ΑΝΑΛΤΗ ΑΥΑΙΡΕΣΙΚΗ ΑΠΟΛΤΣΗ ΜΕΣΟΦΗ Ε ΔΕΤΣΕΡΕΤΟΤΑ ΠΡΟΣΑΗ

Transcript

1 1 ΑΥΑΙΡΕΣΙΚΗ ΑΠΟΛΤΣΗ ΜΕΣΟΦΗ (Ablativus abslutus) Απόλυτη είναι η μετοχή της οποίας το υποκείμενο δεν έχει καμία σχέση με τους όρους του ρήματος της πρότασης. τα λατινικά η μετοχή αυτή, καθώς και το υποκείμενό της, εκφέρεται με αφαιρετική πτώση. Διακρίνεται σε: Α. Γνήσια ή κανονική αφαιρετική απόλυτη Β. Ιδιάζουσα ή νόθη αφαιρετική απόλυτη Γ. Ιδιόμορφη ή ατελής αφαιρετική απόλυτη Α. Γνήσια ή κανονική αφαιρετική απόλυτη Είναι μετοχή κάθε χρόνου ενεργητικής ή παθητικής φωνής. Σο υποκείμενό της δεν έχει σχέση, ούτε συντακτική ούτε νοηματική, με τους όρους του ρήματος της πρότασης. Β. Ιδιάζουσα ή νόθη αφαιρετική απόλυτη Είναι πάντα μετοχή παθητικού παρακειμένου σε αφαιρετική πτώση και ισοδυναμεί με μετοχή ενεργητικού αορίστου ή παρακειμένου της αρχαίας ελληνικής, την οποία η λατινική δε διαθέτει. Σο εννοούμενο ποιητικό αίτιο της μετοχής ταυτίζεται νοηματικά με το υποκείμενο του ρήματος. Αν και είναι μετοχή παθητικού παρακειμένου στη μετάφρασή της χρησιμοποιούμε ενεργητική σύνταξη. Γ. Ιδιόμορφη ή ατελή αφαιρετική απόλυτη ε αυτή την περίπτωση έχουμε σχηματισμό αφαιρετικής απόλυτης χωρίς καμία μετοχή αλλά με ένα όνομα ή αντωνυμία ως υποκείμενο και με ένα ουσιαστικό (που δηλώνει αξίωμα, ηλικία, επάγγελμα) ή ειδικό επίθετο ως κατηγορηματικό προσδιορισμό. Σο φαινόμενο αυτό συμβαίνει όταν υπάρχει ανάγκη χρήσης της μετοχής ενεστώτα του sum, η οποία δεν υπάρχει στα λατινικά. Ση μετοχή δεν μπορούμε να την εννοήσουμε, αφού ό,τι λείπει σε μια γλώσσα δεν είναι δυνατόν να το σκέφτονται εκείνοι που τη μιλούν. ΑΝΑΛΤΗ ΑΥΑΙΡΕΣΙΚΗ ΑΠΟΛΤΣΗ ΜΕΣΟΦΗ Ε ΔΕΤΣΕΡΕΤΟΤΑ ΠΡΟΣΑΗ Α. ΑΝΑΛΤΗ ΓΝΗΙΑ ΑΥΑΙΡΕΣΙΚΗ ΑΠΟΛΤΣΗ Η γνήσια αφαιρετική απόλυτη μετοχή αναλύεται στην αντίστοιχη δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση διατηρώντας την ενεργητική ή παθητική σύνταξη. Η διαδικασία μετατροπής έχει ως εξής: α) Σο υποκείμενο της μετοχής (που βρίσκεται σε αφαιρετική) τρέπεται σε υποκείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης (σε ονομαστική). β) Η μετοχή γίνεται ρήμα ίδιας φωνής με τη μετοχή. Παράδειγμα - Occis Scribnian (κείμενο 23) = cum Scribnianus ccisus esset ή pstquam/ ubi/ ut Scribnianus ccisus est. Β. ΑΝΑΛΤΗ ΙΔΙΑΖΟΤΑ Ή ΝΟΘΗ ΑΥΑΙΡΕΣΙΚΗ ΑΠΟΛΤΣΗ Αναλύεται στην αντίστοιχη δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση τρέποντας την παθητική σύνταξη σε ενεργητική. Σα βήματα που ακολουθούμε για την ανάλυσή της είναι: α) Η παθητική σύνταξη τρέπεται σε ενεργητική β) Σο υποκείμενο της μετοχής τρέπεται σε αντικείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης (σε πτώση αιτιατική). γ) Σο ποιητικό αίτιο (που εννοείται) τρέπεται σε υποκείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης.

2 2 Παραδείγματα 1. deletis leginibus (κείμενο 21) = cum Galli legines delevissent ή pstquam/ ubi/ ut Galli legines deleverunt. 2. quibus interemptis (κείμενο 21) = cum Camillus es interemisset ή pstquam/ ubi/ ut Camillus es interemit. 3. audita salutatine (κείμενο 29) = cum Augustus salutatinem audivisset ή pstquam/ ubi/ ut Augustus salutatinem audivit. 4. abiectis armis (κείμενο 34) = cum praednes arma abiecissent ή pstquam/ ubi/ ut praednes arma abiecerunt. 5. ccupata urbe (κείμενο 40) = cum Sulla urbem ccupavisset ή pstquam/ ubi/ ut Sulla urbem ccupavit. 6. hac re audita (κείμενο 47) = cum Augustus hanc rem audivisset ή pstquam/ ubi/ ut Augustus hanc rem audivit. 7. admissis amicis (κείμενο 48) = cum Sertrius amics admisisset ή pstquam/ ubi/ ut Sertrius amics admisit. Επισήμανση: Όλες οι περιπτώσεις ιδιάζουσας αφαιρετικής απόλυτης των προς εξέταση κειμένων μετατρέπονται σε χρονικές προτάσεις που δηλώνουν το προτερόχρονο. Προσοχή στην αφαιρετική απόλυτη μετοχή intercepta epistula (κείμενο 45). Η μετοχή αυτή μπορεί να θεωρηθεί γνήσια αφαιρετική απόλυτη, γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι παθητικής φωνής Όμως στην πραγματικότητα η μετοχή είναι ιδιάζουσα, γιατί το ποιητικό αίτιο ταυτίζεται με το λογικό υποκείμενο (= ποιητικό αίτιο) του ρήματος εξάρτησης. ε κάθε περίπτωση η μετοχή αναλύεται ως εξής: Curat et prvidet ne, si epistula intercepta sit, nstra cnsilia ab hstibus cgnscantur. Γ. ΑΝΑΛΤΗ ΙΔΙΟΜΟΡΥΗ ΑΥΑΙΡΕΣΙΚΗ ΑΠΟΛΤΣΗ τα προς εξέταση κείμενα συναντάμε δύο ιδιόμορφες αφαιρετικές απόλυτες (Brenn duce (κείμενο 21) και patre imperatre (κείμενο 30), οι οποίες αναλύονται σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση με τον cum τον ιστορικό-διηγηματικό ή τον καθαρά χρονικό ακολουθώντας τα εξής βήματα: α) Σρέπουμε το υποκείμενο και τον κατηγορηματικό προσδιορισμό σε υποκείμενο του ρήματος της πρότασης και σε κατηγορούμενο αντίστοιχα (όλα σε πτώση ονομαστική) β) Δημιουργούμε τύπο του ρήματος sum σε υποτακτική παρατατικού, (όταν πρόκειται για τον cum τον ιστορικό - διηγηματικό) και σε οριστική παρατατικού (όταν πρόκειται για τον cum τον καθαρά χρονικό). Παραδείγματα - Brenn duce (κείμενο 21) = cum Brennus dux esset ή cum Brennus dux erat Ιδιόμορφη ή ατελής αφαιρετική απόλυτη που δηλώνει χρόνο. Brenn = υποκείμενο Duce = κατηγορηματικός προσδιορισμός που δηλώνει αξίωμα στο Brenn. - patre imperatre (κείμενο 30) = cum pater imperatr esset ή cum pater imperatr erat. Ιδιόμορφη ή ατελής αφαιρετική απόλυτη που δηλώνει χρόνο. patre = υποκείμενο duce = κατηγορηματικός προσδιορισμός που δηλώνει αξίωμα στο patre.

