Ηθολογία. Σίνος Γκιώκας. Τμήμα Βιολογίας Τομέας Βιολογίας Ζώων Πάτρα ΗΘΟΛΟΓΙΑ Κοινωνική Συμπεριφορά

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ηθολογία. Σίνος Γκιώκας. Τμήμα Βιολογίας Τομέας Βιολογίας Ζώων Πάτρα ΗΘΟΛΟΓΙΑ Κοινωνική Συμπεριφορά"

Transcript

1 Ηθολογία Σίνος Γκιώκας Τμήμα Βιολογίας Τομέας Βιολογίας Ζώων Πάτρα 2012

2 10. Κοινωνική Συμπεριφορά Ιδιοτελείς αλτρουιστές

3 Κοινωνική Συμπεριφορά Μόνος ή με τους άλλους; Μειονεκτήματα Αυξημένος ανταγωνισμός εντός της ομάδας για τροφή, συντρόφους, ή άλλους περιορισμένους πόρους Αυξημένος κίνδυνος μόλυνσης από μεταδοτικές ασθένειες ή παράσιτα Αυξημένος κίνδυνος εκμετάλλευσης ή παρεμβολών στη γονική φροντίδα από άλλα μέλη της ομάδας Ευκολότερος εντοπισμός από θηρευτές Πλεονεκτήματα Προστασία από φυσικούς παράγοντες Μείωση της πίεσης των θηρευτών λόγω βελτιωμένου εντοπισμού τους, της απώθησής τους ή λόγω της διάχυσης του κινδύνου θήρευσης Αποτελεσματικότερη τροφοληψία (εύρεση τροφής, καταδίωξη και σύλληψη λείας) Αποτελεσματικότερη υπεράσπιση επικράτειας ή τροφής έναντι άλλων ομάδων ή ατόμων του ίδιου είδους Ευκολότερη, ενίοτε, ανεύρεση συντρόφων Αποτελεσματικότερη προστασία και διατροφή των μικρών μέσω συνεργασίας Καταμερισμός εργασίας Πλουσιότερο περιβάλλον εκμάθησης

4 Κοινωνική Συμπεριφορά Πετροχελίδονα Κόστος: μόλυνση με εξωπαράσιτα (Oeciacus vicarius) Όφελος: αντιθηρευτική παρενοχλητική συμπεριφορά

5 Κοινωνική Συμπεριφορά Κυπρίνοι Κόστος: μυκητιάσεις Όφελος: καλύτερη προστασία των αυγών από θηρευτές Τα μοναχικά άτομα άλλων συγγενικών ειδών έχουν πιο ισχυρές γνάθους και έτσι μπορούν και αντιμετωπίζουν μόνα τους πιο αποτελεσματικά τους θηρευτές

6 Κοινωνική Συμπεριφορά Γατόψαρα Κόστος: πιο εύκολος εντοπισμός από τους θηρευτές Όφελος: τα τεράστια κοπάδια που σχηματίζουν εκφοβίζουν με το μέγεθος τους θηρευτές καλύτερη προστασία των αυγών από θηρευτές

7 Κοινωνική Συμπεριφορά Τσίχλες Κόστος: όσο πιο μεγάλο είναι το μέγεθος της αποικίας τόσο πιο χαμηλός είναι ο ρυθμός επιβίωσης των νεοσσών λόγω αυξημένης ασιτίας

8 Κοινωνική Συμπεριφορά Κοινωνικές αράχνες Κόστος/Όφελος: η αρμοστικότητα των θηλυκών αυξάνεται αρχικά αλλά κατόπιν μειώνεται όσο μεγαλώνει το μέγεθος της αποικίας

9 Κοινωνική Συμπεριφορά Βέλτιστο Μέγεθος Ομάδας, Αποικίας, κλπ Μεγιστοποιεί την αρμοστικότητα για τα μέλη της ομάδας Αρμοστικότητα θηρευτές Ασθένειες Λίγη τροφή Ανταγωνισμός για τροφή G* Μέγεθος Ομάδας

10 Κοινωνική Συμπεριφορά Δεν αναμένουμε να παρατηρήσουμε στη φύση βέλτιστα μεγέθη ομάδας (G*) Δεν είναι σταθερό μέγεθος Συνήθως αναμένουμε να παρατηρήσουμε Μεγέθη Ομάδας > G* Πότε αναμένεται να παρατηρηθούν βέλτιστα μεγέθη ομάδας; Όταν το κοινωνικό σύστημα επιβάλλει το G* και εκδιώκει άλλα άτομα ή τα αποτρέπει να εισέλθουν στην ομάδα Παράδειγμα: σμήνη αιγίθαλων Αντιπαράδειγμα: Ψαρόνια

11 Κοινωνικές αλληλεπιδράσεις Αρμοστικότητα του δράστη Αρμοστικότητα του αποδέκτη αύξηση αύξηση συνεργασία μείωση αλτρουισμός μείωση ιδιοτέλεια κακοήθεια

12 Κοινωνικές αλληλεπιδράσεις Επίδραση στην άμεση αναπαραγωγική επιτυχία Τύπος αλληλεπίδρασης Δράστης Δέκτης Αμοιβαιότητα (Συνεργασία) + + Ανταποδοτικότητα +(με καθυστέρηση) + Αλτρουισμός - + Ιδιοτελής συμπεριφορά + - Κακοήθης συμπεριφορά - - Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το ότι η κακοήθης συμπεριφορά δεν παρατηρείται σχεδόν ποτέ στη φύση Το ενδιαφέρον είναι ότι ο αλτρουισμός δεν είναι και τόσο σπάνιος παρά το κόστος που έχει για τον δράστη

13 Κοινωνικές αλληλεπιδράσεις Βοηθοί Αμοιβαιότητα: κοινό όφελος σε άμεση αρμοστικότητα (π.χ. σύλληψη λείας από λιοντάρια) Ανταποδοτικότητα: καθυστερημένο όφελος σε άμεση αρμοστικότητα με αναμονή μελλοντικού οφέλους (π.χ. μοίρασμα αίματος στις νυχτερίδες-βαμπίρ) Αλτρουισμός: Δυνητικός αλτρουισμός: προσωρινή απώλεια άμεσης αρμοστικότητας προσβλέποντας σε αύξηση της έμμεσης αρμοστικότητας (π.χ. κίσσες που βοηθούν στη φωλιά των γονιών τους ώστε να πάρουν αργότερα την επικράτειά τους) Υποχρεωτικός αλτρουισμός: μόνιμη απώλεια της άμεσης αρμοστικότητας με δυνατότητα για αύξηση της έμμεσης αρμοστικότητας αργότερα (π.χ. εργάτριες μέλισσες που τροφοληπτούν)

14 Το παιχνίδι Η κατάσταση 2 παίκτες αναζητούν μια ιδιοτελή ισορροπία (Nash equilibrium) που να είναι σταθερή Εάν οι αρμοστικότητες και των δύο παικτών είναι ίσες στην ιδιοτελή ισορροπία τότε έχουν ESS (Εξελικτικά Σταθερή Στρατηγική) Το Δίλημμα του Φυλακισμένου (Prisoner s Dilemma)

15 Το δίλημμα Είσαι ένας από δύο φυλακισμένους που κατηγορήστε για ένα έγκλημα Η αστυνομία έχει αποδείξεις για αυτό το 1ο έγκλημα και δεν χρειάζεται την ομολογία σας για να καταδικαστείτε για αυτό. Ωστόσο σας υποψιάζεται και για ένα δεύτερο πιο σοβαρό έγκλημα Εσύ και ο συγκρατούμενος σου έχετε συμφωνήσει να μην ομολογήσετε το 2ο έγκλημα Έχετε τις εξής επιλογές: Σας βάζουν σε διαφορετικά κελιά και σας προτείνουν ότι εάν καταδώσετε δεν θα τιμωρηθείτε και θα αφεθείτε ελεύθεροι. Έτσι: Να συνεργαστείτε μεταξύ σας αρνούμενοι ότι γνωρίζετε κάτι για το 2ο έγκλημα Να εξαπατήσετε ο ένας τον άλλο κατηγορώντας τον για το 2ο έγκλημα Εάν και οι δύο φυλακισμένοι συνεργαστούν θα ανταμειφθούν (θα τιμωρηθούν μόνο για το 1ο έγκλημα) Εάν και οι δύο εξαπατήσουν (καταδώσουν ο ένας τον άλλον) θα καταδικαστούν για το 2ο έγκλημα Εάν ο ένας συνεργαστεί και ο άλλος καταδώσει, ο καταδότης θα απελευθερωθεί και ο μη καταδότης θα καταδικαστεί και για τα δύο εγκλήματα Εάν καταδόσεις και εξαπατήσεις το συγκρατούμενό σου (Εξαπάτηση) είναι καλύτερα από το να μη τον καταδώσεις (Συνεργασία) Εάν καταδώσετε και οι δύο θα πάρετε μικρότερη μείωση ποινής και οι δύο (Μείωση ανταμοιβής) Τι θα κάνεις;

16 Ο Πίνακας Ανταμοιβών: να συνεργαστώ ή να εξαπατήσω; Παίκτης 2 Παίκτης 1 Συνεργασία Εξαπάτηση Συνεργασία Εξαπάτηση (R, R) = (10, 10) (S, T) = (0, 15) (T, S) = (15, 0) (P, P) = (5, 5) T>R>P>S T R P S Πειρασμός Ανταμοιβή Ποινή για Ανταμοιβή για για την του την εξαπάτηση (15 χρόνια μείωση ποινής) την συνεργασία (10 χρόνια μείωση ποινής) εξαπάτηση (5 χρόνια μείωση ποινής) κορόιδου (0 χρόνια μείωση ποινής)

17 Να συνεργαστώ ή να εξαπατήσω; Καταρχάς συμφέρει να εξαπατάς ανεξάρτητα από τι κάνει ο άλλος παίκτης καθώς: το Τ (πειρασμός από την εξαπάτηση), όταν ο δεύτερος παίκτης συνεργάζεται, είναι μεγαλύτερο από το R (ανταμοιβή για τη συνεργασία), και εάν ο δεύτερος παίκτης εξαπατήσει το P (ποινή για την εξαπάτηση) είναι μεγαλύτερο από το S (Ανταμοιβή του κορόιδου ) Ωστόσο, εάν το παιχνίδι συνεχιστεί, και εάν και οι δύο παίκτες εξαπατούν, θα τα πάνε χειρότερα από το εάν συνεργάζονταν Το Δίλημμα: επομένως το πόσο καλά θα τα πας εξαρτάται από τη συμπεριφορά του άλλου Επομένως, η αμοιβαία συνεργασία δίνει την υψηλότερη ανταμοιβή (Pareto solution) και για τους δύο παίκτες, αλλά η εξαπάτηση είναι η Εξελικτικά Σταθερή Στρατηγική (Axelrod & Hamilton (1981), Science 211: ) Μια πιθανή κατάσταση για να αρχίσει και να σταθεροποιηθεί η συνεργασία είναι η τακτική: «μία σου και μία μου» [tit-for-tat (TFT)]

18 «Μία σου και μία μου» [tit-for-tat (TFT)] Κάνε στον άλλο ότι κάνει σε εσένα Αρχικά συνεργάσου με έναν άγνωστο Εάν ο άγνωστος συνεργαστεί, συνεργάσου στη συνέχεια Εάν ο άγνωστος σε εξαπατήσει, εξαπάτησε τον Η τακτική TFT «θυμάται» και αναλόγως προσαρμόζεται καθώς είναι: Καλή και οι δύο παίκτες συνεργάζονται στην πρώτη κίνηση Εκδικητική ο παίκτης εξαπατά εάν εξαπατηθεί Συγχωρητική ο παίκτης συνεργάζεται με κάποιον που τον εξαπάτησε στο παρελθόν και τώρα έχει αποφασίσει να συνεργαστεί (θυμόμαστε μόνο την τελευταία κίνηση του άλλου παίκτη) Η TFT είναι πιθανώς μια Εξελικτικά Σταθερή Στρατηγική (ESS) Είναι ωστόσο δύσκολο να καταλάβουμε το πως ξεκινά Γιατί;

19 «Μία σου και μία μου» [tit-for-tat (TFT)] Απαιτήσεις στην TFT Πρέπει να θυμάσαι τις κινήσεις των άλλων Πρέπει να μπορείς να αναγνωρίζεις τους άλλους (σε ατομικό επίπεδο) Δεν πρέπει να υπάρχει προκαθορισμένος τερματισμός των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των παικτών Εάν υπάρχει προκαθορισμένος τερματισμός, ευνοείται η εξαπάτηση στον τελευταίο γύρο Η συνολική ανταμοιβή είναι το άθροισμα όλων των ατομικών ανταμοιβών προς τον αριθμό των αλληλεπιδράσεων

