Γρηγόριος Χατζηφιλιππίδης

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΒΑΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΔΕΝΔΡΟΣΤΟΙΧΙΩΝ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Κωννστταννττίίννου Τσαϊϊρίίδη Επιβλέπων Γρηγόριος Χατζηφιλιππίδης Δράμα, Ιούνιος 2013

2 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η αστικοποίηση αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της σημερινής εποχής καθώς πάνω από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού ζει στις πόλεις και η κάλυψη των αναγκών τους έχει οδηγήσει στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Για τον εξωραϊσμό και την βελτίωση της υπάρχουσας κατάστασης, ο άνθρωπος κάνει χρήση των δένδρων μέσα στην πόλη, αξιοποιώντας τα οφέλη που προσφέρουν χωρίς όμως να λαμβάνουν υπόψη ότι αυτά είναι δυναμικά στοιχεία του περιβάλλοντος και απαιτούν την απαραίτητη φροντίδα. Κατά τη διάρκεια της πτυχιακής εργασίας διαπιστώθηκε έλλειψη οργάνωσης σχετικά με τη διαμόρφωση και συντήρηση του πρασίνου, έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και προβλήματα στην εκλογή και εγκατάσταση των ειδών, στην εφαρμογή προδιαγραφών των δένδρων και στους περαιτέρω χειρισμούς. Απαραίτητο εργαλείο για την διαχείριση και συντήρηση των δένδρων και γενικά του πρασίνου, αποτελεί μία βάση δεδομένων (Τσιτσώνη, Θ., κ.α Γκανάτσας, Π., κ.α. 2002) από την οποία το προσωπικό που είναι υπεύθυνο για την συντήρηση τους, θα ενημερώνεται για οποιοδήποτε πρόβλημα υπάρχει κατά την διάρκεια του έτους, με την προϋπόθεση ότι η βάση θα ενημερώνεται τουλάχιστον δύο φορές το χρόνο. Με την βοήθεια των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) χαρτογραφείται η περιοχή και αποτυπώνεται ακριβώς η θέση του κάθε δένδρου. Κάθε δένδρο περιγράφεται με μόνιμα στοιχεία, όπως είδος, θέση και διαθέσιμο αυξητικό χώρο και μεταβαλλόμενα στοιχεία τα οποία εξαρτώνται από την αύξηση και κλάδευση τους, όπως ύψος, περίμετρο και, τέλος, τα προτεινόμενα μέτρα περιποίησής των. Η εφαρμογή των αποτελεσμάτων της έρευνας θα αποτελέσει τη βάση για την ανάπτυξη και την αισθητική βελτίωση του αστικού και περιαστικού πρασίνου στην περιοχή. Σκοπός της παρούσας πτυχιακής εργασίας είναι η καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης και η αξιολόγηση των προβλημάτων που παρουσιάζουν οι δενδροστοιχίες, µε βάση τα υπέργεια δασοκομικά χαρακτηριστικά τους, με στόχο τη δημιουργία βάσης δεδομένων, που θα αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο για την συντήρηση και διαχείριση τους από την υπηρεσία πρασίνου του Δήμου, ενώ με την εφαρμογή της στο web θα έχει τη δυνατότητα κάθε πολίτης να πληροφορείται για τα διάφορα είδη των δένδρων που απαιτούνται στα πεζοδρόμια της πόλης και να ενημερώνεται για τις ιδιαιτερότητες του καθενός. Η παρούσα πτυχιακή αποτελεί συνέχεια παλαιότερης που συντάχθηκε από την Καλογεράκου Ηρώ, της οποίας η έμφαση που είχε δοθεί αναφερόταν κυρίως στις ζημίες που παρουσίαζαν τα δένδρα και αφορούσε ένα τμήμα της πόλης. Με την παρούσα εργασία βελτιώνεται η βάση δεδομένων καθώς περιλαμβάνει σχεδόν το σύνολο του πολεοδομικού 1

3 συγκροτήματος της Δράμας και λαμβάνεται υπόψη ο αυξητικός χώρος και τα προβλήματα που παρουσιάζουν τα δένδρα σ αυτόν αλλά και η ακριβής θέση των δένδρων. 2

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Δασοκομία Πόλεων Η έννοια του αστικού τοπίου Το νομικό καθεστώς για το αστικό πράσινο Οικολογικές ιδιαιτερότητες μιας πόλης Ιδιαιτερότητες του αυξητικού χώρου Κλίμα Σύνθεση και κίνηση του ατμοσφαιρικού αέρα Έδαφος Υδρολογία Επίδραση των δένδρων και γενικά του πρασίνου στην πόλη Βελτίωση του κλίματος Ρύθμιση θερμοκρασίας και υγρασίας αέρα Φιλτράρισμα του αέρα Κίνηση των ανέμων Αρχιτεκτονική και πολεοδομική χρήση Επίδραση στην αισθητική και αναψυχή Η επίδραση των ανέμων στα δένδρα και η διαχείριση τους ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πόλη της Δράμας Ιστορικά στοιχεία Πολεοδομική ανάπτυξη και οργάνωση Θέση στη φυσική βλάστηση

5 5.5. Γεωλογικά και εδαφολογικά στοιχεία Κλίμα Κλιματικά στοιχεία Θερμοκρασία του αέρα Σχετική υγρασία του αέρα Βροχόπτωση Χιόνι, χαλάζι, δρόσος, ομίχλη, καταιγίδα Νέφωση Άνεμοι ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Υλικά και Μέθοδος ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Αντί επιλόγου ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

6 Ευχαριστίες Η εκπόνηση της παρούσας διατριβής δεν θα ήταν δυνατή χωρίς την υποστήριξη και ανεκτικότητα κάποιων ανθρώπων. Καταρχήν εκφράζω τις θερμές ευχαριστίες µου στον επιβλέποντα καθηγητή κ. Γρηγόριο Χατζηφιλιππίδη, Καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτονικής Τοπίου στο ΤΕΙ Καβάλας (Παράρτημα Δράμας) για την ανάθεση του θέματος, καθώς και για τις συμβουλές και τις υποδείξεις του κατά την εκπόνηση της πτυχιακής μου εργασίας, για την επιστημονική και ηθική υποστήριξη που µου παρείχε. Στον καθηγητή κ Λάζαρο Σεχίδη οφείλω την συμβολή στη δημιουργία της διαδικτυακής εφαρμογής. Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τους φίλους και την οικογένειά µου, που µου παρείχαν ανιδιοτελή και ανυπολόγιστη ηθική και οικονομική υποστήριξη κατά τη διάρκεια των σπουδών µου. 5

7 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Η ραγδαία και, σε πολλές περιπτώσεις, ανεξέλεγκτη αστικοποίηση που παρατηρείται τα τελευταία πενήντα χρόνια έχει δημιουργήσει πολλά κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα. Στις αστικές περιοχές, σήμερα, υπολογίζεται ότι ζει πάνω από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού. Η τεράστια αυτή μετακίνηση των πληθυσμών σε όλο τον κόσμο είχε επιπτώσεις στο περιβάλλον ενώ η απαίτησή τους για οικοδομήσιμη γη ικανοποιήθηκε σε βάρος των περιαστικών δασών. Στην Ελλάδα η αύξηση του πληθυσμού των πόλεων άρχισε να συντελείται μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, οπότε και η χώρα δέχτηκε πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες. Εσωτερική μετανάστευση παρατηρήθηκε μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς δεν υπήρχαν οι υποδομές δρόμοι, συγκοινωνίες κλπ προς αυτή την κατεύθυνση. Η μετακίνηση του πληθυσμού της υπαίθρου προς τις πόλεις κορυφώθηκε τις δεκαετίες του 60 και 70 εξαιτίας οικονομικών και κοινωνικών παραγόντων που διαμόρφωναν το πολιτειακό γίγνεσθαι. Οι πολυάριθμοι κάτοικοι των αστικών κέντρων έπρεπε να βρουν στέγη, τα δένδρα και γενικότερα το πράσινο καταστρέφονταν με γοργούς ρυθμούς με αποτέλεσμα να κυριαρχήσει η άσφαλτος και το τσιμέντο. Με τις υπάρχουσες ακραίες πληθυσμιακές συνθήκες, πολλές από τις πόλεις, σε όλο τον κόσμο, αγωνίζονται να παρέχουν βασικές υπηρεσίες στους κατοίκους όπως το πόσιμο νερό, την απομάκρυνση των απορριμμάτων, υγιεινές συνθήκες και καταφύγιο. Σήμερα, η χρήση δενδροστοιχιών και πάρκων στις πόλεις, για τον εξωραϊσμό τους και τη βελτίωση των συνθηκών ζωής των κατοίκων τους, έχει καταστεί πρωταρχικό μέλημα των πολεοδόμων και τελευταία έχει αναπτυχθεί ένας ξεχωριστός κλάδος της Δασολογικής επιστήμης, η Δασοκομία πόλεων. Η έννοια της Δασοκομίας Πόλεων έχει γίνει ευρύτερα αποδεκτή σχετικά πρόσφατα καθόσον περικλείει την οργάνωση, το σχεδιασμό, την εγκατάσταση και τη διαχείριση των δένδρων και δασικών συστάδων, που βρίσκονται μέσα ή κοντά σε αστικές περιοχές και που διακρίνονται για την ομορφιά και την καλαισθησία τους. Το αστικό οικοσύστημα αποτελείται από το γκρι στοιχείο που είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας περιλαμβάνοντας κτίρια, δρόμους, γήπεδα και το πράσινο στοιχείο που αποτελείτε από το αστικό πράσινο και τα αστικά και περιαστικά δάση. Η χρήση δένδρων και η ευεργετική επίδραση που ασκούν αυτά και η βλάστηση γενικότερα μέσα στην πόλη έχει αναγνωρισθεί από πολύ παλιά. Οι Αιγύπτιοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Ασσύριοι, οι Πέρσες, οι Αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τα δένδρα για αισθητικούς και 1

