακτικές

Χριστιανικές Πρακτικές Χριστιανικές Πρακτικές του David Batty Οδηγός Μελέτης Έκδοση 5 Χριστιανικές Πρακτικές Οδηγός Μελέτης 5η έκδοση του David Batty Σημείωση: Τα εδάφια της Βίβλου όπου αυτά αναφέρονται, είναι από τη νεοελληνική

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΑΡΜΑΡΑ Καθηγητή του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου ΟΜΙΛΙΑ

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΑΡΜΑΡΑ Καθηγητή του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου ΟΜΙΛΙΑ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΑΡΜΑΡΑ Καθηγητή του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου ΟΜΙΛΙΑ Κυρίες και Κύριοι, Είναι μοιραίο, όταν ακολουθείς ως ομιλητής τους συγκεκριμένους σπουδαίους προλαλήσαντες να πρέπει

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΗ ΔΥΣΗ ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΝΤΥΠΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ (16 Ο αι.)

ΣΤΗ ΔΥΣΗ ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΝΤΥΠΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ (16 Ο αι.) ΣΤΗ ΔΥΣΗ ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΝΤΥΠΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ (16 Ο αι.) 1. Από τον Έρασμο στο Textus Receptus Πρώτη έκδοση του ελληνικού κειμένου της Αγ. Γραφής η πολύγλωσση Κομπλουτιανή

Διαβάστε περισσότερα

Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση στην Αρχαία Ελλάδα

Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση στην Αρχαία Ελλάδα ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (Θεωρητική Κατεύθυνση) Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση στην Αρχαία

Διαβάστε περισσότερα

Χρήστος Μαναριώτης Σχολικός Σύμβουλος 4 ης Περιφέρειας Ν. Αχαϊας Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΚΑΙ ΓΡΑΦΩ ΣΤΗΝ Α ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

Χρήστος Μαναριώτης Σχολικός Σύμβουλος 4 ης Περιφέρειας Ν. Αχαϊας Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΚΑΙ ΓΡΑΦΩ ΣΤΗΝ Α ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΚΑΙ ΓΡΑΦΩ ΣΤΗΝ Α ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Η καλλιέργεια της ικανότητας για γραπτή έκφραση πρέπει να αρχίζει από την πρώτη τάξη. Ο γραπτός λόγος χρειάζεται ως μέσο έκφρασης. Βέβαια,

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας- Μεσοπόλεμος)

Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας- Μεσοπόλεμος) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας- Μεσοπόλεμος) Ενότητα 6: Διδασκαλείο αρρένων (1834-1864) Ι. Μπεκηρόπουλος,

Διαβάστε περισσότερα

www.synodoiporos,weebly.com Page 1

www.synodoiporos,weebly.com Page 1 ΓΡΑΦΟΝΤΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Σε πρώτη φάση διαβάζουμε τουλάχιστον 2 φορές ολόκληρο το κείμενο και φροντίζουμε να το κατανοήσουμε πλήρως. Προσέχουμε ιδιαίτερα τη στάση - άποψη του συγγραφέα και το σκοπό

Διαβάστε περισσότερα

Είδαμε τη βαθμολογία των μαθητών στα Μαθηματικά της προηγούμενης σχολικής χρονιάς. Ας δούμε τώρα πώς οι ίδιοι οι μαθητές αντιμετωπίζουν τα Μαθηματικά.

Είδαμε τη βαθμολογία των μαθητών στα Μαθηματικά της προηγούμενης σχολικής χρονιάς. Ας δούμε τώρα πώς οι ίδιοι οι μαθητές αντιμετωπίζουν τα Μαθηματικά. Γ. Οι μαθητές και τα Μαθηματικά. Είδαμε τη βαθμολογία των μαθητών στα Μαθηματικά της προηγούμενης σχολικής χρονιάς. Ας δούμε τώρα πώς οι ίδιοι οι μαθητές αντιμετωπίζουν τα Μαθηματικά. ΠΙΝΑΚΑΣ 55 Στάση