20 «Μία σου και μία μου» [tit-for-tat (TFT)] Προβλήματα με τη συνεργασία που βασίζεται στην TFT Δεν μπορεί να εισβάλει σε έναν πληθυσμό εξαπατητών Οι ανταμοιβές στους παίκτες δεν είναι πιθανόν να είναι «προσθετικές» Οι ανταμοιβές πιθανότερα είναι πολλαπλασιαστικές με την πάροδο του χρόνου Π.χ. 10 γύροι του παιχνιδιού Πρέπει να επιβιώσεις και στους 10 γύρους Εάν p = η πιθανότητα επιβίωσης σε κάθε γύρο px10 = η πιθανότητα επιβίωσης και στους 10 γύρους

21 «Μία σου και μία μου» [tit-for-tat (TFT)] Τι σημαίνουν αυτά; Η προσωπική σου αρμοστικότητα εξαρτάται από την αρμοστικότητα του άλλου παίκτη Όταν οι αρμοστικότητες είναι συνδεδεμένες με έναν πολλαπλασιαστικό τρόπο, θα πρέπει να συνεργάζεσαι για το δικό σου συμφέρον μέχρι το τέλος

22 Μια προβληματική περίπτωση αλτρουισμού Η εγκατάλειψη της αναπαραγωγής για να βοηθήσεις άλλους να αναπαραχθούν «Αλτρουισμός» και έμμεση επιλογή Πρέπει να υπάρχει κάτι σε αυτό για τον βοηθό, αλλιώς δεν είναι προσαρμοστική

23 Συντελεστής Συγγένειας r r = αναλογία κοινών αλληλομόρφων μεταξύ δύο ατόμων λόγω κοινής καταγωγής Μονοζυγωτικά δίδυμα = 1 Διζυγωτικά δίδυμα = 0.5 Αδέλφια (από τους ίδιους γονείς) και γονείς - παιδιά = 0.5 ½ (ετεροθαλή) αδέλφια & θείες/θείοι - ανιψιές/ανιψιοί = 0.25 Παπούδες/Γιαγιάδες Εγγόνια = 0.25 Ξάδελφος/η - Ξάδελφος/Ξαδέλφη = Μητέρα Αδελφή * 0.5 * 0.5 Παιδί Παιδί

24 Συντελεστής Συγγένειας r Για να υπολογιστεί ο r πρέπει να εντοπίσουμε το μονοπάτι ανάμεσα σε δύο άτομα και να υπολογίσουμε τον αριθμό των βημάτων που απαιτούνται Τότε για αυτό το μονοπάτι r = 0.5 (αριθμός βημάτων) Έτσι, εάν τα βήματα είναι 2, τότε για αυτό το μονοπάτι το r = 0.5 (2) = 0.25 Για να υπολογίσουμε την τελική τιμή του r προσθέτουμε τις τιμές r που υπολογίστηκαν για κάθε μονοπάτι 0.5 Μητέρα Αδελφή * 0.5 * 0.5 Παιδί Παιδί

25 Συντελεστής Συγγένειας r

26 Το ερώτημα Πότε ένα ζώο αφήνει περισσότερα αντίτυπα του εαυτού του (δηλ. τα δικά του γονίδια): όταν αναπαράγεται το ίδιο, ή Βοηθώντας έναν συγγενή του να αναπαραχθεί;

27 Κάποιοι όροι Εγκλείουσα Αρμοστικότητα [Inclusive fitness (IF)] = άμεση αρμοστικότητα + έμμεση αρμοστικότητα Άμεση Αρμοστικότητα (Direct fitness) = από προσωπική αναπαραγωγή Έμμεση Αρμοστικότητα (Indirect fitness) = από αναπαραγωγή μέσω βοήθειας των συγγενών (N1 * r) + (N2 * r) + (N3 * r) = IF r = συντελεστής συγγένειας N1 = αριθμός απογόνων που επιβιώνουν χωρίς γονική φροντίδα N2 = αριθμός απογόνων που επιβιώνουν λόγω γονικής φροντίδας N3 = αριθμός ατόμων που επιβιώνουν λόγω βοήθειας

28 Ο Κανόνας του Hamilton r = συντελεστής συγγένειας c = κόστος παροχής βοήθειας (με όρους αναπαραγωγής οι απόγονοι που δεν έκανε ο αλτρουιστής αλλά θα μπορούσε να είχε κάνει εάν δεν βοηθούσε b = αναπαραγωγικό όφελος στον αποδέκτη που βοηθήθηκε οι απόγονοι που έκανε και που αλλιώς δεν θα μπορούσε να κάνει Βοήθεια (δηλ. ένα αλληλόμορφο για την αλτρουιστική συμπεριφορά θα ευνοηθεί και θα εξαπλωθεί) όταν: r*b-c > 0 ή r*b > c ή b/c > 1/r

29 Ο Κανόνας του Hamilton πότε είναι δυνατός ο αλτρουισμός Μια πιο σύνθετη έκφραση rb = μέσος συντελεστής συγγένειας αλτρουιστή με επωφελούμενους rc = μέσος συντελεστής συγγένειας γονέα-παιδιού c = αριθμός παιδιών που δεν έκανε ο αλτρουιστής b = αριθμός επωφελούμενων από την αλτρουιστική πράξη Βοήθεια (δηλ. πότε είναι δυνατός ο αλτρουισμός): rb*b > rc*c

30 Ο Κανόνας του Hamilton Η αλτρουιστική συμπεριφορά είναι πιθανότερο να εξαπλωθεί όταν: το κόστος είναι μικρό τα οφέλη στους αποδέκτες υψηλά και οι συμμετέχοντες είναι στενά συνδεδεμένοι ΛΑΘΟΣ: Ένα ζώο θα αποκτήσει νέα έμμεση αρμοστικότητα εάν έχει στενά συνδεδεμένους ζωντανούς συγγενείς που αναπαράγονται ΣΩΣΤΟ: Θα αποκτήσει έμμεση αρμοστικότητα μέσω της βοήθειας (δηλ. πρέπει να κάνεις κάτι για να αποκτήσεις έμμεση αρμοστικότητα)

31 Επιλογή Συγγενούς Επιλογή Συγγενούς (kin selection): Η Φυσική Επιλογή που ευνοεί την εξάπλωση των αλληλομόρφων που αυξάνουν το τμήμα της Έμμεσης Αρμοστικότητας

32 Επιλογή Συγγενούς Τα καλέσματα συναγερμού προειδοποιούν τα άλλα άτομα αλλά προσελκύουν και τους θηρευτές Οι εδαφόβιοι σκίουροι του Belding έχουν δύο διαφορετικά καλέσματα συναγερμού: λαρυγγισμό όταν ο θηρευτής είναι θηλαστικό και σφύριγμα όταν ο θηρευτής είναι αρπακτικό πουλί Μελετήθηκαν 256 επιθέσεις θηρευτών στη φύση (Sherman et al, 1985) Σε επιθέσεις αρπακτικών σκοτώθηκε το 2% των σκίουρων που σφύριζαν και το 28% των σκίουρων που δεν σφύριζαν Σε επιθέσεις θηλαστικών σκοτώθηκε το 8% των σκίουρων που λαρύγγιζαν και το 4% των σκίουρων που δεν λαρύγγιζαν Το σφύριγμα μειώνει τις πιθανότητες θήρευσης σε όσους σφυρίζουν Ο λαρυγγισμός αυξάνει την πιθανότητα θήρευσης σε όσους λαρυγγίζουν Το σφύριγμα φαίνεται να είναι εγωιστικό και ο λαρυγγισμός αλτρουιστικός

33 Επιλογή Συγγενούς Οι εδαφόβιοι σκίουροι αναπαράγονται σε αποικίες σε αλπικά λιβάδια Τα αρσενικά διασπείρονται αλλά τα θηλυκά μικρά παραμένουν και αναπαράγονται Έτσι τα θηλυκά στις αποικίες τείνουν να είναι συγγενείς Οι επιστήμονες μαρκάρισαν άτομα έτσι ώστε να έχουν γενεαλογικά δέντρα που να δείχνουν το βαθμό συγγένειας μεταξύ των ζώων που μελετήθηκαν

34 Επιλογή Συγγενούς Οι αναλύσεις έδειξαν ότι τα θηλυκά ήταν πιο πιθανό να καλέσουν από ότι τα αρσενικά

35 Επιλογή Συγγενούς Επιπλέον, τα θηλυκά ήταν περισσότερο πιθανόν να καλέσουν εάν κοντά τους βρίσκονταν συγγενείς

36 Επιλογή Συγγενούς Οι συγγενείς συνεργάζονταν και σε άλλες συμπεριφορές εκτός από τα καλέσματα συναγερμού Τα θηλυκά ήταν περισσότερο πιθανόν να συνοδεύσουν στο κυνήγι στενούς συγγενείς τους από ότι μακρινούς συγγενείς ή μη-συγγενείς τους Τα δεδομένα έδειξαν ότι η αλτρουστική συμπεριφορά δεν κατευθύνεται τυχαία Κατευθύνεται σε στενούς συγγενείς και έχει ως αποτέλεσμα κέρδη σε έμμεση αρμοστικότητα

37 Ανταποδοτικός αλτρουισμός Ο δεύτερος σημαντικός τρόπος με τον οποίο μπορεί να ευνοηθεί ο αλτρουισμός είναι όταν οι αποδέκτες ανταποδίδουν την αλτρουιστική συμπεριφορά στο μέλλον Μερικά ζώα περιστασιακά συμπεριφέρονται αλτρουιστικά σε μη-συγγενείς Αυτή η συμπεριφορά είναι προσαρμοστική εάν οι αποδέκτες είναι πιθανόν να ανταποδώσουν τη χάρη στο μέλλον Ο ανταποδοτικός αλτρουισμός είναι περισσότερο πιθανός σε κοινωνικά ζώα που αλληλεπιδρούν επανειλημμένως διότι ζουν πολλά χρόνια και σχηματίζουν ομάδες, και όταν αυτά τα άτομα έχουν καλή μνήμη

38 Ανταποδοτικός αλτρουισμός Νυχτερίδες Βαμπίρ: Τρέφονται με αίμα και μοιράζονται κοινοβιακές φωλιές Το 33% των νεαρών αποτυγχάνει να τραφεί κάθε νύχτα έναντι του 7% των ενηλίκων Παθαίνουν ασιτία εάν δεν μπορέσουν να τραφούν για αρκετές (περίπου 3) συνεχόμενες νύκτες Ωστόσο, οι νυχτερίδες που έχουν τραφεί συχνά εξεμούν γεύματα αίματος σε νυχτερίδες που δεν μπόρεσαν να τραφούν Το κόστος να μοιραστούν το αίμα είναι σχετικά χαμηλό για το δότη αλλά πολύτιμο για τον αποδέκτη Οι νυχτερίδες βαμπίρ μοιράζονται αίμα με τους συγγενείς τους, αλλά με άτομα που έχουν μοιραστεί αίμα σε προηγούμενες περιπτώσεις (δηλ. τους έχουν δώσει αίμα) και με τα οποία συνήθως μοιράζονται και τη φωλιά, δηλ. όχι με τυχαίο τρόπο

39 Ανταποδοτικός αλτρουισμός Η σχέση (association) είναι ένα μέτρο του πόσο συχνά δύο άτομα σχετίζονται κοινωνικά. Οι αιμοδότες δίνουν αίμα σε άτομα με τα οποία σχετίζονται σε τακτική βάση

40 Βοηθοί στη φωλιά Πάνω από 400 είδη πουλιών βοηθούν άλλα άτομα να αναπαραχθούν και να μεγαλώσουν τα μικρά τους Ερωτήματα: Συνδέονται συγγενικά με τους γονείς των μικρών; Βοηθούν πράγματι; Μπορεί ο Κανόνας του Hamilton να προβλέψει το τι συμβαίνει; Τι εμποδίζει τους βοηθούς να αναπαραχθούν οι ίδιοι;

41 Βοηθοί στη φωλιά Συνδέονται οι βοηθοί συγγενικά με τους γονείς των μικρών (δηλ. r > 0); Τις περισσότερες φορές οι βοηθοί συνδέονται, r > 0 Πιο κοινά είναι τα αδέλφια από τους ίδιους γονείς (r=0.5) ή τα ετεροθαλή αδέλφια (r=0.25) Εάν r > 0.5, τότε αυτό οφείλεται σε δίδυμα ή ενδογαμία Παρατηρείται και r = 0 εξαιτίας «υιοθετημένων» ορφανών που βοηθούν μια οικογένεια

