ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ - ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ Ο ΗΓΟΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΙΕΥΡΥΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...2

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Γενική ιεύθυνση ιεύρυνση ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ - ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ Ο ΗΓΟΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΙΕΥΡΥΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΤΗΣ ΕΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟ ΟΥ ΑΜΟΙΒΑΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΤΙΤΛΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ...17 Το παρόν δελτίο προτίθεται να προσφέρει έναν προσανατολισµό σχετικά µε τους κανόνες της ΕΕ στον τοµέα της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων και είναι απλώς ενηµερωτικό. εν είναι λεπτοµερές και ο αναγνώστης καλείται να συµβουλευθεί τα σχετικά κείµενα των νοµικών οργάνων της ΕΕ και τις εθνικές νοµοθεσίες για περισσότερο ακριβείς πληροφορίες. Το κείµενο ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2002 ενηµερώθηκε τον Μάρτιο του 2003

2 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων είναι µία από τις σηµαντικότερες εκφράσεις της ευρωπαϊκής µας ιθαγένειας. Οι πολίτες από τα σηµερινά κράτη µέλη και από εκείνα που πρόκειται να προσχωρήσουν στην Ευρωπαϊκή Ενωση 1 χρειάζεται να είναι πλήρως ενηµερωµένα σχετικά µε το πως η διεύρυνση επηρεάζει τα δικαιώµατα αυτά. Στόχος αυτού του σύντοµου οδηγού είναι να εξηγήσει τον τρόπο µε τον οποίο θα λειτουργήσει η µεταβατική περίοδος που έχει συµφωνηθεί για τους εργαζόµενους..ωστόσο, η ελεύθερη κυκλοφορία έχει πολλές όψεις και ο οδηγός αυτός εξηγεί µόνο το σύστηµα της αµοιβαίας αναγνώρισης των τίτλων που θα εφαρµόζεται σε άτοµα από τα µελλοντικά κράτη µέλη. Επειδή το δικαίωµα της διαµονής συγχέεται συχνά µε τα δικαιώµατα των εργαζοµένων, παρέχονται ορισµένες εξηγήσεις µε στόχο τη διευκρίνιση της κατάστασης για εκείνους που επιθυµούν να ασκήσουν το εν λόγω δικαίωµα σε µια διευρυµένη Ενωση. Τέλος, οι πολίτες πρέπει να είναι σίγουροι για το ότι τα δικαιώµατά τους όσον αφορά την κοινωνική ασφάλεια διατηρούνται όταν µετακινούνται από ένα κράτος µέλος σε ένα άλλο και γι αυτό παρέχονται επίσης λεπτοµέρειες σχετικά µε το πως λαµβάνονται οι εν λόγω πληροφορίες. Χωρίς να προχωρήσουµε σε υπερβολικές λεπτοµέρειες, είναι πιθανό χρήσιµο να γίνει σαφής διάκριση µεταξύ ορισµένων όρων έτσι ώστε να αποφευχθεί αργότερα η σύγχυση. Το γενικό δικαίωµα για την ελεύθερη κυκλοφορία µεταξύ χωρών της ΕΕ είναι ανοικτό σε όλους και δεν επηρεάζεται από τις µεταβατικές ρυθµίσεις που έχουν συµφωνηθεί για τους εργαζοµένους. Με τον τρόπο αυτόν, δεν υπάρχουν περιορισµοί σχετικά µε την κυκλοφορία, παραδείγµατος χάρη, για λόγους σπουδών ή κατοικίας. Ωστόσο, η κυκλοφορία για λόγους εργασίας, ως µισθωτοί υπάλληλοι, περιορίζεται έως επτά έτη. Πράγµατι, αυτή είναι η µόνη περίπτωση που υπόκειται σε περιορισµούς. Για πολλά χρόνια µέχρι σήµερα, πολίτες από τις προσχωρούσες χώρες έχουν το δικαίωµα να έρθουν στην ΕΕ για να εγκατασταθούν και να εργασθούν ως αυτοαπασχολούµενοι και πολίτες της ΕΕ έχουν εγκατασταθεί στα προσχωρούντα κράτη. εν πρέπει να αγνοούνται οι ιδιαίτερες πραγµατικές πρακτικές δυσκολίες που ενδεχοµένως συνάντησαν τα άτοµα αυτά όσον αφορά την πρόσβασή τους σε κάποιο συγκεκριµένο επάγγελµα. Ωστόσο, το δικαίωµα εγκατάστασης υπογραµµίζεται και προστατεύεται από την ΕΕ και τα άτοµα µπορούν να στηριχθούν στο νόµο αυτόν για την υπεράσπιση των δικαιωµάτων τους. Ο στόχος του παρόντος οδηγού είναι να παρέχει τις βασικές πληροφορίες στους τοµείς που αναφέρθηκαν παραπάνω καθώς πρόκειται να επηρεασθούν από τη διεύρυνση και να παρέχει χρήσιµες παραποµπές για εκείνους που επιθυµούν να βρουν περισσότερες πληροφορίες. Πληροφορίες σχετικά µε τις διαπραγµατεύσεις προσχώρησης γενικά βρίσκονται στην ηλεκτρονική διεύθυνση στο ιαδίκτυο ενώ ειδικότερες πληροφορίες σχετικά µε τις διαπραγµατεύσεις για την ελεύθερη κυκλοφορία παρέχονται στην ηλεκτρονική διευθυνση x.htm. 1 Τα σηµερινά κράτη µέλη είναι: Αυστρία, Βέλγιο, ανία, Γερµανία, Ελλάδα, Φινλανδία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεµβούργο, Κάτω Χώρες, Πορτογαλία, Ισπανία, Σουηδία, Ηνωµένο Βασίλειο. Τα µελλοντικά κράτη µέλη είναι: Βουλγαρία, Κύπρος, Τσεχική ηµοκρατία, Εσθονία, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Μάλτα, Πολωνία, Ρουµανία, Σλοβακία και Σλοβενία 2

3 2. ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΤΗΣ ΕΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ Οταν ένας εργαζόµενος µεταβαίνει σε µια άλλη χώρα, αυτός/αυτή έχει ορισµένα δικαιώµατα τα οποία είναι: Ενας πολίτης της ΕΕ έχει το δικαίωµα να εργασθεί σε άλλο κράτος µέλος χωρίς άδεια εργασίας (υπό την επιφύλαξη εννοείται της µεταβατικής ρύθµισης που περιγράφεται στο σηµείο 3). Ίση µεταχείριση σε θέµατα απασχόλησης σε σύγκριση µε τους υπηκόους της χώρας. Οι εργαζόµενοι έχουν δικαίωµα στα ίδια κοινωνικά και φορολογικά πλεονεκτήµατα µε τους ηµεδαπούς. Έχουν επίσης δικαίωµα να απολαύουν όλα τα δικαιώµατα και οφέλη που χορηγούνται στους ηµεδαπούς εργαζόµενους σε θέµατα στέγασης. Στην πράξη, αυτό σηµαίνει ότι εργαζόµενοι από κάποιο άλλο κράτος µέλος µπορούν να υποβάλουν αίτηση για κοινωνική στέγη και έχουν δικαίωµα στην αγορά κατοικίας. Οσον αφορά τα κοινωνικά και φορολογικά πλεονεκτήµατα, αυτό σηµαίνει ότι οι ηµεδαποί δεν πρέπει να τυγχάνουν καλύτερης µεταχείρισης σε σχέση µε τους εργαζόµενους από άλλα κράτη µέλη. Η οικογένεια του εργαζόµενου, ανεξάρτητα από την ιθαγένειά της, έχει το δικαίωµα να τον/την συνοδεύσει. Οι κανόνες της ΕΕ σχετικά µε την αµοιβαία αναγνώριση επαγγελµατικών τίτλων εφαρµόζεται πλήρως (βλέπε περισσότερες πληροφορίες στο σηµείο 4). Πλήρης συντονισµός της κοινωνικής ασφάλισης (βλέπε επίσης σηµείο 6). Αυτό σηµαίνει: Η εξαγωγή των συνταξιοδοτικών δικαιωµάτων και άλλων παροχών - δικαιωµάτων που έχουν αποκτηθεί από έναν εργαζόµενο πρέπει να διατηρούνται από τον ίδιο καθώς αυτός/αυτή µεταβαίνει από ένα κράτος µέλος σε άλλο. Συνυπολογισµός - οι συνεισφορές της κοινωνικής ασφάλισης σε διάφορες χώρες προστίθενται όλες µαζί χωρίς διάκριση για να εξασφαλισθεί ότι ο εργαζόµενος έχει πάντα την κατάλληλη κάλυψη και µπορεί άµεσα να επωφεληθεί από την ασφάλιση στη νέα χώρα και συνυπολογίζει τις παροχές κατά τον ίδιο τρόπο σαν αυτός/αυτή να είχε εργαστεί καθ όλον τον χρόνο σε ένα µέρος. Ίση µεταχείριση ιδιαίτερα η οικογένεια του εργαζόµενου έχει το δικαίωµα να λαµβάνει οικογενειακά επιδόµατα στην ίδια βάση µε τους ηµεδαπούς. Κατά το παρελθόν, οι εργαζόµενοι από τις προσχωρούσες χώρες είχαν µόνον ίση µεταχείριση όσον αφορά τις συνθήκες εργασίας, τις αποδοχές ή την απόλυση. Με την προσχώρηση θα είναι σε πολύ ευνοϊκότερη κατάσταση. Με τον τρόπο αυτόν οι 3