3 3 ΤΜΠΣΤΞΗ ΜΙΑ ΔΕΤΣΕΡΕΤΟΤΑ ΠΡΟΣΑΗ Ε ΑΥΑΙΡΕΣΙΚΗ ΑΠΟΛΤΣΗ ΜΕΣΟΦΗ Α. 1. Αν το ρήμα της πρότασης βρίσκεται σε ενεστώτα /παρατατικό/μέλλοντα ενεργητικής φωνής ή σε παρακείμενο/υπερσυντέλικο αποθετικού ή ημιαποθετικού ρήματος ή σε παθητικό παρακείμενο/υπερσυντέλικο (δηλαδή δεν είναι σε παρακείμενο ή υπερσυντέλικο ενεργητικής φωνής) και 2. αν το υποκείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης είναι διαφορετικό από το υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος της κύριας πρότασης, τότε ακολουθούμε την εξής διαδικασία για τη μετατροπή της πρότασης σε μετοχή: α. Σρέπουμε το υποκείμενο του ρήματος σε υποκείμενο της μετοχής (πάντα σε πτώση αφαιρετική και χωρίς να αλλάξουμε τον αριθμό) β. Σρέπουμε το ρήμα σε μετοχή (σε αφαιρετική και έτσι ώστε να συμφωνεί με το υποκείμενο). υγκεκριμένα: Ρήμα Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Παρακείμενος παθητικής φωνής Τπερσυντέλικος παθητικής φωνής Μετοχή Ενεστώτα Ενεστώτας Μέλλοντας Παρακείμενος παθητικής φωνής Παρακείμενος παθητικής φωνής Παραδείγματα - qud illic aurum pensatum est (κείμενο 21) = aur illic pensat - cum lacrimae suae vincerent prrumperentque (κείμενο 23) = lacrimis suis vincentibus prrumperentibusque - qud Nasica < mentiebatur (κείμενο 24) = Nasica < mentiente - qutiescumque avis nn respndebat (κείμενο 29) = ave/i nn respndente - si < habet Asia suspicinem quandam luxuriae (κείμενο 30) = Asia habente - si pergis (κείμενο 43) = te pergente Β. - Αν το ρήμα της πρότασης βρίσκεται σε παρακείμενο ή υπερσυντέλικο ενεργητικής φωνής, τότε, ανεξάρτητα από το αν το υποκείμενο του ρήματος της υπό μετατροπή πρότασης ταυτίζεται ή όχι με κάποιον από τους όρους του ρήματος της κύριας πρότασης, ακολουθούμε την εξής διαδικασία για τη μετατροπή της πρότασης σε μετοχή: α. το (άμεσο) αντικείμενο του ρήματος που θέλουμε να τρέψουμε σε μετοχή γίνεται υποκείμενο της μετοχής (πάντα σε πτώση αφαιρετική) β. το ρήμα (που θα είναι σε ενεργητικό παρακείμενο ή υπερσυντέλικο) τρέπεται σε μετοχή παρακειμένου (παθητικής φωνής) (σε πτώση αφαιρετική και έτσι ώστε να συμφωνεί με το υποκείμενό της) γ. αν το ποιητικό αίτιο της μετοχής ταυτίζεται με το υποκείμενο του ρήματος της πρότασης, το παραλείπουμε. την αντίθετη περίπτωση, το δηλώνουμε κανονικά. Παραδείγματα - qud Asiam vidit (κείμενο 30) = Asia visa - Qud ut praednes animadverterunt (κείμενο 34) = e animadvers - Haec pstquam dmestici Scipini rettulerunt (κείμενο 34) = his relatis Scipini a dmesticis - Cum < dna psuissent (κείμενο 34) = dnis psitis

4 4 - < cum ad eum magnum pndus attulissent (κείμενο 36) = magn pndere allat ad eum a Samnitibus - cum viri sui cnsilium < cgnvisset (κείμενο 49) = cnsili < cgnit - < qud tnsris praeripuisset fficium (κείμενο 49) = ffici tnsris praerept (ab ea) Η ΑΚΟΛΟΤΘΙΑ ΣΩΝ ΦΡΟΝΩΝ (Cnsecuti temprum) Αν μία δευτερεύουσα (ή αλλιώς εξαρτημένη) πρόταση εκφέρεται με υποτακτική, η εξάρτησή της από τον χρόνο της κύριας πρότασης είναι αποφασιστικής σημασίας. Δηλαδή ο χρόνος της υποτακτικής της δευτερεύουσας πρότασης καθορίζεται από το αν ο χρόνος του ρήματος της κύριας πρότασης είναι αρκτικός ή ιστορικός. Η υποτακτική ανάλογα με τον χρόνο στον οποίο βρίσκεται, όπως και η οριστική, εκφράζει: - το σύγχρονο, - το προτερόχρονο είτε - το υστερόχρονο Παρουσιάζουμε αναλυτικά την ακολουθία των χρόνων, ανάλογα με τον χρόνο του ρήματος της κύριας πρότασης: I) Μετά από ρήμα εξάρτησης σε αρκτικό χρόνο, η υποτακτική του Ενεστώτα εκφράζει το σύγχρονο, η υποτακτική Παρακειμένου το προτερόχρονο και η υποτακτική Ενεστώτα της ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας το υστερόχρονο Rgat quid faciam = ρωτά τι κάνω (σύγχρονο στο παρόν) Rgat quid fecerim = ρωτά τι έκανα (προτερόχρονο στο παρόν) Rgat quid facturus sim = ρωτά τι πρόκειται να κάνω/ τι θα κάνω ( υστερόχρονο στο παρόν). ΙΙ) Μετά από ρήμα εξάρτησης σε ιστορικό χρόνο, η υποτακτική του Παρατατικού εκφράζει το σύγχρονο, η υποτακτική του Τπερσυντελίκου το προτερόχρονο και η υποτακτική Παρατατικού της ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας το υστερόχρονο. Rgavit quid facerem = ρώτησε τι έκανα (σύγχρονο στο παρελθόν) Rgavit quid fecissem = ρώτησε τι είχα κάνει (προτερόχρονο στο παρελθόν) Rgavit quid facturus essem = ρώτησε τι επρόκειτο να κάνω / τι θα έκανα (υστερόχρονο στο παρελθόν)

5 5 χηματικά η ακολουθία των χρόνων έχει ως εξής: Αξιοπρόσεκτες παρατηρήσεις Δευτερεύουσες προτάσεις που κανονικά εκφέρονται με οριστική, μπορούν να την τρέψουν σε υποτακτική είτε λόγω έλξης(37,46) είτε γιατί βρίσκονται σε πλάγιο λόγο Ex qu fit, ut laudandus is sit, qui pr re publica cadat (46) praeterea praecepit ut < emitteret, in qu ipse futurus esset (48) Εκφέρονται πάντα με υποτακτική οι ακόλουθες δευτερεύουσες: -Πλάγιες ερωτηματικές -Βουλητικές -Ενδοιαστικές -Προτάσεις του quin, quminus -Σελικές -υμπερασματικές (επιρρηματικές και ουσιαστικές) Από τις παραπάνω δευτερεύουσες προτάσεις κανονική ακολουθία χρόνων κάνουν μόνο οι πλάγιες ερωτηματικές. Οι υπόλοιπες προτάσεις εκφέρονται πάντα ή με υποτακτική Ενεστώτα (αν εξαρτώνται από ρήμα αρκτικού χρόνου) ή με υποτακτική Παρατατικού (αν εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού χρόνου). Παρουσιάζουν, δηλαδή, ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, γιατί η βούληση (ο φόβος, ο σκοπός, η πρόθεση, το αποτέλεσμα) είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση)

6 6 ΣΑ ΕΙΔΗ ΣΟΤ ΦΡΟΝΙΚΟΤ ΤΝΔΕΜΟΤ cum Ο cum άλλοτε εμφανίζεται ως πρόθεση (εκφερόμενη πάντα με οργανική αφαιρετική) και άλλοτε ως υποτακτικός σύνδεσμος (χρονικός, αιτιολογικός, εναντιωματικός κ.λ.π.). το μάθημα αυτό θα τον εξετάσουμε ως χρονικό σύνδεσμο. Καθαρά χρονικός (8, 43, 44): χρησιμοποιείται και για τις 3 χρονικές βαθμίδες (παρελθόν, παρόν, μέλλον) και προσδιορίζει χρονικά την πράξη ή την κατάσταση που περιγράφει η πρόταση εξάρτησης (συνήθως η κύρια). Cur, cum in cnspectu Rma fuit, tibi nn succurrit? = γιατί, όταν αντίκρυσες τη Ρώμη, δεν σου πέρασε από το μυαλό; (43) Επαναληπτικός: εκφράζει αόριστη επανάληψη (όπως οι υποθετικοί λόγοι της αρχαίας ελληνικής) cum + οριστική ενεστώτα/ μέλλοντα: αόριστη επανάληψη στο παρόν-μέλλον cum + οριστική παρατατικού/ υπερσυντέλικου: αόριστη επανάληψη στο παρελθόν Cum civitas bellum gerit (15) = κάθε φορά που η πολιτεία διεξάγει πόλεμο Cum illa cubiculum mariti intraverat (23) = κάθε φορά που εκείνη έμπαινε στην κρεβατοκάμαρα του συζύγου ημείωση: ο σύνδεσμος qutiescumque ισοδυναμεί με τον επαναληπτικό cum Qutiescumque avis nn respndebat (29) = κάθε φορά που το πουλί δεν απαντούσε Αντίστροφος: δηλώνει το αιφνίδιο γεγονός και αναφέρεται μόνο στο παρελθόν. Εκφέρεται με οριστική παρακειμένου συχνά μαζί με το επίρρημα repente (ξαφνικά). Η κύρια πρόταση εκφέρεται με οριστική παρατατικού ή υπερσυντέλικου, την οποία συνοδεύουν συνήθως τα επιρρήματα vix, aegre (μόλις και μετά βίας). Από άποψη χρονικής βαθμίδας εκφράζει πάντα το υστερόχρονο (ουσιαστικά λέγεται αντίστροφος, γιατί θα έπρεπε οι προτάσεις να λειτουργούν αντίστροφα, δηλαδή η κύρια να είναι χρονική και η χρονική κύρια). Ibi vix < dederat, cum repente apparuit ei species hrrenda = εκεί μόλις είχε παραδώσει<, (όταν) ξαφνικά εμφανίστηκε μπροστά του μία φρικτή μορφή(14) Ιστορικός-διηγηματικός: χρησιμοποιείται για τις διηγήσεις του παρελθόντος και εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (για πράξη σύγχρονη) και υπερσυντέλικου (για πράξη προτερόχρονη). Τπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας χρονικής με την κύρια πρόταση, δημιουργώντας μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους. Η υποτακτική έγκλιση τονίζει τον υποκειμενικό χαρακτήρα της πρότασης.