Διαβάστε περισσότερα

Αιτιολογική έκθεση. µεγάλων δυσκολιών που η κρίση έχει δηµιουργήσει στον εκδοτικό χώρο και στους

Αιτιολογική έκθεση. µεγάλων δυσκολιών που η κρίση έχει δηµιουργήσει στον εκδοτικό χώρο και στους Αιτιολογική έκθεση Η Επιτροπή Κρατικών Bραβείων Λογοτεχνικής Μετάφρασης εργάστηκε για τα βραβεία του 2013, όπως και την προηγούµενη χρονιά, έχοντας επίγνωση α. των µεγάλων δυσκολιών που η κρίση έχει δηµιουργήσει

Διαβάστε περισσότερα

12 Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΧΟΡΟΣ στην εκπαιδευση

12 Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΧΟΡΟΣ στην εκπαιδευση προλογοσ Το βιβλίο αυτό αποτελεί καρπό πολύχρονης ενασχόλησης με τη θεωρητική μελέτη και την πρακτική εφαρμογή του παραδοσιακού χορού και γράφτηκε με την προσδοκία να καλύψει ένα κενό όσον αφορά το αντικείμενο

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΑΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ Ι ΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΜΕ Η ΧΩΡΙΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΑΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ Ι ΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΜΕ Η ΧΩΡΙΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ 556 3 Ο ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΑΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ Ι ΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΜΕ Η ΧΩΡΙΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ Ματούλας Γεώργιος άσκαλος Σ Ευξινούπολης

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ. iii

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ. iii ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστώ τον Προϊστάμενο της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης του νομού Χανίων κύριο Βασίλειο Γλυμιδάκη, για τη διευκόλυνση που μου παρείχε έτσι ώστε να έχω πρόσβαση στα δεδομένα κάθε

Διαβάστε περισσότερα

ΜΠΛΕ ΒΙΒΛΙΟΤΕΤΡΑΔΙΑ. ΝΕΑ ΣΕΙΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

ΜΠΛΕ ΒΙΒΛΙΟΤΕΤΡΑΔΙΑ. ΝΕΑ ΣΕΙΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΜΠΛΕ ΒΙΒΛΙΟΤΕΤΡΑΔΙΑ. ΝΕΑ ΣΕΙΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ by Τaλκ/ Αύγουστος 29, 2018/ Χωρίς σχόλια Οι εκπαιδευτικοί Ευαγγελία Δεσύπρη και Κωνσταντίνα Μάρκου υπογράφουν τη νέα,

Διαβάστε περισσότερα

ÄÇÌÏÓÊÏÐÇÓÅÉÓ ÄÅÏÍÔÏËÏÃÉÁ

ÄÇÌÏÓÊÏÐÇÓÅÉÓ ÄÅÏÍÔÏËÏÃÉÁ ΝΙΚΟΣ ΦΑΡΜΑΚΗΣ Επικ. Καθηγητής Α.Π.Θ. ÄÇÌÏÓÊÏÐÇÓÅÉÓ ÊÁÉ ÄÅÏÍÔÏËÏÃÉÁ Θεσσαλονίκη 2009 2 ΝΙΚΟΣ ΦΑΡΜΑΚΗΣ : Εκδόσεις Χριστοδουλίδη Α. & Π. Χριστοδουλίδη Ο.Ε. Κ. Μελενίκου 22 - Τ.Κ. 54635 Θεσσαλονίκη Τηλ. 231/0248486,

Διαβάστε περισσότερα

ΙΙΙ. ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ.

