ΕΛΑΙΟΛΑ Ο - ΠΥΡΗΝΕΛΑΙΟ

Transcript

1 ΕΛΑΙΟΛΑ Ο - ΠΥΡΗΝΕΛΑΙΟ Αθήνα, Ιούνιος 2007

2 ΚΛΑ ΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ Απαγορεύεται η µε κάθε µηχανικό, ηλεκτρονικό ή άλλο µέσο αντιγραφή, αναπαραγωγή ή ανατύπωση του παρόντος, η µετάφραση, διασκευή ή τροποποίηση αυτού, η θέση σε κυκλοφορία του πρωτοτύπου ή αντιτύπων του και γενικά η µε οποιαδήποτε τρόπο δηµοσίευσή του, ολόκληρου ή τµηµάτων του, χωρίς την άδεια των δηµιουργών του (Ν. 2121/1993 περί πνευµατικής ιδιοκτησίας).

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σύνοψη...i Ζήτηση...i Προσφορά...i Αγορά... ii ιεθνής Αγορά... iii 1. Εισαγωγή Γενικά Χαρακτηριστικά του Κλάδου Εισαγωγή Ιστορική Εξέλιξη Περιγραφή των Προϊόντων του Κλάδου Επιλεγµένα Προϊόντα Π.Ο.Π / Π.Γ.Ε Βιολογικά Προϊόντα Παραγωγική ιαδικασία Χαρακτηριστικά και Παράγοντες που Επηρεάζουν την Ποιότητα του Ελαιολάδου Το Καθεστώς Ενίσχυσης του Ελαιολάδου Η Ζήτηση Ελαιολάδου και Πυρηνελαίου Παράγοντες που Επηρεάζουν τη Ζήτηση Ελαιολάδου και Πυρηνελαίου Αποτελέσµατα Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισµών 2004/ Παράρτηµα Κεφαλαίου Η Προσφορά Ελαιολάδου και Πυρηνελαίου οµή και ιάρθρωση του Κλάδου ιαφηµιστική απάνη Παρουσίαση Επιχειρήσεων Παραγωγής Πυρηνελαίου Πωλήσεις Επιχειρήσεων Παραγωγής Πυρηνελαίου Χρηµατοοικονοµική Ανάλυση Επιχειρήσεων Παραγωγής Πυρηνελαίου...20 Κερδοφορία...21 Αποδοτικότητα...22 Ρευστότητα...23 Χρηµατοοικονοµική ιάρθρωση...24 Οµαδοποιηµένοι Ισολογισµοί Παρουσίαση Επιχειρήσεων Επεξεργασίας-Τυποποίησης Ελαιολάδου και Πυρηνελαίου Πωλήσεις Επιχειρήσεων Επεξεργασίας Τυποποίησης Ελαιολάδου και Πυρηνελαίου Χρηµατοοικονοµική Ανάλυση Επιχειρήσεων Επεξεργασίας Τυποποίησης Ελαιολάδου και Πυρηνελαίου...36 Κερδοφορία...36 Αποδοτικότητα...37 Ρευστότητα...38 Χρηµατοοικονοµική διάρθρωση...39 Οµαδοποιηµένοι ισολογισµοί Παρουσίαση Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισµών Ελαιολάδου και Πυρηνελαίου...41 Παράρτηµα Κεφαλαίου Η Αγορά Ελαιολάδου και Πυρηνελαίου Μέγεθος Εγχώριας Παραγωγής Ελαιολάδου - Πυρηνελαίου Εξωτερικό Εµπόριο Εισαγωγές Ελαιολάδου και Πυρηνελαίου Εξαγωγές Ελαιολάδου και Πυρηνελαίου Εγχώρια Αγορά Ελαιολάδου και Πυρηνελαίου Μέγεθος Εγχώριας Αγοράς Ελαιολάδου Μερίδια Αγοράς Μέγεθος Εγχώριας Αγοράς Πυρηνελαίου Μερίδια Αγοράς...72 Παράρτηµα Κεφαλαίου Η ιεθνής Αγορά Ελαιολάδου Παγκόσµια Αγορά Ελαιολάδου Η Αγορά Ελαιολάδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση Συµπεράσµατα Προοπτικές του Κλάδου...81

4 Παράρτηµα Ι: Ισολογισµοί Εταιρειών του Κλάδου...83 Παράρτηµα ΙΙ: Κατάλογος Κλαδικών Μελετών που Έχουν Εκπονηθεί από τη ιεύθυνση Μελετών Οικονοµικού Περιβάλλοντος της Α.Ε...182

5 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1.1 Εξέλιξη της καλλιέργειας βιολογικής ελιάς ( )...5 Πίνακας 1.2 Μέγεθος εγχώριας αγοράς βιολογικού ελαιολάδου ( )...5 Πίνακας 1.3 Επιδοτούµενες τιµές παραγωγού (1993/ /05)...9 Πίνακας 2.1 Υπολογιζόµενος πληθυσµός της Ελλάδας κατά φύλο και οµάδες ηλικιών (2006)...11 Πίνακας 2.2 Μέσος ετήσιος δείκτης τιµών εκροών ελαιολάδου ( )...11 Πίνακας 2.3 Μέσος όρος µηνιαίων ποσοτήτων ελαιολάδου που αποκτήθηκαν από τα νοικοκυριά κατά αστικές, ηµιαστικές και αγροτικές περιοχές...12 Π2.1 Προβολές πληθυσµού της Ελλάδας κατά ηλικιακή οµάδα ( )...13 Π2.2 Μέσος όρος µηνιαίων αγορών ελαιολάδου κατά αστικές, ηµιαστικές και αγροτικές περιοχές...13 Πίνακας 3.1 Συνοπτική παρουσίαση επιχειρήσεων παραγωγής πυρηνελαίου...16 Πίνακας 3.2 Πωλήσεις επιχειρήσεων παραγωγής πυρηνελαίου ( )...19 Πίνακας 3.3 Συντοµογραφίες επωνυµιών των επιχειρήσεων για την ανάγνωση των διαγραµµάτων...20 Πίνακας 3.4 Συνοπτική παρουσίαση επιχειρήσεων επεξεργασίας και τυποποίησης ελαιολάδου και πυρηνελαίου...27 Πίνακας 3.5 Πωλήσεις επιχειρήσεων επεξεργασίας τυποποίησης ελαιολάδου και πυρηνελαίου ( )...35 Πίνακας 3.6 Συντοµογραφίες επωνυµιών εταιρειών για την ανάγνωση των διαγραµµάτων...36 Πίνακας 3.7 Συνοπτική παρουσίαση ενώσεων αγροτικών συνεταιρισµών ελαιολάδου και πυρηνελαίου...41 Π3.1 Γεωγραφική κατανοµή ελαιοτριβείων (2003)...48 Π3.2 ιαφηµιστική δαπάνη ελαιόλαδου ανά µέσο ενηµέρωσης ( )...48 Π3.3 ιαφηµιστική δαπάνη ελαίων και φυτικών λιπών ανά κατηγορία ( )...49 Π3.4 ιαφηµιστική δαπάνη ελαιολάδου ανά εµπορικό σήµα ( )...49 Π3.5 είκτες κερδοφορίας επιχειρήσεων παραγωγής πυρηνελαίου ( )...51 Π3.6 είκτες αποδοτικότητας επιχειρήσεων παραγωγής πυρηνελαίου ( )...52 Π3.7 είκτες ρευστότητας επιχειρήσεων παραγωγής πυρηνελαίου ( )...53 Π3.8 είκτες χρηµατοοικονοµικής διάρθρωσης επιχειρήσεων παραγωγής πυρηνελαίου ( )...54 Π3.9 Οµαδοποιηµένος ισολογισµός επιχειρήσεων παραγωγής πυρηνελαίου ( )...55 Π3.10 Οµαδοποιηµένος ισολογισµός κερδοφόρων επιχειρήσεων παραγωγής πυρηνελαίου ( )...56 Π3.11 είκτες κερδοφορίας επιχειρήσεων επεξεργασίας τυποποίησης ελαιολάδου και πυρηνελαίου ( )...57 Π3.12 είκτες αποδοτικότητας επιχειρήσεων επεξεργασίας τυποποίησης ελαιολάδου και πυρηνελαίου ( )...58 Π3.13 είκτες ρευστότητας επιχειρήσεων επεξεργασίας τυποποίησης ελαιολάδου και πυρηνελαίου ( )...59 Π3.14 είκτες χρηµατοοικονοµικής διάρθρωσης επιχειρήσεων επεξεργασίας τυποποίησης ελαιολάδου και πυρηνελαίου ( )...60 Π3.15 Οµαδοποιηµένος ισολογισµός επιχειρήσεων επεξεργασίας τυποποίησης ελαιολάδου και πυρηνελαίου ( )...61 Π3.16 Οµαδοποιηµένος ισολογισµός κερδοφόρων επιχειρήσεων επεξεργασίας τυποποίησης ελαιολάδου και πυρηνελαίου ( )...62 Π3.17 Οµαδοποιηµένος ισολογισµός ζηµιογόνων επιχειρήσεων επεξεργασίας τυποποίησης ελαιολάδου και πυρηνελαίου ( )...63 Πίνακας 4.1 Παραγωγή ελαιολάδου (1996/ /07)...64 Πίνακας 4.2 Εκτιµώµενη παραγωγή ελαιολάδου (2001/ /06)...65 Πίνακας 4.3 Εγχώρια παραγωγή πυρηνελαίου (1996/ /07)...65 Πίνακας 4.4 Εισαγωγές ελαιολάδου ( )...66 Πίνακας 4.5 Εισαγωγές πυρηνελαίου ( )...67 Πίνακας 4.6 Εξαγωγές ελαιολάδου ( )...68 Πίνακας 4.7 Εξαγωγές πυρηνελαίου ( )...69 Πίνακας 4.8 Εγχώρια κατανάλωση ελαιολάδου (1996/ /07)...70 Πίνακας 4.9 Εκτιµώµενη εγχώρια κατανάλωση ελαιολάδου (2001/ /06)...71 Πίνακας 4.10 Μερίδια επιχειρήσεων στην αγορά τυποποιηµένου ελαιολάδου (2005/06)...71 Πίνακας 4.11 Εγχώρια αγορά ραφιναρισµένου πυρηνελαίου (2001/ /06)...72