7 7 Eg, cum te quaererem, ancillae tuae credidi < = εγώ όταν σε ζητούσα, πίστεψα την υπηρέτριά σου <(24) Cum mnes recentem esse dixissent, inquit = όταν όλοι απάντησαν ότι είναι φρέσκο, είπε(25) ΑΠΑΓΟΡΕΤΗ Η απαγόρευση εκφράζεται κυρίως με 2 τρόπους: α) nli/ nlite + απαρέμφατο Ενεστώτα (για β' πρόσωπο) (ο τύπος nli είναι β ενικό προστακτικής Ενεστώτα του nl = nn vl, δεν θέλω και το nlite είναι το β πληθυντικό της προστακτικής του ίδιου χρόνου). nli spectare = μη σε απασχολήσει nlite cnfidere = μην έχετε εμπιστοσύνη β) ne (ή κάποια άλλη αρνητική λέξη, όπως nem, nihil, numquam κ.τ.λ.) + υποτακτική Παρακειμένου (για όλα τα πρόσωπα της προστακτικής). ne hc feceris = μην κάνεις αυτό ημείωση Κατά την τροπή του β τρόπου στον α τρόπο να προσέχετε ότι, αν υπάρχει αρνητική αόριστη αντωνυμία, αυτή πρέπει να αντικατασταθεί με καταφατική αόριστη αντωνυμία (γιατί δεν μπορούν να υπάρχουν 2 αρνήσεις, nli/ nlite και nem, nihil <) neminem credideritis patriae cnsulturum esse > nlite credere aliquem patriae cnsulturum esse ( το υποκείμενο neminem του ειδικού απαρεμφάτου μετατρέπεται σε aliquem, λόγω της ύπαρξης του nlite) B' ΟΡΟ ΤΓΚΡΙΗ - ΑΠΟΛΤΣΗ ΤΓΚΡΙΗ Μετά από: συγκριτικά επίθετα συγκριτικά επιρρήματα και σπανιότερα, ρήματα με συγκριτική έννοια, ακολουθεί β όρος σύγκρισης, ο οποίος μπορεί να εκφέρεται με: α) απλή αφαιρετική etsi eg clamabam nihil esse bell civili miserius (37) = αν και εγώ φώναζα ότι τίποτα δεν είναι πιο αξιοθρήνητο από τον εμφύλιο πόλεμο bell: απλή αφαιρετική συγκριτική, με α όρο σύγκρισης το nihil, εξαιτίας του συγκριτικού βαθμού miserius β1) quam + ομοιόπτωτα με τον α όρο (όταν τα συγκρινόμενα μέλη είναι πτωτικά) nihil est miserius quam ipsa victria (37) quam victria: β όρος σύγκρισης (ο β όρος εκφέρεται με quam και ομοιόπτωτα με τον α όρο, nihil) λόγω του συγκριτικού βαθμού miserius β2) quam + ομοιότροπα με τον α όρο (όταν τα συγκρινόμενα μέλη είναι απαρέμφατα, εμπρόθετοι, επιρρήματα) Manium Curium malle lcupletibus imperare quam ipsum fieri lcupletem (36) = ότι ο Μ. Κούριος προτιμά να εξουσιάζει τους πλούσιους παρά να γίνει ο ίδιος πλούσιος

8 8 quam fieri: β όρος σύγκρισης (ο β όρος εκφέρεται με quam και ομοιότροπα προς τον α όρο, imperare) λόγω του malle = magis velle (ρηματικός τύπος με συγκριτική έννοια) Αξιοπρόσεκτες παρατηρήσεις 1. Ας μην ξεχνάμε ότι ως β όρος σύγκρισης λειτουργούν και οι δευτερεύουσες παραβολικές προτάσεις(απλές και υποθετικές) με α όρο μια άλλη πρόταση, συνήθως την κύρια. 2. Κατά τη σύγκριση, ο β όρος σύγκρισης συχνά παραλείπεται. Το είδος αυτό της σύγκρισης χαρακτηρίζεται ως απόλυτη σύγκριση (27, 37). Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο συγκριτικός εκφράζει βαθμό μεγαλύτερο από το λογικό μέτρο και μεταφράζεται με θετικό βαθμό συνοδευόμενο από το «κάπως» ή το «μάλλον». Ο συγκριτικός επίσης είναι δυνατόν να ενισχύεται με τις αφαιρετικές του μέτρου/ διαφοράς mult (= πολύ) και paul (= λίγο), οπότε και μεταφράζουμε με συγκριτικό βαθμό dixit videri tamen ea sibi durira et acerbira (27) = είπε ότι του φαίνονταν όμως αυτά κάπως τραχιά και στυφά qui mult minr natu erat (27) = ο οποίος ήταν πολύ μικρότερος στην ηλικία. Α ΠΡΟΔΙΟΡΙΜΟΙ ΣΟΠΟΤ Ο προσδιορισμός του τόπου εκφέρεται γενικά με εμπρόθετη αιτιατική ή αφαιρετική. Ειδικότερα έχουμε και τις εξής περιπτώσεις: 1. τάση σε τόπο Η στάση σε τόπο δηλώνεται: με τοπικά επιρρήματα (ibi, hic, illic) με την πρόθεση in + αφαιρετική (in Italiā) με απλή γενική ή αφαιρετική Απλή γενική, όταν έχουμε ονόματα πόλεων (ή μικρών νησιών) α και β κλίσης ενικού αριθμού. Απλή αφαιρετική, όταν έχουμε όνοματα πόλεων (ή μικρών νησιών) α και β κλίσης πληθυντικού αριθμού ή γ κλίσης οποιουδήποτε αριθμού. sum Rmae, sum Ephesi, sum Athenis, sum Carthagine Σημείωση: Χρησιμοποιείται απλή αφαιρετική για τη δήλωση του τόπου, όταν ο τόπος έχει μπροστά του προσδιορισμό και κυρίως το επίθετο ttus και την αντωνυμία ipse. ttis castris, ipsa Rmā 2. Κίνηση προς τόπο Η κίνηση προς τόπο δηλώνεται: με τις προθέσεις in, ad + αιτιατική με απλή αιτιατική, όταν έχουμε όνοματα πόλεων (ή μικρών νησιών). e in Asiam, e in Italiam, e Rmam, e Carthaginem 3. Κίνηση από τόπο Η κίνηση από τόπο δηλώνεται: με τοπικά επιρρήματα (inde, illuc, qu) με τις προθέσεις ab, ex, de + αφαιρετική με απλή αφαιρετική, όταν έχουμε όνοματα πόλεων (ή μικρών νησιών). veni ex Asiā, veni ab Italiā, veni Rmā, veni Carthagine σημείωση 1: Τρεις τύποι του ουσιαστικού dmus χρησιμοποιούνται επιρρηματικά ως προσδιορισμοί του τόπου: dmi = στο σπίτι, στην πατρίδα (στάση σε τόπο) *αρχ. οἴκοι+ dmum = στο σπίτι, στην πατρίδα (κίνηση σε τόπο) *αρχ. οἴκαδε+

9 9 dm = από το σπίτι, από την πατρίδα (απομάκρυνση) *αρχ. οἴκοθεν+ σημείωση 2: Στο κείμενο 34 υπάρχει εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο με όνομα πόλης (in Litern). Στη συγκεκριμένη περίπτωση δηλώνεται όχι η πόλη, αλλά η ευρύτερη περιοχή, όπου βρισκόταν η έπαυλη του Σκιπίωνα. Β ΠΡΟΔΙΟΡΙΜΟΙ ΦΡΟΝΟΤ Ο χρόνος δηλώνεται με τους εξής τρόπους: 1. με επιρρήματα (pstea, iam, tum, nunc, deinceps, mx, diu, semper). Σα επιρρήματα pst και ante συνοδευόμενα από αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς δηλώνουν το πόσο μετά ή πόσο πριν συνέβη κάτι. paul pst = λίγο αργότερα *23+, paucis ante diebus = πριν από λίγες μέρες 2. με εμπρόθετους προσδιορισμούς pst victriam = μετά τη νίκη *29+, ante tertium diem = πριν από 3 ημέρες * με χρονικές προτάσεις 4. με χρονικές μετοχές 5. με πλάγιες πτώσεις. Πιο συγκεκριμένα: με απλή αφαιρετική για να δηλωθεί το πότε έγινε κάτι. qudam die = κάποια μέρα *25+ με απλή αιτιατική για να δηλωθεί το πόση διάρκεια είχε. paucs menses = για λίγους μήνες *28+ με απλή αφαιρετική για να δηλωθεί το μέσα σε πόσο χρόνο ή ύστερα από πόσο χρόνο έγινε κάτι. qu Carthag deleta est = κατά τη διάρκεια του οποίου η Καρχηδόνα καταστράφηκε *25+ Η ΤΝΣΑΚΣΙΚΗ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΑ ΣΗ ΓΕΝΙΚΗ 1. Η γενική με ουσιαστικά Η γενική με ουσιαστικά περιλαμβάνει διάφορα είδη: α) γενική υποκειμενική. β) γενική αντικειμενική. γ) γενική κτητική cubiculum mariti = η κρεβατοκάμαρα του συζύγου *24+ δ) γενική της ιδιότητας τα λατινικά πλην της γενικής υπάρχει και η αφαιρετική της ιδιότητας. Η γενική της ιδιότητας συνήθως δηλώνει ηλικία, διάρκεια, μέτρο, βάρος, κοινωνική τάξη, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. cerva eximiae pulchritudinis = ελάφι εξαιρετικής ομορφιάς [48] ε) γενική του περιεχομένου

