ΒΟΡΕΙΟ ΙΡΑΚ ΜΕΡΟΣ Β

Transcript

1 1

2 ΒΟΡΕΙΟ ΙΡΑΚ ΜΕΡΟΣ Β Γιαννακόπουλος Βασίλειος 2

3 Εθνο-θρησκευτική Σύσταση του Βορείου Ιράκ 1 Ιρακινοί Κούρδοι Ο συνολικός πληθυσμός των Ιρακινών Κούρδων κυμένεται από έως Οι Σουνίτες Κούρδοι αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία, ενώ αντίστοιχα, οι Σιίτες Κούρδοι (Faili) 2 αποτελούν τη μειοψηφία της ιρακινής κουρδικής κοινότητας. Η κουρδική κοινότητα διακρίνεται για τη δεκτικότητά της στο θρησκευτικό πλουραλισμό. Οι Κούρδοι ήσαν οι τελευταίοι που ασπάσθηκαν το Ισλάμ μεταξύ των κατοίκων της περιοχής. Οι πρακτικές της σύγχρονης ιρακινής κυβέρνησης αναφορικά με τα θρησκευτικά σύμβολα και τις θρησκευτικές αξίες δημιούργησε αμφιβολίες στους Κούρδους, για τη σχέση μεταξύ του σουνιτικού Ισλάμ και της κουρδικής οντότητας. Αρκετοί Κούρδοι ανήκουν στα μυστικιστικά «Σουφιστικά Τάγματα», εκ των οποίων, το Qadiri ή Qadiriyyah και το Naqshbandi ή an-naqshbandiyyah θεωρούνται ως τα μεγαλύτερα. Αν και ο «Σουφισμός» έχει ευρεία απήχηση στην ιρακινή κοινωνία, εντούτοις, συχνά έχει αντιμετωπισθεί με καχυποψία από τους ορθόδοξους Σουνίτες Μουσουλμάνους θεολόγους, λόγω του μυστικιστικού του χαρακτήρα. Οι Σιίτες Μουσουλμάνοι διάκεινται εχθρικά κατά του «Σουφισμού», καθότι το θεωρούν αιρετικό. Τα «Σουφιστικά Τάγματα» δρουν καταλυτικά τόσο στην ισχυροποίηση όσο και στη διαίρεση της κουρδικής κοινωνίας. Οι Κούρδοι, που ανήκουν σε ένα «Σουφιστικό Τάγμα», δημιουργούν ισχυρότερους δεσμούς μεταξύ τους, απ ότι τα μέλη μιας κουρδικής φυλής. Επιπρόσθετα, μεταξύ αντιπάλων «Σουφιστικών Ταγμάτων» υφίστανται έριδες. Για παράδειγμα, ο ηγέτης του PUK, Jalal Talabani, ανήκει στο «Τάγμα Qadiri», ενώ ο ηγέτης του KDP, Massoud Barzani, και οι οικείοι του ανήκουν στο «Τάγμα Naqshbandi» 3. Οι Κούρδοι Faili, που ακολουθούν το σιιτικό Ισλάμ, ζουν κατά μήκος των ιρανο-ιρακινών συνόρων και στη Βαγδάτη. Σήμερα, διώκονται για εθνικούς και θρησκευτικούς λόγους, ενώ το καθεστώς του Hussein τους θεώρησε Ιρανούς και στράφηκε εναντίον τους. Το Νοέμβριο του 2005, σημειώθηκε βομβιστική επίθεση σε δύο τεμένη των Κούρδων Faili, στην πόλη Khanaqin. Τον Ιούλιο του 2007, σημειώθηκε έκρηξη ενός παγιδευμένου φορτηγού με εκρηκτικά 4 σε καφενείο της πόλης Amirli, όπου σύχναζαν Κούρδοι Faili, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 105 άτομα και να τραυματισθούν περισσότεροι από 250. Πιστεύεται ότι οι επιθέσεις κατά των Faili συνδέονταν με το δημοψήφισμα που αναφέρει το άρθρο 140 του Συντάγματος του Ιράκ, για το μελλοντικό status του Κιρκούκ. 1 Τα περισσότερα στοιχεία έχουν συγκεντρωθεί από την «Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR), το «Διεθνή Οργανισμό για τα Δικαιώματα των Μειονοτήτων» (MRG) και τα διεθνή ΜΜΕ Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα της Global Security, Shia-Baath Relations, διαθέσιμο:

4 Από το 1960, οι Κούρδοι διατηρούν καλές σχέσεις με το Ισραήλ, που έως το 1975, υποστήριζε ενεργά τις δραστηριότητές τους κατά του προηγούμενου καθεστώτος Ba ath. Μετά την κατάρρευση του Σαντάμ, αναφέρεται στα ΜΜΕ ότι «Ισραηλινοί πράκτορες επιχειρούν στις περιοχές του ιρακινού Κουρδιστάν» 5. Δημοσίευμα του BBC News (Σεπτέμβριος 2006) υποστηρίζει ότι «οι Κούρδοι Peshmerga εκπαιδεύονταν από τους Ισραηλινούς» 6, ενισχύοντας έτσι τη θέση ότι «οι Κούρδοι είναι προδότες και συνεργάτες των εχθρών». Για παράδειγμα, η al-qaeda στο Ιράκ (al-qaeda in Iraq, AQI ) αντιμετωπίζει τους Κούρδους ως «το δούρειο ίππο» της οικονομικής διείσδυσης των Eβραίων στο Ιράκ. Σήμερα, επισήμως, το Ισραήλ και το Ιράκ βρίσκονται σε «κατάσταση πολέμου». 5 Conal Urquhart and Michael Howard, Former covert Israeli forces training Kurds in Iraq, The Guardian, 2 December 2005, διαθέσιμη στη Seymour M. Hersh, Plan B, As June 30th approaches, Israel looks to the Kurds, The New Yorker, 21 June 2004, διαθέσιμη στη 6 BBC News, Kurdish soldiers trained by Israelis, 20 September 2006, διαθέσιμη στη 4