ΙΙΙ. ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ. ΙΙΙ. ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ. Είδαμε πως το 4.2% των μαθητών στο δείγμα μας δεν έχουν ελληνική καταγωγή. Θα μπορούσαμε να εξετάσουμε κάποια ειδικά χαρακτηριστικά αυτών των ξένων μαθητών

Διαβάστε περισσότερα

GEORGE BERKELEY ( )

GEORGE BERKELEY ( ) 42 GEORGE BERKELEY (1685-1753) «Ο βασικός σκοπός του Berkeley δεν ήταν να αμφισβητήσει την ύπαρξη των εξωτερικών αντικειμένων, αλλά να υποστηρίξει την άποψη ότι τα πνεύματα ήταν τα μόνα ανεξάρτητα όντα,

Διαβάστε περισσότερα

EKΔOΣEIΣ ΠATAKH NEEΣ KYKΛOΦOPIEΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΗΜΟΤΙΚΟ Α ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

EKΔOΣEIΣ ΠATAKH NEEΣ KYKΛOΦOPIEΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΗΜΟΤΙΚΟ Α ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ 1-ENHMEROTIKO-2-2017.qxp_enimerotiko_1_2016 24/2/17 16:50 Page 47 14. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 14.1. ΔΗΜΟΤΙΚΟ Α ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Τετράδιο πρώτης γραφής Α Δημοτικού (για όλο τον χρόνο) Συγγραφέας: Σοφία Αδάμου Τετράδιο πρώτης

Διαβάστε περισσότερα

3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους. Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία

3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους. Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία 3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία Εισαγωγή Και οι τρεις γεννήθηκαν τον 4ο αιώνα μ.χ., στα Βυζαντινά Χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ-Β ΦΑΣΗ ΘΕΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΡΙΘΜΩΝ-19 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: 2 ο ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΦΛΩΡΙΝΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Πώς να μελετάμε τη Βίβλο

Πώς να μελετάμε τη Βίβλο Πώς να μελετάμε τη Βίβλο του David Batty Οδηγός Μελέτης Έκδοση 5 Πώς να μελετάμε τη Βίβλο Οδηγός Μελέτης 5η έκδοση του David Batty Σημείωση: Τα εδάφια της Βίβλου όπου αυτά αναφέρονται, είναι από τη νεοελληνική

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΟ Γ1 ΤΟΥ 10 ΟΥ Δ.Σ. ΤΣΕΣΜΕ ( ) ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ. ΜΑΘΗΜΑ: Μελέτη Περιβάλλοντος. ( Ενότητα 3: Μέσα συγκοινωνίας και μεταφοράς

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΟ Γ1 ΤΟΥ 10 ΟΥ Δ.Σ. ΤΣΕΣΜΕ ( ) ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ. ΜΑΘΗΜΑ: Μελέτη Περιβάλλοντος. ( Ενότητα 3: Μέσα συγκοινωνίας και μεταφοράς ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΟ Γ1 ΤΟΥ 10 ΟΥ Δ.Σ. ΤΣΕΣΜΕ (10.11.2010) ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ: Μελέτη Περιβάλλοντος ( Ενότητα 3: Μέσα συγκοινωνίας και μεταφοράς Κεφάλαιο 3: Κυκλοφορούμε με ασφάλεια) ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΩΔΙΚΟΣ ΤΙΤΛΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Προπτυχιακό NKΔΙ0301 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ 6 ο ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγική επάρκεια πτυχιούχων του Τμήματος Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Παιδαγωγική επάρκεια πτυχιούχων του Τμήματος Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Παιδαγωγική επάρκεια πτυχιούχων του Τμήματος Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Τι ισχύει για τους εισακτέους μέχρι και το ακαδημαϊκό έτος 2012-2013 Σύμφωνα με το Υπουργείο

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΙΜΕΝΟ ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑΔΑ A') ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΤΡΙΤΗ 22 ΜΑΪΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΕΙΜΕΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

«Φυσική Αγωγή στο δημοτικό σχολείο. Πως βλέπουν το μάθημα οι μαθητές του σχολείου.»

