συμβολtι<n /φυσ1ι<n γεωγραφία ι<α1 Μουσ1ι<n, πολmκέςmς , οριακοτnτας ΜΟΥΣΙΚΗ 1 ΗΧΟΣ & το ζnτnμα τnς Σίσσυ θιοδοσίου ΤΛΠΜ. ΤΕΙ Ηπείρου. Άρτα.

Transcript

1 Ι Μουσι<n, συμβολtι<n /φυσι<n γεωγραφία ι<α πολmκέςmς Ι' αναγνωρσnς: το ζnτnμα τnς, οριακοτnτας Σίσσυ θιοδοσίου ΤΛΠΜ. ΤΕΙ Ηπείρου. Άρτα. Τ μnμα Διαχείρισnς Πολιτισμικού ΠεριΒάλλοvτος & Νέων Τεχνολογιών. Πανεπιστnμιο Ιωαννίνων. Αγρίνιο Η έμφασn στnν έννοια του τόπου. ιδιαfτερα στις, μέρες μας και στα πλαfσια του δnμόσιου nγεμονικού λόγου εκκινεί συνnθως από τn λογικn τnς αντιπαραβολrlς του "τοπικού" με το "παγκόσμιο". του "παραδοσιακού" με το "μοντέρνο". αυτού που "αντιστέκεται" με το ''εμπορικό". Όταν δε πρόκειται για τnν κατανόnσn τnς ιδιαιτερότnτας τ nς μουσικnς. n έμφασn αυτn περιορίζεται στnν ένταξn τnς απλώς σε ένα γεωγραφικό πλαίσιο. Υπάρχουν ωστόσο πολύ περισσότερα να πει ιωνεfς για τn σχέσn τόπου και μουσικnς. και δεν εννοώ βέβαια τα προφανn παρότι σnμαντικά - για παράδειγμα τn μελέτn τnς διάδοσn και διάχυσnς τnς μουσικnς. τα τοπικά μουσικά ιδιώματα. n τους τόπους όπου αναφέρεται n μουσικn μέσω των στfχων ( Βλ. ενδεικτικά Connell και Gibson. 200'3). Οι πιο πρόσφατες ενασχολnσεις επιχειρούν να σκια γραφnσουν τις αμοιβαία παραγωγικές σχέσεις με ταξύ τόπου και μουσικnς. καθώς τονfζουν τnν ανάγ ι<n μελέτnς του τρόπου που οι διαφορετικές χωρικό τnτες και τοπικότnτες διαμορφώνουν τον nxo τnς μουσικnς και το αντfστροφο. Μολονότι n μουσικn είναι σπάνια κάτι που απεκονfζεται/αναπαρfσταται σε χάρτες 4 οι μουσικές γεωγραφfες. τόσο στn συμβολικn όσο και στn φυσικn τους διάστασn. απο τελούν σnμαντικn συνισταμένn του τρόπου που προσλαμβάνουμε και βιώνουμε τον κόσμο γύρω μας. Οι "τόποι" συνάντnσnς. κι ακόμα περισσότερο οι διαδικασfες συνάντnσnς τους. αποτελούν τα Βασικά πεδfα όπου τα διάφορα είδn μουσικnς και οι γεωγραφίες τους αποκτούν ταυτότnτα. Τέτοιες προσεγγfσεις λαμβάνουν σοβαρά υπόψιν τους μια σειρά από ζnτnματα. όπως για παράδειγμα τnν κινnτικότnτα. μεταβλnτότnτα και παγκόσμια διαμεσολάβnσn των μουσικών μορφών. όπως εξάλλου και αυτά τnς σταθερότnτας ( fixity). αυθεντικότnτας και τοπικότnτας { βλ. ενδεικτικά Conne και Gibson 200'3. Leyshon 998. Wade Saνigliano 995. Roman-Velazquez 999. Krims 2000). Προφανώς υπάρχουν μια σειρά από επfπεδα ιφι - ΜΟΥΣΙΚΗ 67 '

2 τικnς αποτίμnσnς τnς σχετικnς πλούσιας ομολογουμένως ΒΒλ0γραφίας. Γα τις ανάγκες ωστόσο τnς συγκεκριμένnς ανακοίνωσnς θα περ0ρστώ στnν εννοολόγnσn /πρόσλnψn του τόπου και των δαφορετικών μορφών γνώσnς που φαίνετα να ανακύπτουν από αυτnν.5 Όροι λοιπόν όπως τόπος κα χώρος εκλαμβάνονται είτε μεταφορκά με τρόπο που προσιδ ι άζει στο Φουκοϊκό "site" ( Foucault 9 7 2). δnλ. ως πεδία όπου ξεδιπλώνοντα και εμπεριστατώνονται σχέσες εξουσίας ( βλ. ενδε κτικά Stol<es Cohen 994) n ΠlΟ κυρολεκηκά ως Βωμένο φυσκοί χώροι ( βλ. ενδεικηκά Feld και Basso 996α. 996Β. Solomon Roseman 993). 6 Στnν πρώτn περίπτωσn ο δ0μεσολαβnτικός ρόλος τnς μουσικnς στn μετατροπn του χώρου σε τόπο διερευνάται σε επ ίπεδο γλώσσας κα αναπαράστασnς ( representation). ενώ στn δεύτερn. σε επίπεδο ενσώματ ων πρα ι<τκών. δυποκειμενικότnτας. Βώματος. εμπεφίας και συναισθnματος. Είνα ενδιαφέρον να σnμεωθεί εδώ όη 0 εθνογραφ ίες που υιοθετούν τnν πρώτn προσέγγισn αφορούν κυρίως " δυτικά" πλαίσια. ενώ αυτές που φέρνουν στο προσκnνιο μια π0 αισθnτnρακn πρόσλnψn του τόπου προέρχονται συνnθως από μn " δυτικά " πλαίσια. Η παρούσα ανακοfνωσn εκκνεf από τις αναλυηκές δυνατότnτες που προκύπτουν από το εγχείρnμα σύνθεσnς των πολύπλοκων σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ Βιωμ έ νnς εμπεφfας και εννοακnς ( conceptually generated - abstract) γνώσnς.7 καθώς διερευνά τn σχέσn τόπου και μουσκnς στα ελλnνο - αλβανικά σύνορα και π0 σ υ γκεκ ρ ιμένα στnν περιοχn του Πωγωνfου. προσδfδοντας έμφασn στn έννοα τnς εναπόθεσnς ( location) τnς περ ι οχnς τόσο σε γεωγραφικό. φ υ σκό. όσο και σε συμβολκό επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα. θα καταδεfξω συνοπτικά μέσα από εθνογραφκά παραδεfγματα ης συνσταμένες κατασκευnς αυτnς τnς εναπόθεσnς που συνοψίζονται στο ζnτnμα τnς έλλεψnς κάποιας ' Όναγνωρίσιμnς διαφοράς". τnς " κοινοτοπίας". και. στn συνέχεια. θα επικεντρώσω τnν προσοχn μου στις αναθεωρnσεις που αυτό προβάλλει στο πολυσυζnτnμένο θέμα τnς οριακότnτας. Σε ένα δεύτερο. αλλά σαφώς συναρτώμενο επfπεδο. θα διερευνnσω τα σnμεfα συνάρθρωσnς τnς ορακnς αυτnς ταυτότnτας με τον nγεμονικό σnμερα λόγο περf "τοπικnς δαπερότnτας". "πολιηστικnς ι<λnρονομάς" ι<0 "πολιτικών τnς αναγνώρισnς". και θα υποστnρfξω ότι το Πωγώνι. οι άνθρωπο κα n μουσικn του μέσα στα συγκεκριμένα συμφραζόμενα δεν μπορούν να δlεκδικnσουν " δάκρισn " και " αναγνώρισn " τnς "πολιησμικnς τους διαφοράς". Στο πλαίσιο εξάλλου του τρόπου που χρnσιμοποιείται σnμερα nγεμονκά n " πολπιστικn κλnρονομιά ". n "τοπκn ιδ ι απερότnτα" και n " πολυπολπσμκότnτα " ως μέσα αναγνώρισnς και απόκτnσnς "πόρων " και δικαιωμάτων n ως μέσα πρόκλnσnς των ισχυόντων ορθοδοξιών. μπορεί κανείς εύκολα να αναλογιστεί τις συνέπειες που επιφέρει n έλλειψn κάποιας " αναγνωρfσιμnς διαφοράς". Υπ ' αυτό το πρίσμα n περίπτωσn που εξετάζετα εδώ δεν περιορfζεται απλά στον προσδορισμό των στοιχείων που οι ίδοι οι Πωγωνίσιοι επιθυμούν να προβάλουν σχεηκά με τους ίδιους. τn μουσικn και τον τόπο τους. αλλά επεκτείνετα στις μορφές σχέσεων που επθυμούν. αλλά και έχουν τnν δυνατότnτα να παράγουν. τις θέσες κα πρακτικές που Βιώνουν και γύρω από τις οποίες κνnτοποιούνται. Σε ένα γενκότερο επίπεδο μlα τέτοια προσέγγισn φέρνει στn προσκnνιο τnν αλλnλεξάρτnσn τnς εππέλεσnς τnς ταυτότnτας ΜΟΥΣΙΚΗ ' Q ο \ -