6 Πίνακας 4.12 Μερίδια επιχειρήσεων στην αγορά ραφιναρισµένου πυρηνελαίου (2005/06)...72 Π4.1 Εξαγωγές ελαιολάδου ανά κύριο προϊόν ( )...73 Π4.2 Κυριότερες χώρες προορισµού παρθένου ελαιολάδου λαµπάντε ( )...73 Π4.3 Κυριότερες χώρες προορισµού παρθένου βρώσιµου ελαιολάδου ( )...74 Π4.4 Κυριότερες χώρες προορισµού άλλου µη παρθένου ελαιολάδου ( )...75 Π4.5 Εξαγωγές πυρηνελαίου ανά κύριο προϊόν ( )...75 Π4.6 Κυριότερες χώρες προορισµού πυρηνελαίου ( )...76 Πίνακας 5.1 Παγκόσµια παραγωγή ελαιολάδου (1996/ /07)...77 Πίνακας 5.2 Παγκόσµια κατανάλωση ελαιολάδου (2000/ /07)...78 Πίνακας 5.3 Παραγωγή ελαιολάδου στην ΕΕ (1996/ /07)...79 Πίνακας 5.4 Κατανάλωση ελαιολάδου στην ΕΕ (2000/ /07)...80

7 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ιάγραµµα 3.1 ιαφηµιστική δαπάνη ελαιολάδου ( )...15 ιάγραµµα 3.2 είκτες κερδοφορίας των επιχειρήσεων παραγωγής πυρηνελαίου ( )...21 ιάγραµµα 3.3 είκτες αποδοτικότητας των επιχειρήσεων παραγωγής πυρηνελαίου ( )...22 ιάγραµµα 3.4 είκτες ρευστότητας των επιχειρήσεων παραγωγής πυρηνελαίου ( )...23 ιάγραµµα 3.5 είκτες χρηµατοοικονοµικής διάρθρωσης των επιχειρήσεων παραγωγής πυρηνελαίου ( )...24 ιάγραµµα 3.6 είκτες κερδοφορίας των επιχειρήσεων επεξεργασίας τυποποίησης ελαιολάδου και πυρηνελαίου ( )...36 ιάγραµµα 3.7 είκτες αποδοτικότητας των επιχειρήσεων επεξεργασίας τυποποίησης ελαιολάδου και πυρηνελαίου ( )...38 ιάγραµµα 3.8 είκτες ρευστότητας των επιχειρήσεων επεξεργασίας τυποποίησης ελαιολάδου και πυρηνελαίου ( )...38 ιάγραµµα 3.9 είκτες χρηµατοοικονοµικής διάρθρωσης επιχειρήσεων επεξεργασίας-τυποποίησης ελαιολάδου και πυρηνελαίου ( )...39 ιάγραµµα 4.1 Εξέλιξη παραγωγής ελαιολάδου (1996/ /07)...64 ιάγραµµα 4.2 Εξέλιξη εγχώριας παραγωγής πυρηνελαίου (1996/ /07)...65 ιάγραµµα 4.3 Εισαγωγές ελαιολάδου λαµπάντε ( )...66 ιάγραµµα 4.4 Εισαγωγές βρώσιµου ελαιολάδου ( )...67 ιάγραµµα 4.5 Εισαγωγές µη παρθένου ελαιολάδου ( )...67 ιάγραµµα 4.6 Εισαγωγές πυρηνελαίου ανά κατηγορία προϊόντος ( )...67 ιάγραµµα 4.7 Εξέλιξη εξαγωγών ελαιολάδου ανά κατηγορία προϊόντος ( )...68 ιάγραµµα 4.8 Εξέλιξη εξαγωγών πυρηνελαίου ανά κατηγορία προϊόντος ( )...69 ιάγραµµα 4.9 Εξέλιξη εγχώριας κατανάλωσης ελαιολάδου (1996/ /07)...70 ιάγραµµα 4.10 ιάρθρωση της εγχώριας κατανάλωσης ελαιολάδου (2005/06)...71 ιάγραµµα 5.1 Εξέλιξη παγκόσµιας παραγωγής ελαιολάδου (1997/ /07)...77 ιάγραµµα 5.2 Εξέλιξη παγκόσµιας κατανάλωσης ελαιολάδου (2000/ /07)...78 ιάγραµµα 5.3 ιάρθρωση της παραγωγής ελαιολάδου στην ΕΕ των 25 κρατών µελών (2005/06)...79 ιάγραµµα 5.4 ιάρθρωση κατανάλωσης ελαιολάδου στην ΕΕ των 25 κρατών µελών (2005/06)...80

8 - i - ΣΥΝΟΨΗ Το ελαιόλαδο και το πυρηνέλαιο αποτελούν παραδοσιακά αγροτικά προϊόντα της χώρας µας. Η Ελλάδα καταλαµβάνει την τρίτη θέση παγκοσµίως στην παραγωγή ελαιολάδου, ενώ πραγµατοποιεί ετησίως σηµαντικές εξαγωγές ελαιολάδου. Το πυρηνέλαιο διατίθεται σε µορφή µπρούτο, κυρίως στο εξωτερικό. Από την ελαιοκοµική περίοδο 2005/06 το ελαιόλαδο υπόκειται σε νέο καθεστώς ενίσχυσης, το οποίο ορίζει την µερική ή ολική αποσύνδεση των πριµοδοτήσεων από την παραγωγή και τη δηµιουργία ενός συστήµατος ενιαίας ενίσχυσης ανά εκµετάλλευση. Ζήτηση Η τιµή του ελαιολάδου και του πυρηνελαίου σε συνδυασµό µε το διαθέσιµο εισόδηµα και την τιµή των υποκατάστατων προϊόντων επηρεάζει τη ζήτηση των εν λόγω προϊόντων. Η τιµή του ελαιολάδου παρουσιάζει σηµαντικές διακυµάνσεις, κυρίως λόγω των µεταβολών που εµφανίζει η προσφορά (παραγωγή και αποθέµατα). Η προβολή της πολλαπλής ωφελιµότητας του ελαιολάδου, µέσω της διαφήµισης και της παρουσίασης τεκµηριωµένων ερευνών και εκθέσεων επιστηµόνων διεθνούς κύρους, επηρεάζει τις διατροφικές συνήθειες και προτιµήσεις των καταναλωτών και, κατά συνέπεια, συµβάλλει στην αύξηση της ζήτησης του εν λόγω προϊόντος. Καθώς το ελαιόλαδο στη χώρα µας αποτελεί βασικό προϊόν διατροφής, η ζήτησή του εξαρτάται και από την εξέλιξη του πληθυσµού. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα της Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισµών της ΕΣΥΕ που διενεργήθηκε την περίοδο 2004/05, η µέση µηνιαία δαπάνη των νοικοκυριών για ελαιόλαδο ανήλθε σε 12,60. Η υψηλότερη µέση µηνιαία δαπάνη για ελαιόλαδο πραγµατοποιήθηκε από νοικοκυριά στην πρωτεύουσα ( 13,79) και ακολούθησαν το πολεοδοµικό συγκρότηµα της Θεσσαλονίκης ( 13,33) και οι ηµιαστικές περιοχές ( 13,16). Προσφορά Ο παραγωγικός τοµέας του ελαιολάδου και του πυρηνελαίου αποτελείται από µεγάλο αριθµό επιχειρήσεων, των οποίων το µέγεθος και η δραστηριότητα ποικίλουν, καθώς η διαδικασία παραγωγής, από την παραλαβή της πρώτης ύλης µέχρι τη διάθεση του τελικού προϊόντος, περιλαµβάνει διάφορα στάδια. Τα ελαιοτριβεία πραγµατοποιούν την πρώτη φάση της παραγωγής ελαιολάδου, το οποίο στη συνέχεια είτε διατίθεται απευθείας προς κατανάλωση (βρώσιµο) σε µορφή χύµα, είτε προωθείται σε εµπορικές επιχειρήσεις (χονδρεµπόρους) για µεταπώληση στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό, είτε προωθείται σε επιχειρήσεις επεξεργασίας και τυποποίησης. Τα πυρηνελαιουργεία παράγουν το πυρηνέλαιο σε µορφή µπρούτο (µη βρώσιµο), το οποίο µεταφέρεται σε επιχειρήσεις επεξεργασίας και / ή τυποποίησης στην Ελλάδα και κυρίως στο εξωτερικό, ενώ λίγα από τα υπάρχοντα πυρηνελαιουργεία διαθέτουν «ραφιναρία» για την επεξεργασία του προϊόντος.