«Φυσική Αγωγή στο δημοτικό σχολείο. Πως βλέπουν το μάθημα οι μαθητές του σχολείου.» «Φυσική Αγωγή στο δημοτικό σχολείο. Πως βλέπουν το μάθημα οι μαθητές του σχολείου.» «Ποιο είναι το αγαπημένο σου μάθημα;» Μία κλασσική ερώτηση για κάθε παιδί οποιασδήποτε βαθμίδας της εκπαίδευσης. Ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης ί>ηγο^η 26 Επιστήμες της Αγωγής 26 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

334 Παιδαγωγικό Δημοτικής Εκπαίδευσης Δυτ. Μακεδονίας (Φλώρινα)

334 Παιδαγωγικό Δημοτικής Εκπαίδευσης Δυτ. Μακεδονίας (Φλώρινα) 334 Παιδαγωγικό Δημοτικής Εκπαίδευσης Δυτ. Μακεδονίας (Φλώρινα) Ιστορικό Σημείωμα γαι την Παιδαγωγική Σχολή Φλώρινας Η Παιδαγωγική Ακαδημία Φλώρινας ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 1941, δηλ. κατά την διάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

Το ερωτηματολόγιο...

Το ερωτηματολόγιο... 1 Η έρευνά μας... Έλαβε μέρος στο ΤΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ κατά το χειμερινό εξάμηνο 2012-2013 στο τμήμα Αυτοματισμού Έγινε σε εθελοντική - ανώνυμη βάση από τους φοιτητές. Το ερωτηματολόγιο μοιράστηκε κατά την 8 η

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΧΡ. ΜΠΟΥΡΑΣ Σκοπός του Μαθήματος Σκοπός του μαθήματος είναι η εισαγωγή στη

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3.1 Εξισώσεις 1 ου Βαθμού Επιμέλεια Σημειώσεων: Ντάνος Γιώργος ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3.1 ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ 1 ΟΥ ΒΑΘΜΟΥ 1

Κεφάλαιο 3.1 Εξισώσεις 1 ου Βαθμού Επιμέλεια Σημειώσεων: Ντάνος Γιώργος ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3.1 ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ 1 ΟΥ ΒΑΘΜΟΥ 1 Κεφάλαιο 3.1 Εξισώσεις 1 ου Βαθμού Επιμέλεια Σημειώσεων: Ντάνος Γιώργος ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3.1 ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ 1 ΟΥ ΒΑΘΜΟΥ 1 Εξίσωση πρώτου βαθμού ή πρωτοβάθμια εξίσωση με άγνωστο x ονομάζεται κάθε εξίσωση της μορφής

Διαβάστε περισσότερα

κατεύθυνση της εξάλειψης εθνοκεντρικών και άλλων αρνητικών στοιχείων που υπάρχουν στην ελληνική εκπαίδευση έτσι ώστε η εκπαίδευση να λαμβάνει υπόψη

κατεύθυνση της εξάλειψης εθνοκεντρικών και άλλων αρνητικών στοιχείων που υπάρχουν στην ελληνική εκπαίδευση έτσι ώστε η εκπαίδευση να λαμβάνει υπόψη ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι γνωστό ότι, παραδοσιακά, όπως άλλα εκπαιδευτικά συστήματα έτσι και το ελληνικό στόχευαν στην καλλιέργεια και ενδυνάμωση της εθνοπολιτιστικής ταυτότητας. Αυτό κρίνεται θετικό, στο βαθμό που

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΟΥ

Ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ Ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΟΥ A Τάξη Ενιαίου Λυκείου (Μάθηµα Επιλογής) ΑΘΗΝΑ 1999 Οµάδα

Διαβάστε περισσότερα

«Tα 14 Πράγματα που Κάνουν οι Καταπληκτικοί Γονείς», από την ψυχολόγο-συγγραφέα Dr. Λίζα Βάρβογλη!

«Tα 14 Πράγματα που Κάνουν οι Καταπληκτικοί Γονείς», από την ψυχολόγο-συγγραφέα Dr. Λίζα Βάρβογλη! «Tα 14 Πράγματα που Κάνουν οι Καταπληκτικοί Γονείς», από την ψυχολόγο-συγγραφέα Dr. Λίζα Βάρβογλη! Οι καταπληκτικοί γονείς κάνουν καταπληκτικά πράγματα! Και δεν εννοώ περίπλοκα, δύσκολα, ή κάτι τέτοιο,