10 10 agmina militum = τα αγήματα των στρατιωτών [40] στ) γενική του δημιουργού ex Aespi litteris = από την επιστολή του Αισώπου [28] ζ) γενική διαιρετική eius mundi partem = μέρος αυτού του κόσμου [46] η) γενική επεξηγηματική Η γενική αυτή, που συναντάται μόνο στα λατινικά, προσδιορίζει το περιεχόμενο κάποιων λέξεων. Σίθεται δηλ. στη θέση ομοιόπτωτων προσδιορισμών (παράθεσης ή επεξήγησης) και ακολουθεί συνήθως τις λέξεις nmen και periculum. nmen Asiae = το όνομα «Ασία» [30] pericula mrtis = οι κίνδυνοι του θανάτου [32] 2. Η γενική με ρήματα α) γενική της αξίας Σίθεται με ρήματα που σημαίνουν εκτιμώ, υπολογίζω, αγοράζω (em), πουλάω και το sum. υνήθως ως γενικές της αξίας τίθενται οι λέξεις parvi, tanti, quanti, minimi, nihili. Η γενική της αξίας δηλώνει την αφηρημένη (υλική ή ηθική) αξία. Αντίθετα η συγκεκριμένη αξία δηλώνεται με αφαιρετική. emit avem tanti = αγόρασε το πουλί για τόσο μεγάλο ποσό: γενική της αφηρημένης αξίας[29] αλλά: emit eum viginti milibus sestertium = το αγόρασε για είκοσι χιλιάδες σηστερτίους: αφαιρετική της συγκεκριμένης αξίας [29] β) γενική του εγκλήματος Catilina accusatus est cniuratinis = Ο Κατιλίνας κατηγορήθηκε για συνωμοσία. Δεν τη συναντάμε στα κείμενα του σχολικού εγχειριδίου. γ) γενική με τα απρόσωπα ρήματα refert και interest (= ενδιαφέρει) Η γενική δηλώνει το ενδιαφερόμενο πρόσωπο. Σο τι ενδιαφέρει κάποιον εκφράζεται με απαρέμφατο (αλλά και με ουσιαστική πρόταση ή με το ουδέτερο αντωνυμίας). Caesaris interfuit crvum emere = Ο Καίσαρας ενδιαφέρθηκε να αγοράσει το κοράκι *29+ δ) γενική με τα απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους paenitet (μετανιώνω), miseret, pudet, piget και taedet. Κοντά στο ρήμα υπάρχει μια αιτιατική του προσώπου που μετανιώνει (ή νιώθει τα άλλα συναισθήματα) και μια γενική του πράγματος για το οποίο αισθάνεται κανείς μετάνοια ή άλλα συναισθήματα: me paenitet verbrum merum: μετανιώνω για τα λόγια μου. Αντί της γενικής μπορεί να χρησιμοποιηθεί ουδέτερο αντωνυμίας (ή απαρέμφατο) ως υποκείμενο. neque id me paenitet = ούτε εγώ μετανιώνω γι αυτό [27] ε) γενική με ρήματα ή φράσεις μνήμης και λήθης

11 11 venit crv in mentem verbrum = ήλθαν στο νου του κορακιού τα λόγια του κυρίου του. *29+: γενική του αντικειμένου στην έκφραση: venit in mentem στ) γενική του χαρακτηριστικού γνωρίσματος Η γενική με το ρήμα sum δηλώνει πολλές φορές το χαρακτηριστικό γνώρισμα. virtutis fuit = υπήρξε δείγμα ανδρείας, pietatis fuit = υπήρξε δείγμα σεβασμού [30] 3. Η γενική με επίθετα, επιρρήματα και αντωνυμίες α) η γενική ως συμπλήρωμα Η γενική χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα επιθέτων που δηλώνουν: επιθυμία, εμπειρία, γνώση, μνήμη, πλησμονή και τα αντίθετά τους (cupidus, peritus, inps, plenus). cupidus pecuniae = επιθυμών χρημάτων, επιθυμώντας χρήματα *29+ plena exemplrum = γεμάτη με παραδείγματα, πλήρης παραδειγμάτων*32+ ημείωση: σύμφωνα με το συντακτικό του Σζαρτζάνου, η γενική αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και αντικειμενική. β) γενική διαιρετική Η γενική χρησιμοποιείται ως διαιρετική με επιρρήματα (ubi, satis) και με το ουδέτερο αντωνυμιών και επιθέτων, όπως multum, nihil, aliquid. satis salutatinum = αρκετούς χαιρετισμούς *29+ Η ΤΝΣΑΚΣΙΚΗ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΑ ΣΗ ΔΟΣΙΚΗ 1. H δοτική με ρήματα α) η δοτική ως αντικείμενο. Η δοτική χρησιμοποιείται ως έμμεσο αντικείμενο ρημάτων που σημαίνουν «λέγω» (dic, narr, respnde), «δίνω» (d, trad) και των συγγενικών τους. Χρησιμοποιείται επίσης ως αντικείμενο (συμπλήρωμα) ρημάτων που δηλώνουν ένωση, προσέγγιση, ομοιότητα, φιλική ή εχθρική διάθεση, υπακοή και απείθεια. Σέλος λειτουργεί ως έμμεσο αντικείμενο ρημάτων σύνθετων με τις προθέσεις b, prae, pr, in. Γενικά με δοτική συντάσσονται τα ρήματα που απαντούν στην ερώτηση: σε (για, με) ποιον; β) δοτική προσωπική. Δηλώνει το πρόσωπο για το οποίο υπάρχει ή γίνεται κάτι. Περιλαμβάνει τις ακόλουθες κατηγορίες (γνωστές και από τα αρχαία ελληνικά):

12 12 i. δοτική κτητική. quae nimia vbis est = η οποία είναι υπερβολική σε σας. [25] ii. δοτική χαριστική ή αντιχαριστική (ακολουθεί πολλές φορές τα ρήματα cnsul = φροντίζω και metu = φοβάμαι για κάποιον). *<+ nisi vs ipsi patriae cnsulueritis = αν δεν φροντίσετε εσείς οι ίδιοι για την πατρίδα. [25] ύμφωνα πάντως με το συντακτικό του Σζαρτζάνου (134, 3, β ) η συγκεκριμένη δοτική λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος. iii. δοτική ηθική. Nn tibi ingredienti fines patriae ira cecidit = δεν σου πέρασε η οργή τη στιγμή που εισέβαλλες στα σύνορα της πατρίδας σου; *43+ iv. δοτική της αναφοράς. ille mihi mrtuus est = όσο με αφορά αυτός είναι νεκρός. v. δοτική του ενεργούντος προσώπου ή του ποιητικού αιτίου. υνήθως συντάσσεται με το γερουνδιακό. mnia sunt excitanda tibi = όλα πρέπει να αποκατασταθούν από εσένα [33] vi. δοτική προσωπική με απρόσωπα ρήματα γ) δοτική κατηγορηματική του σκοπού (ή του αποτελέσματος) Η δοτική αυτή αποτελεί ιδιομορφία της λατινικής. Είναι δοτική αφηρημένου ουσιαστικού, πάντοτε ενικού αριθμού (πρόκειται για στερεότυπες δοτικές όπως: adiument, slaci, gratulatini, dn, auxili, exempl, usui). Ση συναντάμε συνήθως μαζί με το ρήμα sum, αλλά και με τα ρήματα d, relinqu, duc, habe, mitt κ.ά. Δηλώνει τον σκοπό (ή το αποτέλεσμα) της πράξης που φανερώνει το ρήμα. Μπορεί να προσδιορίζεται από επίθετο. Δίπλα της μπορεί να υπάρχει και άλλη δοτική (χαριστική, αντιχαριστική, ηθική ή του έμμεσου αντικειμένου). Η μετάφραση ποικίλλει ανάλογα με την περίπτωση 2. H δοτική με επίθετα και επιρρήματα Η δοτική χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα (δοτική αντικειμενική) επιθέτων που δηλώνουν ένωση, προσέγγιση, ομοιότητα, φιλική ή εχθρική διάθεση, υπακοή, απείθεια κτλ. (amicus, similis, infestus, cmmunis, prximus, carus, gratus κλπ). Με δοτική συντάσονται και επιρρήματα που παράγονται από επίθετα που συντάσσονται με δοτική ή έχουν συγγενή σημασία μαζί τους.

13 13 Ο ΤΝΣΑΚΣΙΚΟ ΡΟΛΟ ΣΗ ΑΥΑΙΡΕΣΙΚΗ Η αφαιρετική, απλή ή εμπρόθετη, συμπυκνώνει τις λειτουργίες τριών παλαιότερων πτώσεων: της κυρίως αφαιρετικής (ablativus separativus =αφαιρ. του (απο)χωρισμού) της οργανικής αφαιρετικής (ablativus instrumentalis) και της τοπικής αφαιρετικής (ablativus lcativus) την αρχαία ελληνική γλώσσα οι χρήσεις της κυρίως αφαιρετικής ενυπάρχουν στη γενική, ενώ της τοπικής και της οργανικής στη δοτική πτώση. Η αφαιρετική προσδιορίζει ουσιαστικά, επίθετα, επιρρήματα και κυρίως ρήματα. Α. Η κυρίως αφαιρετική δηλώνει την αφετηρία, εννοούμενη ως: α) Σοπική προέλευση (ex urbe-27, Rmā-28: εμπρόθετη και απλή) β) Καταγωγή (nbili genere natus-31, βρίσκεται και εμπρόθετη) γ) Τλική αφετηρία ενός πράγματος (αφαιρετική της ύλης), συνήθως εμπρόθετη (ex ebre, 39) δ) ημείο της απομάκρυνσης και του χωρισμού, απλή ή εμπρόθετη: με ρήματα που σημαίνουν απέχω, απομακρύνω, ελευθερώνω, χωρίζω, στερώ, εμποδίζω (abstinerent pugnā-31, meā sede ced-38) (Σο συντακτικό του Αχ. Σζαρτζάνου και του Θ. Κακριδή θεωρεί την αφαιρετική αυτή ως έμμεσο αντικείμενο των ρημάτων αυτών). Σο ρήμα που συναντάμε στα κείμενά μας και συντάσσεται με αφαιρετική ως αντικείμενο είναι το utr. ε) Ποιητικό αίτιο: Σο ποιητικό αίτιο, που εξαρτάται πάντα από ρήμα παθητικής διάθεσης, εκφέρεται: με απλή αφαιρετική, όταν είναι άψυχο (clamre vcatus -49), ενώ με a/ab + αφαιρετική, όταν είναι έμψυχο ή προσωποποιημένο άψυχο (ab hstibus-45) αντίθετα στην παθητική περιφραστική συζυγία το ποιητικό αίτιο εκφέρεται με δοτική προσωπική του ποιητικού αιτίου (mnia sunt excitanda tibi, C. Caesar = όλα πρέπει να ανασυγκροτηθούν από σένα, Γάιε Καίσαρα *<+ 33) στ) ημείο εκκίνησης για σύγκριση (αφαιρετική συγκριτική), (frtir hste-31, miserius bell-37) ζ) ημείο εκκίνησης για εκτίμηση ή κρίση (eventu cernatur-31) η) το διαιρεμένο όλο (αντί γενικής διαιρετικής), όπως και στην αρχαία ελληνική (cuidam ex equitibus-45). (Λειτουργεί βέβαια ως ετερόπτωτος προσδιορισμός στο πτωτικό που αναφέρεται. Απαντάται εμπρόθετα). Β. Η οργανική αφαιρετική εκφράζει: α) Ση συνοδεία, αν ο ρηματικός τύπος στον οποίο αναφέρεται η αφαιρετική δηλώνει κίνηση (tecum deduc-28), πάντοτε εμπρόθετη (cum + αφαιρετική). β) Σην κοινωνία και συνάπτεται με ρήματα που δηλώνουν κοινωνία, συμμετοχή, αλλά όχι κίνηση (cum filiā srris persedebat-38, cum amicis futurus esset-48), πάντα συνοδευόμενη από την πρόθεση cum. γ) Σον τρόπο, (mre-38, sententiis-42), απλή ή εμπρόθετη.