8 άλλους σκοπούς στις πόλεις είτε με τη μορφή δενδροστοιχιών, ιερών αλσών ή στους κήπους των σπιτιών. Έτσι τα δένδρα ανήκουν στα αρχέτυπα των πανάρχαιων συμβόλων της ανθρωπότητας και αποτέλεσαν αντικείμενο λατρείας, θρησκευτικών ιδεών, περιεχόμενα μύθων και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη θρησκευτική και κοινωνική ζωή όλων των λαών. Τα δένδρα μέσα στην πόλη συνεισφέρουν σημαντικά στην ανύψωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Επηρεάζουν θετικά την ψυχική και φυσική κατάσταση του ανθρώπου, του παρέχουν ένα αίσθημα ασφάλειας και τον βοηθούν να προσεγγίσει την φύση. Οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν να ζουν, να εργάζονται και να περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους σε περιοχές µε υγειές και καλά διατηρημένο αστικό πράσινο και περιαστικά δάση και αυτό γιατί συμβάλλουν στη μείωση των θορύβων, εξοικονομούν ενέργεια λόγω απορρόφησης της ηλιακής ενέργειας και της προστασίας από τον άνεμο, μειώνουν την επιφανειακή απορροή των ομβρίων υδάτων και κατά συνέπεια ελέγχουν την διάβρωση και τον εμπλουτισμό των υπόγειων υδάτων, φιλτράρουν την σκόνη και άλλα αιωρούμενα στερεά σωματίδια καθαρίζοντας τον αέρα ενώ δροσίζουν, στις ζεστές ημέρες του καλοκαιριού, με τη διαπνοή τους βελτιώνοντας την ποιότητα του αέρα και του νερού. Αυξάνουν το χρόνο ζωής της ασφάλτου των δρόμων εξαιτίας της σκίασης, αυξάνουν την αξία των ακινήτων μιας περιοχής, μειώνουν την εγκληματικότητα, δημιουργούν ενδιαιτήματα πανίδας και διακοσμητικά και αισθητικά στοιχεία με δένδρα και θάμνους. Τα δένδρα θεωρούνται από τους περισσότερους ανθρώπους σαν ένα δεδομένο, στατικό, μόνιμο στοιχείο του περιβάλλοντος. Στην πραγματικότητα πρόκειται για έναν ζωντανό οργανισμό που αναπόφευκτα κάποια στιγμή της ζωής του θα καταρρεύσει, θα αποσυντεθεί και δεν θα μείνει κανένα ίχνος του να μαρτυρά ότι υπήρξε. Τα δένδρα της πόλης πεθαίνουν από προσβολές ασθενειών και εντόμων, ξηρασία, βανδαλισμούς στον κορμό, ζημιές εξαιτίας των ανέμων ή το συνδυασμό αυτών των παραγόντων, ενώ στην Ελλάδα συμβάλλουν στην αισθητική των υποβάθμιση και οι αλόγιστες και χωρίς σχεδιασμό κλαδεύσεις. Λόγω των ιδιαίτερων οικολογικών συνθηκών που επικρατούν στις πόλεις, το έργο των Δασοκόμων Πόλεων μπορεί να ωφεληθεί από την δημιουργία μιας βάσης δεδομένων των δένδρων που υπάρχουν στην πόλη και από τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (GIS), τα οποία αποτελούν τον πιο ακριβή τρόπο χαρτογράφησης της θέσης των δένδρων. Με την παρούσα πτυχιακή εργασία γίνεται εκτίμηση της υγιεινής κατάστασης των δένδρων που υπάρχουν στην πόλη της Δράμας, για τη δημιουργία μίας βάσης δεδομένων που θα βοηθήσει τη δουλειά των Δασοκόμων Πόλεων και θα αποτελέσει ένα σημαντικό εργαλείο για τη διαχείριση των δένδρων, με τη σύνταξη μιας καλύτερης διαχειριστικής μελέτης. Η πλήρης καταγραφή των προβλημάτων του κάθε δένδρου, προσφέρει στο δήμο μία πηγή πληροφοριών 2

9 που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την καλύτερη μεταχείριση του κάθε είδους. Ταυτόχρονα ο κάθε πολίτης της Δράμας και όχι μόνο μπορεί μέσω του web να πληροφορείται για το κάθε δένδρο και τα χαρακτηριστικά του, που υπάρχει σε κάθε μέρος της πόλης Δασοκομία Πόλεων Η έννοια του αστικού τοπίου Κάθε δομημένο περιβάλλον που αποτελείται από κτίρια και ελεύθερους χώρους όπως δρόμοι, πάρκα κλπ είναι ένα αστικό τοπίο, η διαμόρφωση του οποίου προκύπτει από την επίδραση των καλλιτεχνικών παρεμβάσεων και το μικροκλίμα της περιοχής. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μορφής του αστικού τοπίου είναι : α) Η χρήση της γης και η διαθεσιμότητα του χώρου. Ο περιορισμένος χώρος που προκύπτει από την έντονη και άναρχη δόμηση, την εμπορική ή βιομηχανική δραστηριότητα έχει ως αποτέλεσμα η ανάπτυξη των φυτών και δένδρων επί όπως και υπό του εδάφους (ριζικό σύστημα κ.λπ.) να είναι δύσκολη β) Οι κλιματικές συνθήκες. Το κλίμα των πόλεων επηρεάζεται από τη ρύπανση, την πυκνότητα της δόμησης και τη διαθεσιμότητα σε χώρους πρασίνου. Οι αστικοί ελεύθεροι χώροι αποτελούν χώρους συλλογικούς, δημόσιας δραστηριότητας και χώρους επικοινωνίας. Προσφέρουν ευκαιρίες για την πραγματοποίηση κοινωνικών επαφών και συναντήσεων. Φιλοξενούν μια ή περισσότερες δραστηριότητες και βοηθούν να δέχεται ο άνθρωπος ερεθίσματα που τον συμφιλιώνουν με το περιβάλλον και τέλος γίνονται σημεία αναφοράς και προσανατολισμού μέσα στη πόλη. Οι πόλεις κτίστηκαν παραδοσιακά σε περιοχές με καλό έδαφος, χαμηλό υψόμετρο με ήπιο κλίμα για τους ανθρώπους και τις καλλιέργειές τους, κοντά σε ποτάμια και λίμνες, αφού το νερό αποτελεί το στοιχείο της ζωής, σε περιοχές όπου υπήρχε μειωμένη σεισμική δραστηριότητα και δυνατότητα επικοινωνίας με κόμβους μεταφοράς και συγκοινωνιών. Με την άναρχη όμως δόμηση της γης το περιβάλλον άλλαξε δραματικά. Οι έποικοι και οι μετανάστες μετέφεραν μαζί τους σπόρους ή υλικό αναπαραγωγής των αγαπημένων τους δένδρων από τις πατρίδες τους, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για να διαμορφώσουν το τοπίο των νέων κοινοτήτων τους. Η ανάγκη του ανθρώπου να συμπεριλάβει τα φυτά μέσα στις πόλεις όπου ζει είχε ως αποτέλεσμα να κατασκευάσει δημόσια πάρκα και κήπους. Οι αρχιτέκτονες τοπίου της εποχής εκείνης θεωρούσαν αυτούς τους δημόσιους πράσινους χώρους σπουδαία σημεία χαλάρωσης, αναψυχής και ενίσχυσης της επαφής του ανθρώπου µε τα στοιχεία της φύσης, τα οποία τόσο 3

10 εμφανώς έλλειπαν από τις σκληρές, πλακόστρωτες ερήμους, που είχε κατασκευάσει µόνος του, όπως επίσης και τη δημιουργία λεωφόρων µε δενδροστοιχίες (αλέες), που προσέδιδαν µια καλλωπιστική χάρη και ευγένεια στις κατοικημένες περιοχές. Η χρήση των φυτών σε γρασίδια και δρόμους γινόταν όλο και πιο δημοφιλής όπως και η επιστήμη που σχετιζόταν µε τη φροντίδα τους. Η ιδέα της Δασοκομίας Πόλεων, ή µε άλλα λόγια της ολοκληρωμένης διαχείρισης του αστικού πρασίνου, δεν είχε αναπτυχθεί μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 60. Ο όρος αυτός είναι αρκετά δόκιμος καθώς τα περισσότερα αν όχι όλα από τα δένδρα που χρησιμοποιούνται στην πόλη είναι δασοπονικά είδη. Η Δασοκομία Πόλεων ασχολούταν περισσότερο µε τη συνολική διαχείριση του αστικού δάσους μιας περιοχής που έχει επηρεαστεί από τον αστικό πληθυσμό και όχι µε τη διαχείριση κάθε δένδρου ξεχωριστά. Το 1972 η Ένωση των Αμερικανών Δασολόγων (Society of American Foresters) έθεσε την παρακάτω δήλωση : Η Δασοκομία Πόλεων είναι ένας εξειδικευμένος τομέας της Δασοπονίας που έχει σκοπό την καλλιέργεια και διαχείριση των δένδρων για την παρουσία τους και τη δυναμική συνεισφορά τους στη φυσιολογική, κοινωνική και οικονομική βελτίωση της ζωής μιας αστικής κοινότητας. Σύμφυτο µε αυτή τη λειτουργία είναι ένα πρόγραμμα κατανόησης σχεδιασμένο να εκπαιδεύσει τον αστικό πληθυσμό για το ρόλο των δένδρων και να σχετίσει τα φυτά µε το αστικό περιβάλλον. Η Δασοκομία Πόλεων, περιλαμβάνει ένα διαχειριστικό σύστημα που περιλαμβάνει τους υδροκρίτες, τους βιότοπους άγριας ζωής, που βρίσκονται μέσα και γύρω από την πόλη, τις δυνατότητες αναψυχής, το σχεδιασμό τοπίου, την ανακύκλωση των αποβλήτων, γενικότερα τη φροντίδα των δένδρων, και τη μελλοντική παραγωγή ινών ξύλου για πρώτη ύλη. Σύμφωνα µε το Ντάφη (2001), αντικείμενο της Δασοκομίας Πόλεων είναι η έρευνα των οικολογικών συνθηκών που επικρατούν σε µια πόλη σε σχέση µε την ευδοκίμηση των διαφόρων δασοπονικών ειδών, η έρευνα της ικανότητας προσαρμογής τους στις ιδιαίτερες οικολογικές συνθήκες μιας πόλης, ο βαθμός εκπλήρωσης των σκοπών για τους οποίους έχουν χρησιμοποιηθεί και οι διάφορες μέθοδοι φύτευσης, χειρισμού και διαχείρισης των δένδρων μιας πόλης µε σκοπό τη βελτίωση των οικολογικών συνθηκών και την ανύψωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Η δασοκομία πόλεων αποτελείται από διάφορες άλλες, όπως η φυτοκομία, η αρχιτεκτονική τοπίου, ο αστικός σχεδιασμός, η οικολογία τοπίου, οι κοινωνικές επιστήμες και η δασοκομία. Παρά το μεγάλο κόστος των φυτεύσεων και της διαχείρισης των αστικών δένδρων, αυτά εφοδιάζουν το κοινωνικό σύνολο µε πολλά περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη, 4