4 κανόνες της ΕΕ παρέχουν στους εργαζόµενους το αναµφισβήτητο δικαίωµα να µεταβαίνουν σε ένα άλλο κράτος µέλος για να εργασθούν και αποµακρύνει πολλά εµπόδια που αντιµετωπίζουν σήµερα π.χ. όσον αφορά την αναγνώριση των τίτλων ή τη µεταφορά των δικαιωµάτων κοινωνικής ασφάλισης. Ποιες είναι οι πρακτικές ενέργειες που πρέπει να αναλάβει ένας πολίτης της ΕΕ σήµερα για να εργασθεί σε ένα άλλο κράτος µέλος (διαδικασίες εγγραφής, άδειες εργασίας, απόκτηση αµοιβαίας αναγνώρισης τίτλων, µεταφορά των δικαιωµάτων κοινωνικής ασφάλισης, κλπ) και ποιος κάνει τι (ο εργοδότης ή ο µισθωτός εργαζόµενος) Οποιοσδήποτε πολίτης της ΕΕ µπορεί απλώς να υποβάλει αίτηση για κάποια απασχόληση σε άλλο κράτος µέλος και, εφόσον προσληφθεί, αυτός/αυτή µπορεί να µεταβεί στο εν λόγω κράτος µέλος και να αρχίσει την εργασία. Ενα άτοµο έχει επίσης το δικαίωµα να µεταβεί σε ένα άλλο κράτος µέλος για να αναζητήσει εργασία και δικαιούται να συνεχίσει την έρευνα για ένα εύλογο χρονικό διάστηµα (συνήθως εννοείται το διάστηµα 6 µηνών). Το άτοµο αυτό πρέπει να συµφωνεί προς τις διαδικασίες εγγραφής που ισχύουν στο κράτος µέλος. Σε πολλά κράτη µέλη αυτό σηµαίνει προσέλευση προς διευκρίνιση της ταυτότητας στις σχετικές αρχές (αστυνοµία, δηµόσια υπηρεσία µετανάστευσης, κλπ) για να γίνει η εγγραφή. Μπορεί να εκδοθεί δελτίο ταυτότητας ή διαµονής. Υπό κανονικές συνθήκες, όλες οι σχετικές µε την εργασία διατυπώσεις αναλαµβάνονται από τον εργοδότη. Οπως γίνεται και στην περίπτωση αλλαγής εργασίας στην ίδια χώρα, ο εργαζόµενος µπορεί να χρειασθεί να παρέχει στο νέο εργοδότη ορισµένα έγγραφα από τον προηγούµενο εργοδότη. Περιγραφή των απαραίτητων "εντύπων Ε" βρίσκονται στο τµήµα της κοινωνικής ασφάλισης της Europe Direct στον ιστότοπο που ήδη έχει αναφερθεί. Παραδείγµατος χάρη, οι πληροφορίες στα αγγλικά σχετικά µε την Αυστρία µπορεί να βρεθούν στην ιστοσελίδα Ενώ οι συνθήκες µπορεί να διαφέρουν, τα περισσότερα άτοµα χρειάζονται συνήθως είτε το έντυπο Ε104, εφόσον αλλάζουν εργασία, ή το έντυπο Ε301, εφόσον αναζητούν εργασία. Η δυνατότητα καταγραφής των συνεισφορών της κοινωνικής ασφάλισης στα έντυπα αυτά θα εξασφαλίσει µια οµαλή διοικητική διαδικασία. Στην περίπτωση που ένας πολίτης της ΕΕ επιθυµεί να εργασθεί σε ένα µελλοντικό κράτος µέλος µετά την προσχώρηση, ποια είναι τα διαβήµατα που πρέπει να αναλάβει; Εάν σε πολίτη της ΕΕ ενός σηµερινού κράτους µέλους προσφερθεί εργασία σε ένα µελλοντικό κράτος µέλος το οποίο έχει περιορισµούς σύµφωνα µε τις µεταβατικές ρυθµίσεις, ο εργοδότης πρέπει να φροντίσει για την έκδοση άδειας εργασίας για το νέο εργαζόµενο. Οταν η άδεια αυτή είναι διαθέσιµη τότε, ο εργαζόµενος µπορεί να µεταβεί για εργασία στο µελλοντικό κράτος µέλος. Εν ευθέτω χρόνω, ο διακινούµενος εργαζόµενος πρέπει να προσέλθει για προσδιορισµό ταυτότητάς του/της στις αρχές και να συµµορφωθεί προς τις διοικητικές απαιτήσεις απόκτησης δελτίου διαµονής. Στην περίπτωση που ένας πολίτης της ΕΕ από ένα µελλοντικό κράτος µέλος επιθυµεί να εργασθεί σε ένα σηµερινό κράτος µέλος, κατά τη διάρκεια ισχύος της µεταβατικής ρύθµισης, ποια είναι τα πρακτικά διαβήµατα που πρέπει να κάνει; 4

5 Η κατάσταση για έναν πολίτη της ΕΕ ενός µελλοντικού κράτους µέλους που επιθυµεί να εργασθεί σε ένα σηµερινό κράτος µέλος είναι παρόµοια µε την προηγούµενη. Πράγµατι εκεί όπου έχουν εκδοθεί οι άδειες εργασίας ισχύουν τα ίδια. Ωστόσο, πολλά κράτη µέλη δεν εφαρµόζουν ένα σύστηµα αδειών εργασίας και έτσι θα χρειασθεί να εξευρεθεί ένα άλλο µέσο από τις εθνικές διοικήσεις για τη συγκέντρωση πληροφοριών σχετικά µε τον αριθµό των ατόµων από µελλοντικά κράτη µέλη που υπάρχουν στο εργατικό δυναµικό. Οικογένειες εργαζοµένων Τα µέλη οικογενείας, ανεξάρτητα από εάν είναι υπήκοοι ή όχι της ΕΕ, έχουν το δικαίωµα να µετακινηθούν µαζί µε τον εργαζόµενο και να έχουν πρόσβαση στην αγορά εργασίας της εν λόγω χώρας. Στα πρώτα χρόνια µετά την προσχώρηση, ωστόσο, εφαρµόζονται µεταβατικοί κανόνες σ αυτά τα µέλη οικογενείας. (βλέπε παρακάτω σηµείο 3). 5