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Κ. ΜΠΟΤΣΑΚΗΣ, Φυσικός, PhD ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Π.Δ.Ε. ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Κ. ΜΠΟΤΣΑΚΗΣ, Φυσικός, PhD ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Π.Δ.Ε. ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ η ΜΙΚΡΟΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ως ΕΡΓΑΛΕΙΟ του ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Κ. ΜΠΟΤΣΑΚΗΣ, Φυσικός, PhD ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Π.Δ.Ε. ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ η μικροδιδασκαλία, είναι μια: μικρογραφία μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

Χάρτινη αγκαλιά. Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου, Β Γυμνασίου

Χάρτινη αγκαλιά. Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου, Β Γυμνασίου Χάρτινη αγκαλιά Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου, Β Γυμνασίου Εργασίες 1 α ) Κατά τη γνώμη μου, το βιβλίο που διαβάσαμε κρύβει στις σελίδες του βαθιά και πολύ σημαντικά μηνύματα, που η συγγραφέας θέλει να μεταδώσει

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΜΕΠΑ Πρακτική Άσκηση Μαθηματικών Β' Φάση. Εργασία πειραματισμού με μαθητή

ΔΙΜΕΠΑ Πρακτική Άσκηση Μαθηματικών Β' Φάση. Εργασία πειραματισμού με μαθητή ΔΙΜΕΠΑ Πρακτική Άσκηση Μαθηματικών Β' Φάση Εργασία πειραματισμού με μαθητή Διδάσκων: Χαράλαμπος Λεμονίδης Φοιτήτρια: Χατζή Κυριακή- Ιωάννα ΑΕΜ: 3659 Εξάμηνο: ΣΤ Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή... 2. Περιγραφή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η δημιουργικότητα είναι η λειτουργία που επιτρέπει στο νου να πραγματοποιήσει ένα άλμα, πολλές φορές εκτός του αναμενόμενου πλαισίου, να αναδιατάξει τα δεδομένα με απρόσμενο τρόπο, υπερβαίνοντας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος και τον τόνο της αποτίμησης γ) τα στοιχεία της ιστορικής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Οι μαθητές με μεγάλη διαφορά απάντησαν «για να ταξιδέψω» [75%] και «γιατί μου αρέσει να μαθαίνω ξένες γλώσσες» [73%]. Μεγάλο ποσοστό επίσης εκφράζει την πρόθεση να τα χρησιμοποιεί

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση και Αυτοαξιολόγηση Εκπαιδευομένων- Αξιολόγηση Εκπαιδευτικού

Αξιολόγηση και Αυτοαξιολόγηση Εκπαιδευομένων- Αξιολόγηση Εκπαιδευτικού Αξιολόγηση και Αυτοαξιολόγηση Εκπαιδευομένων- Αξιολόγηση Εκπαιδευτικού Σεντελέ Αικατερίνη, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αξιολόγησα τους μαθητές μου θεωρώντας την αξιολόγηση σαν μια διαδικασία

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ- ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ- ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Σχέδιο Διδασκαλίας Τάξη: Γ Γυμνασίου Ενότητα: 4 η Ενωμένη Ευρώπη και Ευρωπαίοι πολίτες Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Δύο περίοδοι Για τη διδασκαλία ολόκληρης της ενότητας διατίθενται 7

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση μεταφράσεων ιταλικής ελληνικής γλώσσας

Αξιολόγηση μεταφράσεων ιταλικής ελληνικής γλώσσας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αξιολόγηση μεταφράσεων ιταλικής ελληνικής γλώσσας Ενότητα 11: Μεταφραστικές ομάδες από προπτυχιακούς/ μεταπτυχιακούς φοιτητές και ομαδική

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα: Τρόποι Αξιολόγησης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Τοποθέτηση:Στέλλα Αχιλλέως, Τμήμα Αγγλικών Σπουδών, ΠΚ