11 περιλαμβάνοντας τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα και του νερού, τον έλεγχο των πλημμυρών, προστασία των εδαφών από τη διάβρωση, μείωση των θερμοκρασιών στις θερμές νησίδες των πόλεων, μείωση της ενέργειας που χρειάζεται για την ψύξη ή θέρμανση των κτιρίων, αύξηση της αξίας των ακινήτων µιας περιοχής καθώς και περιπτώσεις αύξησης των αποθεμάτων πόσιμου νερού. Σκοπός της Δασοκομίας Πόλεων στις Ευρωπαϊκές συνθήκες θα μπορούσε να είναι ο εξής: «Εγκατάσταση, διαχείριση, γενικός και αρχιτεκτονικός σχεδιασμός των δένδρων και των αλσυλλίων μέσα στις πόλεις µε τη λειτουργική τους αξία μέσα και γύρω από τις αστικές περιοχές» Το νομικό καθεστώς για το αστικό πράσινο Η ελληνική νομοθεσία θεωρεί τους ελεύθερους αστικούς χώρους πρασίνου ως είδος σε ανεπάρκεια και ως πολύτιμο αγαθό που χρήζουν απολύτου προστασίας από κάθε αλλαγή χρήσης και από κάθε εκμετάλλευση που αντίκειται στον κοινωφελή τους χαρακτήρα. Κυριότερα θεσμικά εργαλεία προστασίας των ελεύθερων χώρων πρασίνου είναι η δασική και η πολεοδομική νομοθεσία. Συγκεκριμένα, ο Νόμος 998/1979 «Προστασία δασών και δασικών εκτάσεων» κατατάσσει τους ελεύθερους αστικούς χώρους στα πάρκα (εκτάσεις εντός πόλεων ή οικιστικών περιοχών που καλύπτονται από βλάστηση που έχει δημιουργηθεί τεχνητά) και στα άλση (εκτάσεις εντός πόλεων ή οικιστικών περιοχών που καλύπτονται από φυσική δασική βλάστηση) και απαγορεύεται οποιαδήποτε αλλαγή προορισμού ή χρήσης αυτών (WWF Ελλάς 2004). Επιπλέον, στα πάρκα και στα άλση «η περιποίησις και η εν γένει εκμετάλλευσις γίνονται κατά τρόπο μη παραβλάπτοντα τον κύριο σκοπό για τον οποίο προορίζονται» (άρθρο 62 παρ.2 του ΝΔ 86/1969). Για τα πάρκα και τα άλση έχουν, επίσης, εφαρμογή οι διατάξεις των άρθρων παρ. 4, 4 παρ. 2α, 5, 48 παρ. 1 του νόμου 998/1979, καθώς και οι διατάξεις του άρθρου 18 του νόμου 1734/1987, σύμφωνα με τις οποίες η μέριμνα για την ανάπτυξη, βελτίωση, αναδάσωση και προστασία των πάρκων, αλσών και των εντός των πόλεων ή οικιστικών περιοχών δενδροστοιχιών ανήκει εις τους οικείους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοικήσεως ή τους επί τη βάσει σχετικής πολεοδομικής μελέτης αναλαμβάνοντας τη δημιουργία αυτών οικιστικούς φορείς ή εις ίδια νομικά πρόσωπα επί τη βάσει ειδικών διατάξεων και τέλος, δεν υπάρχει δυνατότητα δημιουργίας αθλητικών εγκαταστάσεων, που προέβλεπε αρχικά το άρθρο 52 του Ν. 998/1979. Πρέπει, επίσης, να τονιστεί πως οι ελεύθεροι κοινόχρηστοι χώροι προστατεύονται και από τη συνταγματικά κατοχυρωμένη αρχή του ισοζυγίου των κοινόχρηστων χώρων που έχουν 5

12 ενταχθεί σε σχέδιο πόλης, γεγονός που σημαίνει ότι επιτρέπεται η αναδιάρθρωσή τους μόνο όταν η συνολική επιφάνεια παραμένει η ίδια ή αυξάνεται. Συνταγματικά κατοχυρωμένη είναι και η αρχή του πολεοδομικού κεκτημένου, δηλαδή της μη χειροτέρευσης του οικιστικού περιβάλλοντος, όπως οι αρχές αυτές έχουν διαπλασθεί και ερμηνευθεί από το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) (WWF Ελλάς 2004). Η κάθε κοινωνία έχει διαφορετικές απόψεις και πολιτικές για το ποιος είναι αρμόδιος για την προσοχή των αστικών δέντρων. Η Δράμα, για παράδειγμα, έχει αφήσει την προσοχή των δημόσιων δέντρων στους ιδιοκτήτες μιας ιδιοκτησίας. Η ευθύνη που περνά σε αυτούς τους πολίτες μέσω είτε διάταξης είτε απραξίας, δεν απαλλάσσει τον δήμο από την ευθύνη που φέρει μια ζημιά ή ένας τραυματισμός, όταν αυτός εμφανιστεί. Δυστυχώς όμως, πολλές κοινωνίες και κάτοικοι, λαμβάνουν συχνά δασοκομικές αποφάσεις, τόσο για την κλάδευση όσο και για τη φύτευση διαφόρων ειδών στα πεζοδρόμια, που κανονικά είναι ευθύνη του δήμου, βασιζόμενες στην τοπική πολιτική και τα συναισθήματα χωρίς να έχουν βασικές επιστημονικές γνώσεις δημιουργώντας έτσι ένα περιβάλλον λιγότερο ασφαλές. Τα ευρωπαϊκά δικαστήρια έχουν υποστηρίξει ότι η απουσία ενός προγράμματος διατήρησης των δέντρων δεν απαλλάσσει την πολιτεία από την ευθύνη να παρέχει ασφάλεια στους πολίτες της. 2. Οικολογικές ιδιαιτερότητες μιας πόλης Το οικολογικό περιβάλλον μιας πόλης διαφέρει, ανάλογα με το μέγεθος της, από το αντίστοιχο υπαίθριο περιβάλλον σχεδόν σε όλες τις παραμέτρους αυξητικός χώρος, κλίμα, σύνθεση και κίνηση αέρα, έδαφος και υδρολογία Ιδιαιτερότητες του αυξητικού χώρου. Οι ιδιαίτερες περιβαλλοντικές συνθήκες που επικρατούν στις πόλεις μειώνουν τη ζωτικότητα πολλών ειδών και αυξάνουν την ευαισθησία τους σε ασθένειες και λοιπά παράσιτα. Οι αυξητικοί χώροι που είναι διαθέσιμοι στα δένδρα των πόλεων ανάλογα µε το μικροκλίμα, το έδαφος και το μέγεθος της επιφάνειας που διατίθενται για την ανάπτυξη του πρασίνου τους διακρίνονται σε αυξητικούς χώρους πάρκων και αστικών αλσυλλίων, σε χώρους πράσινων επιφανειών (διαχωριστικών λωρίδων) και κήπων, σε αυξητικούς χώρους δενδροστοιχιών, δηλαδή των δένδρων που μεγαλώνουν στα πεζοδρόμια των δρόμων και τους πεζόδρομους, όπως και σε αυξητικούς χώρους των ταρατσών και μπαλκονιών. Όσο μεγαλύτερος είναι ένας αυξητικός χώρος (πάρκα, άλση), τόσο περισσότερο 6