42 Βοηθοί στη φωλιά Βοηθούν πράγματι (b > 0); Ναι Οι βοηθοί ταΐζουν τα μικρά και τα προστατεύουν από θηρευτές

43 Βοηθοί στη φωλιά Κίσσες της Φλόριδας: στις φωλιές από τις οποίες αφαιρέθηκαν οι βοηθοί (σε πείραμα) επιβίωσαν λιγότεροι νεοσσοί

44 Βοηθοί στη φωλιά Μπορεί ο Κανόνας του Hamilton να προβλέψει το τι συμβαίνει (ισχύει το rb-c > 0 για τους βοηθούς); rb-c > 0 Τότε γιατί δεν αναπαράγονται οι βοηθοί; Σε κάποιες περιπτώσεις στους τροπικούς ισχύει το rb-c>0 Τις περισσότερες φορές rb-c<0, (καλύτερα να αναπαραχθείς εσύ ο ίδιος) Το c ορίζεται ως η απώλεια αναπαραγωγής με την προϋπόθεση ότι οι βοηθοί είχαν τη δυνατότητα να αναπαραχθούν οι ίδιοι Στην πραγματικότητα το c μπορεί να είναι χαμηλό χωρίς τη δυνατότητα να αναπαραχθούν κάπου αλλού Δηλαδή κάνουν ότι μπορούν σε μια κακή κατάσταση

45 Βοηθοί στη φωλιά Τι εμποδίζει τους βοηθούς να αναπαραχθούν οι ίδιοι; Απουσία χώρων αναπαραγωγής, πόρων και εμπειρίας

46 Βοηθοί στη φωλιά Σε κάποια μικροπούλια τα άτομα γίνονται βοηθοί μόνο όταν έχουν καταληφθεί οι καλύτερες επικράτειες

47 Βοηθοί στη φωλιά O Steve Emlen μελέτησε τους Λευκομέτωπους Μελισσοφάγους στην Κένυα Φωλιάζουν σε χαλαρές αποικίες ατόμων Ομάδες συγγενών (clans) υπερασπίζονται επικράτειες τροφοληψίας κοντά στην αποικία Τα άτομα ηλικίας ενός έτους που επιλέγουν να βοηθήσουν μπορούν να διαλέξουν μεταξύ πολλών συγγενών για το ποιους θα βοηθήσουν Η βοηθητική συμπεριφορά των Μελισσοφάγων συμφωνεί με τις προβλέψεις του Κανόνα του Hamilton Οι συντελεστές συγγένειας καθορίζουν το εάν ένας Μελισσοφάγος θα βοηθήσει ή όχι Οι Μελισσοφάγοι επιλέγουν να βοηθήσουν τους κοντινότερους τους συγγενείς

48 Βοηθοί στη φωλιά Τα μικρά μη-αναπαραγόμενα μικρά άτομα στην αποικία (clan) που δεν είναι συγγενείς με τα υπόλοιπα μέλη του clan βοηθούν πολύ λιγότερο σε σχέση με τα μικρά μη-αναπαραγόμενα άτομα που είναι συγγενικά με τα υπόλοιπα μέλη του clan

49 Βοηθοί στη φωλιά Η αρωγή των μικρών βοηθών ωφελεί πάρα πολύ τους γονείς Πάνω από το 50% των μικρών μελισσοφάγων πεθαίνουν από ασιτία πριν προλάβουν να αφήσουν τη φωλιά Κατά μέσο όρο, η παρουσία καθενός βοηθού αυξάνει τον αριθμό των νεοσσών που πτερώνονται κατά 0.47 Επομένως, υπάρχει σαφές όφελος Εγκλείουσας Αρμοστικότητας

50 Βοηθοί στη φωλιά Οι Παρδαλές Αλκυόνες φωλιάζουν αποικιακά σε στοές Μερικά αρσενικά άτομα ενός έτους δεν μπορούν να βρουν σύντροφο και έτσι γίνονται πρωτεύοντες βοηθοί βοηθώντας τις μητέρες τους να ταΐσουν τα μικρά και να διώξουν τους θηρευτές Οι πρωτεύοντες βοηθοί έχουν εναλλακτικές λύσεις: Μπορούν να επιλέξουν να μη βοηθήσουν και αναβάλλουν την αναπαραγωγή για τον επόμενο χρόνο (αναβλητικοί) ή να βοηθήσουν σε μια άλλη μη συγγενική φωλιά (δευτερεύοντες βοηθοί) Ποια είναι οφέλη και το κόστος ενός πρωτεύοντος βοηθού;

51 Βοηθοί στη φωλιά Οι πρωτεύοντες βοηθοί δουλεύουν σκληρότερα από ότι οι οι αναβλητικοί και οι δευτερεύοντες βοηθοί Έτσι έχουν μικρότερες πιθανότητες επιβίωσης για να αναπαραχθούν την επόμενη χρονιά (54%) από ότι οι δευτερεύοντες βοηθοί (74%) ή οι αναβλητικοί (70%) Επίσης, μόνο το 66% των πρωτεύοντων βοηθών προσελκύουν συντρόφους, σε σχέση με το 91% των δευτερευόντων (σε 10 από τις 26 περιπτώσεις ζευγάρωσαν με το θηλυκό που βοήθησαν την προηγούμενη χρονιά) Οι αναβλητικοί έχουν πιθανότητα προσέλκυσης μόνο 33%

52 Βοηθοί στη φωλιά Για προσδιορίσουμε το κέρδος πρέπει να προσθέσουμε την αναπαραγωγική επιτυχία κάθε τακτικής για δύο χρόνια Υπολογίζουμε το κέρδος (αρμοστικότητα - f) ως εξής: Αρμοστικότητα (f) = αριθμός μικρών που γεννιούνται(o) *πιθανότητα επιβίωσης (s) * πιθανότητα εύρεσης συντρόφου (m) * συντελεστής συγγένειας των απογόνων(r) Οι πρωτεύοντες βοηθοί έχουν αναπαραγωγικό όφελος και για τα δύο χρόνια ίσο με (0.58 [έμμεση αρμοστικότητα] από νεοσσούς [άμεση αρμοστικότητα]= 0.99) Οι δευτερεύοντες βοηθοί κερδίζουν το δεύτερο έτος 0.84 εξαιτίας των νεοσσών, και οι αναβλητικοί μόνο 0.29 Οι πρωτεύοντες βοηθοί έχουν χαμηλότερο γινόμενο r*s τη δεύτερη χρονιά το οποίο αντισταθμίζουν με την έμμεση αρμοστικότητα της πρώτης χρονιάς

53 Βοηθοί στη φωλιά

54 Ευκοινωνικότητα Ευκοινωνικότητα (πραγματική κοινωνικότητα) Πολλά ευκοινωνικά έντομα (μέλισσες, μυρμήγκια, τερμίτες) δεν αναπαράγονται Αν αυτού γίνονται βοηθοί στις φωλιές των γονέων τους για όλη τους τη ζωή Η στειρότητα και η υποχρεωτική βοήθεια είναι μια μορφή ακραίου αλτρουισμού Η αυτοκτονική συμπεριφορά για την άμυνα της ομάδας είναι αρκετά συχνή Π.χ. Η μέλισσα αφού κεντρίσει αφήνει το σάκο με το δηλητήριο στο θύμα της τραυματίζοντας θανάσιμα και τον εαυτό της

55 Ευκοινωνικότητα Η ευκοινωνικότητα περιγράφει κοινωνικά συστήματα με τρία χαρακτηριστικά: Επικάλυψη γενεών ενήλικων ατόμων Συνεργατική ανατροφή νεαρών (προς όφελος της αποικίας) Εξειδικευμένες κάστες μηαναπαραγόμενων ατόμων (αναπαραγωγικός καταμερισμός εργασίας)

56 Απλοδιπλοειδία & Ευκοινωνικότητα Η ευκοινωνικότητα στα Υμενόπτερα (μυρμήγκια, σφήκες, μέλισσες) και στα Θυσανόπτερα αποδίδεται στο ασυνήθιστο γενετικό τους σύστημα (απλοδιπλοειδία) Τα αρσενικά είναι απλοειδή και τα θηλυκά διπλοειδή Τα αρσενικά αναπτύσσονται από μη-γονιμοποιημένα αυγά και τα τα θηλυκά από γονιμοποιημένα Οι κόρες παίρνουν όλα τα γονίδια των πατεράδων τους και και τα μισά γονίδια των μητέρων τους. Έτσι, οι θυγατέρες-αδελφές έχουν κοινά τα ¾ των γονιδίων τους Αυτό σημαίνει ότι για τα θηλυκά είναι καλύτερο να ευνοήσουν την γέννηση αναπαραγόμενων θηλυκών αδελφών παρά των δικών τους απογόνων Οι βασίλισσες είναι συγγενικές εξίσου με όλους τους απογόνους τους και επομένως προτιμούν μια αναλογία 1:1 γιων και θυγατέρων μεταξύ των αναπαραγόμενων ατόμων Οι θηλυκοί εργάτες ωστόσο προτιμούν μια αναλογία 1:3 αδελφών προς αδελφές μεταξύ των αναπαραγόμενων ατόμων

57 Απλοδιπλοειδία & Ευκοινωνικότητα Σε μυρμήγκια που οι βασίλισσες γεννούν ίσο αριθμό αρσενικών & θηλυκών αυγών, τελικά τα περισσότερα αυγά που εκκολάπτονται είναι θηλυκά Προφανώς οι εργάτες επιλεκτικά καταστρέφουν τα αρσενικά αυγά Οι εργάτες τροποποιούν την αναλογία φύλου προς όφελος τους όταν ο βαθμός συγγένειας μεταξύ βασίλισσας και εργάτη μεταβάλλεται

58 Απλοδιπλοειδία & Ευκοινωνικότητα Οι εργάτες τροποποιούν την αναλογία φύλου προς όφελος τους όταν ο βαθμός συγγένειας μεταξύ βασίλισσας και εργάτη μεταβάλλεται ΠΕΙΡΑΜΑ: Σε μελέτες με ευκοινωνικές μέλισσες απομακρύνθηκε η ιδρύτρια βασίλισσα από κάποιες φωλιές και από κάποιες άλλες όχι Όταν απομακρύνθηκε η βασίλισσα έγινε βασίλισσα μια κόρη της Οι εργάτριες των οποίων απομακρύνθηκε η βασίλισσά τους βοήθησαν τη νέα βασίλισσα να γεννήσει ανιψιές & ανιψιούς (r = και για τις δύο κατηγορίες), καθώς είναι εξίσου συγγενικοί και με τις δύο κατηγορίες Στις αποικίες που οι βασίλισσες αντικαταστάθηκαν παρήχθησαν πολλά περισσότερα αρσενικά από ότι στις αποικίες που η αρχική βασίλισσα παρέμεινε στη θέση της Σε ένα είδος μυρμηγκιού του γένους Formica στις αποικίες οι βασίλισσες μπορεί να είναι μονογαμικές ή πολύανδρες Οι κόρες των μονογαμικών μητέρων μεροληπτούσαν υπέρ των θυγατέρων, αλλά οι κόρες των πολύανδρων βασιλισσών δεν μεροληπτούσαν υπέρ των θηλυκών

59 Απλοδιπλοειδία & Ευκοινωνικότητα Η απλοδιπλοειδία επηρεάζει τη συμπεριφορά των εργατών, αλλά δεν μπορεί από μόνη της να ερμηνεύσει την εξέλιξη της ευκοινωνικής συμπεριφοράς στα Υμενόπτερα Η απλοδιπλοειδία δεν είναι αναγκαία και ικανή συνθήκη για την ανάπτυξη της ευκοινωνικότητας Γιατί; 1. Η ερμηνεία απλοδιπλοειδίας προϋποθέτει ότι όλοι οι εργάτες έχουν τον ίδιο πατέρα. Ωστόσο, οι βασίλισσες των μελισσών ζευγαρώνουν με περισσότερα από 3-4 αρσενικά κατά μέσο όρο 2. Σε πολλά είδη ιδρύουν τη φωλιά περισσότερα από ένα θηλυκά Ως αποτέλεσμα ο βαθμός συγγένειας μεταξύ των εργατών συχνά είναι μικρότερος από 1/3 Σε αυτήν την περίπτωση πολλοί εργάτες μπορεί να μην είναι καθόλου συγγενείς μεταξύ τους ή να έχουν μικρή συγγένεια 3. Πολλά ευκοινωνικά είδη δεν είναι απλοειδή (π.χ. οι τερμίτες είναι διπλοειδείς, r = 0.5), και πολλά απλοδιπλοειδή είδη δεν είναι ευκοινωνικά