3 ( perf ormance of identity) με τnν ( επ ) τελεσηκότnτα τnς πολπκnς ( perf ormatiνity of politics}. μα σnμανηκn δάστασn τnς οποίας. στnν περίπτωσn μας. είνω κω n ορακότnτα. Η δερεύνnσn των παραπάνω εκ<νεί από τnν ανίχνευσn του εξnς παραδόξου: n οργανκn μουσκn του Πωγωνίου. παρόη συνστά το π0 αναγνωρίσψο κομμάη του nπεφώηκου μουσκού ύφους. δεν μπορεί να αποτελέσε "το μέσο " που καθστά " αναγνωρίσψο ". "δ~αφορεηκό " κ0 " αξοσnμείωτο". ούτε τον τόπο που σχετίζετ0 με αυτnν ( Πωγών). ούτε τους ανθρώπους τnς περοχnς. ούτε βέβωα κω τους γύφτους μουσ<0ύς τnς - n τελευταία δάστασn δεν εμπίπτε στnν προβλnμαηκn του παρόντος κεψένου. 8 θα ξεκνnσω από μερκές πολύ απλές εθνογραφκές παρατnρnσες. Συχνά βρίσκομ0. κ0 δεν είμ0 n μόνn. σε πανnγύρα εντός <0 εκτός Ηπείρου. όπου παρατnρώ όη 0 χορευτές ζnτούν ένα " nπεφώηκο " κ0 n κομπανία των μουσκών παίζε ένα "πωγωνίσ0". Στα πλαίσα εξάλλου τnς έρευνάς μου συχνά ρωτώ δnμοηκούς 9 μουσκούς γατί ονομάζουν τα περσσότερα πωγωνίσα οργανκά ακούσματα nπεφώηκα. αφού το ίδ0 θα μπορούσε να σχύε κ0 γα οργανκά ακούσματα άλλων περοχών που έχουν τnν ίδα εξάπλωσn εντός κα εκτός Ηπείρου ( π.χ. ζαγορίσ0). Μολονόη τς περσσότερες φορές φαίνετα να συμφωνούν μαζί μου όη πρόκεπα γα λάθος. μας <0. όπως σnμεώνουν " κανονκά θα έπρεπε να το λέμε πωγωνίσ0. τέτο0 είν0". τελκά τονίζουν όη. εδκά εκτός τnς περοχnς του Πωγωνίου. " ο κόσμος όταν ζnτά nπεφώηκο εννοεί το πωγωνίσ0. χωρίς να ξέρε απαραίτnτα όη είνα τέτο0 ". Το Πωγών - συμπερλαμβάνω εδώ κ0 τnν περ0χn του Παρακαλάμου - έχε να επδείξε τον μεγαλύτερο αρθμό εν ενεργεία δnμοηκών μουσκών από όλες ης περοχές τnς Ηπείρου κ0 όχ μόνο. Παρόλα αυτά ελάχστο από αυτούς είνα γνωστοί. τόσο δσκογραφκά όσο <0 γενκότερα στο πανελλrν0 - εκτός από ης περπτώσες ανθρώπων που ζουν κα ενεργοποούντα επαγγελμαη<ά στnν Αθnνα { χαρακτnρσηκό παράδεγμα είν0 n περίπτωσn του Πέτρο -Λούκα Χαλκά κα παλαότερα του θανάσn Χαλγάννn). 0 Σε αυτό το σnμείο n σύγφσn με τους μουσκούς που φέροντα να αντπροσωπεύουν τnν περοχn του Ζαγορίου είν0 πολύ αποκαλυπτκn: το όνομα του Γ ρnγόρn Ι<αψάλn είν0 πανελλnνίως γνωστό. τόσο λόγω τnς επίσnμnς δσκογραφίας. όσο κα τnς συχνότατnς συμμετοχnς του σε μουσκές παραστάσες σε ασηκά κέντρα εκτός Ηπείρου. 'Το Πωγών δε βγάζε μεγάλα ονόματα " παρατnρούν 0 ίδ0 0 μουσ<0ί των Πωγωνίου. Τέλος. θα αναφερθώ στο παράδεγμα των πανnγυρών στnν περοχn. Παρά τnν έντονn κα συστnμαηκn θα έλεγα κνnτοποίnσn τα τελευταία χρόνω στο Πωγώνι κυρίως σε επίπεδο Συλλόγων. Αδελφοτnτων κα Δnμων προκεψένου να προβλn~εί τουρσηκά n περ0χn μέσα από τα "παραδοσακά τnς πανnγύρα ". ελάχστο είν0 0 καλοκαφνοί επσκέπτες τnς περοχnς (δεν αναφέρομα εδώ στους ίδους τους Πωγωνίσους) που τελκά επλέγουν τα πανnγύρα στο Πωγών. Στο σχεηκά πρόσφατο Vτοκυμαντέρ τnς σεφάς " Μουσκοί του Ι<όσμου" που αφορούσε τα πανnγύρα στnν Ήπε~'ρο ο τρόπος που παρουσάστnκε το Πωγών nταν ενδεκηκός: " κακογ μουσκοί κα χορευτές. " κακnς ποότnτας" ακουσηκn κ0 " εκφυλλσμένο 0σθnηκά περβάλλον ". Στο ίδιο ντοκυμαντέρ ο τnλεοπτκός φακός ανέδεξε τον "ποοηκό" χαρακτnρα των πανnγυρών στο γεπονκό ΜΟΥΣΙΚΗ ο/ 9

4 Ζαγόρ. τόσο σε επίπεδο μουσκnς. μουσκών κω χορευτών. όσο κω στο επίπεδο τnς "ωσθnηκnς" του πλα0ίου. Η δ~ανομn του τnλεοπηκού χρόνου που αφερώθnκε σε κάθε μ~α από ης δυο περοχές χαρακτnρζόταν απ9 τnν ίδ~α λογκn. θα nθελα στn συνέχε~α να επχεφnσω τn συσχέησn αυτών των εθνογραφκών παρατnρnσεων με τn γενκότερn αναπαράστασn που συγκροτείτω στο εθνκό κω τοπκό φαντασ~ακό γ~α το Πωγών κω τους Πωγωνίσ0υς. Το Πωγών είνω ακρβώς δίπλα στα ελλnνο-αλβανκά σύνορα κα συμπερλαμβάνε τnν βασκn πύλn ε0όδου κω εξόδου μεταξύ Ελλάδας κω Αλβανίας. τnν Κακαβά. Μέχρ τα τέλn τnς δεκαετίας του 980 κω γ~α περίπου πενnντα χρόνω n περοχn αυτn παρέμενε nσυχn Κω αδρανnς. μ~α από ης ΠΙΟ απομακρυσμένες περοχές τnς Ελλάδας που σταδ~ακά όλο κω περσσότερο ερnμωνόταν. αφού το μεγαλύτερο μέρος του πλnθυσμού τnς μετανάστευε σης πόλες. εντός <0 εκτός Ελλάδας. Η μεγαλύτερn αρθμnηκά ομάδα ηόπων. 0 Γ κραί<0. δεν είνα. όπως <0 0 ίδ0 τονίζουν. 'Όύτε Σαρακατσάνο. ούτε Β. Ηπεφώτες. ούτε Γ ύφτο. ούτε Βλάχο~. ούτε Τ σάμnδες. ούτε Αρβανίτες. κω φυσκά. ούτε Αλβανοί. Είμαστε συνnθ0μένο Έλλnνες". Πολλοί από αυτούς σχετίζοντω με δεσμούς συγγένε~ας με τους Β. Ηπεφώτες στnν άλλn πλευρά των συνόρων. Ωστόσο αυτοί είνω Τ κραίω~''. δεν είνω κάη το δ~αfτερο. Είνω ενδ~αφέρον εξάλλου όη 0 περ0σότερο από αυτούς έχουν τnν πεποfθnσn όη στα μάηα των άλλων. στnν Αθnνα κω άλλα λγότερο περφερε~ακά μέρn τnς χώρας. αποτελούν κάη λγότερο από "τίποτ ε το δ~αίτερο". αφού είνω γνωστοί ως "χωράτες Ηπεφώτες". Αναφέρομω λοπόν σε έναν πλnθυσμό του οποίου n ελλnνκότnτα είνω αναμφσβnτnτn. αλλά δεν έχε καμά "δ~αίτερn στορία n χαρακτnρ0ηκό" να επδείξε κω ζε σε ένα μέρος "που είνω κάπως πίσω". Σης παραπάνω παρατnρnσες μπορεί κανεfς να προσθέσε ι<ω τον τρόπο που n περοχn του Πωγωνίου κω 0 άνθρωποί τnς προσλαμβάνοντα <0 εντός τnς Ηπείρου ως "μn δ~αίτερο~''. Πολύ π0 ενδ~αφέρουσα τόσο από άποψn "πολπσμκnς κλnρονομάς". όσο κω από "περβαλλοντκn άποψn" θεωρείτω γα παράδεγμα n περίπτωσn του Ζαγορίου. στα ανατολκά του Πωγωνίου. Στn δάρκε~α τnς έρευνάς μου μάλστα πολλοί αντδέστελαν τnν ανυπαρξία "πολπσμού" κω "παράδοσnς" στο Πωγώ ν με τnν πλούσ~α παρουσία αυτών στο Ζαγόρι Το Πωγών συν0τά λοπόν. κατά κάπο0 τρόπο. ένα μέρος "κάπου στα σύνορα". κω 0 άνθρωποί του δεν έχουν να επδείξουν "τίποτε δαfτερο" πέρα από τnν κονοτοπία τους. Σε αυτά τα συμφραζόμενα γίνετω λοπόν προφανές ότ n ανfχνευσn του παραδόξου που έθεσα ως σnμείο αφετnρίας μου κω αφορούσε τn μουσκn του Πωγωνίου δ~αρθρώνετω με μ~α σεφά από άλλα επίπεδα. τα οποία στο σύνολό τους συγκροτούν μ~α πολύ συγκεκρψένn γεωγραφκn. φυσκn κω συμβολκn εναπόθεσn γ~α το Πωγών: αναφερόμαστε σε ένα μέρος χαμένο στο "πουθενά" των συνόρων. που δεν έχε~ να επδείξε κανένα δ~αίτερο χαρακτnρσηκό πέρα από τον επ0φαλn χαρακτnρα των συνόρων του. γ~α μ~α μουσκn που δε θεωρείτω αρκετά "δ~αίτερn". ώστε να δ~ατnρnσε το όνομά τnς. δεν είνω αρκετά "καλλπεχνκn κω πο0ηκn " ως μουσκό είδος. κω. βέβωα. πολύ εύκολα εμπίπτε στn λογκn τnς εμπορευματοποίnσnς. Εfνω σnμαντκό να σnμεωθεί εδώ όη τα νεοδnμοηκά τραγούδ~α στnν πλε ονότn τά τους βασίζοντω στn μουσκn φόρμα του πωγωνίσου. Όσο γ~α τους ανθρώπους τnς. όσο δεν αποτελούν μεονότnτα n κάπο0υ ΜΟΥΣΙΚΗ 7 G

