Αρχιτεκτονική Εσωτερικών Χώρων: Χώροι Ψυχαγωγίας και Πολιτισμού. Η έννοια του Υψηλού στην αρχιτεκτονική

Transcript

1 Αρχιτεκτονική Εσωτερικών Χώρων: Χώροι Ψυχαγωγίας και Πολιτισμού Η έννοια του Υψηλού στην αρχιτεκτονική Βλάχου Αδαμαντία Νίκα Χρυσάνθη Ντρενογιάννη Θεώνη [1]

2 Κάτι το απροσδιόριστο οπτικά και διαισθητικά είναι αυτό που μας προκαλείται στη θέα κάποιων αρχιτεκτονικών δειγμάτων. Κτίρια που ξεχωρίζουν όχι μόνο για το σχεδιασμό τους, αλλά και για την ικανότητά τους να προσφέρουν συναισθήματα ανάτασης ψυχικής και δέους. Σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για την έννοια του Υψηλού στην αρχιτεκτονική. Η μελέτη πάνω σε αυτό το ζήτημα θα στηριχτεί κατά κύριο λόγο στο έργο του Γερμανού φιλόσοφου Ιμμάνουελ Καντ. Μετά την ολοκλήρωση της θεωρητικής ανάλυσης θα δοθεί ένα παράδειγμα «εφαρμογής» των σοιχείων εκείνων που συντελούν στη δημιουργία του Υψηλού σε ένα κτίριο επανάχρησης. Ορισμός Προσδιοριστικές έννοιες περί Υψηλού Σύμφωνα με τον Ιμμάνουελ Καντ «ονομάζουμε υψηλό αυτό που είναι απόλυτα μεγάλο», που είναι τέτοιο ώστε, σε σύγκριση μαζί του, καθετί άλλο να είναι μικρό. Η κρίση για το απόλυτα μεγάλο είναι μη εννοιολογική και μη γνωστική. Τίποτε απ όσα παρατηρούμε με τις αισθήσεις μας δεν επιτρέπει αυτή την περιγραφή παρά μόνο κάτι που υπάρχει μέσα μας, δηλαδή οι Ιδέες του Λόγου που υπερβαίνουν τα όρια των δυνατών εμπειριών. Ο Καντ περιγράφει το Υψηλό ως ένα αντικείμενο (της φύσης) που η παράστασή του κάνει το νου να σκέφτεται το απρόσιτο της φύσης ως παράστασης Ιδεών. Η έννοια του Υψηλού δεν είναι εύρημα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, αλλά έχει απασχολήσει με τον προσδιορισμό του το κοινό σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Το κοινό δεν αναζητά την ιστορία ως γνώση, αλλά αναζητά στην ιστορία κάτι το οποίο είναι κοινό και στην τέχνη. Αναζητά την έννοια του υψηλού. Στην ιστορία η έννοια του υψηλού αφορά εκείνο που προκαλεί δέος, που σε εντυπωσιάζει, το οποίο αποσπάται από τις συνέχειες και τα ιστορικά του συμφραζόμενα. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, πόλεις όπως την Αθήνα θα πρέπει να τις βλέπουμε ως κόμβους ενός δικτύου, του δικτύου των παγκοσμιοποιημένων πόλεων. Αυτός που θέλει να ταξιδέψει, σε οποιαδήποτε χώρα, κάθεται μπροστά στον υπολογιστή του και επιλέγει από ένα δίκτυο πόλεων, από υποσχέσεις εμπειριών. Δεν κάνει το μορφωτικό ταξίδι του Διαφωτισμού για να πάει στην Αθήνα μετά στη Ρώμη, όπως ο Ρενάν. Όλα αυτά είχαν νόημα γιατί υποστηρίζονταν από μια ιστορία με νόημα. Στο βαθμό όμως