60 Απλοδιπλοειδία & Ευκοινωνικότητα Η Φυλογενετική Ανάλυση των Υμενοπτέρων (Hunt 1999) δείχνει ότι η ευκοινωνικότητα είναι σχετικά σπάνια παρόλο που απλοδιπλοειδία εμφανίζεται σε όλες τις ομάδες Η ευκοινωνικότητα εμφανίζεται σε λίγες μόνο Οικογένειες διάσπαρτες στο φυλογενετικό δέντρο, γεγονός που σημαίνει ότι η ευκοινωνικότητα εξελίχθηκε ανεξάρτητα πολλαπλές φορές Η ευκοινωνικότητα εξελίχθηκε μόνο στις ομάδες που κατασκευάζουν περίπλοκες φωλιές και φροντίζουν τα μικρά για μεγάλο χρονικό διάστημα Η συσχέτιση ανάμεσα στην κατασκευή φωλιάς, της μακρόχρονης φροντίδας και της ευκοινωνικότητας υποδεικνύει ότι οι παράγοντες που προώθησαν την ευκοινωνικότητα είναι οικολογικοί και όχι γενετικοί

61 Απλοδιπλοειδία & Ευκοινωνικότητα Η κατασκευή φωλιάς και η ανάγκη σταθερής παροχής τροφής στα μικρά καθιστά αδύνατο σε ένα θηλυκό να αναθρέψει μόνο του τα μικρά Επίσης, εάν οι ρυθμοί θήρευσης είναι υψηλοί, τα άτομα που ανατρέφουν μοναχικά μπορεί να μη ζήσουν αρκετά για να μεγαλώσουν τα μικρά τους

62 Προαιρετικές στρατηγικές στις χαρτόσφηκες Οι χαρτόσφηκες (Polistes) δεν είναι στείρες (όπως οι εργάτες των μυρμηγκιών και των μελισσών) Τα θηλυκά μπορούν: να παραμείνουν στη φωλιά με τη μητέρα τους, ή να ιδρύσουν φωλιά μαζί με άλλα θηλυκά, ή να ιδρύσουν μόνα τους τη δική τους φωλιά Οι βασίλισσες γεννούν θυγατέρες νωρίς στον αναπαραγωγικό τους κύκλο επειδή πολλές θυγατέρες μένουν στη φωλιά και βοηθούν στην ανατροφή των αδελφών τους Οι θυγατέρες που βοηθούν τη μητέρα τους μπορούν να αποθέσουν αγονιμοποίητα αυγά που θα δώσουν αρσενικά, αλλά συνήθως δεν το κάνουν Όταν το κάνουν η βασίλισσα (η γιαγιά των αυγών) συχνά τα τρώει. Το όφελος για τις θυγατέρες είναι έμμεση αρμοστικότητα Ενισχύουν τη ικανότητα των φωλιών να απωθήσει θηρευτές Είναι πιο πιθανόν να αποτύχουν οι φωλιές από τις οποίες αφαιρέθηκαν οι βοηθοί

63 Προαιρετικές στρατηγικές στις χαρτόσφηκες Δεν ακολουθούν όλα τα είδη των χαρτοσφηκών το μοντέλο μητέρας-θυγατέρας Κάποιες φωλιές μπορεί να συγκροτηθούν από ένα μίγμα συγγενών και μη-συγγενών ή αποκλειστικά από μη-συγγενείς Στο είδος Polistes dominulus τα θηλυκά ακολουθούν μία από τις εξής τρεις στρατηγικές: Ξεκινούν τη δική τους φωλιά Προσχωρούν σε μια φωλιά ως βοηθοί Περιμένουν μέχρις ότου καταστεί μια φωλιά διαθέσιμη

64 Προαιρετικές στρατηγικές στις χαρτόσφηκες Τα άτομα που ιδρύουν τις δικές τους φωλιές είναι πολύ πιθανόν να αποτύχουν γιατί η θνησιμότητα είναι υψηλή Πολλαπλές ιδρύτριες τα καταφέρνουν καλύτερα Ωστόσο, σε αυτές τις φωλιές συμβαίνουν συχνά διαμάχες Οι πιο πετυχημένες φωλιές είναι αυτές όπου ένα θηλυκό είναι πολύ μεγαλύτερο από τα άλλα Αυτό μειώνει τις διαμάχες

65 Προαιρετικές στρατηγικές στις χαρτόσφηκες Συνήθως η βασίλισσα μονοπωλεί την απόθεση αυγών(το 95% των αυγών είναι δικά της, και γενικά τρώει τα αυγά των άλλων θηλυκών) Οι βοηθοί που είναι συγγενείς κερδίζουν σε έμμεση αρμοστικότητα Αλλά, γιατί δεν βοηθούν οι μησυγγενείς; Συχνά, κληρονομούν το ρόλο της βασίλισσας εάν αυτή πεθάνει Σε μελέτη 28 φωλιών έγιναν 13 αλλαγές στην ιδιοκτησία σε μια εποχή και οι 10 επιτεύχθηκαν από βοηθούς της φωλιάς Σε κάποιες χαρτόσφηκες, η βασίλισσα παραχωρεί μέρος της παραγωγής των αυγών σε μη-συγγενείς για να τις πείσει να παραμείνουν ως βοηθοί Π.χ. Στο είδος Polistes fuscatus υπάρχει σαφής σχέση μεταξύ του ποσοστού παραγωγής από τη βασίλισσα και του βαθμού συγγένειας της με τις άλλες ιδρύτριες

66 Προαιρετικές στρατηγικές στις χαρτόσφηκες Μερικά άτομα στο είδος Polistes dominulus επιλέγουν να μην ενταχθούν στην ιδρυθείσα φωλιά ως βοηθοί Αυτή η στρατηγική «βλέποντας και κάνοντας» μπορεί να είναι αποδοτική καθώς το θηλυκό συχνά αναλαμβάνει μια «ορφανή» φωλιά αργότερα Επομένως, στις χαρτόσφηκες οι επιλογή ενός ατόμου να είναι βοηθός ή όχι επηρεάζεται από: Το σχετικό του μέγεθος Τη συγγένειά του με άλλα θηλυκά Τη διαθεσιμότητα των μη-κατειλημμένων φωλιών

67 Ευκοινωνικότητα & Τερμίτες Οι τερμίτες είναι διπλοειδείς Υπάρχουν εξίσου αρσενικοί εργάτες και θηλυκές εργάτριες Υπάρχει μια εύπλαστη κάστα (ψευδεργάτες) που γίνονται βασιλιάδες και βασίλισσες όταν χαθούν τα πρωτεύοντα αναπαραγωγικά άτομα η ανάπτυξη των ψευδεργατών αναστέλλεται μέσω φερομονών όταν υπάρχουν τα πρωτεύοντα αναπαραγωγικά άτομα Μπορούν και πέπτουν την κυτταρίνη με τη βοήθεια συμβιωτικών πρωτοζώων στο έντερό τους

68 Ευκοινωνικότητα & Τερμίτες Πιθανός βασικός παράγοντας ευκοινωνικότητας: Ενδοσυμβιωτικά Πρωτόζωα ανάγκη για ανταλλαγή μικροπανίδας μέσω πρωκτικής τροφάλλαξης απαρχή συνεργατικής διαβίωσης Αλλά και οικολογικοί παράγοντες: οικογενειακές σχέσεις σε ενδιαιτήματα πλούσια σε τροφή Αργή ανάπτυξη Διασπορά με μεγάλο κίνδυνο Ευκαιρίες κληρονόμησης της φωλιάς Πλεονεκτήματα της ομαδικής άμυνας

69 Ευκοινωνικότητα & τυφλοπόντικες Η Ευκοινωνικότητα εξελίχθηκε δύο φορές στους τυφλοπόντικες Στους γυμνούς τυφλοπόντικες (Heterocephalus glaber) Στους τυφλοπόντικες του Ντάμαραλαντ (Cryptomis damarensis)

70 Γυμνοί τυφλοπόντικες Οι γυμνοί τυφλοπόντικες είναι ασυνήθιστα θηλαστικά Δεν έχουν τρίχες και είναι εκτόθερμοι Ζουν σε μεγάλα συστήματα υπόγειων στοών και σε αντίξοα περιβάλλοντα Η διασπορά κοστίζει πολύ (μπορεί να υπάρχει ακόμη και μια «κάστα διασποράς») Είναι ευκοινωνικοί και τρέφονται σε εξαιρετικά εξειδικευμένα ενδιαιτήματα που δημιουργούν (ή τροποποιούν) τα οποία υπερασπίζονται ειδικές κάστες Κάθε αποικία περιλαμβάνει έως 200 άτομα Υπάρχει ένα μόνο αναπαραγωγικό θηλυκό (βασίλισσα) και 1-3 αναπαραγωγικά αρσενικά Τα υπόλοιπα άτομα είναι εργάτες Σκάβουν στοές για να βρουν τροφή Υπερασπίζονται το σύστημα των στοών από άλλους τυφλοπόντικες Φροντίζουν τα μικρά Όπως και οι τερμίτες μπορούν και πέπτουν την κυτταρίνη με τη βοήθεια συμβιωτικών βακτηρίων στο έντερό τους Όπως και οι τερμίτες είναι διπλοειδείς

71 Γυμνοί τυφλοπόντικες Η επικρατούσα υπόθεση που ερμηνεύει την ευκοινωνικότητα των γυμνών τυφλοποντκών είναι η ενδογαμία Ο μέσος συντελεστής συγγένειας είναι 0.81 και περίπου το 85% των ζευγαρωμάτων είναι μεταξύ γονέων και παιδιών ή μεταξύ ομοθαλών αδελφιών Παρά τα υψηλά επίπεδα συγγένειας υπάρχουν συγκρούσεις καθώς τα αναπαραγωγικά συμφέροντα των εργατών και των αναπαραγόμενων ατόμων δεν είναι ταυτόσημα Οι βασίλισσες διατηρούν τον έλεγχο μέσω φυσικής κυριαρχίας (βία) Σπρώχνουν βίαια τους εργάτες που δεν εργάζονται αρκετά σκληρά Τα περισσότερα σπρωξίματα κατευθύνονται προς τα λιγότερο συγγενικά της άτομα Οι εργάτες διπλασιάζουν τη δουλειά μετά το σπρώξιμο Εκτός από την ενδογαμία στην ευκοινωνικότητα των γυμνών τυφλοποντικών συμβάλλουν και οικολογικοί παράγοντες Αυστηρά περιορισμένες εναλλακτικές δυνατότητες εκτροφής Ομαδική άμυνα

72 Τυφλοπόντικες του Damaraland Στους Τυφλοπόντικες του Damaraland δεν υπάρχει ενδογαμία Ο συντελεστής συγγένειας (r) των αναπαραγόμενων είναι 0.02 Η μέση συγγένεια των μελών της αποικίας είναι κοντά στο 0.5 Επομένως φαίνεται ότι σε αυτό το είδος η ευκοινωνικότητα οφείλεται σε οικολογικούς παράγοντες Μωσαϊκά κατανεμημένοι τροφικοί πόροι Θήρευση Δυσκολία εύρεσης φωλιάς Μικρή αναπαραγωγική επιτυχία των μοναχικών ατόμων

ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΕΝΤΟΜΑ ΤΡΕΙΣ ΜΕΙΖΟΝΕΣ ΜΕΤΑΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ: ΦΥΛΕΤΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΟΛΥΚΥΤΤΑΡΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΕΝΤΟΜΑ ΤΡΕΙΣ ΜΕΙΖΟΝΕΣ ΜΕΤΑΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ: ΦΥΛΕΤΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΟΛΥΚΥΤΤΑΡΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΕΝΤΟΜΑ ΤΡΕΙΣ ΜΕΙΖΟΝΕΣ ΜΕΤΑΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ: ΦΥΛΕΤΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΟΛΥΚΥΤΤΑΡΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΖΕΙ ΙΑΒΑΘΜΙΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΜΟΝΑΧΙΚΗ ΙΑΒΙΩΣΗ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΕΥΚΟΙΝΩΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνική οργάνωση στα κοινωνικά έντομα

Κοινωνική οργάνωση στα κοινωνικά έντομα Κοινωνική οργάνωση στα κοινωνικά έντομα Κοινωνικά έντομα Πρόκειται για συγκεκριμένες ομάδες εντόμων: μέλισσες, μυρμήγκια, τερμίτες και σφήκες. Το πλήθος τους και η σημασία τους στα οικοσυστήματα είναι

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνικά Δίκτυα Θεωρία Παιγνίων

Κοινωνικά Δίκτυα Θεωρία Παιγνίων Κοινωνικά Δίκτυα Θεωρία Παιγνίων Ν. Μ. Σγούρος Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων, Παν. Πειραιώς sgouros@unipi.gr Ορισμοί Ένα Παίγνιο (game) ορίζεται ως μια δραστηριότητα με τα ακόλουθα τρία χαρακτηριστικά: Υπάρχει

Διαβάστε περισσότερα

Κυψέλη - το σπίτι της μέλισσας

Κυψέλη - το σπίτι της μέλισσας Κυψέλη - το σπίτι της μέλισσας Ο ΘΑΥΜΑΣΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ του ΣΠΥΡΟΥ ΣΚΑΡΕΑ, Γεωπόνου-Εντομολόγου Όλοι μας έχουμε δει μέλισσες να πετούν από λουλούδι σε λουλούδι. Όλοι μας έχουμε απολαύσει το μέλι,

Διαβάστε περισσότερα

Ηθολογία. Σίνος Γκιώκας. Τμήμα Βιολογίας Τομέας Βιολογίας Ζώων Πάτρα ΗΘΟΛΟΓΙΑ - 8. Επικοινωνία

Ηθολογία. Σίνος Γκιώκας. Τμήμα Βιολογίας Τομέας Βιολογίας Ζώων Πάτρα ΗΘΟΛΟΓΙΑ - 8. Επικοινωνία Ηθολογία Σίνος Γκιώκας Τμήμα Βιολογίας Τομέας Βιολογίας Ζώων Πάτρα 2012 8. Επικοινωνία Οι εντιμότατοι φίλοι μου Επικοινωνία Επικοινωνία: Η μεταφορά πληροφορίας από τον «πομπό» στο «δέκτη» Η συμπεριφορά

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνική οργάνωση στα κοινωνικά έντομα

Κοινωνική οργάνωση στα κοινωνικά έντομα Κοινωνική οργάνωση στα κοινωνικά έντομα Κοινωνικά έντομα Πρόκειται για συγκεκριμένες ομάδες εντόμων: μέλισσες, μυρμήγκια, τερμίτες και σφήκες. Το πλήθος τους και η σημασία τους στα οικοσυστήματα είναι

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Μοριακής Βιολογίας & Γενετικής / ΔΠΘ. Προσαρμογή ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ & ΕΞΕΛΙΞΗ. Πέρη Πάσχου. Αριστοτέλης Χ. Παπαγεωργίου

Τμήμα Μοριακής Βιολογίας & Γενετικής / ΔΠΘ. Προσαρμογή ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ & ΕΞΕΛΙΞΗ. Πέρη Πάσχου. Αριστοτέλης Χ. Παπαγεωργίου Τμήμα Μοριακής Βιολογίας & Γενετικής / ΔΠΘ Προσαρμογή ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ & ΕΞΕΛΙΞΗ Αριστοτέλης Χ. Παπαγεωργίου Πέρη Πάσχου Εξέλιξη Μικροεξέλιξη Εξελικτικές αλλαγές στα αλληλόμορφα και στις συχνότητες των

Διαβάστε περισσότερα

Στα πτηνά το φύλο «καθορίζεται από τη μητέρα». Αυτό γιατί, το αρσενικό άτομο φέρει τα χρωμοσώματα ZZ ενώ το θηλυκό τα ZW. Έτσι εναπόκειται στο που θα

Στα πτηνά το φύλο «καθορίζεται από τη μητέρα». Αυτό γιατί, το αρσενικό άτομο φέρει τα χρωμοσώματα ZZ ενώ το θηλυκό τα ZW. Έτσι εναπόκειται στο που θα 1 Όπως όλοι γνωρίζουμε κάθε ζωντανός οργανισμός αποτελείται από κύτταρα. Μέσα στον πυρήνα των κυττάρων υπάρχουν τα χρωμοσώματα, τα οποία αποτελούν to γενετικό υλικό (DNA). Στα χρωμοσώματα αυτά βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

Γενικές Αρχές Οικολογίας

Γενικές Αρχές Οικολογίας Γενικές Αρχές Οικολογίας Γιώργος Αμπατζίδης Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ακαδημαϊκό έτος 2016-17 Στο προηγούμενο μάθημα Αντικείμενο της επιστήμης της οικολογίας Ιστορία της

Διαβάστε περισσότερα

Εξελικτική Οικολογία. Σίνος Γκιώκας Πανεπιστήμιο Πάτρας Τμήμα Βιολογίας 2014

Εξελικτική Οικολογία. Σίνος Γκιώκας Πανεπιστήμιο Πάτρας Τμήμα Βιολογίας 2014 Εξελικτική Οικολογία Σίνος Γκιώκας Πανεπιστήμιο Πάτρας Τμήμα Βιολογίας 2014 Εξελικτική Οικολογία - Σίνος Γκιώκας - Παν. Πατρών - Τμ. Βιολογίας - 2014 1 Πού συναντιούνται τα δύο πεδία; Οι κιχλίδες των Μεγάλων

Διαβάστε περισσότερα

Βελτίωση και Προστασία Δασογενετικών Πόρων. Μέθοδοι Βελτίωσης

Βελτίωση και Προστασία Δασογενετικών Πόρων. Μέθοδοι Βελτίωσης Βελτίωση και Προστασία Δασογενετικών Πόρων 4 Μέθοδοι Βελτίωσης Σύνοψη Η βελτίωση στοχεύει στην αλλαγή της γενετικής σύστασης των φυτών προς όφελος των χαρακτήρων που εμείς επιλέγουμε. Η φαινοτυπική ποικιλότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Διαστάσεις της διαφορετικότητας Τα παιδιά προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 1 Σύνοψη Η κοινωνιοβιολογία είναι το πεδίο της εξέλιξης που έχει δεχθεί την ισχυρότερη κριτική, κυρίως διότι άπτεται και της συµπεριφοράς του ανθρώπου. Μπορούν τα γονίδια

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 8. ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 8. ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 8. ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ Γεννητικότητα Ρυθμός αναπαραγωγής: η παραγωγή νέων στον πληθυσμό μέσω της Γέννησης (στα θηλαστικά) Εκκόλαψης (πτηνά, ερπετά, αμφίβια, ψάρια) Γεννητικότητα:

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ. Μάθημα 9. Μερικές έννοιες από την «Οικολογία Πληθυσμών»

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ. Μάθημα 9. Μερικές έννοιες από την «Οικολογία Πληθυσμών» ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Μάθημα 9 Μερικές έννοιες από την «Οικολογία Πληθυσμών» Τα θέματά μας Η καμπύλη αύξησης των πληθυσμών Η φέρουσα ικανότητα του οικοσυστήματος για έναν πληθυσμό Ο ανταγωνισμός Η

Διαβάστε περισσότερα

Ένα Παίγνιο (game) ορίζεται ως μια δραστηριότητα με τα ακόλουθα τρία χαρακτηριστικά:

Ένα Παίγνιο (game) ορίζεται ως μια δραστηριότητα με τα ακόλουθα τρία χαρακτηριστικά: Γενικοί Ορισμοί Η Θεωρία Παιγνίων (game theory) εξετάζει δραστηριότητες στις οποίες το αποτέλεσμα της απόφασης ενός ατόμου εξαρτάται όχι μόνο από τον τρόπο με τον οποίο επιλέγει ανάμεσα από διάφορες εναλλακτικές

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ

ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΥΛΗΣ Δρ. Κώστας Ποϊραζίδης, Δασολόγος ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2009-2010 ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΥΛΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 2.2: Ορισμός είδους, Συστηματική, Οικολογία και Εξέλιξη, Φυσική επιλογή

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές Αρχές της Θεωρίας Παιγνίων

Βασικές Αρχές της Θεωρίας Παιγνίων Βασικές Αρχές της Θεωρίας Παιγνίων - Ορισμός. Αν οι επιλογές μιας επιχείρησης εξαρτώνται από την αναμενόμενη αντίδραση των υπόλοιπων επιχειρήσεων που συμμετέχουν στην αγορά, τότε υπάρχει στρατηγική αλληλεπίδραση

Διαβάστε περισσότερα

Η θαυμαστή κοινωνία των μελισσών

Η θαυμαστή κοινωνία των μελισσών Η θαυμαστή κοινωνία των μελισσών Οι Έλληνες ανέκαθεν ήταν στενά δεμένοι με τον κόσμο των μελισσών. Ο πρώτος που ασχολήθηκε επιστημονικά με αυτές 300 χρόνια π.χ., ήταν ο Αριστοτέλης. Την εποχή εκείνη, ο

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 5: ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ

Κεφάλαιο 5: ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ Κεφάλαιο 5: ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ -ΘΕΩΡΙΑ- Κληρονομικότητα: Η ιδιότητα των ατόμων να μοιάζουν με τους προγόνους τους. Κληρονομικοί χαρακτήρες: Οι ιδιότητες που κληρονομούνται στους απογόνους. Γενετική:

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 5: Μενδελική Κληρονομικότητα

Κεφάλαιο 5: Μενδελική Κληρονομικότητα Κεφάλαιο 5: Μενδελική Κληρονομικότητα 1. Ο Mendel. α. εξέταζε σε κάθε πείραμά του το σύνολο των ιδιοτήτων του μοσχομπίζελου β. χρησιμοποιούσε αμιγή στελέχη στις ιδιότητες που μελετούσε γ. χρησιμοποιούσε

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΜΕΛΙΣΣΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΜΕΛΙΣΣΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΜΕΛΙΣΣΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΜΕΛΙΣΣΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΜΕΛΙΣΣΑΣ Δρ. Φανή Χατζήνα Βιολόγος Ινστιτούτο Μελισσσοκομίας Χαλκιδικής ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΜΕΛΙΣΣΑΣ Βιολογία Μέλισσας Μέλισσες: Εμφανίστηκαν στη γη πριν περίπου 80 εκ. χρόνια Κοινή μέλισσα: Apis mellifera

Διαβάστε περισσότερα

Ηθολογία. Σίνος Γκιώκας. Τμήμα Βιολογίας Τομέας Βιολογίας Ζώων Πάτρα ΗΘΟΛΟΓΙΑ - 1. Συμπεριφορά ζώων: Ιστορία και Εξέλιξη

Ηθολογία. Σίνος Γκιώκας. Τμήμα Βιολογίας Τομέας Βιολογίας Ζώων Πάτρα ΗΘΟΛΟΓΙΑ - 1. Συμπεριφορά ζώων: Ιστορία και Εξέλιξη Ηθολογία Σίνος Γκιώκας Τμήμα Βιολογίας Τομέας Βιολογίας Ζώων Πάτρα 2009 1. Συμπεριφορά ζώων: Ιστορία και Εξέλιξη Συμπεριφορά Ζώων Τι είναι η συμπεριφορά των ζώων; Πώς ένα ζώο αλληλεπιδρά (αντιμετωπίζει)

Διαβάστε περισσότερα

Zωολογία ΙΙ. Ενότητα 3 η. Συμπεριφορά των ζώων. Ρόζα Μαρία Τζαννετάτου Πολυμένη, Επίκουρη Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας

Zωολογία ΙΙ. Ενότητα 3 η. Συμπεριφορά των ζώων. Ρόζα Μαρία Τζαννετάτου Πολυμένη, Επίκουρη Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Zωολογία ΙΙ Ενότητα 3 η. Συμπεριφορά των ζώων Ρόζα Μαρία Τζαννετάτου Πολυμένη, Επίκουρη Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Η Επιστήμη της Συμπεριφοράς 1872 : Δαρβίνος. Η έκφραση των συναισθημάτων

Διαβάστε περισσότερα

5. κλίμα. Οι στέπες είναι ξηροί λειμώνες με ετήσιο εύρος θερμοκρασιών το καλοκαίρι μέχρι 40 C και το χειμώνα κάτω από -40 C

5. κλίμα. Οι στέπες είναι ξηροί λειμώνες με ετήσιο εύρος θερμοκρασιών το καλοκαίρι μέχρι 40 C και το χειμώνα κάτω από -40 C 5. κλίμα 5. κλίμα Οι στέπες είναι ξηροί λειμώνες με ετήσιο εύρος θερμοκρασιών το καλοκαίρι μέχρι 40 C και το χειμώνα κάτω από -40 C 5. κλίμα 5. κλίμα Οι μεσογειακές περιοχές βρίσκονται μεταξύ 30 0 και

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ: 20/05/2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΘΕΜΑ Α Α1. γ Α2.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 8. ΑΥΞΗΣΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 8. ΑΥΞΗΣΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 8. ΑΥΞΗΣΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ Αντικείμενα μαθήματος 1. Ρυθμός αύξησης πληθυσμού Πεπερασμένος (λ) Ενδογενής ρυθμός αύξησης (r m ) 2. Στρατηγικές αύξησης πληθυσμού Διάκριση των πόρων του

Διαβάστε περισσότερα

Βελτίωση και Προστασία Δασογενετικών Πόρων. Στρατηγικές Βελτίωσης

Βελτίωση και Προστασία Δασογενετικών Πόρων. Στρατηγικές Βελτίωσης Βελτίωση και Προστασία Δασογενετικών Πόρων Στρατηγικές Βελτίωσης 5 Σύνοψη Στη βελτίωση προσπαθούμε να συμπεράνουμε την απόδοση των απογόνων βασιζόμενοι στο φαινότυπο και την απόδοση των γονέων Η μαζική

Διαβάστε περισσότερα

Οι μονογονιδιακοί χαρακτήρες στον άνθρωπο και ο τρόπος κληρονόμησης.

Οι μονογονιδιακοί χαρακτήρες στον άνθρωπο και ο τρόπος κληρονόμησης. ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΕΡΑΤΕΑΣ Οι μονογονιδιακοί χαρακτήρες στον άνθρωπο και ο τρόπος κληρονόμησης. Μαθητές: Όλγα Ντριζάη, Κυριακή Πρίφτη 2013 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι γνωστό και εύκολα µπορεί να παρατηρηθεί ότι όλα τα άτοµα

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ. Ο Mendel καλλιέργησε φυτά σε διάστημα 8 ετών για να φτάσει στη διατύπωση των νόμων της κληρονομικότητας

ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ. Ο Mendel καλλιέργησε φυτά σε διάστημα 8 ετών για να φτάσει στη διατύπωση των νόμων της κληρονομικότητας ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ Ο Mendel καλλιέργησε 28.000 φυτά σε διάστημα 8 ετών για να φτάσει στη διατύπωση των νόμων της κληρονομικότητας Λόγοι επιτυχίας των πειραμάτων του Mendel 1. Μελέτησε μία ή δύο

Διαβάστε περισσότερα

Πτηνά ΙΙ: Μηχανική πτήσης, βιολογικός κύκλος, συμπεριφορά, μετανάστευση

Πτηνά ΙΙ: Μηχανική πτήσης, βιολογικός κύκλος, συμπεριφορά, μετανάστευση Πτηνά ΙΙ: Μηχανική πτήσης, βιολογικός κύκλος, συμπεριφορά, μετανάστευση Χείλος προσφυγής κατώρευμα Χείλος εκφυγής Νόμος του Bernoulli: Καθώς αυξάνεται η ταχύτητα ενός ρευστού, η πίεση που ασκεί πάνω στις

Διαβάστε περισσότερα

Σ ΤΑΤ Ι Σ Τ Ι Κ Η ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Σ ΤΑΤ Ι Σ Τ Ι Κ Η ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Σ ΤΑΤ Ι Σ Τ Ι Κ Η i ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Κατανομή Δειγματοληψίας του Δειγματικού Μέσου Ο Δειγματικός Μέσος X είναι μια Τυχαία Μεταβλητή. Καθώς η επιλογή και χρήση διαφορετικών δειγμάτων από έναν

Διαβάστε περισσότερα

Κληρονομικότητα ποσοτικών ιδιοτήτων

Κληρονομικότητα ποσοτικών ιδιοτήτων Κληρονομικότητα ποσοτικών ιδιοτήτων Γενετική διακύμανση σ G (genetic variance) Εξάρτηση της σ G από γονιδιακές συχνότητες και βαθμό κυριαρχίας Φαινοτυπική διακύμανση σ P (phenotypic variance) Ομοιότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑ ΠΑΙΓΝΙΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑ ΠΑΙΓΝΙΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑ ΠΑΙΓΝΙΩΝ Τελικές Εξετάσεις Παρασκευή 16 Οκτωβρίου 2007 ιάρκεια εξέτασης: 3 ώρες (15:00-18:00) ΘΕΜΑ 1

Διαβάστε περισσότερα

Περί της Φύσης του Ανθρώπου. Ιωάννης Μαχαίρας Δρ. Ανθρωπολογίας - Βιολόγος

Περί της Φύσης του Ανθρώπου. Ιωάννης Μαχαίρας Δρ. Ανθρωπολογίας - Βιολόγος Περί της Φύσης του Ανθρώπου Ιωάννης Μαχαίρας Δρ. Ανθρωπολογίας - Βιολόγος Έχει νόημα, αφού κανείς παρακάμψει τις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες που προσδιορίζουν τα κοινωνικά φαινόμενα, να διερευνήσει

Διαβάστε περισσότερα

«Μικρή μικρή νοικοκυρά - Μεγάλη πίτα κάνει.» ΙΩΑΝΝΑ ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΑΓΝΩΠΟΥΛΟΣ - Α ΛΥΚΕΙΟΥ - ΓΕΛ ΒΟΥΝΑΡΓΟΥ

«Μικρή μικρή νοικοκυρά - Μεγάλη πίτα κάνει.» ΙΩΑΝΝΑ ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΑΓΝΩΠΟΥΛΟΣ - Α ΛΥΚΕΙΟΥ - ΓΕΛ ΒΟΥΝΑΡΓΟΥ «Μικρή μικρή νοικοκυρά - Μεγάλη πίτα κάνει.» Η ερευνητική ομάδα Οι μαθητές Ιωάννα Αποστολοπούλου Γιώργος Αναγνώπουλος Ο καθηγητής Χαράλαμπος Ανδρουτσόπουλος Η εξέλιξη της μελισσοκομίας Η μέλισσα είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ 1 ΒΙΟΛΟΓΟΣ

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ 1 ΒΙΟΛΟΓΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ον ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΡΩ 1. Τι είναι κυτταρικός κύκλος, και τα δυο είδη κυτταρικής διαίρεσης. 2. Από τα γεγονότα της μεσόφασης να μην μου διαφεύγει η αντιγραφή του γενετικού

Διαβάστε περισσότερα

1) Τα γονίδια της β-θαλασσαιμίας κληρονομούνται ως:

1) Τα γονίδια της β-θαλασσαιμίας κληρονομούνται ως: ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ-ΚΕΦ. 5-6 Θέμα 1 ο Στις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις, να επιλέξετε το γράμμα που συμπληρώνει σωστά την πρόταση: 1) Τα γονίδια της β-θαλασσαιμίας κληρονομούνται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΙΣ ΧΑΜΕΝΕΣ ΜΑΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ!!

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΙΣ ΧΑΜΕΝΕΣ ΜΑΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ!! ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΙΣ ΧΑΜΕΝΕΣ ΜΑΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ!! Μάτα Χαροκόπου Ανδρέας Καλλιβωκάς ΤΟ ΟΛΟΝ ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΟ ΑΘΡΟΙΣΜΑ ΤΩΝ ΜΕΡΩΝ ΤΟΥ Οι συνεργασίες αποτελούν την πεμπτουσία της ανάπτυξης, του διαχρονικού

Διαβάστε περισσότερα

Αναπαραγωγική συμπεριφορά. Ανταγωνισμός μεταξύ αρσενικών Επιλογή θηλυκών

Αναπαραγωγική συμπεριφορά. Ανταγωνισμός μεταξύ αρσενικών Επιλογή θηλυκών Αναπαραγωγική συμπεριφορά Ανταγωνισμός μεταξύ αρσενικών Επιλογή θηλυκών Ανταγωνισμός Τα αρσενικά δεν έχουν τη δυνατότητα επιλογής αλλά επιβολής της κυριαρχίας τους. Προκειμένου να ζευγαρώσουν θα πρέπει

Διαβάστε περισσότερα

Λύκος - Canis lupus. Είδος Τρωτό - στην Ελλάδα ζουν περίπου 700 Λύκοι. Από το 1969 απαγορεύεται δια νόμου η κατοχή του από ιδιώτες.

Λύκος - Canis lupus. Είδος Τρωτό - στην Ελλάδα ζουν περίπου 700 Λύκοι. Από το 1969 απαγορεύεται δια νόμου η κατοχή του από ιδιώτες. Λύκος - Canis lupus Είδος Τρωτό - στην Ελλάδα ζουν περίπου 700 Λύκοι Από το 1969 απαγορεύεται δια νόμου η κατοχή του από ιδιώτες. Ο πληθυσμός του Λύκου μειώνεται εξαιτίας: i. του περιορισμού/υποβάθμισης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΕΣ - ΑΣΚΗΣΕΙΣ

ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΕΣ - ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΕΣ - ΑΣΚΗΣΕΙΣ. Η πιθανότητα να είναι ένα νεογέννητο αγόρι είναι ½. Αν ένα αντρόγυνο κάνει δύο παιδιά, ποια η πιθανότητα να κάνει α πρώτα ένα αγόρι και μετά ένα κορίτσι, β ένα αγόρι και ένα κορίτσι

Διαβάστε περισσότερα

Πολύ λίγα από τα τόσα ενδιαφέροντα που μας είπε

Πολύ λίγα από τα τόσα ενδιαφέροντα που μας είπε Την Παρασκευή 20/12/2013 είχαμε τη χαρά να φιλοξενήσουμε στο σχολείο μας και στο μάθημα

Διαβάστε περισσότερα

Λειτουργικά Συστήματα (ΗΥ321)

Λειτουργικά Συστήματα (ΗΥ321) Λειτουργικά Συστήματα (ΗΥ321) Διάλεξη 15: Caching Δίσκου, Αστοχίες, Συστήματα Αρχείων με Ημερολόγιο Η Χρήση Cache Τα γνωστά Αν το παρελθόν είναι παρόμοιο με το μέλλον μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε cache

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡ. : 19/05/2016 ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ-ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ (120 ΛΕΠΤΑ) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΜΗΜΑ:.. ΑΡ.: ΠΡΟΣΟΧΗ ΚΑΘΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ

ΤΑΞΗ: Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡ. : 19/05/2016 ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ-ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ (120 ΛΕΠΤΑ) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΜΗΜΑ:.. ΑΡ.: ΠΡΟΣΟΧΗ ΚΑΘΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΛΥΚΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015-2016 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 ΒΑΘΜΟΣ.../35 ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ ΥΠΟΓΡΑΦΗ:. ΤΑΞΗ: Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡ. : 19/05/2016 ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ-ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

Σ ΤΑΤ Ι Σ Τ Ι Κ Η. Statisticum collegium iv

Σ ΤΑΤ Ι Σ Τ Ι Κ Η. Statisticum collegium iv Σ ΤΑΤ Ι Σ Τ Ι Κ Η i Statisticum collegium iv Στατιστική Συμπερασματολογία Ι Σημειακές Εκτιμήσεις Διαστήματα Εμπιστοσύνης Στατιστική Συμπερασματολογία (Statistical Inference) Το πεδίο της Στατιστικής Συμπερασματολογία,

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία επίλυσης ασκήσεων Γενετικής

Μεθοδολογία επίλυσης ασκήσεων Γενετικής Μεθοδολογία επίλυσης ασκήσεων Γενετικής Νόμοι του Mendel 1. Σε όλες τις ασκήσεις διασταυρώσεων αναφέρουμε τον 1 ο νόμο του Mendel (νόμο διαχωρισμού των αλληλόμορφων γονιδίων). 2. Σε ασκήσεις διυβριδισμού

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. Aν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ

ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΥΛΗΣ Δρ. Κώστας Ποϊραζίδης, Δασολόγος ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2009-2010 ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΥΛΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 2.1: Ορισμός είδους, Συστηματική, Οικολογία και Εξέλιξη, Φυσική επιλογή

Διαβάστε περισσότερα

Πες μου για τα ζώα που κάνουν αυγά μεγάλα και μικρά

Πες μου για τα ζώα που κάνουν αυγά μεγάλα και μικρά Πες μου για τα ζώα που κάνουν αυγά μεγάλα και μικρά Όλα τα πουλιά γεννούν αυγά. Δεν είναι όμως μόνο αυτά! Και άλλα από τα ζώα κάνουνε αυγά. Θα σου πω για μερικά Η κότα Κάθε μέρα η κότα γεννάει ένα με δύο

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις:

ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΟΠ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 18/09/2016 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΝΟΤΑ ΛΑΖΑΡΑΚΗ ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Η Χαρά

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΣΗ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ: Γενετικές ή Περιβαλλοντικές Επιδράσεις;

ΜΑΘΗΣΗ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ: Γενετικές ή Περιβαλλοντικές Επιδράσεις; ΜΑΘΗΣΗ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ: Γενετικές ή Περιβαλλοντικές Επιδράσεις; Γιώργος Γρούϊος Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ο άνθρωπος είναι η τελευταία, ανώτερη και τελειότερη έκφραση ζωντανού οργανισμού

Διαβάστε περισσότερα

1 η Ε τ ή σ ι α Α ν α φ ο ρ ά γ ι α τ η ν κ α τ ά σ τ α σ η δ ι α τ ή ρ η σ η ς. CYCLADES Life: Integrated monk seal conservation of Northern Cyclades

1 η Ε τ ή σ ι α Α ν α φ ο ρ ά γ ι α τ η ν κ α τ ά σ τ α σ η δ ι α τ ή ρ η σ η ς. CYCLADES Life: Integrated monk seal conservation of Northern Cyclades 1 η Ε τ ή σ ι α Α ν α φ ο ρ ά γ ι α τ η ν κ α τ ά σ τ α σ η δ ι α τ ή ρ η σ η ς ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗΣ ΦΩΚΙΑΣ ΣΤΗ ΓΥΑΡΟ ΠΕΡΙΛΗΨΗ MOm / P. Dendrinos Ιούνιος 2014 Πίνακας Περιεχομένων ΕΙΣΑΓΩΓΗ...

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΕΣ - ΑΣΚΗΣΕΙΣ

ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΕΣ - ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΕΣ - ΑΣΚΗΣΕΙΣ. Η πιθανότητα να είναι ένα νεογέννητο αγόρι είναι ½. Αν ένα αντρόγυνο κάνει δύο παιδιά, ποια η πιθανότητα να κάνει α πρώτα ένα αγόρι και μετά ένα κορίτσι, β ένα αγόρι και ένα κορίτσι

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Α' Λυκείου Λύκειο Επισκοπής

Βιολογία Α' Λυκείου Λύκειο Επισκοπής Βιολογία Α' Λυκείου Λύκειο Επισκοπής Κεφάλαιο 12ο Αναπαραγωγή Ανάπτυξη Μαυροματάκης Γιώργος- Βιολόγος σχολική χρονιά 2011-2012 1ο Μάθημα Κεφ. 12 Οι ζωντανοί οργανισμοί, ανεξάρτητα εάν ανήκουν στα Βακτήρια,

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Γενικής Παιδείας 20-5-2015

Βιολογία Γενικής Παιδείας 20-5-2015 ΘΕΜΑ Α Α1. γ Α2. α Α3. β Α4. β Α5. δ ΘΕΜΑ Β Βιολογία Γενικής Παιδείας 20-5-2015 Β1. 1 Β, 2 Α, 3 Α, 4 Β,5 Β, 6 Α, 7 Α, 8 Β Β2. Σχολικό βιβλίο σελ. 18 «Το γενετικό υλικό ενός ιού τον πολλαπλασιασμό του»

Διαβάστε περισσότερα

Προαγωγή της Μάθησης στα Παιχνίδια. Επίλυση Προβλημάτων

Προαγωγή της Μάθησης στα Παιχνίδια. Επίλυση Προβλημάτων Προαγωγή της Μάθησης στα Παιχνίδια Επίλυση Προβλημάτων ΠΩΣ ΝΑ ΠΡΟΑΓΕΙΣ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ στα παιγνίδια αφιέρωσε χρόνο για να καθορίσεις τους στόχους και τους σκοπούς σου επέλεξε το υλικό και τα στυλ διδασκαλίας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ: ΜΕΝΤΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ: ΒΑΚΑΛΗΣ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ: ΜΕΝΤΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ: ΒΑΚΑΛΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ: ΜΕΝΤΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ: ΒΑΚΑΛΗΣ ΘΕΜΑ 1 Ο 1. α 2. γ 3. β 4. β 5. β ΘΕΜΑ 2 Ο Α. Ένας αυτοσωμικός

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΓΟΝΙΟΥ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΓΟΝΙΟΥ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΓΟΝΙΟΥ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ Το να είσαι γονιός δεν είναι εύκολο πράγμα. Δεν υπάρχει ευκαιρία για πρόβα, δεν υπάρχουν σχολεία. Το μόνο που κουβαλάμε

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΑ ΛΥΜΕΝΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΕΦ. 5ο

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΑ ΛΥΜΕΝΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΕΦ. 5ο ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΑ ΛΥΜΕΝΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΕΦ. 5ο ΜΟΝΟΫΒΡΙΔΙΣΜΟΣ ΑΥΤΟΣΩΜΙΚΑ ΕΠΙΚΡΑΤΗ-ΥΠΟΛΕΙΠΟΜΕΝΑ 1. Διασταυρώνονται δυο μοσχομπίζελα, το ένα με κανονικό σχήμα καρπού και το άλλο με περιεσφιγμένο σχήμα. Να βρεθεί

Διαβάστε περισσότερα

Αποδημητικά πουλιά της Κύπρου. Όνομα: Κωνσταντίνος Χριστοφή Τμήμα: Γ 4 Μάθημα: Βιολογία

Αποδημητικά πουλιά της Κύπρου. Όνομα: Κωνσταντίνος Χριστοφή Τμήμα: Γ 4 Μάθημα: Βιολογία Αποδημητικά πουλιά της Κύπρου Όνομα: Κωνσταντίνος Χριστοφή Τμήμα: Γ 4 Μάθημα: Βιολογία Εισαγωγή Αποδημητικά πουλιά είναι τα πουλιά που κάθε χρόνο μεταναστεύουν, από το Νότο προς το Βορρά την άνοιξη και

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ (FERTILITY)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ (FERTILITY) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ (FERTILITY) Στην ξένη δηµογραφική βιβλιογραφία ο όρος feriliy αναφέρεται στην έκταση και την ένταση των γεννήσεων ζώντων σε ένα πληθυσµό. Αφορά λοιπόν το µέρος εκείνο της δηµογραφικής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΑΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗ ΓΝΩΣΕΩΝ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΑΕΙ (ΠΕΓΑ)

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΑΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗ ΓΝΩΣΕΩΝ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΑΕΙ (ΠΕΓΑ) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΑΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗ ΓΝΩΣΕΩΝ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΑΕΙ (ΠΕΓΑ) «Οι σύγχρονες τεχνικές βιο-ανάλυσης στην υγεία, τη γεωργία, το περιβάλλον και τη διατροφή» Γενετικά νοσήματα του ανθρώπου

Διαβάστε περισσότερα

HAL R. VARIAN. Μικροοικονομική. Μια σύγχρονη προσέγγιση. 3 η έκδοση

HAL R. VARIAN. Μικροοικονομική. Μια σύγχρονη προσέγγιση. 3 η έκδοση HAL R. VARIAN Μικροοικονομική Μια σύγχρονη προσέγγιση 3 η έκδοση Κεφάλαιο 28 Ολιγοπώλιο Ολιγοπώλιο Ένα μονοπώλιο είναι ένας κλάδος που αποτελείται από μία μόνο εταιρεία. Ένα δυοπώλιο είναι ένας κλάδος

Διαβάστε περισσότερα

Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Σ Θ Ε Μ Α Τ Ω Ν Π Α Ν Ε Λ Λ Α Δ Ι Κ Ω Ν Ε Ξ Ε Τ Α Σ Ε Ω Ν ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Σ Θ Ε Μ Α Τ Ω Ν Π Α Ν Ε Λ Λ Α Δ Ι Κ Ω Ν Ε Ξ Ε Τ Α Σ Ε Ω Ν ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Σ Θ Ε Μ Α Τ Ω Ν Π Α Ν Ε Λ Λ Α Δ Ι Κ Ω Ν Ε Ξ Ε Τ Α Σ Ε Ω Ν 2 0 1 5 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 20.05.2015 ΘΕΜΑ Α Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμίας από τις παρακάτω

Διαβάστε περισσότερα

Πληθυσμιακή και Ποσοτική Γενετική. Εξέλιξη

Πληθυσμιακή και Ποσοτική Γενετική. Εξέλιξη Πληθυσμιακή και Ποσοτική Γενετική Εξέλιξη Σύνοψη Οι πληθυσμοί χαρακτηρίζονται από τις συχνότητες των γενοτύπων και των αλληλομόρφων τους Κάθε πληθυσμός έχει τη δική του γενετική «δομή» Μπορούμε να μετρήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Θέματα Πανελλαδικών 2000-2013

Θέματα Πανελλαδικών 2000-2013 Θέματα Πανελλαδικών 2000-2013 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ Κεφάλαιο 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΘΕΜΑ 1 ο Γράψτε τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω προτάσεις και δίπλα το γράμμα

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 22 ΜΑΪΟΥ 2015 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 22 ΜΑΪΟΥ 2015 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α Α1. Β Α2. Γ Α3. Α Α4. Α5. Γ ΘΕΜΑ Β ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 22 ΜΑΪΟΥ 2015 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ B1. Α (Σωµατικά κύτταρα στην αρχή της µεσόφασης): 1, 4, 5, 6 Β (Γαµέτες): 2, 3, 7, 8 Β2. (Κάθε

Διαβάστε περισσότερα

Εγώ έχω δικαιώματα, εσύ έχεις δικαιώματα, αυτός/αυτή έχει δικαιώματα... Εισαγωγή στα Δικαιώματα του Παιδιoύ

Εγώ έχω δικαιώματα, εσύ έχεις δικαιώματα, αυτός/αυτή έχει δικαιώματα... Εισαγωγή στα Δικαιώματα του Παιδιoύ Εγώ έχω δικαιώματα, εσύ έχεις δικαιώματα, αυτός/αυτή έχει δικαιώματα... Εισαγωγή στα Δικαιώματα του Παιδιoύ Όλοι έχουν δικαιώματα. Επιπλέον, σαν αγόρι ή κορίτσι ηλικίας κάτω των 18 ετών, έχεις ορισμένα

Διαβάστε περισσότερα

10/3/17. Κεφάλαιο 28 Ολιγοπώλιο. Μικροοικονομική. Ολιγοπώλιο. Ολιγοπώλιο. Ανταγωνισµός ποσότητας. Μια σύγχρονη προσέγγιση

10/3/17. Κεφάλαιο 28 Ολιγοπώλιο. Μικροοικονομική. Ολιγοπώλιο. Ολιγοπώλιο. Ανταγωνισµός ποσότητας. Μια σύγχρονη προσέγγιση 0/3/7 HAL R. VARIAN Μικροοικονομική Μια σύγχρονη προσέγγιση 3 η έκδοση Κεφάλαιο 8 Ολιγοπώλιο Ολιγοπώλιο Ένα μονοπώλιο είναι ένας κλάδος που αποτελείται από μία μόνο εταιρεία. Ένα δυοπώλιο είναι ένας κλάδος

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΣΗ ΒΑΣΙΚΗΣ & ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΑΥΡΑΣ Podarcis milensis ΣΤΗ ΜΗΛΟ

ΣΧΕΣΗ ΒΑΣΙΚΗΣ & ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΑΥΡΑΣ Podarcis milensis ΣΤΗ ΜΗΛΟ ΣΧΕΣΗ ΒΑΣΙΚΗΣ & ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΑΥΡΑΣ Podarcis milensis ΣΤΗ ΜΗΛΟ Χ. Αδαμοπούλου & Α.Λεγάκις Ζωολογικό Μουσείο, Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών Πανελλήνιο Συνέδριο Ένωσης

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΙΑ ΠΑΙΓΝΙΩΝ. Ενότητα 8: Πεπερασμένα επαναλαμβανόμενα παίγνια. Ρεφανίδης Ιωάννης Τμήμα Εφαρμοσμένης Πληροφορικής

ΘΕΩΡΙΑ ΠΑΙΓΝΙΩΝ. Ενότητα 8: Πεπερασμένα επαναλαμβανόμενα παίγνια. Ρεφανίδης Ιωάννης Τμήμα Εφαρμοσμένης Πληροφορικής Ενότητα 8: Πεπερασμένα επαναλαμβανόμενα παίγνια Ρεφανίδης Ιωάννης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

«Ο ρόλος της οικογένειας στην ανάπτυξη του παιδιού»

«Ο ρόλος της οικογένειας στην ανάπτυξη του παιδιού» «Ο ρόλος της οικογένειας στην ανάπτυξη του παιδιού» Είναι γενικά αποδεκτό ότι σε μια κοινωνία πρέπει να υπάρχει ισορροπία μεταξύ αγάπης και εξουσίας, μεταξύ αλληλεγγύης και ανταγωνισμού. Στην «κοινωνία»

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 3. ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 3. ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 3. ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΠΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΞΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΡΙΑ ΠΑΝΙΔΑ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ: ΕΠΙΣΤΗΜ. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ:

Διαβάστε περισσότερα

Η ζωή των μελισσών. Copyright 2018 The Children s Lab

Η ζωή των μελισσών. Copyright 2018 The Children s Lab Η ζωή των μελισσών Η ανατομία της μέλισσας ΚΟΙΛΙΑ ΘΩΡΑΚΑΣ ΚΕΦΑΛΙ κεραίες κεντρί φτερά πόδια Σύνθετα μάτια Copyright 2018 The Children s Lab Είδη μελισσών που ζουν στην κυψέλη βασίλισσα εργάτρια κηφήνας

Διαβάστε περισσότερα

Ποιο άτομο θεωρείται παιδί;

Ποιο άτομο θεωρείται παιδί; Ποιο άτομο θεωρείται παιδί; Παιδιά θεωρούνται όλα τα αγόρια και τα κορίτσια από 0 έως 18 ετών. Ποια είναι τα δικαιώματα του παιδιού; Σύμφωνα με την Σύμβαση για τα Δικαιώματα των παιδιών Απαγόρευση διακρίσεων

Διαβάστε περισσότερα

Ο Νεοδαρβινισμός και οι κοινωνικές προεκτάσεις του. Λευτέρης Ζούρος Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης

Ο Νεοδαρβινισμός και οι κοινωνικές προεκτάσεις του. Λευτέρης Ζούρος Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης Ο Νεοδαρβινισμός και οι κοινωνικές προεκτάσεις του Λευτέρης Ζούρος Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης 1 Θέματα 1. Υπάρχει ασυμβίβαστο μεταξύ Δαρβινισμού και Θεϊσμού; 2. Τι είναι η θεωρία του Ευφυούς Σχεδιασμού;

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος εργασίας: Καθορισμός του φύλου στους ζωικούς οργανισμούς

Τίτλος εργασίας: Καθορισμός του φύλου στους ζωικούς οργανισμούς Τίτλος εργασίας: Καθορισμός του φύλου στους ζωικούς οργανισμούς Ένας από τους βασικότερους βιολογικούς μηχανισμούς, ο καθορισμός του φύλου, χαρακτηρίζεται από υψηλό επίπεδο ποικιλότητας μηχανισμών και

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 10: Κυτταρική Διαίρεση

Ενότητα 10: Κυτταρική Διαίρεση Ενότητα 10: Κυτταρική Διαίρεση Κυτταρική διαίρεση: παραγωγή γενετικά πανομοιότυπων θυγατρικών κυττάρων Κυτταρική διαίρεση Μονοκύτταροι οργανισμοί: η διαίρεση του κυττάρου συνεπάγεται αναπαραγωγή ολόκληρου

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΟ13 - Επαναληπτικές Εξετάσεις 2010 Λύσεις

ΔΕΟ13 - Επαναληπτικές Εξετάσεις 2010 Λύσεις ΔΕΟ - Επαναληπτικές Εξετάσεις Λύσεις ΘΕΜΑ () Το Διάγραμμα Διασποράς εμφανίζεται στο επόμενο σχήμα. Από αυτό προκύπτει καταρχήν μία θετική σχέση μεταξύ των δύο μεταβλητών. Επίσης, από το διάγραμμα φαίνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣ:ΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ Λυκείου 23 Φεβρουάριοου 2014

ΔΙΑΓΩΝΙΣ:ΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ Λυκείου 23 Φεβρουάριοου 2014 ΔΙΑΓΩΝΙΣ:ΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ Λυκείου 23 Φεβρουάριοου 2014 Ονοματεπώνυμο εξεταζόμενου:. ΘΕΜΑ 1 Ο Να απαντήσετε στις ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής: 1. Η ανευπλοειδία είναι είδος μετάλλαξης που οφείλεται:

Διαβάστε περισσότερα

OMIΛΟΣ ΚΆΒΑΛΙΕΡ ΚΙΝΓΚ ΤΣΑΡΛΣ ΣΠΑΝΙΕΛ ΕΛΛΑΔΑΣ Αρ. Απόφ. Πρωτ.Αθηνών 786/2013 Αρ. Περιφ. Αττικής 19698 ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

OMIΛΟΣ ΚΆΒΑΛΙΕΡ ΚΙΝΓΚ ΤΣΑΡΛΣ ΣΠΑΝΙΕΛ ΕΛΛΑΔΑΣ Αρ. Απόφ. Πρωτ.Αθηνών 786/2013 Αρ. Περιφ. Αττικής 19698 ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ OMIΛΟΣ ΚΆΒΑΛΙΕΡ ΚΙΝΓΚ ΤΣΑΡΛΣ ΣΠΑΝΙΕΛ ΕΛΛΑΔΑΣ Αρ. Απόφ. Πρωτ.Αθηνών 786/2013 Αρ. Περιφ. Αττικής 19698 ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΕΝΙΚΑ 1. Ιδιοκτήτης Κάβαλιερ προς αναπαραγωγή θεωρείται εκείνος

Διαβάστε περισσότερα

Είμαστε σίγουροι πως έχετε ακούσει πολλές φορές ότι τα παιδιά παίρνουν από 7 γενιές. Αυτό αποτέλεσε αφετηρία για την παρουσίαση μας με θέμα τη

Είμαστε σίγουροι πως έχετε ακούσει πολλές φορές ότι τα παιδιά παίρνουν από 7 γενιές. Αυτό αποτέλεσε αφετηρία για την παρουσίαση μας με θέμα τη Είμαστε σίγουροι πως έχετε ακούσει πολλές φορές ότι τα παιδιά παίρνουν από 7 γενιές. Αυτό αποτέλεσε αφετηρία για την παρουσίαση μας με θέμα τη κληρονομικότητα στον άνθρωπο. 1 Καταρχήν, η πρώτη επιστημονική

Διαβάστε περισσότερα

Η ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ

Η ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ Α. ΤΑΞΙΝΌΜΗΣΗ ΤΗΣ ΜΈΛΙΣΣΑΣ Η μέλισσα, σύμφωνα με τη συστηματική κατάταξη του ζωικού βασίλειου, ταξινομείται στο Φύλο: Arthropoda, Κλάση: Insecta, Υποκλάση: Pterygota,

Διαβάστε περισσότερα

Άρθρο 1. Άρθρο 2. Άρθρο 3. Άρθρο 4. Επίσημα κείμενα και διδακτικό υλικό. Ορισμός του παιδιού. Παιδί θεωρείται ένα άτομο κάτω των 18 ετών.

Άρθρο 1. Άρθρο 2. Άρθρο 3. Άρθρο 4. Επίσημα κείμενα και διδακτικό υλικό. Ορισμός του παιδιού. Παιδί θεωρείται ένα άτομο κάτω των 18 ετών. Ορισμός του παιδιού Παιδί θεωρείται ένα άτομο κάτω των 18 ετών. Άρθρο 1 Απαγόρευση διακρίσεων Κάθε παιδί πρέπει να αντιμετωπίζεται χωρίς διακρίσεις λόγω χρώματος, φύλου, γλώσσας, θρησκείας, άποψης, χώρας

Διαβάστε περισσότερα

Θέματα Πανελλαδικών

Θέματα Πανελλαδικών Θέματα Πανελλαδικών 2000-2015 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΟΜΟΓΕΝΩΝ Κεφάλαιο 5 Περιεχόμενα Περιεχόμενα 1 Κεφάλαιο 1 ο Το γενετικό υλικό Θέμα 1 ο 2 Θέμα 2 ο 8 Θέμα

Διαβάστε περισσότερα

Ένας Γυπαετός στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000

Ένας Γυπαετός στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000 Ένας Γυπαετός στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000 Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία 2018 Κάποτε Στις αρχές της δεκαετίας του 90, η βιοποικιλότητα στην Ευρώπη βρισκόταν σε κρίσιμο

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 12:00 Σελίδα 2 από 9 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ: ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: 18 / 06 /2019 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ Οι αρχές της εξελικτικής σκέψης Η προέλευση των ειδών Ορθές και λανθασµένες αντιλήψεις σχετικά µε τη θεωρία της εξέλιξης Η θεωρία της εξέλιξης

Διαβάστε περισσότερα

Σκοπός του επιλεκτικού ζευγαρώματος

Σκοπός του επιλεκτικού ζευγαρώματος Σκοπός του επιλεκτικού ζευγαρώματος Η διαιώνιση του είδους με καθαρόαιμους και υγιείς απογόνους υψηλής ποιότητας Καθένας έχει όλο το δικαίωμα να διαιωνίζει και να πολλαπλασιάζει ένα είδος αλλά δεν έχει

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Ως φορείς κλωνοποίησης χρησιμοποιούνται:

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Ως φορείς κλωνοποίησης χρησιμοποιούνται: ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ / Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04/03/12 ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Ως φορείς κλωνοποίησης

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΜΕΛΙ. Αναστασία Κεραμιτσή Εύχαρις Κουγιάμη Ουρανία Γεροντοπούλου Μαρία Βασδραγιάννη

ΤΟ ΜΕΛΙ. Αναστασία Κεραμιτσή Εύχαρις Κουγιάμη Ουρανία Γεροντοπούλου Μαρία Βασδραγιάννη ΤΟ ΜΕΛΙ Αναστασία Κεραμιτσή Εύχαρις Κουγιάμη Ουρανία Γεροντοπούλου Μαρία Βασδραγιάννη ΜΕΛΙΣΣΑ Η μέλισσα είναι έντομο από την τάξη υμενόπτερα και θεωρείται το πιο σπουδαίο, από οικονομικής άποψης, έντομο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Αγόρι 390 (51.25%) 360 (43.11%) 750 Κορίτσι 371 (48.75%) 475 (56.89%) (100%) 835 (100%) 1596

ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Αγόρι 390 (51.25%) 360 (43.11%) 750 Κορίτσι 371 (48.75%) 475 (56.89%) (100%) 835 (100%) 1596 ΙΙ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ. Α. Γενικά στοιχεία. Όπως φαίνεται παραπάνω, το 4.55% των ερωτηθέντων μαθητών πηγαίνουν στο Γυμνάσιο ενώ 47.48% αυτών φοιτούν στο Λύκειο ( για το 11.97% των μαθητών του δείγματος

Διαβάστε περισσότερα

ΛΙΟΝΤΑΡΙ. O βασιλιάς των ζώων. Η οικογένεια των λιονταριών. Λιοντάρια

ΛΙΟΝΤΑΡΙ. O βασιλιάς των ζώων. Η οικογένεια των λιονταριών. Λιοντάρια Λιοντάρια Μέγεθος Βάρος Τροφή Περιοχή ως 1,90 μέτρα μήκος ως 1,10 μέτρα ύψος μέχρι 250 κιλά τρώνε ζώα μεγάλα, όπως καμηλοπαρδάλεις, αντιλόπες, ζέβρες Αφρική και Ινδία ΛΙΟΝΤΑΡΙ Τα λιοντάρια είναι τα μεγαλύτερα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. του ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ (ΕΕ) /... ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. του ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ (ΕΕ) /... ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες,..08 C(08) 58 final ANNEX ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ του ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ (ΕΕ) /... ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ για την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 77/00 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ 1. ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ Η µέλισσα είναι έντοµο ολοµετάβολο και για την ολοκλήρωση του βιολογικού της κύκλου διέρχεται από τα στάδια του αυγού, της

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ για το ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΜΑΔΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΘΕΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ για το ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΜΑΔΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΘΕΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ για το ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΜΑΔΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΘΕΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Κεφ. 5 : σελ. 73-85 (εκτός: όλα τα ένθετα, οι χημικοί τύποι και οι φωτογραφίες) ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΡΟΥΜΕ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΦΤΩΧΕΙΑ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΦΤΩΧΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΦΤΩΧΕΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ Με τον όρο φτώχεια αναφερόμαστε στην οικονομική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από έλλειψη επαρκών πόρων για την ικανοποίηση βασικών ανθρώπινων αναγκών. Το κατώφλι

Διαβάστε περισσότερα

-ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ- Α. Εύρεση γαμετών

-ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ- Α. Εύρεση γαμετών -ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ- Α. Εύρεση γαμετών Για να βρίσκετε σωστά τους γαμέτες και να σχηματίζονται όλοι οι συνδυασμοί αλληλομόρφων σε αυτούς πρέπει να θυμάστε ότι κάθε γαμέτης περιέχει μόνο ένα

Διαβάστε περισσότερα

Co-funded by the European Union

Co-funded by the European Union 1 Συμμετοχή Η συμμετοχή είναι δικαίωμα σου! Τα παιδιά, οι νέοι όπως και οι ενήλικες, έχουν το δικαίωμα της παροχής συμβουλών και το δικαίωμα του να εισακούονται σε διαδικασίες που τους αφορούν. Πρώτα όμως

Διαβάστε περισσότερα