Γλώσσα (Σύστηµα συµβάσεων) Κοινωνικό φαινόµενο: πώς έχουν συναινέσει (ασυνείδητα) οι συνοµιλητές ότι µπορούν να συνεννοηθούν.. (π.χ.( το ίδιο αντικείµ

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Γλώσσα (Σύστηµα συµβάσεων) Κοινωνικό φαινόµενο: πώς έχουν συναινέσει (ασυνείδητα) οι συνοµιλητές ότι µπορούν να συνεννοηθούν.. (π.χ.( το ίδιο αντικείµ"

Στυλιανός Αθανασιάδης
7 χρόνια πριν
Προβολές:

1 Σύγχρονη γλωσσολογία δοµισµός/στρουκτουραλισµός στρουκτουραλισµός -Saussure (1916) ΛΟΓΟΣ: Ικανότητα/δραστηριότητα γλωσσικής επικοινωνίας ΓΛΩΣΣΑ: Συµβάσεις µιας γλωσσικής κοινότητας για επικοινωνία ΟΜΙΛΙΑ Τα λόγια κάθε οµιλητή µια συγκεκριµένη στιγµή µε βάση συµβάσεις γλώσσας: 1

2 Γλώσσα (Σύστηµα συµβάσεων) Κοινωνικό φαινόµενο: πώς έχουν συναινέσει (ασυνείδητα) οι συνοµιλητές ότι µπορούν να συνεννοηθούν.. (π.χ.( το ίδιο αντικείµενο στα ελληνικά τραϖέζι και στα αγγλικά table, άρθρα στα ελληνικά αλλά όχι στα ρώσικα) Συµβάσεις ή κανόνες (π.χ. ποια φωνήµατα, ποιες λέξεις, ποια σύνταξη) Εγγεγραµµένη στο νου των οµιλητών ασυνείδητα κυρίως και πανοµοιότυπα Συνειδητή µόνο εν µέρει, π.χ. όταν καταγράφεται σε λεξικά και γραµµατικές 2

3 Οµιλία (Χρήση γλώσσας) Χειροπιαστά λόγια. Μπορούν πάντα να ηχογραφηθούν ή να γραφτούν (π.χ. όλες οι προτάσεις που λέγονται σήµερα από ελληνόφωνα άτοµα) Ατοµικό φαινόµενο (απόφαση οµιλούντος για το τι ακριβώς θα πει/εκφράσει εκφράσει) ραστηριότητα που εκτυλίσσεται στο χρόνο (αναγκαστικά κάτι λέγεται νωρίτερα από κάτι άλλο). (Στη( γραφή βέβαια εκτυλίσσεται γραµµικά στο χώρο) Προϊόν της γλώσσας, δηλ. εφαρµογή των συµβάσεών της για να δηµιουργηθούν νέες λέξεις, προτάσεις, κείµενα 3

4 Αντικείµενο γλωσσολογίας εϖιλογή ορισµένων φαινοµένων αϖό ορισµένες µόνο σκοϖιές όϖως όλες οι εϖιστήµες Γλώσσα έναντι οµιλίας Γλώσσα ως αυτόνοµο φαινόµενο (αντικείµενο εσωτερικής γλωσσολογίας ή θεωρητικής). Σχέση γλώσσας-νόησης νόησης-κοινωνίας-ιστορίαςιστορίας κλπ. ενδιαφέρουσα µεν αλλά εναποτίθεται στο µέλλον, αφού έχει πρώτα περιγραφεί η γλώσσα ανεξάρτητα από άλλα φαινόµενα. Η σχέση αυτή αντικείµενο εξωτερικής γλωσσολογίας (τα σηµερινά διεπιστηµονικά πεδία όπως η κοινωνιογλωσσολογία και η ψυχογλωσσολογία) 4

5 Αρχές για ϖεριγραφή γλώσσας Η γλωσσολογία ϖεριγράφει τη γλωσσική συµϖεριφορά. εν τη ρυθµίζει (όϖως οι ϖαραδοσιακές γραµµατικές και οι οδηγίες φιλολόγων) ) (σε( αντίθεση µε καθηµερινές εντυϖώσεις για το ρόλο των γλωσσολόγων). Η γλώσσα στη συγχρονία όχι στη διαχρονία: δηλ. ακινητοϖοιηµένη ϖαρά την αέναη αλλαγή της σε µια συγκεκριµένη ιστορική στιγµή (ϖ.χ. τα ελληνικά σήµερα µόνο όχι τα αρχαία ή µεσαιωνικά γιατί οι συµβάσεις τους σε ϖαλαιότερες µορφές διαφέρουν, ϖ.χ. έχει αλλάξει δραστικά η σύνταξη και η ϖροφορά αϖό την αττική διάλεκτο της Αρχαίας Αθήνας). Προτεραιότητα ϖροφορικού λόγου (έναντι γραφής) Οι γλώσσες είναι αρχικά τουλάχιστον ϖροφορικές (έναντι της φιλολογίας ϖου µελετά νεκρές γραϖτές γλώσσες όϖως η λατινική) 5

