Ψηφιακά Αποθετήρια στη Διοίκηση: Θεωρήσεις και Aναγκαιότητες 1

Transcript

1 Ψηφιακά Αποθετήρια στη Διοίκηση: Θεωρήσεις και Aναγκαιότητες 1 ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ 2 1. Γενικά Όλοι οι φορείς της Δημόσιας Διοίκησης υποχρεούνται να κοινοποιούν στο Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης έρευνες και μελέτες που εκπονούνται σχετικά με την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, τις νέες τεχνολογίες, τον ανασχεδιασμό και την προτυποποίηση των διαδικασιών, την Hλεκτρονική Διακυβέρνηση, τη διοίκηση ολικής ποιότητας κ.α. Η ανάγκη αυτή οδηγεί στη δημιουργία βάσης δεδομένων με μορφή Ψηφιακού Αποθετηρίου που θα είναι ανοικτό στην Aκαδημαϊκή και Eρευνητική κοινότητα, στις επιτελικού χαρακτήρα μονάδες της ίδιας της διοίκησης αλλά και στο κοινό με συναφή ειδικά ενδιαφέροντα. Τα δεδομένα που θα εμπλουτίζουν το Ψηφιακό Αποθετήριο θα προέρχονται από (Τσέκος 2012): (α) Μελέτες και έρευνες που εκπονούνται από τους φορείς της δημόσιας διοίκησης και αφορούν προσεγγίσεις εισαγωγής καινοτομικών μεθόδων και διαδικασιών στη δημόσια διοίκηση και αυτοδιοίκηση, (β) Στατιστικά στοιχεία που προκύπτουν από τρέχουσα λειτουργία των υπηρεσιών, (γ) Εκθέσεις που εκπονούν στα πλαίσια της εκπαίδευσής τους οι εκπαιδευόμενοι δημόσιοι υπάλληλοι, (δ) Στοιχεία και δεδομένα από την διεθνή εμπειρία και πρακτική διοικητικής αναδιοργάνωσης και καινοτομίας και (δ) Στοιχεία που προκύπτουν από την επεξεργασία των δεδομένων των δημοσίων διαβουλεύσεων, των ερωτημάτων και παραπόνων των πολιτών προς τις δημόσιες υπηρεσίες, και των προτάσεων βελτίωσης της οργάνωσης και λειτουργίας των υπηρεσιών. Στην επόμενη ενότητα δίνονται εννοιολογικές τοποθετήσεις σε σχέση με την Ανοικτή πρόσβαση αλλά και τα Ανοικτά Ψηφιακά αποθετήρια. Στην ενότητα 3 παρουσιάζεται η «δημογραφία» των ψηφιακών αποθετηρίων σε διεθνές επίπεδο ενώ στην ενότητα 4 δίνονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά για τα Ακαδημαϊκά-Ιδρυματικά Αποθετήρια. Στη συνέχεια δίνονται στοιχεία για Σημαντικά Αποθετήρια σε διεθνές επίπεδο αλλά και τα ιδιαίτερα 1.Η αρχική μορφή της παρούσας εργασίας είναι αναρτημένη και στον Διαδικτυακό τόπο του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης ( ) 2. Επιστημονικός Συνεργάτης Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, apostolakis@fre .gr

