Μέλη τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής: Μέλη επταμελούς εξεταστικής επιτροπής:

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Μέλη τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής: Μέλη επταμελούς εξεταστικής επιτροπής:"

Transcript

1 1

2 Μέλη τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής: Κος Παπαθανασόπουλος Παναγιώτης Καθηγητής Νευρολογίας Πανεπιστημίου Πατρών Επιβλέπων Καθηγητής Κος Παπαπετρόπουλος Θεόδωρος ομότιμος Καθηγητής Νευρολογίας Μέλος τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής Κα Χρόνη Ελισάβετ Επίκουρη Καθηγήτρια Νευρολογίας Πανεπιστημίου Πατρών Μέλος τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής Μέλη επταμελούς εξεταστικής επιτροπής: Κος Παπαθανασόπουλος Παναγιώτης Καθηγητής Νευρολογίας Πανεπιστημίου Πατρών Επιβλέπων Καθηγητής Κος Παπαπετρόπουλος Θεόδωρος ομότιμος Καθηγητής Νευρολογίας Μέλος τριμελούς εξεταστικής επιτροπής Κα Χρόνη Ελισάβετ Επίκουρη Καθηγήτρια Νευρολογίας Πανεπιστημίου Πατρών Μέλος τριμελούς εξεταστικής επιτροπής Κος Πολυχρονόπουλος Παναγιώτης Επίκουρος καθηγητής Νευρολογίας Πανεπιστημίου Πατρών Μέλος επταμελούς εξεταστικής επιτροπής Κος Ελλούλ Ιωάννης Επίκουρος καθηγητής Νευρολογίας Πανεπιστημίου Πατρών Μέλος επταμελούς εξεταστικής επιτροπής Κος Ασημακόπουλος Κωνσταντίνος Επίκουρος Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Μέλος επταμελούς εξεταστικής επιτροπής Κος Φλωρδέλης Χριστόδουλος Καθηγητής Φαρμακολογίας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Μέλος επταμελούς εξεταστικής επιτροπής 2

3 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ ΣΕ ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΑ ΕΚΠΟΝΗΣΗ 17 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νευρολογίας Νοέμβριος 2000: Αναρτημένη ανακοίνωση : Η αποκάλυψη της διαγνώσεως στους πάσχοντες από Σκλήρυνση κατά πλάκας Παπαθανασόπουλος Π, Νικολακοπούλου Α, Ζέη Μ, Ελλούλ Ι, Παπαπετρόπουλος Θ. 22 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ελλήνων Νευρολόγων Μάιος 2008: Αναρτημένη ανακοίνωση: Πρακτική ανακοίνωσης και ενημέρωσης ασθενών με ΣΚΠ για τη διάγνωσή τους από Έλληνες νευρολόγους-μελέτη δημοσκόπησης Παπαθανασόπουλος Π, Μεσσήνης Λ., Λύρος Ε, Νικολακοπούλου Α, Γουρζουλίδου Ε, Μαλεφάκη Σ. Papathanasopoulos P., Nikolakopoulou A., Scolding N. Disclosing the diagnosis of multiple sclerosis. J. Neurol November ;252(11): E pub 2005 Nov 28. Papathanasopoulos Panagiotis, Messinis L., Lyros E., Nikolakopoulou A., Malefaki S. Communicating the diagnosis of multiple sclerosis. Results of a survey among Greek neurologists. J.Neurol Dec ; 255(12):

4 ΠΕΡIΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛΙΔΑ Ανακοινώσεις σε συνέδρια και δημοσιεύσεις που προέκυψαν από την παρούσα εκπόνηση 3 περιεχόμενα 4 πρόλογος 6 Α. Γενικό μέρος Εισαγωγή 11 Κλινικά χαρακτηριστικά και συμπτώματα της ΣΚΠ 12 επιδημιολογικά δεδομένα-γεωγραφική κατανομή 15 αιτιοπαθογένεια της ΣΚΠ 17 Διάγνωση (Μορφές της νόσου κλινική πορεία) 19 Διαγνωστικά κριτήρια 21 Θεραπευτική αγωγή της ΣΚΠ 29 Διαστάσεις του διλήμματος σχετικά με την ανακοίνωση της διάγνωση της ΣΚΠ Νομική διάσταση 37 Βιοηθική διάσταση 39 Ψυχολογική διάσταση 44 Βιβλιογραφική ανασκόπηση 56 Σκοπός

5 Β. Ειδικό μέρος Α. Απόψεις Ελλήνων πασχόντων από ΣΚΠ Υλικό και μέθοδος 65 Αποτελέσματα 68 Β. Απόψεις Ελλήνων Νευρολόγων Υλικό και μέθοδος 85 Αποτελέσματα 91 Συζήτηση 125 Περίληψη 145 Summary 147 Βιβλιογραφία 149 Παράρτημα 163 Συντμήσεις 167 5

6 Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΔΙΑΓΝΩΣHΣ ΣΤΟΥΣ ΠΑΣΧΟΝΤΕΣ ΑΠΟ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΠΑΣΧΟΝΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΟΝΤΩΝ ΙΑΤΡΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η σκλήρυνση κατά πλάκας (ΣΚΠ), είναι μια χρόνια πάθηση του νευρικού συστήματος, που περιγράφηκε για πρώτη φορά πριν 150 περίπου χρόνια και μέχρι σήμερα δεν έχει εξακριβωθεί πλήρως η αιτιολογία της. Η πάθηση αυτή μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, όμως οι περισσότεροι πάσχοντες εμφανίζουν τα πρώτα συμπτώματα σε ηλικία μεταξύ χρονών περίπου(9). Επομένως, η νόσος πλήττει τους πάσχοντες στην ενεργητικότερη φάση της ζωής τους και το γεγονός αυτό είναι ένας από τους λόγους της αυξημένης κοινωνικής ευαισθησίας για τη νόσο αυτή, που εκφράζεται με συχνές αναφορές στην πάθηση και την θεραπεία της, από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο. Η νόσος αυτή κατατάσσεται στα αυτοάνοσα νοσήματα και χαρακτηρίζεται από αποδόμηση της μυελίνης στη λευκή ουσία του εγκεφάλου. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ασθενών εκδηλώνει την νόσο με τη μορφή εξάρσεων και υφέσεων, που σημαίνει ότι ένα νευρολογικό έλλειμμα που θα εμφανιστεί κάποια χρονική στιγμή, θα βελτιωθεί μέσα στο επόμενο χρονικό διάστημα, που ποικίλλει από μια εβδομάδα μέχρι 40 ημέρες περίπου. Η συχνότητα των υποτροπών συνήθως ποικίλει και μετά από κάθε έξαρση, τουλάχιστον μετά τα πρώτα χρόνια, η βελτίωση κάθε υποτροπής αφήνει και κάποιο έλλειμμα, περισσότερο ή λιγότερο αναπηρικό. 6

7 Ο βαθμός αναπηρίας του πάσχοντος που μετράται με βαθμονομημένες κλίμακες, ποικίλλει ανάλογα με τις μορφές της νόσου και τη συχνότητα των υποτροπών(30). Οι ειδικοί νευρολόγοι που χειρίζονται τη νόσο βρίσκονται συχνά μπροστά στο δίλημμα της ανακοίνωσης της διάγνωσης στον πάσχοντα, αμέσως μόλις αυτή τεκμηριωθεί. Πολλές φορές, η αβεβαιότητα της πορείας της νόσου προκαλεί ερωτηματικά στους ασθενείς, όσον αφορά τον βαθμό της αναπηρίας που πιθανόν να προκύψει και είναι αυτονόητο ότι η ανακοίνωση της διάγνωσης στον πάσχοντα, ιδίως όταν πρόκειται για εφήβους και νεαρούς ενήλικες, όπως συμβαίνει στην συγκεκριμένη νόσο, προκαλεί διαταραχές της ψυχολογικής τους κατάστασης και έντονη ανησυχία για τον προγραμματισμό της ζωής τους. Είναι επίσης σαφές, ότι ο θεράπων ιατρός δεν μπορεί από την αρχή να γνωρίζει, εάν η νόσος θα εξελιχθεί με μία καλοήθη ή σοβαρή μορφή και η ανακοίνωση της διάγνωσης στον ασθενή, ανεξάρτητα από την πορεία που θα ακολουθήσει η νόσος, τον στιγματίζει (σύμφωνα με την αντίληψη που επικρατεί σήμερα στην κοινωνία) και επηρεάζει τις δραστηριότητες και τον ψυχισμό του για όλη του την ζωή(11). Για να αποφύγουν όλα αυτά τα ζητήματα που προκύπτουν, οι περισσότεροι συνάδελφοι νευρολόγοι συνηθίζουν να αναφέρονται στην νόσο αρχικά με άλλους όρους, όπως νευρολοίμωξη, απομυελίνωση ή νευρίτιδα. Οι πρόσφατες θεραπευτικές προσεγγίσεις (ιντερφερόνες και άλλες ενέσιμες θεραπείες), που φαίνεται να τροποποιούν σε σημαντικό βαθμό την φυσική πορεία της νόσου, επηρεάζουν επίσης την προσέγγιση των ιατρών στο πρόβλημα της άμεσης ανακοίνωσης της διάγνωσης, διότι, λόγω της ιδιαίτερης φύσης και χορήγησης αυτών των φαρμάκων, είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο ασθενής θα μάθει με κάποιο τρόπο την πάθησή του (π.χ. από την νοσηλεύτρια που του κάνει την ένεση). Επιπλέον, με τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα και επειδή οι περισσότεροι ασθενείς είναι νέα άτομα που γνωρίζουν τον χειρισμό αυτών των μέσων, μπορούν άμεσα να ενημερωθούν από το διαδίκτυο και από δεκάδες άλλες πηγές, στις οποίες είναι απολύτως βέβαιο ότι θα απευθυνθούν. 7

8 Επομένως, γίνεται πιο επιτακτική η ανάγκη της έγκαιρης διάγνωσης, αφού έτσι θα μπορέσει έγκαιρα να αντιμετωπιστεί και το θέμα της ανακοίνωσης της διάγνωσης. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια, που με τα σύγχρονα διαγνωστικά μέσα που διαθέτουμε, η διάγνωση γίνεται ήδη από το πρώτο ή δεύτερο επεισόδιο, έχει αλλάξει η προσέγγιση των γιατρών στο ζήτημα της ανακοίνωσης της διάγνωσης. Είναι γνωστή η επίδραση της ψυχολογικής κατάστασης και της συνεργασίας του ασθενούς στην πορεία, την θεραπευτική αντιμετώπιση και την έκβαση χρόνιων, ανίατων παθήσεων, όπως είναι η σκλήρυνση κατά πλάκας, η οποία επίσης συνοδεύεται και από αυξημένη πιθανότητα ανάπτυξης αναπηρίας. Ο ιατρός έχει καθήκον όχι μόνο να αντιμετωπίζει την οργανική νόσο του ασθενούς, αλλά και το σύνολο των προβλημάτων που χαρακτηρίζουν την προσωπικότητά του. Έτσι, απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή και ιδιαίτερος χειρισμός, τόσο στην ανακοίνωση της διάγνωσης της νόσου όσο και στην αντιμετώπιση των πιθανών προβλημάτων που θα προκύψουν από αυτήν. Το δίλημμα της ανακοίνωσης της διάγνωσης, αν και θεωρείται ασήμαντο για την πορεία της νόσου, ωστόσο, παίζει καθοριστικό ρόλο, επειδή θα προσδιορίσει την συμπεριφορά του ασθενούς και την συνεργασία του στην θεραπευτική παρέμβαση. Στην σύγχρονη πραγματικότητα, με την αύξηση του μορφωτικού επιπέδου και με τις απεριόριστες δυνατότητες ενημέρωσης προβάλλει έντονη η απαίτηση μιας εμπεριστατωμένης απάντησης στο δίλημμα για την ανακοίνωση της διάγνωσης της σκλήρυνσης κατά πλάκας, ένα δίλημμα που απασχολεί τον νευρολόγο στην καθημερινή κλινική πράξη, σε οποιοδήποτε επίπεδο και αν αυτή εξασκείται και που σαφώς θα τον βοηθήσει να είναι πιο αποτελεσματικός στην θεραπεία που θα ακολουθήσει. Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται μία αλλαγή του τρόπου με τον οποίο γίνεται η ανακοίνωση της διάγνωσης σοβαρών παθήσεων. Λόγω της επίδρασης των δεδομένων από το εξωτερικό εδώ και δεκαετίες, κυρίως από τις ΗΠΑ, υπάρχει μία αλλαγή της στάσης των ιατρών, με έμφαση στην ενημέρωση του ασθενούς για την κατάστασή του, ώστε να είναι σε θέση να οργανώσει προσωπικά, οικογενειακά, κοινωνικά και εργασιακά θέματα, με 8

9 βάση το νέο δεδομένο της ύπαρξης μίας χρόνιας νόσου. Ωστόσο, δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο υπόβαθρο που να καθορίζει τον τρόπο επικοινωνίας σε μία τόσο ευαίσθητη νόσο, όπως είναι η σκλήρυνση κατά πλάκας. Άλλωστε, η επικοινωνία με τον ασθενή είναι μία σύνθετη διαδικασία, που απαιτεί ιδιαίτερες ικανότητες από μέρους του γιατρού και η επιτυχία της καθορίζεται από πολλούς παράγοντες. Η οργάνωση της ελληνικής κοινωνίας χαρακτηρίζεται από την έντονη αφοσίωση στην έννοια της οικογένειας, την εξάρτηση των παιδιών από την πατρική οικογένεια και τις έντονες θρησκευτικές πεποιθήσεις και επιρροές, που εμπλέκονται σε μεγάλο βαθμό στο δίλημμα της ανακοίνωσης της διάγνωσης. Ωστόσο, με την αλλαγή των κοινωνικών δομών, με την βελτίωση των υποδομών για τα άτομα με αναπηρία, την ελάττωση του ποσοστού των αναλφάβητων και με την βελτίωση της ενημέρωσης, λαμβάνοντας υπόψη την νεαρή ηλικία των ασθενών, η ανάγκη να υπάρξει ένα οργανωμένο πλαίσιο κατευθύνσεων για την ανακοίνωση της διάγνωση γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα γίνεται μια τέτοια μελέτη, σε τόσο μεγάλο δείγμα σε σχέση με ανάλογες μελέτες στο εξωτερικό, με την βοήθεια της Ελληνικής Εταιρείας για τη Σκλήρυνση κατά πλάκας και της Ελληνικής Nευρολογικής Eταιρείας, που μας έδωσαν τους καταλόγους και τις διευθύνσεις των Ελλήνων πασχόντων από ΣΚΠ και των Ελλήνων νευρολόγων, αντίστοιχα. Η μελέτη αυτή περιλαμβάνει δυο σκέλη. Αρχικά στείλαμε 1200 επιστολές στα μέλη της Ελληνικής Εταιρείας για την Σκλήρυνση κατά πλάκας με ερωτηματολόγιο σχετικό με τα συναισθήματα και την στάση των ασθενών πάνω στο θέμα της ανακοίνωσης της ΣΚΠ. Λάβαμε συμπληρωμένες 657 επιστολές. Στη συνέχεια επεκτείναμε τη μελέτη απευθύνοντας παρόμοιο και πιο εκτεταμένο ερωτηματολόγιο στους Έλληνες Νευρολόγους της Ελληνικής Nευρολογικής Eταιρείας. Συνολικά στείλαμε 580 ερωτηματολόγια και λάβαμε πίσω 217. Στην συνέχεια θα εκτεθούν τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης. 9

10 Θερμές ευχαριστίες απευθύνω, για τη βοήθεια που μου προσέφερε στην εκπόνηση αυτή στον Κύριο Παπαθανασόπουλο Παναγιώτη Καθηγητή και Διευθυντή της Νευρολογικής κλινικής Πανεπιστημίου Πατρών και επιβλέποντα της διατριβής. Τον ευχαριστώ ιδιαίτερα για την κατανόηση και την προσφορά του στην προσπάθειά μου καθώς και τις πολύτιμες γνώσεις που μου μετέδωσε. Στον Κύριο Παπαπετρόπουλο Θεόδωρο ομότιμο Καθηγητή Νευρολογίας, ο οποίος με ενεθάρρυνε στην ανάληψη της εκπόνησης, καθώς και για την εκπαίδευσή μου στην διάρκεια της ειδικότητας της νευρολογίας, εκφράζω τις θερμές ευχαριστίες μου. Στην Κυρία Χρόνη Ελισάβετ Επίκουρη Καθηγήτρια της Νευρολογικής κλινικής του Πανεπιστημίου Πατρών για την βοήθειά της στην διαμόρφωση της εκπόνησης αλλά και για τις πολύτιμες γνώσεις που μου μετέδωσε. Τον Κύριο N. J. Scolding Καθηγητή του Πανεπιστημίου του Μπρίστολ για την πολύτιμη συμβολή του στη διαμόρφωση της αρχικής δημοσίευσης της παρούσας διατριβής. Τον δρα Μεσσήνη Λάμπρο Κλινικό Νευροψυχολόγο του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Πατρών, που με βοήθησε στην τελική διαμόρφωση της διατριβής. Τον Κύριο Ελλούλ Ιωάννη επίκουρο καθηγητή της νευρολογικής κλινικής πανεπιστημίου Πατρών για τη βοήθειά του στις αρχικές στατιστικές αναλύσεις. 10

