ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ

Transcript

1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ Πόλη: Οικισμός μόνιμου χαρακτήρα με μικρό ή μεγάλο πληθυσμιακό μέγεθος, δομημένος έτσι ώστε να εξυπηρετεί τη ζωή των κατοίκων της. Οικισμός: Κατοικημένη περιοχή, οριοθετημένη με αποφάσεις της Κράτους. Πέραν των διοικητικών, τα όρια ενός οικισμού μπορεί να είναι κοινωνικά, οικονομικά, γεωγραφικά, κ.λ.π. Ο οικισμός περιλαμβάνει σύνολο κατοικιών που απέχουν μικρή απόσταση και χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη λειτουργικών σχέσεων. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της πόλης: (1)Γεωγραφική θέση, (2)Πληθυσμιακή και οικονομική εξέλιξη (3)Διάρθρωση της οικονομίας, (4)Πολιτιστική της ταυτότητα (5)Λειτουργίες που πραγματοποιούνται εντός της πόλης Χρήσεις γης (6)Πολεοδομία (7)Ρόλο στην ευρύτερη περιφέρεια ή αλληλεξάρτηση με τις άλλες πόλεις (8)Θέση της στη διοικητική, την πληθυσμιακή ή όποια άλλη ιεραρχία. Σελ. Σελ. 11

2 Άλλα γνωρίσματα της πόλης Η πόλη αποτελεί μόνιμο οικισμό, με υψηλή πληθυσμιακή συγκέντρωση όπου πραγματοποιούνται οικονομικές, πολιτιστικές, ψυχαγωγικές ή άλλες εξειδικευμένες αστικές δραστηριότητες. Η εξωτερική όψη είναι διαφορετική ως προς το τοπίο της υπαίθρου Έχει πολεοδομική οργάνωση Κάθε πόλη πρέπει να ικανοποιεί τις ανάγκες των κατοίκων της για κατοικία, εργασία, αναψυχή και κυκλοφορία, ενώ συνήθως οι μικροί οικισμοί καλύπτουν μόνο την ανάγκη για κατοικία. Οι κάτοικοι των μικρών οικισμών στο μεγαλύτερο ποσοστό εργάζονται εκτός οικισμού, όπως π.χ. στις αγροτικές καλλιέργειες, ενώ οι παρεχόμενες υπηρεσίες αναψυχής είναι περιορισμένες. Η αύξηση του μεγέθους του οικισμού συνοδεύεται από αύξηση του ποσοστού των κατοίκων του που εργάζονται εντός αυτού, αφού προκύπτουν θέσεις εργασίας στο δευτερογενή και τον τριτογενή τομέα της οικονομίας. Οι παρεχόμενες ευκαιρίες αναψυχής αυξάνονται με το μέγεθος της πόλης και η πλειονότητα των κατοίκων μιας μεγάλης πόλης μπορεί να καλύπτει τις ανάγκες για εργασία και αναψυχή εντός της πόλης. Σελ. Σελ. 22

3 Οι βασικοί δείκτες που χρησιμοποιούνται για τον καθορισμό των πόλεων: Το μέγεθος του πληθυσμού. Η πυκνότητα του πληθυσμού. Οι λειτουργίες που αναπτύσσονται σε αυτές. Η θέση τους στο ιεραρχικό σύστημα διοίκησης της χώρας Κατά τον Kostof (1991), τα βασικά χαρακτηριστικά της πόλης: Οι πόλεις αποτελούν χώρους διαμονής ενεργών πολιτών και περιλαμβάνουν κτίρια και ανθρώπους. Έχουν σαφή όρια, που προκύπτουν από γεωγραφικούς ή μορφολογικούς περιορισμούς (ποτάμια, θάλασσα, βουνά, κ.λ.π.) και από την υπάρχουσα νομοθεσία Υπάρχει μια αμφίδρομη οικονομική σχέση μεταξύ της πόλης και του περιβάλλοντα υπαίθρου χώρου. Στις πόλεις, ο καταμερισμός της εργασίας είναι μεγαλύτερος σε σχέση με τους μικρότερους οικισμούς, ενώ κάθε πόλη είναι ενταγμένη σε ένα ιεραρχημένο δίκτυο. Σελ. Σελ. 33