2 Ψηφιακά Αποθετήρια στη Διοίκηση: Θεωρήσεις και Αναγκαιότητες χαρακτηριστικά των αποθετηρίων ανοικτής πρόσβασης στην Ελλάδα. Τέλος, στην ενότητα 6 δίνονται στοιχεία προβληματισμού που αφορούν την υλοποίηση της ανάπτυξης ενός Aνοικτού κυβερνητικού Αποθετηρίου. 2. Βασικοί εννοιολογικοί προσδιορισμοί Η συζήτηση για την Ανοικτή πρόσβαση ξεκινά στην επιστημονική κοινότητα την δεκαετία του 90. Η συζήτηση αυτή έδωσε ως αποτέλεσμα τις παρακάτω διακηρύξεις (Κούτρας, 2012): Budapest Open Access Initiative «Δωρεάν πρόσβαση» στα ψηφιακά αντικείμενα-τεκμήρια χωρίς οικονομικούς ή τεχνικούς περιορισμούς. Βασική υποχρέωση η αναφορά στον δημιουργό. Ο δημιουργός έχει τον απόλυτο έλεγχο της δημοσίευσής του. Bethesda Statement on Open Access Publishing O δικαιούχος των πνευματικών δικαιωμάτων θα πρέπει να εγγυάται σε όλους τους χρήστες το δικαίωμα πρόσβασης στα δημοσιεύματα του και αυτά θα πρέπει να κατατίθενται σε ένα αναγνωρισμένο αποθετήριο μαζί με την άδεια των πνευματικών δικαιωμάτων. Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities Επικροτεί τις παραπάνω διακηρύξεις και τον Καταστατικό χάρτη ECHO (Europe an Cultural Heritage Online Charter) και ορίζει το Διαδίκτυο σαν μέσο στην ανοικτή πρόσβαση. Παράλληλα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2007, 56 τελικό) έδωσε αναλυτικά στοιχεία για τη πολιτική της ένωσης για την έρευνα αλλά και για ζητήματα πρόσβασης, διάχυσης και διαφύλαξης της επιστημονικής πληροφορίας. Βασικά συστατικά στοιχεία του αποθετηρίου ανοικτής πρόσβασης είναι η μακροπρόθεσμη διατήρηση των ψηφιακών αντικειμένων, η διαρκής διαχείριση, πρόσβαση και ασφάλεια των τεκμηρίων και οι μεθοδολογίες αξιολόγησης για την ανταποκρισιμότητα στις ανάγκες των χρηστών (Σεραφιμίδου, 2008). Κατά τον Ware ψηφιακό αποθετήριο είναι Διαδικτυακή βάση δεδομένων με υλικό θεσμικά κατοχυρωμένο που χαρακτηρίζεται από διαλειτουργικότητα και προσβασιμότητα (Ware, 2004) ενώ κατά τον Crow είναι ψηφιακές συλλογές οι οποίες ενσωματώνουν και διατηρούν την διανοητική/πνευματική

3 παραγωγή μιας πανεπιστημιακής ή πολυπανεπιστημιακής κοινότητας (Crow, 2002a/2002b). Ακαδημαϊκό-Ιδρυματικό αποθετήριο ονομάζεται ο Διαδικτυακός τόπος ενός πανεπιστημίου μέσα από τον οποίο συλλέγεται, διαφυλάσσεται και διαδίδεται σε ψηφιακή μορφή ολόκληρη η πνευματική παραγωγή του (Μπάνος, 2007). 3. Η «δημογραφία» στα ανοικτά αποθετήρια Το Project OpenDOAR (Directory of Open Access Repositories) αποτελεί κατάλογο αρχειοθέτησης ψηφιακών αποθετηρίων ανοικτής πρόσβασης. Το OpenDOAR υλοποιείται από το πανεπιστήμιο του Νότινγχαμ της Αγγλίας. Σύμφωνα με το OpenDOAR έχομε: To 47% των ανοικτών αποθετηρίων βρίσκονται στην Ευρώπη ενώ μόλις το 21% στην Βόρεια Αμερική και σε μικρότερα ποσοστά σε άλλες ηπείρους. Σε επίπεδο χώρας-κράτους το 18% έχουν εγκατασταθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 9% στο Ηνωμένο Βασίλειο, 7% στην Γερμανία και σε μικρότερα ποσοστά άλλες χώρες. Το 41% των ανοικτών αποθετηρίων έχουν υιοθετήσει ως βασικό λογισμικό το DSpace ενώ μόλις το 14% το EPrints. Τέλος, το 67% των ανοικτών αποθετηρίων έχουν ως τεκμήρια άρθρα περιοδικών, το 53% Διπλωματικές και Διδακτορικά, το 36% κείμενα εργασίας, το 35% Βιβλία, το 34% Πρακτικά Συνεδρίων ενώ μόλις 1% έχει λογισμικά. 