11 A. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ EΙΣΑΓΩΓΗ Η πρώτη σαφής περιγραφή των κλινικών εκδηλώσεων καθώς και της παθολογοανατομικής οντότητας της Σκλήρυνσης Κατά Πλάκας (ΣΚΠ) έγινε από τον Jean Martin Charcot τις τρεις τελευταίες δεκαετίες του 19 ου αιώνα (στο νοσοκομείο Salpetriére του Παρισιού). Σε όλη την διάρκεια του 20 ου αιώνα συνεχίστηκε η έρευνα, ώστε να καθοριστεί η παθοφυσιολογία της ΣΚΠ, ενώ παράλληλα σημαντική βοήθεια στην έρευνα πρόσφερε η τεχνολογική εξέλιξη. Στη δεκαετία του 1940, ο Dr. Elvin Kabat μελέτησε την ανοσολογική απάντηση που παρατηρείται στους ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση, με την βοήθεια της ηλεκτροφόρησης, η οποία και ανέδειξε ότι το ΕΝΥ των ασθενών με ΠΣ περιείχε αυξημένο ποσοστό γ-σφαιρίνης. Το εύρημα αυτό επιβεβαίωσε την ανοσολογική βάση της ΣΚΠ. Στην συνέχεια, έγινε προσπάθεια ταξινόμησης της ΣΚΠ, με διαγνωστικά εργαλεία όπως αυτό του Schumacher (1962) (1) και Poser (1983) (2). Αργότερα, ο Mc Donald και συνεργάτες του πρότειναν νέα διαγνωστικά κριτήρια (3), τα οποία και ίσχυαν μέχρι πρότινος. Το 2005 διενεργήθηκε μια αναθεώρηση των κριτηρίων του 2001 από την διεθνή επιτροπή για τη διάγνωση της ΣΚΠ (Ιnternational Panel on the Diagnosis of Multiple Sclerosis) (4), τα οποία θα αναφερθούν εκτενέστερα στη συνέχεια. 11

12 ΚΛΙΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗΣ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑ(ΣΚΠ). Αυτά αφορούν ένα ευρύ φάσμα κλινικών εκδηλώσεων, που θα μπορούσε να αποδοθεί σε προσβολή οποιουδήποτε σημείου του κεντρικού νευρικού συστήματος και περιλαμβάνουν συμπτώματα από την νοητική σφαίρα, ψυχιατρικές διαταραχές, αισθητικά συμπτώματα, κινητικά συμπτώματα, συμπτώματα από τις εγκεφαλικές συζυγίες, το εγκεφαλικό στέλεχος, παρεγκεφαλιδικά συμπτώματα και συμπτώματα από τον νωτιαίο μυελό. Τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται με την μορφή των ώσεων, δηλαδή με αιφνίδια, παροδική προσβολή μίας νευρικής οδού, η οποία μπορεί να διαφέρει σε κάθε ώση. Για να θεωρηθεί ότι μία ομάδα συμπτωμάτων συνιστά ώση της ΣΚΠ πρέπει τα επεισόδια αυτά της νευρολογικής διαταραχής να έχουν διάρκεια τουλάχιστον 24 ώρες και να συνοδεύονται από αντικειμενικά ευρήματα κατά την κλινική εξέταση. Η αξιολόγηση ενός επεισοδίου για να κρίνει τη διάγνωση, πληρώντας τα κριτήρια που θα αναφερθούν παρακάτω, πρέπει απαραίτητα να υπάρχουν αντικειμενικά ευρήματα στην νευρολογική εξέταση. Όταν έχει γίνει η διάγνωση, αρκεί η υποκειμενική αναφορά του ασθενούς για κάποιο επεισόδιο. Τα μεμονωμένα παροξυσμικά επεισόδια δεν συνιστούν ώση, τα επανειλημμένα όμως επεισόδια σε διάρκεια 24 ωρών αποτελούν ώση της ΣΚΠ. Για να τεκμηριωθεί η ώση, πρέπει να αποκλειστούν οι ψευδοώσεις, όπως συμβαίνει σε αύξηση της κεντρικής θερμοκρασίας του ασθενούς ή σε περίπτωση λοιμώξεων. Δύο ώσεις μεταξύ τους πρέπει να διαχωρίζονται από χρονικό διάστημα 30 ημερών, αλλιώς θεωρείται ότι πρόκειται για το ίδιο επεισόδιο. Πρώτο σύμπτωμα πολλές φορές μπορεί να είναι μια αλλαγή στην προσωπικότητα του ασθενούς, κατάθλιψη, άγχος, παρανοϊκός ιδεασμός, ιδέες αναφοράς ψυχωτικού περιεχομένου, οπτικές ψευδαισθήσεις (5,6). Άλλα συμπτώματα είναι οι ψυχαναγκασμοί, οι επιληπτικές κρίσεις (λιγότερο συχνά), νευραλγία - κυρίως του τριδύμου, αλλά και του γλωσσοφαρυγγικού - καθώς και άλλες νευραλγίες, κνησμός, παραισθητική μηραλγία, σημείο Lhermitte (αίσθημα ηλεκτρισμού κατά την κάμψη του αυχένα). 12

13 Επίσης, μπορεί να εμφανιστούν αισθητικές διαταραχές, δυσαισθησίες, διαταραχή της ιδιοδεκτικότητας (άχρηστο χέρι του Oppenheim). H οπτική νευρίτιδα αποτελεί πολύ συχνά την πρώτη εκδήλωση της νόσου και χαρακτηρίζεται από οξύ ή υποξύ ετερόπλευρο άλγος στον οφθαλμό, που επιδεινώνεται με τις κινήσεις και συνοδεύεται από ποικίλου βαθμού απώλεια όρασης (σκότωμα) - κυρίως επηρεάζεται η κεντρική όραση. Η απώλεια όρασης συνήθως είναι μεγαλύτερη για το κόκκινο χρώμα. Μετά την οξεία προσβολή οι ασθενείς συνήθως επανακτούν την όρασή τους σε διάστημα μεταξύ 2-4 μηνών. Το φαινόμενο Uhtoff αφορά την μείωση της οπτικής οξύτητας σε αυξημένη θερμοκρασία (π.χ. ζεστό μπάνιο). Ετερόπλευρη πάρεση του προσωπικού νεύρου, μυοκυμία του προσώπου, ή ακόμα και ημίσπασμος του προσώπου, νυσταγμός, επίκτητος εκκρεμοειδής νυσταγμός - ταλαντοψία, διαπυρηνική οφθαλμοπληγία (καθυστερημένη προσαγωγή και οριζόντιος νυσταγμός του απαγόμενου οφθαλμού) - ίλιγγος, διπλωπία, ψευδοπρομηκικό σύνδρομο, λόξυγκας, υπερακουσία ή υποακουσία μπορεί να είναι συμπτώματα της ΣΚΠ. Επίσης, ριζιτικά άλγη, αιμωδίες, μυρμηκίαση, σφίξιμο, διαταραχές παλλαισθησίας, ημιαισθητικό (Brown-Sequard ) σύνδρομο αποτελούν πολλές φορές συμπτώματα της ΣΚΠ. Η προσβολή των παρεγκεφαλιδικών οδών εκφράζεται με διαταραχή της ισορροπίας κατά την βάδιση, κολλώδη διακοπτόμενη ομιλία, δυσμετρία, δυσκολία του συντονισμού των κινήσεων, τρόμο εκουσίων κινήσεων των άκρων και του κορμού, αταξία, νυσταγμό, οφθαλμική δυσμετρία, σακκαδικές κινήσεις επαναπροσήλωσης βλέμματος. Η διαταραχή των σεξουαλικών λειτουργιών και της λειτουργίας της κύστης αποτελούν επίσης συμπτώματα της ΣΚΠ και περιλαμβάνουν στυτική δυσλειτουργία, μειωμένη libido και στις γυναίκες, επιτακτική ούρηση, ακράτεια, άτονη κύστη, δυσκοιλιότητα (7). Η πιο συχνή εκδήλωση της ΣΚΠ είναι η διαταραχή των κινητικών οδών που χαρακτηρίζεται από αδυναμία των άκρων, δυσαρθρία, σπαστικότητα, ημιπάρεση, παραπάρεση, τονικές συσπάσεις και παραπληγία στις πιο προχωρημένες μορφές. Επίσης πολύ συχνό φαινόμενο είναι η κόπωση, τόσο η 13

14 πρωινή όσο και κατά την διάρκεια της ημέρας (8,9,10). Τέλος η γνωστική έκπτωση, οι διαταραχές της μνήμης και η κατάθλιψη αφορούν επίσης επιπτώσεις της, στις οποίες έχει επικεντρωθεί το ερευνητικό ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια (11). 14

15 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ Η ΣΚΠ είναι μια κοινή νευρολογική διαταραχή που προσβάλλει κυρίως άτομα νεαρά ενήλικα, αλλά μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Περισσότεροι από 2,5 εκ. άνθρωποι, ηλικίας κυρίως μεταξύ 20 και 40 ετών, πάσχουν παγκοσμίως από ΣΚΠ. Στην Ευρώπη, πάσχουν πάνω από άτομα, στις ΗΠΑ περίπου και στην Ελλάδα 8000 ασθενείς. Εμφανίζεται συχνότερα στις εύκρατες κλιματικές ζώνες, σε οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες και είναι πολύ πιο σπάνια στις τροπικές περιοχές. Υψηλό ποσοστό επίπτωσης παρατηρείται σε γεωγραφικό πλάτος 44 και 64 μοιρών (> 30 ασθενείς/ πληθυσμού). Γενικά, η επίπτωση της ΣΚΠ αυξάνει με το γεωγραφικό πλάτος, τόσο στο βόρειο όσο και στο νότιο ημισφαίριο. Στην Ιαπωνία και στις περισσότερες ασιατικές χώρες παρατηρείται χαμηλή επίπτωση. Το ίδιο ισχύει και για την Νότιο Αμερική, το Μεξικό, και την Αφρική. Η επίπτωση στο Ηνωμένο Βασίλειο υπολογίζεται σε / κατοίκους και παρουσιάζει αύξηση στη Σκωτία. Το υψηλότερο αναφερόμενο ποσοστό είναι 300/ και καταγράφηκε στις νήσους Orkney. Η φυλή φαίνεται να παίζει μεγάλο ρόλο στην επίπτωση της νόσου. Μεγαλύτερη συχνότητα απαντάται στην λευκή φυλή σε σχέση με την μαύρη (16) και την κίτρινη φυλή. Ο επιπολασμός της νόσου είναι μικρότερος από 1 στους στις περιοχές γύρω από τον ισημερινό. Φαίνεται ότι η μετανάστευση επηρεάζει την επίπτωση και εναρμονίζεται με τον τόπο διαμονής, με βάση τα δεδομένα των Dean και Kurtzke, η ηλικία των 15 ετών φαίνεται να είναι καθοριστική, αφού αν η μετανάστευση γίνει μετά την ηλικία των 15 ετών, ο κίνδυνος ανάπτυξης της νόσου στους μεταναστεύοντες είναι ίσος με εκείνο που επικρατεί στον τόπο γέννησης τους (159). To οικογενειακό ιστορικό φαίνεται επίσης πως παίζει σημαντικό ρόλο στην επίπτωση. Ο μέσος κίνδυνος σε συγγενείς πρώτου, δευτέρου και τρίτου βαθμού υπολογίζεται στο 15% και μειώνεται από τα αδέλφια, προς τα παιδιά, θείες, θείους, και ξαδέλφια. Ο κίνδυνος για τα αδέλφια υπολογίζεται στο 3-15

16 5%. Το ίδιο ποσοστό κινδύνου αναφέρεται και για τους διζυγωτικούς διδύμους, ενώ για τους μονοζυγωτικούς ανεβαίνει στο 20% έως και 38% (12). To φύλο επίσης παίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση της ΣΚΠ. Οι γυναίκες προσβάλλονται συχνότερα από τους άντρες σε αναλογία 3:2 (16). Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφέρουμε ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια αύξηση της συχνότητας της νόσου στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες, ώστε από την αναλογία 2:1, που ήταν το 1940, το 2000 έφθασε στο 4:1 στις ΗΠΑ, δηλ. παρατηρείται μία αύξηση της τάξης του 50% ανά δεκαετία. Δεν είναι ακόμα γνωστοί οι λόγοι αυτής της αύξησης (13). Στην B. Ελλάδα, ο μέσος όρος επίπτωσης είναι 1,79/ κατοίκους, ο επιπολασμός 29,5/ και ο λόγος μεταξύ γυναικών και ανδρών είναι 1,3/1 (14). Στην νότια Ελλάδα παλαιότερη μελέτη έδειχνε επιπολασμό 10/ (15). Ο επιπολασμός της ΣΚΠ αυξήθηκε από 10.1 / το 1984 στην βορειοανατολική Ελλάδα, σε / το 2006 στη δυτική Ελλάδα. Επίσης η επίπτωση στη δυτική Ελλάδα από 2.71/ στη περίοδο , αυξήθηκε σε 10.73/ στην περίοδο (158). Με αυτά τα δεδομένα, η δυτική Ελλάδα ανήκει σε περιοχή υψηλότερου κινδύνου για την ανάπτυξη ΣΚΠ, σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. 16

17 ΑΙΤΙΟΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ΤΗΣ ΣΚΠ Η αιτιοπαθογένεια της νόσου παραμένει άγνωστη, και πιθανολογείται ότι η νόσος είναι πολυπαραγοντική. Κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες και, στο παρελθόν έχουν ενοχοποιηθεί διάφοροι ιοί καθώς και εμβόλια. Τα τελευταία χρόνια έχει πλέον μελετηθεί εκτενώς η ανοσολογική αρχή της νόσου (17). Φαίνεται ότι κάποιος άγνωστος παράγοντας ενεργοποιεί το ανοσολογικό σύστημα, το οποίο αρχικά δρα εναντίον της μυελίνης των νευραξόνων, διαδικασία που έχει ως αποτέλεσμα την απομυελίνωση. Με την πάροδο του χρόνου όμως καταστρέφονται οι νευράξονες και τα ολιγοδενδροκύτταρα. Η απομυελινωτική πλάκα στην λευκή ουσία του εγκεφάλου είναι το παθολογοανατομικό χαρακτηριστικό της ΣΚΠ (οι απομυελινωτικές πλάκες εντοπίζονται κατά κύριο λόγο περικοιλιακά, στο εγκεφαλικό στέλεχος και στο νωτιαίο μυελό), το οποίο στην οξεία φάση χαρακτηρίζεται από περιαγγειακή διήθηση με πλασματοκύτταρα, ενεργοποιημένα μακροφάγα γεμάτα με θραύσματα μυελίνης και ενεργοποιημένα Τ-λεμφοκύτταρα (18). Tα Τ- κύτταρα ενοχοποιούνται σε μεγάλο βαθμό για την παθογένεση της πλάκας, αλλά, τα τελευταία χρόνια, η έρευνα εστιάστηκε στη συμμετοχή και των Β κυττάρων (19). Η νόσος έχει συνδεθεί περισσότερο με το DR2 αντιγόνο του συστήματος HLA, το οποίο στους πάσχοντες ανευρίσκεται σε ποσοστό >50% (20). H αρχική υπόθεση που ενοχοποιούσε το εμβόλιο της ηπατίτιδας (160), ανατράπηκε από μεταγενέστερη μελέτη (21). Επίσης, για την παθογένεια της νόσου ενοχοποιήθηκε ο ιός του Epsteinbar (EBV), που προκαλεί την λοιμώδη μονοπυρήνωση (22). Παρόμοιες αναφορές έχουμε και για τους ερπητοϊούς (ΗΗV-VZV) (23,24). Eπίσης, οι ρετροϊοί και κυρίως ο HTLV-1 (Human T-cell lymphoma /leukemia Virus) έχουν μελετηθεί ως αιτιολογικοί παράγοντες (25). Έχουν γίνει αναφορές ακόμη και για πιθανό ρόλο της βιταμίνης D και 17

18 της ηλιακής έκθεσης (26,27). Διάφορες έρευνες σχετικά με αυτό τον τομέα βρίσκονται σε εξέλιξη. 18