9 - ii - Στον κλάδο επίσης δραστηριοποιούνται και διάφοροι συνεταιρισµοί ή ενώσεις συνεταιρισµών, που έχουν ως κύρια δραστηριότητά τους τη συλλογή της παραγωγής των µελών τους και στη συνέχεια την εµπορία, επεξεργασία ή / και τυποποίηση αυτών. Αγορά Η ελληνική παραγωγή ελαιολάδου υπερκαλύπτει την εγχώρια ζήτηση, ενώ µεγάλες ποσότητες διατίθενται προς εξαγωγή. Χαρακτηριστικό της παραγωγής του ελαιολάδου και του πυρηνελαίου είναι η κυκλικότητα που παρουσιάζει, καθώς µία «καλή» ελαιοκοµική χρονιά συνοδεύεται από µία «κακή» ελαιοκοµική χρονιά. Η διάρκεια του κύκλου της παραγωγής κυµαίνεται µεταξύ 1-2 ετών. Η εγχώρια παραγωγή ελαιολάδου εκτιµάται ότι διαµορφώθηκε στους 230 χιλ. τόνους, την περίοδο 2005/06, σηµειώνοντας µείωση 8,0% σε σχέση µε το 2004/05 (250 χιλ. τόνοι). Η συνολική εγχώρια παραγωγή πυρηνελαίου ανήλθε σε τόνους την περίοδο 2005/06, ενώ η αντίστοιχη παραγωγή ραφιναρισµένου πυρηνελαίου είναι µικρή και κυµάνθηκε µεταξύ τόνων την περίοδο 2002/ /05. Την περίοδο 2005/06 εκτιµάται ότι ανήλθε στους τόνους. Την πενταετία ο µέσος όρος των εξαγοµένων ποσοτήτων ελαιολάδου διαµορφώθηκε σε 87 χιλ. τόνους περίπου. Από τις συνολικές εξαγωγές το µεγαλύτερο µέρος αφορά διακίνηση σε χύµα µορφή. Οι εξαγωγές τυποποιηµένου προϊόντος συνήθως κυµαίνονται µεταξύ τόνων ετησίως. Η εγχώρια κατανάλωση ελαιολάδου την περίοδο 2005/06 εκτιµάται σε 160 χιλ. τόνους έναντι 170 χιλ. τόνων το 2004/05 (µείωση 5,9%). Αντίστοιχα, η αγορά του τυποποιηµένου ελαιολάδου εκτιµάται ότι ανήλθε το 2005/06 σε 43 χιλ. τόνους, σηµειώνοντας µείωση 5,5% σε σχέση µε τη προηγούµενη περίοδο (2004/05). Η Ελαΐς - Unilever ΑΕ εκτιµάται ότι απέσπασε µερίδιο αγοράς τυποποιηµένου ελαιολάδου µεταξύ του 29%- 30% και ακολούθησε η Μινέρβα ΑΕ Ελαιουργικών Επιχειρήσεων µε εκτιµώµενο µερίδιο της τάξης του 11,5%. Η εγχώρια αγορά ραφιναρισµένου πυρηνελαίου εκτιµάται ότι διαµορφώθηκε το 2005/06 στους τόνους, έναντι τόνων το 2004/05, σηµειώνοντας αύξηση 27,3%. Η αξία της εγχώριας αγοράς ραφιναρισµένου πυρηνελαίου εκτιµάται το 2005/06 περίπου σε 17 εκατ. (τιµές χονδρικής). Η επιχείρηση Μινέρβα ΑΕ Ελαιουργικών Επιχειρήσεων κάλυψε τη συγκεκριµένη περίοδο το µεγαλύτερο µέρος της εγχώριας αγοράς ραφιναρισµένου πυρηνελαίου, µε εκτιµώµενο µερίδιο 53,5%. Η Λεσέλ Ένωσις Αγροτικών Συνεταιρισµών Λέσβου ΣΥΝ.ΠΕ εκτιµάται ότι απέσπασε µερίδιο αγοράς της τάξης του 28,5% και ακολούθησε η Olitrade ΑΕ µε εκτιµώµενο µερίδιο 7%. Σύµφωνα µε παράγοντες του κλάδου η εγχώρια κατανάλωση ελαιολάδου δεν αναµένεται να διαφοροποιηθεί σηµαντικά το επόµενο διάστηµα (2006/ /08). Η αγορά πυρηνελαίου εµφανίζει σηµαντικούς ρυθµούς ανάπτυξης τα τελευταία χρόνια. Εντούτοις, η ζήτηση του συγκεκριµένου προϊόντος στην εγχώρια αγορά παραµένει περιορισµένη, καθώς χρησιµοποιείται σαν υποκατάστατο του ελαιολάδου. Σύµφωνα µε εκτιµήσεις παραγόντων του κλάδου, η αγορά πυρηνελαίου αναµένεται να κινηθεί ανοδικά τόσο κατά την τρέχουσα ελαιοκοµική περίοδο (2006/07) όσο και την επόµενη (2007/08).

10 - iii - ιεθνής Αγορά Την περίοδο 2005/06 η παγκόσµια παραγωγή ελαιολάδου διαµορφώθηκε σε χιλ. τόνους (προσωρινά στοιχεία), σηµειώνοντας µείωση 13,7% σε σχέση µε την προηγούµενη ελαιοκοµική περίοδο. Για την τρέχουσα ελαιοκοµική περίοδο (2006/07) η παραγωγή ελαιολάδου προβλέπεται να διαµορφωθεί σε χιλ. τόνους. Η Ισπανία αποτελεί τη µεγαλύτερη παραγωγό χώρα ελαιολάδου. Την περίοδο 2005/06 αντιπροσώπευσε το 42% (824,6 χιλ. τόνοι) της συνολικής παραγωγής της ΕΕ (25), ενώ δεύτερη ανεδείχθη η Ιταλία µε ποσοστό 34% (655,7 χιλ. τόνοι). Η Ελλάδα κάλυψε την ίδια περίοδο µερίδιο 22% (424 χιλ. τόνοι) της συνολικής παραγωγής ελαιολάδου της ΕΕ (25). Η παγκόσµια κατανάλωση ελαιολάδου ανήλθε την ίδια περίοδο σε 2.665,5 χιλ. τόνους (προσωρινά στοιχεία), σηµειώνοντας µείωση 8,8% σε σχέση µε την προηγούµενη ελαιοκοµική περίοδο. Αντίθετα, την τρέχουσα περίοδο (2006/07) η κατανάλωση του συγκεκριµένου προϊόντος προβλέπεται να παρουσιάσει αύξηση 10% περίπου, διαµορφούµενη σε χιλ. τόνους. Οι κυριότερες ελαιοπαραγωγικές χώρες της ΕΕ, αποτελούν συγχρόνως και τις κυριότερες χώρες κατανάλωσης του εν λόγω προϊόντος, γεγονός που οφείλεται και στα υψηλά επίπεδα ιδιοκατανάλωσης.

11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΚΛΑ ΟΥ 1.1 Εισαγωγή Το πρώτο µέρος της παρούσας µελέτης εξετάζει την αγορά ελαιολάδου και πυρηνελαίου και το δεύτερο µέρος την αγορά των επιτραπέζιων ελιών. Τα εν λόγω προϊόντα κατέχουν αξιόλογη θέση στον κλάδο των τροφίµων και έχουν µεγάλη οικονοµική και κοινωνική σηµασία για τη χώρα µας. Σε παγκόσµιο επίπεδο η Ελλάδα καταλαµβάνει την τρίτη θέση µετά την Ιταλία και την Ισπανία στην παραγωγή ελαιολάδου, ενώ πραγµατοποιεί και σηµαντικές εξαγωγές (κυρίως σε µορφή χύµα). Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζονται ορισµένα γενικά χαρακτηριστικά του κλάδου, η διαδικασία που ακολουθείται για την παραγωγή ελαιολάδου, ενώ αναφέρονται και οι παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την ποιότητα του συγκεκριµένου προϊόντος. Το δεύτερο κεφάλαιο της µελέτης εξετάζει τη ζήτηση ελαιολάδου και πυρηνελαίου καθώς τους παράγοντες οι οποίοι την επηρεάζουν. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται ανάλυση της προσφοράς ελαιολάδου και πυρηνελαίου στη χώρα µας. Ειδικότερα, περιγράφεται η διάρθρωση του κλάδου των εξεταζόµενων προϊόντων και η διαφηµιστική δαπάνη των επιχειρήσεων. Επιπλέον, παρουσιάζονται συνοπτικά στοιχεία των κυριοτέρων παραγωγικών επιχειρήσεων πυρηνελαίου, των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην επεξεργασία και τυποποίηση ελαιολάδου και πυρηνελαίου, ενώ παρουσιάζονται και οι κυριότερες ενώσεις αγροτικών συνεταιρισµών ελαιολάδου και πυρηνελαίου. Στη συνέχεια ακολουθεί χρηµατοοικονοµική ανάλυση των οικονοµικών στοιχείων ενός ικανού δείγµατος εταιρειών µε τη χρήση αριθµοδεικτών. Στο τέταρτο κεφάλαιο, εξετάζεται η εγχώρια αγορά ελαιολάδου και πυρηνελαίου, µε τον προσδιορισµό της παραγωγής, του εξωτερικού εµπορίου και της κατανάλωσης των εν λόγω προϊόντων. Στο πέµπτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται στοιχεία για την παγκόσµια και ευρωπαϊκή αγορά ελαιολάδου. Στο τελευταίο κεφάλαιο παρατίθενται τα συµπεράσµατα της µελέτης, εντοπίζονται τα προβλήµατα και εξετάζονται οι προοπτικές του κλάδου του ελαιολάδου και πυρηνελαίου στην Ελλάδα. 1.2 Ιστορική Εξέλιξη Οι ιστορικοί αναφέρουν το λεκανοπέδιο της Μεσογείου σαν το µέρος όπου πρωτοεµφανίστηκαν τα ελαιόδενδρα. Η πρώτη καλλιέργεια ελαιοδένδρων στην Ελλάδα πραγµατοποιήθηκε στην Κρήτη το π.χ. στις αρχές της Μινωικής εποχής. Η συστηµατική καλλιέργειά τους ξεκίνησε µετά το π.χ. και άρχισε να παίζει σηµαντικό ρόλο για την οικονοµία του νησιού. Πολύ σύντοµα ελαιόδενδρα άρχισαν να εµφανίζονται και στην υπόλοιπη Ελλάδα και η ελιά έγινε το κύριο θρεπτικό προϊόν των Ελλήνων. Η παραγωγή ελαιολάδου στην Ελλάδα συνεχίστηκε και κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής εποχής, όπου η Αυτοκρατορία έκανε σηµαντικές εξαγωγές του προϊόντος αυτού. Ένα µεγάλο µέρος από τη συνολική παραγωγή εκείνη την εποχή προερχόταν από ελαιώνες που υπήρχαν στα Χριστιανικά µοναστήρια. Χιλιάδες οικογένειες µέχρι και σήµερα ασχολούνται µε την παραγωγή ελαιολάδου στη χώρα µας, καθώς το έδαφος και οι κλιµατολογικές συνθήκες ευνοούν την καλλιέργεια και την ανάπτυξη των ελαιοδένδρων.