Θέμα: Τρόποι Αξιολόγησης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Τοποθέτηση:Στέλλα Αχιλλέως, Τμήμα Αγγλικών Σπουδών, ΠΚ 4 η Ανοικτή Συζήτηση Διδακτικού Προσωπικού, ΚΕ.ΔΙ.ΜΑ, 5 Δεκεμβρίου 2018 Θέμα: Τρόποι Αξιολόγησης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση Τοποθέτηση:Στέλλα Αχιλλέως, Τμήμα Αγγλικών Σπουδών, ΠΚ Η σημασία και χρησιμότητα

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτηματολόγιο Προγράμματος "Ασφαλώς Κυκλοφορώ" (αρχικό ερωτηματολόγιο) Για μαθητές Β - Γ Δημοτικού

Ερωτηματολόγιο Προγράμματος Ασφαλώς Κυκλοφορώ (αρχικό ερωτηματολόγιο) Για μαθητές Β - Γ Δημοτικού Ερωτηματολόγιο Προγράμματος "Ασφαλώς Κυκλοφορώ" (αρχικό ερωτηματολόγιο) Για μαθητές Β - Γ Δημοτικού Tάξη & Τμήμα:... Σχολείο:... Ημερομηνία:.../.../200... Όνομα:... Ερωτηματολόγιο Προγράμματος "Ασφαλώς

Διαβάστε περισσότερα

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Εισαγωγή Η χώρα μας απέκτησε Νέα Προγράμματα Σπουδών και Νέα

Διαβάστε περισσότερα

Το κορίτσι με τα πορτοκάλια. Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας. [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου]

Το κορίτσι με τα πορτοκάλια. Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας. [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου] Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου] Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας: Σεμίραμις Αμπατζόγλου Τάξη: Γ'1 Γυμνασίου

Διαβάστε περισσότερα

Η αξιολόγηση των μαθητών

Η αξιολόγηση των μαθητών Η αξιολόγηση των μαθητών Αξιολόγηση είναι η αποτίμηση του αποτελέσματος μιας προσπάθειας. Στην περίπτωση των μαθητών το εκτιμώμενο αποτέλεσμα αναφέρεται στις γνώσεις και δεξιότητες, που φέρεται να έχει

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Α ΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Α ΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Α ΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΑΘΗΝΑ 1999 Οµάδα σύνταξης Συντονιστής: Κιούσης

Διαβάστε περισσότερα

Πρόληψη Ατυχημάτων για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση

Πρόληψη Ατυχημάτων για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Πρόληψη Ατυχημάτων για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Γυθείου 1 Α, 152 31 Χαλάνδρι Τηλ.: 210-6741 933, 210-6740 118, Fax: 210-6724 536 e-mail: info@pedtrauma.gr www.pedtrauma.gr Γιατί Πρόληψη Παιδικών Ατυχημάτων;

Διαβάστε περισσότερα

Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά Καλλιτεχνική επιμέλεια εξωφύλλου ΝΙΚΟΣ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ Σχεδιασμός & δημιουργία εξωφύλλου ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΚΡΑΚΗΣ [www.alpha2.gr] ISBN έντυπης έκδοσης: 978-960-7948-46-5 ISBN ηλεκτρονικής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ Απαντήσεις

ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ Απαντήσεις Σελίδα 1 από 5 Απαντήσεις Β.1 Το συγκεκριμένο απόσπασμα αντλήθηκε από το 8 ο βιβλίο των Πολιτικών του Αριστοτέλη, που έχει ως θέμα του την παιδεία. Ήδη, από την πρώτη φράση του αποσπάσματος (ὅτι μέν οὖν

Διαβάστε περισσότερα

Ένα μουσείο για τον μαθητή και το σχολείο

Ένα μουσείο για τον μαθητή και το σχολείο ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Ένα μουσείο για τον μαθητή και το σχολείο «Ένα λιθαράκι για το σχολείο του μουσείου μας» Το Μουσείο Ελληνικής Παιδείας ανήκει σε όλους τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς της

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΥΝΟΔΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Η ΣΥΝΟΔΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ Η ΣΥΝΟΔΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ Η συνοδευτική επιστολή αποτελεί απαραίτητο συνοδευτικό του βιογραφικού σας σημειώματος. Σας δίνει τη δυνατότητα να εμβαθύνετε στο βιογραφικό σας σημείωμα ή ακόμη να το παρουσιάσετε