19 ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ - ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ - ΔΙΑΓΝΩΣΗ Η πορεία και εξέλιξη της νόσου διαφέρει στο σύνολο των ασθενών και για το λόγο αυτό έχουν προσδιοριστεί τέσσερις κύριες μορφές της νόσου (28): Διαλείπουσα ΣΚΠ (μορφή με εξάρσεις- υφέσεις): σαφώς καθοριζόμενες υποτροπές (ώσεις: επεισόδια νευρολογικής διαταραχής, τα οποία συνοδεύονται από αντικειμενικά κλινικά ευρήματα, με ελάχιστη διάρκεια 24 ώρες - προϋπόθεση αποτελεί να μεσολαβούν 30 τουλάχιστον ημέρες μεταξύ δύο ώσεων), με πλήρη ή μερική αποκατάσταση (υπολειπόμενο έλλειμμα). Μεταξύ των υποτροπών παρατηρείται σταθερότητα της κλινικής κατάστασης. Πρωτοπαθώς προϊούσα ΣΚΠ: εξελισσόμενη πορεία, προοδευτική επιδείνωση της νόσου, με ενδιάμεσες περιόδους σταθερότητας. Παρατηρείται συνήθως στην όψιμη έναρξη της νόσου. Δευτεροπαθώς προϊούσα ΣΚΠ: αρχικά η νόσος χαρακτηρίζεται από εξάρσεις και υφέσεις, αλλά με την πάροδο του χρόνου επικρατεί κυρίως προοδευτική εξέλιξη. Προϊούσα υποτροπιάζουσα ΣΚΠ: η εξέλιξη της νόσου είναι από την αρχή προοδευτική, με σαφείς υποτροπές, αλλά με συνεχή επιδείνωση, μεταξύ των υποτροπών. Επίσης, η ΣΚΠ διακρίνεται σε καλοήθη, κατά την οποία ο ασθενής παραμένει λειτουργικός ακόμα και 15 χρόνια μετά την έναρξη, με σπάνιες προσβολές (9) και σε κακοήθη, κατά την οποία σύντομα ο ασθενής οδηγείται στην αναπηρία, ακόμα και τον θάνατο. Σε σπάνιες περιπτώσεις είναι κλινικά σιωπηλή, με τις απομυελινωτικές πλάκες να διαπιστώνονται κατά την νεκροτομή ατόμων που δεν εμφάνισαν προφανές κλινικό σύμπτωμα κατά τη διάρκεια της ζωής τους ή τυχαία, κατά τον απεικονιστικό έλεγχο του εγκεφάλου, για άλλους λόγους. 19

20 Σε μελέτη (29) καταγράφηκε η κλινική πορεία της νόσου σε 1099 άτομα και φαίνεται ότι σε ποσοστό 50%, η υποτροπιάζουσα μορφή μετατρέπεται σε δευτερογενώς προϊούσα μετά από 10 χρόνια, ενώ το 90% των ασθενών ανέπτυξε δευτερογενώς προϊούσα νόσο μετά από 25 χρόνια. Για να μετρηθεί ο ρυθμός της εξέλιξης της νόσου χρησιμοποιείται ευρέως η κλίμακα αναπηρίας EDSS (Expanded Disability Status Scale) (30) (βλ. παράρτημα). Υπάρχουν ωστόσο και ελλείψεις της συγκεκριμένης κλίμακας που αφορούν στην ανίχνευση της πρώιμης γνωσιακής έκπτωσης, που συχνά δεν συμβαδίζει με το μέγεθος της αναπηρίας που προκαλεί η νόσος(162). Πιο πρόσφατο κλινικό εργαλείο είναι η Multiple Sclerosis Functional Composite Scale (M.S.F.C) (31). Πρόσφατη μελέτη αναδεικνύει την δυνατότητα της MSFC να εκτιμά την ατροφία της φαιάς ουσίας σε συσχέτιση με το βαθμό αναπηρίας της νόσου, ενώ η EDSS αδυνατεί(163). 20

21 ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ H διάγνωση της ΣΚΠ βασίζεται στα κριτήρια Mc Donald (4). Με βάση αυτά τα κριτήρια, για τη διάγνωση της ΣΚΠ απαιτούνται 2 τουλάχιστον κλινικά διακριτές ώσεις, με διασπορά στο χώρο και στο χρόνο. Παράλληλα, απαιτείται ο αποκλεισμός άλλης διάγνωσης, η οποία θα μπορούσε να ερμηνεύσει την κλινική εικόνα με πληρέστερο τρόπο. Επιπλέον, σε περίπτωση που δεν πληρούνται τα κλινικά κριτήρια, παρέχονται οδηγίες για την τεκμηρίωση της διάγνωσης, με την βοήθεια των εργαστηριακών εξετάσεων, όπως η μαγνητική τομογραφία (MRI), η εξέταση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού (ΕΝΥ) και τα οπτικά προκλητά δυναμικά (ΟΠΔ). Τέλος, παρέχονται κατευθυντήριες οδηγίες για την διάγνωση της προϊούσας ΣΚΠ. Τα κριτήρια Mc Donald αναφέρονται συνοπτικά στον πίνακα που ακολουθεί. 21

22 Κριτήρια Mc Donald Κλινικό συμβάν Δύο ή περισσότερες υποτροπές ΑΝΕ (αντικειμενική νευρολογική εξέταση) δύο ή περισσότερων βλαβών Δύο ή περισσότερες υποτροπές ΑΝΕ μια βλάβη Μια υποτροπή - ΑΝΕ 2 ή περισσοτέρων βλαβών Μια υποτροπή - ΑΝΕ μια βλάβη - (κλινικά μεμονωμένο σύνδρομο) Απαραίτητα πρόσθετα δεδομένα για τη διάγνωση της ΣΚΠ - διασπορά στον χώρο Κανένα Διασπορά στο χώρο που αποδεικνύεται με ΜRI 2 ή περισσότερες βλάβες στην MRI συμβατές με ΣΚΠ και θετική εξέταση ΕΝΥ αναμονή μιας επιπλέον υποτροπής από άλλη εντόπιση Δεν απαιτείται MRI (+) ή 2 ή περισσότερες βλάβες στην MRI συμβατές με ΣΚΠ και ΕΝΥ (+) Διασπορά στον χρόνο Διάγνωση ΣΚΠ Δεν απαιτείται Ναι - αν MRI αρνητική ή ΕΝΥ (-) θα πρέπει να σκεφτούμε και άλλες διαγνώσεις Δεν απαιτείται Ναι Θετική MRI ή δεύτερη υποτροπή MRI(+) ή δεύτερη υποτροπή Ναι Ναι Ύπουλη νευρολογική εξέλιξη που θέτει υποψία ΣΚΠ Ένας χρόνος προόδου της ασθένειας (που καθορίζεται αναδρομικά ή προοπτικά) και α) MRI (+) (9 Τ2 βλάβες ή 4 ή περισσότερες Τ2 βλάβες και ΟΠΔ (+) β) (+) MRI νωτιαίου μυελού (2 εστιακές βλάβες στην Τ2 ακολουθία) γ) ΕΝΥ (+) Ναι Η εφαρμογή αυτών των κριτηρίων στην κλινική πράξη επιτρέπει την ταξινόμηση του ασθενούς σε μία από τις ακόλουθες κατηγορίες: 1. ΣΚΠ, όταν πληρούνται τα κριτήρια διάγνωσης και έχει αποκλεισθεί η πιθανότητα άλλης διάγνωσης. 2. Απουσία ΣΚΠ, όταν κάποια άλλη διάγνωση ερμηνεύει πληρέστερα την κλινική εικόνα. 22

23 3. Πιθανή ΣΚΠ, όταν ο ασθενής δεν έχει ακόμα επαρκώς αξιολογηθεί ή όταν πληρούνται μερικά αλλά όχι όλα τα κριτήρια. Εκτός από την κλινική εικόνα, σύμφωνα με τα κριτήρια του Mc Donald, σημαντικό ρόλο στην τεκμηρίωση της διάγνωσης παίζει η μαγνητική τομογραφία (MRI). Όσον αφορά την διαλείπουσα ΣΚΠ, για να θεωρηθεί ότι η MRI έχει διασπορά στο χώρο, πρέπει να πληρούνται 3 από τα ακόλουθα 4 στοιχεία: 1) τουλάχιστον μια βλάβη που χαρακτηρίζεται από πρόσληψη γαδολινίου (Gd) ή 9 βλάβες που εμφανίζονται στην Τ2, όταν δεν υπάρχει βλάβη που να προσλαμβάνει Gd. 2) τουλάχιστον μια υποσκηνίδιος βλάβη 3) τουλάχιστον μια βλάβη στο όριο φλοιού - υποφλοιού 4) τουλάχιστον τρεις περικοιλιακές βλάβες. Για να θεωρηθεί ότι η MRI έχει διασπορά στο χρόνο πρέπει στην πρώτη MRI 3 μήνες μετά το κλινικό επεισόδιο να υπάρχει βλάβη που προσλαμβάνει γαδολίνιο σε θέση που δεν σχετίζεται με τα συμπτώματα του κλινικού συμβάντος. Εάν η πρώτη MRI είναι αρνητική, απαιτείται δεύτερη MRI 3 μήνες μετά την πρώτη, όπου απαιτείται απεικόνιση βλάβης που προσλαμβάνει γαδολίνιο ή καινούρια βλάβη στην Τ2 ή 1η MRI μέσα σε 3 μήνες από το κλινικό συμβάν και 2η MRI με απεικόνιση νέας εστίας που προσλαμβάνει γαδολίνιο μέσα σε 3 μήνες από την έναρξη του κλινικού επεισοδίου. Αν η 2η MRI είναι αρνητική απαιτείται 3η MRI μετά από 3 και πλέον μήνες από την 1η MRI που να απεικονίζει καινούρια βλάβη στην Τ2 ή που να προσλαμβάνει γαδολίνιο. Όσον αφορά την προϊούσα ΣΚΠ, ισχύουν τα ακόλουθα κριτήρια διασποράς στο χώρο: 1. Εννέα ή περισσότερες βλάβες υπέρπυκνες στην Τ2 ακολουθία στην MRI εγκεφάλου. 2. Δύο ή περισσότερες μυελικές βλάβες. 3. Τέσσερις έως 8 βλάβες υπέρπυκνες στην Τ2 ακολουθία στην MRI εγκεφάλου και μία μυελική βλάβη. 23

24 4. Παθολογικά προκλητά δυναμικά και λιγότερες από τέσσερις βλάβες υπέρπυκνες στην Τ2 ακολουθία στην MRI εγκεφάλου και μία μυελική βλάβη. Τα κριτήρια διασποράς στον χρόνο είναι παρόμοια με αυτά της διαλείπουσας μορφής. Τα κριτήρια για μυελική βλάβη στην MRI είναι τα εξής: 1. Είναι υπέρπυκνες στην Τ2 ακολουθία. 2. Έχουν μήκος μεγαλύτερο των 3mm, αλλά μικρότερο των δύο διαδοχικών σπονδύλων. 3. Δεν καταλαμβάνουν όλη την εγκάρσια διάμετρο του ΝΜ. 4. Δεν προκαλούν ιδιαίτερο οίδημα στο ΝΜ (υπάρχουν όμως εξαιρέσεις). Επειδή αυτά τα κριτήρια θεωρήθηκαν πολύ σύνθετα, το 2005 (4) έγινε αναθεώρηση των κριτηρίων. Έτσι, υπάρχουν απλοποιημένα κριτήρια για την διασπορά στον χρόνο: Η ανάδειξη μίας καινούριας βλάβης στην ακολουθία Τ2 που γίνεται τουλάχιστον 30 ημέρες από την έναρξη του κλινικού επεισοδίου, σε σχέση με την MRI αναφοράς, αρκεί για να πληρείται το κριτήριο της διασποράς στο χρόνο. Ο λόγος που χρειάζονται 30 ημέρες είναι για να αποκλειστούν νέες βλάβες μετά το κλινικό επεισόδιο, οι οποίες δεν θα αντιστοιχούν σε ξεχωριστό επεισόδιο. Επίσης, διευκρινίστηκε ο ρόλος της MRI του νωτιαίου μυελού, για την διάγνωση της ΣΚΠ: Μία βλάβη στο νωτιαίο μυελό είναι ισότιμη με μία υποσκηνίδια βλάβη του εγκεφάλου Μία βλάβη του νωτιαίου μυελού με σκιαγραφική ενίσχυση είναι ισότιμη με μία εγκεφαλική βλάβη που παρουσιάζει σκιαγραφική ενίσχυση Μεμονωμένες βλάβες του νωτιαίου μυελού μπορεί να αθροίζονται ώστε να φτάσουν τις εννέα βλάβες που απαιτούνται για να πληρούνται τα τροποποιημένα κριτήρια Barkhof. Για να τεκμηριωθεί η διασπορά στον χρόνο με την χρήση της απεικόνισης υπάρχουν δύο τρόποι: 24

25 1. Ανίχνευση μίας καινούριας βλάβης που προσλαμβάνει γαδολίνιο, τουλάχιστον τρεις μήνες μετά την έναρξη του κλινικού επεισοδίου αρκεί να μην εντοπίζεται στην περιοχή που προκάλεσε τα κλινικά συμπτώματα 2. Ανίχνευση μίας νέας βλάβης στην ακολουθία Τ2 που διενεργείται σε οποιοδήποτε χρονικό σημείο σε σύγκριση με μία MRI αναφοράς που έχει πραγματοποιηθεί τουλάχιστον τριάντα ημέρες μετά την έναρξη του κλινικού επεισοδίου. Με την εξέλιξη και την ανάπτυξη των απεικονιστικών μεθόδων, έχουν αλλάξει τα κριτήρια για την διάγνωση της προϊούσας ΣΚΠ. Νέες έρευνες έχουν δείξει ότι η διάγνωση της πρωτοπαθώς προιούσας ΣΚΠ μπορεί να γίνει χωρίς την ύπαρξη ολιγοκλωνικών αντισωμάτων στο ΕΝΥ, τα οποία δεν απαιτούνται πια για τη διάγνωση. Έτσι, τα γενικά κριτήρια για την προϊούσα ΣΚΠ, έχουν ως εξής: 1. Ένα έτος εξέλιξης της νόσου (που έχει τεκμηριωθεί είτε αναδρομικά είτε προοπτικά) 2. Συν δύο από τα παρακάτω Α. Θετική MRI εγκεφάλου (εννέα βλάβες στην Τ2 ή τέσσερις ή περισσότερες βλάβες με θετικά ΟΠΔ) Β. Θετική MRI νωτιαίου μυελού (δύο βλάβες στην Τ2) Γ. Θετικό ΕΝΥ (ολιγοκλωνικά αντισώματα ή αυξημένος δείκτης IgG). Επιπλέον, υπάρχουν κριτήρια για την ανάδειξη της παθολογικής MRI σε ασθενείς με υποψία ΣΚΠ. Τα κριτήρια αναφέρονται παρακάτω και για να θεωρηθεί παθολογική η MRI, πρέπει να πληρούνται τρία από τα παρακάτω: Τουλάχιστον μία βλάβη που ενισχύεται με γαδολίνιο ή εννέα βλάβες σε ακολουθία Τ2 αν δεν υπάρχει ενισχυόμενη βλάβη Τουλάχιστον μία υποσκηνίδια βλάβη Τουλάχιστον μία υποφλοιώδης βλάβη Τουλάχιστον τρεις περικοιλιακές βλάβες Μία βλάβη στο νωτιαίο μυελό μπορεί να θεωρηθεί ισότιμη με μία υποσκηνίδια βλάβη, μία βλάβη στο νωτιαίο μυελό που ενισχύεται με γαδολίνιο είναι ισότιμη με μία βλάβη του εγκεφάλου που παρουσιάζει ενίσχυση, ενώ οι μεμονωμένες 25

26 βλάβες του νωτιαίου μυελού μπορούν να αθροίζονται ώστε να φτάσουν τον απαιτούμενο αριθμό βλαβών. Είναι φανερό ότι τα παραπάνω κριτήρια εφαρμόζονται κυρίως σε ασθενείς με κλινικά μεμονωμένο σύνδρομο (CIS-Clinical Isolated Syndrome), για τον προσδιορισμό της πιθανότητας εξέλιξης σε κλινικά βέβαιη ΣΚΠ, ενώ δεν έχει εκτιμηθεί η ικανότητά τους να διαφοροποιούν την νόσο από άλλες νοσολογικές οντότητες με παρόμοια κλινική και απεικονιστική εμφάνιση. Βλέπουμε ότι τα πλεονεκτήματα των αναθεωρημένων κριτηρίων είναι η ανάδειξη της διασποράς των βλαβών στο χρόνο, ξεκαθαρίζουν το ρόλο των βλαβών στο νωτιαίο μυελό και απλοποιούν και επιταχύνουν τη διάγνωση, κάτι που στις μέρες μας είναι αναγκαίο ώστε οι ασθενείς έγκαιρα να μπουν στις θεραπείες με ιντερφερόνη ή και γκλατιραμέρη. Εκτός από την MRI, σημαντικό ρόλο στην διάγνωση της ΣΚΠ παίζουν τα οπτικά προκλητά δυναμικά, στα οποία παρατηρείται παράταση του λανθάνοντος χρόνου, με διατήρηση της μορφολογίας των κυματομορφών. Ακόμη, η παθογνωμονική εξέταση του ΕΝΥ είναι η παρουσία ολιγοκλωνικών ζωνών, χωρίς αυτές να υπάρχουν στον ορό και/ή ο αυξημένος δείκτης IgG. Η λεμφοκυττάρωση δεν πρέπει να ξεπερνά τα 50 λεμφοκύτταρα/mm 3. Τελικά η διάγνωση τίθεται ως εξής: Βέβαιη ΣΚΠ, αν τα κριτήρια Mc Donald πληρούνται απόλυτα και δεν υπάρχει καλύτερη εξήγηση της κλινικής εικόνας. Πιθανή ΣΚΠ, αν υπάρχει διαγνωστική υποψία ΣΚΠ, αλλά τα κριτήρια δεν πληρούνται απόλυτα. Απουσία ΣΚΠ, αν κατά την διάρκεια της εκτίμησης προκύψει άλλη δυνατή διάγνωση που να εξηγεί καλύτερα το σύνολο της κλινικής εικόνας. Όπως γίνεται εμφανές από αυτά τα κριτήρια, η διάγνωση της σκλήρυνσης κατά πλάκας γίνεται κυρίως με την μαγνητική τομογραφία (32). Οι απομυελινωτικές βλάβες έχουν συχνά τυπική εικόνα, είναι συνήθως ωοειδείς ή γραμμοειδείς και εντοπίζονται χαρακτηριστικά γύρω από τις πλάγιες κοιλίες, το μεσολόβιο και στην παρεγκεφαλίδα, αλλά και τον νωτιαίο μυελό 26