6 Σηµείο (γλωσσικό σύµβολο) (κατεξοχήν ϖαράδειγµα οι λέξεις) ύο αδιαίρετες όψεις του σηµείου: Σηµαίνον (ακουστική εικόνα -έκφραση) Σηµαινόµενο (ιδέα -περιεχόµενο) Bασική αρχή: Αυθαιρεσία του σηµείου: σχέση σηµαίνοντος /σηµαινόµενου τυχαία, απλώς µια κοινωνική σύµβαση (π.χ. κουτί, box ) εξαίρεση η ονοµατοποιία (π.χ. κούκος, µϖουµϖουνίζει) 6

7 Σύστηµα σηµείων Η γλώσσα συνιστά σύστηµα αλληλοεξαρτώµενων σηµείων και όχι αϖλό άθροισµά τους πιο συγκεκριµένα: Ένα σηµείο ορίζεται µε βάση άλλα σηµεία (τις διαφορές και οµοιότητές τους) και όχι µε βάση το σε τι αναφέρεται στον κόσµο π.χ. η λέξη «παπούτσι» µε βάση το πώς διαφέρει και µοιάζει σε άλλες λέξεις όπως «κάλτσα», «πέδιλο», «µπότα», «παντόφλα» και όχι µε βάση την αναφορά της σε πράγµατα που βάζουµε στα πόδια µας. εν µπορούµε να την ορίσουµε χωρίς λόγια, δείχνοντας απλώς σε τί αναφέρεται. 7

8 Αϖοδοχή συστήµατος σηµείων εϖιτρέϖει στη συνέχεια διάφορες ϖεριγραφές του, ϖ.χ. σχέσεις µεταξύ σηµείων Συνταγµατικές σχέσεις: ϖώς συνδυάζονται µε άλλες, ϖ.χ. το αγόρι ϖαίζει το αγόρι έκλαψε γοερά το αγόρι έφυγε Παραδειγµατικές σχέσεις: ϖώς αντικαθίστανται αϖό άλλες, ϖ.χ. το κορίτσι ϖαίζει το ϖαιδί ϖαίζει η γάτα ϖαίζει 8

9 ιϖλή άρθρωση: θεµελιακή ιδιοµορφία ανθρώϖινης γλώσσας Όχι αϖλές συσχετίσεις ήχων-εννοιών (όϖως στα ιερογλυφικά συστήµατα γραφής). Αντιθέτως, αϖεριόριστος αριθµός ϖροτάσεων µε ϖεριορισµένο αριθµό µέσω (όϖως στα αλφαβητικά συστήµατα γραφής) Λόγω διϖλής άρθρωσης: δηλ. οργάνωσης σε δύο εϖίϖεδα: α) στοιχεία χωρίς νόηµα (φωνήµατα, ϖ.χ. κ, α, ψ) β) στοιχεία µε νόηµα (λέξεις, ϖροτάσεις.ϖ.χ. φέρε το ψάρι ) 9

10 Στρωµατοϖοίηση γλώσσας ιεραρχική οργάνωση Τα φωνήµατα δεν έχουν αϖό µόνα τους νόηµα (ϖέρα αϖό εξαιρέσεις όϖως εϖιφωνήµατα α!, ε!) Νόηµα ϖαράγεται µόνο αϖό: α) συνδυασµούς φωνηµάτων σε λέξεις (ϖαρά) β) συνδυασµούς συνθετικών σε λέξεις (ϖαρακάλεσα) γ) συνδυασµούς λέξεων σε ϖροτάσεις (τον (ϖαρακάλεσα να φύγει) 10

11 Εϖίϖεδα ανάλυσης της γλώσσας υϖοσυστήµατα συνολικού συστήµατος Σηµαίνον: : (µέσα( νοηµατοδότησης) φωνολογία µορφολογία (κυρίως γραµµατικές κλίσεις) σύνταξη Σηµαινόµενο: : (νόηµα( νόηµα) σηµασιολογία (µεταξύ άλλων το λεξιλόγιο) 11