14 14 δ) Σην ιδιότητα (hm facie squalida-14): Προσδιορίζει ουσιαστικό ( ως ετερόπτωτος προσδιορισμός) και προτιμάται (αντί για τη γενική της ιδιότητας) όταν δηλώνεται εξωτερική/ σωματική ιδιότητα και ειδικότερα όταν πρόκειται για μέλη του σώματος. Επίσης, όταν δηλώνεται παροδική ιδιότητα και ειδικότερα παροδική ψυχική διάθεση. Παρατήρηση: Αν βρίσκεται δίπλα στο συνδετικό ρήμα sum καλείται αφαιρετική κατηγορηματική της ιδιότητας, (crpre infirm sum-40). ε) Σο όργανο, (hastā transfixit-31), ή το μέσο: I) Το μέσο, όταν πρόκειται για πρόσωπο, εκφράζεται: α) με την πρόθεση per + αιτιατική προσώπου ή β) perā, benefici, auxili + γενική του προσώπου (cuius perā = per quem-31, qurum auxili = per qus-37). ΙΙ) Το μέσο δηλώνουν επίσης οι αφαιρετικές που συνοδεύουν τα ρήματα cmple, affici (tant dlre est adfectus-28), cnfidο (pibus urbis nlite cnfidere-25, viribus suis cnfisus-31). ΙΙΙ) Το μέσο δηλώνουν και οι αφαιρετικές που συνοδεύουν τα επίθετα dignus (26), fretus(18). στ) Σο μέτρο ή τη διαφορά: συνάπτεται με επίθετα / επιρρήματα συγκριτικού βαθμού (mult minr-27). είτε με επιρρήματα που έχουν συγκριτική σημασία (paucis pst diebus-24, pst = αργότερα). είτε, τέλος, με ρήματα που έχουν παραθετική σημασία, όπως τα ρήματα διαφοράς, υπεροχής, σύγκρισης (quant antecellat-31). ζ) Σην αναφορά: Προσδιορίζει επίθετα συγκριτικού βαθμού (minr natu-27), ή ρήματα με παραθετική σημασία (virtute antecellat-31) η) Σην αιτία (εσωτερικό αναγκαστικό αίτιο): όταν, δηλαδή, εκφράζει ψυχική αντίδραση: συνάπτεται συχνά με μετοχή παθητικού παρακειμένου που σημαίνει «παρακινημένος, σπρωγμένος» όπως (permtus cupiditate-31). εδώ ανήκουν και οι στερεότυπες φράσεις iussu, iniussu, rgatu + γενική (iussu dmini-24, iniussu cnsulis-31). Είναι πάντα απλή. (αντίθετα το εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο εκφέρεται με b, per, prpter + αιτιατική, μερικές φορές δε και με απλή αφαιρετική: lnga mrā standi fessa) θ) Σην ποινή: (mrte multavit-31). Εξαιρείται η γενική capitis(14). Πάντα απλή. ι) Σην αξία: προσδιορίζει ρήματα που σημαίνουν αγορά, ανταλλαγή, πώληση και δηλώνει τη συγκεκριμένη υλική αξία (viginti milibus emit-29), πάντα απλή. Όταν η αξία είναι αφηρημένη ή ηθική εκφράζεται με γενική πτώση (quanti sit-28). Γ. Η τοπική προσδιορίζει την πράξη τοπικά ή χρονικά Απαντάται απλή ή εμπρόθετη αφαιρετική του τόπου = στάσης σε τόπο,(athenis-28, in Asiā-30) αφαιρετική του χρόνου,(in e bell-30). Εκφράζει επίσης κατάσταση (in exili-21). ΠΡΟΘΕΕΙ ΠΟΤ ΤΝΟΔΕΤΟΤΝ ΣΗΝ ΑΥΑΙΡΕΣΙΚΗ Όπως τονίστηκε και παραπάνω, η αφαιρετική απαντάται άλλοτε απλή και άλλοτε εμπρόθετη. Οι προθέσεις που συνοδεύουν την πτώση αυτή είναι οι ακόλουθες: Η πρόθεση cum εκφέρεται πάντα με οργανική αφαιρετική:

15 cum + οργανική αφαιρετική Στα εξεταζόμενα κείμενα εκφράζει την κοινωνία ή τη συνοδεία cum filiā persedebat (38) = καθόταν μαζί με την κόρη (εμπρόθετη οργανική αφαιρετική της κοινωνίας) tecum deduc (28) = φέρ τον μαζί σου (εμπρόθετη οργανική αφαιρετική της συνοδείας). Παρατήρηση: Όταν η πρόθεση cum εκφέρεται με αφαιρετική των προσωπικών αντωνυμιών, τότε παρατηρείται κράση, δηλαδή ένωση των δύο λέξεων σε μία, και αναστροφή πρόθεσης: cum + te = tecum (28), cum + se = secum (48) Η πρόθεση in εκφέρεται πάντα με τοπική αφαιρετική: in + τοπική αφαιρετική Στα εξεταζόμενα κείμενα δηλώνει στάση σε τόπο, κατάσταση, χρόνο. in Asia (30) = στην Ασία (εμπρόθετη τοπική αφαιρετική που δηλώνει στάση σε τόπο) in pericul (45) (εμπρόθετη τοπική αφαιρετική που δηλώνει κατάσταση) in e bell (30) = σε αυτόν τον πόλεμο (εμπρόθετη τοπική αφαιρετική που δηλώνει χρόνο) Με κυρίως αφαιρετική εκφέρονται οι προθέσεις de, ex, a/ ab, sine, pr de, ex, a/ ab, sine, pr + κυρίως αφαιρετική Στα εξεταζόμενα κείμενα η κάθε πρόθεση δηλώνει: de: αναφορά ex: τοπική αφετηρία/ απομάκρυνση, προέλευση, αιτία, διαιρεμένο όλο, τρόπο a/ ab: ποιητικό αίτιο, αφετηρία sine: έλλειψη/ στέρηση, τρόπο pr: αντάλλαγμα, υπεράσπιση, σύγκριση/ παραβολή de interficiend Caesare (49) = για/ σχετικά με τη δολοφονία του Καίσαρα (εμπρόθετη κυρίως αφαιρετική της αναφοράς), ex urbe (27) = από την πόλη (εμπρόθετη κυρίως αφαιρετική της απομάκρυνσης), ex litteris (28) = από την επιστολή (εμπρόθετη κυρίως αφαιρετική της προέλευσης), cuidam ex equitibus (45) = κάποιον από τους ιππείς (εμπρόθετη κυρίως αφαιρετική του διαιρεμένου όλου), ex sententiā(49) = κατ ευχήν (εμπρόθετη κυρίως αφαιρετική του τρόπου), ab hstibus (45) = από τους εχθρούς (εμπρόθετη κυρίως αφαιρετική του ποιητικού αιτίου), prpe a muris (25) = στα τείχη (εμπρόθετη κυρίως αφαιρετική της αφετηρίας), sine fine (10) = χωρίς τέλος (εμπρόθετη αφαιρετική που δηλώνει τον τρόπο), pr qu (21) = για το οποίο ως αντάλλαγμα (εμπρόθετη αφαιρετική του ανταλλάγματος), pr re publicā (46) = για την πατρίδα (εμπρόθετη αφαιρετική της υπεράσπισης), pr liber (28) = ως ελεύθερος (εμπρόθετη αφαιρετική της σύγκρισης/ παραβολής). 15