27 (συνηθέστερα στο Α2-3 επίπεδο). Εμφανίζουν υψηλής έντασης σήμα στις Τ2 και FLAIR ακολουθίες. Tο γαδολίνιο - DTPA, ένας παραμαγνητικός σκιαγραφικός παράγοντας, που διαπερνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό όταν αυτός υποστεί βλάβη - χρησιμοποιείται για την εκτίμηση της δραστηριότητας της απομυελινωτικής πλάκας (33). Νέες ενεργείς πλάκες προσλαμβάνουν σκιαγραφικό ακόμη και για χρονικό διάστημα ενός μηνός. Το γαδολίνιο αυξάνει την ένταση του σήματος στις Τ1 ακολουθίες. Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί νέες μη συμβατικές MRI τεχνικές, για την παρακολούθηση και ποσοτικοποίηση της εξέλιξης της νόσου (34). Ογκομετρικές μέθοδοι (μέτρηση των «μαύρων τρυπών» στην Τ1 ακολουθία και μειωμένης έντασης στην Τ2), η απεικόνιση μεταφοράς μαγνήτισης (ΜΤΙ), όπου αποδείχθηκε ότι υπάρχει στενή συσχέτιση της κλινικής αναπηρίας και του λόγου μεταφοράς μαγνήτισης (35), η απεικόνιση σταθμισμένης διάχυσης (DWI), η μαγνητική φασματοσκοπία (ΜRS), η λειτουργική MRI (FMRI), η κυτταροειδική MRI, η MRI αιματώσεως και η MRI υπέρ υψηλού πεδίου μας δίνουν επιπλέον πληροφορίες για την πάθηση. Η οσφυονωτιαία παρακέντηση είναι απαραίτητη για τον αποκλεισμό άλλων παθολογικών καταστάσεων. Τυπικά ευρήματα στο ΕΝΥ είναι: ήπια λεμφοκυττάρωση (<50), αυξημένη πρωτεΐνη (< 80), αυξημένα επίπεδα IgG και παρουσία ολογοκλωνικών ταινιών ζωνών στην ηλεκτροφόρηση. Το τελευταίο εύρημα ανευρίσκεται στο 80% περίπου των πασχόντων από ΣΚΠ (36). O βασικός έλεγχος περιλαμβάνει: 1. Ανίχνευση IgG ολιγοκλωνικών αντισωμάτων 2. Ποσοτική μέτρηση IgG σφαιρίνης στο ΚΝΣ (μετράται ο δείκτης IgG index: IgG ΕΝΥ : IgG ορού το οποίο φυσιολογικά θα πρέπει να είναι < 0,65-0,70) 3. Εκτίμηση της κατάστασης του αιματοεγκεφαλικού φραγμού (ΑΕΦ), χρησιμοποιώντας τον δείκτη αλβουμίνης 4. Αριθμός και μορφολογία κυττάρων 27

28 Τέλος, τα οπτικά προκλητά δυναμικά (ΟΠΔ) (με ασπρόμαυρη αναστρεφόμενη σκακιέρα), εμφανίζουν παράταση του λανθάνοντος χρόνου στους πάσχοντες από ΣΚΠ, σε ποσοστό έως 85%. Αυτή η εξέταση είναι ιδιαίτερα χρήσιμη, όταν η MRI εγκεφάλου είναι φυσιολογική και ο ασθενής έχει μυελική συνδρομή. Θα πρέπει να αποκλειστούν οι αμφιβληστροειδικές διαταραχές (37). 28

29 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΣΚΠ Η θεραπευτική αντιμετώπιση της ΣΚΠ έχει δύο σκέλη: 1. Aντιμετώπιση των ώσεων Όταν η ώση είναι ελαφριά, χωρίς ιδιαίτερες κλινικές επιπτώσεις, η ανάπαυση, η ψυχολογική υποστήριξη του ασθενούς και η αποφυγή υψηλών θερμοκρασιών, ιώσεων και πυρετού αρκούν για την υποχώρηση των συμπτωμάτων. Σε σοβαρότερες ώσεις, χορηγούνται ενδοφλεβίως mg μεθυλ- πρεδνιζολόνης ημερησίως, η χορήγηση των οποίων γίνεται σε διάστημα 1-2 ωρών, για 3-5 ημέρες (165). Στην περίπτωση της οπισθοβολβικής νευρίτιδας δεν συστήνεται η χορήγηση κορτιζόνης από το στόμα, γιατί αυτός ο τρόπος αντιμετώπισης συνδέθηκε με ταχύτερη επανάληψη του επεισοδίου, αλλά αντίθετα προτείνεται η ενδοφλέβια χορήγηση (38). Οι πολύ σοβαρές ώσεις, που δεν απαντούν στα κορτικοειδή, αντιμετωπίζονται με σειρά συνεδριών πλασμαφαίρεσης (αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η ενδοφλέβια χορήγηση γ-σφαιρίνης). Με βάση τις κατευθυντήριες οδηγίες της AAN (American Academy of Neurology), η θεραπεία με κορτικοστεροειδή είναι χρήσιμη μόνο βραχυπρόθεσμα. Στην διαλείπουσα ΣΚΠ πιθανά ωφελεί η διαλείπουσα χορήγησή τους (165). 29

30 2. Ανοσοτροποποιητική αγωγή: Οι διαθέσιμες σήμερα θεραπείες αυτής της κατηγορίας είναι οι ακόλουθες: Ιντερφερόνη IFN-b-1a (Avonex), INF-b-1a (Rebif), INF-b-1b Βetaferon) Οξική γκλατιραμέρη (Copaxone ) Νatalizumab (Tysabri) Αζαθειοπρίμη Μεθοτρεξάτη Μιτοξανδρόνη. Από τις θεραπείες αυτές, η νεότερη είναι το natalizumab. Παρακάτω αναφέρεται λεπτομερώς ο τρόπος δράσης αυτών των νοσοτροποποιητικών θεραπειών, οι κατευθυντήριες οδηγίες για την χρήση τους, οι ενδείξεις τους, ανάλογα με την μορφή της νόσου και οι κυριότερες μελέτες που έχουν γίνει για κάθε φάρμακο. Ιντερφερόνη IFN-b-1a (Avonex), INF-b-1a (Rebif), INF-b-1b (betaferon) Οι ιντερφερόνες β είναι ανοσοτροποποιητικοί παράγοντες και φαίνεται να έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση των υποτροπών κατά 30%. Πρόκειται για ενέσιμα σκευάσματα, από τα οποία το Avonex χορηγείται ενδομυικά, ενώ τα άλλα δύο υποδόρια. Όταν χορηγούνται σε υψηλές δόσεις μπορεί να προκαλέσουν κατάθλιψη, αντιδράσεις στο σημείο της ένεσης ή γριππώδες σύνδρομο. Επίσης, είναι πιθανόν να εμφανιστούν εξουδετερωτικά αντισώματα, πιο συχνά με την INF-b-1b. Οι βασικές κλινικές δοκιμές είναι: για την IFN-b-1a (Avonex), η CHAMPS (controlled high risk subjects Avonex MS prevention study) (39), (40) και η IMPACT (41), για την INF-b-1a (Rebif), η ΕΤΟΜS-Early 30

31 Treatment of MS (42), PRISMS (43) και η SPECTRIMS (44) από την οποία δεν υπάρχουν αποτελέσματα και για την INF-b-1b( betaferon) (45), η SPMS (46) και η BENEFIT (47). Με βάση αυτές τις κλινικές μελέτες, η χορήγηση INF-b έχει ένδειξη στους ασθενείς με διαλείπουσα ΣΚΠ, σε ασθενείς που είναι σε κίνδυνο να αναπτύξουν κλινικά βέβαιη ΣΚΠ, οι ασθενείς με δευτεροπαθώς προϊούσα ΣΚΠ, αλλά με υποτροπές, έχουν ένδειξη να λάβουν INF-b-1b (betaferon) (48), (49). Οξική γκλατιραμέρη (Copaxone ) To Glatiramer acetate είναι ένα πολυπεπτίδιο με 4 αμινοξέα. Η δράση του φαίνεται να σχετίζεται με διάφορες επιδράσεις στο ανοσολογικό σύστημα, όπως η επαγωγή των Τ- κατασταλτικών κυττάρων, η αναστολή παρουσίασης των αντιγόνων κλπ. Μπορεί να προκαλέσει διάχυτη κνίδωση, ως ανεπιθύμητη ενέργεια. Η αποτελεσματικότητα του Glatiramer acetate αποδείχθηκε αρχικά το 1995 (50) και επιβεβαιώθηκε και με άλλες μελέτες (51). Οι κατευθυντήριες οδηγίες προτείνουν την χορήγησή του στους ασθενείς με διαλείπουσα ΣΚΠ (48,49).. Νatalizumab (Tysabri) Το natalizumab είναι μονοκλωνικό αντίσωμα, ο πρώτος υπερεκλεκτικός ανταγωνιστής της α4 β1 ιντεγκρίνης (η οποία διευκολύνει την μετανάστευση των λεμφοκυττάρων στο ΚΝΣ) και δρώντας ως ανταγωνιστής σταματά την αλληλουχία της φλεγμονώδους αντίδρασης που καταστρέφει την μυελίνη. Η πρώτη μελέτη δημοσιεύτηκε το 2003 (52) και στην συνέχεια ξεκίνησαν οι δύο 31

32 μελέτες ΑFFIRM (53) και SENTINEL (54). Κατά την διάρκεια της διενέργειας της δεύτερης μελέτης, το 2005, και ενώ ήδη κυκλοφορούσε το φάρμακο, παρουσιάστηκαν δύο περιστατικά προοδευτικής πολυεστιακής λευκοεγκεφαλοπάθειας (PML-Progressive Multifocal Leucoencephalopathy), λόγω των οποίων διακόπηκε η κυκλοφορία του φαρμάκου. To 2006 επανακυκλοφόρησε με τις εξής ενδείξεις: ενδείκνυται ως μονοθεραπεία σε έντονα ενεργή ΣΚΠ με υποτροπές δηλαδή σε ασθενείς που παρά τη θεραπεία με β-ιντερφερόνη, είχαν στο προηγούμενο έτος μια υποτροπή ή τουλάχιστον 9 Τ2 εστίες στον εγκέφαλο και 1 Gd εστία ή σε ασθενείς με σοβαρή ΣΚΠ ταχείας εξέλιξης, με δύο τουλάχιστον υποτροπές στην διάρκεια του προηγούμενου έτους και μία τουλάχιστον Gd εστία στον εγκέφαλο ή αύξηση των Τ2 εστιών. Νεώτερη μελέτη (55) στηρίζει την αποτελεσματικότητα του φαρμάκου. Το φάρμακο χορηγείται από ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό και απαιτείται προσεκτική παρακολούθηση των ασθενών που παίρνουν αυτή την θεραπεία. Αζαθειοπρίμη Η αζαθειοπρίμη φαίνεται να έχει μικρή επίδραση στη μείωση της συχνότητας των υποτροπών σε ασθενείς με ΣΚΠ. (48) Μεθοτρεξάτη Η μεθοτρεξάτη (7,5-20 mg /εβδομάδα) θεωρείται πιθανό ότι επιδρά ευνοϊκά στην τροποποίηση της πορείας της νόσου σε ασθενείς με προϊούσα ΣΚΠ (48). Συνήθως χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με άλλη αγωγή. Μιτοξανδρόνη (ενδοφλέβια) 32

33 Πιθανότατα η μιτοξανδρόνη (χημειοθεραπευτικό) μειώνει τη συχνότητα των υποτροπών σε ασθενείς με υποτροπιάζουσα και επιδεινούμενη μορφή ΣΚΠ. Γενικά η χρήση της πρέπει να περιορίζεται σε ταχέως εξελισσόμενη νόσο, που δεν ανταποκρίνεται σε άλλες θεραπείες (48), λόγω των σοβαρών ανεπιθύμητων ενεργειών της, κυρίως καρδιοτοξικότητα και μυελική καταστολή. Επίσης, στην θεραπεία της ΣΚΠ και κυρίως σε προϊούσα μορφή της νόσου χρησιμοποιείται και η κυκλοφωσφαμίδη (ενδοφλέβια), αλλά η πιθανότητα κακοήθειας που συνοδεύει την χρήση της και το γεγονός ότι δεν φαίνεται να είναι τόσο αποτελεσματική, περιορίζουν τη χρήση της (48). Άλλες θεραπείες αποτελούν η δίαιτα πλούσια σε λινολεικό οξύ (αλεύρι, καλαμπόκι, σόγια) και οι συμπτωματικές θεραπείες, όπως η χρήση αντικαταθλιπτικών (SSRI) για την κατάθλιψη, αμανταδίνης και μονταφινίλης για την κόπωση, η φυσιοθεραπεία, σωματική άσκηση και τα μυοχαλαρωτικά για την αντιμετώπιση της σπαστικότητας - κυρίως η βακλοφένη, αλλά και η τιζανιδίνη, οι βενζοδιαζεπίνες και η γκαμπαπεντίνη (όταν συνυπάρχει πόνος). Τέλος, για τις ουροδυναμικές διαταραχές χρησιμοποιούνται συνήθως η οξυβουτίνη και η τολτεριδόνη. Ωστόσο, σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη μελέτες και για πολλά άλλα φάρμακα με πολύ αισιόδοξα μηνύματα: το rituximab (56), το daclizumab, alemtuzumab ( campath-1)- μονοκλωνικά αντισώματα, η κλαδριβίνη (θεραπεία από το στόμα), καθώς και πολλά άλλα μόρια, όπως MBP8298, BG- 12 (φουμαρικό), tovaxin, Fingolimod -από του στόματος θεραπεία με πρόσφατα αποτελέσματα της φάσης ΙΙ (164), Teriflunomide, Laquinimod, Firategrast, sativex. Ακόμη, πολλοί νευροπροστατευτικοί παράγοντες βρίσκονται υπό μελέτη (π.χ. ω- 3 λιπαρά οξέα, βεραπαμίλη, αμινοπυριδίνη, σουλφασαλαζίνη, λαμοτριγίνη και πολλοί άλλοι). 33

34 Πρόσφατα δημοσιεύτηκε μία μελέτη σχετική με DNA εμβόλιο, το ΒΗΤ (57), καθώς και τη δυνητική χρήση των ενήλικων αρχέγονων πολυδύναμων κυττάρων στη θεραπεία της ΣΚΠ (58). 34

35 ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΙΛΗΜΜΑΤΟΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΣΚΠ (όταν αυτή είναι βέβαιη). Το δίλημμα αυτό αφορά τον θεράποντα ιατρό που κάνει την διάγνωση, ωστόσο είναι πολυδιάστατο. Για να το εξετάσει κανείς, πρέπει να ασχοληθεί και να μελετήσει όλες τις διαστάσεις του. Αυτές αφορούν την ηθική διάσταση και συγκεκριμένα την ιατρική ηθική (βιοηθική), την νομική διάσταση και την ψυχολογική πλευρά του διλήμματος, τόσο του ασθενούς όσο και του ιατρού. Επιπλέον, σημαντικό ρόλο στην απόφαση της ανακοίνωσης της διάγνωσης παίζει και η προσωπικότητα του ασθενούς (προνοσηρή, αλλά και κατά την διάρκεια της νόσου), αλλά και του ιατρού. Άλλοι παράγοντες που επιδρούν στην λήψη μιας τέτοιας απόφασης είναι η μόρφωση του ασθενούς, η κοινωνική και η οικονομική του κατάσταση, το περιβάλλον του, η ηλικία και το φύλο. Το ίδιο δίλημμα αφορά και άλλες χρόνιες παθήσεις, που είτε είναι ανίατες είτε προκαλούν αναπηρία, ή είναι θανατηφόρες όπως ο καρκίνος. Ωστόσο, είναι πολύ διαφορετική η στάση και ο τρόπος της ανακοίνωσης της διάγνωσης μίας θανατηφόρου νόσου, όπως ο καρκίνος από μία νόσο, με μεγάλο προσδόκιμο επιβίωσης που όμως προκαλεί ανικανότητα και ταυτόχρονα έχει απροσδιόριστη εξέλιξη και πορεία. Ποιες πληροφορίες μπορεί να δώσει ο ιατρός, όταν ο ίδιος δεν γνωρίζει με ακρίβεια την εξέλιξη, την βλάβη που θα προκληθεί ή ακόμη και τα αποτελέσματα της θεραπείας; Το ίδιο δίλημμα αντιμετωπίζει ο νευρολόγος και σε πολλές άλλες παθήσεις, αφού ασχολείται με πολλές εκφυλιστικές, ανίατες παθήσεις, όπως η άνοια και η νόσος του Parkinson. Οι διαφορές όμως στους πληθυσμούς αυτών των νόσων είναι ουσιώδεις, αφού στην περίπτωση της ΣΚΠ η ανακοίνωση πρέπει να γίνει σε νέους, δημιουργικούς ασθενείς, που θα επηρεαστεί ολόκληρη η ζωή τους. Ο ανοϊκός ασθενής πιθανόν να μην είναι σε θέση να αντιληφθεί το πρόβλημά του, είναι ηλικιωμένος και η επιδείνωση της υγείας του με οποιοδήποτε τρόπο είναι ως ένα βαθμό αναμενόμενη. Το ίδιο ισχύει και για τους ασθενείς με νόσο Parkinson, αφού πρόκειται για ηλικιωμένους ασθενείς, με έκπτωση της 35