που η ιστορία έπαυσε να έχει νόημα, εκείνο που έμεινε είναι η απόλαυση του παρελθόντος. Ακόμα και αν η απόλαυση του παρελθόντος, όπως η έννοια του κλασικού, η απόδοση της ιδιότητας του υψηλού, είναι αποτέλεσμα ιδεολογίας εκείνης που ανάδειξε το κλασικό και τους κλασικιστές. Και από αυτή την άποψη, αυτή την αποκομμένη από την ιστορία απόλαυση της ιστορίας, του την προσφέρει το Μουσείο της Ακρόπολης, προβάλλοντας μια ιστορία χωρίς ιστορικότητα. Πρέπει να αναγνωρίσουμε αυτή την πραγματικότητα, να την [2]

3 καταλάβουμε καλά για να συμβιβαστούμε μαζί της και να σκεφτούμε τη δική μας θέση ως προς αυτήν. Ολοκληρώνοντας τις προσδιοριστικές έννοιες περί Υψηλού να αναφερθεί ότι για τον Καντ το υπέρτατο και μοναδικό παράδειγμα απόλυτης ταύτισης με το Υψηλό είναι και θα παραμείνει, η φύση. Δυο λόγια σχετικά με τη σχέση της τέχνης με τη φύση στον Καντ. Ο Γερμανός φιλόσοφος ισχυρίζεται ότι η τέχνη προκαλεί την αισθητική ευχαρίστηση που προκύπτει από την παρατήρηση των έργων τέχνης, ενώ η φύση είναι εκείνη που γεννά την καθαρή ευχαρίστηση, αυτή της απόλαυσης. Όπως προαναφέρθηκε, ενώ το έργο τέχνης που αναπαριστά τη φύση οφείλει να διαθέτει για τον Καντ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, αντίθετα η φύση επιτρέπει την απόλυτη αισθητική κρίση που δεν επηρεάζεται από καμία πρόθεση και μέσα σε αυτήν «αρκεί ο απλός στοχασμός πάνω σε μια δεδομένη διαίσθηση, χωρίς την έννοια αυτού που το αντικείμενο πρέπει να είναι» για να ξυπνήσει μία ιδέα. Επιπρόσθετα η ανωτερότητα της φύσης έναντι της τέχνης καταφαίνεται από το ότι η φύση αποτελεί μοντέλο για την τέχνη. Και ο καλλιτέχνης είναι εκείνος που στη συνέχεια, χάριν της «ιδιοφυίας» του, θα καταφέρει να εκφράσει τις αισθητικές ιδέες, τηρώντας τους κανόνες που του θέτει η φύση. Κατηγορίες και διακρίσεις του Υψηλού Όπως είναι λογικό όταν αναφερόμαστε στο Υψηλό για την καλύτερη και πιο έγκυρη ανάλυσή του ακολουθούμε κάποια κατηγοριοποίηση των παραδειγμάτων. Με την πρώτη ματιά νομίζουμε ότι θα συναντήσουμε δυο κατηγορίες έργων που εκφράζουν το Υψηλό. Πρώτα τα υπερμεγέθη, όπου κυριαρχεί η έκταση, όπως οι Πυραμίδες της Αιγύπτου, η λιτή αλλά πυραμιδοειδώς πυργούμενη Αγια-Σοφιά, οι γοτθικοί πανύψηλοι ναοί. [3]