6 3. ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟ ΟΥ Πως λειτουργεί η µεταβατική ρύθµιση; Τι καλύπτει και τι όχι; Η µεταβατική ρύθµιση για την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζοµένων, όπως συµφωνήθηκε µεταξύ των σηµερινών και των µελλοντικών κρατών µελών, βασικά σηµαίνει ότι το παρόν σύστηµα, στην περίπτωση που άτοµα από τα µελλοντικά κράτη µέλη πρέπει να αποκτήσουν άδεια εργασίας για να εργασθούν στην ΕΕ, εξακολουθεί να εφαρµόζεται για ορισµένα χρόνια µετά την προσχώρηση. Εφαρµόζεται όχι µόνο στους εργάτες χειρώνακτες αλλά στον καθένα που επιθυµεί να υπογράψει σύµβαση εργασίας µε εργοδότη σε ένα από τα σηµερινά κράτη µέλη. Αυτό είναι το κανονικό σύστηµα που εφαρµόζεται διεθνώς και η ιδέα είναι να µεταβεί σταδιακά προς το σύστηµα της ΕΕ, όπου τα άτοµα µπορούν ελεύθερα να εργασθούν οπουδήποτε στην ΕΕ. Αυτό αποτελεί σηµαντική ριζική αλλαγή και συνήθως έχει γίνει σταδιακά µεταξύ των σηµερινών κρατών µελών και όταν προσχωρούν νέα κράτη µέλη. Οταν προσχώρησε η Ισπανία και η Πορτογαλία υπήρχε µια περίοδος µεταβατική διαρκείας από 7 έως 10 χρόνια, η οποία στη συνέχεια µειώθηκε. Αυτή η κάπως περιοριστική κατάσταση δεν µπορεί παρά να βελτιωθεί εφόσον τα κράτη µέλη έχουν υποσχεθεί να καταβάλουν προσπάθειες για να αυξήσουν τα δικαιώµατα πρόσβασης στην αγορά εργασίας ενώ δεν θα τους επιτραπεί να αφαιρέσουν οποιοδήποτε δικαίωµα έχει ήδη χορηγηθεί. Επιπλέον, θα υπάρξει ένας "προτιµησιακός κανόνας", που σηµαίνει ότι όταν µια εργασία προσφέρεται σε ξένο, οι πολίτες των µελλοντικών κρατών µελών έχουν προτεραιότητα σε σχέση µε άτοµα που προέρχονται από τρίτες χώρες. Στην Γερµανία και στην Αυστρία, δύο κράτη µέλη που έχουν κατά παράδοση δεχθεί στην αγορά εργασίας τους τα περισσότερα από τα άτοµα που προέρχονται από τα προσχωρούντα κράτη, µπορεί να ισχύσει επίσης το ίδιο βαθµιαίο σύστηµα σε ορισµένες ιδιαίτερα συγκεκριµένες περιπτώσεις, όπου εταιρείες από τα µελλοντικά κράτη µέλη θέλουν να στείλουν εργαζόµενους για κάποια εργασία π.χ. για την κατασκευή ενός κτιρίου. Αν και αυτό ονοµάζεται παροχή υπηρεσιών, µπορεί να περιλάβει σηµαντικό αριθµό εργαζοµένων που θα µπορούσε να εργασθεί στη Γερµανία και στην Αυστρία και, κατά τον τρόπο αυτόν, η κατάσταση είναι παρόµοια µε την εκεί εξεύρεση εργασίας. Ένας κατάλογος των περιοχών που καλύπτεται από τον ειδικό αυτό περιορισµό, ο οποίος λαµβάνει τη µορφή ενός µηχανισµού διασφάλισης, περιλαµβάνεται στην συνθήκη προσχώρησης. Για τα πρώτα 2 χρόνια µετά την προσχώρηση, τα σηµερινά κράτη µέλη θα δέχονται εργαζόµενους από τα µελλοντικά κράτη µέλη σύµφωνα µε τους εθνικούς κανόνες µάλλον, παρά µε εκείνους της ΕΕ σχετικά µε την ελεύθερη κυκλοφορία. 2 χρόνια µετά την προσχώρηση, η Επιτροπή θα υποβάλει έκθεση σχετικά µε την κατάσταση και τα κράτη µέλη θα πρέπει να ανακοινώσουν το σύστηµα το οποίο επιθυµούν να χρησιµοποιήσουν στη συνέχεια. Η Επιτροπή περιµένει ότι µόνο λίγα κράτη µέλη θα συνεχίσουν να περιορίζουν τις άδειες εργασίας, ενώ στις άλλες χώρες, άτοµα από τα µελλοντικά κράτη µέλη θα είναι τελείως ελεύθερα για αναζήτηση εργασίας. Οι χώρες αυτές θα διατηρούν µόνο έναν "µηχανισµό διασφάλισης" 6

7 πράγµα που σηµαίνει ότι θα µπορούν, στην περίπτωση απρόβλεπτης αποδιοργάνωσης στην αγορά εργασίας ή σε κάποια περιοχή ή επάγγελµα, να επαναφέρουν προσωρινά τις άδειες εργασίας. Παρόµοιο µηχανισµοί διασφάλισης ήταν συνήθως διαθέσιµοι κατά το παρελθόν επίσης, αλλά δεν έχουν ποτέ χρησιµοποιηθεί. Τρία χρόνια αργότερα, τα λοιπά κράτη µέλη θα κληθούν επίσης να ανοίξουν τις αγορές εργασίας τους πλήρως. Μόνο στην περίπτωση που µπορούν να επιδείξουν σοβαρή διαταραχή ή απειλή σοβαρής διαταραχής στην αγορά εργασίας τους µπορούν να συνεχίσουν να απαιτούν άδειες εργασίες. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, µετά από διετία, δεν θα επιτρέπεται σε κανένα κράτος µέλος να απαιτεί πλέον άδειες εργασίας. Η ελευθερία κυκλοφορίας των πολιτών της ΕΕ είναι περισσότερο από απλή πρόσβαση στην αγορά εργασίας και το µεγαλύτερο τµήµα από την ελευθερία αυτή δεν θα καλύπτεται από τη µεταβατική ρύθµιση. Άτοµα από τις προσχωρούσες χώρες έχουν ήδη το δικαίωµα δηµιουργίας επιχείρησης (µέσω εταιρείας ή ως αυτοαπασχολούµενοι) σε ένα κράτος µέλος της ΕΕ. Αυτό βέβαια θα συνεχίσει να ισχύει µετά την προσχώρηση, και περισσότερα άτοµα θα επωφελούνται από την αναγνώριση των επαγγελµατικών τους τίτλων, πράγµα που θα διευκολύνει πολύ την ίδρυση µιας επιχείρησης. Από την ηµέρα εκείνη οι πολίτες θα είναι ελεύθεροι να ταξιδεύουν, ή να πηγαίνουν να ζουν σε ένα άλλο κράτος µέλος, π.χ. ως σπουδαστές ή ως συνταξιούχοι, ή ως µέλος οικογένειας κάποιου που ήδη εργάζεται εκεί. Τα άτοµα θα είναι επίσης πλήρως ελεύθερα να παρέχουν υπηρεσίες διαµέσου των συνόρων ως αυτοαπασχολούµενοι ή ως εταιρεία (µε ορισµένες περιορισµένες εξαιρέσεις που έχουν ήδη αναφερθεί, στην Αυστρία και στη Γερµανία αλλά µόνο στην περίπτωση που κάποιος θέλει να φέρει µαζί του µερικούς από τους υπαλλήλους του). Ατοµα από τα µελλοντικά κράτη µέλη που εργάζονται στα σηµερινά κράτη µέλη κατά τη διάρκεια της µεταβατικής περιόδου, ή τα οποία είναι ήδη εκεί κατά τον χρόνο της προσχώρησης, θα καλύπτονται από τους κανόνες της ΕΕ σχετικά µε την ίση µεταχείριση στις συνθήκες εργασίας, στα φορολογικά και κοινωνικά πλεονεκτήµατα καθώς και στους κανόνες συντονισµού των συστηµάτων κοινωνικής ασφάλισης. Η µεταβατική συµφωνία όπως έχει συµφωνηθεί αποτελεί έναν ιδιαίτερα ευέλικτο µέσο αλλά αυτή η µεγάλη ευελιξία έχει τα πλεονεκτήµατα καθώς και τα µειονεκτήµατά της. Το κύριο µειονέκτηµα είναι ότι οι εργαζόµενοι που επιθυµούν να µεταβούν στο εξωτερικό, χρειάζεται να είναι σωστά ενηµερωµένοι σχετικά µε τους ισχύοντες κανόνες στην χώρα στην οποία επιθυµούν να µεταβούν. Μέχρι σήµερα, το βασικό νοµικό πλαίσιο ήταν το ίδιο σε όλη την ΕΕ (και στον Ευρωπαϊκό Οικονοµικό Χώρο), αν και ορισµένες φορές ενδέχεται να διαφέρουν οι πρακτικές διαδικασίες. Ωστόσο, η κατάσταση δεν θα είναι η ίδια σε ολόκληρη την ΕΕ για τη διάρκεια της µεταβατικής συµφωνίας και αυτοί που επιθυµούν να µετακινηθούν πρέπει να ελέγξουν τις προϋποθέσεις που απαιτούνται πριν µετακινηθούν. Αυτό είναι το τίµηµα για ένα σύστηµα το οποίο προσφέρει ανοικτές αγορές εργασίας σε ορισµένες χώρες αµέσως, αλλά το οποίο περιορίζει την κυκλοφορία σε άλλες, για περιόδους που ποικίλλουν ώστε να λαµβάνονται υπόψη οι εθνικές συνθήκες. Οι πληροφορίες αυτές κανονικά είναι διαθέσιµες στα εθνικά υπουργεία που ασχολούνται µε τα θέµατα απασχόλησης. Ο ιστότοπος της Europe Direct µπορεί να αποτελέσει µια αρχή ενηµέρωσης. Ο ιστότοπος αυτός, που οδηγεί τον χρήστη σε έναν "διάλογο µε τους πολίτες", περιλαµβάνει πλούσιες πληροφορίες σχετικά µε το πως θα κινηθεί κανείς για να εργαστεί σε κάποιο κράτος µέλος. Τα ενηµερωτικά δελτία σχετικά µε χρήσιµες διευθύνσεις είναι ιδιαίτερα αξιόλογα.. Προς το παρόν, οι πληροφορίες αυτές είναι διαθέσιµες για όλα τα σηµερινά κράτη µέλη σε όλες τις γλώσσες της ΕΕ. Παρέχονται 7