4 Αστική περιοχή: Μεγάλη πυκνότητα πληθυσμού σε σχέση με τις άλλες περιοχές και ο συνολικός της πληθυσμός υπερβαίνει κάποιο όριο, ώστε να μπορεί να γίνει διάκριση μεταξύ του αστικού κέντρου και των κωμοπόλεων ή των χωριών. Ο πληθυσμός που ζει στις αστικές περιοχές είναι ο αστικός πληθυσμός, ενώ ως μητροπολιτική περιοχή ορίζεται μια κεντρική περιοχή που αποτελεί σημαντικό πληθυσμιακό πυρήνα μαζί με τις όμορες κοινότητες. Κάθε μητροπολιτική περιοχή περιλαμβάνει την κύρια πόλη και τις υπόλοιπες κοινότητες ή συνοικισμούς. Τα κριτήρια δημιουργίας των πρώτων οικισμών: 1. Το κλίμα κάθε περιοχής και η ύπαρξη περιβαλλοντικών συνθηκών που ευνοούσαν την επιβίωση των ανθρώπων. 2. Η ύπαρξη ή η δυνατότητα παραγωγής αγαθών που ήταν αναγκαία για την ανάπτυξη των οικισμών και την επιβίωση των κατοίκων τους. 3. Η μορφολογία του εδάφους και η γεωγραφική θέση κάθε περιοχής. 4. Υφιστάμενες υποδομές, όπως χώροι με θρησκευτική σημασία, σημαντικά τεχνικά έργα κ.λ.π. Σελ. 4

5 Βασικές λειτουργίες και ανάπτυξη των πόλεων Η οικονομική λειτουργία Ζήτηση Εργασία Κατανάλωση Παραγωγή Κοινωνική λειτουργία, υπηρεσίες που παρέχονται εντός της πόλης (πρόνοια, περίθαλψη, κ.λ.π.). Διοικητική λειτουργία, κρατική ή άλλη εξουσία που ασκείται (πρωτεύουσα χώρας, πρωτεύουσα περιφέρειας, πρωτεύουσα νομού κ.λ.π.). Πνευματική λειτουργία, καλλιτεχνικές, πολιτιστικές, δραστηριότητες κ.λ.π.). Σελ. 5

6 Η εμφάνιση των πρώτων οικισμών Πρώτοι οικισμοί: μεταβολή στον τρόπο παραγωγής των αγροτικών προϊόντων, ξεκινά από την Εγγύς Ανατολή περί το π.χ και εξαπλώνεται στον ελλαδικό χώρο περί το π.χ. Περίοδος π.χ.: η οικονομία των κοινοτήτων στηρίζεται στην κτηνοτροφία και τη γεωργία, παράλληλα αναπτύσσεται η κεραμική τέχνη. Ο πληθυσμός άτομα, η αρχιτεκτονική των οικιών βελτιώνεται, αυξάνεται το μέγεθός τους και εμφανίζονται οι πρώτοι κοινόχρηστοι χώροι. Περίοδος π.χ.: μετάβαση από γεωργική και κτηνοτροφική οικονομία σε δραστηριότητες που στηρίζονται στη χρήση των μετάλλων. Δημιουργήθηκαν εργαστήρια μεταλλοτεχνίας και το ανθρώπινο δυναμικό εξειδικεύτηκε στην κατεργασία των μετάλλων. Στην Ελλάδα τα πολεοδομικά σχήματα που εφαρμόζονταν: (α) Το ακανόνιστο ή προσθετικό, το οποίο είναι κυρίως αποτέλεσμα της πληθυσμιακής αύξησης. (β) Το γραμμικό πολεοδομικό σχήμα, στο οποίο τα κτήρια συγκεντρώνονται στην κεντρική οδική αρτηρία του οικισμού. (γ) Το περικεντρικό σύστημα, στο οποίο πανομοιότυπα κτήρια παρατάσσονται ακτινωτά, γύρω από το κέντρο του οικισμού. Σελ. 6

7 Περίοδος 3000 π.χ π.χ. Αναπτύσσονται εξελιγμένες μορφές αστικοποίησης, κυρίως στο Αιγαίο και την Κρήτη. Προέκυψαν οι πρώτοι οικισμοί με αναπτυγμένο σύστημα οικονομικής, κοινωνικής και πολεοδομικής οργάνωσης, Στην Κρήτη, υπάρχει αυστηρά ιεραρχημένου και συγκεντρωτικού συστήματος διοίκησης με πιθανό θεοκρατικό χαρακτήρα, μία ηγετική μορφή με διοικητική, νομοθετική, οικονομική και αρχιερατική εξουσία (Μινωικός Πολιτισμός) Την περίοδο αυτή διαμορφώνονται κοινωνικές τάξεις, οι οποίες περιελάμβαναν επαγγελματίες τεχνίτες και γραφείς, που λόγω της εξειδίκευσής τους απολάμβαναν ιδιαίτερα προνόμια. Στο Αιγαίο αναπτύχτηκαν οικισμοί στις παράκτιες ζώνες, με καλή οχύρωση, διακριτή πολεοδομική διάταξη των κτηρίων, κοινοτικά κτίσματα και κοινωφελή έργα. Αναδείχτηκε ο μυκηναϊκός πολιτισμός, με σημαντικές αναλογίες αλλά και διαφορές από το μινωικό. Οι πόλεις για λόγους ασφάλειας οχυρώνονταν και αναπτύσσονταν τα ανακτορικά συγκροτήματα, τα οποία λειτουργούσαν ως διοικητικές έδρες και χώροι φύλαξης των αγαθών Προϊστορική πόλη (α) Η ύπαρξη αγροτικού πλεονάσματος (β) Η ύπαρξη γραπτού λόγου (γ) Η ύπαρξη κοινωνικής οργάνωσης Σελ. 7