4 Κατά δεύτερο λόγο τα έργα που κι αν δεν προβάλλουν στα μάτια μας μιαν έκταση απροσμέτρητη, μας υποβάλλουν μια δύναμη υπερφυσική σε ένταση, όπως ο Μωυσής του Μιχαηλάγγελου, ο Παντοκράτωρ του αφνιού, ή από την ποίηση της Γραφής, το: «και είπεν ο Θεός Γεννηθήτω φως και εγένετο φως. Ο διαχωρισμός αυτός όμως δεν σημαίνει ότι τα απλώς υπερμεγέθη έργα είναι όλα και καλλιτεχνήματα υψηλής πνοής. Ο Άγιος Πέτρος της Ρώμης, παρά το μεγάλο του μέγεθος, δεν προκαλεί υψηλήν εντύπωση, γιατί έχει λάθη στην «κλίμακα», ώστε να χάνεται η απεραντοσύνη του έπειτα είναι διαμορφωμένος με στοιχεία της κλασικής μορφολογίας, που πηγάζουν από έργα ωραία και όχι υψηλού χαρακτήρα. Και, το σπουδαιότερο, δεν τον συνέχει η ένταση μιας δύναμης υπερφυσικής, ικανής να εκφρασθεί υπέροχα. Ο Μιχαηλάγγελος με τη διάρθρωση της κάτοψης και τον τρούλο κυρίως εκεί τείνει, αλλά κι ο τρούλος κάθεται πάνω στο υπόλοιπο έργο σαν απομονωμένος με την πρόθεση της «μεγαλοφροσύνης» του. Σε μιαν εποχή, όπως η Αναγέννηση, όπου έλειπε από τη θρησκευτικότητα το βάθος, δεν απόμεινε παρά το πλάτος. [4]

5 Ένας άλλος διαχωρισμός του Υψηλού είναι αυτός που έχει προτείνει ο Καντ. Η καντιανή ανάλυση χωρίζει το Υψηλό σε μαθηματικό και δυναμικό: Α) Η αισθητική κατανόηση του μαθηματικού Υψηλού δεν είναι η συνείδηση μίας απλώς μεγαλύτερης ενότητας, αλλά η έννοια του απόλυτου μεγαλείου, που δεν περιορίζεται από κανένα όριο. Έτσι, η σκέψη του μαθηματικού Υψηλού φανερώνει την άνευ ορίων πνευματική υπέρβαση των αισθήσεων. Είναι η άπειρη ολότητα, απέναντι στην οποία η πεπερασμένη ανθρώπινη ύπαρξη αισθάνεται δέος παραπέμπει στη Νεοπλατωνική επίγνωση της αδυναμίας να συλληφθεί το Ηρακλείτειο Εν-Παν («ἕν πάντα εἶναι»). Β) Το δυναμικό Υψηλό εκφράζεται από τη φυσική δύναμη, χωρίς όμως να ασκεί εξουσία πάνω στους ανθρώπους. H συναίσθηση της ικανότητας αντίστασης που προκαλεί, οδηγεί στη συνείδηση της υπεροχής επί της φύσης και της ανεξαρτησίας έναντί της. Η αρέσκεια λόγω της αντίστασης στο συμφέρον των αισθήσεων κρύβει την αδυναμία νόησης της φύσης ως αναπαράστασης των Ιδεών. Η αίσθηση του δυναμικώς Υψηλού στη φύση, συνδυασμένο με την τέρψη και τον τρόμο, παραπέμπει στη νεοπλατωνική πτώση της ψυχής στην ύλη και την έκσταση της μυστικής ένωσης (mysterium tremendum mysterium fascinosum). Αντίθετα με την εμμονή στο έντονο και ενθουσιώδες πάθος, που χαρακτήριζε την αρχαία έννοια του Υψηλού, εξίσου υψηλή θεωρείται από τον Kant η απάθεια, όταν στηρίζεται στην τήρηση ακλόνητων αρχών. Χαρακτηριστικά του Υψηλού και μονάδες μέτρησής του Δεσμευόμενοι από την ανθρώπινη ανάγκη να προσδιορίσουμε ποσοτικά το Υψηλό καταφεύγουμε στην εύρεση εναλλακτικών μονάδων μέτρησης. [5]