8 πληροφορίες σχετικά µε τη νοµοθεσία της ΕΕ για θέµατα που αφορούν τους πολίτες και υπάρχει επαφή µε τους ιστότοπους των εθνικών διοικήσεων, ώστε να µπορεί να ελέγχεται η ακριβής κατάσταση που ισχύει στα κράτη µέλη. Τέλος, πρέπει να σηµειωθεί ότι η µεταβατική ρύθµιση δεν εφαρµόζεται για την Κύπρο και τη Μάλτα. Με τον τρόπο αυτό, θα υπάρξει πλήρης ελεύθερη κυκλοφορία µεταξύ των σηµερινών κρατών µελών και των χωρών αυτών και, στην πράξη, µεταξύ των άλλων µελλοντικών χωρών και της Κύπρου και της Μάλτας. Η Μάλτα, ωστόσο, έχει το δικαίωµα να επιβάλει έναν µηχανισµό διασφάλισης, εφόσον θεωρεί ότι κινδυνεύει από την ιδιαίτερα µεγάλη κίνηση εργαζοµένων προς τη Μάλτα - πράγµα το οποίο είναι ιδιαίτερα κατανοητό λόγω της κλίµακας της αγοράς εργασίας της Μάλτας. Σε τι επηρεάζει η µεταβατική ρύθµιση τα άτοµα που επιθυµούν να εργασθούν εκτός της χώρας διαµονής τους; Η απάντηση στο ερώτηµα αυτό ποικίλλει ανάλογα µε την χώρα καταγωγής του εργαζόµενου και τον προτεινόµενο προορισµό. Υπάρχουν τέσσερις επιλογές: Σε τι επηρεάζεται ένα άτοµο από σηµερινό κράτος µέλος που επιθυµεί να εργαστεί σε ένα άλλο σηµερινό κράτος µέλος; Η απάντηση είναι ότι δεν θα υπάρξει καµία αλλαγή. Μετά τη διεύρυνση, εργαζόµενοι από ένα σηµερινό κράτος µέλος µπορούν να µεταβούν για εργασία σε ένα άλλο κράτος µέλος χωρίς κανένα περιορισµό, όπως γίνεται σήµερα. Επιπλέον, για πρακτικούς και µόνο στόχους, η Κύπρος µπορεί επίσης να θεωρηθεί ως σηµερινό κράτος µέλος, εφόσον η χώρα αυτή δεν επηρεάζεται από τη µεταβατική ρύθµιση. Σε τι επηρεάζεται ένα άτοµο από µελλοντικό κράτος µέλος, το οποίο επιθυµεί να εργαστεί σε ένα σηµερινό κράτος µέλος; Κατά τη διάρκεια της µεταβατικής περιόδου, πολίτες της ΕΕ από ένα µελλοντικό κράτος µέλος, µε εξαίρεση την Κύπρο και τη Μάλτα, θα αντιµετωπίζουν περιορισµούς εφόσον επιθυµούν να εργασθούν σε ένα σηµερινό κράτος µέλος. Αυτό γίνεται λόγω του ότι τα σηµερινά κράτη µέλη θα συνεχίσουν να απαιτούν άδειες εργασίας τουλάχιστον για µία διετία από εργαζόµενους που προέρχονται από τα µελλοντικά κράτη µέλη. Ωστόσο, η ονοµαζόµενη "ρήτρα status quo" σηµαίνει ότι τα δικαιώµατα πρόσβασης στην αγορά εργασίας ενός συγκεκριµένου κράτους µέλους πρέπει να είναι σύµφωνα προς το ισχύον καθεστώς. Έτσι, δικαιώµατα που έχουν ήδη χορηγηθεί, δεν µπορούν να αφαιρεθούν. Παραδείγµατος χάρη, εάν η Γερµανία σήµερα επιτρέπει σε 500 άτοµα από την Εσθονία να έρχονται ετησίως για να εργασθούν στη Γερµανία, η ρύθµιση αυτή, ή µια άλλη καλύτερη, πρέπει να συνεχίσει να εφαρµόζεται. Μετά την πάροδο αυτής της διετίας, ορισµένα κράτη µέλη θα ανοίξουν τελείως την αγορά εργασίας τους ενώ άλλα, ενδεχοµένως, θα θεωρήσουν απαραίτητο να συνεχίσουν να διατηρούν περιορισµούς. Για το λόγο αυτό, όπως έχει ήδη αναφερθεί, υπάρχει ανάγκη οι ενδεχόµενοι διακινούµενοι εργαζόµενοι να γνωρίζουν τους ισχύοντες κανόνες πριν µετακινηθούν. Σε ορισµένα σηµερινά κράτη µέλη, εφαρµόζεται ένα ιδιαίτερα ελεύθερο καθεστώς, ενώ σε άλλα η κατάσταση είναι πιο περιοριστική. Ωστόσο, το πιθανότερο είναι ότι θα απαιτούνται άδειες εργασίας και γι αυτό οι διακινούµενοι εργαζόµενοι χρειάζεται να ενηµερώνονται πριν µετακινηθούν. 8