12 1.3 Περιγραφή των Προϊόντων του Κλάδου Το ελαιόλαδο είναι ο χυµός που προκύπτει από τον καρπό της ελιάς, ενώ το πυρηνέλαιο προέρχεται από την επεξεργασία του πυρήνα του ελαιοκάρπου. Τα δύο εν λόγω προϊόντα διακρίνονται σε βρώσιµα και σε µη βρώσιµα, ταξινοµούνται δε σε διάφορες κατηγορίες βάσει της επεξεργασίας που έχουν υποστεί και της οξύτητάς τους σε ελαϊκό οξύ. Α) Κατηγορίες Ελαιολάδου Το 1985 το ιεθνές Συµβούλιο Ελαιολάδου καθιέρωσε διάφορες κατηγορίες ελαιολάδου, οι οποίες ισχύουν µέχρι σήµερα. Σύµφωνα µε τις εν λόγω κατηγορίες, το ελαιόλαδο διαχωρίζεται σε: Παρθένο Ελαιόλαδο Το λάδι που παραλαµβάνεται από τον καρπό της ελιάς µε µηχανικά ή φυσικά µέσα και κατά την παραλαβή του εφαρµόζονται συνθήκες οι οποίες δεν προκαλούν αλλοιώσεις στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του. Παρθένο Ελαιόλαδο Κατάλληλο για Κατανάλωση Η εν λόγω κατηγορία περιλαµβάνει το εξαιρετικά (extra) παρθένο ελαιόλαδο (βρώσιµο, οξύτητας 0-1 βαθµών), το εκλεκτό ή φίνο (fine) παρθένο ελαιόλαδο (βρώσιµο, οξύτητας 1-1,5 βαθµών) και το κουράντε ή κανονικό (semi-fine) παρθένο ελαιόλαδο (βρώσιµο, οξύτητας 3 βαθµών που µπορεί να φθάσει ακόµη και τους 3,3 βαθµούς). Παρθένο Ελαιόλαδο Λαµπάντε (lampante) Πρόκειται για µη βρώσιµο ελαιόλαδο (οξύτητας µεγαλύτερης των 3,3 βαθµών) και προορίζεται για ραφινάρισµα ή για βιοµηχανική χρήση. Εξευγενισµένο Ελαιόλαδο (refined olive oil) Βρώσιµο, οξύτητας που δε ξεπερνά τους 0,5 βαθµούς. Λαµβάνεται από παρθένο (κυρίως µειονεκτικό) ελαιόλαδο, µε εξευγενισµό (ραφινάρισµα) που δεν προκαλεί αλλαγές στην αρχική δοµή των γλυκεριδίων. Ελαιόλαδο Γνήσιο ή Κουπέ ή Αγνό (pure olive oil) Βρώσιµο, οξύτητας έως 1,5 βαθµούς. Πρόκειται για µίγµα παρθένου (βρώσιµου) ελαιολάδου και εξευγενισµένου. Οι προσµίξεις γίνονται σε διάφορες αναλογίες και δίνουν διαφορετικούς τύπους. Το προϊόν που προκύπτει πρέπει να έχει τα χαρακτηριστικά ποιότητας που έχουν καθιερωθεί και το γνήσιο ελαιόλαδο. Β) Κατηγορίες Πυρηνελαίου Οι ποιοτικές κατηγορίες του πυρηνελαίου, όπως αυτές έχουν καθοριστεί από το ιεθνές Συµβούλιο Ελαιολάδου, είναι οι εξής: Ακατέργαστο Πυρηνέλαιο Προέρχεται από την κατεργασία πυρηνελαίων µε διαλύτη. Εξευγενισµένο Πυρηνέλαιο Προέρχεται από τον εξευγενισµό (ραφινάρισµα) του ακατέργαστου πυρηνελαίου. Η οξύτητά του δε ξεπερνά τους 0,5 βαθµούς.

13 - 3 - Πυρηνέλαιο Αποτελείται από µίγµα εξευγενισµένου πυρηνελαίου και παρθένων, βρώσιµων ελαιολάδων. Η οξύτητά του δεν υπερβαίνει τους 1,5 βαθµούς. 1.4 Επιλεγµένα Προϊόντα Π.Ο.Π / Π.Γ.Ε Η Ε.Ε έχει επιβάλλει ενδείξεις αναγνώρισης ποιότητας για ορισµένες κατηγορίες προϊόντων, µεταξύ των οποίων και το ελαιόλαδο. Οι εν λόγω ενδείξεις είναι οι εξής: Π.Ο.Π.= Προστατευόµενη Ονοµασία Προέλευσης Π.Γ.Ε.= Προστατευόµενη Γεωγραφική Ένδειξη Για να τύχουν της αναγνώρισης της ένδειξης Π.Ο.Π., τα προϊόντα πρέπει να παράγονται, επεξεργάζονται και µεταποιούνται σε µια οριοθετηµένη περιοχή που διαθέτει και αναγνωρισµένη µέθοδο πρακτική (know how). Για την ένδειξη Π.Γ.Ε. τα κριτήρια είναι πιο χαλαρά και απαιτείται σαφής σχέση του προϊόντος, σε ένα τουλάχιστον στάδιο της διαδικασίας παραγωγής, επεξεργασίας ή µεταποίησης, µε την οριοθετηµένη περιοχή. Στον τοµέα του ελαιολάδου για την Ελλάδα έχουν επίσηµα αναγνωρισθεί και κατοχυρωθεί βάσει σχετικών κανονισµών της Ε.Ε., οι ενδείξεις Π.Ο.Π. και Π.Γ.Ε. για τα προϊόντα 25 περιοχών, οι οποίες είναι οι εξής: Προστατευόµενη Ονοµασία Προέλευσης 1. Αποκορώνας Χανίων Κρήτης 2. Αρχάνες Ηρακλείου Κρήτης 3. Βιάννος Ηρακλείου Κρήτης 4. Βόρειος Μυλοπόταµος Ρεθύµνου Κρήτης 5. Καλαµάτα Μεσσηνίας 6. Κολυµβάρι Χανίων Κρήτης 7. Κρανίδι Αργολίδας 8. Κροκεές Λακωνίας 9. Λυγουριό Ασκληπειού 10. Πεζά Ηρακλείου Κρήτης 11. Πετρίνα Λακωνίας 12. Σητεία Λασιθίου Κρήτης 13. Θραψανό 14. Φοινίκι Λακωνίας Προστατευόµενη Γεωγραφική Ένδειξη 1. Άγιος Ματθαίος Κέρκυρας 2. Λακωνία

14 3. Χανιά 4. Κεφαλονιά 5. Ολυµπία 6. Λέσβος 7. Πρέβεζα 8. Ρόδος 9. Θάσος 10. Σάµος 11. Ζάκυνθος Βιολογικά Προϊόντα Στη συνέχεια παρουσιάζονται ορισµένα πληροφοριακά στοιχεία για τα βιολογικά προϊόντα, σύµφωνα µε την κλαδική µελέτη της «Βιολογικά Προϊόντα και Βιολογικές Καλλιέργειες», που εκπονήθηκε το Με τον όρο «Βιολογικά Προϊόντα» εννοούνται τα προϊόντα που καλλιεργούνται ή παράγονται, µεταφέρονται και διανέµονται χωρίς τη χρήση συνθετικών ζιζανιοκτόνων και παρασιτοκτόνων, τεχνητής ακτινοβολίας ή ορµονών και έχουν πιστοποιηθεί ως τέτοια από τους αρµόδιους Οργανισµούς Πιστοποίησης. Τα βιολογικά προϊόντα περιέχουν λιγότερο νερό σε σχέση µε τα συµβατικά, και περισσότερες θρεπτικές ουσίες, βιταµίνες και ιχνοστοιχεία (γύρω στο 20%-30%). Επιπλέον, είναι απαλλαγµένα από κατάλοιπα χηµικών λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων. Η σήµανση των βιολογικών προϊόντων ρυθµίζεται από τον Κανονισµό (ΕΟΚ) 2092/91 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύµφωνα µε τον οποίο τα οργανικά προϊόντα και µόνο αυτά επιτρέπεται να φέρουν την ένδειξη «Βιολογικό» και µάλιστα ως µέρος της ειδικής ορολογίας: η συσκευασία πρέπει να γράφει «Προϊόν Βιολογικής Γεωργίας», ή «Προϊόν Βιολογικής Γεωργίας σε Μεταβατικό Στάδιο» αν η παραγωγή έχει γίνει τα δύο πρώτα χρόνια βιολογικής καλλιέργειας του κτήµατος. Οποιαδήποτε άλλη σχετική ένδειξη δεν είναι έγκυρη. Πρέπει επίσης να υπάρχει στη συσκευασία ο κωδικός του οργανισµού πιστοποίησης, καθώς και το σήµα του. Επίσης, πρέπει να αναφέρεται το όνοµα του παραγωγού και η επωνυµία του προϊόντος. Όταν στα τυποποιηµένα προϊόντα περιέχονται περισσότερα από ένα συστατικά, πρέπει τα µη-βιολογικά συστατικά να αναγράφονται στη συσκευασία µε τέτοιο τρόπο ώστε να διακρίνονται από τα υπόλοιπα και να µην υπερβαίνουν ένα συγκεκριµένο ποσοστό στη σύνθεση του προϊόντος. Τα βιολογικά προϊόντα, µε εξαίρεση το κρασί του οποίου η τιµολόγηση παρουσιάζει µεγάλες διακυµάνσεις, πωλούνται κατά µέσο όρο 30% ακριβότερα από τα συµβατικά. Σε ορισµένες περιπτώσεις, ένα βιολογικό προϊόν µπορεί να έχει τη διπλάσια τιµή από το αντίστοιχο συµβατικό. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι το κόστος παραγωγής των βιοκαλλιεργητών είναι υψηλότερο από αυτό των συµβατικών παραγωγών, καθώς η κλίµακα παραγωγής είναι µικρότερη εξαιτίας της µη εντατικής καλλιέργειας µε αγροχηµικά.