5 άλλου εfδους δ~ακριτn εθνο -πολιησμικn ομάδα (για παράδειγμα. Σαρακατσάνοι. Βλάχοι. Γύφτοι, Αρβανfτες). προσλαμβάνονται ως απλά συνnθισμένοι Έλλnνες. Τ κραf κοι ". τfποτε περισσότερο τfποτε λιγότερο. Εfναι δυνατό βέβαια να προσθέσει κανεf ς πολλά στοιχεfα σε αυτn τnν εικόνα. θα μπορούσε για παράδειγμα να αναφερθεf στnν πεποfθnσn των ντόπιων ότι τα προγράμματα αγροτοτουρισμού και ανάπτυξnς στnν περιοχn δεν μπορούν παρά να αποτύχουν. μιας και "δεν υπάρχει τfποτε ιδιαfτερο εδώ για τους ξένους". θα περιοριστώ ωστόσο στο σnμεfο που όλες αυτές οι μεταβλnτές τέμνονται και συγκροτούν ένα συγκεκριμένο τρόπο πρόσλnψnς τnς περιοχnς που δεν ε{ναι άλλος από τnν κοινn αfσθnσn "εγκατάλειψnς". n οποfα σχετfζεται με τnν έλλειψn κάποιας " αναγνωρfσιμnς διαφοράς". θα nθελα. στn συνέχεια. να εξετάσω ένα γενικότερο ερώτnμα: πώς σχετfζεται αυτn n " έλλειψn αναγνωρfσιμnς διαφοράς" με ης έννοιες τnς οριακότnτας ( liminality - marginality) και τnς αμφισnμfας ( ambiguity). Ο κατάλογος των ανθρωπολόγων που έχουν ασχολnθεf με τnν έννοια τnς οριακότnτας εfναι αξιοσnμεf ωτος. Εννοούμενn ως n αμφfσnμn κατάστασn που ανακύπτει στο ενδιάμεσο διαφορεηκών καταστάσεων ύπαρξnς. n έννοια τnς οριακότnτας ( liminaity) nρθε στο προσκnνιο των ανθρωπολογικών αναζnτnσεων μέσα από ης μελέτες του νan Gennep ( 960) για ης δ ι αβατnριες τελετές. 4 Αλλά και σης πιο πρόσφατες ανθρωπολογικές ενασχολnσεις n έννοια κατέχει προεξάρχουσα θέσn. Προσδfδοντας έμφασn στο στοιχεfο τnς μεθοριακότnτας ( marginaity) και όχι τόσο σε αυτό τnς αμφισnμfας. έχει διαμορφωθεf n πεποfθnσn όη "n προβολr των ξεχασμένων. αγνοnμένων. μετακινούμενων. nμιορατών και. ενδεχομένως, παράνομων γωνιών τnς γnς όπου. ούτως n άλλως. βρfσκονται πολλοf ανθρωπολόγοι στnν πορεfα τους για τnν εξερεύνnσn τnς ετερότnτας. μπορεf να βοnθnσει ώστε το αυτονόnτο να γfνει σαφές. να ανασύρει στnν επιφάνεια κρυμμένα γρανάζια. τροχούς n ιστούς ( αράχνnς) για αυτά που γνωρfζουμε όη εfναι ουσιώδn και να αποδειχθεf αντfδοτο σε κυρfαρχες αφnγnσεις (Σερεμετάκn 99: -7)" (Green. 2005: -2). Η οριακότnτα (marginality) γfνετω συνεπώς μέρος τnς ουσfας των πραγμάτων. ακριβώς λόγω τnς επιβεβαιωμένnς τnς μεθοριακότnτας σε σχέσn με τnν fδια τnν ουσfα των πραγμάτων. Όπως χαρακτnρισηκά έχει επισnμάνει n Anna Tsing για τους Meratus Dayaks του Νόηου Κιλαμαντάν τnς Ινδονnσfας. ορισμένοι ' Όριακοl' λαοf μπορούν να κάνουν κεντρικn τnν οριακότnτά τους: 'Ή πολιτισμικn διαφορά των ορfων εfναι ένδειξn αποκλεισμού από το κέντρο. Εfναι επfσnς ένα εργαλεfο για τnν αποσταθεροποfnσn τnς κεντρικnς εξουσfας" ( 99 3: 27 ). Η αξfα του σχολfου τnς Tsing συνfσταται στnν υπογράμμισn τnς μάλλον διαπραγματεύσιμnς παρά επιβαλλόμενnς φύσnς τnς οριακότnτας. καθώς και στο γεγονός όη n αναγνώρισn αυτnς τnς επισnμανσnς δεν οδnγεf αναγκασηκά στο να παραβλέπεται n ανισορροπfα τnς εμπλεκόμενnς δύναμnς - όπως για παράδειγμα τnς δύναμnς να αποκλεfονται τόποι και άνθρωποι. 5 Πρόσφατα ωστόσο αναδύεται έντονα n συζnτnσn για τn χρnσιμότnτα τnς έννοιας τnς οριακότnτας. Όπως χαρακτnρισηκά τονfζει ο Nugent " δεν εξετάζεται απλά n συνάφειά τnς. αλλά εξυμνεfται. Η οριακότnτα δεν εfναι πια αντιδρασηκn ( n υποτελnς). αλλά κάτω από τις επιταγές τnς κουλτούρας του management αποκτά το χαρακτnρα μιας πρόθεσnς ΜΟΥΣΙΚΗ Ι 7 Ι