6 Το ωραίο εκφράζεται με μέτρο και ως προς το μέγεθος και ως προς την τάξη όπως έλεγε ο Πλάτων: «το δε καλόν ουκ άμετρον», και ο Αριστοτέλης: «το γάρ καλόν εν μεγέθει και τάξει εστίν». Δηλαδή, ένα έργο κλασικά ωραίο δεν είναι ούτε πολύ μικρό ούτε πολύ μεγάλο, και η τάξη του είναι ολοφάνερη και σαφής έχει αρχή, μέση και τέλος. Επιπλέον το περιεχόμενο και η μορφή του βρίσκονται σε πλήρη αρμονία κίνηση υπεροχής του ενός πάνω στο άλλο δεν διαφαίνεται. Όλη η κίνηση που το κατέχει, δρα για τη συντήρηση μιας ιδανικής ισορροπίας, τόσο που ένα αίσθημα ολύμπιας γαλήνης συνέχει το θεατή κάθε ωραίου έργου. Η ομορφιά του, ας πούμε, στατική, όπως στην τέχνη ο Παρθενώνας, στη φύση η γαληνεμένη θάλασσα στην αγκαλιά ενός κόλπου απλωμένη. Ένα αντικείμενο που χαρακτηρίζεται από την έννοια του υψηλού δίνει την εντύπωση του απεριόριστου, που δεν περιορίζεται σε σημείο, γι? αυτό και δεν έχει σχήμα.όποτε ερχόμαστε αντιμέτωποι με αντικείμενα που υπάγονται στην έννοια του υψηλού, μας προκαλούνται έντονα αισθήματα που φθάνουν τα όρια του δέους και του φόβου. Το υψηλό εξαιτίας του μεγέθους του, φαίνεται ότι δεν μπορεί να περιοριστεί στη φαντασία μας και να δαμαστεί από τις δυνάμεις του μυαλού μας. Το υψηλό ξεφεύγει από κάθε περιοριστικό όρο και δημιουργεί την αίσθηση ότι δεν υπάγεται στην κανονικότητα της φύσης. Όταν εκτιμάμε διάφορα μεγέθη με τη βοήθεια των αριθμών, δηλαδή εννοιολογικά, η φαντασία μας διαλέγει μια μονάδα που μπορεί να την επαναλάβει άπειρες φορές. Υπάρχει όμως κι ένα δεύτερο είδος εκτίμησης μεγεθών, που ο Καντ το ονομάζει «αισθητική εκτίμηση». Σ αυτή την περίπτωση η φαντασία προσπαθεί να αντιληφθεί ή να αγκαλιάσει ολόκληρη την παράσταση με μία και μόνη εποπτεία. Αυτή η ικανότητα έχει ένα ανώτατο όριο. Το αντικείμενο του οποίου το αισθητό ή το νοητό μέγεθος ωθεί αυτή την ικανότητα ως τα όριά της και απειλεί να ξεπεράσει τη δύναμη της φαντασίας να το συλλάβει όλο μονομιάς- είναι, από υποκειμενική [6]

7 σκοπιά, απόλυτα μεγάλο: φτάνει στα όρια που νιώσαμε, και εμφανίζεται σα να ήταν άπειρο. Τρόποι ενσυναίσθησης και αντίληψης του Υψηλού Στο σημείο αυτό θα πρέπει να μελετηθεί η συναισθηματική συμπεριφορά του ατόμου όταν έρχεται αντιμέτωπο με ένα αρχιτεκτονικό δείγμα που ενσαρκώνει την έννοια του Υψηλού. Αναλυτικότερα, να προσδιοριστεί ο τρόπος με τον οποίο αντιδρά το άτομο κι αν τελικά πρόκειται για μια λογική και αντικειμενική αντίδραση, είτε για ένα γεγονός αυθόρμητο και υποκειμενικό. Ο Καντ συνέβαλε στην ένταξη της Αισθητικής στο χώρο της φιλοσοφίας. Η αισθητική κρίση για τον Καντ συνιστά μια «αναστοχαστική» κρίση που σε αντίθεση με την «καθοριστική» λογική κρίση, περιορίζεται στην υποκειμενική ανταπόκριση, που συνδέεται με την ευχαρίστηση ή τον πόνο. Δεν σχετίζεται με την εξήγηση και την κατανόηση