15 - 5 - Επίσης µια γεωργική µονάδα που καλλιεργείται µε βιολογικές µεθόδους, απαιτεί κατά µέσο όρο 10%-20% περισσότερη εργασία από ότι µια αντίστοιχη που καλλιεργείται µε σύγχρονη συµβατική µέθοδο, µε αποτέλεσµα να επιβαρύνεται η τιµή του βιολογικού προϊόντος. Πίνακας 1.1 Εξέλιξη της Η βιοκαλλιέργεια της ελιάς έχει τρεις παραγωγικές κατευθύνσεις: λάδι, καλλιέργειας βιολογικής βρώσιµες ελιές και ελαιόπαστα, µε την καλλιέργεια για την παραγωγή ελαιολάδου να καλύπτει το µεγαλύτερο ποσοστό στο σύνολο των βιολογικά ελιάς ( ) Έτος Στρέµµατα καλλιεργούµενων εκτάσεων της χώρας. Τα συγκεκριµένα προϊόντα απορροφώνται σε σηµαντικό βαθµό από αγορές του εξωτερικού. Το σύνολο σχεδόν του βιολογικού ελαιολάδου προωθείται στο εξωτερικό συσκευασµένο Σηµειώνεται ότι η ποιότητα του ελληνικού βιολογικού ελαιολάδου είναι υψηλή (χαµηλή οξύτητα, ανώτερη γεύση) και έχει αποσπάσει διεθνή βραβεία σε εκθέσεις βιολογικών προϊόντων, που οργανώνονται στο εξωτερικό. Στον πίνακα 1.1 παρουσιάζεται η εξέλιξη της βιοκαλλιέργειας ελιάς (βρώσιµη και ελαιοποιήσιµη) για τη χρονική περίοδο (τα µεγέθη περιλαµβάνουν Πηγή: ΟΠΕΓΕΠ ( ), Υπ. Αγρ. Ανάπτυξης (2003- και τις εκτάσεις που βρίσκονται σε µεταβατικό στάδιο). Όπως προκύπτει από τα 2005) στοιχεία του εν λόγω πίνακα, το 2005 καλλιεργήθηκαν στρέµµατα βιολογικής ελιάς έναντι στρεµµάτων το Η παραγωγή βιολογικού ελαιολάδου από Πίνακας 1.2 Μέγεθος εγχώριας αγοράς βιολογικού ελαιολάδου ( ) Ρυθµός τόνους το 1999 ανήλθε σε τόνους Εγχώρια Έτος Παραγωγή Εξαγωγές Μεταβολής Κατανάλωση το 2006, παρουσιάζοντας µέσο ετήσιο ρυθµό % αύξησης για τη συγκεκριµένη περίοδο 18,8% , ,3 (πίνακας 1.2). Όπως παρατηρείται, το ,5 µεγαλύτερο ποσοστό του παραγόµενου βιολογικού ,2 ελαιολάδου εξάγεται (69%-73% , ,6 ετησίως), η δε εγχώρια παραγωγή υπερκαλύπτει ,2 επί του παρόντος την αντίστοιχη Ποσότητα σε τόνους Πηγή: Εκτιµήσεις αγοράς, ζήτηση. Επίσης, αρκετές εταιρείες παρασκευής βιολογικού ελαιολάδου έχουν αποκλειστικά εξαγωγικό προσανατολισµό, καθώς στο εξωτερικό µπορούν να επιτύχουν υψηλότερες τιµές. Οι εξαγωγές βιολογικού ελαιολάδου από 765 τόνους το 1999 εκτιµώνται σε τόνους το 2006 (µέσος ετήσιος ρυθµός αύξησης 17,7%). Η εγχώρια κατανάλωση βιολογικού ελαιολάδου ανήλθε στους 285 τόνους το 1999, ενώ το 2006 εκτιµάται στους τόνους, παρουσιάζοντας µέση ετήσια αύξηση 21,3%, για την περίοδο Σε ότι αφορά τη διάθεση του βιολογικού ελαιολάδου στη χώρα µας, αυτή πραγµατοποιείται τόσο από εξειδικευµένα καταστήµατα πώλησης βιολογικών προϊόντων όσο και από ειδικά τµήµατα αλυσίδων σουπερµάρκετ.

16 Παραγωγική ιαδικασία Χαρακτηριστικά και Παράγοντες που Επηρεάζουν την Ποιότητα του Ελαιολάδου Το πρώτο στάδιο της παραγωγής και επεξεργασίας του ελαιολάδου και του πυρηνελαίου είναι η συγκοµιδή των καρπών της ελιάς. Η εποχή της συγκοµιδής είναι συνήθως η περίοδος µεταξύ Νοεµβρίου και Φεβρουαρίου και εξαρτάται από την ποικιλία του ελαιοδένδρου. Εν συνεχεία, ο καρπός µεταφέρεται σε επιχειρήσεις επεξεργασίας και παραγωγής επιτραπέζιων ελιών, ή στα ελαιοτριβεία στα οποία παράγεται παρθένο ελαιόλαδο και διάφορα υπολείµµατα. Το παρθένο ελαιόλαδο µπορεί να είναι βρώσιµο ή µειονεκτικό. Το βρώσιµο προορίζεται για άµεση κατανάλωση ή επεξεργάζεται / αναµειγνύεται και τυποποιείται, το δε µειονεκτικό εξευγενίζεται. Ο πυρήνας µεταφέρεται στα πυρηνελαιουργεία για την παραγωγή πυρηνελαίου. Υπάρχουν δύο βασικά στάδια παραγωγής του πυρηνελαίου: η διαδικασία της ξήρανσης και η διαδικασία της απόσταξης. Κατά τη διάρκεια της ξήρανσης, ο ελαιοπυρήνας προωθείται σε µεγάλα κυλινδρικά ξηραντήρια, τα οποία θερµαίνονται και περιστρέφονται. Με τον τρόπο αυτόν εξατµίζεται η µεγάλη ποσότητα νερού που περιέχει, γεγονός που καθιστά δυνατή την αφαίρεση του λαδιού. Κατά την απόσταξη του πυρηνελαίου χρησιµοποιείται το καθαρό εξάνιο (C 6 H 14 ), το οποίο «ξεπλένει» το λάδι µέσα από τον ελαιοπυρήνα. Εν συνεχεία, το µίγµα λαδιού εξανίου προωθείται σε ειδικές δεξαµενές απόσταξης, όπου τα δύο συστατικά διαχωρίζονται τελείως. Μετά από αυτό το στάδιο το πυρηνέλαιο είναι έτοιµο προς αποθήκευση. Τα βασικά χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την ποιότητα του ελαιολάδου είναι η οξύτητα, το χρώµα, η οξείδωση και τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, το ελαιόλαδο διακρίνεται βάσει οξύτητας, σε βρώσιµο και µη. Το χρώµα του εξαρτάται από το είδος των λιποδιαλυτών χρωστικών (χλωροφύλλες, ξανθοφύλλες, καροτίνες κλπ.) που παρουσιάζει ο καρπός στο στάδιο της συγκοµιδής. Η οξείδωση γίνεται µε διάφορες τεχνικές (µέτρηση των υπεροξειδίων, απορρόφηση στο υπεριώδες φάσµα κλπ.). Σηµειώνεται ότι, στο παρθένο ελαιόλαδο ο αριθµός των υπεροξειδίων θα πρέπει να είναι ίσος ή µικρότερος του 20. Το βασικότερο κριτήριο ποιοτικής αξιολόγησης είναι τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά. Η γεύση του ελαιολάδου εξαρτάται από την παρουσία πτητικών συστατικών και λιπαρών οξέων, κυρίως το ελαϊκό και λινελαϊκό και από τις πολυφαινόλες. Στη συνέχεια αναφέρονται οι παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν τις ποσότητες παραγωγής και την ποιότητα του ελαιολάδου. Το κλίµα / έδαφος: το ελαιόδενδρο αναπτύσσεται καλύτερα σε γόνιµα εδάφη καθώς και σε θερµές περιοχές µε ήπιο χειµώνα. Η ποικιλία του δέντρου. Η υγιεινή κατάσταση του ελαιοκάρπου: οι ασθένειες / µύκητες που φέρει ο ελαιόκαρπος προκαλούν την αλλοίωση της ποιότητας του λαδιού. Η εποχή συλλογής του ελαιοκάρπου: ο ελαιόκαρπος πρέπει να συλλέγεται όταν είναι φυσιολογικά ώριµος, καθώς τότε περιέχει τη µεγαλύτερη ποσότητα λαδιού και όλα τα απαραίτητα συστατικά σε

17 - 7 - αναλογία τέτοια, ώστε να χαρακτηρίζεται ως λάδι εξαιρετικής ποιότητας. Η παρατεταµένη παραµονή του καρπού στο δένδρο µετά την ωρίµανσή του, έχει ως αποτέλεσµα τη µείωση του αρώµατος των λαδιών και πιθανώς την αύξηση της περιεκτικότητας σε ελεύθερα λιπαρά οξέα. Ο τρόπος συλλογής του ελαιοκάρπου: η συλλογή του καρπού µε τα χέρια, µε κτένες κλπ. επηρεάζει την ποιότητα του ελαιολάδου, ανάλογα µε το βαθµό τραυµατισµού που προκαλείται στον καρπό. Η διατήρηση και αποθήκευση του ελαιοκάρπου: πρέπει να γίνεται µε τέτοιο τρόπο ώστε να µην τραυµατίζεται ο καρπός και να αποφεύγεται η αύξηση της θερµοκρασίας. Ο χρόνος που µεσολαβεί από τη συλλογή µέχρι την επεξεργασία του ελαιόσπορου πρέπει να είναι ο πλέον σύντοµος. Οι µέθοδοι εξαγωγής ελαιολάδου: αφορούν την παραλαβή του ελαιοκάρπου, την τροφοδοσία των µηχανών, την αποφύλλωση και την πλύση των ελαιοκάρπων από τα ελαιοτριβεία. Η θραύση του ελαιοκάρπου: για τη θραύση του ελαιοκάρπου χρησιµοποιούνται οι ελαιόµυλοι, οι κυλινδρόµυλοι και οι σφυρόµυλοι. Οι µεταλλικοί σπαστήρες έχουν ορισµένα πλεονεκτήµατα, όπως το ότι καταλαµβάνουν ελάχιστο χώρο, θρυµµατίζουν τον ελαιόκαρπο σε σύντοµο χρονικό διάστηµα σε κλειστό χώρο και παρεµποδίζουν την οξείδωση και έχουν τη δυνατότητα ρύθµισης του βαθµού αλέσεως. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν και ορισµένα µειονεκτήµατα (προάγουν το σχηµατισµό γαλακτωµάτων και ευθύνονται για υψηλά ποσοστά µούργας στο ελαιόλαδο, ρυπαίνουν το συγκεκριµένο προϊόν µε βαριά µέταλλα και συµβάλλουν στην εξέλιξη του ταγγίσµατος στο λάδι, δε διανοίγουν όλα τα ελαιοφόρα κύτταρα της σάρκας της ελιάς). Ο βαθµός άλεσης επηρεάζει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του λαδιού. Ενώ η οξύτητα και ο αριθµός των υπεροξειδίων δεν επηρεάζεται, η ποσότητα των πολυφαινόλων επηρεάζεται θετικά µε την αύξηση της διαµέτρου των οπών του κόσκινου του σφυρόµυλου. Επίσης, ο αριθµός των στροφών στο σφυρόµυλο επηρεάζει ορισµένα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου. Ο ελαιόκαρπος που σπάζει µε µυλόλιθο δίδει λάδια πιο αρωµατικά, µε µεγαλύτερη περιεκτικότητα σε συστατικά όπως 2 ESENOLE και σε ολικές πολυφαινόλες. Ο ελαιόκαρπος που σπάζει µε µικρότερο αριθµό στροφών του σφυρόµυλου δίδει καλύτερη ποιότητα ελαιολάδου, σε σύγκριση µε εκείνο που προήλθε από καρπό που σπάστηκε µε περισσότερες στροφές του σφυρόµυλου. Η µάλαξη: όλοι οι µαλακτήρες των φυγοκεντρικών ελαιουργείων κατασκευάζονται σήµερα από ανοξείδωτο χάλυβα και έχουν διπλά τοιχώµατα, διαµέσου των οποίων κυκλοφορεί ζεστό νερό, το οποίο εξασφαλίζει την απαιτούµενη θερµοκρασία για γρήγορη και αποτελεσµατική µάλαξη. Ο διαχωρισµός: µεγάλη σηµασία για την ποιότητα του λαδιού έχει η θερµοκρασία του προστιθέµενου νερού στο διαχωριστήρα κατά τη διάρκεια της διαχωρίσεως, διότι σε αρκετές περιπτώσεις η θερµοκρασία του νερού ξεπερνά τους 30 ο C και καταστρέφονται τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του λαδιού και το λάδι οξειδώνεται πιο γρήγορα. Επίσης, µεγάλη σηµασία έχει και ο συχνός καθαρισµός των διαχωριστήρων (ο απλός τύπος πρέπει να καθαρίζεται καθηµερινά και ο αυτόµατος δύο φορές την εβδοµάδα). Οι ξένες ύλες και η υγρασία που δεν θα αποµακρυνθούν, υποβαθµίζουν την ποιότητα του λαδιού κατά την αποθήκευσή του.

