ΓΙΑΤΙ ΕΝ ΑΡΕΣΟΥΝ ΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ

Transcript

1 ΓΙΑΤΙ ΕΝ ΑΡΕΣΟΥΝ ΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ Τα σηµερινά σχολικά βιβλία διακρίνονται από στατικότητα και παθητικότητα. Γι' αυτό και οι µαθητές δεν τα αγαπούν και όταν ακόµη αυτά έχουν εκδοθεί σύµφωνα µε τους τελευταίους κανόνες της εκδοτικής τέχνης και τεχνικής. Είναι βιβλία που εξωθούν δάσκαλο και µαθητή στην αποµνηµόνευση. Οι εξαιρέσεις είναι ελάχιστες. Από πλευράς περιεχοµένου, πάλι, τα περισσότερα είναι φορτωµένα µε άφθονη ύλη. Οι συντάκτες των Αναλυτικών Προγραµµάτων και οι συγγραφείς νοµίζουν ότι το παιδί πρέπει να µάθει όσα περιέχονται στην επιστηµονική βιβλιογραφία. Στήνει έτσι ο καθένας τους το βιβλίο του ώστε να σε αφήνει µε την εντύπωση ότι θεωρεί όλο τον διδακτικό χρόνο ενός µαθητή ή ενός σχολείου διδακτικό χρόνο προορισµένο µόνο για το δικό του γνωστικό αντικείµενο. Μέσα του λειτουργεί, και του υπαγορεύει αυτή τη συµπεριφορά, ο homo sapiens, που εκφράζεται στο σχολείο µε το σοφό παιδί. εν έχουν συνειδητοποιήσει οι συγγραφείς ότι ο homo sapiens έχει περάσει στη δύση της διαδροµής του. Περιθωριοποιήθηκε από τον αλµατώδη πολλαπλασιασµό των γνώσεων, οι οποίες έγιναν τόσο πολλές ώστε να µην είναι δυνατόν να κατακτηθούν από κανέναν. Γι' αυτό και σκοπός της εκπαίδευσης δεν πρέπει να είναι τώρα ο σοφός άνθρωπος αλλά ο δηµιουργικός, αυτός που µαθαίνει να µαθαίνει, να δαµάζει τη γνώση και να τη χρησιµοποιεί για µια νέα και ωφέλιµη δηµιουργία. Έτσι, άλλωστε, οδηγείται και στην ολοκλήρωσή του.

2 Ο µαθητής και ο δάσκαλος Συνεπώς οι συγγραφείς των διδακτικών βιβλίων είναι ανάγκη να προσφέρουν στο παιδί εκείνες από τις γνώσεις που θα το βοηθήσουν να ελευθερώσει τις «δυνάµει» υπάρχουσες µέσα του µορφωτικές δυναµικές και να τις καταστήσει «ενεργεία» κατά τον Αριστοτέλη. Μεγαλύτερη αξία από τις γνώσεις έχει η ικανότητα να αποκτά κανείς τις γνώσεις µέσα από διαδικασίες οι οποίες προσφέρουν ως αµοιβή όχι τον βαθµό µιας ψυχρής αξιολόγησης αλλά κάτι πολυτιµότερο και µοναδικό, την ικανοποίηση της δηµιουργίας. Γι' αυτό και ο µαθητής, που µέσα από τέτοιες διαδικασίες µάθησης µαθαίνει πώς να µαθαίνει, πώς να δηµιουργεί και πώς µέσα από τη δηµιουργία του να γεύεται την ικανοποίηση της προσφοράς, κατακτά τη µία µετά την άλλη τις µορφές της γνώσης, της σκέψης, του λόγου, της τέχνης όχι για να γίνει επιστήµων µε τη γνώση, φιλόσοφος µε τη σκέψη, λογοτέχνης µε τον λόγο, καλλιτέχνης µε την τέχνη, αλλά για να γίνει ελεύθερος, ολοκληρωµένος, δηλαδή, άνθρωπος διότι η γνώση, η σκέψη, ο λόγος, η τέχνη ελευθερώνουν τις δηµιουργικές / δραστικές δυναµικές του νέου ανθρώπου: τον ολοκληρώνουν. Άλλωστε κίνηση στην κίνηση είναι η ψυχή του παιδιού, κίνηση στην κίνηση είναι και η σκέψη του, κινητικό οφείλει να είναι και το διδακτικό του βιβλίο, δυναµική / δραστική / κινητική και η διδακτική πράξη, και σε αυτήν την κίνηση ο δάσκαλος συγκινήτωρ (κατά το γεννήτωρ, αυτός που παράγει την κίνηση) και συνδηµιουργός. εν είναι αυτός που προσφέρει, παρατηρεί ο Gianni Rodari, µια έτοιµη µπουκιά κάθε µέρα, δεν εξηµερώνει φώκιες, δεν δαµάζει νεαρά πουλάρια, δεν καταναλώνει µαζί µε τους µαθητές του αξίες και πολιτισµό αλλά παράγει µαζί τους γνώση και γνώσεις, στοχασµό, λόγο και τέχνη, αξίες και πολιτισµό.