16 16 Η ΤΝΣΑΚΣΙΚΗ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΑ ΣΟΤ ΓΕΡΟΤΝΔΙΟΤ (Gerundium) Σο γερούνδιο είναι ρηματικό ουσιαστικό ουδετέρου γένους με ενεργητική σημασία (γερούνδιο έχουν τα ενεργητικά, τα αποθετικά και τα ημιαποθετικά ρήματα). Διαθέτει γενική, δοτική, αιτιατική και αφαιρετική. Ισοδυναμεί με τις πλάγιες πτώσεις του έναρθρου απαρεμφάτου της ελληνικής. χηματίζεται από το θέμα του ενεστώτα και τις καταλήξεις ndi, nd, -ndum, -nd (καταλήξεις δευτεροκλίτων ουσιαστικών). Σα γερούνδια των 4 συζυγιών am dele leg audi Γενική Δοτική Αιτιατική Αφαιρετική ama-ndi ama-nd ama-ndum ama-nd dele-ndi dele-nd dele-ndum dele-nd lege-ndi lege-nd lege-ndum lege-nd audie-ndi audie-nd audie-ndum audie-nd Η χρήση των πτώσεων του γερουνδίου 1. Η γενική του γερουνδίου χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα ουσιαστικών και επιθέτων (γενική αντικειμενική) καθώς και των προθέσεων causa και gratia (=για να). Ο εμπρόθετος δηλώνει αιτία ή σκοπό. 2. Η δοτική του γερουνδίου εκφράζει σκοπό και χρησιμοποιείται κυρίως με επίθετα που σημαίνουν «κατάλληλος», «χρήσιμος» (aptus, idneus, utilis) 3. Η αιτιατική του γερουνδίου είναι πάντοτε εμπρόθετη (ad, in) και εκφράζει σκοπό ή προορισμό ή αναφορά. Quam multas imagines *<+ nn slum ad intuendum scriptres *<+ nbis reliquerunt = Πόσο πολλές εικόνες μας κληροδότησαν οι συγγραφείς όχι μόνο για να τις ατενίζουμε [32] 4. Η αφαιρετική του γερουνδίου χρησιμοποιείται απρόθετη για να δηλωθεί ο τρόπος. *<+ cgitand hmines excellentes *<+ mentem meam cnfrmabam = με το να αναλογίζομαι τους εξαίρετους άνδρες διέπλαθα τον νου μου. *32+ εμπρόθετη ( de, ex, in και ab) για να δηλωθεί αναφορά ή αφετηρία. Aespus cnsilium Licini de fugiend cgnvit = Ο Αίσωπος έμαθε το σχέδιο του Λίκινου για δραπέτευση χηματικά:

17 17 ημείωση: Δοτική και εμπρόθετη αφαιρετική δεν συναντάμε ποτέ στο σχολικό εγχειρίδιο. Επομένως, όλοι οι συναντώμενοι τύποι σε -nd είναι απρόθετες αφαιρετικές που δηλώνουν τρόπο ΣΟ ΓΕΡΟΤΝΔΙΑΚΟ (Gerundivum) Σο γερουνδιακό είναι ρηματικό επίθετο παθητικής διάθεσης (διαθέτουν, δηλαδή, όλα τα ρήματα στην παθητική φωνή καθώς και τα αποθετικά και ημιαποθετικά). χηματίζεται από το ενεστωτικό θέμα με την προσθήκη των καταλήξεων -ndus, -nda, -ndum Κλίνεται όπως τα δευτερόκλιτα επίθετα A υζυγία: amandus, amanda, amandum B υζυγία: delendus, delenda, delendum Γ υζυγία: legendus, legenda, legendum Δ υζυγία: audiendus, audienda, audiendum Μαζί με το sum το γερουνδιακό σχηματίζει τη λεγόμενη παθητική περιφραστική συζυγία (= πρέπει να) και αντιστοιχεί στα ρηματικά επίθετα σε -τέος της αρχαίας ελληνικής. Σο ποιητικό αίτιο της παθητικής περιφραστικής συζυγίας τίθεται σε δοτική πτώση (δοτική προσωπική του ποιητικού αιτίου), όπως και στα αρχαία ελληνικά. υντακτικός ρόλος του γερουνδιακού Σο γερουνδιακό λειτουργεί ως: 1. Επιθετικός προσδιορισμός: hm ferendus: άνθρωπος που πρέπει να ανεχτούμε (Χρήση σπάνια. Δεν συναντάται στο σχολικό βιβλίο) 2. Κατηγορηματικός προσδιορισμός: Για να δηλώσει σκοπό με τα ρήματα d, trad, lc, accipi,

18 18 mitt, cur, praebe και τα συνώνυμά τους. την περίπτωση αυτή αναφέρεται στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του ρήματος. Ille se [...] spectandum praebuit. (Mάθημα 36) = Εκείνος παρουσίασε τον εαυτό του (παρουσιάστηκε) για να τον δουν Σο spectandum είναι αιτιατική γερουνδιακού και λειτουργεί ως κατηγορηματικός προσδιορισμός στο άμεσο αντικείμενο του praebuit, το se και δηλώνει σκοπό. 3. Κατηγορούμενο: υνοδεύεται πάντα από το ρήμα sum και σχηματίζει, όπως είπαμε, μαζί του την παθητική περιφραστική συζυγία. την περίπτωση αυτή εμφανίζει δύο συντάξεις: Α) Προσωπική σύνταξη: Οταν το γερουνδιακό συμφωνεί με το υποκείμενο του sum στο οποίο αποδίδεται κατά γένος,αριθμό και πτώση. Αυτό συμβαίνει όταν το γερουνδιακό ανήκει σε ρήμα ενεργητικής σημασίας μεταβατικό που συντάσσεται με αιτιατική ή προέρχεται από το utr (+ αφαιρετική). Σο excitanda συμφωνεί κατά γένος, αριθμό και πτώση με το mnia (υποκείμενο) Εχουμε προσωπική σύνταξη γιατί το excitanda ανήκει στο ρήμα excit που είναι ενεργητικό, μεταβατικό, με αντικείμενο σε αιτιατική. Β) Απρόσωπη σύνταξη Οταν το γερουνδιακό ανήκει σε ρήμα αμετάβατο ή μεταβατικό με αντικείμενο σε γενική, δοτική ή αφαιρετική (εξαιρείται το utr). την περίπτωση αυτή το γερουνδιακό βρίσκεται στην ονομαστική του ενικού του ουδετέρου, λήγει δηλ. σε -ndum και σχηματίζει με το est απρόσωπη έκφραση. subveniendum reipublicae est (tibi) (μαθ. 33) = πρέπει να βοηθήσεις την πολιτεία. Εδώ έχουμε απρόσωπη σύνταξη του γερουνδιακού, γιατί το γερουνδιακό ανήκει σε ρήμα που συντάσσεται με πτώση διαφορετική από την αιτιατική και συγκεκριμένα με δοτική. Αρα: subveniendum est : απρόσ. έκφραση, η οποία ισοδυναμεί με: subvenire + prtet/ debet + reipublicae + te debet/ prtet: απρόσωπο ρήμα subvenire: υποκείμενο του απροσώπου ρήματος te: υποκείμενο subvenire reipublicae: αντικείμενο στο subvenire

19 19 ΜΕΣΑΣΡΟΠΗ ΣΗ ΠΑΘΗΣΙΚΗ ΤΝΣΑΞΗ Ε ΕΝΕΡΓΗΣΙΚΗ υχνά ζητείται να μετατραπεί η παθητική σύνταξη (παθητική περιφραστική συζυγία) σε ενεργητική σύνταξη (debe + απαρέμφατο). Η διαδικασία αυτή γίνεται ως εξής: Α) Προσωπική σύνταξη Σο ποιητικό αίτιο Τποκείμενο Η παθητική περιφραστική συζυγία debe + απαρέμφατο ενεστώτα ενεργητικής φωνής Σο Τποκείμενο Αντικείμενο (σε αιτιατική) Προσοχή: Ο χρόνος και η έγκλιση του debe καθορίζονται από τον χρόνο και την έγκλιση του sum. Άρα μετά τη μετατροπή σε ενεργητική σύνταξη έχουμε: ΤΠΟΚΕΙΜΕΝΟ + *DEBEO+ + ΑΠΑΡΕΜΥΑΣΟ ΕΝΕΣΩΣΑ (Ε.Υ.) + ΑΝΣΙΚΕΙΜΕΝΟ ΑΠΑΡΕΜΥΑΣΟΤ Επισήμανση: Προσωπική είναι η σύνταξη και όταν το γερουνδιακό ανήκει σε ρήμα δίπτωτο, αρκεί το άμεσο αντικείμενο να βρίσκεται σε αιτιατική. Η αιτιατική στην παθητική σύνταξη (παθητική περιφραστική συζυγία ) θα είναι υποκείμενο, ενώ το έμμεσο αντικείμενο παραμένει στην ίδια πτώση: qud imperandum militibus esset (Sertri), 48 esset: Ρήμα qud: Τποκείμενο του ρήματος esset imperandum: Κατηγορούμενο στο qud, μέσω του συνδετικού esset militibus: Έμμεσο αντικείμενο, σε δοτική, στο imperandum esset (Sertri): Δοτική προσωπική ποιητικού αιτίου στο imperandum esset Παθητική σύνταξη: qud imperandum militibus esset (Sertri) Ενεργητική σύνταξη: qud Sertrius militibus imperare deberet Εννοείται ότι η αντίστροφη πορεία ακολουθείται κατά τη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική. B) Απρόσωπη

20 20 Ισοδύναμες εκφράσεις της απρόσωπης σύνταξης είναι οι εξής: Ι) Debet/ prtet + απαρ. Ενεστ. Ε.Υ. του ρήματος από το οποίο προέρχεται το γερουνδιακό + Τποκ.Απαρ. σε αιτιατική + Αντ.Απαρ. (αν υπάρχει) ΙΙ) Debe + απαρ. Ενεστ. Ε.Υ. του ρήματος από το οποίο προέρχεται το γερουνδιακό + Τποκ. Ρήματος + Αντ.Απαρ. (αν υπάρχει)

21 21 ΣΟ ΟΤΠΙΝΟ Σο σουπίνο είναι ρηματικό ουσιαστικό αρσενικού γένους, δ κλίσης. Έχει δυο πτώσεις: αιτιατική σε -um και αφαιρετική σε -u. Σουπίνο έχουν τα ενεργητικά, τα αποθετικά και τα ημιαποθετικά ρήματα. Σα σουπίνα των 4 συζυγιών am dele leg audi Αιτιατική Αφαιρετική amat -um amat-u delet -um delet-u lect -um lect-u audit -um audit -u Η χρήση των πτώσεων του σουπίνου 1. Ο τύπος σε -um (αιτιατική) δηλώνει τον σκοπό και τίθεται κυρίως με ρήματα που φανερώνουν κίνηση ή γενικότερα σκόπιμη ενέργεια (e, veni, mitt). *ισοδυναμεί με το απόλυτο απαρέμφατο του σκοπού της αρχαίας ελληνικής+ Milites venerunt pugnatum = οι στρατιώτες ήλθαν για να πολεμήσουν. Σημείωση 1. Εφόσον το σουπίνο ανήκει σε μεταβατικό ρήμα, μπορεί να έχει και αντικείμενο. Σημείωση 2. Ο τύπος του σουπίνου σε -um μαζί με το -iri σχηματίζουν το απαρέμφατο παθητικού μέλλοντα του ρήματος (amatum iri, deletum iri, lectum iri, auditum iri). Σημείωση 3. Ο σκοπός μπορεί να δηλωθεί και με άλλους τρόπους. Δες το οικείο κεφάλαιο. 2. Ο τύπος σε -u (αφαιρετική) δηλώνει την αναφορά. Σον συναντάμε με επίθετα όπως facilis (εύκολος), iucundus (ευχάριστος), incredibilis (απίστευτος), mirabilis (θαυμαστός), utilis (χρήσιμος). *ισοδυναμεί με το απόλυτο απαρέμφατο της αναφοράς της αρχαίας ελληνικής+ Σα σουπίνα σε -u είναι συνήθως στερεότυπα: dictu, factu, auditu, visu. χηματικά: αιτιατική (-um) εκφράζει σκοπό (συνήθως από ρήματα κίνησης) αφαιρετική (-u) εκφράζει αναφορά (με τα επίθετα incredibilis, utilis κ.α.)