του αντικειμένου, αλλά με τις υποκειμενικές προτιμήσεις μας. Αυτό που είναι ωραίο για κάποιον είναι εκείνο που γεννά μέσα του το συναίσθημα του ωραίου. Και εκείνο που χαρακτηρίζει ένα αντικείμενο ωραίο είναι η μορφή του (και όχι το περιεχόμενό του), η οποία γίνεται αντιληπτή χάρη στη διάνοια και τη φαντασία μας. Υπάρχει όμως και μια κατάσταση υψηλής αυτοσυνείδησης σε ό,τι αφορά την αντίληψη ενός υπερβολικά μεγάλου αντικειμένου (π.χ. έργου τέχνης) που γίνεται αισθητό από όλους. Αυτή επιβεβαιώνει την εγκυρότητα και την αξία του αντικειμένου / έργου τέχνης, καθώς και την κρίση μας για την μεγάλη αξία του (έννοια του μεγάλου / υψηλού έργου τέχνης). Το υψηλό δεν προκαλεί -όπως το ωραίο- ένα καθαρό συναίσθημα ηδονής, αλλά μια «αρνητική ηδονή». [7]

8 Για τον Immanuel Kant, δεν είναι οι ιδιότητες των αντικειμένων τόσο πολύ, όσο η υποκειμενική ικανότητα να αισθανόμαστε που καθορίζει τη φύση των ευχάριστων ή των δυσάρεστων αντιδράσεων. Εμφανίζεται έτσι μία μεγάλη ποικιλία ως προς τις δυνατότητες, διαδικασίες και πηγές της αισθητικής κρίσης περί του Υψηλού. Το αίσθημα του Υψηλού προκαλείται για τον Kant, από απόκρημνους βράχους που υψώνονται απότομα, σχεδόν απειλητικά, καταιγίδες με αστραπές και βροντές, ηφαίστεια σε όλη την καταστροφική τους βία, μεγαλειώδη μνημεία, όπως ο Άγιος Πέτρος στη Ρώμη, οι Πυραμίδες όλα αυτά προκαλούν τέρψη μαζί με τρόμο. Επιχειρώντας μία ερευνητική οριοθέτηση το διαιρεί σε τέσσερις κατηγορίες: κατά το α) το ποσόν, β) το ποιόν, γ) την αναφορά, δ) τον τρόπο. Αυτές πρέπει να είναι α) καθολικώς έγκυρες, β) χωρίς συμφέρον, γ) υποκειμενικής σκοπιμότητας, δ) αναγκαίες, αντίστοιχα. Εκτός από την καντιανή προσφυγή στη sensus communis, ως μία έσχατη προσπάθεια ώστε οι καλαισθητικές κρίσεις να κυρωθούν από ένα καθεστώς ομοφωνίας, το δέος και η εξύψωση που προκαλεί το άγριο μεγαλείο της φύσης, ανάγονται και μπορούν να θεωρηθούν θεμελιωμένες στην ηθική διάσταση. Η αισθητική εμπειρία της φύσης συγκροτώντας και συγκροτούμενη στη βάση της κριτικής δύναμης, απορρέει και πραγματοποιείται λόγω μίας συνολικής (για το Ωραίο εξωτερικής, για το Υψηλό εσωτερικής) σκοπιμότητας. Για τη σχετική δυνατότητα επαλήθευσης της κρίσης περί του Υψηλού, γίνεται προσφυγή στο κριτήριο της ηθικότητας, απορρέον από την υπεραισθητή πραγματικότητα, και στην τελεολογική διάσταση της κρίσης. Η αντιδιαστολή αντικειμενικής σκοπιμότητας της φύσης για το Ωραίο σε σχέση προς την υποκειμενική σκοπιμότητα του Υψηλού, βρίσκεται πλησιέστερα στην αισθητική του Λογγίνου, που αναφέρεται συχνά στις ψυχικές και