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός για Εκπαιδευτικούς

Οδηγός για Εκπαιδευτικούς Οδηγός για Εκπαιδευτικούς Οδηγός για Εκπαιδευτικούς Λίγα λόγια για το βιβλίο Τα 39 στοιχεία, που αναζητούν οι Κέιχιλ, υπόσχονται τεράστια εξουσία. Η Έιμι με τον αδελφό της, Νταν, διαπιστώνουν με έκπληξη

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ : ΤΟ

ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ : ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ : ΤΟ ΝΟΗΣΙΑΡΧΙΚΟ ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΟ 7 1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΕΡΕΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΟΥ ΕΞΕΛΙΞΗ 9 1.1. Η ΝΟΗΣΙΑΡΧΙΚΗ ΚΑΙ Η ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Proslipsis.gr. Σύµφωνα µε στοιχεία που προκύπτουν από την επεξεργασία των 345 ερωτηµατολογίων:

Proslipsis.gr. Σύµφωνα µε στοιχεία που προκύπτουν από την επεξεργασία των 345 ερωτηµατολογίων: ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ Τµήµα Ερευνών, Τεκµηρίωσης και Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας Aθήνα 23.1.2007 Θέµα: Έρευνα για το µάθηµα της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας στο Γυµνάσιο Το Τµήµα Ερευνών, Τεκµηρίωσης και Εκπαιδευτικής

Διαβάστε περισσότερα

Α ΛΥΚΕΙΟ ΑΡΣΑΚΕΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΛΕΜΜΥΔΗΣ. Εργασία 8

Α ΛΥΚΕΙΟ ΑΡΣΑΚΕΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΛΕΜΜΥΔΗΣ. Εργασία 8 Α ΛΥΚΕΙΟ ΑΡΣΑΚΕΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΛΕΜΜΥΔΗΣ Εργασία 8 ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΑΘΗΤΡΙΑΣ ΑΓΝΗΣ ΒΟΥΡΤΣΗ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. ΤΑΞΗ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή -Ν.Βλεμμύδης -Έργο -Θεολογικό

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία στην Σχολική Εορτή των Τριών Ιεραρχών Γυμνάσιο Ξυλοφάγου

Ομιλία στην Σχολική Εορτή των Τριών Ιεραρχών Γυμνάσιο Ξυλοφάγου Ομιλία στην Σχολική Εορτή των Τριών Ιεραρχών Γυμνάσιο Ξυλοφάγου Ήταν γύρω στον 11 ου αι. στα χρόνια του Αλέξιου Κομνηνού όταν στην Κωνσταντινούπολη ξέσπασε με νέα διαμάχη. Άνθρωποι των γραμμάτων και μη,

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΓΑΛΛΙΚΩΝ ΜΕ ΤΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ ΞΕΝΙΟΣ: ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΝΙΚΑΙΑ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΓΑΛΛΙΚΩΝ ΜΕ ΤΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ ΞΕΝΙΟΣ: ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΝΙΚΑΙΑ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ 1 ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 321 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΓΑΛΛΙΚΩΝ ΜΕ ΤΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ ΞΕΝΙΟΣ: ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΝΙΚΑΙΑ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ ΚΟΣΣΥΒΑΚΗ Αθηνά καθηγήτρια Γαλλικής Δ. Ε., Επιμορφώτρια

Διαβάστε περισσότερα

"Μια σημαία μια ιδέα"

Μια σημαία μια ιδέα Τελική Εργασία "Μια σημαία μια ιδέα" Καρακώτσογλου Αντώνης 19ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης Τάξη Στ` Υπεύθυνη ομάδας εργασίας: Δούβλη Γεωργία ΜΑΙΟΣ 2014 Abstract - Περίληψη Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ / ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης / Ε.Π.ΠΑΙ.Κ.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ / ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης / Ε.Π.ΠΑΙ.Κ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ / ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης / Ε.Π.ΠΑΙ.Κ. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΕ. Λ. ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ Διδάσκων στην ΑΣΠΑΙΤΕ / Παράρτημα