36 κινητικότητας λόγω της ηλικίας και με πολλά άλλα παθολογικά προβλήματα. Επομένως, το συγκεκριμένο δίλημμα είναι πολύ εντονότερο στους ασθενείς με ΣΚΠ, οι οποίοι είναι νέοι άνθρωποι, που εργάζονται, έχουν ή θέλουν να δημιουργήσουν οικογένεια και δεν έχουν άλλα παθολογικά προβλήματα. Στην συνέχεια θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε αναλυτικά αυτές τις διαστάσεις. 36

37 ΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ Αρχικά θα προσεγγίσουμε την νομική άποψη. Ο κώδικας ιατρικής δεοντολογίας, όπως αυτός δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελλάδας (ΦΕΚ 287/28 Νοεμβρίου 2005 Νόμος 3418) αναφέρεται στο άρθρο 11 στην υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς: «1. Ο ιατρός έχει καθήκον αλήθειας προς τον ασθενή. Οφείλει να ενημερώνει πλήρως και κατανοητά τον ασθενή για την πραγματική κατάσταση της υγείας του, το περιεχόμενο και τα αποτελέσματα της προτεινόμενης ιατρικής πράξης, τις συνέπειες και τους ενδεχόμενους κινδύνους ή επιπλοκές από την εκτέλεσή της, τις εναλλακτικές προτάσεις, καθώς και τον πιθανό χρόνο αποκατάστασης, έτσι ώστε ο ασθενής να μπορεί να σχηματίζει πλήρη εικόνα των ιατρικών, κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων και συνεπειών της κατάστασής του και να προχωρεί, ανάλογα, στη λήψη αποφάσεων. 2. Ο ιατρός σέβεται την επιθυμία των ατόμων τα οποία επιλέγουν να μην ενημερωθούν. Στις περιπτώσεις αυτές, ο ασθενής έχει δικαίωμα να ζητήσει από τον ιατρό να ενημερώσει άλλο ή άλλα πρόσωπα, που ο ίδιος θα υποδείξει, για την κατάσταση της υγείας του, το περιεχόμενο και τα αποτελέσματα της προτεινόμενης ιατρικής πράξης, τις συνέπειες ή και τους κινδύνους από την εκτέλεσή της, καθώς και για το βαθμό πιθανολόγησής τους.» Βλέπουμε ότι ο νόμος απαιτεί ρητά την ενημέρωση του ασθενούς. Βέβαια είναι εμφανές ότι δεν ξεκαθαρίζει ζητήματα τα οποία προκύπτουν από ιδιαίτερες νόσους όπως αυτή της ΣΚΠ, ειδικά σε περιπτώσεις νέων ατόμων ή με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά προσωπικότητας, που θα μπορούσαν να παίξουν καταλυτικό ρόλο σε κακή έκβαση αυτής της ανακοίνωσης. Περισσότερες λεπτομέρειες και διευκρινίσεις χρειάζονται σίγουρα για την προσέγγιση των νευρολογικών παθήσεων, οι οποίες έχουν το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της χρονιότητας, της αναπηρίας αλλά και πολλές φορές των γνωστικών 37

38 ελλειμμάτων που προκαλούν στον ασθενή. Στη Φινλανδία τον Μάρτιο του 1993 κατοχυρώθηκε το δικαίωμα του ασθενούς να πληροφορείται την κατάστασή του (59). Επίσης και στην Αμερική φαίνεται ότι επικρατεί η τάση προστασίας της αυτονομίας του ασθενούς (60). Πάντως περαιτέρω ποινικοποίηση ίσως ενέχει κινδύνους για την σωστή άσκηση της ιατρικής (86). 38

39 ΒΙΟΗΘΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ Η βιοηθική (bioethics) ή ιατρική ηθική (medical ethics) - διεθνής όρος, είναι ένας διεπιστημονικός κλάδος, που μελετά και επιλύει ηθικά ζητήματα που αφορούν την άσκηση της ιατρικής, μέσα στα πλαίσια φιλοσοφικών, ιατρικών, νομικών, κοινωνιολογικών και θεολογικών απόψεων (62). Τρεις είναι οι βασικές αρχές που διέπουν την εξάσκηση της ιατρικής ηθικής (61): Η αρχή του «Ωφελέειν» και του «μη βλάπτειν» τον πάσχοντα όπως αναφέρονται στον Ιπποκράτειο όρκο, ή αλλιώς η αρχή της αγαθοπραξίας. Η αρχή της αυτονομίας του ασθενούς, που αποτελεί προέκταση της αναγνώρισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η οποία επιβάλλει το σεβασμό των επιθυμιών και των δικαιωμάτων του ασθενούς. Η αρχή της δικαιοσύνης που αφορά στην ισομερή κατανομή των πόρων για την υγεία. Η Αμερικανική βιοηθική στηρίζεται στις εξής 5 βασικές αρχές: «Σεβασμός στην αλήθεια», «Τα δικαιώματα των ασθενών», «Καθήκον του ιατρού να πληροφορεί», «Συντήρηση της ελπίδας», «Προσωπικό συμβόλαιο μεταξύ ιατρού-ασθενούς». Ο συνήθης τρόπος με τον οποίο οι γιατροί πληροφορούν τον ασθενή, ακολουθεί 3 βασικά μοτίβα: λέμε στον ασθενή αυτό που θέλει να ξέρει, λέμε στον ασθενή αυτό που χρειάζεται να ξέρει, και μεταφράζουμε τις πληροφορίες που μπορεί να προσλάβει (137). Λόγω της φύσης της ειδικότητας της νευρολογίας - American Academy of Neurology (67)- τα ηθικά διλήμματα είναι πιο συχνά και δύσκολα και ένα από αυτά είναι και η ανακοίνωση της διάγνωσης της ΣΚΠ, ειδικά σε νέους ασθενείς. 39

40 Επομένως, όταν δεν ανακοινώνουμε τη διάγνωση στον ασθενή καταπατούμε την αρχή της αυτονομίας του ασθενούς. Ο βασικός αντίλογος σε αυτό το επιχείρημα είναι ότι ανακοινώνοντας τη διάγνωση μπορεί να καταπατηθεί η αρχή της αγαθοπραξίας, γιατί αυτό θα μπορούσε δυνητικά να βλάψει τον ασθενή. Η βλάβη αυτή αφορά είτε την ραγδαία επιδείνωση της ψυχολογικής κατάστασης του ασθενούς και κατ επέκταση της σωματικής του υγείας, είτε κατάργηση των μελλοντικών του σχεδίων, κατάθλιψη, αλλά μπορεί ακόμη να φτάσει και σε απόπειρα αυτοκτονίας. Σε αυτό το σημείο, ο θεράπων ιατρός καλείται να προβλέψει το μέλλον, με βάση την πεποίθηση του, χωρίς όμως να διαθέτει επαρκή στοιχεία για να πάρει μία σωστή απόφαση (και χωρίς να μπορεί έτσι και αλλιώς). Τι συμβαίνει στην πραγματικότητα; Όπως θα δούμε και στην διάσταση της ψυχολογίας του ασθενούς, η επίπτωση της κατάθλιψης στους πάσχοντες από ΣΚΠ είναι τριπλάσια σε σχέση με το ποσοστό των καταθλιπτικών ασθενών που παρατηρείται σε δείγματα από τον γενικό πληθυσμό (63). Οι λόγοι αυτής της αυξημένης επίπτωσης να συζητηθούν παρακάτω, αλλά φαίνεται πως αποτελεί μία αναμενόμενη εξέλιξη στην πορεία της νόσου. Επομένως, η ανακοίνωση της διάγνωσης δεν είναι η μόνη αιτία για την εμφάνιση της κατάθλιψης στους ασθενείς με ΣΚΠ και αφού παρουσιάζεται σε τόσο μεγάλο ποσοστό ο στόχος θα πρέπει να είναι η αντιμετώπισή της και όχι η πρόληψη της εκδήλωσής της με την αποφυγή της ανακοίνωσης της διάγνωσης. Αλήθεια πώς μπορεί ο θεράπων ιατρός να καθορίσει ποιο είναι το καλό του ασθενούς, χωρίς να έχει τη συγκατάθεσή του γι αυτό; Μήπως αποτύχει να το προσδιορίσει; Μήπως ο ασθενής δεν αυτοκτονεί τελικά μαθαίνοντας μία τέτοια διάγνωση; (64,65,70) (στις μελέτες, το ποσοστό των ασθενών που αυτοκτόνησαν μόλις έμαθαν τη διάγνωση είναι εξαιρετικά μικρό) και πώς θα γίνει αυτό αφού δεν έχει ακόμα νοσήσει ο ασθενής από κατάθλιψη; Μήπως τελικά η προκαλούμενη βλάβη από την αβεβαιότητα και την αδυναμία του ασθενούς να σχεδιάσει κατάλληλα το μέλλον του, αφού δεν γνωρίζει τι του συμβαίνει, είναι μεγαλύτερη και ασφαλώς δεν έχει εκτιμηθεί ούτε έχει ληφθεί υπόψη; (62). 40

Θεραπευτικές Παρεμβάσεις στην Πολλαπλή Σκλήρυνση

Θεραπευτικές Παρεμβάσεις στην Πολλαπλή Σκλήρυνση 1 Θεραπευτικές Παρεμβάσεις στην Πολλαπλή Σκλήρυνση Τα θεραπευτικά σχήματα τα οποία περιγράφονται παρακάτω είναι βασισμένα σε κλινικές μελέτες Φάσης ΙΙΙ και στις εγκρίσεις θεραπειών από τους Οργανισμό Φαρμάκων

Διαβάστε περισσότερα

Θεραπευτικές παρεμβάσεις στη Πολλαπλή Σκλήρυνση. 1. βασισμένες σε μελέτες Φάσης ΙΙΙ 2. Εγκεκριμένες από ΕΜΕΑ και FDA

Θεραπευτικές παρεμβάσεις στη Πολλαπλή Σκλήρυνση. 1. βασισμένες σε μελέτες Φάσης ΙΙΙ 2. Εγκεκριμένες από ΕΜΕΑ και FDA Θεραπευτικές παρεμβάσεις στη Πολλαπλή Σκλήρυνση 1. βασισμένες σε μελέτες Φάσης ΙΙΙ 2. Εγκεκριμένες από ΕΜΕΑ και FDA Αντώνης Ρόμπος Αναπληρωτής Καθηγητής Νευρολογίας Θεραπευτικές παρεμβάσεις στη πολλαπλή

Διαβάστε περισσότερα

Aποµυελινωτικά νοσήµατα Γεώργιος Καρκαβέλας Καθηγητής Παθολογικής

Aποµυελινωτικά νοσήµατα Γεώργιος Καρκαβέλας Καθηγητής Παθολογικής Aποµυελινωτικά νοσήµατα Γεώργιος Καρκαβέλας Καθηγητής Παθολογικής Ανατοµικής ΑΠΘ ΑΠΟΜΥΕΛΙΝΩΣΗ καταστροφή µυελίνης αποκλείονται παθολογικές καταστάσεις από αποτυχία σχηµατισµού µυελίνης (δυσµυελίνωση) ή

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

Η εφαρμογή θεραπευτικής αφαίρεσης σε νευρολογικά νοσήματα. Dr. med. J. Rudolf Νευρολόγος, Διευθυντής Νευρολογική Κλινική, Γ.Ν.Θ.

Η εφαρμογή θεραπευτικής αφαίρεσης σε νευρολογικά νοσήματα. Dr. med. J. Rudolf Νευρολόγος, Διευθυντής Νευρολογική Κλινική, Γ.Ν.Θ. Η εφαρμογή θεραπευτικής αφαίρεσης σε νευρολογικά νοσήματα Dr. med. J. Rudolf Νευρολόγος, Διευθυντής Νευρολογική Κλινική, Γ.Ν.Θ. «Παπαγεωργίου» Δήλωση σύγκρουσης συμφερόντων Θεραπευτική αφαίρεση στη νευρολογία

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο ΤΖΙΝΕΒΗ ΜΥΡΤΩ - ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ Τ.Ε. Β & Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η καρδιακή ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ

ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ ΚΑΡΑΙΣΚΟΥ ΕΥΑΝΘΙΑ Α.Μ. 8176 ΕΠΟΠΤΕΥΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Δρ. ΚΕΦΑΛΙΑΚΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ,

Διαβάστε περισσότερα

Παλαιά βλάβη. Περιαγγειακή αποµυελίνωση χωρίς φλεγµονή

Παλαιά βλάβη. Περιαγγειακή αποµυελίνωση χωρίς φλεγµονή Παλαιά βλάβη Περιαγγειακή αποµυελίνωση χωρίς φλεγµονή Απώλεια µυελίνης (LFB/cresyl violet) Μείωση πάχουςαραίωση νευραξόνων (silver stain) αποµυελίνωση και επαναµυελίνωση δντ επανειληµµένα στην ίδια πλάκα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Γνώσεις, στάσεις και ποιότητα ζωής σε ασθενείς με λέμφωμα Οι ασθενείς που πάσχουν από λέμφωμα στην Ελλάδα εμφανίζονται ελλιπώς ενημερωμένοι σχετικά με ζητήματα που αφορούν στην

Διαβάστε περισσότερα

Αιτιοπαθογένεια της νόσου

Αιτιοπαθογένεια της νόσου Νόσος ALZHEΪMER Η νόσος Alzheϊmer είναι η συνηθέστερη & περισσότερο σημαντική εκφυλιστική πάθηση του εγκεφάλου. Μπορεί να εμφανισθεί σε οποιαδήποτε περίοδο της ενήλικης ζωής & κυρίως σε άτομα άνω των 50

Διαβάστε περισσότερα

Μήπως έχω Σκληρόδερµα;

Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Για να πληροφορηθώ µýëïò ôçò Σπάνιος ναι... Μόνος όχι Η Πανελλήνια Ένωση Σπανίων Παθήσεων (Π.Ε.Σ.ΠΑ) είναι ο μόνος φορέας, μη κερδοσκοπικό σωματείο, συλλόγων ασθενών σπανίων παθήσεων

Διαβάστε περισσότερα

Παράρτημα IV. Επιστημονικά πορίσματα

Παράρτημα IV. Επιστημονικά πορίσματα Παράρτημα IV Επιστημονικά πορίσματα 1 Επιστημονικά πορίσματα Στις 7 Ιουνίου 2017, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πληροφορήθηκε για το θανατηφόρο κρούσμα κεραυνοβόλου ηπατικής ανεπάρκειας σε ασθενή που λάμβανε δακλιζουμάμπη

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΣΟΣ PARKINSON : ΜΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΩΝ

ΝΟΣΟΣ PARKINSON : ΜΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΩΝ ΝΟΣΟΣ PARKINSON : ΜΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΩΝ Η νόσος του Parkinson είναι μια προοδευτικά εξελισσόμενη, εκφυλιστική νόσος του κεντρικού νευρικού συστήματος, είναι

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΕΜΑ επιβεβαιώνει τις συστάσεις για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου εγκεφαλικής λοίμωξης PML με το Tysabri

Ο ΕΜΑ επιβεβαιώνει τις συστάσεις για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου εγκεφαλικής λοίμωξης PML με το Tysabri 25/04/2016 EMA/266665/2016 Ο ΕΜΑ επιβεβαιώνει τις συστάσεις για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου εγκεφαλικής Θα πρέπει να εξετάζεται το ενδεχόμενο πραγματοποίησης συχνότερων σαρώσεων με MRI σε ασθενείς

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Αναστάσιος - Ιωάννης Κανελλόπουλος, Χειρουργός Οφθαλμίατρος, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Νέας Υόρκης

Γράφει: Αναστάσιος - Ιωάννης Κανελλόπουλος, Χειρουργός Οφθαλμίατρος, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Νέας Υόρκης Γράφει: Αναστάσιος - Ιωάννης Κανελλόπουλος, Χειρουργός Οφθαλμίατρος, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Νέας Υόρκης Η θεραπεία της οπτική νευρίτιδας µπορεί να ξεκινάει από το θέµα της θεραπευτικής αγωγής για