3 Το καταναλωτικό πρότυπο Το σηµερινό βιβλίο, όµως, είναι καταναλωτικό και παρασύρει στην κατανάλωση των γνώσεων µαθητή και δάσκαλο. Καταναλωτικό είναι και το σηµερινό σχολείο. Αντιγράφει τη σηµερινή καταναλωτική στο έπακρο κοινωνία µας. Αλλά ένα βιβλίο καταναλωτικό είναι στατικό, παθητικό, µνηµονικό, είναι νεκρό βιβλίο. Όπως στατικό, παθητικό, µνηµονικό, νεκρό, δηλαδή, είναι ένα καταναλωτικό σχολείο, και το να προσποιείται ότι είναι ζωντανό δεν το γλιτώνει από τη σήψη που συντελείται κάθε µέρα µπροστά στα µάτια µας (Gianni Rodari). Ζωντανά µπορούν να είναι µόνον τα βιβλία και τα σχολεία που καλούν τον µαθητή να διοχετεύσει τη ζωτική του ενέργεια σε δηµιουργική δράση. Αυτόν τον «δρώντα άνθρωπο» ζήτησαν, από την εποχή του Πλάτωνα ακόµη, οι φιλόσοφοι. Αυτόν οραµατίστηκαν και όλες οι εκπαιδευτικές µεταρρυθµίσεις από τις αρχές του αιώνα µας ως σήµερα. Αυτός αποτελεί, πρέπει να αποτελεί, και το όραµα της σηµερινής µεταρρύθµισης. Και θα ήταν καθαρό αυτό το όραµα αν σε αυτή τη µεταρρύθµιση ειδικά δεν συγχέονταν µέσα και σκοποί. Αν λ.χ. οι αξιολογήσεις, οι καταργήσεις επετηρίδων και γενικών εξετάσεων και λυκείων κλπ. δεν ανάγονταν σε σκοπούς και αν ο σκοπός, που είναι ο «δρων άνθρωπος» και το δηµιουργικό σχολείο, η προσφορά παιδείας δηλαδή και καλλιέργειας, δεν σκιαζόταν από µια καταιγιστική ως καταναλωτική προβολή των µέσων. Έτσι η σηµερινή µεταρρύθµιση κινδυνεύει να αποκοπεί από την αλυσίδα και τα οράµατα των µεταρρυθµίσεων του Εκπαιδευτικού ηµοτικισµού. Και όµως το όραµα παραµένει το ίδιο: ο δηµιουργικός άνθρωπος που περνάει µέσα από το δηµιουργικό σχολείο και το δηµιουργικό βιβλίο. Γράφουν στο «Πρακτικό της Επιτροπής» τους οι Α. ελµούζος, Μ.

4 Τριανταφυλλίδης, Ζ. Παπαντωνίου, Γρ. Ξενόπουλος, Π. Νιρβάνας και οι λοιποί που ανέλαβαν να συντάξουν τα νέα σχολικά βιβλία του 1918: «Τίποτε δεν είναι τόσον ενδιαφέρον και διά µικρούς και διά µεγάλους όσον ο ζωντανός, ο δρων άνθρωπος. Η δράσις ατόµου ή ατόµων εµψυχώνει το παν και αυτή κατ' εξοχήν προκαλούσα συγκίνησιν, θαυµασµόν ή αποστροφήν, προκαλούσα εις µίµησιν ή αποτρέπουσα δύναται κάλλιστα να πραγµατώση την αγωγήν». Κωµικοτραγικές καταστάσεις Συνάγεται, λοιπόν, από τα παραπάνω ότι είναι ανάγκη να δούµε µε καινούργια µατιά το διδακτικό βιβλίο. Είναι ανάγκη να ετοιµάζεται έτσι ώστε να διαλέγεται µε το παιδί, να βάζει τον νέο άνθρωπο µπροστά σε προβλήµατα και να κινεί τη σκέψη του και την ψυχή του: να συν-κινεί = συγκινεί. Αυτό παρεµβαίνει στην εσωτερική ζωή του σχολείου και τη µετασχηµατίζει. Η λεγόµενη / πολυθρύλητη αξιολόγηση έρχεται µετά. Άλλωστε το δραστικό βιβλίο κλείνει µέσα του, εσωτερικεύει δηλαδή, την αξιολόγηση. Προσφορά και αξιολόγηση της γνώσης και της δράσης αποτελούν σώµα και κάθε διαίρεσή τους είναι τεχνητή και επικίνδυνη. Και οδηγεί σε καταστάσεις κωµικοτραγικές. ιαβάστε λ.χ. τι περιέχεται σε σχολικό εγχειρίδιο το οποίο συµβουλεύει τους καθηγητές της ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης πώς να «αξιολογούν» (!) ένα λογοτεχνικό κείµενο. Γράφει απευθυνόµενο στους µαθητές (1): Βάλτε ένα Χ στο αντίστοιχο τετραγωνάκι αν νοµίζετε ότι το περιεχόµενο των παρακάτω προτάσεων είναι σωστό ή λανθασµένο (2). ΣΩΣΤΟ ΛΑΘΟΣ