8 Οι ελληνικές πόλεις στην Αρχαϊκή και Κλασική περίοδο Αναπτύσσεται η «πόλη κράτος» 8 ος αιώνας: Τα βασικά χαρακτηριστικά του νέου τύπου οργάνωσης αποτελούσαν το πολίτευμα, η μικρή έκταση της δικαιοδοσίας της, η αυτονομία και η αυτάρκεια. Ο κύριος οικισμός πόλη του τύπου οργάνωσης περιλάμβανε την ακρόπολη και τις περισσότερες φορές περιβαλλόταν από αμυντικά ή οχυρωματικά τείχη. Η πόλη αποτελούσε την πρωτεύουσα του κράτους ή την αστική περιοχή σε αντιπαραβολή με τη χώρα, που αντιπροσώπευε την ύπαιθρο. Στην πόλη ήταν συγκεντρωμένη η πολιτική εξουσία, εντός αυτής υπήρχαν τις περισσότερες φορές δημόσια κτίρια και είχε πολεοδομικό σχέδιο. Ο υπόλοιπος πληθυσμός ήταν διασκορπισμένος σε μικρότερους οικισμούς και χωριά, που κάλυπταν μια ευρεία περιοχή. Σελ. 8

9 Κλασική περίοδος: ( π.χ.) Η πόλη αντιπροσωπεύει περισσότερο τους πολίτες της και όχι τη γεωγραφική έκταση που καταλαμβάνει για την οποία χρησιμοποιούνταν ο όρος άστυ. Οι πόλεις είχαν μέγεθος έως κατοίκους με εξαίρεση την Αθήνα. Οι μεγαλύτερες πόλεις ήταν η Αθήνα με κατοίκους και η Σπάρτη με 40,000 κατοίκους. Η πολιτική διοίκηση όλων των πόλεων, με εξαίρεση την Αθήνα και τη Σπάρτη, ασκούνταν από μια κληρονομική αριστοκρατία, η οποία είχε στην κατοχή της το μεγαλύτερο μέρος της γης και συνεπώς της παραγωγής και της δύναμης που αυτή προσδιόριζε. Η πολεοδομία των πόλεων την περίοδο αυτή στις περισσότερες περιπτώσεις ακολουθούσε το «Ιπποδάμειο σύστημα», ένα ορθογώνιο σύστημα πολεοδομίας που διαιρούσε το χώρο της πόλης σε ορθογώνιες οικοδομικές νησίδες με κάθετους και οριζόντιους δρόμους, οι οποίες περιλαμβάνουν τις οικίες και τα δημόσια κτίρια. Σελ. 9

10 Περίπτωση εφαρμογής του «Ιπποδάμειου συστήματος» Το πολεοδομικό σχέδιο της αρχαίας Ολύνθου. Το σχέδιο αυτό δημιουργήθηκε σύμφωνα με τις αρχές του Ιπποδάμειου συστήματος. Σελ. 10

11 Σύγχρονη περίπτωση εφαρμογής του «Ιπποδάμειου συστήματος» Το πολεοδομικό σχέδιο της πόλεως του Βόλου που συντάχθηκε το έτος 1939 Σελ. 11

12 Οι πόλεις κατά την Ελληνιστική περίοδο Υποχώρηση της πόλης - κράτος και την επικράτηση της μοναρχίας. Οι οικονομικές ανισότητες στον πληθυσμό αυξήθηκαν. Η ανάδειξη της Μακεδονίας μετέβαλε τη φύση και το ρόλο της αρχαίας πόλης, αφού οι ελληνικές πόλεις έχασαν την ανεξαρτησία τους, καθώς οι σχέσεις των βασιλέων με τις ελληνικές πόλεις του βασιλείου τους ήταν δικτατορικές. Οι κατακτήσεις ευνόησαν την πληθυσμιακή κινητικότητα προς τις νέες περιοχές, διάδοση των ελληνικών πολιτισμικών και ίδρυση ελληνικών πόλεων. Οι νέες πόλεις της ελληνιστικής περιόδου διαμόρφωσαν δικά τους χαρακτηριστικά ως προς την πολεοδομία τους. Εφάρμοσαν κυρίως το Ιπποδάμειο σύστημα, διαιρούνταν σε συνοικίες και περιελάμβαναν δημόσια κτίρια, ανάκτορα, ναούς, θέατρα, βιβλιοθήκες, λουτρά και αγορά. Οι πόλεις οχυρώνονταν με την κατασκευή περίπλοκων οχυρωματικών έργων και η περιφέρειά τους σε ορισμένες περιπτώσεις κάλυπτε πολλά χιλιόμετρα. Δημιουργήθηκαν νέες οικονομικές δυνατότητες, βελτίωση της ευημερίας, με παράλληλη αύξηση των οικονομικών ανισοτήτων. Σελ. 12