Διαβάστε περισσότερα

Από: Ελληνικό Ίδρυμα Ρευματολογικών Ερευνών

Από: Ελληνικό Ίδρυμα Ρευματολογικών Ερευνών Από: Ελληνικό Ίδρυμα Ρευματολογικών Ερευνών Οι ρευματικές παθήσεις είναι συχνές στην αναπαραγωγική ηλικία των γυναικών. Στην πρόσφατη πανελλήνια επιδημιολογική έρευνα για τις ρευματικές παθήσεις στο γενικό

Διαβάστε περισσότερα

Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α

Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΕΝΤΥΠΟ Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α 1. Πρόλογος 2. Τι είναι η Κατά Πλάκας Σκλήρυνση/Πολλαπλή Σκλήρυνση 3. Λίγα λόγια για τον Παγκύπριο Σύνδεσμο Πολλαπλής Σκλήρυνσης Π ρ ό λ ο γ ο ς Ο λόγος της σύνταξης

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΡΟΚΕΦΑΛΟΣ ΣΕ ΕΝΗΛΙΚΕΣ

ΥΔΡΟΚΕΦΑΛΟΣ ΣΕ ΕΝΗΛΙΚΕΣ ΥΔΡΟΚΕΦΑΛΟΣ ΣΕ ΕΝΗΛΙΚΕΣ Τι είναι ο υδροκέφαλος παθολογική αύξηση της ποσότητας εγκεφαλονωτιαίου υγρού εντός της κρανιακής κοιλότητας που αντανακλά σε αύξηση των διαστάσεων των κοιλιών του εγκεφάλου. Η

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΒΗΤΙΚΟ ΠΟΔΙ ΚΑΙ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ. Κ. ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Διευθυντής Γ.Ν.Α. «Γ. Γεννηματάς»

ΔΙΑΒΗΤΙΚΟ ΠΟΔΙ ΚΑΙ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ. Κ. ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Διευθυντής Γ.Ν.Α. «Γ. Γεννηματάς» ΔΙΑΒΗΤΙΚΟ ΠΟΔΙ ΚΑΙ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ Κ. ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Διευθυντής Γ.Ν.Α. «Γ. Γεννηματάς» ΔΙΑΒΗΤΙΚΟ ΠΟΔΙ Οι επιπλοκές του διαβήτη στον άκρο πόδα αποτελούν μια από τις συχνότερες αιτίες: νοσηρότητας,

Διαβάστε περισσότερα

Παράρτημα IV. Επιστημονικά πορίσματα

Παράρτημα IV. Επιστημονικά πορίσματα Παράρτημα IV Επιστημονικά πορίσματα 40 Επιστημονικά πορίσματα Ο αριθμός των επιστημονικών στοιχείων που ανακύπτουν όσον αφορά την προϊούσα πολυεστιακή λευκοεγκεφαλοπάθεια (PML) σε ασθενείς που έλαβαν θεραπεία

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΣΤΗΝ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΦΛΕΓΜΟΝΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟ ΠΟΔΙ. Κ. ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Διευθυντής Γ.Ν.Α. «Γ. Γεννηματάς»

Η ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΣΤΗΝ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΦΛΕΓΜΟΝΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟ ΠΟΔΙ. Κ. ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Διευθυντής Γ.Ν.Α. «Γ. Γεννηματάς» Η ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΣΤΗΝ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΦΛΕΓΜΟΝΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟ ΠΟΔΙ Κ. ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Διευθυντής Γ.Ν.Α. «Γ. Γεννηματάς» ΔΙΑΒΗΤΙΚΟ ΠΟΔΙ Η ανάπτυξη φλεγμονής στο διαβητικό άκρο πόδα αποτελεί μια από τις συχνότερες

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΣΧΕΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΩΝ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΥΠΟ ΑΝΟΣΟΤΡΟΠΟΠΟΙΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

Ο ΣΧΕΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΩΝ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΥΠΟ ΑΝΟΣΟΤΡΟΠΟΠΟΙΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Νευρολογική Κλινική Γενικού Νοσοκομείου «Πολυκλινική», Αθήνα. Εισαγωγή Οι θεραπείες που χρησιμοποιούνται κατά την τελευταία εικοσαετία για την πολλαπλή σκλήρυνση προκαλούν μακροχρόνιες μεταβολές στη λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια

Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια ρ ZΩΗ ΚΑΤΣΑΡΟΥ Νευρολόγος ιευθύντρια ΕΣΥ Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια µορφή κατάθλιψης,

Διαβάστε περισσότερα

H μοριακή βιολογία και η φαρμακολογία των μονοκλωνικών αντισωμάτων και η κλινική τους εφαρμογή στην πολλαπλή σκλήρυνση".

H μοριακή βιολογία και η φαρμακολογία των μονοκλωνικών αντισωμάτων και η κλινική τους εφαρμογή στην πολλαπλή σκλήρυνση. H μοριακή βιολογία και η φαρμακολογία των μονοκλωνικών αντισωμάτων και η κλινική τους εφαρμογή στην πολλαπλή σκλήρυνση". «Κλινική Φαρμακολογία και Θεραπευτική» 5 ος Κύκλος Επιβλέπων: Ηλιόπουλος Ιωάννης

Διαβάστε περισσότερα

Παράρτημα IV. Επιστημονικά πορίσματα

Παράρτημα IV. Επιστημονικά πορίσματα Παράρτημα IV Επιστημονικά πορίσματα 1 Επιστημονικά πορίσματα Από τη στιγμή χορήγησης της άδειας κυκλοφορίας του Esmya έχουν αναφερθεί τέσσερις περιπτώσεις σοβαρής ηπατικής βλάβης που οδήγησαν σε μεταμόσχευση

Διαβάστε περισσότερα

Υποστηρίζοντας τα παιδιά με γενετικά νοσήματα - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Πέμπτη, 16 Ιούνιος :58

Υποστηρίζοντας τα παιδιά με γενετικά νοσήματα - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Πέμπτη, 16 Ιούνιος :58 Από: K-Life (Καθημερινή) Τα γενετικά νοσήματα είναι ιδιαίτερα σπάνιες ασθένειες που οφείλονται σε μεταλλάξεις γονιδίων. Τα παιδιά που πάσχουν από αυτά χρειάζονται φροντίδα, ψυχολογική στήριξη αλλά και

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ Τ.Ε. Β Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η στεφανιαία µονάδα είναι ένας χώρος

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ

ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ Δ Ε Σ Π Ο Ι Ν Α Χ Α ΡΑ Λ Α Μ Π ΟΥ Σ ΛΟ Γ Ο Π ΕΔΙΚΟ Σ Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ H Σ Υ Ν Ε Ρ Γ ΑΤ Η Σ Ν Ε Υ Ρ ΟΛΟ Γ Ι Κ Η Σ Κ Λ Ι Ν Ι Κ Η Σ Ν ΑΥ Τ Ι ΚΟΥ Ν Ο Σ Ο ΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΘΕΝΗΣ ΜΕ ΠΙΘΑΝΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ SAPHO ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΥΓΚΑΣ ΕΠΙΚ. ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ ΡΕΥΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΠΑΓΝΗ

ΑΣΘΕΝΗΣ ΜΕ ΠΙΘΑΝΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ SAPHO ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΥΓΚΑΣ ΕΠΙΚ. ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ ΡΕΥΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΠΑΓΝΗ ΑΣΘΕΝΗΣ ΜΕ ΠΙΘΑΝΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ SAPHO ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΥΓΚΑΣ ΕΠΙΚ. ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ ΡΕΥΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΠΑΓΝΗ Καμία σύγκρουση συμφερόντων Περίγραμμα Εισαγωγή-επιδημιολογία Παθογένεια Κλινική εικόνα Διάγνωση Θεραπεία

Διαβάστε περισσότερα

Κελεπούρης Ζήσης Γενικός ιατρός Επιμελητής Β ΚΥΚ

Κελεπούρης Ζήσης Γενικός ιατρός Επιμελητής Β ΚΥΚ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ Κελεπούρης Ζήσης Γενικός ιατρός Επιμελητής Β ΚΥΚ Ένα από τα δύσκολα καθήκοντα του γιατρού είναι και η αναγγελία δυσάρεστων ειδήσεων

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία Βιολογίας Α' Λυκείου με θέμα: Μάριος Μ., Α'2. Νόσος του Πάρκινσον

Εργασία Βιολογίας Α' Λυκείου με θέμα: Μάριος Μ., Α'2. Νόσος του Πάρκινσον Εργασία Βιολογίας Α' Λυκείου με θέμα: Μάριος Μ., Α'2 Νόσος του Πάρκινσον Τρόπος αντιμετώπισης νόσου Πάρκινσον. Η νόσος του Πάρκινσον (Parkinson) είναι νευροεκφυλιστική ασθένεια της μέλαινας ουσίας με συχνότητα

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής

Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής Απαρτιωμένη Διδασκαλία Εισαγωγή στην Ψυχιατρική 21 ος αιώνας μεγάλη πρόοδος των συναφών επιστημών: Νευροεπιστήμες, Ψυχολογία, Κοινωνιολογία Προηγήθηκε περίοδος

Διαβάστε περισσότερα

Παρουσίαση κλινικού περιστατικού. Αλεξάνδρα Φιλιπποπούλου Ειδικευόμενη ιατρός Ρευματολογίας Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Πατρών

Παρουσίαση κλινικού περιστατικού. Αλεξάνδρα Φιλιπποπούλου Ειδικευόμενη ιατρός Ρευματολογίας Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Πατρών Παρουσίαση κλινικού περιστατικού Αλεξάνδρα Φιλιπποπούλου Ειδικευόμενη ιατρός Ρευματολογίας Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Πατρών Απρίλιος 2009 Ρευματολογική εκτίμηση νοσηλευόμενου ασθενούς εις ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Χρόνιες Ασθένειες. Το όρια κάλυψης για την θεραπεία χρόνιων παθήσεων

Χρόνιες Ασθένειες. Το όρια κάλυψης για την θεραπεία χρόνιων παθήσεων Χρόνιες Ασθένειες Το όρια κάλυψης για την θεραπεία χρόνιων παθήσεων Χρόνιες Ασθένειες Όπως συμβαίνει με κάθε ετησίως ανανεούμενο ασφαλιστήριο συμβόλαιο, έτσι και το ασφαλιστήριο υγείας είναι σχεδιασμένο

Διαβάστε περισσότερα

Το γόνατο ως στόχος ρευματικών νοσημάτων

Το γόνατο ως στόχος ρευματικών νοσημάτων Το γόνατο ως στόχος ρευματικών νοσημάτων Χ. Μ. ΜουτσόπουΛος Αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών α ρευματικά νοσήματα είναι ασθένειες που προσβάλλουν

Διαβάστε περισσότερα

Αγωγιάτου Χριστίνα, Ψυχολόγος, Α.Π.Θ. Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer

Αγωγιάτου Χριστίνα, Ψυχολόγος, Α.Π.Θ. Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer Αγωγιάτου Χριστίνα, Ψυχολόγος, Α.Π.Θ. Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer Νευροψυχολογία Η νευροψυχολογία είναι η επιστήμη που μελετά τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου και τη σχέση του με τη συμπεριφορά

Διαβάστε περισσότερα

ΣKΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ

ΣKΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΣKΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ Ενότητα 2 Διάγνωση & Διαφορική διάγνωση της ΣΚΠ Λευκοδυστροφίες Ευφροσύνη Σ. Κουτσουράκη (Επικ. Καθηγήτρια) ΤΜΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

διαταραχές και δυσκολία στη βάδιση άνοια επιδείνωση του ελέγχου της διούρησης- ακράτεια ούρων

διαταραχές και δυσκολία στη βάδιση άνοια επιδείνωση του ελέγχου της διούρησης- ακράτεια ούρων ΥΔΡΟΚΕΦΑΛΟΣ Το εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ) είναι ένα υγρό το οποίο περιβάλλει τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό και είναι υπεύθυνο για την προστασία και τη θρέψη τους. Ο υδροκέφαλος είναι μια παθολογική

Διαβάστε περισσότερα

K. I. Boυμβουράκης Αν. Καθηγητής Νευρολογίας Β Νευρολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Π.Γ.Ν. ΑΤΤΙΚΟΝ

K. I. Boυμβουράκης Αν. Καθηγητής Νευρολογίας Β Νευρολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Π.Γ.Ν. ΑΤΤΙΚΟΝ K. I. Boυμβουράκης Αν. Καθηγητής Νευρολογίας Β Νευρολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Π.Γ.Ν. ΑΤΤΙΚΟΝ Τι είναι η ΣΚΠ; Xρόνια φλεγμονώδης απομυελινωτική νόσος του ΚΝΣ άγνωστης αιτιολογίας, πιθανώς αυτοάνοση,

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ: ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ. Τσολάκης Κωνσταντίνος Φοιτητής νοσηλευτικής ΑΜ. ΝΣ. 7194

ΘΕΜΑ: ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ. Τσολάκης Κωνσταντίνος Φοιτητής νοσηλευτικής ΑΜ. ΝΣ. 7194 Τ.Ε.Ι. ΛΑΡΙΣΑΣ ΣΧΟΛΗ: Σ.Ε.Υ.Π. ΤΜΗΜΑ: ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ-Ι ΡΥΜΑΤΑ ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ : Κυπαρίση Γεωργία ΘΕΜΑ: ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ Τσολάκης Κωνσταντίνος Φοιτητής νοσηλευτικής ΑΜ. ΝΣ. 7194 ΛΑΡΙΣΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΕ ΕΚΤΑΚΤΕΣ ΚΟΙΛΙΑΚΕΣ ΣΥΣΤΟΛΕΣ ΤΖΩΡΤΖ ΔΑΔΟΥΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑΣ Α.Π.Θ.

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΕ ΕΚΤΑΚΤΕΣ ΚΟΙΛΙΑΚΕΣ ΣΥΣΤΟΛΕΣ ΤΖΩΡΤΖ ΔΑΔΟΥΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑΣ Α.Π.Θ. ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΕ ΕΚΤΑΚΤΕΣ ΚΟΙΛΙΑΚΕΣ ΣΥΣΤΟΛΕΣ ΤΖΩΡΤΖ ΔΑΔΟΥΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑΣ Α.Π.Θ. ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑΣ 2016 Το φάσμα των κοιλιακών αρρυθμιών κυμαίνεται

Διαβάστε περισσότερα

9 o Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου A lzheimer και Συγγενών Διαταραχών

9 o Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου A lzheimer και Συγγενών Διαταραχών Στρογγυλό Τραπέζι Σωματική άσκηση και Άνοια. Από τη Γενική Ιατρική και την κοινότητα στο νοσοκομείο και στις εξειδικευμένες υπηρεσίες: Παρέμβαση στην Ελλάδα του σήμερα 9 o Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου A lzheimer

Διαβάστε περισσότερα

Σχετιζομενος Με Το NLRP-12 Υποτροπιαζων Πυρετος

Σχετιζομενος Με Το NLRP-12 Υποτροπιαζων Πυρετος www.printo.it/pediatric-rheumatology/cy/intro Σχετιζομενος Με Το NLRP-12 Υποτροπιαζων Πυρετος Έκδοση από 2016 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΣ ΜΕ ΤΟ NLRP12 ΥΠΟΤΡΟΠΙΑΖΩΝ ΠΥΡΕΤΟΣ 1.1 Τι είναι; Ο σχετιζόμενος με

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΟΔΗΓΙΩΝ ΧΡΗΣΗΣ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΟΔΗΓΙΩΝ ΧΡΗΣΗΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΟΔΗΓΙΩΝ ΧΡΗΣΗΣ Αυτές οι μεταβολές στη ΠΧΠ και το φύλλο οδηγιών χρήσης θα είναι εν ισχύ κατά την έκδοση της Κοινοτικής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΕΓΧΥΜΑΤΙΚΕΣ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΕΣ ΕΠΑΣΒΕΣΤΩΣΕΙΣ ΣTON ΥΠΟΠΑΡΑΘΥΡΕΟΕΙΔΙΣΜΟ :ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΜΕ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟ

ΠΑΡΕΓΧΥΜΑΤΙΚΕΣ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΕΣ ΕΠΑΣΒΕΣΤΩΣΕΙΣ ΣTON ΥΠΟΠΑΡΑΘΥΡΕΟΕΙΔΙΣΜΟ :ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΜΕ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟ Ακτινολογικό Εργαστήριο Γενικού Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Α.Χ.Ε.Π.Α., Θεσσαλονίκη 22 0 ΔΙΑΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΡΕΓΧΥΜΑΤΙΚΕΣ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΕΣ ΕΠΑΣΒΕΣΤΩΣΕΙΣ ΣTON ΥΠΟΠΑΡΑΘΥΡΕΟΕΙΔΙΣΜΟ :ΔΙΑΓΝΩΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