18 - 8 - Φυγοκέντριση: όταν λειτουργεί σωστά το φυγοκεντρικό συγκρότηµα, η ποιότητα του ελαιολάδου µπορεί να είναι ίδια µε αυτήν που περιέχει ο ελαιόκαρπος. Η αποθήκευση: το ελαιόλαδο, µετά το πέρασµά του από τους διαχωριστήρες, περιέχει διάφορες ουσίες (µούργες), που κατακάθονται µε τον καιρό στα δοχεία αποθήκευσης. Οι εν λόγω ουσίες πρέπει να αφαιρεθούν καθώς γίνονται ζυµώσεις που µεταδίδουν άσχηµη µυρωδιά στο λάδι και υποβαθµίζουν την ποιότητά του. Περισσότερο επικίνδυνες όµως είναι οι πρωτεϊνικές ουσίες, γιατί µε την αποσύνθεσή τους σχηµατίζουν αποκρουστική οσµή. Το ελαιόλαδο θα πρέπει να αποθηκεύεται σε χώρους καθαρούς που να αερίζονται. Κατά τη µετάγγιση, το λάδι πρέπει να προφυλαχθεί από το φως και τον αέρα και δε θα πρέπει να χρησιµοποιούνται αντλίες που ενσωµατώνουν αέρα στη µάζα του λαδιού και σχηµατίζουν γαλακτώµατα. Είναι προτιµότερο η µούργα να αφαιρείται µε µια στρόφιγγα από τον πυθµένα του δοχείου. Για την αποθήκευση µεγάλων ποσοτήτων ελαιολάδου, συνήθως χρησιµοποιούνται ελαιοδεξαµενές κατασκευασµένες από ανοξείδωτο χάλυβα, προφυλάσσοντας το λάδι από το φως και τον αέρα. Θα πρέπει να αποφεύγονται τα σιδερένια βαρέλια που αποτελούν τον πιο ακατάλληλο τρόπο αποθήκευσης, καθώς και τα πιθάρια που είναι κατεστραµµένη η εσωτερική τους επιφάνεια και δεν κλείνουν αεροστεγώς. Καλό θα ήταν να αποφεύγονται τα πλαστικά που έχουν διαπερατότητα στον αέρα, καθώς και τα διαφανή. Συνοψίζοντας, για την αποθήκευση του ελαιολάδου πρέπει να τηρούνται τα παρακάτω: Να προφυλάσσεται το λάδι από το φως και τον αέρα. Να χρησιµοποιούνται για την αποθήκευσή του ανοξείδωτα ή λευκοσιδηρά δοχεία. Να ξεχωρίζεται προσεκτικά το λάδι από τις µούργες, αποφεύγοντας τον αέρα και το φως. Να µη χρησιµοποιούνται σιδερένια βαρέλια. Να διατηρείται το λάδι σε χώρους καθαρούς και δροσερούς και εάν χρησιµοποιείται το γυαλί ως µέσο αποθήκευσης, να φυλάσσεται στο σκοτάδι. 1.7 Το Καθεστώς Ενίσχυσης του Ελαιολάδου Το ελαιόλαδο υπόκειται σε καθεστώς ενίσχυσης. Μέχρι το 1994, η ενίσχυση από την Ε.Ε. χορηγείτο στις επιχειρήσεις τυποποίησης ελαιολάδου (ενίσχυση στην κατανάλωση), όσο και στους παραγωγούς. Το Νοέµβριο του 1994 σηµαντικό µέρος της ενίσχυσης µεταφέρθηκε από την κατανάλωση στην παραγωγή. Το γεγονός αυτό µετέβαλε ακόµη περισσότερο τη διάρθρωση του τυποποιηµένου και του χύµα διακινούµενου ελαιολάδου, εις βάρος του πρώτου, καθότι ένας µεγάλος αριθµός τυποποιητικών επιχειρήσεων διέκοψαν τη λειτουργία τους. Την 31 η Οκτωβρίου του 1998 η ενίσχυση στην κατανάλωση καταργήθηκε. Ο πίνακας 1.3 παρουσιάζει τις επιδοτούµενες τιµές παραγωγού για τις περιόδους 1993/ /05. Όπως φαίνεται από τα στοιχεία του πίνακα, µέχρι το 1998 το ποσό ενίσχυσης στην παραγωγή ήταν διαφορετικό για τους µεγάλους παραγωγούς (µέση επιδοτηθείσα παραγωγή ελαιολάδου τουλάχιστον 500 κιλά) και τους µικρούς παραγωγούς (µέση επιδοτηθείσα παραγωγή ελαιολάδου µικρότερη των 500 κιλών).

19 - 9 - Το 1998 η εν λόγω ενίσχυση ενοποιήθηκε, καθώς καταργήθηκε ο διαχωρισµός µεταξύ µικρών και µεγάλων παραγωγών και διαµορφώθηκε σε 132,25/100 kg επιδοτούµενου ελαιολάδου. Το εν λόγω καθεστώς ήταν σε ισχύ µέχρι την 1 η Νοεµβρίου Την περίοδο εµπορίας 2005/06 τέθηκε σε Πίνακας 1.3 Επιδοτούµενες τιµές παραγωγού (1993/ /05) ισχύ το νέο καθεστώς ενίσχυσης που προήλθε από την Μεγάλοι Μικροί Έτος αναθεώρηση της Κοινής Οργάνωσης Αγοράς (ΚΟΑ) του Παραγωγοί Παραγωγοί 1993/94 85, ,25855 καπνού, του βάµβακος και του ελαιολάδου. Πλέον 1994/95 147, ,3617 προβλέπεται η µερική ή ολική αποσύνδεση των 1995/96 130, , /97 130, ,8635 πριµοδοτήσεων από την παραγωγή των εν λόγω προϊόντων 1997/98 130, , /99 132,25 και η δηµιουργία ενός συστήµατος ενιαίας ενίσχυσης ανά 1999/00 132,25 εκµετάλλευση. Το 60% του ποσού των ενισχύσεων στην 2000/01 132, /02 132,25 παραγωγή ελαιολάδου και επιτραπέζιων ελιών που 2002/03 132,25 καταβλήθηκαν κατά την περίοδο αναφοράς , θα 2003/04 132, /05* 132,25 αναλογισθούν στο καθεστώς της ενιαίας ενίσχυσης, ενώ το Αξία: /100 kg επιδοτούµενα * Μέχρι 1 ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 100% για γεωργικές η Νοεµβρίου 2005 Πηγή: ΣΕΒΙΤΕΛ, europa.eu.int εκµεταλλεύσεις έκτασης µικρότερης των 0,3 εκταρίων. Το υπόλοιπο 40% των χρηµατοδοτήσεων µετατρέπεται σε στρεµµατική ενίσχυση για τη διατήρηση των ελαιώνων µε κοινωνική και περιβαλλοντική αξία. Σηµειώνεται ότι το συγκεκριµένο ποσοστό του ποσού των ενισχύσεων (min 60% ) είναι στη διακριτική ευχέρεια των κυβερνήσεων των κρατών-µελών. Στην Ελλάδα, σύµφωνα µε την ΚΥΑ υπ αριθµόν της 27 ης Ιουλίου 2005, το ποσοστό αποσύνδεσης των πριµοδοτήσεων από την παραγωγή ελαιολάδου ανέρχεται στο 100%. Σύµφωνα µε την ίδια απόφαση δικαιούχοι της ενιαίας ενίσχυσης είναι οι γεωργοί που έλαβαν ενίσχυση στα πλαίσια των καθεστώτων στήριξης την περίοδο αναφοράς για το ελαιόλαδο (περίοδος ), ενώ τα επιλέξιµα εκτάρια είναι ελαιώνες «µε ελαιόδενδρα φυτεµένα πριν την 1 η Μαΐου 1998, η µε ελαιόδενδρα που αντικαθιστούν άλλα υφιστάµενα ή ελαιόδενδρα που εµπίπτουν σε εγκεκριµένα προγράµµατα φύτευσης και έχουν καταχωρηθεί σε σύστηµα γεωγραφικών πληροφοριών». Εντούτοις, σύµφωνα µε τον Κανονισµό (ΕΚ) 381/2007 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 4 ης Απριλίου 2007 (ο οποίος ισχύει αναδροµικά από την 1 η Ιανουαρίου 2007) δικαιούνται να ενταχθούν στο καθεστώς της ενιαίας ενίσχυσης της καινούριας ΚΑΠ και να τύχουν κοινοτικής ενίσχυσης και οι εκτάσεις µε ελαιόδενδρα, που φυτεύτηκαν µετά την 1 η Μαΐου 1998 µε την προϋπόθεση ότι τα ελαιοτεµάχια έχουν δηλωθεί στο Ελαιοκοµικό Μητρώο. εδοµένου ότι ο εν λόγω κοινοτικός κανονισµός έχει αναδροµική ισχύ, καθίσταται δυνατή από φέτος η ενεργοποίηση ατοµικών δικαιωµάτων και για τις εκτάσεις µε τις λεγόµενες νέες φυτεύσεις ελαιοδένδρων. Οι γεωργοί πρέπει να καταθέσουν αίτηση το αργότερο µέχρι τις 15 Μαΐου 2007 στους αρµόδιους φορείς, προκειµένου να οριστικοποιήσουν τη χορήγηση για κάθε ένα από τα δικαιώµατα που τους κατανεµήθηκαν για τη λήψη της ενιαίας ενίσχυσης. Πέρα από την ολική αποσύνδεση του καθεστώτος στήριξης από την παραγωγή ελαιολάδου, έχει οριστεί ένα ποιοτικό παρακράτηµα 4% στον τοµέα του ελαιολάδου και των επιτραπέζιων ελιών, που έχει ως σκοπό