12 Φωνολογία Φωνητική: Ανάλυση γλωσσικών ήχων αϖό τη σκοϖιά της φυσικής, ϖώς µοιάζουν και διαφέρουν, ανεξάρτητα αϖό τη χρήση τους σε µια γλώσσα Φωνολογία: Ανάλυση γλωσσικών ήχων αϖό τη σκοϖιά του ϖώς χρησιµοϖοιούνται σε κάθε γλώσσα. Λειτουργία ή χρήση των ήχων µε τον ιδιαίτερο σε κάθε γλώσσα τρόϖο και όχι µε βάση τις ηχητικές τους διαφορές και οµοιότητες. Κάθε γλώσσα λαµβάνει υϖόψη ορισµένες µόνο ηχητικές διαφορές και ϖαραγνωρίζει άλλες. 12

13 διαφορές φωνητικής-φωνολογίας φωνολογίας Μια φωνητική (δηλ. ηχητική) διαφορά καθίσταται φωνολογική (δηλ. γλωσσική) µόνο αν χρησιµεύει στη διαφοροποίηση λέξεων. Όταν όχι, δεν την «ακούνε» συνήθως οι οµιλητές της, π.χ. /vazo/ - /bazo/σηµαντική στα ελληνικά (βάζο-µϖάζο) αλλά όχι στα ισπανικά ή στα αρχαία ελληνικά /Τed/ - /Τent// /Τend// -σηµαντική στα αγγλικά αλλά όχι στα ελληνικά (η λέξη τέντα παραµένει ίδια είτε προφέρεται ως /tenda/ ή /teda/. 13

14 Φωνολογία Ελάχιστη µονάδα/τεµάχιο τεµάχιο: το φώνηµα διαφοροϖοιήσεις ήχου ϖου καταλήγουν σε άλλη λέξη ϖ.χ. ελληνικά /miθοs/ - / liθο θοs όχι όµως /likos/ - /ljikos/ Συνδυασµοί φωνηµάτων ορισµένοι µόνο εϖιτρέϖονται σε κάθε γλώσσα (ϖ.χ. στα ελληνικά όχι /nkama/ αλλά ναι /skama/ -Φωνοτακτικοί κανόνες Yϖερτεµαχιακά στοιχεία: : (ϖροσωδία( ϖροσωδία/µελωδία), ϖ.χ. δυναµικός τόνος λέξεων: ϖ....χ /mίlo/-/milό/ εϖιτονισµός ϖρότασης ϖ.χ.. / /vrexi/ - /vrexi?/ (µήλο-µιλώ) 14

15 Φώνηµα Μονάδες ήχου ϖου διαϖλέκονται και δεν είναι διακριτές ακουστικά (σε αντίθεση µε ό,τι δείχνει η αλφαβητική γραφή όϖου ξεχωρίζονται τα φωνήµατα και αναϖαρίστανται µε γράµµατα). Όχι ένας συγκεκριµένος ήχος αλλά µια κατηγορία ήχων,δηλ δηλ. µια αφηρηµένη µονάδα ήχου ϖου ϖροφέρεται µε τεράστιο αριθµό ϖαραλλαγών σε µια γλώσσα. ϖ.χ. ελληνικό /k/ ϖολλές διαφορετικές ϖροφορές (αλλόφωνα) όϖως /kilo/ = κιλό (υϖερωϊκός φθόγγος) /kalo/ = καλό (άφωνος ουρανικός φθόγγος) /to galo/ = τον καλώ (ηχηρός ουρανικός φθόγγος) σύµϖτωση ήχων µε άλλα φωνήµατα /gero/ =τον καιρό, ίδια ϖροφορά µε /g/ γκ 15

16 Μορφολογία γραµµατικές κλίσεις Εσωτερική δοµή των λέξεων: εϖιµέρους συνθετικά, τα µορφήµατα ϖ.χ. φεύγ-ω, ϖαρα-τηρητ-ής Μόρφηµα = µονάδα νοήµατος µικρότερη της λέξης Λεξικά (ϖ.χ. ξύλ-ο, δηλ. η ρίζα µιας λέξης) Γραµµατικά (ϖ.χ. ϖαιδ-ί, ϖαιδ-ιά ιά) έχουν ευρύτατη χρήση σε ϖολλές λέξεις (εϖαναλαµβάνονται) και ϖιο αφηρηµένο νόηµα. 16

17 Το γραµµατικό µόρφηµα είναι µια αφηρηµένη κατηγορία (όϖως το φώνηµα) Μπορεί να πραγµατωθεί ποικιλοτρόπως: Μόρφηµα: ϖ.χ. πρώτο πρόσωπο ως υποκείµενο ρήµατος (γενική αφηρηµένη έννοια) Μορφές: οι πραγµατώσεις του µορφήµατος γράφ-ω, έγραψ-α, γράφ-αµε αµε, γράφτ-ηκα ηκα, γράφ-οµαι οµαι, γραφ-όµασταν όµασταν, γραφτ-ώ Αλλόµορφα: εναλλακτικές µορφές π.χ. αγαϖ-άγαµε άγαµε/αγαϖ-ούσαµε, αγαϖ-ιόντουσαν όντουσαν, αγαϖ-ιόσαντε ιόσαντε, αγαϖ-ιόσανταν 17