9 Ωστόσο, οποιεσδήποτε περιοριστικές διατάξεις µπορούν µόνο να επηρεάσουν την πρώτη πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Από τη στιγµή που ένας εργαζόµενος γίνεται δεκτός σε ένα µελλοντικό κράτος µέλος για να εργασθεί ή να αναζητήσει εργασία, δεν µπορεί να υπάρξει διάκριση όσον αφορά την εθνικότητα µεταξύ του εργαζόµενου αυτού και των ηµεδαπών εργαζοµένων του εν λόγω κράτους µέλους. Οποιοσδήποτε έχει αποκτήσει άδεια εργασίας διάρκειας ενός έτους µπορεί να παραµείνει στην αγορά εργασίας στο µέλλον, ακόµα και αν επιθυµεί να αναζητήσει κάποια άλλη εργασία. Με µερικές περιορισµένες εξαιρέσεις, δεν υπάρχουν διακρίσεις για τις εργασίες στον δηµόσιο τοµέα. εν υπάρχει επίσης διάκριση στο στάδιο της ζήτησης εργασίας. Ο αιτών εργασία δικαιούται να λάβει βοήθεια από τις δηµόσιες υπηρεσίες απασχόλησης, ανεξάρτητα από το εάν αυτός/αυτή προέρχεται από ένα µελλοντικό ή από σηµερινό κράτος µέλος. Πράγµατι, όλοι οι αιτούντες εργασία έχουν το δικαίωµα να ζητήσουν εργασία σε άλλο κράτος µέλος και να έχουν κάποιο επίδοµα ανεργίας το οποίο δικαιούνται να µεταφέρουν - έως το διάστηµα 3 µηνών. Πρέπει να υποβληθεί αίτηση για το επίδοµα ανεργίας στη χώρα καταγωγής και να ζητηθεί να µεταφερθεί αυτό στη χώρα όπου ο διακινούµενος εργαζόµενος προτίθεται να µεταβεί. Η παροχή που θα καταβάλλεται είναι εκείνη που θα είχε λάβει στη χώρα καταγωγής. εν επιτρέπεται ένας εργοδότης να προσλαµβάνει προσωπικό µε βάση κριτήρια εθνικότητας, κατοικίας ή µε βάση γλωσσικά κριτήρια. Στην περίπτωση της γλώσσας, ωστόσο, εννοείται ότι σε πολλές εργασίες σε κάποιο κράτος µέλος απαιτείται ο εργαζόµενος να οµιλεί τη γλώσσα, είτε όταν έχει προσληφθεί, είτε λίγο αργότερα. Στην πράξη, η έλλειψη γνώσης της γλώσσας αποτελεί εµπόδιο σε πολλές περιπτώσεις. Τι ισχύει στην περίπτωση που ένα άτοµο από σηµερινό κράτος µέλος επιθυµεί να εργαστεί σε ένα µελλοντικό κράτος µέλος; Είναι πολύ πιθανό ότι, κατά τη διάρκεια της µεταβατικής περιόδου, πολίτες της ΕΕ από σηµερινό κράτος µέλος θα αντιµετωπίσουν περιορισµούς εάν επιθυµούν να εργαστούν σε ένα µελλοντικό κράτος µέλος (µε εξαίρεση την Κύπρο). Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι προσχωρούσες χώρες έχουν την επιλογή να εφαρµόσουν ισοδύναµους περιορισµούς σε εκείνες τις χώρες οι οποίες επιβάλλουν περιορισµούς έναντι τους. Οπως έχει ήδη αναφερθεί, θα ισχύσει ένα καθεστώς διασφάλισης στην Μάλτα, για περίοδο επταετή. Το καθεστώς αυτό διασφάλισης σε ορισµένα µελλοντικά κράτη µέλη πιθανόν να είναι ιδιαίτερα ελεύθερο ενώ σε άλλα η κατάσταση θα είναι πιο περιοριστική. Ισχύουν οι ίδιες παρατηρήσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω όσον αφορά την εισαγωγή διάκρισης και την προτίµηση της αγοράς της ΕΕ. Τι ισχύει για ένα άτοµο από ένα µελλοντικό κράτος µέλος το οποίο επιθυµεί να εργαστεί σε άλλο µελλοντικό κράτος µέλος; Κανένα από τα µελλοντικά κράτη µέλη δεν έχει ζητήσει µια µεταβατική περίοδο. Ωστόσο, ως παραχώρηση, η ΕΕ συµφώνησε να προσφέρει στα µελλοντικά κράτη µέλη τη δυνατότητα εφαρµογής µηχανισµών διασφάλισης µεταξύ τους, στο πλαίσιο όσων έχουν αναφερθεί παραπάνω. Εφόσον δεν γίνεται επίκληση σε παρόµοιο µηχανισµό διασφάλισης, τότε ισχύει η ελεύθερη κυκλοφορία µεταξύ όλων των µελλοντικών κρατών µελών. Εάν, ωστόσο, χρησιµοποιούνται οι ρήτρες διασφάλισης, τότε η κατάσταση που ισχύει θα είναι αυτή που περιγράφηκε για τις προηγούµενες δύο περιπτώσεις. 9

10 Ποια θα είναι τα δικαιώµατα των µελών οικογένειας κατά τη διάρκεια της µεταβατικής περιόδου; Τα µέλη της οικογενείας (ανεξαρτήτως ιθαγενείας) ενός εργαζόµενου έχουν πάντα το δικαίωµα να εγκαθίστανται µε τον εργαζόµενο και, εκτός από τα δύο πρώτα χρόνια µετά την προσχώρηση, έχουν άµεση πρόσβαση στην αγορά εργασίας της εν λόγω χώρας. Τα µέλη της οικογενείας που εγκαθίστανται κατά τα δύο πρώτα χρόνια πρέπει να περιµένουν 18 µήνες πριν ζητήσουν εργασία αλλά η απαίτηση αυτή καταπίπτει από το τρίτο έτος µετά την προσχώρηση. Ποια είναι η κατάσταση στα κράτη µέλη προς το παρόν; Η κατάσταση σε όλα τα κράτη µέλη είναι διαφορετική και η πρόσβαση για πολίτες εκτός της ΕΕ στην αγορά εργασίας ρυθµίζεται µέσω συστηµάτων ποσοστώσεων, ειδικών ρυθµίσεων για εποχιακούς εργαζόµενους, συστήµατα "πράσινης κάρτας" για ορισµένα επαγγέλµατα, κλπ. Οι πληροφορίες αυτές σχετικά µε την εξέλιξη της κατάστασης, συνήθως, διατίθενται στα υπουργεία εργασίας - βλέπε ιστότοπο σχετικά µε τις χρήσιµες πληροφορίες που έχει ήδη αναφερθεί. Πως λειτουργεί στην πράξη η "προτίµηση ΕΕ"; Για τις κενές θέσεις που δηµοσιεύονται µέσω του συστήµατος EURES (Ευρωπαϊκή υπηρεσία απασχόλησης) και των δηµοσίων υπηρεσιών απασχόλησης των κρατών µελών, είναι θέµα εντιµότητας να εξασφαλισθεί ότι η αγορά της ΕΕ προτιµάται από την εκτός της ΕΕ αγορά. Ωστόσο, δεν εµπίπτουν στην προσοχή της EURES όλες οι κενές θέσεις απασχόλησης και είναι δυνατό σε ορισµένες περιπτώσεις να είναι δύσκολο να εξασφαλισθεί ότι προτιµώνται συστηµατικά οι υπήκοοι της ΕΕ. Οι θέσεις που δηµοσιεύονται µέσω ιδιωτικών εταιρειών πρόσληψης αποτελούν το µεγαλύτερο µέρος των θέσεων εργασίας που δηµοσιεύονται ενώ πολλά άτοµα προσλαµβάνονται µέσω εταιρειών "κυνηγών κεφαλών". Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους µια εταιρεία χρειάζεται να προσλάβει υπηκόους εκτός ΕΕ και στην παγκόσµια οικονοµία αυτό αποτελεί αποδεκτή τακτική. Ωστόσο, όταν δεν υπάρχει ιδιαίτερος λόγος να προσληφθεί κάποιος εκτός ΕΕ, ο κανόνας της προτίµησης της ΕΕ πρέπει να εφαρµόζεται και αυτό σε όλα τα στάδια αρχίζοντας από το στάδιο επιλογής. Συµπέρασµα: Οσοι επιθυµούν να ασκήσουν το δικαίωµα εργασίας σε άλλο κράτος µέλος ενώ ισχύει η µεταβατική περίοδος, χρειάζεται να ελέγξουν τη συγκεκριµένη κατάσταση που ισχύει στη χώρα στην οποία επιθυµούν να εργαστούν. Η µεταβατική περίοδος καθιερώθηκε για να εξασφαλίσει ότι θα αποφευχθεί η διακίνηση κατά τρόπο µαζικό, που µπορεί να επιφέρει αποδιοργάνωση της αγοράς εργασίας. Ο ρόλος της δεν είναι να απαγορεύει κάθε διακίνηση. 10

11 4. ΑΜΟΙΒΑΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΤΙΤΛΩΝ Οι ακόλουθες πληροφορίες παρουσιάζονται για να καλύψουν τα βασικά στοιχεία του συστήµατος αµοιβαίας αναγνώρισης της ΕΕ. Περισσότερες πληροφορίες υπάρχουν στον ιστότοπο της Europe Direct, όπου είναι διαθέσιµη σειρά οδηγών και ενηµερωτικών δελτίων σχετικά µε το ισχύον σύστηµα. Εχει εκπονηθεί ένας οδηγός σχετικά µε το γενικό σύστηµα για την αναγνώριση των επαγγελµατικών τίτλων και αυτός µαζί µε άλλες χρήσιµες πληροφορίες για τις εξελίξεις στον τοµέα της εσωτερικής αγοράς, βρίσκονται στον ιστότοπο της Επιτροπής σχετικά µε την εσωτερική αγορά στην ηλεκτρονική διεύθυνση ιατίθενται επίσης πληροφορίες για την ενηµέρωση και την παγιοποίηση των κανόνων που ισχύουν, στην ηλεκτρονική διεύθυνση Η σχετική πρόταση της Επιτροπής είναι η COM (2002) Τι σηµαίνει επαγγελµατική αναγνώριση; Σηµαίνει αποδοχή των τίτλων σπουδών και επαγγελµατικών τίτλων ενός ατόµου που είναι απαραίτητοι για την άσκηση µιας επαγγελµατικής δραστηριότητας (ακαδηµαϊκό πτυχίο, ενδουπηρεσιακή επιµόρφωση, πρακτική πείρα, κρατικές ή/και επαγγελµατικές εξετάσεις, επαρκείς οικονοµικοί πόροι, απουσία χρεοκοπίας ή ποινικής καταδίκης). Η επαγγελµατική αναγνώριση δεν είναι η ίδια µε την ακαδηµαϊκή αναγνώριση η οποία εφαρµόζεται σε µεγάλο βαθµό για τη συνέχιση σπουδών. Πότε εφαρµόζεται η επαγγελµατική αναγνώριση; Αυτή εφαρµόζεται µόνον όταν µια επαγγελµατική δραστηριότητα κατοχυρώνεται νοµοθετικά στο κράτος µέλος υποδοχής. Ένα επάγγελµα κατοχυρώνεται νοµοθετικά όταν η ανάληψη ή η συνέχιση του επαγγέλµατος σε ένα κράτος µέλος υπόκειται στην κατοχή ενός τίτλου (παραδείγµατος χάρη διπλώµατος, επαγγελµατικού τίτλου, περιόδου πιστοποιηµένης επαγγελµατικής εµπειρίας, κρατικής ή/και επαγγελµατικής εξέτασης). Γιατί είναι απαραίτητη η αµοιβαία αναγνώριση επαγγελµατικών τίτλων ; Οταν µια επαγγελµατική δραστηριότητα κατοχυρώνεται νοµοθετικά σε ένα κράτος µέλος, µπορεί συνήθως να εξασκείται από εκείνους που είναι κάτοχοι εθνικών τίτλων (του κράτους υποδοχής). Για το λόγο αυτό, είναι αναγκαίο να εξασφαλισθεί η αµοιβαία αναγνώριση, µεταξύ κρατών µελών, των επαγγελµατικών τίτλων που ισχύουν στο καθένα από αυτά. ιαφορετικά, οι διακινούµενοι επαγγελµατίες πρέπει να επαναλαµβάνουν στο κράτος µέλος υποδοχής, πολλές από τις απαιτήσεις όσον αφορά τους τίτλους που έχουν ήδη συµπληρώσει σε ένα άλλο κράτος µέλος. Υποχρεούνται τα κράτη µέλη να κατοχυρώσουν νοµοθετικά επαγγελµατικές δραστηριότητες; Με πολύ περιορισµένες εξαιρέσεις, που αφορούν ορισµένα ιατρικά επαγγέλµατα, τα κράτη µέλη δεν υποχρεούνται να κατοχυρώνουν µια επαγγελµατική δραστηριότητα. Για να βρείτε εάν το επάγγελµά σας κατοχυρώνεται νοµοθετικά στη χώρα που 11

12 προτίθεσθε να µεταβείτε και για τον τρόπο µε τον οποίον γίνεται η αναγνώριση, µπορείτε να συµβουλευτείτε τον κατάλογο των χρήσιµων διευθύνσεων που ήδη αναφέρθηκε για να βρείτε από που µπορείτε να λάβετε τις σχετικές πληροφορίες. Προβλέπεται κάποια µεταβατική περίοδος στον τοµέα αυτόν; Η µεταβατική ρύθµιση όσον αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζοµένων περιγράφεται παραπάνω. Ωστόσο, από την προσχώρηση και µετά, εφαρµόζονται οι κανόνες της ΕΕ σχετικά µε την αµοιβαία αναγνώριση. Το εάν απαιτείται ή όχι άδεια εργασίας δεν θα επηρεάζει την εφαρµογή των κανόνων της ΕΕ σχετικά µε την αµοιβαία αναγνώριση επαγγελµατικών τίτλων. Θα καταστεί αυτόµατη η αµοιβαία αναγνώριση; Η αµοιβαία αναγνώριση βάσει της νοµοθεσίας της ΕΕ είναι αυτόµατη για τις επαγγελµατικές δραστηριότητες όσον αφορά τους βιοτέχνες, τους εµπόρους και τους απασχολούµενους στη γεωργία, οι οποίοι έχουν ολοκληρώσει τη σχετική περίοδο επαγγελµατικής πείρας στο κράτος µέλος υποδοχής. Η αµοιβαία αναγνώριση είναι επίσης αυτόµατη για τα επαγγέλµατα του ιατρού, του οδοντιάτρου, του νοσηλευτού του υπεύθυνου για γενικές φροντίδες, της µαίας, του κτηνιάτρου, του φαρµακοποιού και του αρχιτέκτονα που καλύπτονται από ειδικές (τοµεακές) οδηγίες, επειδή έχουν συντονιστεί µεταξύ των κρατών µελών οι ελάχιστες αποδεκτές προϋποθέσεις εκπαίδευσης και επιµόρφωσης. Οι απαραίτητοι τίτλοι σπουδών που έχουν αποκτηθεί στις προσχωρούσες χώρες θα εισαχθούν στο σύστηµα της ΕΕ µέσω της συνθήκης προσχώρησης. Η αναγνώριση είναι επίσης αυτόµατη για δικηγόρους που ασκούν το επάγγελµα βάσει του "επαγγελµατικού τίτλου του κράτους καταγωγής" βάσει έγκρισης για την άσκηση του επαγγέλµατος στο κράτος µέλος καταγωγής. Για άλλα επαγγέλµατα, όπως εκείνα των µηχανικών, φυσιοθεραπευτών και άλλα συµπληρωµατικά επαγγέλµατα στην ιατρική, εκείνα των διδασκάλων, λογιστών φορολογικών συµβούλων, σχεδιαστών, πολεοδόµων, δικηγόρων που ασκούν το επάγγελµα βάσει του "τίτλου του κράτους υποδοχής" και άλλων που καλύπτονται από την οδηγία "το γενικό σύστηµα για την αναγνώριση επαγγελµατικών τίτλων" (που δεν προβλέπει συντονισµό επιµόρφωσης), δεν υπάρχει εγγύηση ότι η αναγνώριση θα είναι αυτόµατη. Στην περίπτωση που ένα κράτος µέλος θεωρεί ότι υπάρχει ουσιαστική διαφορά µεταξύ της ικανότητας του διακινούµενου εργαζόµενου που έχει αξιολογηθεί σύµφωνα µε τους τίτλους και την επαγγελµατική πείρα που έχουν αποκτηθεί σε άλλα κράτη µέλη (συµπεριλαµβανοµένου του πεδίου της επαγγελµατικής δραστηριότητας) και των απαιτήσεων που ισχύουν στο κράτος υποδοχής για τη χορήγηση έγκρισης για την άσκηση του ίδιου επαγγέλµατος στο έδαφός του, τότε το κράτος µέλος υποδοχής µπορεί να επιβάλει ένα "εξισωτικό µέτρο". Στην περίπτωση αυτή, ο διακινούµενος εργαζόµενος έχει το δικαίωµα να επιλέξει ανάµεσα σε τεστ ικανοτήτων ή σε περίοδο άσκησης του επαγγέλµατος υπό εποπτεία. Θα λαµβάνονται υπόψη τα αποκτηθέντα δικαιώµατα επαγγελµατιών που ασκούν το επάγγελµα; Οι κανόνες του Γενικού Συστήµατος επιτρέπουν να λαµβάνονται επαρκώς υπόψη η προηγούµενη εκπαίδευση, επιµόρφωση και επαγγελµατική πείρα. Αυτό ισχύει επίσης 12