5 1. Ο Κωνσταντίνος έπεισε την οικογένειά του να παντρέψουν την Αρετή στα ξένα µε το επιχείρηµα ότι έτσι θα επεκταθούν οι εµπορικές επιχειρήσεις τους. 2. Η Αρετή δε συµµετέχει στο οικογενειακό συµβούλιο επειδή είναι µικρή στην ηλικία. 3. Η Αρετή χαίρεται που βλέπει ξαφνικά µπροστά της τον Κωνσταντή. Τα σχόλια δικά σας. υο λόγια µόνον: ιαπράττουµε, υποστηρίζει ο Gustave Lanson, παιδαγωγικό σφάλµα που παραµορφώνει τη διδασκαλία της λογοτεχνίας και όχι µόνον µε τέτοιες αξιολογήσεις. Το έργο διαιωνίζεται µε την ανάγνωση που είναι µια ενέργεια συγχρόνως ατοµική και κοινωνική. Είναι σφάλµα δηλαδή να εκλαµβάνουν οι µαθητές την τέχνη που είναι η λογοτεχνία ως συνηθισµένη ύλη του αναλυτικού προγράµµατος που πρέπει να τη διατρέξουν επιφανειακά, για να µην αποτύχουν στις εξετάσεις µε τον κίνδυνο, προσθέτει ο Lanson, όπως και για όλα τα υπόλοιπα, όχι µόνον να µην την ξανασκεφθούν σε όλη τους τη ζωή αλλά να την αηδιάσουν για όλη τους τη ζωή (3). Ακούει κανείς; Σηµειώσεις. (1). Αξιολόγηση των µαθητών της Α' Λυκείου στα φιλολογικά µαθήµατα, ΟΕ Β, Αθήνα (2). Το κείµενο που «αξιολογείται» µε αυτόν τον βάναυσο τρόπο είναι η γνωστή παραλογή «Του Νεκρού Αδελφού» («Μάνα µε τους εννιά σου γιους και µε τη µια σου κόρη...»).

6 (3). Clement Moisan, Η λογοτεχνική ιστορία, µετάφραση Αριστέα Παρίση, εκδ. Καρδαµίτσα, Αθήνα, 1992, σ. 99. Χρίστος Λ. Τσολάκης, από τον ηµερήσιο τύπο. (Το βήµα 18/10/1998) Α1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειµένου που σας δόθηκε ( λέξεις) Μονάδες 25 Β1. «Γι' αυτό και σκοπός της εκπαίδευσης δεν πρέπει να είναι τώρα ο σοφός άνθρωπος αλλά ο δηµιουργικός, αυτός που µαθαίνει να µαθαίνει, να δαµάζει τη γνώση και να τη χρησιµοποιεί για µια νέα και ωφέλιµη δηµιουργία». Να αναπτύξετε σε µία παράγραφο λέξεων το περιεχόµενο της παραπάνω περιόδου. Μονάδες 10 Β2. α) Να καταγράψετε διαγραµµατικά το συλλογισµό του αποσπάσµατος «εν έχουν συνειδητοποιήσει οι συγγραφείς ότι ο homo sapiens έχει περάσει στη δύση της διαδροµής του. Περιθωριοποιήθηκε από τον αλµατώδη πολλαπλασιασµό των γνώσεων, οι οποίες έγιναν τόσο πολλές ώστε να µην είναι δυνατόν να κατακτηθούν από κανέναν», ξεκινώντας µε πρώτη προκείµενη την πρόταση: «Ο homo sapiens οφείλει εξ ορισµού να κατακτά όλες τις δυνατές γνώσεις». (Μονάδες 3) β) Να δηλώσετε το είδος του παραπάνω συλλογισµού µε κριτήριο τη συλλογιστική πορεία που ακολουθείται. (Μονάδες 2) γ) Να κρίνετε την ορθότητα του συλλογισµού και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (Μονάδες 3) Μονάδες 8

7 Β3. Να εντοπίσετε τρία χαρακτηριστικά του επιστηµονικού λόγου στο κείµενο και να παραθέσετε από ένα παράδειγµα. Μονάδες 3 Β4. Να αναφέρετε τον τρόπο ανάπτυξης της έβδοµης παραγράφου (Το σηµερινό βιβλίο, όµως, είναι καταναλωτικό [ ] µπροστά στα µάτια µας»). Μονάδες 4 Β5. α) Να γράψετε από ένα συνώνυµο για καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις του κειµένου: θεωρεί, συνειδητοποιήσει, αλµατώδη, συγχέονταν, διαλέγεται. (Μονάδες 5) β) Να γράψετε από ένα αντώνυµο για καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις του κειµένου: άφθονη, ωφέλιµη, βοηθήσουν, εσωτερικεύει, συνηθισµένη. (Μονάδες 5) Μονάδες 10 Γ. Να γράψετε ένα άρθρο για τη σχολική εφηµερίδα στο οποίο να προτείνετε πιθανούς τρόπους βελτίωσης των σχολικών βιβλίων, ώστε να αρέσουν στους µαθητές. ( λέξεις) Μονάδες 40