20 τη βελτίωση της ποιότητας των ελαιοκοµικών προϊόντων και την προστασία και τη βελτίωση του περιβάλλοντος. Σύµφωνα µε την ΚΥΑ υπ αριθµόν της 4 ης Ιανουαρίου 2006, το ποσό που προκύπτει από το ποσοστό παρακράτησης του τοµέα του ελαιολάδου και των επιτραπέζιων ελιών θα χορηγείται στους δικαιούχους ως στρεµµατική ενίσχυση σε ετήσια βάση σε ορισµένους τύπους γεωργίας και ιδίως πιστοποιηµένες καλλιέργειες. Το άρθρο 4 της απόφασης προσδιορίζει τις επιλέξιµες καλλιέργειες για την εν λόγω ενίσχυση. Πρόκειται για βιολογικές καλλιέργειες ελιάς, καλλιέργειες ελιάς ολοκληρωµένης διαχείρισης, καθώς και για καλλιέργειες ελιάς που έχουν χαρακτηρισθεί ως Προστατευόµενης Ονοµασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) ή Προστατευόµενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ), µε σκοπό την παραγωγή ελαιοκοµικών προϊόντων (ελαιολάδου ή / και επιτραπέζιων ελιών) ΠΟΠ ή ΠΓΕ. Όπως αναφέρεται στο άρθρο 5, το ύψος της ενίσχυσης που µπορεί να διατεθεί ανέρχεται σε 22,2 εκατ., ενώ η κατανοµή της ενίσχυσης θα ανέλθει µέχρι τα 65 ανά στρέµµα. Προκειµένου να λάβουν την πρόσθετη ενίσχυση οι δικαιούχοι οφείλουν να ενηµερώσουν την αρµόδια ιεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης, η οποία θα ελέγχει την τήρηση των διαδικασιών που προβλέπονται για τους ειδικούς τύπους γεωργίας / πιστοποιηµένες καλλιέργειες και, εν συνεχεία, θα χορηγεί µετά από έλεγχο των σχετικών πιστοποιητικών έγγραφο που βεβαιώνει ότι εφαρµόστηκε ο συγκεκριµένος τύπος καλλιέργειας. Στη συνέχεια οι δικαιούχοι γεωργοί κάνουν αίτηση για την πρόσθετη ενίσχυση στο πλαίσιο υποβολής της αίτησής τους για την ενιαία ενίσχυση (άρθρο 6). Όσον αφορά γενικότερα το θεσµικό πλαίσιο της αγοράς ελαιολάδου (πέραν των ενισχύσεων), αξίζει να αναφερθεί και ο Κανονισµός (ΕΚ) αριθµ. 1019/2002, ο οποίος θεσπίζει τις προδιαγραφές εµπορίας του ελαιολάδου. Συγκεκριµένα, για τις προδιαγραφές εµπορίας σε επίπεδο λιανικού εµπορίου, ορίζεται ότι η πώληση ελαιολάδου στον τελικό καταναλωτή πρέπει να γίνεται σε συσκευασίες µέγιστης χωρητικότητας πέντε λίτρων (για αποθάρρυνση της «χύµα» διακίνησης).

21 Η ΖΗΤΗΣΗ ΕΛΑΙΟΛΑ ΟΥ ΚΑΙ ΠΥΡΗΝΕΛΑΙΟΥ Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση ελαιολάδου και πυρηνελαίου, καθώς και τα αποτελέσµατα της Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισµών 2004/05 της ΕΣΥΕ, αναφορικά µε τις δαπάνες των νοικοκυριών για ελαιόλαδο. 2.1 Παράγοντες που Επηρεάζουν τη Ζήτηση Ελαιολάδου και Πυρηνελαίου Καθώς το ελαιόλαδο στη χώρα µας αποτελεί προϊόν βασικής διατροφής, η ζήτησή του εξαρτάται άµεσα από την εξέλιξη του πληθυσµού. Ο πίνακας 2.1 παρουσιάζει τον υπολογιζόµενο πληθυσµό της χώρας το 2006, ανά ηλιακή οµάδα. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ, ο συνολικός πληθυσµός υπολογίζεται ότι ανήλθε το 2006 σε 11,1 εκατ., µε 49,5% (5,5 εκατ.) να αφορά άνδρες και 50,5% (5,6 εκατ.) γυναίκες. Το 23,3% του Πίνακας 2.1 Υπολογιζόµενος πληθυσµός της Ελλάδας κατά φύλο και οµάδες ηλικιών (2006) πληθυσµού είναι ηλικίας ετών, ενώ το 32% περίπου Ηλικιακή Άρρενες Θήλεις Σύνολο ανήκει στην ηλικιακή οµάδα µεταξύ ετών. Οµάδα Ο πίνακας Π2.1 του παραρτήµατος παρουσιάζει τις προβολές του πληθυσµού της Ελλάδας ανά ηλικιακή οµάδα για την περίοδο Βάσει των σχετικών στοιχείων προβλέπεται αύξηση του συνολικού πληθυσµού µέχρι το (κατά 3,45%), ενώ αναµένεται να επικρατήσει φθίνουσα τάση στη συνέχεια. >= Σύνολο Πηγή: ΕΣΥΕ Η τιµή του ελαιολάδου και του πυρηνελαίου, σε συνδυασµό µε το διαθέσιµο εισόδηµα και την τιµή των υποκατάστατων προϊόντων, επηρεάζει σηµαντικά τη ζήτηση των εν λόγω προϊόντων. Η τιµή του ελαιολάδου παρουσιάζει σηµαντικές διακυµάνσεις, κυρίως λόγω των µεταβολών που εµφανίζει η προσφορά (παραγωγή και αποθέµατα). Μία σηµαντική αύξηση της τιµής του ελαιολάδου ενδέχεται να στρέψει τους καταναλωτές σε άλλα υποκατάστατα προϊόντα (σπορέλαια κλπ.) µε χαµηλότερη τιµή. Πίνακας 2.2 Μέσος ετήσιος δείκτης τιµών εκροών ελαιολάδου ( ) Ο πίνακας 2.2 παρουσιάζει την εξέλιξη του µέσου Έτος / Προϊόν Ελαιόλαδο Μεταβολή ετήσιου δείκτη τιµών εκροών του ελαιολάδου, για την , ,25 15,9% περίοδο Όπως προκύπτει από τα στοιχεία της ,74 4,7% ΕΣΥΕ, ο εν λόγω δείκτης ακολούθησε ανοδική πορεία την ,72 20,5% ,91 9,7% εξεταζόµενη εξαετία, µε µέσο ετήσιο ρυθµό µεταβολής ,70 12,9% Έτος βάσης 2000=100 12,6%. Το 2006 διαµορφώθηκε σε 181,70 από 160,91 το 2005, σηµειώνοντας αύξηση 12,9%. Πηγή: ΕΣΥΕ, /νση Οικονοµικών και Βραχυπρόθεσµων εικτών Η προβολή της πολλαπλής ωφελιµότητας του ελαιολάδου, µέσω της διαφήµισης και της παρουσίασης τεκµηριωµένων ερευνών και εκθέσεων επιστηµόνων διεθνούς κύρους, επηρεάζει τις διατροφικές συνήθειες και προτιµήσεις των καταναλωτών και, κατά συνέπεια, συµβάλλει στην αύξηση της ζήτησης του εν λόγω προϊόντος. Η προβολή της µεσογειακής κουζίνας που εντάσσει το ελαιόλαδο στην