4. Ακαδημαϊκά - Ιδρυματικά Αποθετήρια Τα Ακαδημαϊκά Ιδρυματικά αποθετήρια είναι ψηφιακές συλλογές που συλλέγουν και διατηρούν την πνευματική παραγωγή ενός πανεπιστημίου. Τα ελληνικά πανεπιστήμια δραστηριοποιήθηκαν εδώ και μερικά χρόνια προς την κατεύθυνση της δημιουργίας εκπαιδευτικών αποθετηρίων με σκοπό να διαχειριστούν αποτελεσματικά προπτυχιακές και μεταπτυχιακές εργασίες, επιστημονικές δημοσιεύσεις, ιστορικά αρχεία ή ακόμη και εκπαιδευτικά βοηθήματα (Σεραφιμίδου, 2008; Μπώκος, 2001). Το περιεχόμενό τους οφείλει να είναι θεσμικά καθορισμένο, επιστημονικό, συσσωρευτικό, διαρκές, ανοιχτό και διαλειτουργικό (Κατσαρού 2006; Johnson, 2002). Ο χρήστης του ιδρυματικού αποθετηρίου πρέπει να ενημερώνεται για το ποια άρθρα έχουν ήδη αξιολογηθεί (όπως και ποια δεν έχουν ελεγχθεί καθόλου) (Mορελέλη-Κακούρη, 2007).

4 Ψηφιακά Αποθετήρια στη Διοίκηση: Θεωρήσεις και Αναγκαιότητες Πολλές φορές το κύρος ενός πανεπιστημίου δηλώνει και την ποιότητα του ιδρυματικού του αποθετηρίου. Το ιδρυματικό αποθετήριο του ΜΙΤ ( έχει την ίδια φήμη με αυτή του πανεπιστημίου. Με αυτή την άποψη είναι σύμφωνο και το μοντέλο δημοσίευσης Guild (Kling, Spector & McKim, 2002), σύμφωνα με το οποίο μόνο τα μέλη μιας συγκεκριμένης ομάδας μπορούν να καταθέτουν τεκμήρια στο ιδρυματικό αποθετήριο. Μια τέτοια ομάδα μπορεί να είναι το επιστημονικό και ερευνητικό προσωπικό ενός πανεπιστημίου ή τα μέλη μίας επιστημονικής ομάδας, με τη φήμη της ομάδας αυτής να ενεργεί ως δείκτης ποιότητας του ιδρυματικού αποθετηρίου. Το project OLCOS Open elearning Content Observatory Services) ( θέτει σε εφαρμογή μια σειρά από δραστηριότητες που στοχεύουν στην ενίσχυση της δημιουργίας, της κοινής χρήσης και επανάληψης χρήσης Εκπαιδευτικών Πόρων Ανοικτής Πρόσβασης (ΕΠΑΠ) στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο (Κούτρας, 2012). H σχετική έκθεση του OLCOS αναφέρεται: (α) στην ανάγκη για δημιουργία πλαισίου βιωσιμότητας (Θεοδώρου, 2007) (διατηρησιμότητας) αποθετηρίων με υιοθέτηση επιβραβεύσεων, (β) στην ανάγκη για χρήση εργαλείων κοινωνικών μέσων (blogs, wikis, podcasts/vidcasts) για την δημιουργία ψηφιακών τεκμηρίων στο πλαίσιο της συλλογικής εκπαίδευσης, (γ) στην ενίσχυση για τη ανάπτυξη κοινοτήτων (π.χ.: (δ) στην ύπαρξη αναρτημένων όρων χρήσης για το σύνολο των τεκμηρίων και όπου κρίνεται αναγκαίο αυτοματοποιημένη απόδοση αδειών χρήσης (π.χ. για λογισμικά), (ε) στη προσεκτική σχεδίαση του περιβάλλοντος διεπαφής και (στ) στην ανάγκη για σημασιολογική πρόσβαση στα τεκμήρια.

