Απραξία Ενηλίκων. Ταφιάδης Χρ. Διονύσης PhD. SLP SLT Πανεπιστημιακός Υπότροφος Τμήμα Λογοθεραπείας ΤΕΙ Ηπείρου

Transcript

1 Απραξία Ενηλίκων Ταφιάδης Χρ. Διονύσης PhD. SLP SLT Πανεπιστημιακός Υπότροφος Τμήμα Λογοθεραπείας ΤΕΙ Ηπείρου

2 Θεματικές Εισαγωγικά Στοιχεία Ορισμός Επιπολασμός Αίτια Κλινική Εικόνα Ρόλος του Λογοπαθολόγου Λογοθεραπευτή Διαγνωστικές Προσεγγίσεις Ανίχνευση Αξιολόγηση & Διάγνωση Διαφορική Διάγνωση Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Θεραπευτικές Αρχές Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Θεραπευτικές Τεχνικές

3 Εισαγωγικά Στοιχεία

4 Εισαγωγικά Στοιχεία (Ορισμός) Η Απραξία της Ομιλίας (ΑτΟ) "νευρολογική διαταραχή της ομιλίας που αντανακλά την μειωμένη ικανότητα προγραμματισμού καθώς και της ικανότητα εκτέλεσης αισθητικοκινητικών εντολών που έχουν ως αποτέλεσμα σε φωνολογικά και προσωδιακά προβλήματα" (Duffy, 2013, p. 4). H ΑτΟ αναφέρεται στην βιβλιογραφία ως προφορική απραξία ή δυσπραξία ή επίκτητη απραξία της ομιλίας.

5 Εισαγωγικά Στοιχεία (Επιπολασμός) Δεν υπάρχουν αξιόπιστα δεδομένα ως προς την επιδημιολογία της ΑτΟ, και ότι υπάρχει από δεδομένα προκύπτει μέσα της συνύπαρξή της μαζί με την αφασία ή την δυσαρθρία (Duffy, 2006; Duffy, Strand, & Josephs, 2014). Η δυσκολία αυτή προκύπτει από την αδυναμία διαγνωστικά να διαχωριστούν οι ως άνω διαταραχές ειδικά στην περίπτωση των φωνολογικών λαθών μεταξύ απραξίας και αφασίας (McNeil, Pratt, & Fossett, 2004). Οι McNeil, Robin, and Schmidt (2009) αναφέρουν ότι η ύπαρξη της ΑτΟ αμιγώς είναι απίθανη. Ο Duffy (2013) παρατήρησε πως το 6.9% των περιπτώσεων έχουν απραξία σε σχέση με τις υπόλοιπες νευροκινητικές διαταραχές.

6 Εισαγωγικά Στοιχεία (Αίτια) Η ΑτΟ προκαλείται από οποιαδήποτε διαδικασία ή κατάσταση που θέτει σε κίνδυνο τις διεργασίες και τις δομές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για το σχεδιασμό και τον προγραμματισμό των κινήσεων της ομιλίας. Τα αίτια συνήθως είναι: Εγκεφαλικά ΚΕΚ Όγκοι Χειρουργικά τραύματα Νευροεκφυλιστικές νόσοι (πχ. Προοδευτική υπερπυρνική παράλυση)

7 Εισαγωγικά Στοιχεία (Κλινική Εικόνα 1) Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της ΑτΟ έχουν καθοριστεί μετά από ευρεία συναίνεση (Ballard, Tourville, & Robin, 2014; Duffy, 2013; McNeil et al., 2009) και περιλαμβάνουν: μειωμένο συνολικό ποσοστό ομιλίας στρεβλώσεις φωνημάτων και αντικαταστάσεις ή προσθήκες διαχωρισμός συλλαβής με εκτεταμένη ενδο- και διατμηματική διάρκειες ίδιος τονισμός σε γειτνιάζοντες συλλαβές.