6 εν τn γενέσει ri δυνάμει nγεμονικriς... n συζriτnσn για τnν οριακότnτα που εfχε αρχικά ως σκοπό να επαναφέρει το οριακό ξανά στο προσκriνιο. έχει οδnγnθεf πια σε σnμεfο να υπονομεύει τnν fδια τnν οριακότnτα " ( 9 9 9: 9 3 ). Ο James Boon μάλιστα φτάνει στο σnμεfο να δnλώσει ότι n επfθεσn στο κέντρο (όποιο κι αν εfναι αυτό) μέσω τnς προσδιδόμενnς έμφασnς σε οριακότnτες κάθε εfδους εfναι πλέον καθιερωμένn πρακτικri. τόσο σε ακαδnμαϊκούς. όσο και εξω -ακαδnμαϊκούς κύκλους. και έχει ως αποτέλεσμα τn δnμιουργ fα και παραγωγri ενός πλrlθους " - ισμών " και ταυτοτriτων ( 999: 2 08). Εντούτοις. σύμφωνα με τον Boon. αυτοf οι " -ισμοf" και οι ταυτότnτες δεν μπορούν να συνιστούν τnν ουσfα τnς οριακότnτας. Κατά τnν άποψri του. αυτό που καθιστά κάτι πραγματικά οριακό εfναι n αδυναμία δnμιουργfας ενός " ισμού " ri. όπως το θέτει. n αδυναμfα "ταυτοποfnσnς ( ο.π. σελ. 2 08). Επομένως. γι ' αυτόν το να εfναι κανεfς οριακός σnμαfνει ότι βρfσκεται ανάμεσα στις περιφέρειες / όρια και όχι μέσα σε αυτές. σnμαfνει ότι δεν εfναι ξεκάθαρα κάτι ri. πιθανότατα. εfναι πολύ και από το ένα πράγμα και από το άλλο. Η διερεύνnσn τnς διαπλοκriς τnς έννοιας τnς οριακότnτας με αυτri τnς αμφισnμfας ( n εγγενriς αμφισnμfα τnς με άλλα λόyια) με τρόπο που υπερβαfνει τους περιορισμούς του δομιστικού παραδεfγματος έχει αποτελέσει ένα ιδιαfτερα παραγωγικό πεδfο στnν πρόσφατn μεταμοντέρνα στροφri τnς ανθρωπολογικriς θεωρ (ας. αλλά και τnς κοινωνικriς θεωρ(ας γενικότερα. 6 Κάποιοι λοιπόν συνεχfζουν να κάνουν λόγο για τnν οριακότnτα ως δυνάμει ανατρεπτικri των ισχυόντων ορθοδοξιών. τονfζουν ωστόσο το δυναμικό. προοδευτικό. ριζωματικό ( rhizomic) και αντι - ουσιοιφατικό χαρακτriρα τnς ( βλ. ενδεικτικά Wade. 2005). Απομακρυνόμενο από το χαρακτriρα τnς ' Όυτάρεσκnς" και " μεμψfμοφn ς" νεωτερικότnτας ( Green 2005:3) το μεταμοντέρνο ενδιατρfβει στnν αβεβαιότnτα και τnν άρνnσn των ορfων. Το ενδιαφέρον επεκτεfνεται πια πέρα από τον εντοπισμό πεδfων αντfστασnς, στnν εφευρετικότnτα. και τnν ικανότnτα να κατασκευαστε f/παραχθε( κάτι καινούργιο μέσα από μια διαδικασfα αβεβαιότnτας. Ολοκλnρώνοντας τnν αναφορά μου στις παραπάνω προσεγγ(σεις και τn διερεύνnσn. έστω και συνοπτικri. των συνεχειών και ρriξεών τους. ε(ναι σnμαντικό στα πλαfσια του επιχεφriματός μου να τονιστεf n κοινri τους πεποfθnσn ότι n οριακότnτα εfναι σnμαντικri σε γεωγραφικό. πολιτικό. κοινωνικό και πολιτισμικό επ(πεδο. καθώς και n αναγωγri τnς σnμαντικότnτάς τnς στnν ικανότnτά τnς να παραπέμπει στnν έννοια τnς πρόκλnσnς ri τnς αντfστασnς σε κάθε εfδους κανονιστικά μοντέλα. Πώς μπορεf ωστόσο n κατάστασn που παρουσιάζω να αναλυθε ( με αυτούς τους όρους: Πώς μπορεf n γενικότερn αναπαράστασn ( τοπικri και υπερτοπικri) για το Πωγώνι. τn μουσικri. και κάποιους από τους ανθρώπους του ως " συνnθισμένα ". " κοινότοπα ". " μn ι διαfτερα " να κατανοnθε( σε συμφραζόμενα πολυπολιτισμικότnτας. όπου ο καθένας πρέπει να ε(ναι διακριτός ( βλ. ενδεικτικά Strathern 995. Stolcl<e 995. Wright 998 ). τn στιγμri άλλωστε που πολλοf άλλοι στnν fδια περιοχri καταφέρνουν να διεκδικούν κάποια μορφri "διαφοράς" και συχνά μάλιστα να τn χρnσψοποιούν προκειμένου να προσελκύσουν " αναγνώρισn " και οικονομικούς πόρους (μέσα στα πλαfσια τnς έμφασnς στnν πολιτιστικri κλnρονομιά) - για παράδειγμα οι Βλάχοι και οι Σαρακατσάνοι τnς περιοχriς: Μπορεf. τέλος. να διαγνώσει κανεf ς μέσα σε αυτri τnν αδυναμ(α διάκρισnς. ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΟ Π ΟΣ 7 f'g

7 πυρnνες αντfστασnς n μέσα πρόι<λnσnς: Η προσέγγ0n μου, μολονόη ει<ι<νεf απ ό τn δερεύνnσn τnς χρnσψότnτας τnς έννοας στα σnμερνά συμφραζόμενα, συντάσσετ0 με μ0 σnμαντι<n μερfδα μελετnτών, προερχομένων ι<ατά το πλεfστον από μn ανθρωπολογι<ά πεδfα, που αντψετωπfζουν τnν έννοα τnς ορ0ι<ότnτας με σι<επηι<σμό. Εσηάζοντας σης πολυσύνθετες συσχετfσες τnς οραι<ότnτας με τnν " ετερότnτα " ( aterity) <0 τn " δαφορεηι<ότnτα " ( difference) μα σεφά μελετnτών τονfζουν τnν παραγωγn μα σεφάς άνσων θέσεων <0 άνσων σχέσεων ( Green 2005: l). Υπό το πρfσμα εξάλλου του έντονου θεωρnηι<ού δαλόγου γα τn σnμασfα τnς " εναπόθεσnς" ( ocation) σε φυσκό, συμβολκό κα εννο0κό επfπεδο ( βλ. ενδεκτκά Gupta κα Ferguson (997)999:3-7, Cifford 997:2-3), σε συμφραζόμενα όπως αυτά του υπερεθνσμού. τnς μετανάστευσnς κ0 τnς πολυπολπσμκότnτας που προσλαμβάνουν πολυσnμαντες δαστάσες στnν εποχn μας, 0 καταστάσες ορακότnτας αναδεκνύοντ0 κατ ' αυτούς ως δ0fτερα προβλnμαηκές, λόγω τnς ενδάθετnς αμφ0nμfας τους κ0 των καταστάσεων "μερι<nς ορατότnτας κ0 συσχεησμού " που παράyουν. Αν λοπόν n ορακότnτα του Πωγωνf ου. τnς μουσκnς κ0 των ανθρώπων του δωθεf ως n ορακότnτα τnς κονοτοπf ας, τnς έλλεψnς κάποας αναγνωρf σψnς δαφοράς κα όχ ως αυτn του δαφορεηκού, τnς ετερότnτας, τnς δάκρσnς, μα λύσn θα nταν να συνταχθε κανε{ς με τους αναλυτές εκεfνους που, εσηάζοντας σε ζnτnματα έμφυλων κα ταξκών δακρσεων. προβάλλουν τnν αδυναμ{α κάποων μορφών ταυτότnτας να γ{νουν ορατές κα να αναγνωρ0τούν στα πλαf σα τnς ύστερnς νεωτερκότnτας κα του καππαλσμού (Adkins Skeggs 997 ). 8 Ακολουθώντας το σκεπηκό τους μπορεf κανε{ς να καταλογ{σε τnν αδυναμ{α δάκρ0nς σε ζnτnματα πολπκnς σχύος: 0 Πωγωνfσ0 δεν εfνα πλούσ0, ούτε πολπκά σχυροf κα συνεπώς δεν μπορούν να μετατρέψουν τnν " εγιωτάλεψn" τους σε "αυθεντκότnτα" κα "παράδοσn ", όπως γ0 παράδεγμα έχε γ{νε στο δπλανό Ζαγόρι Παρά τn σnμασ{α τnς συγκεκρψένnς θέσnς, σε καμfα περ{πτωσn δεν μπορε{ αυτn να θεωρnθε επαρκnς γ0 τnν εξnγnσn του συγκεκριμένου πλ0σfου. Πω συγκεκριμένα: συχνά υπάρχε n πεποfθnσn όη ο καθορσμός μας ταυτότnτας συνεπάγετ0 τnν αξfωσn στο πολπκό πεδο, όη n ταυτότnτα εfν0 άρρnκτα δεμένn με τnν ποληκn. 9 Ωστόσο μ0 τέτοα θεώρnσn ενέχε τnν αποδοχn συγκεκριμένων μορφών ταυτότnτας κ0 δεν επεκτεfνετα στn δερεύνnσn των μnχανσμών μέσω των οποfων n ταυτότnτα κατασκευάζετα 0τορκά κα αξώνε αναγνώρσn n γfνετ0 αναγνωρfσψn ως τέτοα. Το παράδεγμα τnς θεωρnηκnς συζnτnσnς γύρω από ης ποληκές τnς αναγνώρσnς ( recognition / mis-recognition, νisibiity / inνisibiity) ε{να ενδεκηκό, αφού θέτε ως δεδομένn τnν ύπαρξn n τn δυνάμε ύπαρξn μ0ς ταυτότnτας στο ποληκό πεδο, στnν περ{πτωσn που απαλεφθούν 0 υπάρχουσες προκαταλrlψες n παραχθε{ κάποας μορφnς αναγνώρσn γ0 τα στοχε{α εκεfνα που 0 κάθε λογnς "περφρονnμένο~" ( abjected) θεωρούν όη συγκροτούν τnν ταυτότnτά τους. Μέσα σε αυτό το πλαfσ0 λοπόν όλο έχουν τn δυνατότnτα να συγκροτnσουν μα μορφn ταυτότnτας που μπορε{ να αναγνωρ0τεf. 0 Η κρπκn τnς Adl<ins ( 2002) γα ης πολπκές τnς αvαγνώρσnς ( politics of recognition) εσηάζε στο γεγονός όη τέτοου εfδους θεωρnσες προσλαμβάνουν 73 ΜΟΥΣΙΚΗ