13 ανεμπόδιστα αναπτύσσονται τα δένδρα και αυξάνουν χωρίς τη δική µας βοήθεια και τόσο λιγότερο εμφανίζονται οι δυσμενείς επιδράσεις του αστικού περιβάλλοντος. Οι δενδροστοιχίες είναι λωρίδες εφαπτόμενες σε δρόμους ή στο µέσο των λεωφόρων διπλής κατεύθυνσης. Συνήθως εκεί υπάρχει χώρος για µία σειρά µόνο δένδρων, εκτός κι αν πρόκειται για νησίδες, οι οποίες συχνά είναι αρκετά ευρείες ώστε να υπάρχει χώρος για δένδρα, θάμνους και λοιπά στοιχεία της σχεδίασης τοπίου. Οι δενδροστοιχίες ανάλογα με τις οικολογικές συνθήκες που επικρατούν σ αυτές διακρίνονται σε οικολογικούς σταθμούς με περισσότερο ή λιγότερο φαρδιές πράσινες λωρίδες ή φυτείες (σε πρανή όπως αυτά που δημιουργούνται σε δρόμους πάνω σε επίχωμα). Η δομή του εδάφους είναι ο κυριότερος περιοριστικός παράγοντας καθώς μόνο το επιφανειακό στρώμα του παρουσιάζει καλές ιδιότητες. Μία άλλη κατηγορία οικολογικού σταθμού είναι αυτοί που δημιουργούνται σε κάθε κατηγορίας αστικούς δρόμους όπως δρόμους συνοικιών, εμπορικών κέντρων, δρόμους πυκνής κυκλοφορίας (κεντρικούς δρόμους), εμπορικούς δρόμους, πλατείες κλπ, µε ή χωρίς χώρους στάθμευσης, µε συμβολές δρόμων, διασταυρώσεις, στάσεις λεωφορείων κλπ. οι σταθμοί αυτοί, τους οποίους μπορεί να συγκρίνει κανείς µε εκείνους τους προαυλίων πλάτους 3-5 μέτρων και είναι εχθρικοί για τα δένδρα. Ορισμένοι περιορισμοί των αυξητικών χώρων είναι οι χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων όπου λόγω της ρύπανσης που προκαλούν (από τα λάδια των μηχανών) και της συμπίεσης του εδάφους που δέχεται, η ύπαρξη καλωδίων από υπηρεσίες ΔΕΗ/ ΟΤΕ που εμποδίζουν την καλή ανάπτυξη της κόμης τους, οι διάφορες οικοδομικές εργασίες όπου με την εκσκαφή του εδάφους για τη θεμελίωση της κατασκευής αλλά και την απόρριψη των αδρανών υλικών σε γειτονικές περιοχές υποβαθμίζουν την ποιότητα του εδάφους. Τα τροχαία ατυχήματα στην συνέχεια προκαλούν ζημίες στην φυσική κατάσταση των δένδρων με τις προσκρούσεις αλλά και η χρήση αλατιού το χειμώνα για το λιώσιμο του πάγου. Οι οικολογικές αυξητικές συνθήκες κάτω από τις οποίες ζουν τα δένδρα στην πόλη εξαρτώνται και από το πλάτος των δρόμων, το πλάτος των πεζοδρομίων, το ύψος των γειτονικών κτιρίων και από τον προσανατολισμό (κατεύθυνση) των δρόμων. Δρόμοι µε διάταξη από Ανατολή προς Δύση σκιάζονται το μεσημέρι και δημιουργούν ευνοϊκότερες συνθήκες, ενώ µε διάταξη από Βορρά προς Νότο λιάζονται κατά τις μεσημβρινές ώρες. Ανάλογα επηρεάζονται και οι συνθήκες φωτισμού, σκίασης (φωτοκλίμα) και θερμοκρασίας. Ακόμα και στον ίδιο δρόμο τα δένδρα που ζουν στην προσανατολική, προσδυτική, προσβόρεια και προσνότια πλευρά του δρόµου βρίσκονται κάτω από εντελώς διαφορετικές συνθήκες. 7

14 2.2. Κλίμα Αστικό κλίμα είναι το τοπικό κλίμα κάθε πόλης που επηρεάζεται ανάλογα με το μέγεθός του, από τον τρόπο και την πυκνότητα δόμησης, καθώς και το είδος των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που ασκούνται σ αυτό. Η θερμοκρασία μιας πόλης αυξάνει κατά 0,5-3,0 ο C και η αύξηση αυτή αφορά τόσο το χειμώνα όσο και το καλοκαίρι (Ντάφης 2001). Η αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα της πόλης σε σχέση με το γειτονικό αδόμητο ύπαιθρο ή τους χώρους πρασίνου, είναι γνωστή ως φαινόμενο «αστικών νησίδων θερμότητας» (Urban heat island, städtische Wärmeinsel). Το φαινόμενο αυτό αποκτά τη μέγιστη έκφρασή του μετά τη δύση του ηλίου και τις πρώτες νυχτερινές ώρες κάτω από συνθήκες αίθριου καιρού και άπνοιας. Αυτό συμβαίνει συχνά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, ενώ εξασθενεί ή και εκμηδενίζεται κατά την επικράτηση ανέμων και γενικά έντονων καιρικών φαινομένων. Ένα άλλο χαρακτηριστικό του αστικού κλίματος είναι η μικρότερη σχετική υγρασία του αέρα που οφείλεται στην αυξημένη θερμοκρασία και στη γρήγορη απορροή των νερών της βροχής μέσα από το σύστημα αποχέτευσης και συνεπώς στη μείωση του νερού που εξατμίζεται, αλλά και στην παρεμπόδιση εξάτμισης H 2 O από το έδαφος που είναι καλυμμένο με διαδρόμους, πεζοδρόμια και κτήρια. Η μείωση της σχετικής υγρασίας εντείνει το θερμικό και υδατικό στρες των δένδρων (Ντάφης 2001) Σύνθεση και κίνηση του ατμοσφαιρικού αέρα Ο αέρας των πόλεων περιέχει αυξημένες ποσότητες διοξειδίου του θείου, μονοξειδίου του άνθρακα, οξείδια φθορίου, αζώτου, χλωρίδια καθώς και όζον, ενώ η περιεκτικότητα σε οξυγόνο είναι μικρότερη. Στην Αθήνα, σε ημέρες έξαρσης του νέφους, η περιεκτικότητα σε οξυγόνο κατεβαίνει από 21% στο 17% (δηλαδή πλησιάζει επικίνδυνα το σημείο κινδύνου 16%). Η μείωση αυτή αποδίδεται στην καταστροφή των περιαστικών δασών από πυρκαγιές και στη μείωση του αστικού πρασίνου ανά κάτοικο. Η ποσότητα των αιωρούμενων σωματιδίων (αιθάλη, σκόνη κ.λπ.) είναι πολύ μεγαλύτερη στην ατμόσφαιρα της πόλης απ ό,τι στο ύπαιθρο. Η κίνηση του αέρα είναι διαφορετική. Τα κτήρια και τα οικοδομικά τετράγωνα λειτουργούν σαν ανεμοφράκτες εμποδίζοντας την κίνηση και μειώνοντας την ταχύτητα των ανέμων. Από την άλλη, μέσα στην πόλη δημιουργείται ένα ενδοαστικό σύστημα κυκλοφορίας του αέρα τόσο κατακόρυφα, όσο και οριζόντια. Η υπερθέρμανση του κέντρου των πόλεων δημιουργεί μια μικρογραφία κυκλώνα με το κέντρο των χαμηλών πιέσεων στο κέντρο της πόλης και τη δημιουργία ενός συστήματος κυκλώνα µε κίνηση του αέρα από την περιφέρεια προς το κέντρο και ένα ανοδικό ρεύμα στο κέντρο των χαμηλών πιέσεων. Έτσι, ο αέρας στο κέντρο είναι 8

15 αραιότερος, θερμότερος και συνεπώς ελαφρύτερος, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια κατακόρυφη κίνηση αέρα και μια οριζόντια με κατεύθυνση από την περιφέρεια προς το κέντρο, η οποία οδηγεί στην ανανέωση του αέρα (Ντάφης 2001). Σημαντικό ρόλο παίζει η διάταξη των κεντρικών δρόμων καθώς ακτινωτή διάταξη διευκολύνει την κίνηση των αερίων μαζών από την περιφέρεια στο κέντρο, µε αποτέλεσμα την βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης. Επίσης το ύψος των κτιρίων πρέπει να αυξάνεται από την περιφέρεια προς το κέντρο και όχι αντίστροφα Έδαφος Στους αστικούς χώρους, η τροποποίηση του φυσικού αναγλύφου εξαιτίας της έντονης και άναρχης δόμησης, επιφέρει σημαντικές αλλαγές στη δομή και τις φυσικές και βιοχημικές ιδιότητες του εδάφους. Η οικολογική αξία του εδάφους περιορίζεται σημαντικά, με αποτέλεσμα να μειώνεται η ποιότητα και η λειτουργικότητά του ως υποστρώματος για την ανάπτυξη της φυσικής χλωρίδας. Τα αστικά εδάφη είναι πιο συμπιεσμένα, πυκνότερα, περισσότερο αλκαλικά, ευτροφικά και ρυπασμένα σε σχέση με τα δασικά εδάφη, ενώ παρουσιάζονται σαφώς ξηρότερα, λόγω υποβιβασμού του υδροφόρου ορίζοντα στα βαθύτερα στρώματα (Blume 1993). Τέλος, το αυξημένο ph ευνοεί την ευδοκίμηση βασεόφιλων ειδών, ενώ τα συνηθέστερα και χαρακτηριστικότερα φυτικά είδη των πόλεων είναι δείκτες υψηλής συγκέντρωσης του αζώτου Υδρολογία Η αστικοποίηση προκαλεί έντονο υποβιβασμό του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα και οφείλεται στην άντληση των υπόγειων αποθεμάτων νερού για την κάλυψη των υψηλών απαιτήσεων του αστικού πληθυσμού και της βιομηχανίας, στη δύσκολη αναπλήρωση των υπόγειων αποθεμάτων νερού στις πόλεις, λόγω της κάλυψης της επιφάνειας του εδάφους από τη δόμηση και της μεγάλης επιφανειακής απορροής του ύδατος, στη μεγάλη ανάμειξη με μπάζα και άλλα τεχνικά χονδρόκοκκα υλικά των εδαφών, καθιστώντας τα εδάφη αρκετά πορώδη και διαπερατά, με αποτέλεσμα τη γρήγορη διέλευση του νερού προς τα βαθύτερα στρώματα και στο γεγονός ότι κατά την ιστορική εξέλιξη των πόλεων, ο όγκος των εισερχόμενων σ αυτές υλικών (δομικά και ακατέργαστα υλικά, καταναλωτικά αγαθά κ.ά.), ξεπερνά τον όγκο των εξερχομένων, με αποτέλεσμα το επίπεδο στάθμης του εδάφους των πόλεων να έχει υψωθεί σημαντικά. 9