εκστατικές δυνατότητές του, από ότι το ερμηνευτικό εγχείρημα με βάση τη ματεριαλιστική προσέγγιση του Υψηλού από τον Edmund Burke. Ενώ το γούστο και το ωραίο γίνονται κοινωνίσιμα δια του συναισθήματος και της επιθυμίας χωρίς την ανάγκη εννοιολογικού καθορισμού, το Υψηλό, συνδεόμενο με τη γοητεία, τον τρόμο και την εξύψωση, νοείται ως κοινή αισθητική σύλληψη κυρίως μέσω της φαντασίας. Η κατανόησή του προϋποθέτει τη διαμιάς σύλληψη του μεγαλειώδους και του δυναμικού, ως ένα συνολικό μέτρο μεγάλου μεγέθους. Ο τρόπος που η σύλληψη της ιδέας του Υψηλού συμβαίνει στιγμιαία, υποδηλώνει την αναίρεση του χρονικού συνεχούς, μέσα από μία φανταστική ενόραση. Έτσι η προσέγγιση του Υψηλού απαιτεί νοητική συγκέντρωση που μπορεί να οδηγήσει στην έκσταση μέσα από το βύθισμα στο αιώνιο παρόν. Είναι ακριβώς οι ιδέες του αιώνιου και του απείρου, οι οποίες ασκούν τη μεγαλύτερη επίδραση από όλες, στην ουσία ακατανόητες και πρόξενοι του εξαιρετικού αυτού αισθήματος, όπως παρατηρεί και ο Burke. Στη βάση της θέασης του Υψηλού, λειτουργεί το δέος [8]

9 απέναντι στο άμορφο και αβυσσαλέο, ως μία δύναμη που μπορεί ενίοτε να καταστεί απόλυτα καταστροφική, στην περίπτωση που η υπέρβαση των ορίων δεν αφορά μόνο την Τέχνη, αλλά διακινδυνεύεται η συμμετοχή του θεατή. Τελικά, αν και έγκειται στη νοητική δυνατότητα του ανθρώπου να διακρίνει την ύπαρξη του Υψηλού, δεν μπορεί να μην γίνει αποδεκτό ότι αποτελεί μία άπειρη δύναμη, που όχι μόνο δοκιμάζει τις αντιληπτικές και νοητικές ικανότητες, αλλά συνιστά ειρωνική υπενθύμιση της μηδαμινότητάς τους. Σε πρώτο πλάνο, πρόκειται για τη σχέση δύο διαφορετικών μορφών τέχνης, η οποία γεννά αβίαστα την απορία σχετικά με το πού αυτές οι δύο εκφάνσεις της τέχνης συναντιούνται ή συμπορεύονται. Πρόκειται για μία "οπτική" και μία "ακουστική" τέχνη. Παρόλα αυτά όμως, τόσο η αρχιτεκτονική όσο και η μουσική γεννώνται από την ίδια πηγή : την κλίση του ανθρώπου προς τις βασικές αρχές της αρμονίας και του μέτρου (ρυθμού). Η διαφορά έγκειται κυρίως στο διαθέσιμο υλικό και στο αποτέλεσμα που προκύπτει από την επεξεργασία του. Αν όμως στρίβοντας αναβλέψουμε στον ουρανό και θελήσουμε να συλλάβουμε την εικόνα του τεράστιου αυτού θόλου, ένα συναίσθημα διαφορετικό αρχίζει να μας συνέχει. Συναίσθημα δυναμικό, που γίνεται εντονότερο αν μεταφερθούμε στη μέση του απέραντου ωκεανού, που δεν τον αγκαλιάζει ολόγυρα παρά η ανάερη ζώνη του ορίζοντα και τον στεγάζει βουβός ο πανύψηλος θόλος. Η ψυχή μας αρχίζει να υψώνεται και αυτή προς τον ουράνιο θόλο και να τρομάζει κάπως το αχανές του σιωπηλού