18 Μορφήµατα ιαγλωσσικές διαφορές: Είδη µορφηµάτων: π.χ. τα ελληνικά δεν έχουν γένος στα ρήµατα, τα κινέζικα δεν έχουν χρόνο Συνδυασµοί µορφηµάτων: π.χ. άρθρα πάντα ελεύθερα στα ελληνικά (δηλ. ανεξάρτητες λέξεις) αλλά δεσµευµένα στα βουλγαρικά (δηλ. καταλήξεις ουσιαστικών) 18

19 Λέξη (τρεις έννοιες) συνδυασµός φωνηµάτων ή και µορφηµάτων Λέξηµα: η σηµασία της λέξης, π.χ. αγαϖάω. Εντοπίζεται στη ρίζα λέξεων που κλίνονται. (Συµπίπτει µε την έννοια της λέξης στην καθηµερινή ζωή και στα λεξικά). Λέξηµα Φωνολογική λέξη λέξη: η ηχητική της µορφή.. (π.χ.( η φωνολογική λέξη /pira/ = στα ελληνικά δύο τουλάχιστον λεξήµατα ϖείρα και ϖήρα. Γραµµατική λέξη: οι οι γραµµατικές παραλλαγές του ίδιου λεξήµατος π.χ. αγαϖούσα, αγαϖάω, αγαϖήσαµε. 19

20 Σύνταξη Ελάχιστη µονάδα η λέξη και µέγιστη η πρόταση Συνδυασµοί λέξεων βασίζονται σε κατηγορίες λέξεων (συντακτικές/µέρη του λόγου) Συντακτική κατηγορία: αφηρηµένη κατηγοριοποίηση εκτενούς αριθµού λέξεων (π.χ. επίθετο, πρόθεση, ουσιαστικό.) 20

21 Οι λέξεις οµαδοϖοιούνται σε φράσεις σύνολα λέξεων ϖου αναφέρονται σε ϖράγµατα (ονοµατικές) ή καταστάσεις/γεγονότα (ρηµατικές) και µετακινούνται µέσα στην ϖρόταση ως ενιαίες µονάδες ϖ.χ. η ονοµατική φράση: η κόρη της Ελένης µετακινείται ολόκληρη µέσα στην ϖρόταση και δεν µϖορεί να σϖαστεί -η κόρη της Ελένης ϖαντρεύτηκε -ϖαντρεύτηκε η κόρη της Ελένης -της Ελένης η κόρη ϖαντρεύτηκε όχι όµως: η κόρη ϖαντρεύτηκε της Ελένης 21

22 Σηµασιολογία λέξεων και ϖροτάσεων Προβλήµατα ορισµού του νοήµατος των λέξεων τρεις όροι αϖαραίτητοι: αναφορά, υϖοδήλωση, σηµασία Αναφορά: το συγκεκριµένο φαινόµενο στο οϖοίο ϖαραϖέµϖει η λέξη (ϖ.χ. το ρολόϊ της κουζίνας µας) Υϖοδήλωση: Η έννοια/κατηγορία των φαινοµένων στην οϖοία ϖαραϖέµϖει (ϖ.χ. γενικά τα ρολόγια). Σηµασία: το νόηµα µιας λέξης σε αντίθεση µε άλλες (ϖ.χ. ρολόι (τοίχου, χεριού και ΕΗ) vs. αγγλικά clock, watch, scale). ηλ. το νόηµα µιας λέξης ορίζεται διαφορετικά ανάλογα µε τη γλώσσα ή το όλο σύστηµα σηµείων (λέξεων). 22

23 Σηµασία ϖροτάσεων Συνάρτηση: Λεξικής σηµασίας, δηλ. των λεξηµάτων που τη συνθέτουν (των λέξεων) Γραµµατικής σηµασίας, δηλ. µορφολογικών και συντακτικών στοιχείων (πληροφοριών από στοιχεία γραµµατικής κλίσης όπως και συντακτικού ρόλου των λέξεων) (των προτάσεων) 23

Σχετικά έγγραφα

5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία

5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία Στόχοι της γλωσσολογίας Σύμφωνα με τον Saussure, βασικός στόχος της γλωσσολογίας είναι να περιγράψει τις γλωσσικές δομές κάθε γλώσσας με στόχο να διατυπώσει θεωρητικές αρχές