16 3. Επίδραση των δένδρων και γενικά του πρασίνου στην πόλη Τα δένδρα της πόλης είναι σημαντικά για τους κατοίκους της από πολλές απόψεις. Κάθε δένδρο προσφέρει ομορφιά, σκιά και ένα μεγάλο αριθμό άλλων ευεργετημάτων. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι προσφορές αυτές θεωρούνται ως «δωρεά» και δεν εκτιμούνται στο βάθος που θα έπρεπε από τους κατοίκους των πόλεων. Οι διάφορες ευεργετικές επιδράσεις μπορούν να ταξινομηθούν στις παρακάτω τρεις ευρείες κατηγορίες. 1. Βελτίωση του κλίματος 2. Αρχιτεκτονική χρήση 3. Αισθητικοί σκοποί 4. Πολεοδομική χρήση 3.1. Βελτίωση του κλίματος Οι βασικότεροι κλιματικοί παράγοντες που επηρεάζουν, άμεσα ή έμμεσα, το κλίμα μιας πόλης είναι η ηλιακή ακτινοβολία, η θερμοκρασία του αέρα, η κίνηση του αέρα και η υγρασία. Με το συνδυασμό αυτών των τεσσάρων παραγόντων δημιουργούνται κλιματικές ζώνες μέσα στην πόλη, ευχάριστες ή δυσάρεστες Ρύθμιση θερμοκρασίας και υγρασίας αέρα Τα δένδρα με τη διαπνοή τους μειώνουν τη θερμοκρασία του αέρα που τα περιβάλλει, αυξάνοντας αντίστοιχα τη σχετική υγρασία, με το φύλλωμα τους απορροφούν σημαντικό μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας ή το αντανακλούν εμποδίζοντάς το να φθάσει στο έδαφος. Η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ ηλιαζόμενης και σκιαζόμενης επιφάνειας μπορεί να ξεπεράσει τους 7 ο C. Κατεβαίνοντας, επίσης, από την κορυφή της κομοστέγης ενός δάσους προς την επιφάνεια του εδάφους, η θερμοκρασία κατεβαίνει σε μια νήνεμη ημέρα από 35 ο C στους 23,3 ο C, δηλαδή κατά 12,3 ο C, ενώ η σχετική υγρασία από 33% ανεβαίνει στο 87%. Έτσι, τα δένδρα λειτουργούν σαν κλιματιστικά μηχανήματα. Ένα δένδρο διαπνέει 400 λίτρα νερού την ημέρα (με την προϋπόθεση ότι υπάρχει αρκετή ωφέλιμη υγρασία, Kramer & Kozlowski 1960). Η ψυκτική ικανότητα ενός δένδρου μπορεί να συγκριθεί με 5 κλιματιστικά ισχύος kcal/hr που δουλεύουν 20 ώρες το 24ωρο. Στο Nankin της Κίνας, μια πόλη 1.5 εκατομμυρίων κατοίκων, φύτευσαν από το 1950 μέχρι το 1982, δηλαδή σε 32 χρόνια, 34 εκατομμύρια δένδρα στους γύρω από την πόλη γυμνούς λόφους και μέσα στην πόλη (22 δένδρα ανά κάτοικο) και κατάφεραν να κατεβάσουν τη μέση θερινή θερμοκρασία κατά 1.8 ο C, ενώ περιμένουν ότι η θερμοκρασία θα κατέβει με την αύξηση των δένδρων κατά τουλάχιστον άλλους τόσους ο C (Ντάφης 2001). 10

17 Φιλτράρισμα του αέρα Τα δένδρα ενεργούν σαν ένα τεράστιο φίλτρο που συγκρατεί τα αιωρούμενα στερεά σωματίδια (σκόνη, αιθάλη κ.λπ.). Ένα μόνο δένδρο πεύκης μπορεί να συγκρατήσει μέχρι 40 kg στερεών σωματιδίων, ενώ τα πλατύφυλλα μπορούν να συγκρατήσουν μέχρι 80 kg. Ένα εκτάριο δάσους απορροφά και συγκρατεί μέσω του μεταβολισμού του 250 kg SO 2, δηλαδή κάθε δένδρο συγκρατεί περίπου 300 gr. Πέρα από αυτό, η επιφάνεια των δένδρων στα πάρκα και στις δενδροστοιχίες το καλοκαίρι ψύχεται περισσότερο κατά τη διάρκεια της νύχτας με αποτέλεσμα να δημιουργούνται καθοδικά ρεύματα αέρος και να κατεβαίνουν ψυχρότερες μάζες από ανώτερα στρώματα απαλλαγμένες από ρύπους με αποτέλεσμα να δροσίζουν την πόλη, αλλά και να αραιώνουν τους ρύπους (Ντάφης 2001) Κίνηση των ανέμων Με μια σωστή διάταξη ανεμοφρακτών και δενδροστοιχιών μπορούμε να ρυθμίσουμε μέχρις ενός ορίου την κίνηση και ταχύτητα του ανέμου μειώνοντας την ή αυξάνοντάς την ανάλογα με την περίπτωση. Στη Στουτγάρδη της Γερμανίας έχει ενταχθεί η δενδροφύτευση της πόλης σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο χρήσης γης και πολεοδομίας και δημιουργήθηκαν ακτινωτές λωρίδες πρασίνου από την περιφέρεια προς το κέντρο της πόλης με σκοπό τη διευκόλυνση της εισροής ψυχρότερων και καθαρότερων μαζών αέρα από την περιφέρεια προς το κέντρο (Ντάφης 2001) Αρχιτεκτονική και πολεοδομική χρήση Επίδραση στην αισθητική και αναψυχή Τα δένδρα και οι θάμνοι είναι ζωντανοί οργανισμοί και η λειτουργικότητά τους κατά τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό πρέπει να θεωρηθεί ως δυναμική και όχι στατική. Προσφέρουν τη δική τους απαράμιλλη ομορφιά σε οποιαδήποτε θέση. Αποτελούν αισθητικά στοιχεία του περίγυρού μας. Διασπούν τη θέα, απαλύνουν τις αρχιτεκτονικές γραμμές, τονίζουν και συμπληρώνουν αρχιτεκτονικά στοιχεία, ενοποιούν αποκλίνοντα στοιχεία και εισάγουν μια κομψότητα και φυσικότητα στα αστικά τοπία (Ντάφης 2001). Υπάρχουν και άλλες επιδράσεις των δένδρων στο αστικό περιβάλλον όπως μηχανικές χρήσεις, μείωση των θορύβων, ρύθμιση της ρύπανσης του αέρα κ.λπ. Ένας από τους σημαντικότερους ρόλους που παίζουν τα δένδρα σήμερα στις πόλεις είναι να κρύψουν τις ασχήμιες τους, ενώ από τις πιο σημαντικές ευεργετικές λειτουργίες των δένδρων είναι η σκιά και η κάλυψη. 11

18 4. Η επίδραση των ανέμων στα δένδρα και η διαχείριση τους Στο φυσικό περιβάλλον τα δένδρα δέχονται πιέσεις από τον άνεμο, το χιόνι, τον πάγο και το ίδιο το βάρος του δένδρου, ενώ στο αστικό τοπίο δέχονται τις πιέσεις από τον άνεμο, του οποίου η ταχύτητα είναι πολύ μεγαλύτερη με τη δημιουργία στροβιλοειδούς ροής λόγω της πυκνότητας και του τρόπου δόμησης των πόλεων, από το αλάτι που χρησιμοποιείται κατά την περίοδο του χειμώνα για το λιώσιμο του πάγου, τις δονήσεις από την κυκλοφορία των αυτοκινήτων, τη συμπίεση του εδάφους, τις εκπομπές σκόνης και θερμότητας από την άσφαλτο και τα κτίρια. Σε περίπτωση καταιγίδας ο άνεμος και η βαρύτητα επιδρούν στα δένδρα, με σημαντικότερο τον άνεμο, που με την πίεση που ασκεί στο δένδρο και το κορμό αναταράσσεται το ριζικό σύστημα και επιπλέον συστρέφουν και τεντώνουν τα μέρη του δένδρου προκαλώντας την πτώση τμημάτων του δένδρου είτε την εκρίζωσή του. Οι δυνάμεις που επιδρούν στα δένδρα μειώνονται μέσω της αντενεργούς ανάπτυξης. Τα δένδρα σχετικά σπάνια πέφτουν εξαιτίας του δικού τους βάρους αλλά λόγω του στρες εξωτερικών φορτίσεων και εντάσεων - τανύσεων στο δένδρο, μέχρι αυτό να πέσει. Η βαρύτητα φορτίζει τα δένδρα σε έναν άξονα, µε τον άνεμο να κινεί τις διαδικασίες για αυτές τις πτώσεις, αλλά οι αιολικές φορτίσεις είναι πολύ μεγαλύτερες και ξεπερνούν αυτές της βαρύτητας στις περισσότερες περιπτώσεις. Στα δένδρα όπου λόγω κλαδέματος, δε φέρουν επικόρυφο βλαστό, αλλά περισσότερους ισάξιους πλάγιους βλαστούς παρατηρείτε σπάσιμο των ακραίων κλαδιών και βλαστών των δένδρων, συχνότερα από ότι στο ύπαιθρο. Όσο όμως ο κορμός κουνιέται από την ολοένα πιο ισχυρή επίδραση του ανέμου σε µια καταιγίδα, οι εξωτερικές του ίνες τεντώνονται στην πλευρά της τάνυσης και μειώνονται σε μέγεθος στην πλευρά της θλίψης. Τα δένδρα από τη φύση τους είναι κατασκευασμένα να αντέχουν απέναντι στις φορτίσεις κάθε είδους. Εάν ένα όμως δένδρο βρίσκεται σε σημείο, όπου η ένταση του ανέμου είναι αυξημένη, όπως οι περιπτώσεις των δενδροστοιχιών εξαιτίας του φαινόμενου του τούνελ, δεν είναι συνηθισμένο σε πίεση, η ασφάλειά του είναι αμφίβολη κάτω από αυτές τις συνθήκες. Εκτός από το σπάσιμο των κλαδιών οι άνεμοι προκαλούν σκασίματα - ραγάδες καθώς η δύναμη που ασκεί ο άνεμος στα υπέργεια τμήματα του δένδρου είναι πολύ μεγαλύτερη για να την ανεχτεί η δομή του ξύλου. Η θραύση του κορμού, όπου δεν επουλώνονται οι πληγές τους, παρά αναπτύσσουν κύτταρα και ιστούς πάνω από αυτές και τις σφραγίζουν με αποτέλεσμα στα σημεία αυτά να είναι δομικά πιο αδύναμα τα δένδρα από το κανονικό ατόφιο ξύλο και να καταρρέουν κάτω από συνεχή πίεση αιολικής φόρτισης και απελευθέρωσης ιδιαίτερα για δένδρα µε βαριές κόμες, απότομες ριπές του ανέμου και περίοδοι ηρεμίας 12