πελάγου. Ένα δέος αρχίζει να την κατέχει, δέος ανάμικτο με θαυμασμό όσο ο ωκεανός είναι γαλήνιος. Μέσα από την αντίθεση αυτή των συναισθημάτων δέους και θαυμασμού αναβλύζει η έκταση για το ψηλό μεγαλείο του θεάματος και το δυναμισμό που κρύβει. Αλλά το δέος του Υψηλού μεταβάλλεται σε φόβο και τρόμο, αν έξαφνα ο ωκεανός φουσκώνει να ψηλώσουν τα κύματα της τρικυμίας και αν η καταιγίδα ξεσπάσει κι ο ουρανός βροντοφωνεί κι αστραπές διχαλωτές σκίζουν [9]

10 τα μαύρα αργοκίνητα σύννεφα και τα φωτίζουν ξαφνικά. Νιώθει τότε ο άνθρωπος να χάνεται, κι αδύναμος ν αντιπαραταχθεί στην πάλη των στοιχείων, που ούτε να τα συλλάβει με το νου μπορεί, μηδενίζεται. Θα πρέπει να βρεθεί στην όχτη ασφαλισμένος απ τον άμεσο κίνδυνο τουλάχιστο, για ν αρχίσει να συμμετέχει αισθητικά στη δράση των στοιχείων, όπως όταν ακούει μιας μουσικής συμφωνίας τη δραματική έξαρση. Θα ένιωθε τότε, παρά του τρόμου τα σαλπίσματα και του φόβου τις βροντές που τον αφανίζουν, να αναβρύζει μέσα του μια δύναμη υπεροχής περίσσειας, δύναμη της ίδιας του ψυχής, που ελεύθερη πια υψώνεται μεθυσμένη από έκσταση και λαχταράει χαρούμενη. Χαρούμενη γιατί μέσα από την κατακλυσμιαία πάλη των στοιχείων, που της προσφέρει το υπέροχο μεγαλείο του ακούσματος ή του θεάματος, συνθέτει και δημιουργεί μαζί με την αρμονία ενός νέου κόσμου. Σύγκριση του Ωραίου με το Υψηλό Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που προκαλείται σύγχιση μεταξύ των εννοιών του Υψηλού και του Ωραίου. Πρόκειται για δύο έννοιες που δε συνδέονται απαραίτητα και σίγουρα η μία εκ των δύο δε συνεπάγεται πάντα την άλλη. Για να γίνει κατανοητό το διαφορετικό του περιεχομένου των δύο εννοιών θα ναφερθούν τα παρακάτω. Μέσα μας υπάρχει κι ένας άλλος κόσμος, κόσμος ηθικός, ελεύθερος από τη βία των στοιχείων, απ τον οποίον ο άνθρωπος μπορεί να αντλήσει δυνάμεις ηθικές υπέροχες για να τους αντιταχθεί, αλλά και κόσμος αισθητικός, ικανός να ψάλλει την κοσμογονία και μέσα από τον κατακλυσμό, που κινδυνεύει ο ίδιος να χαθεί. Αυτή η νεκρανάσταση του είναι μας μέσα από τη συντριβή σε μια σφαίρα υψηλή, το ανέλπιστο φτερούγισμα της ψυχής μας από το μηδέν στο άπειρο, όπου αναπνέει ξαφνικά και λαχταράει να μείνει, δημιουργεί μιαν έντονη τάση των συναισθημάτων, που βρίσκει τη λύση της στη μέθη της έκστασης του Υψηλού. Η έκφραση του Υψηλού στη φύση, σε διαφορετικές μορφές και βαθμούς, μας αποκαλύπτει ότι το Υψηλό, σε αντίθεση προς το Ωραίο, παρουσιάζεται απροσμέτρητο ως προς το μέγεθος και υπερφυσικό ως προς την τάξη. Το αχανές του πελάγου, του ουρανού οι εκτάσεις και τα θεόρατα ύψη, είναι μεγέθη ασύλληπτα για μας - είναι το άπειρο - όσο κι αν η ζώνη του ορίζοντα κι ο γαλανός θόλος το κλείνει σ ενότητα. Της καταιγίδας το ξέσπασμα, της τρικυμίας το φούσκωμα, το άξαφνο φως της αστραπής είναι για μας τάξη ρυθμών άρρυθμη, προβολή υπερφυσικών δυνάμεων απότομη και αποκαλυπτική. [10]