8 τnν αναγνώρσn ως κάη που μπορεί να παραχθεί από το ίδ0 το κονωνκό υποκείμενο. εκλαμβάνουν δnλ τα υποκείμενα ως δυνάμε παραγωγούς μ~ας "κατάλλnλnς" μορφnς ταυτότnτας κα αξίωσnς τnς αναγνώρσnς τnς. Mia τέτοα παραδοχn ωστόσο. υποστnρίζε n fδα. δε λαμβάνε υπόψιν τnς τnν πολιηκn οικονομfα τnς αναγνώρσnς. τnν πολυπλοκότnτα δnλ των σχέσεων αναγνώρισnς. καθώς παραμένε στnν κειμενικn σφαίρα τnς αναπαράστασnς κα συνεπώς αψnφεί το γεγονός όη κάπο0 μπορούν κα~ κάποιοι αδυνατούν να αποβούν " ορατοί' με κατάλλnλο τρόπο. Στα πλαίσα τnς δ~κnς μου ανάλυσnς n κρπκn τnς Adkins εfνα δαίτερα σnμανηκn. καθώς τονfζε ότ n πρόσφατn έμφασn στον αυτοκαθορσμό τnς ταυτότnτας ( self-identification) σε καμά περfπτωσn δεν μπορεf να αφορά όλα τα κονωνκά υποκεfμενα κα~. υπό συγκεκριμένες συνθnκες. μπορεί να καταστεί υπαίτ~α γ~α τnν "παραγνώρσn " τους ( misrecognition). θα μπορούσα να αναφερθώ σε μ~α σεφά ζnτnμάτων προς επf ρρωσn αυτού μου του συλλογσμού. θα περορστώ όμως στο ζnτnμα τnς ταυ τότnτας του τόπου κα~ π0 συγκεκριμένα στον τρόπο που αυτn έχε κατασκευαστεί κα~ ανακατασκευαστεί στορκά. μ~ας κα αυτό αποτελεί το σnμείο κλεδί γ~α τnν ερμnνεία τnς ορακότnτας στnν περίπτωσn του εξετάζουμε. Τ εfνα λοπόν αυτό που ορίζε κάποα ' Όρακά " μέρn ως κονότοπα κα~ " αδάκρπα", ενώ άλλα έχουν καταφέρε να προσελκύσουν με βάσn τnν ορ~ακότnτά τους σnμανηκn "δάκρσn" (με θεηιωύς κα~ αρνnηκούς όρους) κα~ ενδαφέρον : Ακολουθώντας ης απόψες τnς Green ( 2 Ο Ο 5 ) υποστnρίζω όη στnν περίπτωσn του Πωγωνίου n ορακότnτα δεν αφορά αυτn καθαυτn τn γεωγραφκn του θέσn ( όλο ξέρουν όη είνα~ δίπλα στα σύνορα. τα οποία δεν αποτελούν π~α πεδfο έρδας). ούτε αφορά τnν ταύτότnτα των ανθρώπων τnς περοχnς n τnς μουσκnς τnς ( κανείς γ~α παράδεγμα δεν αμφσβnτεί τnν ελλnνκότnτά τους). Η ορ~ακότnτά του προιωλεfτα~ από τnν ενδοσχεσακότnτά του. το γεγονός όη καταλαμβάνε τnν " ενδάμεσn " αυτn ζώνn όπου μ~α πλnθώρα στοχείων / σχέσεων αλλnλο - επκαλύπτοντ0 κα~ τελκά το καθστούν περσσότερο όμο0 με κάη άλλο. κα~ λ~γότερο διαφορεηκό και δ~ακρπό ( Green. 2 Ο Ο 5 ). Εππρέψτε μου να αναφερθώ ενδεκηκά σε ορσμένες πτυχές αυτnς τnς ενδοσχεσακότnτας. εκκνώντας από ης αλλαγές που επnλθαν στnν περοχn " όταν nλθε το ελλnνκό [κράτος]' γ~α να χρnσιμοποnσω τn φράσn των ντόπιων. από τnν ένταξn τnς δnλ στον ελλnνκό εθνκό κορμό το 9 3. Με δεδομένn τnν ύπαρξn πλούσιας σχεηκnς ββλογραφfας αρκούμα~ στο να αναφερθώ εδώ στα πολλαπλά μέσα που υ~οθετnθnκαν προκειμένου να εππευχθεί ο ζnτούμενος από ης αρχές του έθνους - κράτους, εναρμονσμός πλnθυσμών και περοχών. προκειμένου να τονίσω όη n αξίωσn μετατροπnς των δ~αφόρων πλnθυσμών τnς περιοχnς σε εθνκά υποκείμενα δε φάνnκε να λαμβάνε υπόψν τnς το "πο0 " nταν αυτοί. τnν ταυτότnτά τους δnλαδιl. αλλά έγνε με άξονα το "πού" ακρβώς αυτοί βρfσκονταν. Στα πλαίσα του επεκταησμού που χαρακτnρζε τnν δεολογία τnς Μεγάλnς Ιδέας. n Ελλ άδα έπρεπε να ορσθεf σε επίπεδο συνόρων κα~ να δ~αμορφωθεί σε επfπεδο φαντασιακό. ενώ 0 κάτοκοf τnς έπρεπε να προσλnφθούν ως έχοντες " ρίζες" σε αυτό το μέρος. Η μαζκn ανταλλαγn πλnθυσμών που επβλιθnκε ως αποτέλεσμα τnς αποτυχfας τnς Μεγάλnς Ιδέας αποτελεf μ~α ακόμn ΜΟΥΣΙΚΗ 7 4 Ι