5 5. Σημαντικά Ψηφιακά Αποθετήρια Στην ενότητα αυτή παρατίθενται σημαντικά ψηφιακά αποθετήρια από το Διεθνή και τον Ελλαδικό χώρο. Πίνακας 1: Ψηφιακά Αποθετήρια από τον Διεθνή χώρο (Πηγή: Ονομασία Αποθετηρίου Τεκμήρια Βασικό Λογισμικό URL arxiv Επιστημονικό υλικό στους τομείς της Φυσικής, των Μαθηματικών, της Πληροφορικής, της Στατιστικής PubMed Central Αποθετήριο ψηφιακών αρχείων στον τομέα της βιοιατρικής και των βιολογικών επιστημών The Knowledge Bank at OSU Τεκμήρια Βιβλιοθηκών και του Τμήματος Πληροφορικής του Πανεπιστημίου του Οχάιο (Ohio State University) των ΗΠΑ Dspace e-prints Soton Άρθρα επιστημονικών περιοδικών, κεφάλαια βιβλίων, πρακτικά συνεδρίων και αρχεία πολυμέσων Eprints ( Edinburgh Research Archive (ERA) Περιέχει διατριβές, κεφάλαια βιβλίων, τεχνικές αναφορές, preprint και postprint άρθρα επιστημονικών περιοδικών Dspace

6 Ψηφιακά Αποθετήρια στη Διοίκηση: Θεωρήσεις και Αναγκαιότητες E-LIS E-prints in Library and Information Science Συλλογή αρχείων Ανοικτής Πρόσβασης στους τομείς της Βιβλιθηκονομίας και της Πληροφορικής Eprints Πίνακας 2: Ψηφιακά Αποθετήρια από την Ελλάδα (Πηγή: Ονομασία Αποθετηρίου Τεκμήρια Βασικό Λογισμικό URL Ψηφίδα (Banos & Chantavaridou, 2006) Ψηφιακή Βιβλιοθήκη και Ιδρυματικό Καταθετήριο του Πανεπιστημίου της Μακεδονίας DSpace Ανέμη Συλλογή ψηφιοποιημένου υλικού που σχετίζεται με τον Νεότερο Ελληνισμό. Keystone NTUA Ψηφιακή Βιβλιοθήκη (Κουλούρης, Κόκκινος, και Αναγνωστόπουλος, 2007) Αποτελεί την ψηφιακή βιβλιοθήκη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. DSpace Νημερτής Αποτελεί την ψηφιακή συλλογή των μεταπτυχιακών εργασιών και των διδακτορικών διατριβών που έχουν εκπονηθεί από το Πανεπιστήμιο Πατρών DSpace Ψηφιακό Αποθετήριο Περιοδικού Σπουδαί Ψηφιακό αποθετήριο της περιοδικής επιστημονικής έκδοσης του Πανεπιστημίου Πειραιώς DSpace

7 CSSE Ιδρυματικό Αποθετήριο Περιέχει τις δημοσιεύσεις της ερευνητικής ομάδας του εργαστηρίου Computational Systems & Software Engineering του Πανεπιστημίου της Μακεδονίας EPrints Τα δύο βασικότερα πρότυπα που χρησιμοποιούνται από τα ιδρυματικά αποθετήρια είναι το Dublin Core (DC) και το Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting (OAI-PMH) (Μπάνος, 2007). Το Dublin Core ( είναι ένα απλό πρότυπο κανόνων που χρησιμοποιεί 15 στοιχεία για την περιγραφή ψηφιακών αντικειμένων. Το πρωτόκολλο OAI-PMH ( δημιουργεί ένα πλαίσιο διαλειτουργικότητας το οποίο επιτρέπει τη συγκέντρωση των μεταδεδομένων (Μπαλοπήτα, 2007) των ψηφιακών συλλογών και διευκολύνει την αποτελεσματική διάχυση του ψηφιακού περιεχομένου. Χρησιμοποιώντας τα παραπάνω, είναι δυνατό να δημιουργηθούν