13 για τους δικηγόρους. Για τις τοµεακές οδηγίες σύµφωνα µε τις οποίες η αυτόµατη αναγνώριση εξαρτάται από τα ελάχιστα πρότυπα επιµόρφωσης που εξασφαλίζονται (κυρίως στον ιατρικό τοµέα), το θέµα εάν το δικαίωµα για αυτόµατη αναγνώριση µπορεί να χορηγηθεί σε όσους έχουν ολοκληρώσει την εκπαίδευση και την επιµόρφωσή τους πριν αρχίσουν να ισχύουν στις προσχωρούσες χώρες οι ελάχιστες αποδεκτές προϋποθέσεις για εκπαίδευση και επιµόρφωση, θα εξαρτηθεί από το βαθµό συµφωνίας της σχετικής εκπαίδευσης και επιµόρφωσης µε τις νόµιµες ελάχιστες προϋποθέσεις της ΕΕ θα εξαρτηθεί επίσης από τυχόν πρόσθετα αποδεικτικά στοιχεία για συµπληρωµατική αρµοδιότητα που έχει αποκτηθεί µέσω συνεχούς εκπαίδευσης και επιµόρφωσης ή για επαγγελµατική πείρα. Συνήθως, απαιτείται ως όρος για την αναγνώριση η απόδειξη των ετών της σχετικής επαγγελµατικής πείρας. Στην περίπτωση που το έδαφος ενός προσχωρούντος κράτους αποτελούσε προηγουµένως τµήµα του εδάφους µιας άλλης χώρας και επαγγελµατίες συνεχίζουν να ασκούν το επάγγελµά τους στο προσχωρούν κράτος σύµφωνα µε τίτλους που έχουν αποκτηθεί στο προηγούµενο, το δικαίωµα για αναγνώριση µπορεί να περιοριστεί στις περιπτώσεις όπου ο εν λόγω τίτλος έχει πιστοποιηθεί ως ισοδύναµος µε τον συναφή ισχύοντα εθνικό τίτλο και ο ενδιαφερόµενος µπορεί να εκδώσει έγγραφο το οποίο βεβαιώνει τρία συνεχή έτη άσκησης του επαγγέλµατος στο προσχωρούν κράτος κατά τη διάρκεια των πέντε ετών που προηγούνται της αίτησης για αναγνώριση. Αυτό ισχύει για τις Βαλτικές Χώρες, την Τσεχική ηµοκρατία, τη Σλοβακία και τη Σλοβενία. Πόσο διαρκεί µία διαδικασία αναγνώρισης; Το κράτος υποδοχής πρέπει να λάβει απόφαση εντός τριών έως τεσσάρων µηνών από την εισαγωγή της πλήρους αίτησης για αναγνώριση η απόφαση πρέπει να βασίζεται σε αντικειµενικά στοιχεία, τα οποία µπορούν να αποτελέσουν αντικείµενο δικαιοδοτικού ελέγχου. 13

14 Αναγνωρίζονται διπλώµατα από χώρες άλλες εκτός των κρατών της ΕΕ; Η νοµοθεσία της ΕΕ εφαρµόζεται µόνο, γενικά, σε τίτλους που έχουν αποκτηθεί κυρίως στο έδαφος της Ευρωπαϊκής Ενωσης ή του Ευρωπαϊκού Οικονοµικού Χώρου (η ΕΕ συν η Νορβηγία, η Ισλανδία και το Λίχτενσταιν) και µόνο υπέρ των πολιτών της ΕΕ και της Νορβηγίας, Ισλανδίας και Λιχτενστάιν. Σύµφωνα µε τις οδηγίες του Γενικού Συστήµατος, τα κράτη µέλη υποχρεούνται να αναγνωρίσουν τίτλους πολιτών της ΕΕ που έχουν αποκτηθεί εκτός της ΕΕ/ΕΟΧ, (που υπόκεινται στην εφαρµογή µέτρων εξίσωσης, εφόσον χρειάζεται) εάν οι τίτλοι αυτοί έχουν ήδη αναγνωρισθεί σε άλλο κράτος µέλος και ο διακινούµενος εργαζόµενος έχει δύο ή τρία χρόνια επαγγελµατικής πείρας αντίστοιχα για τίτλους επιπέδου πιστοποιητικού ή διπλώµατος, µε βεβαίωση από το κράτος µέλος στο οποίο έχουν αναγνωρισθεί οι τίτλοι του. Στην περίπτωση των επαγγελµάτων που καλύπτονται από τοµεακές οδηγίες, εναπόκειται πλήρως στα κράτη µέλη να αναγνωρίσουν ή όχι τους τίτλους που έχουν αποκτηθεί εκτός της ΕΕ/ΕΟΧ και οποιαδήποτε αναγνώριση η οποία χορηγείται δεν δεσµεύει τα άλλα κράτη µέλη. Ωστόσο, όλα τα κράτη µέλη υποχρεούνται να αξιολογήσουν και να εκδώσουν µία αιτιολογηµένη απόφαση, για την οποία µπορεί να γίνει προσφυγή, µετά από αίτηση για αναγνώριση που υποβάλλει ένας πολίτης της ΕΕ ή υπήκοος ενός συµβαλλοµένου κράτους στον ΕΟΧ, όταν ο αιτών έχει ήδη αποκτήσει αναγνώριση και ασκεί το επάγγελµα σε άλλο κράτος µέλος. Είναι αποδεκτές οι γλωσσικές απαιτήσεις; Ναι, εφόσον εφαρµόζονται κατά τρόπο ανοικτό και αναλογικό και περιορίζονται σ αυτό που είναι απαραίτητο για την άσκηση του σχετικού επαγγέλµατος. Η υπόθεση Haim II case (C-424/97), η οποία µπορεί να αναζητηθεί στον ιστότοπο αποτελεί ένα χρήσιµο σηµείο αναφοράς λόγω της νοµικής θέσης σχετικά µε το εν λόγω θέµα. 14