8 Εισαγωγικά Στοιχεία (Κλινική Εικόνα 2) Άρθρωση Περισσότερα λάθη στα σύμφωνα παρά στα φωνήεντα Λάθη ηχηρότητας Επιμήκυνση φωνημάτων Τηλεσκοπική των συλλαβών (πχ., «πάτα» αντί για«πατάτα») Ποσοστό και Προσωδία Αργό συνολικό ποσοστό ομιλίας, ανεξάρτητα από την ακρίβεια παραγωγής Εναλλακτικά ποσοστά κίνησης, που μπορεί να χαρακτηρίζονται από σφάλματα στον τόπο ή στον τρόπο παραγωγής Φτωχό ποσοστό ακολουθίας διαδοχικών κινήσεων (ΠΑΔΚ)

9 Εισαγωγικά Στοιχεία (Κλινική Εικόνα 3) Ροή Επανάληψη ήχων ή συλλαβών Διαταραχή της ροής με απόπειρες αυτο-διόρθωσης Δυσκολία στην έναρξη των αρθρωτικών ακολουθιών μπορεί να συνοδεύεται από ηχηρή ή σιωπηλή διερευνητική συμπεριφορά με λανθασμένες εκκινήσεις και επανεκκινήσεις Συνοσηρότητα με: Αφασία, Δυσαρθρία, Μη λεκτική απραξία, Απραξία κατάποσης, Απραξία άκρων, δεξιάς παράλυσης ή σπαστικότητας

10 Ρόλος του Λογοπαθολόγου - Λογοθεραπευτή Κώδικας Δεοντολογίας τoυ ASHA

11 Ρόλος του Λογοπαθολόγου - Λογοθεραπευτή Οι λογοπαθολόγοι παίζουν κεντρικό ρόλο στην ανίχνευση, την αξιολόγηση, τη διάγνωση και την θεραπεία ενός ατόμου με ΑτΟ. [ASHA's Scope of Practice in Speech-Language Pathology (ASHA, 2007)]. Όπως αναφέρει και ο Κώδικας Δεοντολογίας (ASHA, 2010), οι λογοπαθολόγοι που ασχολούνται με την ΑτΟ πρέπει να κατέχουν δεξιότητες και γνώσεις ως προς την διαφορική διάγνωση των νευροκινητικών διαταραχών της ομιλίας.

12 Διαγνωστικές Προσεγγίσεις

13 Διαγνωστικές Προσεγγίσεις Ανίχνευση Η ανίχνευση γίνεται από τον SLP πριν από μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση λάβει χώρα. Δεν παρέχει κάποια διάγνωση ή μια λεπτομερή περιγραφή της βαρύτητας και των χαρακτηριστικών των ελλειμμάτων ομιλία αλλά, μάλλον, επισημαίνει την ανάγκη για περαιτέρω αξιολόγηση. Η ανίχνευση μπορεί οδηγήσει στα: Επανανίχνευση Ολοκληρωμένη αξιολόγηση, και/ή Παραπομπή σε άλλη ειδικότητα Ολοκληρωμένη Αξιολόγηση & Διάγνωση Μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση διεξάγεται για άτομα ύποπτα να έχουν ΑτΟ χρησιμοποιώντας σταθμισμένα και μη σταθμισμένα τεστ.

14 Διαγνωστικές Προσεγγίσεις Διαφορική Διάγνωση Από την Δυσαρθρία Η ΑτΟ είναι πιο δύσκολο να διαφοροδιαγνωστεί από την αταξική δυσαρθρία και την αμφίπλευρη ανώτερου κινητικού νευρώνα δυσαρθρία (Duffy, 2013). Η ΑτΟ μπορεί να παρουσιάστει χωρίς μυϊκή αδυναμία, η οποία είναι συχνά ένα σημάδι διαφόρων τύπων δυσαρθρίας. Μπορεί επίσης να χαρακτηρίζεται από άρθρωσης και προσωδιακά ελλείμματα, σε αντίθεση με τις δυσαρθρίες (Duffy, 2013). Άλλα απραξικά χαρακτηριστικά της ομιλίας, όπως μια μεγάλη ποικιλία από λάθη άρθρωσης και διερευνητικής συμπεριφοράς συνήθως δεν εμφανίζονται σε κάποια δυσαρθρία.

15 Διαγνωστικές Προσεγγίσεις Διαφορική Διάγνωση Από την Αφασία Η διαφοροδιάγνωση μεταξύ ΑτΟ και αφασίας είναι δύσκολη, ειδικά εάν υπάρχει σοβαρού βαθμού αφασική διαταραχή που επικαλύπτει την ΑτΟ κατά την αξιολόγηση. Σύμφωνα με τον Duffy (2013) προσωδιακά χαρακτηριστικά δεν εντοπίζονται στη αφασία όπως στην ΑτΟ, ενώ αντίθετα πολυτροπική επεξεργασία της γλώσσα παρουσιάζεται στην αφασία και όχι στην ΑτΟ.

16 Θεραπευτικές Προσεγγίσεις

17 Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Θεραπευτικές Θεωρήσεις Επιλογή Στόχων Η απόκριση σε θεραπευτικές τεχνικές χρησιμοποιείται συχνά για να προσδιορίσει τους αρχικούς στόχους της θεραπείας. Ωστόσο, πιο δύσκολοι στόχοι μπορεί να προάγουν την καλύτερη γενίκευση (Ballard, 2001; Maas et al., 2008; Odell, 2002). Ανατροφοδότηση Η μάθηση μπορεί να ενισχυθεί όταν η ανατροφοδότηση είναι διαλείπουσα και όχι συνεχής (π.χ., το 60% του χρόνου) ή όταν υπάρχει μια καθυστέρηση (π.χ., 5 δευτερόλεπτα) μεταξύ της ανταπόκρισης και ανατροφοδότησης (Austermann, Hula, Robin, Maas, Ballard, & Schmidt, 2008). Μπορεί επίσης να διευκολύνει τη μάθηση και τη διατήρηση των δεξιοτήτων (Rosenbek, et al., 1973).

18 Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Θεραπευτικές Θεωρήσεις Ιεράρχηση Στόχων Σε συνοδεία με τις αρχές της μάθησης της κίνησης της ομιλίας, η εκπαίδευση είναι ιεραρχική (Guadagnoli & Lee, 2004). Τυπικά οι ασκήσεις που συνήθως ξεκινούν σε επίπεδο συλλαβής (Duffy, 2013; Schoor, Aichert, & Ziegler, 2012; Ziegler, Aichert, & Staiger, 2010) εκτός και αν το άτομο έχει κάποια επιτυχία σε επίπεδο λέξη ή φράση. Για θεραπευόμενους που δεν έχουν λεκτική επικοινωνία, αυτοπαθείς ενέργειες (πχ. βήχας, χαμόγελο) μπορεί σε αρχικά στάδια να πυροδοτήσουν αντιδράσεις που να οδηγήσουν στη διαμόρφωση εκούσιου ελέγχου των κινήσεων και κατά επέκταση και της ομιλίας (Simpson & Clark, 1989).

19 Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Οι θεραπευτικές προσεγγίσεις στοχεύουν στη βελτίωση της παραγωγής και την καταληπτότητα της ομιλίας και στην εγκατάσταση του κινητικού προγραμματισμού για την ομιλία σε συγκεκριμένες καταστάσεις (Knock, Ballard, Robin, & Schmidt, 2000). Αυτές οι θεραπευτικές προσεγγίσεις περιλαμβάνουν Αρθρωτικές Κινητικές Προσεγγίσεις, αισθητηριακές νύξεις και/ή τον έλεγχο του ρυθμού, και διάφορους συνδυασμούς αυτών. Επίσης συστήματα επαυξητικής και εναλλακτικής επικοινωνίας (ΑΕΕ) με σκοπό την βελτίωση της παραγωγής ομιλίας (Laser, Stierwalt, Hageman, & LaPointe, 2008; Yorkston, Beukelman, Strand, & Hakel, 2010).

20 Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Αρθρωτικές Κινητικές Προσεγγίσεις Οι Αρθρωτικές Κινητικές Προσεγγίσεις βασίζονται στις αρχές του κινητικού προγραμματισμού. Αυτές οι αρχές συνοψίζονται στα: παρέχουν συχνή και εντατική πρακτική των στόχων ομιλίας επικεντρώνονται στην ακριβή κίνηση της ομιλίας παρέχουν εξωτερικές αισθητηριακές πληροφορίες για την παραγωγή ομιλίας (π.χ. ακουστικές, οπτικές, απτικές, γνωστικές νύξεις) (Wambaugh, Nessler, Wright, & Mauszycki, 2014; Wambaugh, Nessler, Wright, Mauszycki, & DeLong, in press); παρέχουν κατάλληλους τρόπους ανατροφοδότησης σε σχέση με την επίδοση του κάθε θεραπευόμενου (Bislick, et al., 2012; Maas et al., 2008)

21 Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Θεραπεία Πολλαπλής Εισαγωγής Φωνημάτων [Multiple Input Phoneme Therapy (MIPT)] Η MIPT είναι κατάλληλη για άτομα με σοβαρού βαθμού ΑτΟ. Το πρόγραμμα αναπτύσσεται μέσω ενός συστήματος ιεραρχημένων βημάτων που ξεκινούν από την γενίκευση του τονισμού ενός φωνήματος με την χρήση αισθητηριακών πολλαπλών ερεθισμάτων. Ο αριθμός και το μήκος και η πολυπλοκότητα αυξάνεται σταδιακά, με αποτέλεσμα ο θεραπευόμενος να επαναλαμβάνει με στερεοτυπικά με ακούσιο τρόπο εκφωνήματα έως να αποκτήσει εκούσιο έλεγχο πάνω σε αυτά και το γενικεύσει μετά σε λέξεις και σε φράσεις (Stevens, 1989; Stevens & Glaser, 1983).

22 Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Εκπαίδευση Πάνω σε Σενάρια Επικοινωνίας (Script Training) Η θεραπευτική αυτή μέθοδος είναι μια λειτυργική προσέγγιση για την θεραπεία των ΝΔΕ (Holland, Milman, Munoz, & Bays, 2002). Χρησιμοποιείται για να διευκολύνει τη λεκτική επικοινωνία πάνω σε συγκεκριμένα θέματα που επιλέγονται από το άτομο. Έτσι, εξασκείται σε μια σειρά από φράσεις ώστε να γίνει αυτοματοποίηση τους και μετά να εισαχθούν σε μια συζήτηση (Youmans, et al., 2011). Θεραπεία Παραγωγής Ήχων [Sound Production Treatment (SPT)] Η SPT χρησιμοποιείται για να βελτιώσει την παραγωγή των συμφώνων που είναι προβληματικά για ένα συγκεκριμένο ομιλητή. Έχει μια ιεράρχηση μέσω της επανάληψης ζευγών λέξεων ελάχιστη ακουστικής διακριτότητας. (Wambaugh, et al., 1998; Wambaugh & Mauszycki, 2010).

23 Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Εκμάθηση Κινήσεων της Ομιλίας [Speech Motor Learning (SML) Approach] H SML βοηθά την υπάρχουσα ανικανότητα προγραμματισμού του κινητικού μηχανισμού της ομιλίας μέσα σε ένα ποικίλο φωνολογικό περιεχόμενο και μέσα σε εκφωνήματα μήκους πάνω από μία λέξη ή ψευδολέξη. Η θεραπεία αναπτύσσεται σε βήματα, ξεκινώντας τον θεραπευόμενο να μιμείται κάθε ψευδολέξη και σταδιακά τον οδηγεί στην αυθόρμητη αναπαραγωγή τους. Όσο προχωρά ή θεραπεία οι ψευδολέξεις αντικαθίστανται με λέξεις ώσπου να επιτευχθεί το επιθυμητό επίπεδο λεκτικής παραγωγής (Van der Merwe, 2011).

24 Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Προσεγγίσεις Αισθητηριακών Νύξεων (Sensory Cueing Approaches) Πολλές θεραπείες για την ΑτΟ εντάσσουν αισθητηριακά ερεθίσματα (πχ., οπτικά, ακουστικά, ιδιοδεκτικά, και απτικά) για να εκπαιδευτούν οι διαδοχικές κινήσεις της ομιλίας. Η ανατροφοδότηση είναι σημαντική σε αυτές τις μεθόδους. Αυτά τα εξωτερικά ερεθίσματα μπορούν να διευκολύνουν την παραγωγή της ομιλίας με την παροχή επιπλέον ανατροφοδότηση στο άτομο, αν αυτός ή αυτή δεν μπορεί να επωφεληθεί γενικά, ή δεν λαμβάνει, επαρκή εγγενή αισθητήρια ανατροφοδότηση.

25 Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Ολοκληρωμένη Διέγερση [Integral Stimulation (IS)] Η IS αποτελεί τμήμα πολλών θεραπευτικών προσεγγίσεων. Είναι μια μέθοδος εξάσκησης με χειρονομίες για την παραγωγή της ομιλίας που περιλαμβάνει την μίμηση. Η θεραπεία έχει μια ακολουθία «άκουσε με, παρακολούθησε με, κάνε αυτό που κάνω», όπου ο κλινικός παράγει μια ηχητική ακολουθία και στη συνέχεια ο θεραπευόμενος την μιμείται (Rosenbek et al., 1973). Απτικές Νύξεις (Tactile Cueing) Οι απτικές νύξεις είναι εκείνες οι τεχνικές που παρέχουν άμεση απτική πληροφορία για τη σωστή παραγωγή της ομιλίας. Χρησιμοποιώντας αυτές τις μεθόδους, ο ΛΘ ασκεί πίεση ή αγγίζει τις δομές της ομιλίας και παρέχει απτικές νύξεις για τη σωστή παραγωγή ή την «διακίνηση» ομιλία χειροκίνητα.

26 Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Prompts for Restructuring Oral Muscular Phonetic Targets (PROMPT) Η PROMPT είναι μία απτική μέθοδος η οποία βασίζεται σε πιέσεις, κιναισθητικές και ιδιοδεκτικές νύξεις (Bose, Square, Schlosser, & van Lieshout, 2001; Chumpelik, 1984; Freed, Marshall, & Frazier, 1997). Ο θεραπευτής χρησιμοποιώντας αυτή την μέθοδο τοποθετεί τα δάχτυλα στις δομές της ομιλίας του θεραπευόμενου. Η μέθοδος αυτή χρειάζεται ειδική εκπαίδευση. Οπτικές Νύξεις (Visual Cueing) Η μέθοδος των οπτικών νύξεων βοηθά στην διαμόρφωση, την τοποθέτηση και την κίνηση των αρθρωτών. Αυτό γίνεται με είτε με απλούς τρόπους (όπως η χρήση καθρέφτη) ή με πιο εξεζητημένους τρόπους (υπολογιστές) και την παράλληλη χρήση κατάλληλης βιοανατροφοδότησης.

27 Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Ηλεκτρουπερωιογραφία (EPG) Η EPG χρησιμοποιεί μια συσκευή με ηλεκτρόδια σε σχήμα υπερώας για να καταγράψει και να απεικονίσει την επαφή της γλώσσας σε αυτή, ενώ ένα άτομο κάνει διαφορετικούς ήχους ομιλίας (Howard & Varley, 1995). Η EPG παρέχει σε πραγματικό χρόνο οπτική ανατροφοδότηση βοηθώντας τον ΛΘ να μοντελοποιήσει τη σωστή τοποθέτηση της γλώσσας, ενώ ο ασθενής παρατηρεί την οθόνη. Ηλεκτρομαγνητική Αρθρωτικογραφία (EMA) Η EMA χρησιμοποιεί μικροσκοπικούς δέκτες σαν πηνία που τοποθετούνται πάνω και μέσα στο στόμα (π.χ., τη ράχη της γλώσσα) και έτσι καταγράφει και παρέχει μια οπτική απεικόνιση της γλώσσας, του στόματος, της υπερώας κλπ., κατά τη διάρκεια της θεραπείας (Katz, Bharadwaj, & Carstens, 1999; Katz, McNeil, & Garst, 2010).

28 Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Προσεγγίσεις Ελέγχου Ποσοστού και Ρυθμού Ομιλίας Οι προσεγγίσεις ελέγχου του ποσοστού και του ρυθμού ομιλίας (επονομαζόμενες και ως προσεγγίσεις προσωδιακής διευκόλυνσης) χρησιμοποιούν προσωδιακά πρότυπα (μελωδίας, ρυθμού, και τονισμού) για την βελτίωση της ομιλίας. Αν και αυτές είναι μέθοδοι βελτίωσης της προσωδίας, έχει αποδειχθεί πως βοηθούν και στην άρθρωση ενός ατόμου με ΑτΟ (Mauszycki & Wambaugh, 2011). Με την χρήση αυτών των τεχνικών το άτομο βελτιώνεται προοδευτικά και έτσι αυξάνεται το μήκος εκφωνήματος του και παράλληλα μειώνεται η εξάρτηση από τον θεραπευτή (Martin, Kubitz, & Maher, 2001).

29 Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Θεραπεία Μελωδικού Επιτονισμού (MIT) Η MIT ως προσέγγιση προσωδιακής διευκόλυνσης χρησιμοποιεί την μελωδία, ρυθμό και τονισμό για την διευκόλυνση της ομιλίας. Αυτή η μέθοδος σχεδιάστηκε αρχικά για ασθενείς με μη ρέουσες αφασίες, που πολλοί από αυτούς είχαν και απραξία της ομιλίας (Sparks, Helm, & Albert, 1974; Sparks & Holland, 1976; Zumbansen, Peretz, & Hébert, 2014). Ασκήσεις Ρυθμικής Βηματοδότησης Οι μέθοδοι ρυθμικής βηματοδότησης χρησιμοποιούν διάφορες τεχνικές ελέγχου του ρυθμού που βοηθούν στην παραγωγή ρυθμού κατά την ομιλία. Οι τεχνικές περιλαμβάνουν πχ. χτύπο του χεριού (Dworkin, Abkarian, & Johns, 1988; Mauszycki & Wambaugh, 2008).

30 Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Θεραπεία Μετρικής Βηματοδότησης (MPT) Η MPT είναι ένα είδος τεχνικής βηματοδότησης που χρησιμοποιεί ρυθμικές ακολουθίες ήχων που παρέχουν μετρικά πρότυπα για να καθοδηγήσει την παραγωγή των λεκτικών στόχων. Τα άτομα καλούνται να παράγουν τα ερεθίσματα στόχους σε συγχρονισμό με τα σήματα βηματοδότησης. (Brendel & Ziegler, 2008). Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία (ΑΕΕ) Η ΑΕΕ χρησιμοποίει διάφορα συστήματα υποκατάστασης ή ενίσχυσης της επικοινωνίας (πχ., εικόνες επικοινωνίας, συστήματα Η/Υ, συστήματα νοημάτων ή χειρονομιών κλπ). Όταν επιλέγεται ένα τέτοιο σύστημα θα πρέπει να καθορίζεται και η επιθυμία ενός θεραπευόμενου να το χρησιμοποιήσει (Lasker & Bedrosian, 2001).

31 Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Διακρανιακός Μαγνητισμός (tdcs) Ο tdcs είναι μια πειραματική μέθοδος κατά την οποία διακρανιακά συνεχές ρεύμα παρέχεται στην αριστερή κάτω μετωπιαία έλικα (IFG) με σκοπό να προκληθεί φλοιώδης δραστηριότητα. Η μέθοδος αυτή έχει χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με αρθρωτικές κινητικές προσεγγίσεις για τη βελτίωση της ομιλίας των ατόμων με ΑτΟ δευτερευόντως εγκεφαλικού επεισοδίου. Τα ερεθίσματα αυτής της μεθόδου είναι συλλαβές και λέξεις και παρουσιάζονται ακουστικά από τον θεραπευτή και επαναλαμβάνονται από τον θεραπευόμενο (Marangolo et al., 2011).

32 Βιβλιογραφία (1 από 5) American Speech-Language-Hearing Association. (2007). Scope of practice in speech-language pathology [Scope of practice]. Available from American Speech-Language-Hearing Association. (2010r). Code of ethics [Ethics]. Available from Austermann Hula, S. N., Robin, D. A., Maas, E., Ballard, K. J., & Schmidt, R. A. (2008). Effects of feedback frequency and timing on acquisition, retention, and transfer of speech skills in acquired apraxia of speech. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 51, Ballard, K. J. (2001). Response generalization in apraxia of speech treatments: Taking another look. Journal of Communication Disorders, 34, Ballard, K. J., Tourville, J., & Robin, D. A. (2014). Behavioural, computational, and neuroimaging studies of acquired apraxia of speech. Frontiers in Human Neuroscience, 8, 1 9. doi: /fnhum Bislick, L. P., Weir, P. C., Spencer, K., Kendall, D., & Yorkston, K. M. (2012). Do principles of motor learning enhance retention and transfer of speech skills? A systematic review. Aphasiology, 26, Bose, A., Square, P. A., Schlosser, R., & van Lieshout, P. (2001). Effects of PROMPT therapy on speech motor function in a person with aphasia and apraxia of speech. Aphasiology, 15, Brendel, B., & Ziegler, W. (2008). Effectiveness of metrical pacing in the treatment of apraxia of speech. Aphasiology, 22, Chumpelik, D. (1984). The PROMPT system of therapy: Theoretical framework and applications for developmental apraxia of speech. Seminars in Speech and Language, 5(2), Duffy, J. R., Peach, R. K., & Strand, E. A. (2007). Progressive apraxia of speech as a sign of motor neuron disease. American Journal of Speech-Language Pathology, 16, Duffy, J. R., Strand, E. A., & Josephs, K. A. (2014). Motor speech disorders associated with primary progressive aphasia. Aphasiology, 28, Dworkin, J. P., Abkarian, G. G., & Johns, D. F. (1988). Apraxia of speech: The effectiveness of a treatment regimen. Journal of Speech and Hearing Disorders, 53, Freed, D. B. (2012). Motor speech disorders: Diagnosis and treatment. Clifton Park, NY: Delmar Cengage Learning.

33 Βιβλιογραφία (2 από 5) Freed, D. B., Marshall, R. C., & Frazier, K. E. (1997). Long-term effectiveness of PROMPT treatment in a severely apractic-aphasic speaker. Aphasiology, 11, Guadagnoli, M. A., & Lee, T. D. (2004). Challenge point: A framework for conceptualizing the effects of various practice conditions in motor learning. Journal of Motor Behavior, 36, Holland, A., Milman, L., Munoz, M., & Bays, G. (2002, June). Scripts in the management of aphasia. Paper presented at the World Federation of Neurology Aphasia and Cognitive Disorders Section Meeting, Villefranche, France. Howard, S., & Varley, R. (1995). III: EPG in therapy using electropalatography to treat severe acquired apraxia of speech. European Journal of Disorders of Communication, 30, Duffy, J. R. (2013). Motor speech disorders: Substrates, differential diagnosis, and management. St. Louis, MO: Elsevier.Duffy, J. R., & McNeil, M. R. (2008). Primary progressive aphasia and apraxia of speech. In R. Chapey (Ed.), Language intervention strategies in aphasia and related neurogenic communication disorders (pp ). Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins. Josephs, K. A., Duffy, J. R., Strand, E. A., Machulda, M. M., Senjem, M. L., Master, A. V.,... Whitwell, J. L. (2012). Characterizing a neurodegenerative syndrome: Primary progressive apraxia of speech. Brain, 135, doi: /brain/aws032 Katz, W. F., Bharadwaj, S. V., & Carstens, B. (1999). Electromagnetic articulography treatment for an adult with Broca's aphasia and apraxia of speech. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 42, Katz, W. F., McNeil, M. R., & Garst, D. M. (2010). Treating apraxia of speech (AOS) with EMA-supplied visual augmented feedback. Aphasiology, 24, Knock, T. R., Ballard, K. J., Robin, D. A., & Schmidt, R. A. (2000). Influence of order of stimulus presentation on speech motor learning: A principled approach to treatment for apraxia of speech. Aphasiology, 14, Lasker, J. P., & Bedrosian, J. L. (2001). Promoting acceptance of augmentative and alternative communication by adults with acquired communication disorders. Augmentative and Alternative Communication 17, Lasker, J. P., Stierwalt, J. A. G., Hageman, C. F., & LaPointe, L. L. (2008). Using motor learning guided theory and augmentative and alternative communication to improve speech production in profound apraxia: A case example. Journal of Medical Speech-Language Pathology, 16,

34 Βιβλιογραφία (3 από 5) Maas, E., Robin, D. A., Austermann Hula, S. N., Freedman, S. E., Wulf, G., Ballard, K. J., & Schmidt, R. A. (2008). Principles of motor learning in treatment of motor speech disorders. American Journal of Speech-Language Pathology, 17, Marangolo, P., Marinelli, C. V., Bonifazi, S., Fiori, V., Ceravolo, M. G., Provinciali, L., & Tomaiuolo, F. (2011). Electrical stimulation over the left inferior frontal gyrus (IFG) determines long-term effects in the recovery of speech apraxia in three chronic aphasics. Behavioural Brain Research, 225, Marangolo, P., Marinelli, C. V., Bonifazi, S., Fiori, V., Ceravolo, M. G., Provinciali, L., & Tomaiuolo, F. (2011). Electrical stimulation over the left inferior frontal gyrus (IFG) determines long-term effects in the recovery of speech apraxia in three chronic aphasics. Behavioural Brain Research, 225, Martin, V. C., Kubitz, K. R., & Maher, L. M. (2001). Melodic intonation therapy. Perspectives on Neurophysiology and Neurogenic Speech and Language Disorders, 11(3), Mauszycki, S. C., & Wambaugh, J. L. (2008). The effects of rate control treatment on consonant production accuracy in mild apraxia of speech. Aphasiology, 22, Mauszycki, S. C., & Wambaugh, J. (2011, May). Acquired apraxia of speech: A treatment overview. The ASHA Leader, 16, McNeil, M. R., Pratt, S. R., & Fossett, T. R. (2004). The differential diagnosis of apraxia of speech. In B. Maassen, R. Kent, H. Peters, P. van Lieshout, & W. Hulstijn (Eds.), Speech motor control: In normal and disordered speech (pp ). New York, NY: Oxford University Press. McNeil, M. R., Robin, D. A., & Schmidt, R. A. (2009). Apraxia of speech: Definition and differential diagnosis. In M. R. McNeil (Ed.), Clinical management of sensorimotor speech disorders (pp ). New York, NY: Thieme. Odell, K. H. (2002). Considerations in target selection in apraxia of speech treatment. Seminars in Speech and Language, 23, Rosenbek, J., Lemme, M., Ahern, M., Harris, N., & Wertz, T. (1973). A treatment for apraxia of speech in adults. Journal of Speech and Hearing Disorders, 38, McNeil, M. R., Robin, D. A., & Schmidt, R. A. (2009). Apraxia of speech: Definition and differential diagnosis. In M. R. McNeil (Ed.), Clinical management of sensorimotor speech disorders (pp ). New York, NY: Thieme. Odell, K. H. (2002). Considerations in target selection in apraxia of speech treatment. Seminars in Speech and Language, 23,