εφαρμογές που να λαμβάνουν και να επεξεργάζονται τα μεταδεδομένα των αποθετηρίων ανάλογα με τις ανάγκες των χρηστών. Μια τέτοια εφαρμογή είναι ο Διαδικτυακός τόπος openarchives.gr. Το openarchives.gr πραγματοποιεί ταυτόχρονη αναζήτηση σε όλα τα ελληνικά ακαδημαϊκά αποθετήρια διευκολύνοντας έτσι αρκετά τους χρήστες, ενώ παράλληλα παρέχει υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας όπως κατηγοριοποίηση των τεκμηρίων, RSS feeds και υπηρεσίες ενημερώσεων μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου για τα νέα τεκμήρια του αποθετηρίου (Μπάνος, 2007). To βασικό λογισμικό Dspace ( έχει αναδειχτεί διεθνώς ως το δημοφιλέστερο λογισμικό ανάπτυξης αποθετηρίων. Σε αυτό τα τεκμήρια (ψηφιακά αντικείμενα) τοποθετούνται σε μια βάση δεδομένων και τα μεταδεδομένα συλλέγονται και αποθηκεύονται σε μια συλλογή ( Ο collector curator διαχειρίζεται τη συλλογή και δημιουργεί κοινότητες (Μπίζου, 2007; Μπίζου & Δεληόγλου, 2006; Smith et al., 2003). Τα Ακαδημαϊκά - Ιδρυματικά αποθετήρια ανοικτής πρόσβασης αποτελούν πλέον μια πραγματικότητα για τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας μας. Ξεπερνώντας το στάδιο της δημιουργίας θα πρέπει να δούμε την περαιτέρω αξιοποίηση του ψηφιακού επιστημονικού αποθέματος που έχει δημιουργηθεί τόσο σε εθνικό όσο και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Η Ελλάδα στο πλαίσιο

8 Ψηφιακά Αποθετήρια στη Διοίκηση: Θεωρήσεις και Αναγκαιότητες της Europeana ( συμμετέχει με το έργο EuropeanaLocal (στο οποίο παίρνει μέρος η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας) στην ανάπτυξη εθνικού συσσωρευτή, μια καινοτόμο Διαδικτυακή υπηρεσία που επιτρέπει την διασύνδεση των ελληνικών βιβλιοθηκών με την Europeana. Η Europeana επικοινωνεί μέσω των πρωτοκόλλων (ΟΑΙ-PMH και ESE) με τις ψηφιακές βιβλιοθήκες. Το πρωτόκολλο Europeana Semantic Elements-ESE εξελίσσεται συνεχώς με νέες δυνατότητες και λειτουργίες ( 6. Συζήτηση-Συμπεράσματα Ένα κυβερνητικό αποθετήριο αποτελεί ένα εγχείρημα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Παρόμοιας φύσης και σκοπού αποθετήρια υπάρχουν σήμερα μόλις το 2% (58 αποθετήρια) του συνόλου των ψηφιακών αποθετηρίων διεθνώς ( Στην Ελλάδα η εμπειρία σε ψηφιακά αποθετήρια προέρχεται κυρίως από Ακαδημαϊκά-Ιδρυματικά αποθετήρια και από τα αποθετήρια του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης, αποθετήρια τα οποία όμως δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως κυβερνητικά. Στα αποθετήρια ανοικτής πρόσβασης τα τεκμήρια (υλικό) διατίθεται ελεύθερα. Ως εκ τούτου ο δημιουργός του κάθε τεκμηρίου θα πρέπει να υπογράφει άδεια παραχώρησης του