5 Ιρακινοί Άραβες Σουνίτες Η μουσουλμανική κοινότητα διασπάστηκε 7 σε Σουνίτες και Σιίτες τον 7ο αιώνα μ.χ., όταν οι Μουσουλμάνοι λόγιοι διαφώνησαν για το πρόσωπο που δικαιούνταν να διαδεχθεί τον Προφήτη Μωάμεθ και να καταστεί ο θρησκευτικός ηγέτης όλων των Μουσουλμάνων. Αυτή η διαφωνία προκάλεσε το σημαντικότερο «σχίσμα του Ισλάμ». Οι Σιίτες πρεσβεύουν ότι δικαίωμα στην ηγεσία της μουσουλμανικής κοινότητας έχει η οικογένεια του Προφήτη Μωάμεθ. Έτσι, υπέδειξαν ως διάδοχό του (Χαλίφη) τον Ali ibn Abi Talib, που ήταν ξάδερφος και γαμπρός του Προφήτη. Αντίθετα, οι Σουνίτες πιστεύουν ότι ο διάδοχος πρέπει να επιλεγεί με τη συναίνεση της κοινότητας και ανακήρυξαν πρώτο Χαλίφη τον Abdullah ibn Uthman (γνωστό επίσης και ως Abu Bakr) 8. Στο θρησκευτικό επίπεδο, το σουνιτικό Ισλάμ συνίσταται από: Το «Θεσμικό Ισλάμ» (Institutional Islam), δηλαδή το επίσημο δίκτυο των τεμενών με τους κληρικούς (Imams), τα φιλανθρωπικά ιδρύματα και τα σχολεία. Το «Πολιτικό Ισλάμ» (Political Islam), δηλαδή οι Σουνίτες Ισλαμιστές που πιστεύουν ότι «όλος ο κόσμος θα πρέπει να ακολουθήσει τον ισλαμικό νόμο (Sharia)», και To «Λαϊκό Ισλάμ» (Popular Islam), όρος που χρησιμοποιείται από Σουνίτες μελετητές και μαθητευόμενους προκειμένου να αναφερθούν στις ισλαμικές πρακτικές, που προκύπτουν από τη μίξη των λαϊκών παραδόσεων και του επίσημου ισλαμικού δόγματος. Το πιο κοινό ρεύμα του «Λαϊκού 7 Ο σύγχρονος διαχωρισμός Σιιτών και Σουνιτών στο Ιράκ δεν ανταποκρίνεται επακριβώς στο «σχίσμα του Ισλάμ», καθότι είναι σημαντικές οι επιγαμίες μεταξύ των δύο θρησκευτικών ομάδων στη μεσοαστική τάξη. Το «σχίσμα του Ισλάμ» αποτελεί επίσης προϊόν της πολιτικής των προηγούμενων καθεστώτων και οξύνθηκε με την έμφαση που δόθηκε μετά το 2003 στις θρησκευτικές και εθνοτικές ταυτότητες 7. Όμως, από την ίδρυσή του, το 1921, το Ιράκ είναι κατά βάση κοσμικό κράτος. Οι Σουνίτες Άραβες κυριαρχούν στην κυβέρνηση, στις Ένοπλες Δυνάμεις και στον οικονομικό τομέα της χώρας. Στόχος της κυβέρνησης Ba ath του Saddam Hussein ήσαν οι Σιίτες κληρικοί και γενικότερα οι Σιίτες. Το μπααθικό καθεστώς χρησιμοποίησε τη θρησκεία προκειμένου να κινητοποιήσει τους πιστούς Μουσουλμάνους, ειδικότερα κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ τη δεκαετία του Διάδοχοι του πρώτου Χαλίφη ήσαν οι Omar και Οthman, ενώ ο Ali ibn Abi Talib είναι ο τέταρτος Χαλίφης. Οι Σιίτες δεν αναγνωρίζουν τους Abu Bakr, Omar και Othman ως τους πρώτους τρεις Χαλίφηδες. Θεωρούν ότι ο Ali ibn Abi Talib είναι ο πρώτος Χαλίφης και τον αποκαλούν Ιμάμη (Imam). Ο Ali μετέφερε την ισλαμική πρωτεύουσα από τη Μεδίνα της Σαουδικής Αραβίας, στην Kufa του Ιράκ. Τάφηκε στην ιρακινή πόλη Najaf, η οποία αποτελεί τόπο εξέχουσας θρησκευτικής σημασίας για τους Σιίτες. Το «σχίσμα του Ισλάμ», λόγω της διαφωνίας ως προς τη διαδοχή του Προφήτη Μωάμεθ, πυροδότησε βίαιο αγώνα για την ανάληψη της εξουσίας και διέσπασε την κοινότητα των Μουσουλμάνων σε δύο τμήματα, τα οποία πρεσβεύουν τις ίδιες θεμελιώδεις δοξασίες του Ισλάμ αλλά αντιμετωπίζουν διαφορετικά το θρησκευτικό νόμο και τη θρησκευτική πρακτική. Μια σημαντική διαφορά είναι η σημασία που αποδίδουν στον Ιμάμη. Για τους Σιίτες, οι Ιμάμηδες έχουν πνευματικό ρόλο που δεν αποδίδεται στους Σουνίτες κληρικούς. Ο 12ος Ιμάμης των Σιιτών εξαφανίστηκε τον 10ο αιώνα μ.χ. και η πλειοψηφία των πιστών (Δώδεκα Σιίτες) πιστεύει ότι θα επιστρέψει με την «αποκάλυψη». Είναι γνωστός ως ο «Κρυμμένος Ιμάμης» ή Mehdi. Γενικά, οι Σουνίτες Μουσουλμάνοι αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των μουσουλμανικών χωρών (περίπου 85%) αλλά ο μουσουλμανικός πληθυσμός του Ιράκ απαρτίζεται στην πλειοψηφία (60-65%) από Σιιίτες και στη μειοψηφία (32-37%) από Σουνίτες Μουσουλμάνους, στους οποίους συγκαταλέγονται Άραβες, Κούρδοι και Τουρκμένοι. 5

6 Ισλάμ» είναι ο «Σουφισμός» (Sufism) 9. Ένα είδος «Μυστικιστικού Ισλάμ» 10, οι οπαδοί του οποίου επιδιώκουν να έρθουν πιο κοντά στο Θεό, μέσω δημόσιων τελετών, έκστασης, μουσικής και άλλων τεχνικών έκφρασης και πίστης. Σήμερα, οι Ιρακινοί Άραβες Σουνίτες αποτελούν το 15-20% 11 του συνολικού πληθυσμού του Ιράκ και ζουν κυρίως στη Βαγδάτη, στις κοιλάδες των ποταμών Ευφράτη και Τίγρη (βόρεια της Βαγδάτης) καθώς και στην περιοχή μεταξύ της Βαγδάτης και της Μοσούλης, στο αποκαλούμενο «Τρίγωνο των Σουνιτών» (Sunni Triangle). 9 Ο σουφισμός, με μια απλοϊκή προσέγγιση, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μια κίνηση θρησκευτικού μοναχισμού στον χώρο του Ισλάμ. Στην πραγματικότητα όμως αποτελεί ένα ιδεολογικό και φιλοσοφικό κίνημα βαθύτατα επηρεασμένο από τη χριστιανική θρησκεία, την ινδική φιλοσοφία, τον Βουδισμό και άλλα πολιτιστικά και ιδεολογικά ρεύματα..ο σουφισμός είναι η εσωτερική φιλοσοφία του Ισλάμ. Μέσα από τη σουφική παράδοση εκφράσθηκε ο ισλαμικός μυστικισμός. Οι ίδιοι οι σούφι δάσκαλοι αποκαλούν τον σουφισμό με ένα συνοπτικό όρο ως «αντίληψη της θείας πραγματικότητας», ενώ οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται Ελ αλ-χακ «οπαδοί του πραγματικού»..οι σούφι δεν παύουν να θεωρούν τον ασκητισμό υψίστη αρετή, όπως και τη φτώχεια και τη σωματική ταλαιπωρία απαραίτητα στοιχεία της καθημερινότητάς τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτοαποκαλούνται δερβίσηδες (ντερβίς=ζητιάνος) και φακίρηδες (φακίρ=φτωχός). Ταυτόχρονα όμως θεωρούν τον ασκητισμό ως το πρώτο στάδιο ενός μακρινού ταξιδιού, ως μια προκαταρκτική εκπαίδευση για μια ανώτερη πνευματική ζωή. Η ουσία της μετεξέλιξης αυτής εντοπίζεται χαρακτηριστικά στις ακόλουθες φράσεις των μυστικιστών εκείνης της περιόδου..η ονομασία σούφι καθιερώθηκε από την αρχή, για να προσδιορίσει μια συγκεκριμένη μερίδα ανθρώπων. Πολλοί από τους υποστηρικτές της σουφικής παράδοσης, αδιαφορώντας για την ετυμολογία της λέξης, ισχυρίζονται ότι σημαίνει «αυτός που έχει καθαρή καρδιά». Αρκετοί μελετητές, κυρίως Δυτικοί, την ταυτίζουν με την ελληνική λέξη σοφός, κυρίως με την έννοια του θεόσοφου. Ωστόσο, η επικρατέστερη άποψη, όπως τη διατύπωσε ο ερευνητής Νέλντεκε πριν από δύο δεκαετίες, είναι ότι η ονομασία σούφι σημαίνει μάλλινος και αποδιδόταν στους μουσουλμάνους ασκητές, οι οποίοι μιμούμενοι τους Χριστιανούς ερημίτες, ντύνονταν με ένα χονδρό μάλλινο ράσο, ως σημάδι μετάνοιας και άρνησης της κοσμικής ματαιοδοξίας..o σουφισμός ήταν μια σύνθετη πολιτισμική κίνηση, που με αφορμή μια νέα θρησκεία βρήκε τρόπο έκφρασης, μετουσιώνοντας στοιχεία από τον Γνωστικισμό και τον Νεοπλατωνισμό, τον Χριστιανισμό, τον Βουδισμό, την ινδική και την αρχαία ελληνική φιλοσοφία γενικότερα. Περισσότερες λεπτομέρειες στην ιστοσελίδα istoria, Σούφι: Τα μυστικιστικά τάγματα του Ισλάμ, διαθέσιμο: 10 «Ο μυστικισμός, οποιοδήποτε θρησκευτικό δόγμα κι αν υπηρετεί, καλλιεργεί την αέναη προσπάθεια του ανθρώπου να επικοινωνήσει προσωπικά με τον Θεό. Ο σουφισμός, το μυστικιστικό κίνημα μέσα στο Ισλάμ, άσκησε μεγάλη επιρροή στη ζωή, στην τέχνη και στη φιλολογία των μουσουλμανικών λαών κατά τη διάρκεια της χιλιόχρονης ιστορίας τους. Θα μπορούσε να οριστεί ως το μυστικιστικό κίνημα ενός ασυμβίβαστου μονοθεϊσμού. Ο σούφι είναι αφιερωμένος στη μελέτη της ζωής του Μωάμεθ, στην κατανόηση του κώδικα συμπεριφοράς και στη γνώση των Παραδόσεων (Χαντίθ), που μεταβιβάστηκαν από γενιά σε γενιά και αποτελούν την πηγή φώτισής του. Το Κοράνι είναι η υπέρτατη αυθεντία στην οποία στρέφεται ο μουσουλμάνος μυστικιστής για καθοδήγηση και δικαίωση. Αυτή η πρώτη ευσύνοπτη και κατατοπιστική ιστορία του σουφισμού παρουσιάζει την ανάπτυξη των δοξασιών των σούφι μαζί με πολλά αποσπάσματα από την πλούσια φιλολογία τους» Άρθουρ Τζον Άρμπερι, «Σουφισμός», 2006, διαθέσιμο: 11 Στο Β. Ιράκ ζει ένα μέρος των Ιρακινών Αράβων Σουνιτών. Επομένως, στην περιοχή αυτή οι Ιρακινοί Κούρδοι υπετρερούν πληθυσμιακά. 6

