PALABRA SEMAS DIFERENZA DE SIGNIFICADO

Transcript

1 UNIDADE 6: SEMÁNTICA A semántica é a disciplina lingüística que se ocupa do estudo do significado dos signos e das relacións que estes manteñen entre si a través do seu significado. O significado de cada palabra está composto por un conxunto de trazos significativos mínimos que se denominan semas; é esta unidade a que permite diferenciar uns signos doutros: PALABRA SEMAS DIFERENZA DE SIGNIFICADO sofá Asento Con respaldo Con brazos Con patas poltrona Non baixo Non para unha persoa Asento Con respaldo Con brazos Baixo Para unha persoa Semas: para unha persoa baixo Significado denotativo e connotativo. A denotación é o significado obxectivo ou recto dunha palabra, sen ningún complemento valorativo, afectivo ou sentimental. Por exemplo, a palabra ondadas significa denotativamente sucesión continuada de ondas no mar, ou onda de gran tamaño. Cando as palabras se integran nas estruturas sociais e culturais das sociedades que as adoptan, á parte do significado recto con que se crean ou reciben, van adquirindo asociacións de significado adicionais de carácter subxectivo, cultural, ideolóxico, etc. Estas asociacións que entran a formar parte do significado das palabras reciben o nome de connotacións. A connotación, pois, é o significado valorativo que adquiren as palabras por asociación cun determinado sentimento, recordo ou experiencia. Para un surfeiro o concepto de ondada pode asociarse con deporte, oportunidade de acadar un reto, etc., mentres que para un mariñeiro pode significar perigo, día sen traballo. Relacións semánticas

2 Son as relacións entre os signos en función da identidade ou oposición dos seus significados. Podemos clasificalas en tres grupos: Identidade de significados Identidade de significantes Oposición de significados Sinonimia Polisemia Homonimia Antonimia Sinonimia Consiste en que para un mesmo significado temos significantes distintos. Existen dous tipos de sinónimos: Sinónimos absolutos ou totais: son aqueles que posúen exactamente o mesmo significado denotativo e connotativo, é dicir, que resultan intercambiables en todos os contextos. Non é frecuente que se atopen sinónimos totais, e tan só se recoñecen algúns nas terminoloxías científicas e técnicas, como altímetro /hipsómetro ou computadora / ordenador. Sinónimos parciais: son aqueles que: Presentan o mesmo significado nunha determinada acepción, non en todas, polo que non son intercambiables Bafo e alento son sinónimos na acepción de aire que se expira pola boca, pero non como vapor procedente da condensación. Por isto, non se podería intercambiar en todos os exemplos: Quedou sen alento polo esforzo Quedou sen *bafo polo esforzo Presentan diferenza dialectal Hórreo e canastro para referirse a construción destinada a gardar e secar o millo Parrocha, xoubiña e xouba para referirse á sardiña de pequeno tamaño. Pertencen a rexistros ou niveis de lingua diferentes Alopecia- calvicie Cabeza-cachola Presentan diferenzas de matiz ou intensidade Calor-bochorno-fogaxe Historicamente, a diglosia en Galicia provocou que os termos que entraron a través do castelán fixesen moitas veces esquecer os termos autenticamente galegos,ou que o seu significado se restrinxise a elementos máis específicos como por exemplo bágoa lágrima, beizo labio, billa - grifo, vasoira escoba, etc. Polisemia e homonimia Polisemia É a relación semántica de acordo coa cal a un mesmo significante lle corresponden varios significados, relacionados entre si dalgunha maneira. A polisemia explícase porque un mesmo significante vai adquirindo ao longo da historia ampliacións diferentes de significado. Un exemplo témolo no caso de ollo: órgano da vista - buraco da agulla - espazo aberto no arco dunha ponte - buraco nalgunha ferramentas - abertura que hai nos fechos para meter a chave - buraco na moa dos muíños - xema das patacas.