19 μπορούν να οδηγήσουν στο σπάσιμο του κορμού εξαιτίας της απελευθέρωσής του από την αιολική φόρτιση. Άλλη συνέπεια των ισχυρών ανέμων στα δένδρα είναι η εκρίζωσή τους κυρίως όταν η κλίση του ριζικού συστήματος είναι 2,5 ο και πάνω από αυτή δε χρειάζεται επιπλέον αύξηση της φόρτισης. Η φύση τα έχει ρυθμίσει όλα, ώστε το δένδρο να στέκεται µε ασφάλεια, αλλά σοβαρές βλάβες προκαλούνται τόσο από την ηλικία όσο και από τις ανθρώπινες επεμβάσεις, οι οποίες πάντα έχουν αρνητικές επιδράσεις στις σχέσεις ασφαλείας των σημείων πίεσης. Κάθε είδος ζημιάς είναι αποτέλεσμα ενός συνδυασμού αλληλεπιδρώμενων προβλημάτων του δένδρου και φυσικά του κλίματος. Για όλα σχεδόν τα δένδρα, η ισχυρότερη φόρτιση είναι από τον άνεμο που έρχεται σαν ριπές ταχέων, περιοδικών δυναμικών «επιθέσεων». Η απελευθέρωσή δένδρων από γειτονικά δένδρα μπορεί να προκαλέσει ζημίες σ αυτά. Έτσι ένα δένδρο που βρισκόταν προηγουμένως σε συμβίωση µε γειτονικά δένδρα, ανταγωνιζόμενο µεν για το φως, αλλά επίσης προστατευμένο από τον άνεμο εξαιτίας της κοινής του αντιμετώπισης µε τα γύρω δένδρα, ξαφνικά εκτίθεται στον άνεμο µόνο, δεν είναι ικανό να αντέξει σε αυτόν. Η αντοχή των μεμονωμένων δένδρων έγκειται στο ύψος, τη διάμετρο και το σχήμα του κορμού του, καθώς δένδρα με χονδρούς και κοντούς κορμούς είναι πιο ανθεκτικά απ ότι δένδρα με λεπτούς και ψηλούς. Επίσης η μορφή και το μέγεθος της κόμης, όπου όσο μεγαλύτερη και ασύμμετρη είναι τόσο πιο ισχυρά φορτία δέχεται από τον άνεμο. Η ανεκτικότητα και ελαστικότητα του κορμού, των κλαδιών όπως και το βάθος και η έκταση του ριζικού συστήματος επηρεάζουν την αντοχή των δένδρων στους ισχυρούς ανέμους. Όσοι διαχειρίζονται το αστικό πράσινο πρέπει να έχουν την υπευθυνότητα να δημιουργούν και να συντηρούν ένα ασφαλές και χρήσιμο αστικό περιβάλλον για τους πολίτες. Οι Δασοκόμοι Πόλεων πρέπει να εκπαιδεύονται και να εξειδικεύονται, ώστε να αναγνωρίζουν τα διάφορα επίπεδα κινδύνου και να διαχειρίζονται το αστικό πράσινο θέτοντας το πιο αποδεκτό επίπεδο επικινδυνότητας των δένδρων. Οποιαδήποτε κλάδευση της κόμης είναι σφάλμα καθώς μειώνει τη ζωτικότητα του δένδρου ως συνόλου διότι απομακρύνεται ένα σημαντικό μέρος των αφομοιωτικών οργάνων καθώς η κόμη του αποτελεί το «εργοστάσιο» και πηγή όλων των ευεργετικών επιδράσεων που προσφέρει στον άνθρωπο (Ντάφης 2001). Οποιαδήποτε επέμβαση στην κόμη (κλαδεύσεις) πρέπει να αποφεύγεται, εκτός από ειδικές περιπτώσεις όπως είναι η αποκατάσταση των ζημιών της κόμης, η χαλάρωση της, ή η μείωση του βάρους της μετά από απώλεια ριζών. Η κλάδευση είναι αποτελεσματική λύση για λόγους ασφάλειας κυρίως γέρικων δένδρων (για λόγους σταθερότητας) και κλαδιών της κόμης των δένδρων που εκτείνονται πέραν των επιτρεπτών 13

20 ορίων προς κεντρικούς δρόμους μειώνοντας το φωτεινό προφίλ κάτω από τα 4,5 m και σε περιπτώσεις παρακείμενων καλωδίων της ΔΕΗ ή και του ΟΤΕ. Η κλάδευση πρέπει να γίνεται από ανθρώπους που έχουν τις απαραίτητες βοτανικές φυσιολογικές, οικολογικές και βιολογικές γνώσεις. Πρώτα από όλα θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι δασοκομικοβιολογικές ιδιότητες και οι αυξητικές ιδιαιτερότητες κάθε είδους. Ως γενική αρχή προτείνεται, στις περιπτώσεις που κρίνεται επιβεβλημένη η κλάδευση των δένδρων στον αστικό χώρο, να μην προσβάλει τη μορφή και τη λειτουργία τους. Σωστή κλάδευση θεωρείται εκείνη, η οποία δε γίνεται αντιληπτή οπτικά από τρίτους. Συστήματα υποστήριξης της κόμης μπορούν να είναι χρήσιμα, εναλλακτικά των κλαδεύσεων αλλά δεν είναι πάντα η καλύτερη λύση καθώς κλάδοι που αναπτύσσονται οριζόντια είναι πιθανό να πέσουν εξαιτίας του ανέμου ή λόγω της βαρύτητας και να προξενήσουν ζημίες. Η σωστή κλάδευση παρέχει καλύτερη προοπτική ή ο συνδυασμός και των δύο μεθόδων. 5. ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 5.1. Η πόλη της Δράμας Ο νομός Δράμας βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο του ελλαδικού χώρου, στα σύνορα με τη Βουλγαρία. Ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Ανατολικής Μακεδονίας και έχει έκταση km² και σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ο πληθυσμός ανέρχεται στους κατοίκους. Στα βόρεια και βορειοανατολικά συνορεύει με τη Βουλγαρία, στα δυτικά με το νομό Σερρών, στα νότια με το νομό Καβάλας και στα ανατολικά με τη Δυτική Θράκη. 14

21 Εικόνα 1. Χάρτης του νομού Δράμας ( Εικόνα 2. Χάρτης της περιοχής μελέτης ( (Δεξιά) Περικλείεται στα βόρεια από τα βουνά της Ροδόπης, στα δυτικά από τα βουνά Μενοίκιο και Όρβηλος, στα νότια από το όρος Παγγαίο και στα ανατολικά από τα όρη της Λεκάνης (Τουριστικός οδηγός Δράμας 2000). Διοικητικά ο νομός Δράμας υπάγεται στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης. Σύμφωνα με το Νόμο 2539/ , για τη «Συγκρότηση της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης», ο νομός διαιρείται σε οκτώ δήμους (Δράμας, Κάτω Νευροκοπίου, Προσοτσάνης, Νικηφόρου, Παρανεστίου, Δοξάτου, Σιταγρών και Καλαμπακίου) και μια κοινότητα (Σιδηρόνερου). Η πόλη της Δράμας εκτείνεται στο νότιο τμήμα του νομού, σε γεωγραφικό πλάτος 41º09 Ν, γεωγραφικό μήκος 24º15 Ε και υψόμετρο 115 m, στις υπώρειες του όρους Φαλακρό, βόρεια της ομώνυμης πεδιάδας. Έχει άφθονα νερά και αποτελεί το μοναδικό αστικό κέντρο του νομού, όπου είναι συγκεντρωμένες οι βασικές υπηρεσίες διοίκησης, εκπαίδευσης, περίθαλψης και αθλητισμού. Στην πόλη υπάρχουν νοσοκομείο, κολυμβητήριο, κλειστά γυμναστήρια, στάδια, καθώς και τα Τμήματα Δασοπονίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου του Τεχνολογικής 15