7 Παρά την πληθυσμιακή υπεροχή των Ιρακινών Σιιτών, οι Σουνίτες κυριάρχησαν σε όλη τη διάρκεια του 20 ου αιώνα, σε κυβερνητικό και οικονομικό επίπεδο. Αρκετοί Σουνίτες, κυρίως των αστικών περιοχών, είναι δικηγόροι, γραφειοκράτες, εκπαιδευτικοί, κοσμικοί και αρκετά θρησκευόμενοι. Το σουνιτικό Ισλάμ είναι πιο κοντά στην κουλτούρα των Αράβων. Οι Ιρακινοί Σουνίτες θεωρούν τους εαυτούς τους ως απογόνους και κληρονόμους της χρυσής εποχής του αραβικού ισλαμικού πολιτισμού (Βαγδάτη, 8 ος -13 ος αιώνας μ.χ.) 12. Μεταξύ των δύο μουσουλμανικών κοινοτήτων (Σουνιτών και Σιιτών), σημαντικές είναι οι επιγαμίες στη μεσοαστική τάξη. Πριν την πτώση του προηγούμενου καθεστώτος και την έξαρση της βίας μεταξύ των διαφόρων κοινοτήτων του Ιράκ, ήταν σύνηθες φαινόμενο οι γάμοι μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών αλλά και μεταξύ Σουνιτών Κούρδων και Αράβων. Σύμφωνα με την ιρακινή κυβέρνηση, σε από τους περίπου γάμους στο Ιράκ, οι σύζυγοι ανήκουν και στις δύο κοινότητες (Άραβες Σουνίτες με Άραβες Σιίτες). Μετά το 2003, οι Σουνίτες αραβικής καταγωγής πρόσφυγες, όπως οι Παλαιστίνιοι, οι Σύριοι και οι Ιρανοί (Ahwazi) αποτελούσαν στόχο επιθέσεων, επειδή θεωρείται ότι είχαν σχέσεις με το προηγούμενο καθεστώς αλλά και με τη συνεχιζόμενη εξέγερση των Σουνιτών. Οι Ιρακινές Δυνάμεις Ασφαλείας (στις οποίες κυριαρχούν πλέον οι Σιίτες) και οι Σιίτες αντάρτες αποτέλεσαν τους βασικότερους αυτουργούς αυτών των επιθέσεων 13. Ο ιρακινός σουνιτικός πληθυσμός διακρίνεται για τα εθνικιστικά του αισθήματα και αποτελεί ίσως μία από τις λίγες ιρακινές κοινότητες, που δεν επιθυμούν τη διάσπαση του Ιράκ. Ίσως, διότι σχεδόν πάντα κατείχαν την εξουσία. Εξάλλου, η διχοτόμηση ή η τριχοτόμηση του Ιράκ θα τους περιορίσει στα κεντρο-ανατολικά ιρακινά εδάφη, τα οποία, τουλάχιστον προς το παρόν, δεν διαθέτουν πλούσια κοιτάσματα υδρογονανθράκων. Οι ξένοι Ισλαμιστές μαχητές, δηλαδή οι Μουσουλμάνοι άλλων αραβικών και μη χωρών, που εισέρχονται παράνομα στο Ιράκ από τις 12 Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα της Global Security, Shia-Baath Relations, διαθέσιμο: 13 Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της Global Security : «Δυνάμεις των μυστικών υπηρεσιών (Mukhabarat), της ασφάλειας (Amn al-amn), της ασφάλειας των Ενόπλων Δυνάμεων, των επίλεκτων ομάδων του Saddam Hussein και του κόμματος Ba ath δολοφόνησαν ανώτερους Σιίτες κληρικούς, βεβήλωσαν τζαμιά και άγιους τόπους των Σιιτών (ειδικότερα μετά τη λαϊκή εξέγερση του 1991), συνέλαβαν δεκάδες χιλιάδες Σιίτες, παρενέβησαν στη θρησκευτική διδασκαλία των Σιιτών, παρακώλυσαν τους πιστούς Σιίτες να ασκήσουν τα λατρευτικά τους καθήκοντα και πυροβόλησαν ή συνέλαβαν Σιίτες που συμμετείχαν στις θρησκευτικές τελετές. Αναφέρεται ότι όργανα ασφαλείας βρίσκονταν σε όλα τα σημαντικά τζαμιά και ιερούς τόπους των Σιιτών και ότι ερευνούσαν, καταδίωκαν και συλλάμβαναν αυθαίρετα τους πιστούς». 7

8 γειτονικές χώρες (κυρίως από τη Συρία και τη Σαουδική Αραβία) και εντάσσονται στις τάξεις της τρομοκρατικής οργάνωσης al-qaeda in Iraq (AQI) είναι Σουνίτες και ανήκουν στο «Πολιτικό Ισλάμ». Σήμερα, η πλειοψηφία της AQI συνίσταται από Ιρακινούς Σουνίτες. 8

9 Τουρκμένοι Οι Ιρακινοί Τουρκμένοι, που δεν διακρίνονται για την οργάνωσή τους ως φυλή, ισχυρίζονται ότι αποτελούν την τρίτη μεγαλύτερη εθνότητα του Ιράκ, μετά τους Ιρακινούς Σιίτες και Σουνίτες. Κατοικούν αποκλειστικά στο βόρειο Ιράκ, σ ένα τόξο που αρχίζει από το Tel Afar (δυτικά της Μοσούλης), διέρχεται από τη Μοσούλη, το Erbil, το Altun Kopru, το Κιρκούκ, το Tuz Khurmatu, το Kifri και καταλήγει στο Khaniqin. Ομιλούν μια τουρκική διάλεκτο, και παρά την εφαρμογή της πολιτικής αραβοποίησης από το Saddam Hussein, έχουν διαφυλάξει τη γλώσσα τους σε ικανοποιητικό βαθμό. Οι Ιρακινοί Τουρκμένοι πιθανόν είναι απόγονοι Τούρκων στρατιωτικών, που επάνδρωναν φρουρές στην περιοχή. Αναφορικά με τους Σιίτες Τουρκένους πιστεύεται ότι κατάγονται από φυγάδες, που κυνηγήθηκαν από τους Οθωμανούς, αν και οι ίδιοι ισχυρίζονται ότι είναι απόγονοι των Σελτζούκων Τούρκων. Η ιστορία των Τουρκμένων συνδέεται, σε κάποιο βαθμό, με την προστασία που παρείχαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, κατά τη διάρκεια επιδρομών διαφόρων φυλών. Με το πέρασμα των χρόνων, εγκαταστάθηκαν στις εισόδους των κοιλάδων του βορείου Ιράκ, γεγονός που τους έδωσε πρόσβαση στις κουρδικές περιοχές και είχε ως συνέπεια τη δημιουργία τεταμένων σχέσεων με τους Κούρδους. Το 1959, Κούρδοι και Κομμουνιστές της περιοχής του βορείου Ιράκ εξεγέρθηκαν και σκότωσαν αρκετούς Τουρκμένους του Κιρκούκ. Το γεγονός αυτό δημιούργησε σκεπτικισμό για τις προθέσεις των Κούρδων. Αν και το «Εθνικό Κόμμα των Τουρκμένων», που ιδρύθηκε το 1988, συνεργάσθηκε προσωρινά με τις κουρδικές αρχές, ένεκα της εκκαθαριστικής «εκστρατείας του Anfal» από το Saddam Hussein, εντούτοις, οι σχέσεις Τουρκμένων και Κούρδων δεν αποκαταστάθηκαν. Η αναδυόμενη πετρελαϊκή βιομηχανία της περιοχής οδήγησε χιλιάδες Κούρδους εργάτες στο Κιρκούκ, ενώ την ίδια εποχή, αρκετοί Τουρκμένοι μετακόμισαν στη Βαγδάτη. Κάτι αντίστοιχο συνέβη και στην περιοχή του Arbil. Τα γεγονότα αυτά σηματοδότησαν και το τέλος της κυριαρχίας των Τουρκμένων, στην περιοχή του Κιρκούκ. Ο Saddam Hussein ποτέ δεν αναγνώρισε τα πολιτιστικά, γλωσσικά και πολιτικά τους δικαιώματα. Οι Μπααθιστές εκδίωξαν χιλιάδες Τουρκμένους και Κούρδους κατοίκους από την περιοχή του Κιρκούκ και τους αντικατέστησαν με Άραβες. Στο παρελθόν, κανείς Τουρκμένος δεν ανέλαβε θέση της εκτελεστικής εξουσίας. Αντίθετα, υπήρξαν θύματα εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του στρατού του Saddam, υπέστησαν συστηματικούς διωγμούς από τις κύριες τοποθεσίες των κοιτασμάτων πετρελαίου του Κιρκούκ και πολλοί απ αυτούς δολοφονήθηκαν. Ειδικότερα, στο Κιρκούκ και στο Tuz Khurmatu, το 1991, η εξέγερση που επιχείρησαν, κατεστάλη βιαίως από τις ιρακινές Ένοπλες Δυνάμεις. 9