22 καθηµερινή διατροφή είναι ιδιαίτερα έντονη τα τελευταία χρόνια, γεγονός που επηρεάζει θετικά την κατανάλωσή του. 2.2 Αποτελέσµατα Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισµών 2004/2005 Ο πίνακας Π2.2 του παραρτήµατος παρουσιάζει τα αποτελέσµατα της Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισµών 2004/05 που πραγµατοποίησε η ΕΣΥΕ. Η εν λόγω έρευνα διενεργήθηκε σε τελικό δείγµα νοικοκυριών σε ολόκληρη τη χώρα, ένας δε από τους σκοπούς της είναι η συγκέντρωση πληροφοριών για την αξία των αγορών των νοικοκυριών για κάθε είδους αγαθό και υπηρεσία. Από την προαναφερθείσα έρευνα προκύπτει ότι ο µέσος όρος των συνολικών µηνιαίων αγορών των νοικοκυριών ανέρχεται σε 1.792,28 ανά νοικοκυριό. Η µέση µηνιαία δαπάνη για έλαια και λίπη διαµορφώθηκε σε 16,84, ενώ για το ελαιόλαδο ανήλθε σε 12,60, αντιπροσωπεύοντας το 74,8% των δαπανών της κατηγορίας ή ποσοστό 4,4% των µέσων µηνιαίων δαπανών για αγορά ειδών διατροφής γενικά. Υπενθυµίζεται ότι στη διαµόρφωση του (χαµηλού συγκριτικά) µέσου όρου µηνιαίων δαπανών για αγορά ελαιολάδου, συντελεί σε µεγάλο βαθµό το υψηλό ποσοστό αυτοκατανάλωσης που χαρακτηρίζει το συγκεκριµένο προϊόν. Η υψηλότερη µέση µηνιαία δαπάνη για αγορά ελαιολάδου αντιστοιχεί στα νοικοκυριά της πρωτεύουσας ( 13,79). Ακολούθησε το πολεοδοµικό συγκρότηµα της Θεσσαλονίκης ( 13,33) και οι ηµιαστικές περιοχές ( 13,16). Σύµφωνα µε στοιχεία της ίδιας έρευνας της Πίνακας 2.3 Μέσος όρος µηνιαίων ποσοτήτων ΕΣΥΕ, παρατηρείται ότι τα νοικοκυριά όλων των ελαιολάδου που αποκτήθηκαν από τα νοικοκυριά περιοχών απέκτησαν κατά µέσο όρο µηνιαίως 3,38 κατά αστικές, ηµιαστικές και αγροτικές περιοχές Σύνολο Από δική τους λίτρα ελαιολάδου βάσει αγορών και 1,45 λίτρα µε Περιοχές αγορών παραγωγή άλλο τρόπο κτήσης (δική τους παραγωγή). Όπως Όλες οι περιοχές 3,38 1,45 Σύνολο αστικών περιοχών 3,43 0,81 φαίνεται και στον πίνακα 2.3, στις αγροτικές περιοχές Περιφέρεια πρωτευούσης 3,72 0,50 αποκτήθηκαν βάσει αγορών κατά µέσο όρο µηνιαίως Πολεοδοµικό συγκρότηµα 3,28 0,10 Θεσ/νικης 3,13 λίτρα και 3,29 λίτρα από δική τους παραγωγή. Λοιπές αστικές περιοχές 3,04 1,54 Στην περιφέρεια της πρωτεύουσας οι µέσες µηνιαίες Ηµιαστικές περιοχές 3,50 1,90 Αγροτικές περιοχές 3,13 3,29 ποσότητες που αποκτήθηκαν βάσει συνόλου αγορών Ποσότητα σε λίτρα Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισµών ανήλθαν σε 3,72 λίτρα, ενώ µικρές ήταν οι ποσότητες 2004/2005 που αποκτήθηκαν από δική τους παραγωγή (0,50 λίτρα).

23 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Π2.1 Προβολές πληθυσµού της Ελλάδας κατά ηλικιακή οµάδα ( ) Ηλικιακή Οµάδα 2010 % 2020 % 2030 % 2040 % 2050 % ,6 4,7% 471,1 4,2% 430,3 3,8% 433,0 3,9% 417,1 3,9% ,4 4,7% 514,3 4,5% 450,6 4,0% 438,5 4,0% 438,2 4,1% ,1 4,7% 544,1 4,8% 489,7 4,4% 449,0 4,1% 451,8 4,2% ,0 5,1% 547,0 4,8% 536,0 4,8% 472,5 4,3% 460,5 4,3% ,0 5,6% 557,4 4,9% 572,4 5,1% 518,4 4,7% 478,0 4,4% ,4 7,1% 615,4 5,4% 590,8 5,3% 580,0 5,2% 516,9 4,8% ,1 7,8% 681,5 6,0% 613,5 5,5% 628,7 5,7% 575,2 5,3% ,9 7,9% 845,8 7,5% 668,4 5,9% 644,2 5,8% 633,9 5,9% ,9 7,9% 913,3 8,1% 721,9 6,4% 655,0 5,9% 670,5 6,2% ,5 7,2% 915,7 8,1% 870,0 7,7% 695,8 6,3% 672,7 6,2% ,0 6,9% 892,6 7,9% 919,6 8,2% 733,4 6,6% 668,9 6,2% ,7 6,2% 795,7 7,0% 902,1 8,0% 859,7 7,8% 692,7 6,4% ,6 5,8% 740,9 6,5% 858,3 7,6% 886,8 8,0% 711,6 6,6% ,2 4,7% 651,5 5,7% 742,5 6,6% 845,6 7,6% 810,0 7,5% ,3 5,0% 573,5 5,1% 657,5 5,8% 768,5 6,9% 800,3 7,4% ,4 4,4% 420,4 3,7% 522,7 4,6% 606,3 5,5% 701,9 6,5% ,6 2,8% 355,0 3,1% 377,2 3,4% 449,1 4,1% 542,5 5,0% ,4 1,2% 210,6 1,9% 190,9 1,7% 254,5 2,3% 315,1 2,9% ,0 0,4% 97,1 0,9% 135,5 1,2% 158,8 1,4% 221,1 2,1% Σύνολο ,1 100,0% ,9 100,0% ,9 100,0% ,8 100,0% ,9 100,0% Σηµ. Προβολές πληθυσµού µε βάση τον εκτιµώµενο πληθυσµό την 01/01/2004. Μέγεθος: χιλ. άτοµα Πηγή: ΕΣΥΕ Π2.2 Μέσος όρος µηνιαίων αγορών ελαιολάδου κατά αστικές, ηµιαστικές και αγροτικές περιοχές Αστικές Περιοχές Σύνολο Πολεοδοµικό Λοιπές Ηµιαστικές Όλες οι Περιφέρεια Αστικών Συγκρότηµα Αστικές Περιοχές Περιοχές Πρωτευούσης Περιοχών Θεσ/νικης Περιοχές Χαρακτηριστικά Νοικοκυριών Αγροτικές Περιοχές Συνολικός αριθµός νοικοκυριών Σύνολο αγορών 1.792, , , , , , ,17 Είδη διατροφής 288,96 297,02 305,84 287,55 286,9 307,4 251,61 Έλαια και λίπη 16,84 17,21 18,06 18,94 15,3 18,22 14,81 Ελαιόλαδο 12,6 12,88 13,79 13,33 11,33 13,16 11,33 Αξία σε Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισµών 2004/2005

24 Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΕΛΑΙΟΛΑ ΟΥ ΚΑΙ ΠΥΡΗΝΕΛΑΙΟΥ Στο παρόν κεφάλαιο αναφέρονται στοιχεία που σκιαγραφούν την προσφορά των εξεταζόµενων προϊόντων. Ειδικότερα, περιγράφεται η δοµή και διάρθρωση του κλάδου, αναφέρεται η διαφηµιστική δαπάνη του ελαιολάδου και ακολουθεί συνοπτική παρουσίαση των κυριοτέρων επιχειρήσεων παραγωγής πυρηνελαίου, επεξεργασίας και τυποποίησης ελαιολάδου και πυρηνελαίου, καθώς και των κυριοτέρων ενώσεων αγροτικών συνεταιρισµών που ασχολούνται µε τα εξεταζόµενα προϊόντα. Επιπλέον, πραγµατοποιείται ανάλυση των χρηµατοοικονοµικών στοιχείων των συγκεκριµένων εταιρειών παραγωγής, επεξεργασίας και τυποποίησης ελαιολάδου και πυρηνελαίου. 3.1 οµή και ιάρθρωση του Κλάδου Ο παραγωγικός τοµέας του ελαιολάδου και του πυρηνελαίου αποτελείται από µεγάλο αριθµό επιχειρήσεων, των οποίων το µέγεθος και η δραστηριότητα ποικίλουν καθώς η διαδικασία παραγωγής, από την παραλαβή της πρώτης ύλης (ελιές πυρήνας ελιών) µέχρι τη διάθεση του τελικού προϊόντος, περιλαµβάνει διάφορα στάδια. Ειδικότερα, τα ελαιοτριβεία πραγµατοποιούν την πρώτη φάση της παραγωγής ελαιολάδου, το οποίο στη συνέχεια είτε διατίθεται απευθείας προς κατανάλωση (βρώσιµο) σε µορφή χύµα, είτε προωθείται σε εµπορικές επιχειρήσεις (χονδρεµπόρους) για µεταπώληση στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό, είτε διοχετεύεται σε επιχειρήσεις επεξεργασίας ή/και τυποποίησης. Τα πυρηνελαιουργεία παράγουν το πυρηνέλαιο σε µορφή µπρούτο (µη βρώσιµο), το οποίο µεταφέρεται σε επιχειρήσεις επεξεργασίας ή/και τυποποίησης στην Ελλάδα και κυρίως στο εξωτερικό, ενώ λίγα από τα υπάρχοντα πυρηνελαιουργεία διαθέτουν «ραφιναρία» για την επεξεργασία του προϊόντος. Στον κλάδο επίσης δραστηριοποιούνται και αρκετοί συνεταιρισµοί ή Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισµών, που έχουν ως κύρια δραστηριότητά τους τη συλλογή των προϊόντων των µελών τους και στη συνέχεια την εµπορία, επεξεργασία ή / και τυποποίηση αυτών. Οι επιχειρήσεις τυποποίησης στην Ελλάδα εκπροσωπούνται από αντίστοιχους κλαδικούς φορείς, όπως ο Σύνδεσµος Ελληνικών Βιοµηχανιών Τυποποίησης Ελαιολάδου (ΣΕΒΙΤΕΛ) και ο Ελληνικός Σύνδεσµος Βιοτεχνών Τυποποίησης Ελαιολάδου (ΕΣΒΙΤΕ), οι οποίοι συµµετέχουν ενεργά στις εξελίξεις που αφορούν το συγκεκριµένο προϊόν. Ο πίνακας Π3.1 του παραρτήµατος παρουσιάζει τον αριθµό των ελαιοτριβείων ανά νοµό, που ήταν καταγεγραµµένα στο µητρώο επιχειρήσεων της ΕΣΥΕ το Όπως προκύπτει από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ, ο αριθµός τους το εν λόγω έτος ανήλθε σε Οι νοµοί της Κρήτης συγκέντρωσαν από κοινού το 19% (269 ελαιοτριβεία) εξ αυτών και ακολούθησε η Μεσσηνία µε ποσοστό 13% (192 ελαιοτριβεία). Οι συνολικές πωλήσεις των ελαιοτριβείων ανήλθαν το 2003 σε 187,1 εκατ. Η Μεσσηνία συγκέντρωσε το εν λόγω έτος το 14% ( 26,7 εκατ.) των πωλήσεων και ακολούθησαν οι νοµοί Χανίων ( 24,4 εκατ.) και Αττικής ( 24,2 εκατ.).