22 Εκπαίδευσης Ιδρύματος Καβάλας. Η πόλη της Δράμας έχει πληθυσμό κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του Η πόλη αναπτύχθηκε με έντονους ρυθμούς μέσα στον 20º αιώνα και οι αλλαγές στην αρχιτεκτονική της ήταν μεγάλες, ανταποκρινόμενες στις ανάγκες των πολυάριθμων κατοίκων. Η περιοχή μελέτης έχει έκταση περίπου 59 km 2 και περιλαμβάνει όλο το πολεοδομικό συγκρότημα της Δράμας (Εικόνα 2) Ιστορικά στοιχεία Η Δράμα οφείλει την ονομασία της είτε στην άφθονη παρουσία νερού στην περιοχή της ( Υδράμα<ύδωρ) είτε ακόμη στο μικρό μέγεθος που είχε σε όλες τις ιστορικές περιόδους («δράγμα» < δράπω, η πόλη της μιας χούφτας ανθρώπων). Τα αρχαιότερα ίχνη της ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή της σημερινής πόλης της Δράμας εμφανίζονται στο λόφο της περιοχής «Αρκαδικός», όπου τοποθετείται ένας από τους σημαντικούς οικισμούς της πεδιάδας της Δράμας της Μέσης Νεολιθικής Εποχής και συνεχίστηκε και στην Ύστερη Νεολιθική Εποχή και στην Εποχή του Χαλκού, καθώς και στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, στην Υστεροκλασική περίοδο, στη ρωμαϊκή περίοδο και στους Ιστορικούς χρόνους (Βάσλη 2002). Στην παλαιοχριστιανική εποχή (4ος-7ος αι. μ.χ.) η Δράμα είναι ένας μικρός οχυρωμένος οικισμός, που καταλαμβάνει την ίδια περιοχή με εκείνον από τα τέλη της κλασικής περιόδου. Αποτελώντας τον πιο σημαντικό οικισμό από όλους τους εύφορους κάμπους των Φιλίππων, ανήκει διοικητικά στην εδαφική επικράτεια της ρωμαϊκής αποικίας των Φιλίππων, της λεγόμενης «Αυγούστας Ιουλίας Φιλιππικής». Στη μεσοβυζαντινή εποχή (9ος- αρχές 13ου αι. μ.χ.) η Δράμα αναπτύσσεται σε ισχυρό Κάστρο με στρατηγική σημασία και ζωηρό εμπορικό ενδιαφέρον, ενώ εξακολουθεί να υπάγεται στους Φιλίππους από διοικητική και εκκλησιαστική άποψη. Από το τέλος της περιόδου αυτής σώζονται σε γραπτές πηγές οι ονομασίες «Darma» (1172) και «Dramme» (1206) που συνδέονται πιθανώς με τη σημερινή ονομασία της πόλης Δράμας. Σε όλη την υστεροβυζαντινή περίοδο (αρχές 13ου αι. μ.χ.-1453) η Δράμα αλλάζει συνεχώς κυρίαρχους, όπως όλες οι βυζαντινές επαρχίες. Στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα υφίσταται τις ταραχές και τις συγκρούσεις των βυζαντινών εμφυλίων πολέμων. Ως αρχιεπισκοπή, εξαρτημένη από τη μητρόπολη των Φιλίππων, η Δράμα εμφανίζεται για πρώτη φορά στη βασιλεία του Μιχαήλ Ή Παλαιολόγου ( ). Το έτος 1371 ανακαταλαμβάνεται από τον Μανουήλ Παλαιολόγο και παραμένει στη βυζαντινή αυτοκρατορία μέχρι την οθωμανική κατάκτηση το Μετά την κατάληψη της Δράμας από 16

23 τους Οθωμανούς το 1383, η βαριά φορολογία και η κακοδιοίκηση των αγάδων προκαλούν καθυστέρηση στην ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας, μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα. Ωστόσο, μέσα στο 18ο αιώνα, η λειτουργία μικρών βιοτεχνιών και η ενίσχυση της αγροτικής παραγωγής δίνουν νέα πνοή στην εμπορική κίνηση. Σοβαρή αλλαγή σημειώνεται στην πόλη μετά το 1870, όταν η παραγωγή και το εμπόριο καπνού προκαλούν την αύξηση του πληθυσμού και την ενίσχυση της εμπορικής κίνησης. Στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν ο πληθυσμός ανέρχεται ήδη σε κατοίκους και συνεχίζεται η οικονομική πρόοδος, σημειώνονται στην πόλη βίαια επεισόδια ενός ακήρυχτου πολέμου, του Μακεδονικού Αγώνα. Μετά την ταραχώδη εποχή του Μακεδονικού Αγώνα και της πρώτης βουλγαρικής κατοχής, η πόλη απελευθερώνεται από τον ελληνικό στρατό την 1η Ιουλίου 1913, ύστερα από 530 χρόνια ξένης κατοχής. Τελικά, η Δράμα αποκτά οριστικά ελληνικό χαρακτήρα με την ανταλλαγή πληθυσμών σύμφωνα με τη συνθήκη της Λωζάννης του Η πόλη θα γνωρίσει για μια ακόμη φορά, το 1941, την εμπειρία ξένης κατοχής, που σημαδεύεται από την έξοδο πολλών κατοίκων προς τη Θεσσαλονίκη και τη μαζική σφαγή εκατοντάδων πολιτών στις 29 Σεπτεμβρίου 1941, ύστερα από εξέγερση στην περιοχή. Μεταπολεμικά, η Δράμα αποτελεί το διοικητικό, οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο του ομώνυμου νομού. Η συγκέντρωση των δραστηριοτήτων στην πόλη ευνοεί την ανάπτυξή της, καθώς ο πληθυσμός αυξάνεται από νέους ανθρώπους της περιφέρειας, Έλληνες της διασποράς και οικονομικούς μετανάστες Πολεοδομική ανάπτυξη και οργάνωση Η μορφολογία του σύγχρονου αστικού ιστού της Δράμας είναι η κατάληξη των διεργασιών και των επεμβάσεων που σημειώθηκαν στη δομή και την οργάνωσης της πόλης κατά τη διάρκεια της μακράς παρουσίας της στο συγκεκριμένο χώρο. Οι μέχρι τώρα ενδείξεις δεν επαρκούν για το προσδιορισμό της έκτασης και του μεγέθους του οικισμού κατά τους προϊστορικούς και ιστορικούς χρόνους. Κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας και της σέρβικης κατοχής της Μακεδονίας, η Δράμα υπήρξε το στρατιωτικό και διοικητικό κέντρο της περιοχής. Το 14ο αιώνα η παρουσία και η δυνατότητα παραμονής της αυτοκράτειρας Ειρήνης υποδηλώνουν ότι η πόλη διαθέτει την εποχή αυτή την κατάλληλη υποδομή και τον απαιτούμενο βαθμό εξοπλισμού και ανάπτυξης για τη φιλοξενία μιας αυτοκράτειρας. Στα μέσα του 17ου αιώνα, η πόλη έχει επεκταθεί εκτός των τειχών του Κάστρου και η πολεοδομική της συγκρότηση περιλαμβάνει την περιοχή κατοικίας, την αγορά και το χώρο αναψυχής των κατοίκων. Η περιοχή κατοικίας διακρίνεται σε δύο οικιστικές ενότητες που 17

24 διαχωρίζονται μεταξύ τους από χείμαρρο (τη χριστιανική και μουσουλμανική συνοικία). Η χριστιανική συνοικία περιβάλλεται από τα τείχη. Ο πολεοδομικός ιστός της συνοικίας χαρακτηρίζεται από οικοδομικά τετράγωνα μικρού και μεγάλου μεγέθους με ακανόνιστο σχήμα, τα οποία περιβάλλονται από στενούς και δαιδαλώδεις δρόμους. Η μουσουλμανική συνοικία αναπτύσσεται στο ανατολικό τμήμα της πόλης. Η μορφολογία του αστικού ιστού της περιοχής χαρακτηρίζεται από μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα με ακανόνιστο σχήμα. Η αγορά αναπτύσσεται παράλληλα με το χείμαρρο Τσάι που διασχίζει την πόλη και τη χωρίζει σε δύο τμήματα. Ο πολεοδομικός ιστός χαρακτηρίζεται από οικοδομικά τετράγωνα με σχετικά κανονικό σχήμα και μικρό μέγεθος, τα οποία περιβάλλονται από μικρούς και στενούς δρόμους. Η περιοχή της αγοράς έχει υποστεί εκτεταμένες καταστροφές από πυρκαγιές ιδιαίτερα στις αρχές του 20ού αιώνα. Στο τέλος του 19ου αιώνα, από την τουρκική κυβέρνηση ανεγείρονται στη Δράμα μεγάλα δημόσια κτίρια. Όλα τα δημόσια κτίρια κατασκευάζονται στην περιοχή εκτός των τειχών, πάνω σε δρόμους που πλαισιώνουν περιμετρικά τη μουσουλμανική συνοικία. Μόνο το Δημαρχείο τοποθετείται στο κέντρο της πόλης. Μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό, η μορφολογία του αστικού ιστού της πόλης διατήρησε τα βασικά χαρακτηριστικά στα πρώτα χρόνια. Το 1915 σημειώθηκε μια σημαντική επέμβαση στο χώρο μπροστά από το Δημαρχείο μετά από πυρκαγιά, όπου ο κενός χώρος που δημιουργήθηκε μετατράπηκε σε πλατεία. Ο παράγοντας όμως που επηρέασε καθοριστικά την πολεοδομική οργάνωση της πόλης ήταν οι έντονες πληθυσμιακές ανακατατάξεις που σημειώθηκαν μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και τη Μικρασιατική Καταστροφή. Έτσι, ο παραδοσιακός ιστός αλλάζει, ενώ οι αλλαγές αυτές ενδεχομένως εκφράζουν και την επιθυμία για «εξελληνισμό» της πόλης με την απάλειψη ιχνών του παρελθόντος. Στις Εικόνες 3 6 φαίνονται διάφορες περιοχές της παλιάς πόλης. Εικόνα 3. Δεκαετία 1940 Πλατεία 4ης Αυγούστου (πηγή 18

25 Εικόνα 4. Ο σιδηροδρομικός σταθμός κατά τη δεκαετία του 1940 (πηγή Εικόνα 5. Η Πλατεία Ελευθερίας κατά τη δεκαετία του 1930 (πηγή Εικόνα 6. Τα δικαστήρια και το κτίριο της Νομαρχίας τη δεκαετία του 1950 (πηγή Θέση στη φυσική βλάστηση Ο νομός Δράμας, από άποψη φυσικού περιβάλλοντος, αποτελεί μια ιδιαίτερη γωνιά της Ελλάδας. Αυτό υποστηρίζεται, γιατί περιλαμβάνει όλες σχεδόν τις ζώνες βλάστησης που μπορούν να συναντηθούν στην Ελλάδα, αλλά και γιατί η χλωρίδα της περιοχής είναι πολύ 19