10 Περίπου το 60% των Τουρκμένων ασπάζονται το σουνιτισμό, ενώ οι υπόλοιποι είναι Σιίτες, εκ των οποίων, το περίπου 50% είναι Δωδεκαδιστές (Ithna'ashari). Οι Σιίτες Τουρκμένοι ζουν στη νότια πλευρά των τουρκμένικων περιοχών του Β. Ιράκ και ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Ολιγάριθμες εξτρεμιστικές σιιτικές τουρκμενικές κοινότητες, όπως είναι οι κοινότητες Sarliyya και Ibrahimiya, κατοικούν στο Tuz Khurmatu, στο Ta'uq, στο Qara Tapa, στο Taza Khurmatu, στο Bashir, στο Tisin και στο Tel Afar. Οι Ιρακινοί Τουρκμένοι, αν και έχουν διασώσει τη γλώσσα τους, εντούτοις, αφομοιώνονται με το γενικό πληθυσμό της περιοχής του βορείου Ιράκ. Μετά την πτώση του σανταμικού καθεστώτος, η ένταση στις σχέσεις Τουρκμένων-Κούρδων έχει αυξηθεί και μεταξύ τους επικρατεί μια συγκρουσιακή κατάσταση, κυρίως λόγω του δημοψηφίσματος του Κιρκούκ, το οποίο είχε προγραμματισθεί να διεξαχθεί στα τέλη του 2007 και θα καθόριζε το μελλοντικό status των «αμφισβητούμενων περιοχών». Η τουρκμένικη κοινότητα θεωρεί ότι το Κιρκούκ της ανήκει ιστορικά και προκειμένου να εμποδίσει τον έλεγχο του Κιρκούκ από τους Κούρδους, με τη βοήθεια της Άγκυρας, ίδρυσαν το «Ιρακινό Τουρκμενικό Μέτωπο» (Iraqi Turkman Front, ITF ). Το 2006, ο ΟΗΕ ανέφερε ότι υπήρχαν ενδείξεις για παράνομη αστυνόμευση και έλεγχο της κουρδικής κυβέρνησης και των Peshmerga στο Κιρκούκ και στις πέριξ «αμφισβητούμενες περιοχές». Επίσης, υπήρχαν ενδείξεις για απαγωγές και κακομεταχείριση Τουρκμένων και Αράβων, για βομβιστικές επιθέσεις, απειλές κατά της ζωής πολλών Τουρκμένων πολιτών αλλά και στοχοποίηση μελών του ITF. Πέρα από τις αιματηρές αντιπαραθέσεις για το Κιρκούκ, οι Τουρκμένοι έχουν στοχοποιηθεί και για θρησκευτικούς λόγους (Σιίτες Τουρκμένοι στοχοποιήθηκαν από Ιρακινούς Σουνίτες και αντίστοιχα Ιρακινοί Σιίτες στοχοποίησαν Τουρκμένους Σουνίτες). Ιδιαίτερη τρωτότητα παρουσιάζει το γυναικείο φύλο της κοινότητας των Τουρκμένων. Τον Ιούνιο του 2007, τέσσερις Ιρακινοί στρατιώτες κατηγορήθηκαν για το βιασμό μιας γυναίκας της σουνιτικής τουρκμενικής κοινότητας στο Tel Afar. Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι η κοινότητα των Τουκμένων ανέρχεται στα , ενώ η «Βιβλιοθήκη του Αμερικανικού Κογκρέσου» (The Library of Congress) αναφέρει ότι, το 1986, ο τουρκμενικός πληθυσμός αριθμούσε περίπου και αντιστοιχούσε στο 2% του συνολικού πληθυσμού του Ιράκ. Με δεδομένο ότι η κοινότητα των Τουρκμένων αντιστοιχεί περίπου στο 2% του συνολικού ιρακινού πληθυσμού, σήμερα, ο πληθυσμός των Τουρκμένων υπολογίζεται ότι δεν πρέπει να υπερβαίνει τις

11 Yazidis (Γιαζίντις ή Γιαζίδηδες) Οι Yazidis αποτελούν διακριτή μονοθεϊστική θρησκευτική ομάδα. Η θρησκεία τους περιλαμβάνει στοιχεία ζωροαστρικών, μανιχαϊστικών, ισλαμικών, χριστιανικών, ιουδαϊκών και γνωστικιστικών πεποιθήσεων και παραδόσεων. Θεωρούνται «κλειστή κοινότητα» και δεν συνάπτουν γάμους με μέλη άλλων θρησκευτικών ομάδων (ούτε με Κούρδους). Δεν αποδέχονται τον προσηλυτισμό και την αλλαγή θρησκεύματος. Έτσι, σημαντικά στοιχεία των θρησκευτικών τους τελετών είναι άγνωστα στους πιστούς άλλων θρησκειών. Ουδέποτε θεωρήθηκαν «Λαός της Βίβλου», επειδή τα ιερά κείμενά τους έχουν διασωθεί διαχρονικά με την προφορική παράδοση. Κάποιες πηγές θεωρούν ότι οι Yazidis αποσχίστηκαν από το Ισλάμ και άρα είναι «αποστάτες», που σύμφωνα με την ισλαμική νομολογία τιμωρούνται με θάνατο. Το όνομά τους πιθανόν προήλθε από την περσική λέξη ized (άγγελος, θεία φύση). Όντως. οι Yazidis λατρεύουν το Malak Taus (το «Γαλαζοπράσινο Άγγελο»), τον «αρχάγγελο», που οι Μουσουλμάνοι και οι Χριστιανοί εξισώνουν συχνά με τον «εκπεσόντα άγγελο» ή το «διάβολο». Όμως, για τους Yazidis δεν υπάρχει «διάβολος και κόλαση». Αντίθετα, πιστεύουν ότι «οι ψυχές των νεκρών επιστρέφουν συνεχώς στη γη, έως τον εξαγνισμό τους». Εξαιτίας του κεντρικού ρόλου, που αποδίδει η θρησκεία των Yazidis στο «Malak Taus», χαρακτηρίζονται μάλλον κακώς ως «λάτρεις του διαβόλου». Σ αυτήν την αντίληψη οφείλονται, ως ένα βαθμό, οι μακροχρόνιες διώξεις που υφίστανται. Παρότι η θρησκεία των Yazidis περιλαμβάνει στοιχεία άλλων θρησκειών, εντούτοις, έχει τις δικές της τελετές, τα δικά της ιερά βιβλία και τους δικούς της κανόνες ηθικής. Οι πιστοί προσεύχονται δύο φορές την ημέρα, λατρεύοντας το Malak Taus. Το Σάββατο είναι αργία, ενώ ιερή ημέρα θεωρείται η Τετάρτη. Το Δεκέμβριο νηστεύουν για τρεις ημέρες. Προφήτης είναι ο Sheikh Adi Ibn Musafir, ένας Μουσουλμάνος μυστικιστής του 12ου αιώνα, που απεβίωσε στην πόλη Lalish, (12 χιλιόμετρα μακριά από τη Shekhan), όπου ο τάφος του αποτελεί τον ιερό τόπο των Yazidis. Το ετήσιο προσκύνημα στο μνήμα του Προφήτη αποτελεί την σημαντικότερη ιεροτελεστία για τους Yazidis. Σε αντίθεση με τους Μουσουλμάνους, καταναλώνουν χοιρινό και οινοπνευματώδη ποτά. Κατά κανόνα, τηρούν ευλαβικά τους θρησκευτικούς κανόνες, όπως είναι η απαγόρευση τέλεσης γάμου με «μη Yazidis», η απαγόρευση ύβρεως, ενώ δεν ακολουθούν πιστά την απαγόρευση κατανάλωσης μαρουλιού ή ένδυσης με ρούχα μπλε χρώματος. Η κοινωνία τους είναι οργανωμένη σε αυστηρά ιεραρχικό σύστημα κοινωνικών τάξεων, που εισήγαγε ο αναμορφωτής της θρησκείας Sheikh Adi. Γεννιούνται σε μία από τις τρεις τάξεις: Murids (λαϊκοί), Sheikhs και Pirs (κληρικοί). Κάθε Yazidi συνδέεται ως μαθητής με συγκεκριμένο Sheikh και Pir και υποχρεούται να τους παρέχει ελεημοσύνη. Ο προσωρινός και πνευματικός 11