22 22 ΟΙ ΕΤΘΕΙΕ ΕΡΩΣΗΕΙ Οι ευθείες ερωτήσεις είναι κύριες προτάσεις. Η ερώτηση που περιέχουν εκφράζεται απευθείας από αυτόν που ρωτάει, χωρίς εξάρτηση από κάποιο ρήμα. Διακρίνονται σε: πραγματικές, όταν ο ερωτών περιμένει απάντηση. ρητορικές, που ισοδυναμούν με έντονη άρνηση, κατάφαση ή υπόθεση. Εκφέρονται με: οριστική όλων των χρόνων. υποτακτική, όταν εκφράζουν απορία (απορηματική υποτακτική) και όταν εκφράζουν δυνατότητα (δυνητική υποτακτική). Εκφράζουν: Μερική άγνοια (η ερώτηση αφορά μέρος μόνο του περιεχομένου της πρότασης). Οι ερωτήσεις μερικής άγνοιας εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες και επιρρήματα, όπως quis (= ποιος), quid (= τι, γιατί), qui (= πώς), quantus (= πόσος), ubi (= πού), quand (= πότε), cur (= γιατί), quin (= γιατί δεν). Qui ptuisti ppulari hanc terram? = Πώς μπόρεσες να λεηλατήσεις αυτή τη χώρα; *43+ Ολική άγνοια (η ερώτηση αφορά όλο το περιεχόμενο της πρότασης). Οι ερωτήσεις ολικής άγνοιας διακρίνονται σε: I. απλές. Οι απλές ερωτήσεις εισάγονται: α) με το εγκλιτικό -ne, όταν δε γνωρίζουμε την απάντηση. π.χ Visne scire? = Θέλεις να μάθεις; *24+ β) με το num, όταν περιμένουμε αρνητική απάντηση (ρητορική ερώτηση). Num ad hstem veni? = Μήπως ήλθα σε εχθρό; *43+ γ) με το nnne, όταν περιμένουμε καταφατική απάντηση (ρητορική ερώτηση). Nnne senecta infelix est? = Μήπως δεν είναι δυστυχισμένα τα γερατειά; δ) απλές ερωτήσεις ολικής άγνοιας εκφέρονται και χωρίς να προηγείται κανένα μόριο, όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση. Eg nn cgnsc vcem tuam? = Δεν γνωρίζω εγώ τη φωνή σου; *24+ σημείωση: στις ερωτήσεις ολικής άγνοιας απαντάμε καταφατικά με τα επιρρήματα ita (est), sic (est), sane, certe και αρνητικά με τα μόρια nn (ver), minime (ver). II.διμελείς. Οι διμελείς ερωτήσεις εισάγονται με το utrum<an (πότερον<ἢ), με το -ne<an, ή με μόνο το an. Σο «ή όχι» εκφέρεται με το «an nn». Utrum hic frater an amicus tuus est? ή Hic frater an amicus tuus est? ή Estne hic frater an amicus tuus? = Αυτός είναι ο αδελφός σου ή ο φίλος σου;

23 23 χηματικά: Ευθείες ερωτήσεις Είδος Εισάγονται Εκφέρονται Μερικής άγνοιας Ερωτηματικές αντωνυμίες και επιρρήματα -ne, όταν δεν γνωρίζουμε την απάντηση num, όταν περιμένουμε αρνητική απάντηση (ρητορική ερώτηση) Ολικής άγνοιας απλές nnne, όταν περιμένουμε καταφατική απάντηση (ρητορική ερώτηση) χωρίς κανένα μόριο, για έμφαση οριστική ή σπανιότερα υποτακτική (απορηματική ή δυνητική) διμελείς utrum... an, -ne... an, an.

24 24 ΟΙ ΠΛΑΓΙΕ ΕΡΩΣΗΜΑΣΙΚΕ ΠΡΟΣΑΕΙ Πρόκειται για προτάσεις του πλάγιου λόγου που περιέχουν ερώτηση. Εξάρτηση: Εξαρτώνται από ρήματα: ερωτηματικά, απορίας, αμφιβολίας, αμφισβήτησης (rg, interrg, quaer, dubit) λεκτικά, δηλωτικά (dce, dic) γνωστικά, αισθήσεως σημαντικά, αγνοίας (sci, intelleg, cgnsc, nesci) αποπειρατικά, προσδοκίας, αναμονής (tempt, cnr, exspect) κτλ. υντακτική λειτουργία: Είναι ονοματικές προτάσεις, οπότε λειτουργούν συντακτικά ως: επεξήγηση, συνήθως σε ουδέτερο δεικτικής αντωνυμίας υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και εκφράσεις με τη σημασία των ανωτέρω ρημάτων και αντικείμενο στα ρήματα εξάρτησης *απομνημονεύουμε: ΕΤΑ+ Εισαγωγή: α) Ολικής άγνοιας, όταν η ερώτηση αφορά όλο το περιεχόμενο της πρότασης. Χωρίζονται σε: απλές που εισάγονται με τα ερωτηματικά μόρια: num, -ne (= αν) αδιάκριτα, μετά από ρήματα ερώτησης-απορίας σημαντικά, nnne (= αν δεν) μετά το ρήμα quaer, si (=α ν) μετά από ρήματα αναμονής (exspect) ή απόπειρας (cnr, tempt) και an ή an nn (= αν, αν δεν) μετά τα ρήματα haud sci, nesci (αγνοώ), dubit (αμφιβάλλω), incertum est (είναι αβέβαιο) διμελείς που εισάγονται κυρίως με τα: utrum... an..., -ne...an... τις διμελείς πλάγιες ερωτήσεις το «ή όχι» εκφράζεται με το necne ( ενώ στις ευθείες με το an nn). β) Μερικής άγνοιας, όταν η ερώτηση αφορά μέρος μόνο του περιεχομένου της πρότασης. Εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες και επιρρήματα (quis, quantus, cur, quand, quam). Nasica interrgat Ennium ne / num ipse nn cgnscat vcem illius. (Ο Νασικάς ρωτά τον Έννιο αν ο ίδιος δεν αναγνωρίζει τη φωνή του.) Δευτερεύουσα πλάγια ερώτηση ολικής αγνοίας, απλή. Tum interrgavit filiam, utrum pst aliqut anns cana esse mallet an calva. (47) (Σότε ρώτησε την κόρη, αν μετά από μερικά χρόνια προτιμούσε να είναι ασπρομάλλα ή φαλακρή.) Δευτερεύουσα πλάγια ερώτηση ολικής αγνοίας, διμελής. Caesar ex captivis cgnscit quae apud Cicernem gerantur quantque in pericul res sit. (45) (Ο Καίσαρας πληροφορείται από τους αιχμαλώτους τι συμβαίνει στο στρατόπεδο του Κικέρωνα και σε πόσο μεγάλο κίνδυνο βρίσκεται η κατάσταση.) Δευτερεύουσες πλάγιες ερωτήσεις μερικής αγνοίας που εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες. Interrg vs quand hanc ficum decerptam esse putetis ex arbre. (25) (ας ερωτώ πότε νομίζετε ότι κόπηκε αυτό το σύκο από το δένδρο.) Δευτερεύουσα πλάγια ερώτηση μερικής αγνοίας που εισάγεται με ερωτηματικό επίρρημα.