11 Τέλος, το αίσθημα του Υψηλού είναι σπανιότερο από το αίσθημα του Ωραίου και προϋποθέτει περισσότερη καλλιέργεια, αλλά επειδή επορεύεται από μια σχέση ανάμεσα στη φαντασάι και το Λόγο, που μπορεί να υπάρξει σε κάθε άνθρωπο, και προϋποθέτει μόνο το ηθικό αίσθημα και που είναι καθολικό δικαιούμαστε να υποστηρίζουμε ότι όλοι είναι υποχρεωμένοι να συμφωνήσουν μαζί μας. Παράδειγμα προσπάθειας εφαρμογής των αξιών του Υψηλού σε κτίριο επανάχρησης Το παράδειγμα που θα μελετηθεί είναι ένα παλιό κτίριο που βρίσκεται στο Τεχνολογικό Πάρκο του Λαυρίου. Ένας χώρος αρκετά λιτός αρχιτεκτονικά, αντιπροσωπευτικός, ωστόσο, της αρχικής του ιδιότητας και της εποχής που οικοδομήθηκε. Συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα κτίριο-τμήμα των μεταλλείων του Λαυρίου που αναπτύσσεται σε τέσσερα επίπεδα ανοδικά μειούμενου εμβαδού που σχηματίζουν ένα ορθογωνικό οικοδόμημα. Κατασκευασμένο από εμφανή πέτρα, μεγάλα παράθυρα με τετραγωνικό κάνναβο και την προσθήκη μεταλλικών «Τ», το εσωτερικό του κτιρίου διακρίνεται για το βιομηχανικό χαρακτήρα του. Όπως ήδη αναφέρθηκε παραπάνω ο μόνος τρόπος για να αντιληφθεί κανείς την ύπαρξη του Υψηλού είναι η ψυχολογική του αντίδραση στην πρώτη του θέαση. Με γνώμονα αυτά τα συμεράσματα έγινε η επιλογή να διατήρηθούν τα μεγάλα ύψη στο [11]

12 εσωτερικό του κτιρίου κι, επιπλέον, να γίνει η προσθήκη γυάλινων κεκλιμμένων πάνελ που θα διαπερνούν όλα τα επίπεδα φτάνοντας στην οροφή. Με αυτό τον τρόπο θα υπογραμμιστεί ακόμη περισσότερο σε σχεδιαστική βάση η έννοια του Υψηλού. Στη βάση του διαισθητικού όπως αναφέρθηκε ήδη παραπάνω πρόκειται για μία διαδικασία υποκειμενική και αυθόρμητη, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη δυνατότητα αντίληψής από το κάθε άτομο ξεχωριστά και πάντα ανάλογα με το συναισθηματικό και πνευματικό του υπόβαθρο. Ωστόσο, ένα από τα στοιχεία που κάνουν το Υψηλό να εντοπίζεται στο κτίριο που μελετήθηκε είναι η ιστορική του ταυτότητα, οι αναμνήσεις-εικόνες με τις οποίες είναι φορτισμένο, σε συνδυασμό με την τωρινή του χρήση ως κέντρο πολιτισμού. [12]

13 Βιβλιογραφία Πηγές 1. The Sublime: Π. Μιχελής, Αισθητική θεώρηση της Βυζαντινής Τέχνης 2. Εμμάνουελ Καντ: Βασικές Αρχές αισθητικής θεωρίας Art Magazine [13]