12 ηγέτης των Yazidis είναι ένας κληρονομικός πρίγκιπας (Mir), ενώ στην κορυφή της θρησκευτικής ιεραρχίας βρίσκεται ο Baba Sheikh. Ανώτατος θρησκευτικός αρχηγός είναι ο Mir Tahsin Saied Beg, που θεωρείται αντιπρόσωπος του Sheikh Adi. Επιλέγεται αποκλειστικά από την οικογένεια Mir, διορίζεται ισοβίως και αντιπροσωπεύει τους Yazidis, σε όλα τα κοσμικά ζητήματα. Οι αποφάσεις του θεωρούνται εκτελεστέες. Σήμερα, Baba Sheikh είναι ο Khurto Hajji Ismail. Οι Yazidis συνιστούν οργανωμένες φυλές, που καθεμιά έχει αρχηγό (Agha). Συνήθως είναι μονογαμικοί αλλά οι αρχηγοί μπορούν να έχουν πλέον της μιας συζύγου. Αμφισβητείται, τόσο από τους ίδιους όσο και από τους Κούρδους ότι είναι κουρδικής εθνοτικής καταγωγής και ότι αποτελούν διακριτή εθνοτική ομάδα. Οι περισσότεροι Yazidis ομιλούν την Kurmanji, που είναι κουρδική διάλεκτος. Ο πληθυσμός των Yazidis κυμαίνεται από έως Ζουν κυρίως στο Ιράκ, στη Συρία και στην Τουρκία. Μόνον το 10% των Yazidis ζουν στις περιοχές που υπάγονται στην κουρδική διακυβέρνηση, κυρίως στην επαρχία Dohuk, ενώ στην πλειοψηφία τους ζουν στις αποκαλούμενες «αμφισβητούμενες περιοχές» της επαρχίας Ninewa και ειδικότερα στις περιοχές Jebel Sinjar 14 και Shekhan 15, που υπέστησαν τις «εκστρατείες αραβοποίησης» του προηγούμενου καθεστώτος. Μικρές κοινότητες Yazidis ζουν σε αστικά συμπλέγματα, όπως για παράδειγμα στις πόλεις Dohuk, Μοσούλη και Βαγδάτη. Οι Yazidis ζούσαν και σε άλλες πόλεις του κεντρικού και νότιου Ιράκ, όπως για παράδειγμα στη Hilla, στη Βασόρα και στη Nassriyah. Μικρό ποσοστό της μειονότητας των Yazidis ζει στην περιοχή που υπάγεται στον έλεγχο της «Περιφερειακής Κυβέρνησης του Κουρδιστάν», κυρίως στην επαρχία Dohuk. Ενίοτε, οι κουρδικές αρχές σέβονται τα δικαιώματα των θρησκευτικών μειονοτήτων. Ειδικότερα, το «Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν» κατέβαλε προσπάθειες προσέγγισης των Yazidis, αποσκοπώντας στην πολιτική υποστήριξή τους. Έτσι, οι Κούρδοι υποστήριξαν τα θρησκευτικά δικαιώματα των Yazidis στο Σχέδιο Συντάγματος, αναφέροντάς τα ρητά στο Προοίμιο και ειδικότερα στα άρθρα 7 και 124 (ΙΙ). Επίσης, το «Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν» προάγει τα πολιτισμικά δικαιώματα των Yazidis, όπως για παράδειγμα, την εισαγωγή του μαθήματος των θρησκευτικών στα σχολεία, και την οικονομική υποστήριξη τόσο του πολιτισμικού κέντρου Lalish των Yazidis (στο Dohuk), όσο και των διαφόρων παραρτημάτων του στις πόλεις Jeber 14 Η περιοχή Jebel Sinjar ερημώθηκε το 1965 καθώς και τις περιόδους και Έκτοτε, οι Yazidis, που κατοικούσαν στα περίπου 400 χωριά, αναγκάστηκαν να μετακομίσουν σε «αστικά κέντρα». Τα χωριά τους είτε καταστράφηκαν είτε παραχωρήθηκαν σε Άραβες εποίκους. 15 Η περιοχή Shekhan αραβοποιήθηκε ήδη από το Οι κουρδικές αρχές έχουν καταστήσει σαφές ότι θεωρούν ως «κουρδικές» αυτές τις περιοχές και ότι επιθυμούν να τις εντάξουν στο μελλοντικό Κουρδιστάν. Η ιστοσελίδα της minorityrights αναφέρει ότι οι Yezidis είναι συγκεντρωμένοι στο Jabal Sinjar (150 km δυτικά της Μοσούλης), ενώ μικρότερες κοινότητες υπάρχουν στο Shekhan (λοφώδης περιοχή ανατολικά της Μοσούλης), όπου βρίσκεται και ο ιερός τόπος του Shaykh Adi. 12

13 Sinjar, Shekhan και Μοσούλη. Επιπλέον, ασκεί επιρροή στους Yazidis, που ζουν εκτός του Κουρδιστάν και αποσκοπεί να τους ενσωματώσει στην «Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν». Για παράδειγμα, το «Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν» είναι σημαντικός εργοδότης στις Shekhan και Sinjar, περιοχές με προβληματική ανάπτυξη, όπου το ποσοστό ανεργίας είναι ιδιαίτερα υψηλό. Κάποιοι Yazidis εξέφρασαν ανησυχία για την αφομοίωσή τους στην κουρδική κοινότητα. Άλλοι κατηγόρησαν τα κουρδικά κόμματα, για την πολιτική τους περιθωριοποίηση και για τη διασπάθιση δολαρίων, που προορίζονταν για την ανασυγκρότηση περιοχών Yazidis στην Jebel Sinjar και τελικώς διοχετεύθηκαν στην αποκατάσταση ενός κουρδικού χωριού. Στα τέλη της δεκαετίας του 80, παρότι ήσαν απρόθυμοι, υπηρέτησαν στο ιρακινό στράτευμα και για το λόγο αυτό δεν υπέστησαν την κουρδική γενοκτονία του Anfal ( ). Την άνοιξη του 2003, κατά τη διάρκεια της αμερικανικής εισβολής, υπέστησαν διωγμούς από εξτρεμιστές Ισλαμιστές, οι οποίοι τους θεωρούσαν ως «λάτρεις του διαβόλου». Τον Απρίλιο του 2007, μέλη της AQI εκτέλεσαν 23 Yezidis, ενώ τον Αύγουστο του ίδιου έτους, η AQI χρησιμοποίησε τέσσερα παγιδευμένα φορτηγά με εκρηκτικά και σκότωσε Yezidis, στην επαρχία Ninewa πλησίον των συρο-ιρακινών συνόρων. 13