υλικού με σχετικό έγγραφο στο Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης ώστε οποιοσδήποτε τρίτος να μπορεί να χρησιμοποιεί τα τεκμήρια παντοιοτρόπως, έχοντας μόνο την υποχρέωση αναφοράς στο δημιουργό. Το πρώτο βήμα του σχετικού εγχειρήματος φαίνεται να είναι η σύνταξη σχετικής μελέτης ωρίμανσης με εστίαση στα: (α) το προσδιορισμό του όγκου των τεκμηρίων που θα εισάγονται στο αποθετήριο, (β) την ανάδειξη των βασικών λογισμικών στα οποία θα στηρίζονται οι διαδικασίες εισαγωγής, διάθεσης και επανάχρησης των τεκμηρίων, (γ) την αποτύπωση των ενεργειών που αφορούν τη διαλειτουργικότητα του αποθετηρίου σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο και (δ) τη διερεύνηση του νομοθετικών και θεσμικών περιορισμών σχετικά με την χρήση των τεκμηρίων και τα πνευματικά δικαιώματα που προκύπτουν σε όλα τα στάδια από την κατάθεση έως και τη διάχυση της πληροφορίας.

9 Αναφορές Banos, V. & Chantavaridou, E. (2006). Psepheda - Ψηφίδα: DSpace at University of Macedonia Library & Infomation Centre, DSUG 2006, Burgen, Norway. Crow, R. (2002a). Sparc Institutional Repository checklist & resource guide. SPARC. Διαθέσιμο στο (Ημερομηνία πρόσβασης 2/6/12). Crow, R. (2002b). The case for institutional repositories: a SPARC position paper. Διαθέσιμο στο (Ημερομηνία πρόσβασης 2/6/12). Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2007). Οι Επιστημονικές πληροφορίες στην ψηφιακή εποχή: Πρόσβαση, Διάδοση & Διαφύλαξη, 56 τελικό. Διαθέσιμο στο Θεοδώρου, Ρ. (2007). Βιωσιμότητα των επιστημονικών περιοδικών ανοικτής πρόσβασης. Διαθέσιμο στο 3&Itemid=28 (Ημερομηνία πρόσβασης 11/9/12). Johnson, R. K. (2002). Institutional repositories: partnering with faculty to enhance scholarly communication. D-Lib Magazine, Vol.8 No11. Διαθέσιμο στο (Ημερομηνία πρόσβασης 12/9/12). Καλλινίκου, Δ. (2007). Το μέλλον της πνευματικής ιδιοκτησίας και οι άδειες Creative Commons. Διαθέσιμο στο (Ημερομηνία πρόσβασης 12/9/12). Κατσαρού, Γ. (2006). Αλλαγή του τρόπου επιστημονικής πληροφόρησης με τη χρήση δημοσιευμάτων ανοιχτής πρόσβασης και ιδρυματικών αποθετηρίων. Διαθέσιμο στο (Ημερομηνία πρόσβασης 11/9/12). Kling, R., Spector L. and G. McKim (2002). The Guild Model. The Journal of Electronic Publishing, Vol 8 No1. Διαθέσιμο στο (Ημερομηνία πρόσβασης 11/9/12). Κουλούρης, Α., Κόκκινος, Δ. & Αναγνωστόπουλος, Ά. (2007). «Ανάπτυξη ψηφιακής βιβλιοθήκης και ιδρυματικού αποθετηρίου στην Κεντρική