15 5. ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ Τα δικαιώµατα του πολίτη καλύπτουν το δικαίωµα ψήφου και το δικαίωµα διαµονής. Μέσω του πρώτου, εξασφαλίζονται τα δικαιώµατα όλων των πολιτών της ΕΕ να συµµετέχουν ενεργά στην πολιτική ζωή της Ενωσης, µε οδηγίες που καλύπτουν τις διαδικασίες που εφαρµόζονται στις ευρωπαϊκές και δηµοτικές εκλογές. Πλήρης πληροφόρηση σχετικά µε τα δικαιώµατα ψήφου διατίθεται στον ιστότοπο επιλέγοντας το ενηµερωτικό δελτίο σχετικά µε τα δικαιώµατα και τις υποχρεώσεις των κατοίκων. ικαιώµατα διαµονής Με την προσχώρηση, όλοι οι πολίτες της ΕΕ απολαύουν άµεσα από τις διατάξεις σχετικά µε τα δικαιώµατα διαµονής. Οι περιορισµοί όσον αφορά την κυκλοφορία για λόγους εργασίας δεν πρέπει να συγχέεται µε το δικαίωµα διαµονής. Ετσι, εφόσον ο ενδιαφερόµενος διαθέτει επαρκείς πόρους και κοινωνική ασφάλιση ώστε να µην καθίσταται βάρος για το σύστηµα κοινωνικής ασφάλισης στη χώρα στην οποία επιλέγει να ζήσει, έχει το δικαίωµα να ζήσει στη χώρα της επιλογής του. Εάν ο ενδιαφερόµενος συνταξιοδοτείται στη χώρα όπου έχει εργαστεί ως µισθωτός υπάλληλος ή αυτοαπασχολούµενος, αυτοµάτως έχει το δικαίωµα να παραµείνει εκεί. Τα µέλη της οικογενείας, ανεξάρτητα από το εάν έχουν την ιθαγένεια της ΕΕ ή όχι, δικαιούνται επίσης να κάνουν χρήση των διατάξεων σχετικά µε τα δικαιώµατα διαµονής. Ωστόσο, είναι σηµαντικό να αναφερθεί ότι τα δικαιώµατα αυτά ισχύουν πλήρως για µέλη οικογενείας που δεν έχουν την ιθαγένεια της ΕΕ, όταν ο έχων την ιθαγένεια της ΕΕ αποφασίζει να µεταβεί σε άλλο κράτος µέλος για να εργαστεί. Τα µέλη οικογενείας που δεν έχουν την ιθαγένεια της ΕΕ, έχουν µόνο δικαιώµατα διαµονής στο κράτος µέλος όπου ο έχων την ιθαγένεια της ΕΕ εργάζεται - δεν επωφελούνται τα ίδια από τους κανόνες της ΕΕ σχετικά µε την ελεύθερη κυκλοφορία. Ποιες είναι οι διατυπώσεις όσον αφορά το δικαίωµα διαµονής; Η έννοια της προσωρινής και µόνιµης διαµονής έχει αποτελέσει ένα στοιχείο της νοµοθεσίας σχετικά µε τη διαµονή σε πολλές προσχωρούσες χώρες. Ωστόσο, η ΕΕ δεν κάνει διάκριση µεταξύ της προσωρινής και της µόνιµης διαµονής - ένας πολίτης της Ενωσης έχει το δικαίωµα διαµονής στο έδαφος ενός κράτους µέλους εφόσον αυτός/αυτή πληροί τις προϋποθέσεις που συνδέονται µε την άσκηση του δικαιώµατος διαµονής. Ωστόσο, πρέπει να πραγµατοποιήσει τις διοικητικές διατυπώσεις για να ζητήσει άδεια διαµονής ενώ η ισχύς της άδειας αυτής µπορεί να περιορίζεται χρονικά. Στην πράξη, οι άδειες δίνονται συνήθως ως εξής: Ο διακινούµενος εργαζόµενος, η απασχόληση του οποίου διαρκεί περισσότερο από 12 µήνες, έχει το δικαίωµα σε πενταετή άδεια διαµονής. Ατοµα που εργάζονται για περίοδο κάτω των 3 µηνών σε άλλο κράτος µέλος, δεν χρειάζονται άδεια διαµονής. Για εργασία που αναµένεται να διαρκέσει µεταξύ των 3-12 µηνών, πρέπει να εκδίδεται άδεια διαµονής που ισχύει για την σχετική περίοδο απασχόλησης. 15

16 Αυτό αποτελεί διοικητική απαίτηση και η λήξη ενός δελτίου διαµονής δεν σηµαίνει οπωσδήποτε τη λήξη ισχύος του δικαιώµατος διαµονής. Πράγµατι, ως υπήκοος της ΕΕ, δικαιούσθε άδειας διαµονής, εκτός εάν θεωρείσθε απειλή για την δηµόσια τάξη ή για τη δηµόσια ασφάλεια, ή εάν αποτελείτε κίνδυνο για τη δηµόσια υγεία. Τα µόνα έγγραφα που µπορούν να ζητηθούν από έναν εργαζόµενο προκειµένου να εκδοθεί µια άδεια διαµονής είναι τα έγγραφα µε τα οποία εισήλθε στη χώρα (διαβατήριο ή ταυτότητα) και η απόδειξη της απασχόλησης. Ποιές είναι οι επιπτώσεις των καθ οδόν προτάσεων; Η Επιτροπή έχει υποβάλει νέες προτάσεις σχετικά µε την προσαρµογή των κανόνων που αφορούν τη διαµονή, οι οποίες µπορούν να βρεθούν στον ιστότοπο Η σχετική πρόταση είναι COM(2001)257 της 23/5/2001. Πέρα από την παγιοποίηση και την απλοποίηση της ισχύουσας νοµοθεσίας, η Επιτροπή προτείνει επίσης περισσότερο ευρείες βελτιώσεις. Επιθυµεί, παραδείγµατος χάρη, να χορηγήσει καλύτερα δικαιώµατα στους µη υπηκόους της ΕΕ που ζουν νόµιµα στην ΕΕ για ορισµένα χρόνια και να διευκρινίσει τους ορισµούς και τα δικαιώµατα των µελών οικογενείας. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε τις διατυπώσεις που αφορούν τη διαµονή υπάρχουν στον ιστότοπο 16

17 6. ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ Οι αρχές συντονισµού είναι απλές - όσοι έχουν ασκήσει το δικαίωµα ελεύθερης κυκλοφορίας στην ΕΕ δεν πρέπει να έχουν ως αποτέλεσµα κυρώσεις. Ετσι τα δικαιώµατα σε συντάξεις γήρατος και αναπηρίας, σε αποδοχές ασθένειας και µητρότητας, οι παροχές ανεργίας και τα οικογενειακά επιδόµατα δεν πρέπει να χάνονται εάν κάποιος µεταβαίνει από ένα κράτος µέλος σε άλλο. Η συνταξιοδότηση για τους εργαζόµενους δεν καλύπτεται από τους κανόνες της ΕΕ για τον συντονισµό των συστηµάτων κοινωνικής ασφάλισης αλλά από µία άλλη χωριστή οδηγία. Τα εθνικά συστήµατα κοινωνικής ασφάλισης έχουν εξελιχθεί µε το χρόνο και, ενώ υπάρχουν οµοιότητες, τα κράτη µέλη δεν είναι ιδιαίτερα πρόθυµα να εναρµονίσουν όλα αυτά τα διαφορετικά συστήµατα. Ενας αποτελεσµατικός συντονισµός των συστηµάτων αυτών εξασφαλίζει ότι οι πολίτες της ΕΕ λαµβάνουν όλη την αναγκαία προστασία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκπονήσει ένα χωριστό οδηγό σχετικά µε τα δικαιώµατα κοινωνικής ασφάλισης, ο οποίος µπορεί να αναζητηθεί στον ιστότοπο Η νοµοθεσία της ΕΕ που διέπει τον συντονισµό της κοινωνικής ασφάλισης υπόκειται σε συνεχείς τεχνικές τροποποιήσεις ώστε να αντικατοπτρίζει τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου και να βελτιώνει τον τρόπο µε τον οποίο λειτουργεί ο συντονισµός. Η Επιτροπή έχει προωθήσει δύο προτάσεις, η πρώτη για τον εκσυγχρονισµό και την απλοποίηση των διατάξεων που ισχύουν και η δεύτερη για να επεκταθούν σε υπηκόους τρίτης χώρας που βρίσκονται νόµιµα στα κράτη µέλη. Και οι δύο προτάσεις συζητούνται τώρα από το Συµβούλιο των υπουργών. Οι πληροφορίες σχετικά µε τις εξελίξεις και σχετικά µε τις προτάσεις της Επιτροπής όταν θα είναι έτοιµες, θα είναι διαθέσιµες στον ιστότοπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που καλύπτει την απασχόληση και τις κοινωνικές υποθέσεις, 17