14 Χαλδαίοι Το 1778, οι Χαλδαίοι αφού διασπάσθηκαν από την Εκκλησία των Ασσύριων, ένεκα µιας µακροχρόνιας διαµάχης µεταξύ των δύο κοινοτήτων, ενώθηκαν µε την Εκκλησία της Ρώµης. Παρότι το τυπικό της ιεροτελεστίας των Χαλδαίων είναι σχεδόν πανοµοιότυπο µε το αντίστοιχο της Εκκλησίας των Ασσύριων, εντούτοις, η σχέση τους µε την Καθολική Εκκλησία συνιστά τη σηµαντική διαφορά µεταξύ των δύο Εκκλησιών. Αναφορικά µε την εθνότητά τους σηµειώνεται ότι αρκετοί Χαλδαίοι ταυτίζονται µε τους Άραβες, ενώ αντίθετα οι Ασσύριοι ισχυρίζονται ότι αποτελούν ξεχωριστή εθνότητα. Μέχρι τη δεκαετία του 50, οι Χαλδαίοι ζούσαν κυρίως στην κοιλάδα της Μοσούλης. Κατόπιν, αρκετοί απ αυτούς κινήθηκαν νότια προς την περιοχή της Βαγδάτης (όπως και οι Ασσύριοι το 1933). Έως το 1979, περίπου οι µισοί Ιρακινοί Χριστιανοί ζούσαν στη Βαγδάτη και αποτελούσαν το 14% του συνολικού πληθυσµού της ιρακινής πρωτεύουσας. Όπως και άλλες ιρακινές µειονότητες, οι Χαλδαίοι υπέφεραν από τον ισλαµικό εξτρεµισµό, µετά το Έτσι, αρκετοί Χαλδαίοι αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν το Ιράκ, ιδιαίτερα µετά τις βοµβιστικές επιθέσεις εκκλησιών το 2004 και αρχές του Στα τέλη Φεβρουαρίου του 2008, άγνωστοι απήγαγαν 16 το Χαλδαίο Αρχιεπίσκοπο της Μοσούλης. Το πτώµα του βρέθηκε µετά από τρεις εβοµάδες θαµένο πλησίον της πόλης. Ιράκ. Σήμερα, υπολογίζεται ότι λιγότεροι από Χαλδαίοι ζουν στο

15 Ασσύριοι Σύμφωνα με την United States Commission on International Religious Freedom (USCIRF 2006), ο πληθυσμός των Ασσύριων του Ιράκ, τους οποίους επίσημα το ιρακινό κράτος θεωρεί Άραβες, ανέρχεται σε Οι Ασσύριοι είναι απόγονοι των αρχαίων λαών της Μεσοποταμίας. Ομιλούν την αραμαϊκή γλώσσα και ζουν κυρίως στις μεγαλουπόλεις του βορειο-ανατολικού Ιράκ, όπου ασχολούνται με το εμπόριο και τις αγροτοκαλλιέργειες. Είναι Χριστιανοί και ανήκουν σε μία από τις ακόλουθες εκκλησίες: - Εκκλησία των Χαλδαίων (Ουνιτική) - Εκκλησία των Νεστοριανών - Εκκλησία των Ιακωβιτών ή των Σύριων Ορθόδοξων, και - Εκκλησία των Σύριων Καθολικών Οι Ασσύριοι συνιστούν μια ξεχωριστή κοινότητα αλλά χωρίζονται σε τρεις κύριες ομάδες: - Την ομάδα που κατοίκησε στην περιοχή Hakkari (Χακιάρι ή Χακκάρι) της Τουρκίας και η οποία συνιστά μια κυρίαρχη φυλή. Οι ηγέτες αυτής της ομάδας αναγνώρισαν ως πνευματικό ηγέτη και πατριάρχη το Mar Shimun Την ομάδα των χωρικών που κατοικούν στην περιοχή Urumiya του βορειο-δυτικού Ιράν, και - Την μεγαλύτερη πληθυσμιακά ομάδα των χωρικών που κατοικούν στις περιοχές Amadiya, Shaqlawa και Rawanduz του κουρδικού Ιράκ. Το 431 μχ, η Εκκλησία των Ασσυρίων διαχωρίσθηκε από την Ορθόδοξη Χριστιανική κοινότητα. Τους επόμενους αιώνες, με την εισβολή των Μογγόλων σχεδόν εξαφανίσθηκαν από τη Μικρά Ασία και τη βόρεια περιοχή της Μεσοποταμίας. Το 1915, οι Ασσύριοι της περιοχής του Hakkari, με την υποστήριξη των ρωσικών δυνάμεων, εξεγέρθηκαν κατά των Οθωμανών. Στη συνέχεια, η Ρωσία τερμάτισε την υποστήριξη του αγώνα τους και περίπου Ασσύριοι αναγκάστηκαν να καταφύγουν στο Ιράκ. Το 1933, εκδιώχθηκαν και από τις ιρακινές δυνάμεις. Αρκετοί απ αυτούς μετανάστευσαν στις ΗΠΑ (συμπεριλαμβανομένου του Mar Shimun), ενώ άλλοι μετακινήθηκαν νότια προς τη Βαγδάτη. Το 1979, σχηματίσθηκε το «Ασσυριακό Δημοκρατικό Κίνημα» (Assyrian Democratic Movement, ADM ), το οποίο το 1982 υποστήριξε την εξέγερση των Peshmerga κατά της Βαγδάτης. Ακολούθησε η «Εκστρατεία της Anfal» ( ), της οποίας θύματα εκτός από τους Κούρδους ήσαν και αρκετοί Ασσύριοι

16 Το 1992, το «Ασσυριακό Δημοκρατικό Κίνημα» συμμετείχε στις εκλογές του Ιρακινού Κουρδιστάν, όπου και κατέλαβε πέντε έδρες. Μετά την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ (Μάρτιος 2003) και κατά τη διάρκεια της εθνο-θρησκευτικής βίας που ακολούησε, αρκετοί Ασσύριοι στοχοποιήθηκαν, φονεύθηκαν, απήχθησαν, βασανίσθηκαν, παρενοχήθηκαν, προσηλυτίσθηκαν δια της βίας και εκδιώχθηκαν από τις οικίες τους. Τον Ιούλιο του 2007, η εθνο-θρησκευτική βία παρουσίασε ύφεση αλλά από την άνοιξη του 2008 τα περιστατικά βίας άρχισαν και πάλι να πολλαπλασιάζονται. Τον Απρίλιο του 2008, ο Ασσύριος ιερέας Adel Youssef πυροβολήθηκε 18 στη Βαγδάτη από άγνωστους Ιρακινούς μαχητές. Σήμερα, το «Ασσυριακό Δημοκρατικό Κίνημα» διεκδικεί την συνταγματική αναγνώριση των Ασσύριων, τα πολιτιστικά δικαιώματα της κοινότητας καθώς και ίση μεταχείριση μεταξύ των Ιρακινών. Επίσης, διεκδικεί αυτονομία εντός της «Περιφερειακής Κουρδικής Κυβέρνησης» αλλά ταυτόχρονα εντός της ασσυριακής κοινότητας υπάρχει διάχυτη και η τάση της μετανάστευσης

17 Kaka i, Alh i-haq, Yarsan (Κακάι, Αλχ ι-χαγκ, Γιαρσάν) Οι Kaka i αποτελούν μια διακριτή θρησκευτική ομάδα, που κατοικεί, ως επί το πλείστον, στην περιοχή του Κιρκούκ (Tareeq Baghdad, Garranata, Wahid Athar, Hay al-wasitty, Eskan και Shorja), στην περιοχή Daqooq (περίπου 35 km ΒΑ του Tikrit), στη της Μοσούλης (Kalaki Yasin Agha), στη στην Επαρχία Diyala (Khanaqin, Mirkhas και Kandizard), αλλά και σε χωριά του Κουρδιστάν, πλησίον της ιρανο-ιρακινής μεθορίου. Επίσης, οι Kaka is ζουν και στις ιρακινές μεγαλουπόλεις (Βαγδάτη, Suleymaniyah και Erbil). Σύμφωνα με την «Εγκυκλοπαίδεια της Ανατολής», στο Ιράκ ζουν περίπου Kaka i. Τα περισσότερα μέλη των Kaka i είναι κουρδικής εθνοτικής καταγωγής, αλλά μιλούν τη γλώσσα τους, γνωστή ως Macho (ή Hawramani, Old Gurani). Θεωρούνται ως αστική και μορφωμένη κοινότητα καθώς αρκετά μέλη τους είναι γιατροί, δικηγόροι και καθηγητές. Είναι ελάχιστες οι πληροφορίες που αφορούν αυτή τη θρησκευτική ομάδα καθώς είναι μυστικιστικές οι θρησκευτικές πρακτικές της. Πρόκειται για μονοθεϊστική θρησκεία, που έχει ενσωματώσει στοιχεία από πολλές άλλες θρησκείες, συμπεριλαμβανομένου και του ισλαμισμού. Πνευματικό κέντρο της θρησκείας των Kaka i είναι το χωριό Hawar της επαρχίας Suleymaniyah. Οι λέξεις "Sarliya και Kakaiya είναι δύο ονόματα που αναφέρονται στους Kaka i. Οι "Sarliya ζουν γύρω από την πόλη της Μοσούλης, ενώ οι Kakaiya γύρω από την πόλη του Κιρκούκ. Οι Kaka i πιστεύουν στη μετενσάρκωση, σύμφωνα με την οποία, κάθε ψυχή πρέπει να μετενσαρκωθεί 1001 φορές, προκειμένου να πετύχει «την ανώτατη ουράνια ανταμοιβή». Σύμφωνα με την παράδοση, οι άρρενες δεν ξυρίζουν ούτε περιποιούνται τα μουστάκια τους. Ως επί το πλείστον, οι Kaka i τελούν γάμους μόνο με μέλη της κοινότητάς τους. Οι Kaka i έχουν έναν εκπρόσωπο στην «Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν», το Falak Al-Deen, που είναι ανώτατο στέλεχος του «Δημοκρατικού Κόμματος του Κουρδιστάν» και Υπουργός Πολιτισμού. 17