NeuroBloc Αλλαντική τοξίνη τύπου Β ενέσιμο διάλυμα 5.000 U/ml

NeuroBloc Αλλαντική τοξίνη τύπου Β ενέσιμο διάλυμα 5.000 U/ml NeuroBloc Αλλαντική τοξίνη τύπου Β ενέσιμο διάλυμα 5.000 U/ml Σημαντικές πληροφορίες ασφάλειας για γιατρούς Σκοπός αυτού του εγχειριδίου είναι να παρέχει σε γιατρούς με δικαίωμα συνταγογράφησης και χορήγησης

Διαβάστε περισσότερα

Στη δυστονία έχουμε ακούσια σύσπαση μυών

Στη δυστονία έχουμε ακούσια σύσπαση μυών Δυστονία Δυστονία Στη δυστονία έχουμε ακούσια σύσπαση μυών προκαλώντας ανεξέλεγκτες επαναλαμβανόμενες ή στροφικές κινήσεις του προσβεβλημένου τμήματος του σώματος. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι ήπια ή

Διαβάστε περισσότερα

Μήπως έχω λέμφωμα; Πώς θα το καταλάβω;

Μήπως έχω λέμφωμα; Πώς θα το καταλάβω; Πώς θα το καταλάβω; Το λέμφωμα είναι δυνητικά ιάσιμη νόσος Μήπως έχω λέμφωμα; Η έγκαιρη διάγνωση, σώζει ζωές Ο οδηγός αυτός έχει γραφτεί για να σας εφοδιάσει με πληροφορίες και συμβουλές, ώστε να αξιολογήσετε

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΩΝ ΜΕΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΣΤΟ ΚΑΚΟΗΘΕΣ ΜΕΛΑΝΩΜΑ

ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΩΝ ΜΕΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΣΤΟ ΚΑΚΟΗΘΕΣ ΜΕΛΑΝΩΜΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΩΝ ΜΕΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΣΤΟ ΚΑΚΟΗΘΕΣ ΜΕΛΑΝΩΜΑ Ι. Μούντζιος 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Το κακόηθες μελάνωμα είναι ο τρίτος σε συχνότητα συμπαγής

Διαβάστε περισσότερα

Απαντήσεις στις συνηθισμένες Ερωτήσεις των Νεοδιαγνωσθέντων (ΣΚΠ) - Ο Δρόμος για την Θεραπ Τετάρτη, 07 Ιούλιος :45

Απαντήσεις στις συνηθισμένες Ερωτήσεις των Νεοδιαγνωσθέντων (ΣΚΠ) - Ο Δρόμος για την Θεραπ Τετάρτη, 07 Ιούλιος :45 Από: Περιοδικό "Επικοινωνούμε" Διαλεύκανση των συνηθέστερων αποριών Τι είναι ΣΚΠ; Είναι μία αυτοάνοση νόσος που επηρεάζει το κεντρικό νευρικό σύστημα δηλαδή τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό. Τις νευρικές

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΘΥΡΕΟΕΙΔΟΥΣ

ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΘΥΡΕΟΕΙΔΟΥΣ Οι όζοι του θυρεοειδούς είναι συχνοί και αποτελούν το συχνότερο ενδοκρινολογικό πρόβλημα σε πολλές χώρες. Οι πιθανότητες ότι κάποιος θα ανακαλύψει έναν τουλάχιστον όζο θυρεοειδούς είναι 1 στις 10 ενώ σε

Διαβάστε περισσότερα

Βήτα ιντερφερόνες: κίνδυνος. θρομβωτικής μικροαγγειοπάθειας. και νεφρωσικού συνδρόμου

Βήτα ιντερφερόνες: κίνδυνος. θρομβωτικής μικροαγγειοπάθειας. και νεφρωσικού συνδρόμου Σεπτέμβριος 2014 Βήτα ιντερφερόνες: κίνδυνος θρομβωτικής μικροαγγειοπάθειας και νεφρωσικού συνδρόμου Αγαπητέ επαγγελματία υγείας, Παράκληση προς Αξιότιμους Κ. Διευθυντές Νευρολογικών Κλινικών όπως κοινοποιήσετε

Διαβάστε περισσότερα

Ρευματολογία. Ψωριασική Αρθρίτιδα. Στέφανος Πατεράκης Φυσικοθεραπευτής, καθηγητής φυσ/πείας

Ρευματολογία. Ψωριασική Αρθρίτιδα. Στέφανος Πατεράκης Φυσικοθεραπευτής, καθηγητής φυσ/πείας Ρευματολογία Ψωριασική Αρθρίτιδα Στέφανος Πατεράκης Φυσικοθεραπευτής, καθηγητής φυσ/πείας Τι είναι η ψωριασική αρθρίτιδα; Η ψωριασική αρθρίτιδα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης πάθηση που προσβάλλει τις αρθρώσεις

Διαβάστε περισσότερα

Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα.

Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα. Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα. Μαρία Φωτουλάκη Επίκουρη καθηγήτρια Παιδιατρικής-Παιδιατρικής Γαστρεντερολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Οσφυαλγία-Ισχιαλγία ( Πόνος στη µέση )

Οσφυαλγία-Ισχιαλγία ( Πόνος στη µέση ) Οσφυαλγία-Ισχιαλγία ( Πόνος στη µέση ) Συντηρητική ή Χειρουργική Αντιµετώπιση Γ. Στράντζαλης Νευροχειρουργική Κλινική, Πανεπιστήµιο Αθηνών, Θεραπευτήριο Ευαγγελισµός ΓΕΝΙΚΑ Η οσφυo-ισχιαλγία ή ο «πόνος

Διαβάστε περισσότερα

Η πολύ σημαντική λειτουργία για τον άνθρωπο

Η πολύ σημαντική λειτουργία για τον άνθρωπο Η πολύ σημαντική λειτουργία για τον άνθρωπο Ίλιγγος και προβλήματα ισορροπίας Η ισορροπία είναι πολύ σημαντική λειτουργία για τον άνθρωπο. Για να κατανοήσουμε τις διάφορες παθήσεις που επηρεάζουν την ισορροπία,

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΥΡΟΜΥΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΑΝΔΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΟΣ - ΗΠΑΤΟΛΟΓΟΣ

ΝΕΥΡΟΜΥΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΑΝΔΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΟΣ - ΗΠΑΤΟΛΟΓΟΣ ΝΕΥΡΟΜΥΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΑΝΔΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΟΣ - ΗΠΑΤΟΛΟΓΟΣ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΝΕΥΡΟΜΥΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ? Τα νευρομυϊκά νοσήματα είναι ασθένειες που ενώ εμφανίζουν μεγάλη ετερογένεια στην κλινική

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΝΕΜΟΒΛΟΓΙΑ

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΝΕΜΟΒΛΟΓΙΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΝΕΜΟΒΛΟΓΙΑ Τι είναι η Ανεμοβλογιά; Η ανεμοβλογιά (varicella) είναι μια εξαιρετικά μεταδοτική ιογενής πάθηση που προσβάλλει το δέρμα και τους βλεννογόνους. Οι περισσότερες περιπτώσεις

Διαβάστε περισσότερα

Γνωριμία με τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα

Γνωριμία με τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα Γνωριμία με τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα Αντώνης Φανουριάκης Μονάδα Ρευματολογίας και Κλινικής Ανοσολογίας Δ Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν» Αθήνα, 01/02/2016

Διαβάστε περισσότερα

Ίντα Ελιάου BSc, MSc, PGDip, MA Συμβουλευτική Ψυχολόγος eliaouida@gmail.com

Ίντα Ελιάου BSc, MSc, PGDip, MA Συμβουλευτική Ψυχολόγος eliaouida@gmail.com ΣΥΝΕΔΡΙΟ: ΠΡΟΛΗΨΗ & ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Limneon, Καστοριά, 19.12.15 «Ενημέρωση του ασθενούς & των συνοδών του με καρκίνο του πνεύμονα. Προβλήματα στην ελληνική πραγματικότητα»

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ ΣΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΑΝΕΙΣΑΓΩΓΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ ΣΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΑΝΕΙΣΑΓΩΓΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ ΣΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΑΝΕΙΣΑΓΩΓΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ Η Καρδιακή Ανεπάρκεια(ΚΑ) είναι ένα πολύπλοκο, προοδευτικά εξελισσόμενο σύνδρομο κλινικών, αιμοδυναμικών και νευροορμονικών διαταραχών

Διαβάστε περισσότερα

-Αναστολή της οργανικής σύνδεσης του ιωδίου που προσλαμβάνεται από το θυρεοειδή αδένα -Ανοσοκατασταλτική δράση με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής

-Αναστολή της οργανικής σύνδεσης του ιωδίου που προσλαμβάνεται από το θυρεοειδή αδένα -Ανοσοκατασταλτική δράση με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής Άννα Ναξάκη Επιμελήτρια Α Γ Παθολογική Κλινική ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΘΕΙΟΥΡΙΑΣ(ΠΡΟΠΥΛΟ ΚΑΙ ΜΕΘΥΛΟΘΕΙΟΥΡΑΚΙΛΗ) ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΙΜΙΔΑΖΟΛΗΣ(ΚΑΡΒΙΜΑΖΟΛΗ ΚΑΙ ΘΕΙΑΜΑΖΟΛΗ) -Αναστολή της οργανικής σύνδεσης του ιωδίου που προσλαμβάνεται

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι η ωχρά κηλίδα;

Τι είναι η ωχρά κηλίδα; Τι είναι η ωχρά κηλίδα; Η ωχρά κηλίδα είναι το κεντρικό τμήμα του αμφιβληστροειδή, ένα λεπτό στρώμα φωτοευαίσθητων νευρικών κυττάρων και ινών που βρίσκεται στο πίσω μέρος του οφθαλμού. Ο αμφιβληστροειδής

Διαβάστε περισσότερα

Καθορίζει η νευρολογική κατάσταση μετά την ΚΑΡΠΑ την έκβαση του θύματος της ανακοπής;

Καθορίζει η νευρολογική κατάσταση μετά την ΚΑΡΠΑ την έκβαση του θύματος της ανακοπής; Καθορίζει η νευρολογική κατάσταση μετά την ΚΑΡΠΑ την έκβαση του θύματος της ανακοπής; Δήμητρα Κοντογιάννη Καρδιολόγος-Εντατικολόγος Επιμελήτρια Α Γενικό Νοσοκομείο Δυτικής Αττικής Εισαγωγή 80% ανακοπών

Διαβάστε περισσότερα

ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ ΑΠΌ ΤΟ ΣΥΜΠΤΩΜΑ ΣΤΗΝ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ ΑΠΌ ΤΟ ΣΥΜΠΤΩΜΑ ΣΤΗΝ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ ΑΠΌ ΤΟ ΣΥΜΠΤΩΜΑ ΣΤΗΝ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Παπαχρήστου Πλ. Πηνελόπη Νευρολόγος, MD, PhDc MSc in Headache Medicine ΤΙ ΕΊΝΑΙ Η ΠΟΛΛΑΠΛΉ ΣΚΛΉΡΥΝΣΗ Αυτοάνοση, φλεγμονώδης, απομυελινωτική νόσος του

Διαβάστε περισσότερα

Πολλαπλή Σκλήρυνση και άσκηση

Πολλαπλή Σκλήρυνση και άσκηση Πολλαπλή Σκλήρυνση και άσκηση 1 Τύποι κινητικών μονάδων Type ΙIb/FG Type ΙIa/FOG Type Ι/SO Χαρακτηριστικά Διάμετρος άξονα Ταχύτητα αγωγής Κατώφλι διέγερσης Διάμετρος μυϊκών ινών Μέγιστη δύναμη Ταχύτητα

Διαβάστε περισσότερα

«Ενημερωθείτε για την Υγεία σας, Ζήστε καλύτερα! Άνοια Νευροπαθητικός Πόνος λόγω Σακχαρώδη Διαβήτη Σεξουαλική Ζωή στην Τρίτη Ηλικία - Ακράτεια»

«Ενημερωθείτε για την Υγεία σας, Ζήστε καλύτερα! Άνοια Νευροπαθητικός Πόνος λόγω Σακχαρώδη Διαβήτη Σεξουαλική Ζωή στην Τρίτη Ηλικία - Ακράτεια» Το Εθνικό Διαδημοτικό Δίκτυο Υγιών Πόλεων Προαγωγής Υγείας και οι Δήμος Νεάπολης-Συκεών, στα πλαίσια της συνεργασίας τους για την έγκυρη ενημέρωση των πολιτών σε θέματα Υγείας και Πρόληψης, διοργάνωσαν

Διαβάστε περισσότερα

Συνέντευξη με τον Παθολόγο - Ογκολόγο, Στυλιανό Γιασσά

Συνέντευξη με τον Παθολόγο - Ογκολόγο, Στυλιανό Γιασσά Συνέντευξη με τον Παθολόγο - Ογκολόγο, Στυλιανό Γιασσά Ο καρκίνος του παχέος εντέρου ορθού αποτελεί το δεύτερο πιο συχνό καρκίνο σε γυναίκες και άνδρες και αντιπροσωπεύει το 13% όλων των καρκίνων. Στην

Διαβάστε περισσότερα

Οστεοπόρωση. Διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία. Δρ. Χρήστος Κ. Γιαννακόπουλος Ορθοπαιδικός Χειρουργός

Οστεοπόρωση. Διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία. Δρ. Χρήστος Κ. Γιαννακόπουλος Ορθοπαιδικός Χειρουργός Οστεοπόρωση Διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία Δρ. Χρήστος Κ. Γιαννακόπουλος Ορθοπαιδικός Χειρουργός Η οστεοπόρωση είναι πιο συχνή από τις παθήσεις της καρδιάς και των πνευμόνων Οστεοπόρωση: Η σιωπηλή επιδημία

Διαβάστε περισσότερα

Τερζή Κατερίνα ΔΤΗΝ ΑΝΘ ΘΕΑΓΕΝΕΙΟ

Τερζή Κατερίνα ΔΤΗΝ ΑΝΘ ΘΕΑΓΕΝΕΙΟ Τερζή Κατερίνα ΔΤΗΝ ΑΝΘ ΘΕΑΓΕΝΕΙΟ ΔΗΛΩΣΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ Δεν έχω (προσωπικά ή ως μέλος εργασιακής/ερευνητικής ομάδας) ή μέλος της οικογένειάς μου οποιοδήποτε οικονομικό ή άλλου είδους όφελος από

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΥΡΟΓΕΝΗΣ ΚΥΣΤΗ ΚΑΙ ΣΚΠ: ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΦΑΣΗ

ΝΕΥΡΟΓΕΝΗΣ ΚΥΣΤΗ ΚΑΙ ΣΚΠ: ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΦΑΣΗ ΝΕΥΡΟΓΕΝΗΣ ΚΥΣΤΗ ΚΑΙ ΣΚΠ: ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΦΑΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΤΣΙΒΓΟΥΛΗΣ ΙΑΤΡΟΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΠ. ΔΙΕΥΘ. ΚΑΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΠ. ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ Β' ΠΑΝ/ΚΗΣ ΝΕΥΡ/ΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΠΓΝ ΑΤΤΙΚΟΝ H Π.Σ. ΚΑΙ ΑΝΙΚΑΝΟΤΗΤΑ/ΑΝΑΠΗΡΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Οικογενησ Μεσογειακοσ Πυρετοσ

Οικογενησ Μεσογειακοσ Πυρετοσ www.printo.it/pediatric-rheumatology/gr/intro Οικογενησ Μεσογειακοσ Πυρετοσ Έκδοση από 2016 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΟΙΚΟΓΕΝΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΣ ΠΥΡΕΤΟΣ 1.1 Τι είναι; Ο Οικογενής Μεσογειακός Πυρετός (ΟΜΠ) είναι ένα γενετικά

Διαβάστε περισσότερα

Η νόσος Alzheimer είναι μια εκφυλιστική νόσος που αργά και προοδευτικά καταστρέφει τα εγκεφαλικά κύτταρα. Δεν είναι λοιμώδη και μεταδοτική, αλλά

Η νόσος Alzheimer είναι μια εκφυλιστική νόσος που αργά και προοδευτικά καταστρέφει τα εγκεφαλικά κύτταρα. Δεν είναι λοιμώδη και μεταδοτική, αλλά Η νόσος Alzheimer είναι μια εκφυλιστική νόσος που αργά και προοδευτικά καταστρέφει τα εγκεφαλικά κύτταρα. Δεν είναι λοιμώδη και μεταδοτική, αλλά είναι η πιο κοινή αιτία άνοιας μια κατάσταση που επηρεάζει

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΙΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚA ΓΝΩΣΙΑΚHΣ ΕΚΠΤΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ AΡΤΕΜΙΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΝΕΥΡΟΛΟΓΟΣ

ΚΛΙΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚA ΓΝΩΣΙΑΚHΣ ΕΚΠΤΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ AΡΤΕΜΙΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΝΕΥΡΟΛΟΓΟΣ ΚΛΙΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚA ΓΝΩΣΙΑΚHΣ ΕΚΠΤΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ AΡΤΕΜΙΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΝΕΥΡΟΛΟΓΟΣ ΜS ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΕΚΠΤΩΣΗ H Σκλήρυνση κατά Πλάκας (Multiple Sclerosis-MS) είναι μία απομυελινωτική,