35 Βιβλιογραφία (4 από 5) Rosenbek, J., Lemme, M., Ahern, M., Harris, N., & Wertz, T. (1973). A treatment for apraxia of speech in adults. Journal of Speech and Hearing Disorders, 38, School, A., Aichert, I., & Ziegler, W. (2012). A motor learning perspective on phonetic syllable kinships: How training effects transfer from learned to new syllables in severe apraxia of speech. Aphasiology, 26, Simpson, M. B., & Clark, A. R. (1989). Clinical management of apractic mutism. In P. Square-Storer (Ed.), Acquired apraxia of speech in aphasic adults (pp ). Philadelphia, PA: Taylor & Francis.Sparks, R., & Holland, A. (1976). Method: Melodic intonation therapy. Journal of Speech and Hearing Disorders, 41, Sparks, R., Helm, N., & Albert, M. (1974). Aphasia rehabilitation resulting from melodic intonation therapy. Cortex 10, Stevens, E. R. (1989). Multiple input phoneme therapy. In P. A. Square-Storer (Ed.), Acquired apraxia of speech in aphasic adults (pp ). Philadelphia, PA: Taylor & Francis. Stevens, E. R., & Glaser, L. E. (1983). Multiple input phoneme therapy: An approach to severe apraxia and expressive aphasia. In R. H. Brookshire (Ed.), Clinical Aphasiology Conference Proceedings (pp ). Minneapolis, MN: BRK Publishers. Van der Merwe, A. (2011). A speech motor learning approach to treating apraxia of speech: Rationale and effects of intervention with an adult with acquired apraxia of speech. Aphasiology, 25, Wambaugh, J. L., Duffy, J. R., McNeil, M. R., Robin, D. A., & Rogers, M. A. (2006). Treatment guidelines for acquired apraxia of speech: A synthesis and evaluation of the evidence. Journal of Medical Speech-Language Pathology, 14, xv xxxiii. Wambaugh, J. L., Kalinyak-Fliszar, M. M., West, J. E., & Doyle, P. J. (1998). Effects of treatment for sound errors in apraxia of speech. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 41, Wambaugh, J. L., & Mauszycki, S. C. (2010). Sound production treatment: Application with severe apraxia of speech. Aphasiology, 24, Wambaugh, J. L., Nessler, C., Wright, S., & Mauszycki, S. (2014). Sound production treatment: Effects of blocked and random practice. American Journal of Speech-Language Pathology, 23, Wambaugh, J. L., Nessler, C., Wright, S., Mauszycki, S., & DeLong, C. (in press). Sound production treatment for acquired apraxia of speech: Effects of blocked and random practice on multisyllabic word production. International Journal of Speech-Language Pathology.

36 Βιβλιογραφία (5 από 5) Wertz, R. T., LaPointe, L. L., & Rosenbek, J. C. (1984). Apraxia of speech in adults: The disorder and its management. Orlando, FL: Grune & Stratton. World Health Organization. (2001). International classification of functioning, disability and health. Geneva, Switzerland: Author.Yorkston, K. M., Beukelman, D. R., Strand, E. A., & Hakel, M. (2010). Management of motor speech disorders in children and adults. Austin, TX: Pro-Ed. Youmans, G., Youmans, S. R., & Hancock, A. B. (2011). Script training treatment for adults with apraxia of speech. American Journal of Speech-Language Pathology, 20, Ziegler, W., Aichert, I., & Staiger, A. (2010). Syllable- and rhythm-based approaches in the treatment of apraxia of speech. Perspectives on Neurophysiology and Neurogenic Speech and Language Disorders, 20, Zumbansen, A., Peretz, I. & Hébert, S. (2014). Melodic intonation therapy: Back to basics for future research. Frontiers in Neurology, 5, doi: /fneur