18 Sabaean-Mandaeans (Σαβαίοι-Μανδαίοι) Η λέξη sabaean προέρχεται από την αραμαϊκή-μανδαϊκή λέξη saba που σημαίνει «βαφτισμένος», «βυθισμένος στο νερό», ενώ η λέξη mandaean προέρχεται από την μανδαϊκή λέξη menda, που σημαίνει «γνώση». Στη Μέση Ανατολή, οι Sabaean-Mandaeans (Σαβαίοι-Μανδαίοι) είναι ευρύτερα γνωστοί ως Subba (ενικός Subbi). Οι Μουσουλμάνοι τους αποκαλούν Sabians, παραπέμποντας στη φυλή που αναφέρει το Κοράνι. Πρόκειται για μονοθεϊστική θρησκεία με ποικίλες θρησκευτικές επιρροές, συμπεριλαμβανομένων των επιρροών από τους αρχαίους γνωστικούς, τους Εβραίους, τους Χριστιανούς και τους Μουσουλμάνους. Απαντώνται στο Ιράν (Khuzestan) και στο Ιράκ. Ο ακριβής αριθμός των πιστών αυτής της θρησκείας δεν είναι γνωστός, αλλά σύμφωνα με εκτιμήσεις κυμαίνεται μεταξύ και Σύμφωνα με την «Ομάδα των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου των Μανδαίων», στο Ιράκ ζουν περίπου Sabaean-Mandaeans. Επιπλέον, κοινότητες Sabaean- Mandaeans ζουν στην Ευρώπη, στην Αμερική, στην Αυστραλία και σε άλλες χώρες. Οι θεολόγοι ακαδημαϊκοί διαφωνούν για τον ακριβή χρόνο ίδρυσης αυτής της θρησκείας. Κεντρικό πρόσωπο αποτελεί ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, που θεωρείται προφήτης. Η λατρευτική καθαρότητα και η βάπτιση (Masbuta) συνιστούν κεντρικά στοιχεία της θρησκείας των Sabaean-Mandaeans. Το τρεχούμενο νερό συνιστά την «αρχή της ζωής» για τους «Σαβαίους- Μανδαίους». Γι αυτό το λόγο, ζουν παραδοσιακά κοντά σε ποτάμια. Το βασικό ιερό βιβλίο τους είναι ο «Μεγάλος Θησαυρός» (Ginza Raba), μια σύνοψη κοσμολογίας, προσευχών, θρύλων και τελετουργικών. Η απαγόρευση του φόνου, του ψεύδους, της μοιχείας, της ληστείας/κλοπής, της κατανάλωσης οινοπνευματωδών ποτών και της ενασχόλησης με τη μαγεία συνιστούν «ηθικούς κανόνες» της θρησκείας τους. Επίσης, απαγορεύεται ο θρήνος για τους νεκρούς και επιβάλλεται ετησίως 36ήμερη νηστεία. Η «μη βία» είναι κεντρικής σημασίας για την πίστη των Sabaean-Mandaeans, καθώς απαγορεύεται τόσο η χρήση καθέ μορφής βίας όσο και η οπλοφορία. Ο προσηλυτισμός και η αλλαγή θρησκεύματος αποτελούν άγνωστες πρακτικές σ αυτή τη θρησκεία. Η ιδιότητα του μέλους της θρησκευτικής τους κοινότητας αποκτάται δια της γεννήσεως, εφόσον και οι δύο γονείς είναι Sabaean- Mandaeans. Έτσι, τελούν γάμους μόνο μεταξύ τους, προκειμένου να διατηρήσουν τη θρησκεία τους (συνήθεια που έχει συμβάλει στον περιορισμό των πιστών της). Τα παραδοσιακά κέντρα της θρησκείας αυτής βρίσκονται στο νότιο Ιράκ, στις «περιοχές των βάλτων» και στις νότιες εκβολές των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, συμπεριλαμβανομένων των πόλεων Amarah, Nassiriyah, Βασόρα και στη συμβολή των δύο ποταμών στις πόλεις Qurnah, Qal at Saleh, Halfayah και Suq Ash-Shuyukh. Επίσης, μικρές και μεγάλες κοινότητες ζουν στο κεντρικό και βόρειο Ιράκ (Βαγδάτη, Al-Kut, Diwaniyah, Fallujah, Κιρκούκ 18

19 και Μοσούλη). Σύμφωνα με πηγές της κοινότητας των «Σαβαίων-Μανδαίων», οι πολυπληθέστερες ομάδες ζουν στη Βαγδάτη και στη Βασόρα. Οι κοινότητές τους περιλαμβάνουν τρία Συμβούλια: - Το «Γενικό Συμβούλιο», που αντιπροσωπεύει τις οικογένειες των Mandaean (Πρόεδρος είναι ο Hussein Radi). - Το «Γενικό Πνευματικό Συμβούλιο», στο οποίο εντάσσονται όλοι οι κληρικοί και ασχολείται με τα θρησκευτικά ζητήματα (Πρόεδρος είναι ο Sheikh Sattar Jabar Helou). - Το «Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων», που ασχολείται με μη θρησκευτικά ζητήματα, όπως είναι τα νομικά και τα κοινωνικά, οι πολιτισμικές υποθέσεις, οι δημόσιες σχέσεις και η έρευνα (Πρόεδρος είναι ο Toma Zeki). Το Κοράνι εγγυάται την προστασία μιας ομάδας, που αναφέρεται ως Sabians, αλλά δεν ορίζει λεπτομερειακά τα χαρακτηριστικά της. Πιστεύεται ότι το Κοράνι χαρακτηρίζει τους Sabaeans-Mandaeans ως «λαό της Βίβλου» (Ahl Al-Kitab), που σημαίνει ότι απολαμβάνουν ανοχή και προστασία από το Ισλάμ, συμπεριλαμβανομένων του δικαιώματός τους να ασκούν τα λατρευτικά τους καθήκοντα και να διατηρούν την περιουσία τους (κάποιοι θεολόγοι έχουν αμφισβητήσει αυτό το καθεστώς). Μετά την πτώση του προηγούμενου καθεστώτος, κάποια θρησκευτικά διατάγματα (fatwas) και διακηρύξεις, που εξέδωσαν οι κληρικοί του Ιράκ, αρνήθηκαν στους Sabaeans-Mandaeans το καθεστώς του «λαού της Βίβλου», υποκινώντας τον εξαναγκαστικό προσηλυτισμό τους ή τη δολοφονία τους ως απίστων. Πριν τη δολοφονία του (Αύγουστος 2003), ο Αγιατολάχ Mohammed Baqir Al-Hakim, που ήταν Πρόεδρος του Ανώτατου Συμβουλίου της Ισλαμικής Επανάστασης στο Ιράκ, έκρινε ότι οι Mandaeans δεν είναι «λαός της Βίβλου». Η «Ομάδα των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου των Mandaeans» αναφέρει, σε επιστολή που δημοσίευσε στο διαδίκτυο, ότι η AQI τους κατονομάζει «άπιστους Σιίτες, τόσο κακούς όσο τους Sub ba». Σήμερα, δεν υπάρχει αντιπρόσωπος των Sabaean-Mandaeans στην Μεταβατική Εθνοσυνέλευση, ούτε στο Συμβούλιο Αντιπροσώπων, ούτε σε κάποιο Δημοτικό ή Επαρχιακό Συμβούλιο. Όμως, λόγω του υψηλού μορφωτικού τους επιπέδου, αρκετοί Μανδαίοι εργάστηκαν για την Πολυεθνική Δύναμη του Ιράκ. Η «Εταιρεία για τους Απειλούμενους Λαούς» εκτίμησε τον Οκτώβριο του 2006 ότι «από τις οικογένειες αυτής της θρησκευτικής μειονότητας, που ζούσαν στη χώρα έως το 2003, οπότε κατέρρευσε το καθεστώς του Χουσσεΐν, έχουν απομείνει πλέον μόνο άτομα». Το 2006, η «Έκθεση για την Παγκόσμια Θρησκευτική Ελευθερία» ανέφερε ότι «στο Ιράκ ζουν μέλη αυτής της θρησκευτικής μειονότητας». Η «Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες» συνεχίζει να δέχεται Sabaeans-Mandaeans, που ζητούν άσυλο στη Συρία και στην Ιορδανία. 19