10 Ψηφιακά Αποθετήρια στη Διοίκηση: Θεωρήσεις και Αναγκαιότητες Βιβλιοθήκη ΕΜΠ», Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Πειραιάς. Κούτρας, Ν. (2012). Εκπαιδευτικοί πόροι & ψηφιακά Αποθετήρια ανοικτής πρόσβασης, Νομική Βιβλιοθήκη: Αθήνα. Μορελέλη - Κακούρη, Μ. (2007). Ιδρυματικά καταθετήρια: προτάσεις για μια ενιαία εθνική πολιτική με βάση ένα ελληνικό παράδειγμα. Διαθέσιμο στο 3&Itemid=28 (Ημερομηνία πρόσβασης 21/9/12). Μπαλοπήτα, Δ. (2007). Η περίπτωση της συγκομιδής μεταδεδομένων. Διαθέσιμο στο (Ημερομηνία πρόσβασης 21/9/12). Μπάνος, Ε. (2007). Ελληνικά ακαδημαϊκά αποθετήρια και ψηφιακές βιβλιοθήκες ανοικτής πρόσβασης. Διάθεση στο (Ημερομηνία πρόσβασης 11/9/12). Μπίζου, Ν., Δεληόγλου, Χ. (2006), Ακαδημαϊκά αποθετήρια & παραδείγματα από την διεθνή πρακτική, Ετήσια Συνάντηση των ΚΕΤ, Πάτρα Μπίζου, Ν. (2007). DSPACE: ένα ψηφιακό αποθετήριο ανοικτής πρόσβασης, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Επιστήμη της Πληροφορίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Μπώκος, Γ. (2001). Εισαγωγή στην Επιστήμη της Πληροφόρησης, Αθήνα, Παπασωτηρίου. Open Society Institute (2005). Budapest Open Access Initiative. Διαθέσιμο στο (Ημερομηνία πρόσβασης 11/9/12). Σαχίνη, Ε. (2011). Ανοικτό περιεχόμενο: Έρευνα, Εκπαίδευση και Δημόσια Διοίκηση, Τα Σεμινάρια της Ερμούπολης, Σύρος. Σεραφιμίδου, Ε. (2008). Ανοικτή Πρόσβαση σε Ψηφιακά Αποθετήρια, Μεταπτυχιακό πρόγραμμα Δυνητικές Κοινότητες, Πάντειο Πανεπιστήμιο. Smith, M.K, et al. (2003). DSpace: An Open Source Dynamic Digital Repository. D-Lib Magazine 9:1, Suber, P. (2003). Bethesda Statement on Open Access Publishing. Διαθέσιμο στο (Ημερομηνία πρόσβασης 11/9/12). Τσέκος, Θ. (2012). Παρουσίαση στο Καινοτόμο εργαστήριο «Ψηφιακό Αποθετήριο στο ΕΚΔΔΑ», 28,29/3/2012, Αθήνα.

11 Ware, M. (2004). Institutional repositories and scholarly publishing, Learned Publishing (2004) 17, Διαδικτυακοί Τόποι Open Source Initiative (OSI). Διαθέσιμο στο: Open Archives Initiative (OAI) official site. Διαθέσιμο στο: OAI general mailing list. Διαθέσιμο στο: OAI-PMH implementation guidelines. Διαθέσιμο στο: OAI-PMH protocol specification. Διαθέσιμο στο: Open Archives Forum online tutorial. Διαθέσιμο στο: Ανοιχτή πρόσβαση. Διαθέσιμο στο Open Access, διαθέσιμο στο Αποθετήρια Repository 66. Διαθέσιμο στο: Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα. Διαθέσιμο στο: Budapest Open Access Initiative. Διαθέσιμο στο: Bethesda Statement on Open Access Publishing. Διαθέσιμο στο: OpenDOAR (Directory of Open Access Repositories) OLCOS Open elearning Content Observatory Services MIT Ανοικτή κοινότητα επανάχρησης εκπαιδευτικού υλικού. Dublin Core Διαθέσιμο στο: Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting Διαθέσιμο στο: Αρχιτεκτονική Dspace URL Europeana URL: Διαδικτυακός Τόπος Ε. Μπάνου URL: