Ελλάδα και Ευρώπη: Προβλήματα Θεώρησης Θέμος Στοφορόπουλος

Transcript

1 Ελλάδα και Ευρώπη: Προβλήματα Θεώρησης Θέμος Στοφορόπουλος Σεβασμιώτατε, σεβαστοί πατέρες. κ. καθηγητά, κύριοι πρόεδροι, κυρίες και κύριοι. Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση η οποία αποτελεί μεγάλη τιμή για μένα. Δεν είμαι βέβαιος ότι χρειάζεται κι άλλη εισήγηση μετά τα όσα είχαμε το προνόμιο ν ακούσουμε από τον π. Γεώργιο Μεταλληνό. Εγώ θεωρώ τον εαυτό μου ιδιαιτέρως προνομιούχο που ήμουν εδώ σήμερα. Το μόνο όμως που αμέσως θα κάνω θα είναι να σηκώσω ένα γάντι, το οποίο ο αιδεσιμολογιώτατος μου επέταξε, για να του πω όπως ξέρει και όχι για λόγους συντεχνιακούς, γιατί εγώ είμαι πλέον συνταξιούχος, ότι οι σωστοί διπλωμάτες οι οποίοι στελεχώνουν τα προξενεία στο εξωτερικό, ασφαλώς πρέπει να ευρίσκονται πολλοί κοντά με τους Έλληνες και κυρίως με τους Έλληνες εργάτες και ασφαλώς πρέπει να συνεργάζονται καθημερινά με την Εκκλησία. Εγώ έτσι έζησα την ελληνική διπλωματία, τα ελληνικά προξενεία σ αυτή την έκφανσή τους. Η εισήγησή μου έχει σαν θέμα: «Ελλάδα και Ευρώπη προβλήματα θεώρησης» και θα προσπαθήσω να σκιαγραφήσω πολύ σύντομα από πλευράς πολιτικής, όχι από θεολογική φιλοσοφική ή ιστορίας των ιδεών, προφανώς λόγω αναρμοδιότητός μου και διότι το θέμα όπως ήδη είπαμε εκαλύφθη πληρέστατα. Ιδίως σήμερα είναι ενδιαφέρον να εξετάσουμε δύο πράγματα. Πρώτον πώς η Ευρώπη έχει δει εμάς τους Έλληνες. Δεύτερον πώς εμείς οι Έλληνες νομίσαμε και φοβούμαι εξακολουθούμε να νομίζουμε ότι μας έβλεπε και μας βλέπει η Ευρώπη και ποιες πολιτικές ελπίδες στηρίξαμε και εξακολουθούμε να στηρίζουμε πάνω σε αυτή τη θεώρηση. Ελπίδες πρώτον για πολιτική υποστήριξη και δεύτερον για κοινή πολιτική ταυτότητα. Αρχίζοντας από το πρώτο δηλαδή από το πώς η Ευρώπη έχει δει εμάς τους Έλληνες μπορούμε να διακρίνουμε τα εξής ιστορικά στάδια: τελείως συνοπτικά ένα πρώτο στάδιο κατά το οποίο η αρχαία Ρώμη θαυμάζει την Ελλάδα, αλλά και περιφρονεί τους γραικύλους όπως τους αποκαλεί. Ένα δεύτερο στάδιο κατά το οποίο υπάρχει και πάλι θαυμασμός για τους αρχαίους, αλλά αντιπάθεια για τους δολίους βυζαντινούς, αργότερα για τους σχισματικούς ορθοδόξους, μαζί με φθόνο για την Ρωμανία, λόγω του υψηλότερου όπως ξέρετε, σε σχέση με τη Δύση πολιτισμού της και τού πολιτικού και οικονομικού ανταγωνισμού της Δύσης με την Ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Σ ένα τρίτο στάδιο έχουμε θαυμασμό για τον χρυσούν αιώνα, τον ελληνικό χρυσό αιώνα και ακριβώς λόγω αυτού, περιφρόνηση για τους αγράμματους ρωμιούς ραγιάδες. Οι Έλληνες του 1821 πολλοί από τους οποίους είχαν συνείδηση των δεσμών τους με τους 1

2 αρχαίους, νομίζοντας ότι ο θαυμασμός που η Ευρώπη αισθανόταν για την κλασσική εποχή θα μετατρεπόταν σε υποστήριξη του εθνικοαπελευθερωτικού τους αγώνα, από τις ευρωπαϊκές πολιτικές ηγεσίες, βασίστηκαν σε μια τέτοια προοπτική και κει υπήρξαν διανοούμενοι οι οποίοι ενίσχυσαν, ενεθάρρυναν αυτή την πλάνη, αναφέρω μόνο τον Κοραή, το κίνημα δηλαδή υπέρ των υποδούλων Ελλήνων και της επαναστάσεώς τους λόγω θαυμασμού προς τους προγόνους τους. Αυτό όμως το οποίο δεν μας μαθαίνανε, τουλάχιστον στο σχολείο όπου πήγαινα εγώ, είναι πόσο λίγο επέδρασε το φιλελληνικό κίνημα στην επίσημη πολιτική των ευρωπαϊκών κρατών. Από τις πηγές τις διπλωματικής ιστορίας αυτό προκύπτει ξεκάθαρα. Είναι άλλοι οι λόγοι που τα ευρωπαϊκά κράτη ετάχθησαν σε περιορισμένο βαθμό και όταν ετάχθησαν υπέρ των Ελλήνων επαναστατών. Οι λόγοι αυτοί ήσαν: πρώτον οι ελληνικές πολεμικές επιτυχίες, δεύτερον οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί, τρίτον τυχαία γεγονότα, στα οποία κάθε εξέγερση ελπίζει και τέταρτον το μέσο πίεσης που απετέλεσε τελικά η παράλυση του ευρωπαϊκού εμπορίου στην ανατολική μεσόγειο λόγω της πειρατικής δράσης των Ελλήνων ναυτικών, πειρατική δράση την οποία είχαν προκαλέσει οι τρομερές συνθήκες που είχαν επικρατήσει μετά την εκστρατεία του Ιμπραήμ. Εκστρατεία την οποία υπεστήριξαν Γάλλοι αξιωματικοί και την είχανε σχεδιάσει αλλά και πλέον ο θυμός του επαναστατημένου έθνους από την στάση της Δύσεως. Πρώτιστος βέβαια λόγος ήτανε η βοήθεια του Θεού. Ως μάλλον αρνητική μπορεί να χαρακτηρισθεί γενικά η στάση της Ευρώπης, από τότε μέχρι σήμερα έναντι της Ελλάδος και του όλου ελληνισμού. Πρέπει επίσης να επισημανθεί ότι οι Έλληνες δεν επεκαλέσθησαν την συμβολή της Ρωμανίας στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό, παρά μόνον όταν οι ιστορικοί της Δύσεως είδαν θετικότερα το Βυζάντιο και ενδιαφέρθηκαν περισσότερο γι αυτό. Ακόμα όμως και τότε η πολιτική της Ευρώπης έναντι του ελληνισμού δεν χαρακτηρίστηκε από χριστιανική αλληλεγγύη, κάθε άλλο. Και σε αυτή δε τη φάση με ανταγωνιστικό και κατακτητικό τρόπο αντιμετώπισε τους Έλληνες το Βατικανό. Παρά ταύτα, την επιθυμία μας να γίνει η χώρα μας δεκτή στην ΕΟΚ και εμείς οι παλιότεροι το θυμόμαστε αυτό καθαρά, προκάλεσε σε όχι ασήμαντο βαθμό την εντύπωση σε μας ότι τα κοινοτικά κράτη είχαν και αναγνώριζαν ότι είχαν κοινή με την νεώτερη Ελλάδα πολιτισμική βάση. Το τρίπτυχο Αθήνα, Ρώμη, Ιερουσαλήμ, στο οποίο ανεφέροντο προβεβλημένοι τότε Έλληνες διανοούμενοι. Επρόκειτο περί συνεχιζόμενης πλάνης, διότι πρώτον η Ευρώπη με ελάχιστες εξαιρέσεις δεν δεχόταν την συνέχεια αρχαίας καί νέας Ελλάδος και δεν συμπαθούσε την Ορθοδοξία ούτε την ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Ένα δεύτερο η Ευρώπη δεν επηρεαζόταν από τέτοιους παράγοντες στην έναντι της Ελλάδος πολιτική της. Σήμερα. Πώς βλέπει σήμερα η Ευρώπη τον 2

3 ελληνικό πολιτισμό; Περισσότερο από ποτέ άλλοτε και είμαι βέβαιος ότι το παρακολουθείτε, περισσότερο από ποτέ άλλοτε κατά το παρελθόν δεν έχει ενιαία θεώρηση. υπάρχει μία πολυδιάσπαση στην οποία και ο π. Γεώργιος αναφέρθηκε. Συνυπάρχουν αλληλοσυγκρουόμενες αντιλήψεις, αλλά καμιά απ αυτές ευνοϊκή για μας. Από αυτές αναφέρουμε ενδεικτικά: πρώτον ο ελληνικός πολιτισμός είναι μία από τις πολλές κουλτούρες στην Ευρώπη, όπως π.χ ο κορσικανικός, η κορσικανική κουλτούρα. Δεύτερον ο ελληνικός πολιτισμός είναι μόνο μεν μία από τις πηγές, ενός γενικού ευρωπαϊκού πολιτισμού, η άποψη αυτή δέχεται ότι υπάρχει ένας γενικός ευρωπαϊκός πολιτισμός, αλλά ο ελληνικός πολιτισμός ως οικουμενικός και βλέπετε εδωπέρα την διαστροφή που επιχειρείται καθιστούν και τον ευρωπαϊκό πολιτισμό οικουμενικό δηλαδή όχι αποκλειστικά ευρωπαϊκό, δεν υπάρχει κατά συνέπεια πολιτιστικό σύνορο μεταξύ της Ελλάδος και της Τουρκίας π.χ, της Τουρκίας έναντι της οποίας είχαμε ελπίσει σαφώς, θυμάστε μετά την μεταπολίτευση, ότι η Ευρώπη θα μας προστάτευε, ακριβώς λόγω κοινότητος πολιτισμικής μεταξύ Ελλάδος και Ευρώπης και ελλείψεως τέτοιας κοινότητας πολιτισμού μεταξύ Τουρκίας και Ευρώπης. Η αναγνώριση στο Ελσίνκι της Τουρκίας ως χώρας υποψηφίας προς ένταξη στην ΕΕ και με δική μας σύμφωνη γνώμη, ψήφο, αλλά και προηγουμένως η εξομοίωση της Τουρκίας με τα πλήρη μέλη της Δυτικοευρωπαϊκής Ένωσης, που ήταν και στρατιωτικό μόρφωμα, μας έδειξαν το λάθος μας. Άλλη πάλι άποψη στην Ευρώπη αμφισβητεί, αποδομεί όπως λέγεται την ίδια την έννοια του πολιτισμού, όπως τουλάχιστον την ξέραμε. Η άποψη αυτή συνετέλεσε στην διαμόρφωση της συνισταμένης των επισήμων εν προκειμένω απόψεων των εταίρων μας που έχει διατυπωθεί και σε κείμενα όπως ο χάρτης περί ελευθεριών της Ευρώπης. Στη θέση δηλαδή ότι ο ελληνικός πολιτισμός, ούτε κανένας άλλος τέτοιος πολιτισμός, δεν αποτελεί συνιστώσα της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Η ευρωπαϊκή ταυτότητα στηρίζεται μόνο στις δημοκρατικές αρχές και στα ανθρώπινα δικαιώματα. Το περιεχόμενο της ευρωπαϊκής ταυτότητος, δεν είναι καθόλου πολιτισμικό, με την παραδεδομένη έννοια, απλώς εξαντλείται σε ορισμένες δημοκρατικές αρχές και σε ορισμένες αρχές περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η μόνη δηλαδή ευρωπαϊκή ταυτότητα είναι εκείνη του ευρωπαίου πολίτη, ο οποίος βέβαια θα υφίστατο ένα απανθρωπισμό, αν η επίσημη αυτή θέση δεν βρισκόταν σε αναντιστοιχία, με πολλά με τα ανεπισήμως συμβαίνοντα στην Ευρώπη, τα οποία όμως δεν έχουν την δύναμη να επηρεάσουν την επίσημη γραμμή των πολιτικών ή εκκλησιαστικών ηγεσιών της Δύσεως. Μάταιες αποδείχθηκαν και οι ελπίδες μας συνεπώς ότι η Ορθοδοξία ή και το Βυζάντιο θα βελτίωναν την επίσημη πολιτική συμπεριφορά της Ευρώπης. Απογοήτευση σε επίπεδο πνευματικό και πολιτικό. Πολιτικό, 3

4 αυτό είναι το δικό μου θέμα, που συμπληρώνει τις απογοητεύσεις μας σε όλα τα άλλα νομίζω επίπεδα. Πρώτον σε εκείνο της εθνικής ασφαλείας, αφού η Ευρώπη, η Ευρωπαϊκή Ένωση, αντίθετα απ ότι είχαμε ελπίσει, καθόλου δεν μας προστατεύει από την Τουρκία, ενώ η συμμετοχή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τώρα φαίνεται καθαρά, μας αναγκάζει να περικόπτουμε, τις αμυντικές μας δαπάνες. Δεύτερον στο επίπεδο των άλλων εθνικών μας θεμάτων, αφού η Ευρώπη αδιαφορεί για τον ελληνισμό της Αλβανίας και για την πλαστοπροσωπία των Σκοπίων. Τρίτον στο γενικότερο επίπεδο της εξωτερικής πολιτικής, εκεί έχουμε μία διάσπαση ανάμεσα στα δικά μας συμφέροντα και στα συμφέροντα των εταίρων μας όπως τουλάχιστον εκείνοι τα βλέπουν. Βλέπετε πως η εξωτερική τους πολιτική στα Βαλκάνια π.χ, διακατέχεται από έναν έντονο αντισερβισμό. Αυτό είναι αντίθετο στα συμφέροντά μας, πέραν άλλων λόγων, διότι εμείς έχουμε συμφέρον να υπάρχει μία γενικότερη ισορροπία στα Βαλκάνια, στα οποία η Ελλάδα ανήκει. Αυτός ο αντισερβισμός ανατρέπει την γεωπολιτική ισορροπία στα Βαλκάνια. Διαπνέονται από έναν έντονο αντιρωσισμό. Δεν ανήκω σ αυτούς οι οποίοι πιστεύουν ότι θα μας σώσει η Ρωσία αλλά πάλι σ ένα πλανητικό επίπεδο, εμείς έχουμε κάθε συμφέρον, να υπάρχει μία γενικότερη γεωπολιτική ισορροπία. Δεν έχουμε κανένα απολύτως συμφέρον να παρακολουθούμε τον αντιρωσισμό των εταίρων μας, ο οποίος είναι σαφέστατος. Πάρτε μετά την Μ. Ανατολή. Υπάρχει μια μονομερής υποστήριξη του Ισραήλ. Κανείς δεν είναι και πάντως όχι ο ομιλών φανατικός πολέμιος του Ισραήλ. Πάλι εκεί όμως θα πρέπει να είμαστε, νομίζω, υπέρ μιας εξισορροπημένης πολιτικής, η οποία και το ίδιο το Ισραήλ θα ωφελούσε, ασκώντας κάποια πίεση πάνω και στο Ισραήλ για να υπάρξει μία στοιχειωδώς δίκαιη ειρήνη και κατά συνέπεια ένας στοιχειώδης διακανονισμός. Απογοήτευση επίσης στο επίπεδο ενίσχυσης του δημοκρατικού μας συστήματος. Βλέπετε ότι όλο και λιγότερο και το αισθανόμαστε εμείς οι απλοί πολίτες, όλο και λιγότερο επηρεάζουμε αυτά που μας συμβαίνουν. Είναι το περίφημο δημοκρατικό έλλειμμα στην Ε.Ε. απογοήτευση επίσης στο οικονομικό επίπεδο, αφού βρισκόμαστε σήμερα με μια οικονομία χαμηλής ανταγωνιστικότητας, δηλαδή αδύναμης. Όλα αυτά δεν πρέπει να εκπλήσσουν αν ληφθεί υπ όψιν η μόνιμη αρνητική στάση της Δύσης έναντι του ελληνισμού, που προσπάθησα να σκιαγραφήσω, χαρακτηριστική της οποίας είναι και θα τελειώσω μ αυτό, η επικείμενη επίσκεψη του πάπα Ρώμης στην Αθήνα. Από διπλωματικής απόψεως ήτανε φανερό ευθύς εξ αρχής ότι τα περί προσκυνηματικής επισκέψεως, αποτελούσαν πρόσχημα. Αυτό που ενδιέφερε το Βατικανό ήταν να γίνει δεκτός στην Ελλάδα ο πάπας όσο γίνεται περισσότερο με την ιδιότητα που του αναγνωρίζει η ρωμαιοκαθολική εκκλησία και που δεν του αναγνωρίζουμε εμείς. Πραγματικός στόχος να υπερνικηθεί η αντίσταση του ελληνισμού στον πνευματικό ιμπεριαλισμό της Δύσεως. 4

5 Πρόκειται περί πολιτικού στόχου. Είναι χαρακτηριστικοί οι τίτλοι των ιταλικών εφημερίδων, όταν ανακοινώθηκε η επίσκεψη του πάπα στην Ελλάδα: το τείχος έπεσε. Νόμιζε κανείς ότι βρίσκεται στο Την ιδιότητα του σημερινού πάπα ως πολιτικού οργάνου της Δύσης έτυχε να πληροφορηθώ τυχαία αλλά εγκαίρως και εγκύρως. Λίγο πριν από την εκλογή του, σε δείπνο σε Ελληνίδα οικοδέσποινα, στην Νέα Υόρκη, όπου τότε υπηρετούσα, γνωστός Αμερικανός καθολικός συγγραφέας, με μεγάλη θέση και επιρροή, μας είπε επί λέξει: έχουμε οι Αμερικανοί επιτύχει να εκλεγεί ο Βοϊτύλα. Τον χρειαζόμαστε για τους πολιτικούς μας σκοπούς. Καθώς περιμένουμε τον πάπα Ρώμης ενισχύουμε στην ψυχή μας την πνευματική μας αντίσταση. Είναι όμως προφανέστατο από διπλωματική άποψη, ότι θα παίξουμε το παιχνίδι των αντιπάλων μας, αν παρασυρθούμε σε αντιδράσεις που θα μπορούσαν να γίνουν αντικείμενο εκμεταλλεύσεως εις βάρος της εκκλησίας μας και του έθνους μας. 5