20 Shabak (Σαμπάκ) Σύμφωνα με την Encyclopaedia of the Orient, οι Shabak είναι «λαός και θρησκεία». Κατοικούν στο Ιράκ από το 1502, ζουν στην περιοχή της Μοσούλης, συνδέονται με τον ίδιο πολιτισμό και την ίδια γλώσσα, αλλά ανήκουν σε περισσότερες από μια εθνοτικές ομάδες και πρεσβεύουν περισσότερες από μια θρησκείες». Το όνομα Shabak προήλθε από την αραβική λέξη shabaka, που καταδεικνύει τη «σύνθεση διαφορετικών φυλών». Μεγάλο τμήμα των Shabak συνδέεται εθνοτικά με τους Κούρδους και τους Τουρκμένους, ενώ στις υπο-ομάδες τους συγκαταλέγονται οι Gergari, Bajalan, Hariri και Mosul. Αν και κάποιοι τους ταυτίζουν με τους Κούρδους, οι Shabak έχουν τις δικές τους αξίες, παραδόσεις και ενδυμασίες και θεωρούν ότι αποτελούν ιδιαίτερη εθνοτική ομάδα. Όμως, με την πολιτική της «αραβοποίησης», οι Shabak καταχωρήθηκαν είτε ως «Κούρδοι» είτε ως «Άραβες». Οι Shabak ακολουθούν ιδιαίτερο λατρευτικό τυπικό του Ισλάμ, που περιλαμβάνει στοιχεία του χριστιανισμού και άλλων θρησκειών. Επίσης, έχουν το δικό τους «Ιερό Βιβλίο», γνωστό ως Buyruk, γραμμένο στην τουρκμένικη γλώσσα. Περίπου το 70% είναι Σιίτες, ενώ το υπόλοιπο 30% Σουνίτες. Μεταξύ των Shabak και των Yazidis υπάρχει στενή σχέση, καθώς οι Shabak προσκυνούν στους ιερούς τόπους των Yazidis. Η γλώσσα τους είναι η Shabaki, που περιέχει στοιχεία της κουρδικής, της τουρκικής, της περσικής και της αραβικής. Καθώς δεν υπάρχει πρόσφατη ή μη πολιτικοποιημένη απογραφή, δεν είναι γνωστός ο ακριβής αριθμός των Shabak που ζουν στο Ιράκ. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, κυμαίνεται μεταξύ και Οι Shabak διαμένουν κυρίως στη Μοσούλη (στην αριστερή όχθη του ποταμού Τίγρη), στις πόλεις και στα χωριά της κοιλάδας Ninewa (Nimrod, Qaraqosh, Bartille, Basheqa και Telkep). Σύμφωνα με το Δρ. Hunain al- Qaddo, οι Shabak αποτελούν το ένα τρίτο των κατοίκων της πόλης Bartilla.. Κατά τη διάρκεια του σανταμικού καθεστώτος, η ιρακινή κυβέρνηση προσπάθησε να τους «αραβοποιήσει», προκειμένου να επιτύχει τον έλεγχο του πλούσιου σε πετρέλαιο ιρακινού βορρά. Στη συνέχεια, στην επαρχία Ninewa, υπέστησαν διωγμούς και από τους Κούρδους πολιτοφύλακες. Οι Κούρδοι ισχυρίζονται ότι οι Shabak είναι «αληθινοί Κούρδοι», προκειμένου να επεκτείνουν τον έλεγχό τους δυτικότερα των κουρδικών επαρχιών (επαρχία Ninewa). Οι Σιίτες Shabak στοχοποιήθηκαν από Άραβες Σουνίτες πολιτοφύλακες. Σύμφωνα με μαρτυρίες των Shabak, τον Ιούλιο του 2007, Άραβες Σουνίτες πολιτοφύλακες σκότωσαν περίπου Shabak, ενώ από το 2003, εκτόπισαν περίπου από την περιοχή της Μοσούλης. 20

21 Αρμένιοι Σήμερα στο Ιράκ ζουν περίπου Χριστιανοί Αρμένιοι, οι περισσότεροι εκ των οποίων στη Βαγδάτη (περίπου ) 19. Η κοινότητα των Αρμενίων απαντάται και σε άλλες ιρακινές μεγαλουπόλεις, όπως η Βασόρα, το Κιρκούκ, η Μοσούλη και το Dohuk 20. Οι Ιρακινοί Αρμένιοι ανήκουν στην Αποστολική Αρμενική Εκκλησία (ή Αρμενική Ορθόδοξη Εκκλησία) και στην Αρμενική Καθολική Εκκλησία Μια μικρή κοινότητα Αρμενίων ζει στο χωριό Avzrog (πησίον του Dohuk), που είναι χωρισμένο σε δύο περιοχές. Στη μια κατοικούν Ιρακινοί Αρμένιοι και στην άλλη Ιρακινοί Ασσύριοι. 21

22 Baha i (Μπαχάι) Η θρησκεία Baha i ιδρύθηκε το 19ο αιώνα, από τον Πέρση ευγενή Baha u llah, που αυτοανακηρύχθηκε ως «ο τελευταίος απεσταλμένος Προφήτης μετά το Μοχάμεντ, τον Ιησού, το Βούδα, τον Κρίσνα και τον Αβραάμ». Σήμερα, σε περισσότερες από 200 χώρες, ζουν περίπου Baha i, χωρίς να αποτελούν πουθενά πλειοψηφία. Στο Ιράκ δεν υπάρχουν στοιχεία για τον ακριβή πληθυσμό της κοινότητας των Baha i. Εντούτοις, κάποιες αναφορές κάνουν λόγο για περίπου μέλη, τα οποία είναι διασκορπισμένα στην ιρακινή επικράτεια. Η θρησκεία Baha i διατηρεί ένα μοναδικό «σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης», με διοικητικά συμβούλια, που αναδεικνύονται με ελεύθερες εκλογές σε περίπου κοινότητες. Ο «Παγκόσμιος Οίκος Δικαιοσύνης» (Universal House of Justice), με έδρα τη Χάϊφα του Ισραήλ (εκλέχτηκε για πρώτη φορά το 1963), αποτελεί το υπέρτατο όργανο διακυβέρνησης, που ρυθμίζει τα πνευματικά και διοικητικά θέματα της θρησκείας των Baha i. Η πίστη των Baha i θεωρείται ως «αιρετική» από το ισλάμ. Μια σειρά θρησκευτικών διαταγμάτων (fatwas) της Ανωτάτης Θρησκευτικής Αρχής της Αιγύπτου, που επηρεάζει τον ευρύτερο μουσουλμανικό κόσμο, καταδίκασαν την πίστη των Baha i ως «μορφή αποστασίας» από τον ισλαμισμό και «απειλή» για τη δημόσια τάξη. Ο Bernard Lewis, ένας από τους πλέον γνωστούς μελετητές της Μέσης Ανατολής, αναφέρει ότι «η ύπαρξη μιας μεταισλαμικής μονοθεϊστικής θρησκείας, όπως είναι η Baha i, προσβάλει το ισλαμικό δόγμα της τελειότητας και του αμετάκλητου της αποκάλυψης του Μοχάμεντ». 22