9 σnμανηκn εκδnλωσn αυτnς τnς δ0δκασfας "τακτοποfnσnς" των " κατάλλnλων " πλnθυσμών στον ιωτάλλnλο " τόπο. 4 Η Μεγάλn Ιδέα αφορούσε περ~σσότερο τnν ταυτότnτα του τόπου. κα όχ αυτn των ανθρώπων. 0 τελευταf 0 έπρεπε να μετακνnθούν. να ανταλλαχθούν κ0 να απομακρυνθούν έτσ ώστε το μέρος να μπορεf να προσδ0ρ0τεf ως "καθαρά" ελλnνκό. Πέρα από το ζnτnμα του έθνους-κράτους. υπάρχε ωστόσο κα μα ακόμn σnμαντκn δάστασn που κατέχε προεξάρχουσα θέσn στο θέμα τnς διαμόρφωσnς τnς ταυτότnτας του τόπου: αυτn τnς κνnηκότnτας ( moνement). Εννοούμενn στα συμφραζόμενα των υπερτοπκών συνεργεών του παρελθόντος. των αναγκασηκών μετακνnσεων πλnθυσμών λόγω των κάθε λογnς πολέμων. τnς μετανάστευσnς ( εσωτερκnς κ0 εξωτερκnς) n του π0 πρόσφατου ανοfγματος των Ελλnνο-αλβανκών συνόρων. n κνnηκότnτα προτάσσετ0 ως το κατεξοχnν χαρακτnρσηκό του τόπου. 5 Εππροσθέτως. n αναγκ0ότnτα θέασnς του χώρου ( κ0 όχ μόνο του τόπου) ως εγγενώς κινnηκού κα μεταβαλλόμενου εfν0 σαφώς δαφορεηκn από μια σειρά απόψεων που τον προσλαμβάνουν ως ανενεργό κα κενό πεδfο εγγραφnς κοινωνκών σχέσεων κ0 παραγωγnς του τόπου ( βλ. ενδεικηκά Casey Ingold 995). Εκκνώντας λοπόν από ης παραπάνω παρατnρnσεις κα αναγνωρfζοντας το περιορισμένο τnς ανάλυσnς μου. υποστnρfζω όη n πρόσλnψn του τόπου στο Πωγώνι συγκροτεfται από τn δάρθρωσn δυο διαφορεηκών επιπέδων: από τn μια το επfπεδο τnς κινnηκότnτάς που αφορά το απώτερο παρελθόν <0 ανακτά τn σnμασfα του μετά το άνοιγμα των συνόρων. κ0 από τnν άλλn το επfπεδο του έθνους - κράτους και τnς σnμασf ας που προσδfδετ0 στα πλαfσιά του στnν έννοια τnς εδαφικnς επικράτειας. Η συνύπαρξn τους (τόσο σε επfπεδο αναπαράστασnς. όσο κ0 σ ε επfπεδο συλλογκnς. βωμένnς εμπεφf ας) και n ανακύπτουσα ενδοσχεσιακότnτα των δυο αυτών εππέδων έ~ει ως αποτέλεσμα τn συγκρότnσn του τόπου ως εγγενώς οριακού κ0 συνεπώς αμφf σnμου. 6 Σε αυτά τα συμφραζόμενα n συνεχnς εγχάραξn ορfων κ0 συνόρων - παρόη σθεναρn κ0 με σαφεfς εθνκισηκές δαστάσεις - δεν μπορεf παρά να γfνετ0 πάντα αντικεfμενο αμφ~σβnτnσnς. να προσελκύει διαφωνfες κ0 τελικά να δnμ0υργεf ης προϋποθέσεις μιας αέναnς ανοχτnς συζnτnσnς. χωρf ς όμως σε καμfα περfπτωσn να εππρέπε τον προσδ0ρ0μό ευκρινών ταυτοτnτων. Σε μα εποχn που ένα μεγάλο μέρος του κόσμου μας αυτοθεωρεfτ0 με όρους πολυπολπισμκότnτας κ0 υπερ -εθνικότnτας. ενώ άλλοι φαfνετα να αποδέχοντα με ποικι'λους τρόπους τα δόγματα του "πολπσμικού φονταμενταλ ισμού" ( Stolcke 9 9 5). σε σηγμές που το ενδαφέρον για τον "πολπισμό" κ0 τnν "πολπσμικn διαφορά" αποτελούν σnμανηκό μέρος των πρακηκών διακυβέρνnσnς ( Moore 996). n αδυναμfα ταυτοποfnσnς συχνά θεωρεfτ0 ως αρχέτυπn σηγμn κ0 πανnγυρfζετ0 στn βάσn τnς lκανότnτάς τnς να αποκωδκοποιεf μορφές εξουσιασηκού λόγου - ως άμεσο αποτέλεσμα του θεωρούμενου αποκλε~σμού τους από τnν εξουσfα ( βλ. ενδεικηκά Herzfeld 99 7). Εμπεδωμένn στον τρόπο που ο fδ0ς ο τόπος έχει διαμορφωθεf και αναδιαμορφωθεf ιστορικά. n οριακότnτα τnς κοινοτοπfας στnν περfπτωσn του Πωγωνfου λεπουργεf μάλλον διαφορεηκά. Η μουσικn του Πωγωνfου. παρά τnν προφανn συμβατότnτά τnς με τον 7 5 ΜΟΥΣΙΚΗ

10 nγεμον<ό σnμερα λόγο ΠΕρl "παράδοσnς" <0 "π ολ~τιστ~ι<nς ι<λnρονομιάς". όπως αυτός προτάσσεται από τ~ς νεωτεριι<ές ι<αι μετα -νεωτεριι<ές φιλοδοξίες του ελλnνιιωύ έθνους ι<ράτους. δεν μπορεf να αποτελέσει το μέσο που θα μπορούσε να αναδεfξε τnν ιδιαπερότnτα του τόπου ι<αι των ανθρώπων του ι<αι να τους ι<αταστnσει ορατούς ι<αι αναγνωρf σιμους. Ο σύγχρονος nγεμον<ός στα πλαfσ~α των "πολιτ~ι<ών τnς αναγνώρισnς" λόγος περί "τοπ<nς δ~απερότnτας" ι<αι "πολπστ~ι<nς ι<λnρονομιάς" προι<αλεf τnν εξάπλωσn ενός ιδ~αfτερου φαινομένου : αυτού τnς ύπαρξnς ανθρώπων. τόπων ι<αι ειδών μουσ<nς που αδυνατούν να προσδορfσουν τnν ταυτότnτά τους με τρόπο τέτοιο ώστε να μπορούν να δ~ει<διι<nσουν " δ άι< ρσn ". ι<αι συνεπώς παραμένουν χωρίς όνομα ( ι<αι συναι<όλουθα αόρατο~). Εfναι σnμαντ~ι<ό να σnμειώσω εδώ πριν ι<λεf σω ότι χρnσιμοποώ τον όρο nγεμον<ός προι<ειμένου να αναφερθώ στον ισχύοντα τρόπο ι<ατανόnσnς τnς "πολπ0μ<nς διαφοράς" ι<αι θέλοντας να τονfσω. παραπέμποντας στον Gramsci. ότ~ αυτός δεν συνιστά απλά μ~α φαντασfα. μια αναπαράστασn. δnλ. μ~α δεολογ<ά δ~αμεσολαβnμένn επνόnσn που γεννά μια ειι<όνα για τό πώς φαfνονται τα πράγματα. αλλά μ~α φαντασfα που παfρνει σάρι<α ι<αι οστά: μια δεολογ<ά δ~αμεσολαβnμένn επινόnσn που τελ<ά επδρά ι<αθοριστ~ι<ά στn μορφn ι<α τnν εμπεφfα των φαινομένων. ανεξάρτnτα από το αν οι άνθρωπο~ πιστεύουν σε αυτnν n όχ. ΜΟΥΣΙΚΗ 7 ο/ Ι