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΟΝΙΑ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ/ΝΕΦΡΟΠΑΘΕΙΑ ΚΑΙ ΑΠΩΛΕΙΑ ΝΕΦΡΙΚΩΝ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σ. ΓΟΥΜΕΝΟΣ

ΧΡΟΝΙΑ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ/ΝΕΦΡΟΠΑΘΕΙΑ ΚΑΙ ΑΠΩΛΕΙΑ ΝΕΦΡΙΚΩΝ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σ. ΓΟΥΜΕΝΟΣ ΧΡΟΝΙΑ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ/ΝΕΦΡΟΠΑΘΕΙΑ ΚΑΙ ΑΠΩΛΕΙΑ ΝΕΦΡΙΚΩΝ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σ. ΓΟΥΜΕΝΟΣ Εισαγωγή Η πρόληψη των επεισοδίων οξείας απόρριψης και η μακροχρόνια διατήρηση του νεφρικού μοσχεύματος αποτελούν

Διαβάστε περισσότερα

ΓΛΑΥΚΩΜΑ. προληψη και θεραπεια. επειδή είναι σηµαντικό να διατηρήσετε για πάντα την όραση σας

ΓΛΑΥΚΩΜΑ. προληψη και θεραπεια. επειδή είναι σηµαντικό να διατηρήσετε για πάντα την όραση σας ΓΛΑΥΚΩΜΑ προληψη και θεραπεια επειδή είναι σηµαντικό να διατηρήσετε για πάντα την όραση σας Τι είναι το γλαύκωµα; Το γλαύκωμα αποτελεί μια ομάδα από παθήσεις των οφθαλμών, οι οποίες έχουν σαν κοινό χαρακτηριστικό

Διαβάστε περισσότερα

Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ. νεφρά

Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ. νεφρά Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ νεφρά νεφρών Η υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση) είναι ένα από τα δύο κύρια αίτια χρόνιας νεφρικής νόσου παγκοσμίως (το άλλο είναι ο διαβήτης). Επίσης, τα νεφρά έχουν βασικό ρόλο στη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Αθήνα 8 Μαρτίου 2011 ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Ένας στους δυο θανάτους, ασθενών με Χρόνια Νεφρική Νόσο, οφείλεται σε καρδιαγγειακό επεισόδιο και όχι στη νόσο αυτή καθ αυτή!!! Αυτό ανέφερε

Διαβάστε περισσότερα

Συνδρομο Περιοδικου Πυρετου Με Τραχηλικη Λεμφαδενιτιδα, Φαρυγγοαμυγδαλιτιδα Και Αφθωδη Στοματιτιδα (PFAPA)

Συνδρομο Περιοδικου Πυρετου Με Τραχηλικη Λεμφαδενιτιδα, Φαρυγγοαμυγδαλιτιδα Και Αφθωδη Στοματιτιδα (PFAPA) www.printo.it/pediatric-rheumatology/gr/intro Συνδρομο Περιοδικου Πυρετου Με Τραχηλικη Λεμφαδενιτιδα, Φαρυγγοαμυγδαλιτιδα Και Αφθωδη Στοματιτιδα (PFAPA) Έκδοση από 2016 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ PFAPA 1.1 Τι είναι;

Διαβάστε περισσότερα

Παράρτημα IV. Επιστημονικά πορίσματα

Παράρτημα IV. Επιστημονικά πορίσματα Παράρτημα IV Επιστημονικά πορίσματα 60 Επιστημονικά πορίσματα Στις 7 Ιουνίου 2017 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πληροφορήθηκε για θανατηφόρο κρούσμα κεραυνοβόλου ηπατικής ανεπάρκειας σε ασθενή ο οποίος λάμβανε

Διαβάστε περισσότερα

22-23-24 ΔΙΑΚΛΙΝΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ ΜΑΪΟΣ 2015

22-23-24 ΔΙΑΚΛΙΝΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ ΜΑΪΟΣ 2015 2 ΔΙΑΚΛΙΝΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ «Διαγνωστικά και θεραπευτικά διλήμματα στην ΣΚΠ Η Πολλαπλή Σκλήρυνση ως Νευρο-Ψυχιατρική νόσος» THE MET HOTEL Θεσσαλονίκη 22-23-24 ΜΑΪΟΣ 2015 Οι Στόχοι

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστηριακη διάγνωση Νευροεκφυλιστικων νοσημάτων. Χρυσούλα Νικολάου

Εργαστηριακη διάγνωση Νευροεκφυλιστικων νοσημάτων. Χρυσούλα Νικολάου Εργαστηριακη διάγνωση Νευροεκφυλιστικων νοσημάτων Χρυσούλα Νικολάου Νευροεκφυλιστικά Νοσήματα Νοσολογικές οντότητες, συχνά κληρονομικής αρχής, με προσβολή συγκεκριμένων ανατομικών δομών του Ν.Σ, (επηρεάζουν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΛΕΡΓΙΑ: Ο ΑΟΡΑΤΟΣ ΕΧΘΡΟΣ ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟΣ;

ΑΛΛΕΡΓΙΑ: Ο ΑΟΡΑΤΟΣ ΕΧΘΡΟΣ ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟΣ; ΑΛΛΕΡΓΙΑ: Ο ΑΟΡΑΤΟΣ ΕΧΘΡΟΣ ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟΣ; Αλλεργία, όπως ορίζει και η λέξη, σημαίνει άλλο έργο. Είναι η μη αναμενόμενη αντίδραση του ανοσιακού συστήματος του οργανισμού εναντίον ακίνδυνων

Διαβάστε περισσότερα

ΟΞΕIΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΚΑΤΩΤΕΡΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟU ΣΥΣΤHΜΑΤΟΣ

ΟΞΕIΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΚΑΤΩΤΕΡΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟU ΣΥΣΤHΜΑΤΟΣ ΟΞΕIΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΚΑΤΩΤΕΡΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟU ΣΥΣΤHΜΑΤΟΣ (Σύντομη ενημέρωση από ERS - ELF) Οι οξείες λοιμώξεις κατώτερου αναπνευστικού συστήματος περιλαμβάνουν την πνευμονία (λοίμωξη της κυψελίδας του πνεύμονα),

Διαβάστε περισσότερα

ΚΝΙΔΩΣΗ ΕΞΑΝΘΗΜΑΤΑ ΟΙΔΗΜΑ ΒΛΕΦΑΡΩΝ ΟΙΔΗΜΑ ΓΛΩΣΣΑΣ ΟΙΔΗΜΑ ΧΕΙΛΕΩΝ ΚΝΗΣΜΟΣ

ΚΝΙΔΩΣΗ ΕΞΑΝΘΗΜΑΤΑ ΟΙΔΗΜΑ ΒΛΕΦΑΡΩΝ ΟΙΔΗΜΑ ΓΛΩΣΣΑΣ ΟΙΔΗΜΑ ΧΕΙΛΕΩΝ ΚΝΗΣΜΟΣ ΚΝΙΔΩΣΗ ΕΞΑΝΘΗΜΑΤΑ ΟΙΔΗΜΑ ΒΛΕΦΑΡΩΝ ΟΙΔΗΜΑ ΓΛΩΣΣΑΣ ΟΙΔΗΜΑ ΧΕΙΛΕΩΝ ΚΝΗΣΜΟΣ Τι είναι κνίδωση; Κνίδωση είναι η αλλεργική αντίδραση που εμφανίζεται στο δέρμα, έναντι εξωγενών ή ενδογενών ερεθισμάτων. Εκδηλώνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΑΝΤΙΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΑΚΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΩΝ ΕΠΕΙΣΟΔΙΩΝ

ΤΑ ΑΝΤΙΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΑΚΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΩΝ ΕΠΕΙΣΟΔΙΩΝ ΤΑ ΑΝΤΙΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΑΚΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΩΝ ΕΠΕΙΣΟΔΙΩΝ Βιβλιογραφική ενημέρωση Γεωργακόπουλος Παναγιώτης Ειδικευόμενος Παθολογίας Παθολογική Κλινική Γ.Ν.Α. ΚΑΤ Ως ΑΕΕ ορίζεται σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο

Διαβάστε περισσότερα

Prolaris : Ο Νέος Εξατομικευμένος Υπολογισμός της Επιθετικότητας του Καρκίνου του Προστάτη

Prolaris : Ο Νέος Εξατομικευμένος Υπολογισμός της Επιθετικότητας του Καρκίνου του Προστάτη Prolaris : Ο Νέος Εξατομικευμένος Υπολογισμός της Επιθετικότητας του Καρκίνου του Προστάτη Τηλεφωνικό Κέντρο 210 69 66 000 Prolaris : Ο Νέος Εξατομικευμένος Υπολογισμός της Επιθετικότητας του Καρκίνου

Διαβάστε περισσότερα

Παμπελοννησιακό Ιατρικό Συνέδριο Πάτρα, 23 Οκτ. 2010

Παμπελοννησιακό Ιατρικό Συνέδριο Πάτρα, 23 Οκτ. 2010 Σπονδυλαρθροπάθειες Η σημασία της πρώιμης διάγνωσης Δαούσης Δημήτριος Λέκτορας Παθολογίας/Ρευματολογίας Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Πατρών Παμπελοννησιακό Ιατρικό Συνέδριο Πάτρα, 23 Οκτ. 2010 Σπονδυλαρθροπάθειες

Διαβάστε περισσότερα

Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα

Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα Προσδιοριστής Το χαρακτηριστικό (συγγενές, περιβαλλοντικό ή συμπεριφοράς) των ατόμων από το οποίο εξαρτάται η συχνότητα εμφάνισης της μελετώμενης έκβασης Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα Έκθεση Μελετώμενος

Διαβάστε περισσότερα

Συµµόρφωση στη φαρµακευτική αγωγή. Ευαγγελία Χαρέλα Νοσηλεύτρια MSc Β ΚΚ Ιπποκράτειο Θεσ/νικης

Συµµόρφωση στη φαρµακευτική αγωγή. Ευαγγελία Χαρέλα Νοσηλεύτρια MSc Β ΚΚ Ιπποκράτειο Θεσ/νικης Συµµόρφωση στη φαρµακευτική αγωγή Ευαγγελία Χαρέλα Νοσηλεύτρια MSc Β ΚΚ Ιπποκράτειο Θεσ/νικης Η καρδιακή ανεπάρκεια αποτελεί ένα σύνδροµο µε ζοφερή πρόγνωση :! ΝΥΗΑ Ι-ΙΙ: 2-5% θνητότητα ανά έτος! ΝΥΗΑ

Διαβάστε περισσότερα

Τα αποτελέσματά μας δεν αποτελούν ελεγχόμενη μελέτη ή κλινική δοκιμή, αλλά στοιχεία μητρώου των ασθενών μας.

Τα αποτελέσματά μας δεν αποτελούν ελεγχόμενη μελέτη ή κλινική δοκιμή, αλλά στοιχεία μητρώου των ασθενών μας. CUMMULATINE SUCCESS SCORE % ΙΣΧΙΟ CUMMULATINE SUCCESS RATE % YΛΙΚΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΑΣΘΕΝΕΙΣ 42 ΑΝΔΡΕΣ 16 ΓΥΝΑΙΚΕΣ 26 ΗΛΙΚΙΑ 63.1 (42-92) ΥΨΟΣ 171 (162-191) Δ.Μ.Σ 36 (22-47) Το ποσοστό των ασθενών που αναφέρουν

Διαβάστε περισσότερα

Νεανική σπονδυλοαρθρίτιδα/αρθρίτιδα που σχετίζεται με ενθεσίτιδα (jspa/era)

Νεανική σπονδυλοαρθρίτιδα/αρθρίτιδα που σχετίζεται με ενθεσίτιδα (jspa/era) www.printo.it/pediatric-rheumatology/gr/intro Νεανική σπονδυλοαρθρίτιδα/αρθρίτιδα που σχετίζεται με ενθεσίτιδα (jspa/era) Έκδοση από 2016 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΝΕΑΝΙΚΗ ΣΠΟΝΔΥΛΟΑΡΘΡΙΤΙΔΑ/ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ

Διαβάστε περισσότερα

Είναι υποειδικότητα της ψυχιατρικής που διαμεσολαβεί μεταξύ της ψυχιατρικής και υπόλοιπης ιατρικής Αντικείμενο της ο ασθενής του γενικού νοσοκομείου

Είναι υποειδικότητα της ψυχιατρικής που διαμεσολαβεί μεταξύ της ψυχιατρικής και υπόλοιπης ιατρικής Αντικείμενο της ο ασθενής του γενικού νοσοκομείου Είναι υποειδικότητα της ψυχιατρικής που διαμεσολαβεί μεταξύ της ψυχιατρικής και υπόλοιπης ιατρικής Αντικείμενο της ο ασθενής του γενικού νοσοκομείου που αντιμετωπίζει ψυχικά προβλήματα λόγω της σωματικής

Διαβάστε περισσότερα

Παράρτημα II. Επιστημονικά πορίσματα

Παράρτημα II. Επιστημονικά πορίσματα Παράρτημα II Επιστημονικά πορίσματα 7 Επιστημονικά πορίσματα Η κόνις και διαλύτης για ενέσιμο διάλυμα Solu-Medrol 40 mg (στο εξής «Solu-Medrol») περιέχει μεθυλπρεδνιζολόνη και, ως έκδοχο, μονοένυδρη λακτόζη

Διαβάστε περισσότερα

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήμιο Αθηνών Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήμιο Αθηνών Σχέση μεταξύ εμβολίων και αυτισμού Θέση ύπνου των βρεφών και συχνότητα εμφάνισης του

Διαβάστε περισσότερα

Πρότυπα περίθαλψης (ΠΠ) για ανθρώπους με ρευματοειδή αρθρίτιδα

Πρότυπα περίθαλψης (ΠΠ) για ανθρώπους με ρευματοειδή αρθρίτιδα Πρότυπα περίθαλψης (ΠΠ) για ανθρώπους με ρευματοειδή αρθρίτιδα Μετάφρασ η σε: Ολοκληρώθ ηκε από: Email: ΠΠ 1 Οι άνθρωποι με συμπτώματα ρευματοειδούς αρθρίτιδας (ΡΑ) θα πρέπει να έχουν έγκαιρη πρόσβαση

Διαβάστε περισσότερα

- αποκλίνοντα ή εξωτροπία (το μάτι βρίσκεται προς τα έξω)

- αποκλίνοντα ή εξωτροπία (το μάτι βρίσκεται προς τα έξω) ΣΤΡΑΒΙΣΜΟΣ Σαββίδου Αβρόρα. Παιδίατρος Στραβισμός είναι μία νευρομυϊκή διαταραχή, κατά την οποία όταν κάποιος προσηλώνει σε ένα σημείο, τότε το ένα μάτι του προσηλώνει στο σημείο αυτό και το άλλο είναι

Διαβάστε περισσότερα

Σχιζοφρένεια. Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Από Τι Προκαλείται η Σχιζοφρένεια; Ποια Είναι Τα Συμπτώματα Της Σχιζοφρένειας;

Σχιζοφρένεια. Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Από Τι Προκαλείται η Σχιζοφρένεια; Ποια Είναι Τα Συμπτώματα Της Σχιζοφρένειας; Σχιζοφρένεια Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Η σχιζοφρένεια, μια πνευματική ασθένεια που προκαλεί διαταραχή στον τρόπο που σκέφτεται το άτομο, επηρεάζει περίπου το 1% του πληθυσμού. Συνήθως ξεκινά από τα τελευταία

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΕΙΟ ΜΝΗΜΗΣ ΕΓΚΑΙΡΗ ΙΑΓΝΩΣΗ, ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΝΟΗΤΙΚΩΝ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ

ΙΑΤΡΕΙΟ ΜΝΗΜΗΣ ΕΓΚΑΙΡΗ ΙΑΓΝΩΣΗ, ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΝΟΗΤΙΚΩΝ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΙΑΤΡΕΙΟ ΜΝΗΜΗΣ ΕΓΚΑΙΡΗ ΙΑΓΝΩΣΗ, ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΝΟΗΤΙΚΩΝ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ Η αύξηση του προσδόκιµου επιβίωσης έχει ως αποτέλεσµα και την αύξηση των νευροεκφυλιστικών νοσηµάτων,

Διαβάστε περισσότερα

Ι. Βλαχογιαννάκος, Γ. Β. Παπαθεοδωρίδης, Γ.Ν. Νταλέκος, Α. Αλεξοπούλου, Χ. Τριάντος, Ε. Χολόγκιτας, Ι. Κοσκίνας

Ι. Βλαχογιαννάκος, Γ. Β. Παπαθεοδωρίδης, Γ.Ν. Νταλέκος, Α. Αλεξοπούλου, Χ. Τριάντος, Ε. Χολόγκιτας, Ι. Κοσκίνας ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΗΠΑΤΟΣ (ΕΕΜΗ) ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΙΟΥ ΤΗΣ ΗΠΑΤΙΤΙΔΑΣ Β ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΑΝΟΣΟΚΑΤΑΣΤΑΛΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Ι. Βλαχογιαννάκος,

Διαβάστε περισσότερα