3 Aparece unha única entrada no diccionario na cal se dan os seus diferentes significados ou acepcións. Homonimia É unha relación semántica moi similar á polisemia, pois consiste nun mesmo significante que posúe significados distintos, coa diferenza de que na homonimia cada significante procede etimoloxicamente de palabras diferentes. Na homonimia, as palabras son orixinariamente distintas (en forma e significado) pero van evolucionando co paso do tempo ata que coinciden foneticamente; non manteñen relación semántica porque seguen a ser distintas significativamente. Por exemplo: pena é hoxe un significante que posúe dous significados (dor e rocha) que, en orixe, proveñen de dúas palabras distintas: Do latín POENA ( dor, castigo ) deriva a palabra pena. Do latín PENNA ( rocha ) deriva a palabra pena. Outro exemplo de homonimia atopámolo na palabra queixo: Do latín CAPSEU ( con forma de caixa ) deriva a palabra queixo (mandíbula inferior da cara) Do latín CASEU ( alimento sólido que se obtén como produto do leite callado ) deriva queixo (produto lácteo). Os homónimos poden ser homófonos ou homógrafos: Son homófonos cando soan igual pero se escriben de distinto xeito. Por exemplo: abano / habano. Son homógrafos cando se dá identidade na escrita pero non na pronuncia: por exemplo: besta /e/- besta /ε/ Nos dicionarios as voces homónimas considéranse palabras distintas e aparecen como entradas diferentes. POLISEMIA OCULU CAPSEU HOMONIMIA CASEU Ollo queixo Da cara da agulla da ponte... Antonimia É a relación que se establece entre dous signos pola oposición dos seus significados. Podemos establecer tres tipos diferentes: OPOSICIÓNS GRADUAIS (antonimia propiamente dita) OPOSICIÓNS COMPLEMENTARIAS OPOSICIÓNS RECÍPROCAS Entre ambos termos podemos atopar termos intermedios: Baleiro-cheo (mediado) Relación de oposición ou negación mutua: Calar-falar Vivo-morto Ambos termos implícanse mutuamente: Comprar-vender Alumno-profesor Relacións baseadas na inclusión ou subordinación: hiperonimia, hiponimia, cohiponimia

4 hiperonimia hiponimia cohiponimia Relación entre un signo de significado extenso ou xeral e outro de significado máis concreto ou específico incluído dentro del Relación inversa á anterior: un signo con significado concreto e outro cun significado máis xeral Relación entre os hipónimos dun mesmo hiperónimo Definición de palabras: Podemos utilizar tres tipos de definicións: FLOR (hiperónimo) Margarida hipónimos Caravel cohipónimos Rosa Definición antonímica Definición sinonímica Definición hiperonímica A unidade léxica explícase polo seu contrario: Solteiro: que non está casado Campos semánticos A unidade léxica remite a outras de igual significado e categoría: Importe: custo, prezo A unidade léxica remitese ao seu hiperónimo e engádense trazos específicos. É a definición ideal para os lexicógrafos: Vaso: (recipiente) de forma cilíndrica que serve para beber. Defínese como o conxunto de palabras que se reparten unha mesma área de significado (un mesmo sema). O campo semántico medios de transporte estaría formado por todos os elementos que teñan como trazo compartido tipos de vehículos que permiten ou facilitan o transporte. A partir desta característica común, os elementos que conforman o campo semántico distinguiríanse por trazos diferenciadores como acuático, aéreo, terrestre, tipo de propulsión, existencia de motor, existencia de rodas, etc. Ao se combinaren estes semas, poderiamos recoñecer os distintos elementos: coche, avión, barco, carro, etc. Cambios semánticos Todos os aspectos dunha lingua sofren transformacións ao longo da historia, pero probablemente é o ámbito do significado o que se vexa máis afectado polas transformacións. Os cambios semánticos poden manifestarse de diferentes formas: Creación de novas palabras Xorde unha nova realidade e créase unha palabra para darlle nome: neoloxismos (ecoloxismo) Perda de palabras Desaparece unha realidade e a palabra asociada a ela: arcaísmos (concela: cosmético usado na Idade Media) Cambios de significado Palabras que cambian o seu significado por outro novo: vilán (habitante dunha vila-persoa ruín) Ampliación de significado Palabras que engaden novas acepcións a un significado inicial: palabras polisémicas Como causas dos cambios semánticos temos as seguintes: 1. Causas históricas: a evolución da sociedade provoca, ben a aparición de novas palabras, ben a ampliación de significado de palabras xa existentes. Así a palabra PLUMA evoluciona no seu

5 significado de apéndice da pel das aves - pluma de ave para escribir - obxecto con depósito de tinta para escribir. 2. Causas psicolóxicas: certas asociacións mentais provocan que algunhas palabras cambien ou amplíen o seu significado. É o caso da metáfora e metonimia. Dente (da boca)-dente (de allo): metáfora baseada na similitude de forma Ribeiro (comarca)- viño desa comarca: metonimia 3. Causas sociais: as sociedades rexeitan certas realidade e as palabras a elas asociadas. Xorden así: Palabras tabú Eufemismos Disfemismos Palabra que se rexeita: cego Voz substitutoria da palabra tabú (termo meliorativo): invidente Busca asociar a certas voces connotacións negativas (termo pexorativo): carrilana (coche) 4. Causas lingüísticas: cambios derivados de asociacións que as palabras contraen entre si na fala. Un dos recursos que xera este tipo de cambios é a elipse mediante a cal un elemento gaña a significación da voz elidida: (tarxeta) postal-postal.