11 Η ανάγκn ανεύρεσnς του τόπου καταγωγnς ενός συγκεκριμένου μουσικού είδους. n τοποθέτnσnς ενός μουσικού n μας μουσικnς παράδοσnς σε ένα φυσικό χώρο γίνετα έκδnλn τόσο στο μουσικό τύπο όσο και στις βιογραφίες και αυτοβιογραφίες μουσικών. Σε ένα άλλο επίπεδο είναι χαρακτnριστικn n χρnσn εικόνων από συγκεκριμένους τόπους στα κάθε λογnς ντοκυμαντέρ που έχουν ως θέμα τους μουσικά γεγονότα. 'Τ ο να μελετά κανείς τον τόπο τnς μουσικnς σε καμία περίπτωσn δε σnμαίνει τnν αναγωγn τnς μουσικnς στον τόπο ( προέλευσnς) τnς. τnν ' 'γείωσn" τnς σε μια μορφn γεωγραφικnς θέσnς. αλλά εππρέπει τnν εξαγορά των πλούσιων αισθnτικών. 0κονομκών και πολπκών γεωγραφών τnς μουσικnς γλώσσας" ( Leyshon κ.α. ( επιμ.) 998:4). Για μια ενδεικτικn παρουσίασn των π0 πρόσφατων ερευνnτικών κατευθύνσεων βλ. Connel κα Gibson Leyshon κ.α. ( επιμ. ) 998. Leipsitz Guattari περέγραψε τn μουσκn ως "τnν πιο α-σnμαίνουσα και απεδαφοποιnμένn πολιτσμκn μορφn " ( Guattari 984: 4) Β λ. επίσnς Born G. και D. Hesmondhalgh ( επιμ.) Ίτn Δύσn. τόσο n λογοτεχνία όσο και 0 πλαστικές τέχνες προσδίδουν έμφασn στnν απομάιφυνσn και δά ιφσn των αντ<ειμένων στο χώρο. Σε αντίθεσn. ο nχος. το μέσο τnς μουσικnς. προσδίδε έμφασn στις άμεσες και δυναμικές σχέσεις όπως αυτές προσλαμβάνοντα σε "πραγματικό χρό νο ". και προκαλεί μια μn οροθετnμένn αίσθnσn του χώρ ου. Η αντίθεσn αυτn είναι άμεσα συνδεδεμένn με τnν αντίθεσn μεταξύ του αφnρnμένου και του περγραφκού στα πλαίσια του δυτικού nγεμον<0ύ λόγου ( βλ. ενδεικτικά Foucault 97. Synnot. 99) 6 Βλ. επίσnς Raνetz 2ΟΟ. Είνα χαρακτnριστικός για παράδειγμα ο όρος που εισάγει ο S. Feld γα τnν ethnomusecology. εθνομουσ ικολογ ία: Τα τελευταία χρόν0 στnν ανθρωπολογία ενισχύονται οι δεσμοί μεταξύ πεδίων όπως αυτά τnς μελέτnς του τόπου. τnς πρακτικnς και τnς αντιλnπτικnς εμπειρίας ( βλ. ενδεκτικά Hirsch 995. Gell 995. Ingold 992) και τnς μελέτnς των αλλnλοσυσχετίσεων μεταξύ ανθρώπων και <0νωνκών πλαισίων ( βλ. ενδεικτικά Strathern 99. Haraway 99). Με αφετnρία τn φανομενολογία. n εμφάνισn τnς νέας ανθρωπολογίας των αισθnσεων ( βλ. ενδεκτικά Howes 99. Stoller 997). καθώς και οι θεωρίες τnς σωματοποίnσnς (βλ. ενδεκτικά Csordas 994) και τnς βιωμένnς εμπειρίας ( experience) ( βλ. ενδεικτικά Jackson ) θέτουν το ερώτnμα του πώς n σε ποιο βαθμό 0 σύνθετες σχέσεις μεταξύ φυσκnς εμπειρίας και εννοιακnς γνώσnς μπορούν να αποτιμnθούν και να αναπαρασταθούν. 8 Βλ. Theodosiou για μια π0 ολοκλnρωμένn συζnτnσn τnς περίπτωσnς των Γύφτων μουσκών των Πωγωνίου. 9 Η εννοολογκn χρnσn του όρου " δnμοτικός μουσικός" προσδορίζεται εδώ εθνογραφκά χωρίς να τnς προσδίδεται κάποιο αναλυτικό περιεχόμενο. 0 Σε μια πρόσφατn προσπάθεια ιωταγραφnς τnς δσκογραφκnς παραγωγnς για το Πωγών (Ίδρυμα τnς Βουλr'iς των Ελλr'iνων. Μουσι<n τnς Ηπείρου. υπό έκδοσn) 0 επίσnμες δισκογραφικές παραγωγές - αναφέρομα εδώ σε εκδόσεις " καταξωμένων " εταιρεών όπως για παράδειγμα n Lyra κα n Columbia - περιελάμβαναν μόνο τα ονόματα του Πέτρου Λούκα Χαλκά. Βλ. Green για μια εισενέστερn και ενδελεχέστερn παρουσίασn του ζnτnματος. 2 Βλ. Green 2 Ο Ο 5 για μια ολοκλnρωμένn συζnτnσn του θέματος. Βλ. ο.π. κεφ. 7. Ίτn συνέχεια ο Turner επέκτεινε τn χρnσn τnς έννοιας. δατεινόμενος ότι n οριακn ιωτάστασn δεν αποτελεί απλά μια σκοτενn περίοδο των τελεστικών μετασχnματισμών. καθώς ενέχει εδκές και επικίνδυνες δυνάμεις. 0 οποίες θα πρέπει να ΜΟΥΣΙΚΗ 7 7

12 περιορ0τούν <0ι να διοχετευτούν κατάλλnλα προκειμένου να διατnρnθεf n κοινωνικn ευταξfα. Η ύπαρξn τους ωστόσο απαπεfται τόσο για τnν ολοκλrρωσn τnς τελεστικnς διαδι<0σfας. όσο και για τnν αναζωογόνnσn τnς κουλτούρας αυτnς καθ ' εαυτnς. Στn συνέχεια δομ0τές ανθρωπολόγοι όπως οι Douglas 966 και ο Leach εfδαν τnν οριακότnτα ως το διαμεσολαβόν στοιχεf ο μεταξύ αντιθετικών δομκών θέσεων και. αποδεχόμενο τις θέσες του Turner. τnν εξέλαβαν ως πnγn επκfνδυνων δυνάμεων. εστιάζοντας παράλλnλα στους τρόπους που αυτn προσλαμβάνεται. ελέγχεται και γfνετα αποδεκτn στις δάφορες κουλτούρες. ~Οπως θα περ fμενε κανεfς και στnν ελλnνκn εθνογραφfα n έννοα τnς ορακότnτας κατέχει εξέχουσα θέσn. Βλ. γα παράδειγμα τις μελέτες των: Herzfeld Seremetakis 99. Papataxiarchis Πέρα από το Bruno Latour και τους θεωρnτι<0ύς του "actor network". n Judith Butler κα n θεωρfα των queer έχουν επfσnς εστιάσει στο πεδlο τnς ορακότnτας. Αναφέρομα εδώ στn γνωστn δατύπωσn τnς Marilyn Strathern "partial connections" ( 99:χχ). 8 Μέσα σε αυτά τα πλαfσια συχνά γfνεται λόγος για κατάλυσn τnς σnμασfας των δομκών περ0ρσμών κα αντfστοχn απελευθέρωσn τnς lκανότnτας δράσnς <0 ανέλξnς του <0νωνι<0ύ υποκειμένου ( the freeing of agency from structure). 9 <άποια ρεύματα στn σύγχρονn πολπικn σκέψn επ0nμαfνουν τnν ανάγκn κα ενfοτε εγεf ρουν τnν αξfωσn αναγνώρ0nς. Η τελευταfα αποκτά επεfγοντα χαρακτnρα λόγω τnς υποτιθέμενnς δαπλοκnς τnς έννοας τnς αναγνώρ0nς με.αυτn τnς ταυτότnτας. Η βασικn παραδοχn εfνα n ακόλουθn: αφού n ταυτότnτά μας συγφοτεfται εν μέρει από τnν αναγνώρσn n τnν απουσfα τnς - και ενfοτε από εσφαλμένn αναγνώρσn που μας επφυλάσσουν οι άλλο - ένα άτομο n μια ομάδα μπορούν να υποστούν σοβαρn ζnμά n παραμόρφωσn. εάν 0 άνθρωπο στnν κονωνfα όπου ζουν τους μεταδfδουν τnν περορστικn. μειωτικn και περφρονnτικn εικόνα που διατnρούν γι' αυτά. Η απουσfα αναγνώρισnς n n εσφαλμένn αναγνώρ0n μπορούν να αποβούν επζnμιες κα να αποτελέσουν μορφές καταπfεσnς. n οποfα κcηαλnγει ότον εγκλωβισμό και σε έναν εσφαλμένο. δαστρεβλωτικό και στερnμένο τρόπο ύπαρξnς. 0 Βλ. ενδεκτικά Fraser ι Χαρακτnριστικn εfναι n περfπτωσn τnς Butler 999. Βλ. ενδεκηκά Adkins Χαρακτnρ 0τικές εfναι οι περπτώσες των Β. Ηπεφωτών και των Τ σάμnδων. ' Γα παρ άδειγμα όσο θεωρnθn<0ν ότι ανnι<αν σε αλύτρωτες περ0χές ( Β. Ήπεφος) σταθεροποnθn<0ν εκεf. "το ρfζωμα των αρχών τnς εθνικστικnς εδαφικότnτας εfχε ως αποτέλεσμα τnν ανυπαρξf α ενός nρωϊκού καλωσορf σματος των Β. Ηπεφωτών στnν Ελλάδα " (Green 2000:5) Ή πρόταξn αυτn εfναι ωστόσο διαφορετικn από τnν έμφασn που προσδδετα στnν πρόσφατn ββλιογραφfα: Clifford 997. Gupta και Ferguson 999. Tsing 993. l<aplan Η Green επχεφώντας μια αναγωγn. ορfζε τα επfπεδα αυτά ως μετα -νεωτερκό και νεωτερκό αντfστοχα: αν ορf σου με ως χαραισnρ0τικό του πρώτου τn ρευστότnτα <αι τnν ομοιότnτα. και του δεύτερου τnν έννοια τnς περχαρακωμένnς διαφοράς κα δάκρσnς. n διάρθρωσn τους παράγει τnν αδυναμfα κατnγορ0ποf nσnς τους με βάσn τις αρχές του νεωτερκού n μετα -νεωτερ<0ύ τρόπου σκέψnς και συνεπώς προκαλεf τnν αδυναμfα συγκρότnσnς "αναγνω ρf σιμων διαφορών". 7 (""'\ ΜΟΥΣΙΙ<Η )-( \_.Ι