13 Οι πόλεις κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο Καταργήθηκε η πολιτική αυτονομία των πόλεων. H αγροτική γη βαθμιαία πέρασε από τους αγρότες στην ολιγαρχία. Έντονη αστικοποίηση και συγκέντρωση της αγροτικής γης σε λίγους γαιοκτήμονες, μείωση του αγροτικού πλεονάσματος των πόλεων. Οι πόλεις σταδιακά κατέφυγαν σε μαζικές εισαγωγές αγροτικών προϊόντων Τα βασικά στοιχεία των πόλεων ήταν η κατάργηση της πολιτικής και οικονομικής αυτονομίας, εξειδίκευση της οικονομίας των πόλεων στις υπηρεσίες και το εμπόριο. Στις ελληνικές πόλεις η δύναμη του λαού περιορίσθηκε. Οι ελληνικές πόλεις βελτίωσαν το επίπεδο ευημερίας τους, γεγονός που πιστοποιείται από την αύξηση της οικοδομικής δραστηριότητας και την κοπή νέων νομισμάτων. Πολλές παλαιές πόλεις που διακρίνονταν για την ευημερία τους συρρικνώθηκαν πληθυσμιακά και ιδρύθηκαν νέες πόλεις. Σελ.13

14 Οι πόλεις κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο Η μεγαλύτερη πόλη ήταν η Ρώμη, που έφθασε το κατοίκους. Ήταν υπερβολικό για την εποχή εκείνη μέγεθος με αδυναμία συντήρησης του πληθυσμού της. Η Ρώμη χαρακτηρίζονταν από μεγαλείο, διαφθορά και εκμετάλλευση. Οι τεχνικές κατασκευής οικιών βελτιώθηκαν, με αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους κατασκευής και την αύξηση του μεγέθους των κτισμάτων. Η θριαμβική αψίδα έγινε ο κυρίαρχος τύπος αρχιτεκτονικού μνημείου, Πολλά στοιχεία των αρχαίων Ελλήνων που χρησίμευσαν ως πρότυπα για τη χωρική και κοινωνική οργάνωση, μεταβλήθηκε η μορφολογία του αστικού χώρου. Η μορφολογική δομή των πόλεων αποτέλεσε μετασχηματισμό της δομής των στρατοπέδων. Σελ. 14

15 Οι πόλεις κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο Περιλάμβαναν περιμετρικά τείχη σε σχήμα τετραγώνου, ενώ η εσωτερική οργάνωση ακολουθούσε ένα ορθογώνιο σύστημα. Στο κέντρο της πόλης υπήρχε αίθριος χώρος, το «forum», όπου γίνονταν στρατιωτικές συγκεντρώσεις και η λειτουργία της αγοράς. Στις μεγάλες πόλεις υπήρχαν περισσότερα του ενός «fora», περιμετρικά των οποίων υπήρχαν δημόσια κτίρια και φιλοξενούσαν συγκεντρώσεις, διοικητικές δραστηριότητες και θρησκευτικές τελετές. Νέες τεχνικές εφαρμόστηκαν για την κατασκευή έργων υποδομής, αποχετευτικών δικτύων και υδραγωγείων, που δεν βοήθησαν στη βελτίωση του αστικού τρόπου ζωής Παρά τα τεχνικά έργα, οι συνθήκες ζωής του αυξανόμενου αστικού πληθυσμού χειροτέρεψαν, ειδικά σε ορισμένες συνοικίες της Πρωτεύουσας, με συνέπεια τις επιδημίες και την εξαθλίωση. Η κοινωνική, πολιτική και οικονομική αποδιοργάνωση οδήγησε στη διάλυση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αλλά στη διατήρηση του ανατολικού της τμήματος με την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης. Σελ. 15

16 Οι πόλεις κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο Χάρτης της αρχαίας Ρώμης Στο χάρτη απεικονίζεται παραστατικά η πολεοδομική οργάνωση της πόλης και η θέση των σημαντικότερων κτιρίων της. Σελ. 16

17 Οι πόλεις κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο Το πολεοδομικό σχέδιο και η διάταξη των δημόσιων κτιρίων της αρχαίας Πομπηίας Σελ. 17