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Κλασικών Σπουδών και Φιλοσοφίας

Τμήμα Κλασικών Σπουδών και Φιλοσοφίας Τμήμα Κλασικών Σπουδών και Φιλοσοφίας Γραφεία: Κτήριο Αποστολίδη, Καλλιπόλεως και Ερεσού 1 T.K. 20537, 1678 Λευκωσία, Τηλ.: + 357 22893850, Τηλομ.: + 357 22 894491 Παρουσίαση 26 Ιανουαρίου 2014 2. ΣΚΟΠΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

«Οι σελίδες αφηγούνται»

«Οι σελίδες αφηγούνται» Πειραματικό Δ.Σ. Φλώρινας Υπεύθυνη εκπαιδευτικός : Πουγαρίδου Παρασκευή Τάξη : Δ «Οι σελίδες αφηγούνται» 1. Θέμα project κριτήρια επιλογής θέματος Η επιλογή του συγκεκριμένου project σχετίζεται άμεσα με

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Αγαπητέ μαθητή/ αγαπητή μαθήτρια, Διεξάγουμε μια έρευνα και θα θέλαμε να μάθουμε την άποψή σου για τo περιβάλλον μάθησης που επικρατεί στην τάξη σου. Σε παρακαλούμε

Διαβάστε περισσότερα

4.2 Μελέτη Επίδρασης Επεξηγηματικών Μεταβλητών

4.2 Μελέτη Επίδρασης Επεξηγηματικών Μεταβλητών 4.2 Μελέτη Επίδρασης Επεξηγηματικών Μεταβλητών Στο προηγούμενο κεφάλαιο (4.1) παρουσιάστηκαν τα βασικά αποτελέσματα της έρευνάς μας σχετικά με την άποψη, στάση και αντίληψη των μαθητών γύρω από θέματα

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠOΥΡΓΕΙO ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡO ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙOΛOΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Α ΛΥΚΕΙOΥ ΣΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ

ΥΠOΥΡΓΕΙO ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡO ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙOΛOΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Α ΛΥΚΕΙOΥ ΣΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΥΠOΥΡΓΕΙO ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡO ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙOΛOΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Α ΛΥΚΕΙOΥ ΣΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΑΘΗΝΑ 1998 Συντάκτες του φυλλαδίου Αλέξανδρος Καριώτογλου, ρ. Θεολογίας Ανδρέας

Διαβάστε περισσότερα

Μαρούλα Κλιάφα Μελίνα Κ Γεράσιμος Κ.: Μάριος Κ.

Μαρούλα Κλιάφα Μελίνα Κ Γεράσιμος Κ.: Μάριος Κ. Την Παρασκευή, 15 Δεκεμβρίου 2017, η συγγραφέας Μαρούλα Κλιάφα επισκέφτηκε το σχολείο μας και συναντήθηκε με τους μαθητές και τις μαθήτριες του Α2, Β1, Β5. Οι μαθητές/ριες του Α2 ασχολήθηκαν στο πλαίσιο

Διαβάστε περισσότερα

Σχόλια και υποδείξεις για το Σχέδιο Μαθήματος

Σχόλια και υποδείξεις για το Σχέδιο Μαθήματος Σχόλια και υποδείξεις για το Σχέδιο Μαθήματος Ακολούθως αναπτύσσονται ορισμένα διευκρινιστικά σχόλια για το Σχέδιο Μαθήματος. Αφετηρία για τον ακόλουθο σχολιασμό υπήρξαν οι σχετικές υποδείξεις που μας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ FRANCO VOLPI ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΥΡΤΩ ΚΑΛΟΦΩΛΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ FRANCO VOLPI ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΥΡΤΩ ΚΑΛΟΦΩΛΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ FRANCO VOLPI ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΥΡΤΩ ΚΑΛΟΦΩΛΙΑ Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει

Διαβάστε περισσότερα