13 Βιβλιογραφία Adkins. L ( 2002). Revisions: gender & sexuality in late modemity. Buckingham. Open University Press. Boon. J. Α ( 999). Verging on extravagance: anthropology. historγ. religion. literature. arts. showbiz. Pιinceton. NJ.. Princeton University Press. Bom. G. κα D. Hesmondhalgh ( εmμ.) ( 2000). Western Music and Its Others: Difference Representation and Appropriation in Music. Berkeley, University of California Press. Butler. J. ( 999). Excitable Speech. Α Politics of the Performative. New York Routledge. Clifford. J. ( 997 ). Routes. Travel and translation in the last twentieth centurγ. Cambridge. Harvard University Press. Cohen. S. ( 994 ). "Identity. Place and the 'Uverpool Sound' 'Ό Στο Ethnicity. Identity and Music The Musical Construction of Place. Εmμ. Μ. Stokes. Oxford. Berg: 7 -'3 4. Connell. J. κα Chr. Gibson ( 200'3). Sound Tracks: Popular Musie, Identity and Place. London. New York Routledge. Csordas. Τ.. ( εmμ.) ( 994). Embodiment and experience. Cambridge. Cambridge University Press. Douglas. Μ. ( 966). Purity and Danger: An Anal>Sis of Concepts of Pollution and Taboo. London. Routledge and Kegan Paul. Feld. S. κα Κ Basso ( εmμ.) ( 996α). Senses of Place. Santa Fe. New Mexico. School of American Research Press. Feld. S. κα Κ Basso ( 9966). "Introduction". Στο Senses of Places. Εmμ. S. Feld κα Κ Basso. Santa Fe. School of Arnerican Research Press. Foucault. Μ. ( 972). The Archaeology of l<nowledge. New York. Pantheon Books. Foucault. Μ. ( 97 '3 ). The Biιh of the Clinic. London. Τ avistock. Fraser. Ν. ( 997 ). Justice Interruptus: critical reflections on the 'post-socialist' condition. New Yori<. Routledge. Gell. Α ( 995). 'The language of the forest: landscape and phonological iconism in Umeda." Στο The anthropology of landscape. Εmμ. Ε. Hirsch κα Μ. Ο' Hanlon. Oxford. Oxford University Press: Gennep. Α ν. ( 960 ). The rites of passage. Chicago. Chicago University Press. Green. S. ( 998)."Relocating persons and places on the Greek Albanian Border". ( in Italian). Incontri di Ethnologia Europea/ European Ethnology Meetings. Εmμ. G. Ρ. C. Papa κα F. Μ. Zerelli. Perugia. Edizioni Scientiche Italiane: Green. S. ( 2005). Notes from the Balkans: Locating Ambiguity and Marginality on the Greel< Albanian Border. Princeton. Pιinceton University Press. Guattari. F. ( 984). Molecular Revolution. Psychiatrγ and Politics. Penguin. Harmondswoιh. Gupta. Α κα J. Ferguson ( εmμ.) ( 999 ( 997 ) ). Culture. Power. Place: Explorations in Critical Anthropology. Durham. NC. Duke University Press. Haraway. D. ( 99 ). Simians. Cyborgs and women: the reinvention of nature. London. Free Association. Herzfeld. Μ. ( 997 ). Cultural Intimacy. Social Poetics in the Nation-State. New York. London. Routledge. Hirsch. Ε. κα Μ. Ο' Hanlon ( εmμ.) ( 995 ). The Anthropology of Landscape. Oxford. Oxford University Press. Howes. D. ( 99 ). The varieties of sensorγ experience. Τ oronto. University of Τ oronto Press. Ingold. Τ. ( 992 )."Culture and the perception of Environment". Στο Bush Base: forest farm: Culture. Environment and Deνelopment. Εmμ. Croal and D.. Parkin. London. Routledge. Ingold. Τ. ( 995). "Building, dwelling, living: how animals and people make themselνes at home in the world". Στο Shifting Contexts: Transformations in Anthropological l<nowledge. Εmμ. Μ. Strathern. London. Routledge. Jacl<son. Μ. ( 989). Paths towards a Clearing: Radical Empiricism and Ethnographic Inguirγ. Bloomington: Indiana University Press. Jacl<son. Μ.. ( εmμ.) ( 996). Things as they are. New Directions in Phenomenological Anthropology. Bloomington. Indiana University Press. Κaplan. C. ( 996). Ouestions of travel. Postmodern discourses of displacement. Durham. London. Duke University Press. l<rims. Α ( 2000). Rap Music and the Poetics of Identity: New Perspectives in Music Historγ and Criticism. New York. ΜΟΥΣΙΚΗ 7 9

14 Cambridge University Press. Leipsitz. G. ( 999). Dangerous Crossroads: Popular Music. Postmodemism. and the Poetics of Place. London. Verso. Ley;hon. Α. D. Matless και G. Revill. ( εmμ.) ( 998). The Place of Music. London. New Yori<. The Guilford Press. Moore. Η.. ( εmμ.) ( 996). The Future of Anthropological Κnowledge. London. Routledge. Nugent. S. ( 999). Ύerging on the Marginal: Modem Amazonian Peasantries". Στο Ulies of the Filed: Marginal People Who Uve for the Moment. Επιμ. S. Day. Ε Papataxiarchis και Μ. Stewaι. West-ιiew Press: Papataxiarchis. Ε ( 999). "Ά Contest with Money: Gambling and the Politics of Disinterested Sociality in Aegean Greece". Στο Ulies of the Field: Marginal People who live for the Moment. Επιμ. S. Day. Ε Papataxiarchis και Μ. Stewart. West-ιiew Press: Ravetz. Α ( 200 ). Vision. Κnowledge and the Invention of Place in an English Τ own. PhD Thesis Department of Sodal Anthropology. Manchester. University of Manchester. Roman-Velazquez. Ρ. ( 999). The Making of Latin London. Salsa music. place and identity. Aldershot. Ashgate. Roseman. Μ. ( 993). Healing Sounds from the Malay;;ian Rainforest: Temiar Music and Medicine. Beri<lely. University of Califomia Press. Savigliano. Μ. Ε ( 995 ). Τ ango and the Political economy of passion. Boulder. West-ιiew. Seremetal<is. Ν. ( 99 ). The Last Word: Women. Death and Divination in Inner Mani. Chicago IL University of Chicago Press. Skeggs. Β. ( 997 ). Foπnations of Class & Gender: Becoming Respedable. London. Sage. Solomon. Τ. ( 2000 ). "Dueling Landscapes: Singing Places and Identities in Highland Bolivia." Ethnomusicology 44( 2): Stokes. Μ.. ( εmμ.) ( 994 ). Ethnidty. Identity and Music:The Musical construction of place. Oxford. Berg Stokes. Μ. ( 997). Ύoices and Places: Histoιy. Repetition and the Musical Imagination." Journal of the Royal Anthropological Institute 3: 673-Ό 9. Stol<es. Μ. ( 998). Ίmagining Ίhe South': hybridity. heterotopias and Arabesl< on the Τ url<sih-syrian Border". Στο Border Identities. Nation and State at intemational frontiers. Επιμ. Τ. Wilson και Η. Donnan. Cambridge. Cambridge University Press. Stolcke. V. ( 995 ). 'Τ alkitg Culture: New Boundaries. New Rhetorics of Exclusion in Europe." Cuπen t Anthropol.Qgy 36( ):-24. Stoller. Ρ. ( 997 ). Sensuous Scholarship. Philadelphia. University of Philadelphia Press. Strathem. Μ.. Ed. ( 99 ). Partial Connedions. Savage. Maιyland. Rowman & Uttlefield Publishers. Inc. Strathem. Μ. ( l 995a). "The nice thing about culture is that eveιyone has it". Στο Shifting Contexts:Transfoπnations in anthropological l<nowledge. Επιμ. Μ. Strathem. London. Routledge: Synnot. Α ( 99 )."Puzzling over the senses: From Plato to Marx". Στο The varieties of Sensoιγ Experience: Α Sourcebook in the Anthropology of Senses. Επιμ. D. Howes. Τ oronto. University of Τ oronto Press. Theodosiou. Α ( 2003). Authentic Perfoπnances and Ambiguous Identities: Gypsy musicians on the Greel<-Albanian Border. PhD Thesis Department of Sodal Anthropology. Manchester: University of Manchester. Theodosiou. Α ( 2004). '"Be""longing' in a 'doubly occupied place': The Parakalamos Gypsy Musidans." Romani Studies 3 ( 2 ): Tsing. Α ( 993). In the Realm of the Diamond Queen: Marginality in an Out-of-the""Way Place. Princeton: Princeton University Press Τ umer. V. ( 969). The ritual process: strudure and anti-strudure. Chicago. Aldine. Τ umer. V. ( 9 74 ). Dramas. Fields and Metaphors: Symbolic Action in Human Society. Ithaca. ΝΥ. Comell University Press. Wade. Ρ. ( 2000). Music. Race & Nation. Musica Tropica in Colombia. Chicago. Chicago University Press. Wade. Ρ. ( 2005). ' Ήybridity Theoιy and Kinship Thinking." Cultural Studies 9 ( 5): Wright. S. ( 998). 'The politicization of 'culture'." Anthropology ~ oday 4 ( ): 7-5. ΜΟΥΣΙΚΗ Τ Ο ΠΟΣ Q G \ ι