25 25 Εκφορά: Εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική (που μερικές φορές είναι απορηματική ή δυνητική), γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης (αντίθετα στα ελληνικά χρησιμοποιούνται διάφορες εγκλίσεις, ανάλογα με το περιεχόμενο της πρότασης). Προσοχή: Στο κείμενο 44 συναντούμε το μοναδικό παράδειγμα πλάγιας ερώτησης με δυνητική υποτακτική. Προσέχουμε ότι κατά την τροπή του πλαγίου λόγου (δηλαδή της πλάγιας ερώτησης) σε ευθύ (δηλαδή σε ευθεία ερώτηση) η δυνητική υποτακτική δεν θα τραπεί σε οριστική, όπως συμβαίνει και με τις δυνητικές εγκλίσεις στην αρχαία ελληνική που μένουν αναλλοίωτες. Πλάγιος λόγος: Nesci enim quis pssit diligere eum [...] aut eum [...]. (44) Γιατί δεν ξέρω ποιος μπορεί να αγαπά αυτόν *...+ ή αυτόν *...+. (44) Ευθύς λόγος: Quis pssit diligere hunc [...] aut hunc [...]? Ποιος μπορεί να αγαπά αυτόν *...+ ή αυτόν *...+ ; Ακολουθία των χρόνων: Είναι οι μοναδικές δευτερεύουσες προτάσεις που εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική, αλλά εφαρμόζονται πλήρως οι κανόνες της ακολουθίας των χρόνων (οι υπόλοιπες προτάσεις που εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική, δηλαδή οι βουλητικές, ενδοιαστικές, τελικές, ουσιαστικές και επιρρηματικές συμπερασματικές και οι προτάσεις του quin και του quminus, παρουσιάζουν ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων). Θυμίζουμε σχηματικά την ακολουθία των χρόνων, εφαρμόζοντάς την στη μετατροπή μιας ευθείας ερώτησης σε πλάγια ερωτηματική πρόταση: Ευθεία ερώτηση Πλάγια ερώτηση Quid facis? Rgat (-abit) quid facias. (σύγχρονο στο παρόν) Rgabat (-avit, -averat) quid faceres. (σύγχρονο στο παρελθόν) Quid fecisti? Rgat (-abit) quid feceris. (προτερόχρονο στο παρόν) Rgabat ( -avit, -averat) quid fecisses. (προτερόχρονο στο παρελθόν) Quid facies? Rgat (-abit) quid facturus sis. (υστερόχρονο στο παρόν) Rgabat (-avit, -averat) quid facturus esses. (υστερόχρονο στο παρελθόν)

26 26 ΠΑΡΑΒΟΛΙΚΕ ΠΡΟΣΑΕΙ Οι παραβολικές (συγκριτικές) είναι επιρρηματικές προτάσεις, που λειτουργούν ως β όρος της σύγκρισης ο πρώτος όρος είναι μια άλλη πρόταση, συνήθως η κύρια. Διακρίνονται σε δυο είδη: Απλές παραβολικές Εκφέρονται: με οριστική, επειδή η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι (ή θεωρούνται ως) αντικειμενική πραγματικότητα. Εισάγονται: i.με τους συνδέσμους atque και et, μετά από επίθετα ή επιρρήματα που δηλώνουν ισότητα, ομοιότητα και τα αντίθετά τους (similis / similiter, aequus / aeque κτλ.). Similiter scrib et senti. = Γράφω έτσι όπως (= σύμφωνα με αυτά που) πιστεύω. Scipi aeque malam imperii magistram iudicabat inpiam atque avaritiam (ενν. malam imperii magistram iudicabat). = Ο κιπίωνας θεωρούσε εξίσου κακούς συμβούλους της εξουσίας και τη φτώχεια και την απληστία. *50+ Τέτοια περίπτωση παραβολικής πρότασης δεν υπάρχει στα προς εξέταση σχολικά κείμενα! ii.με τους συνδέσμους ut, sicut (= ως, όπως) στην κύρια πρόταση υπάρχουν συνήθως τα επιρρήματα ita, sic (= έτσι) οι προτάσεις αυτές εκφράζουν τον τρόπο. Ita est, ut dicis = Έτσι είναι, όπως τα λες. *27+ iii.με τον quam (προηγείται το tam) με τα quant / quanti, qu (στην κύρια πρόταση υπάρχουν τα tant / tanti, e). Οι προτάσεις αυτές εκφράζουν ποσό, ένταση, βαθμό και μέγεθος (= τόσο < όσο). *<+ Augustus *<+ emit avem tanti, quanti nullam adhuc emerat. = Ο Αύγουστος αγόρασε το πουλί τόσο, όσο δεν είχε αγοράσει κανένα άλλο μέχρι τότε. *29+ Το παραπάνω παράδειγμα είναι η μοναδική παραβολική πρόταση που εισάγεται με αυτόν τον τρόπο στα προς εξέταση σχολικά κείμενα! Τποθετικές παραβολικές Εκφέρονται: με υποτακτική, επειδή η σύγκριση αφορά μια υποθετική πράξη ή κατάσταση. Πρόκειται ουσιαστικά για υποθετικούς λόγους που παραλείπεται η απόδοσή τους. Εισάγονται: με τους συνδέσμους ut si, velut si, tamquam, quasi, prinde quasi (συνήθως πρόκειται για συνδυασμό των συνδέσμων που εισάγουν τις απλές παραβολικές με το si). τις υποθετικές παραβολικές προτάσεις τηρείται γενικά η ακολουθία των χρόνων. Tu autem, prinde quasi cum matre Evandri nunc lquaris, sermne *<+ bslet uteris. = Εσύ όμως χρησιμοποιείς γλώσσα απαρχαιωμένη, σαν να μιλάς τώρα με τη μάνα του Ευάνδρου. (lquaris: υποτακτική ενεστώτα, για να δηλώσει το σύγχρονο στο παρόν, καθώς εξαρτάται από τον αρκτικό χρόνο uteris). *41+ χηματικά (με τα έντονα γράμματα οι περιπτώσεις που συναντάμε):

27 27 Παραβολικές προτάσεις Εισάγονται Εκφέρονται Απλές α) atque, et (στην κύρια πρόταση aeque, similiter) β) ut, sicut (στην κύρια πρόταση ita, sic) γ) quam, quant / quanti, qu (στην κύρια πρόταση υπάρχουν τα tam, tant / tanti, e) οριστική, επειδή η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι (ή θεωρούνται ως) αντικειμενική πραγματικότητα. Τποθετικές ut si, velut si, tamquam, quasi, prinde quasi υποτακτική, επειδή η σύγκριση αφορά μια υποθετική πράξη ή κατάσταση. βραχυλογικές φράσεις που δηλώνουν παραβολή τα κείμενα 34, 41, 46 και 49 συναντάμε βραχυλογικές προτάσεις με το tamquam και το quasi που δηλώνουν παραβολή. την πραγματικότητα λανθάνουν υποθετικές παραβολικές προτάσεις τις οποίες μπορούμε να αναπτύξουμε.

28 28 ΟΙ ΒΟΤΛΗΣΙΚΕ ΠΡΟΣΑΕΙ Οι βουλητικές προτάσεις είναι ουσιαστικές προτάσεις εξαρτώμενες από ρήματα που σημαίνουν βούληση, της οποίας το περιεχόμενο εκφράζουν. Εξάρτηση: Εξαρτώνται από ρήματα ή εκφράσεις που σημαίνουν: διατάζω, ζητώ, παρακαλώ, προτρέπω, πείθω, αποφασίζω, επιτρέπω, φροντίζω κ.λ.π. (cnstitu-45, (ad)hrtr-45, incit-29, rg-38, r- 23, pet, edic-31, praecipi-48, cur-45, persuade-45, mne-45,prvide-45 κ.λ.π.) υντακτική λειτουργία: Αφού είναι ονοματικές προτάσεις, λειτουργούν συντακτικά ως: Επεξήγηση (σπάνια) σε ουδέτερο δεικτικής αντωνυμίας. Τποκείμενο απροσώπων ρημάτων ή εκφράσεων με την παραπάνω σημασία. Αντικείμενο των παραπάνω ρημάτων (απομνημονεύουμε ΕΤΑ). Εισαγωγή: ut, όταν είναι καταφατικές και ne, όταν είναι αρνητικές. Arria milites rabat ut simul impneretur(23) Curat ne nstra cnsilia cgnscantur(45) Προσοχή: Οι βουλητικές προτάσεις εισάγονται ακριβώς όπως και οι τελικές που είναι επιρρηματικές. Στη διάκρισή τους μας βοηθά η μετάφραση και η διαφορετική συντακτική λειτουργία τους (οι βουλητικές προτάσεις είναι ονοματικές, ενώ οι τελικές επιρρηματικές). Εκφορά: Εκφέρονται πάντα με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό τους είναι απλώς επιθυμητό. Εκφέρονται με υποτακτική ενεστώτα, όταν εξαρτώνται από ρήμα αρκτικού χρόνου και αναφέρονται στο παρόν, ενώ με υποτακτική παρατατικού, όταν εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού χρόνου και αναφέρονται στο παρελθόν (όπως, εξάλλου, συμβαίνει και με τις τελικές, ενδοιαστικές, συμπερασματικές και προτάσεις του quin και quminus). *<+ milites adhrtatur ut salutem sperent.(45) Id exemplum sutrem incitavit ut crvum dceret parem salutatinem.(29) Ακολουθία των χρόνων: Παρουσιάζεται, δηλαδή, ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, καθώς η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της(συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση). Παρατηρήσεις 6. Αντιστοιχούν γενικά προς το τελικό απαρέμφατο της αρχαίας ελληνικής, γι αυτό και αρκετά ρήματα που συντάσσονται με βουλητική πρόταση συντάσσονται και με τελικό απρέμφ. *<+ cnstituit ut tragulam mitteret.(45) Ppulus Rmanus cnstituit diligere du cnsules.(9) 7. Οι βουλητικές που ακολουθούν μετά από ρήματα φροντίδας σημαντικά αντιστοιχούν προς τις πλάγιες ερωτήσεις της ελληνικής, δηλαδή εκφράζουν κρίση. Curat ne nstra cnsilia cgnscantur.(45) = φροντίζει να μη μαθευτούν τα σχέδιά μας (πρβ. ἐπιμελεῖται ὅπως βέλτιστοι ἔσονται οἱ πολῖται) 8. Οι βουλητικές είναι προτάσεις του πλάγιου λόγου, όπως και οι πλάγιες ερωτήσεις, οι προτάσεις του quin και quminus και οι ουσιαστικές συμπερασματικές. Κατά την τροπή τους σε ευθύ λόγο θα γίνουν κύριες προτάσεις επιθυμίας που θα εκφράζουν διαταγή, προτροπή, παραχώρηση, παράκληση (σε προστακτική ή υποτακτική ενεστώτα) ή απαγόρευση (με nli/nlite+ απαρέμφατο ενεστώτα ή ne+υποτακτική παρακειμένου).