26 πλούσια σε φυτικά είδη (πάνω από 1000), περιλαμβάνοντας και μοναδικά για την Ελλάδα είδη. Η ποικιλία της βλάστησης οφείλεται στη θέση και γεωμορφολογία της περιοχής, στο κλίμα και έδαφος, αλλά και στη γεωιστορία του τόπου. Σύμφωνα με το χάρτη βλάστησης (Σχήμα 1) και το χάρτη φυσικού περιβάλλοντος του νομού Δράμας (Σχήμα 2), η πόλη της Δράμας περιβάλλεται από γεωργικές εκτάσεις, ενώ σε μικρή απόσταση απαντάται περιαστικό δάσος με αναδασώσεις πεύκης, καθώς και χαρακτηριστικά είδη του μεσομεσογειακού (Quercion ilicis) ορόφου βλάστησης, όπως η αριά (Quercus ilex L.). Από την πόλη της Δράμας προς τις τρεις κατευθύνσεις δυτικά, βόρεια και ανατολικά, και ανερχόμενοι υψομετρικά συναντάμε τους πρινώνες ή τις δασικές εκτάσεις με το πουρνάρι, που φθάνουν περίπου μέχρι το υψόμετρο των 400 μέτρων. Άλλα είδη που υπάρχουν στα δάση αυτά είναι ο γαύρος (Carpinus spp.), το παλιούρι (Paliurus spina-christi), η κρανιά (Cornus spp.), η πτελέα (καραγάτσι - Ulmus spp.) κ.ά. Ψηλότερα (μέχρι υψόμετρου 800 μ.) και στις ημιορεινές και ορεινές πλέον περιοχές, συναντάμε τα δάση φυλλοβόλων δρυών, όπου ενδιάμεσα και σε υγρές θέσεις υπάρχουν δάση καστανιάς και φλαμουριάς. Σε αυτά εμφανίζονται σποραδικά ή κατά ομάδες και τα είδη σκλήθρο (Alnus spp.), λεπτοκαρυά (Corylus spp.), οστρυά (Ostrya ssp.), φράξος (Fraxinus spp.), άρκευθος (κέδρος Juniperus spp.) κ.ά. Βρίσκονται σε όλα τα βουνά του νομού και βόρεια φθάνουν μέχρι τον οικισμό Σκαλωτή. Σε μεγαλύτερο υψόμετρο απαντώνται τα δάση της οξιάς (Fagus spp.) και μαύρης πεύκης (Pinus nigra Arn.), καθώς και των ψυχρόβιων κωνοφόρων, που φθάνουν μέχρι τα μ. με κυρίαρχα είδη την ερυθρελάτη (Picea abies (L.) H. Karsten) και τη δασική πεύκη (Pinus sylvestris L.). 20

27 Σχήμα 1. Χάρτης βλάστησης του νομού Δράμας ( Σχήμα 2. Χάρτης φυσικού περιβάλλοντος του νομού Δράμας ( 21

28 5.5. Γεωλογικά και εδαφολογικά στοιχεία Τα βουνά που περιβάλλουν την πεδιάδα της Δράμας είναι ρηξιγενή τμήματα της ίδιας αρχικής μάζας που απλώνεται σε όλη την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη και επεκτείνεται και έξω από τα βόρεια σύνορα της Ελλάδας. Αυτή η ορεινή μάζα, που είναι συνέχεια της μεγάλης οροσειράς της Ροδόπης, ανήκει σε ένα σύστημα πετρωμάτων από τα παλαιότερα του ελληνικού χώρου. Τα πετρώματα αυτά, από τα νεότερα προς τα παλαιότερα, είναι κυρίως αμφιβολιτικοί σχιστόλιθοι, μάρμαρα, γνεύσιοι και γρανιτογνεύσιοι. Τα εδάφη της ορεινής και λοφώδους περιφέρειας προήλθαν από αποσαθρώσεις ασβεστολιθικών πετρωμάτων. Η πεδιάδα της Δράμας είναι μια ταφροειδής εγκατακρήμνιση με κατεύθυνση ΒΔ-ΝΑ και αποτελεί μια κλειστή λεκάνη χωρίς έξοδο προς τη θάλασσα. Η λεκάνη αυτή υπήρξε λίμνη, όπου αποτέθηκαν ιζήματα με σύσταση κυρίως αργιλομαργαϊκή Κλίμα Το βιοκλίμα της περιοχής του Μετεωρολογικού Σταθμού της Δράμας χαρακτηρίζεται ως έντονο μεσομεσογειακό με μεγάλη ξηρή περίοδο που διαρκεί περίπου 4 μήνες, ανήκει στον ημίξηρο βιοκλιματικό όροφο με χειμώνα ψυχρό, κοντά στα όρια με τον υφυγρό βιοκλιματικό όροφο και με το δριμύ χειμώνα. Για την περιγραφή του κλίματος της πόλης χρησιμοποιήθηκαν τα στοιχεία της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας (Ε.Μ.Υ.) που καλύπτουν μια περίοδο 30 ετών ( ) Κλιματικά στοιχεία Θερμοκρασία του αέρα Σε ένα αστικό οικοσύστημα οι θερμοκρασιακές σχέσεις αλλάζουν λόγω των μεγάλων αλλαγών στα επίπεδα της ακτινοβολίας. Η ροή θερμότητας, που εισέρχεται στο έδαφος, στην πόλη εμφανίζεται κατά 2-3 φορές μεγαλύτερη απ ότι στα περίχωρα. Αυτές οι θερμοκρασιακές διαφορές στα αστικά περιβάλλοντα οφείλονται: στις υψηλές εισερχόμενες θερμοκρασίες στα επιφανειακά στρώματα του εδάφους καθ όλη τη διάρκεια της ημέρας, στο πάχος του εδάφους των δομημένων περιοχών, το οποίο αποθηκεύει θερμότητα και στην έντονη διαρροή της βροχόπτωσης, ως συνέπεια της πυκνής δόμησης. Τα αστικά οικοσυστήματα θερμαίνονται επιπλέον μέσω της ανθρωπογενούς παραγωγής θερμότητας (λόγω των εγκαταστάσεων θέρμανσης και παραγωγής), έτσι ώστε το κλίμα στην πόλη να εμφανίζεται ηπιότερο. Ως αποτέλεσμα αυτών, οι ημέρες παγετού είναι πολύ 22

29 περιορισμένες, ενώ η βλαστητική περίοδος είναι παρατεταμένη κατά 3 έως 8 βδομάδες. Η πόλη της Δράμας βρίσκεται ανάμεσα στις ισόθερμες των 15 ο C 15,5 ο C (Σχήμα 3). Από τις ισόθερμες των μέσων θερμοκρασιών του Ιανουαρίου, στη Δράμα περνά η ισόθερμος των 4 ο C (Σχήμα 4), και από τις αντίστοιχες του Ιουλίου εκείνη των 25,5 ο C (Σχήμα 5). Σχήμα 3. Χάρτης με τις ισόθερμες των μέσων ετήσιων θερμοκρασιών για το χώρο της Ελλάδας (Μαριολόπουλος 1982) Σχήμα 4. Χάρτης με τις ισόθερμες των μέσων θερμοκρασιών Ιανουαρίου για το χώρο της Ελλάδας (Μαυρομμάτης 1980) Σχήμα 5. Χάρτης με τις ισόθερμες των μέσων θερμοκρασιών Ιουλίου για το χώρο της Ελλάδας (Μαυρομμάτης 1980) 23

30 Η ετήσια πορεία της μέσης μηνιαίας θερμοκρασίας με το ελάχιστο να παρατηρείται το μήνα Ιανουάριο (4,8 ο C) και το μέγιστο το μήνα Ιούλιο (27,0 ο C) (Πίνακας 1, Σχήμα 6). Μεγάλες διαφορές στη μέση θερμοκρασία από μήνα σε μήνα παρουσιάζονται κατά την άνοιξη και το φθινόπωρο. Το μέσο ετήσιο θερμομετρικό εύρος είναι 22,2 ο C και η μέση ετήσια θερμοκρασία είναι 15,9 ο C. Πίνακας 1. Κύρια χαρακτηριστικά της θερμοκρασίας αέρα ( ) Η ετήσια πορεία της μέσης μέγιστης και μέσης ελάχιστης θερμοκρασίας είναι ανάλογη με την πορεία της μέσης μηνιαίας τιμής της θερμοκρασίας (Σχήμα 7). Οι καμπύλες αυτές παρουσιάζουν από οικολογική άποψη μεγάλο ενδιαφέρον και ειδικά ενδιαφέρει η μέση ελάχιστη τιμή του ψυχρότερου μήνα και η μέση μέγιστη τιμή του θερμότερου μήνα. Η απολύτως μέγιστη θερμοκρασία σημειώθηκε το μήνα Ιούλιο και ήταν 41,6 ο C, ενώ η απολύτως ελάχιστη σημειώθηκε το μήνα Δεκέμβριο και ήταν -15 ο C. 24

31 Σχήμα 6. Ετήσια πορεία της μέσης μέγιστης (ΜΜΘ), μέσης μηνιαίας (ΜΘ) και μέσης ελάχιστης (ΜΕΘ) θερμοκρασίας του αέρα Σχήμα 7. Ετήσια πορεία των απολύτως μέγιστων (ΑΜΘ) και των απολύτως ελάχιστων (ΑΕΘ) θερμοκρασιών του αέρα Σχετική υγρασία του αέρα Οι τιμές της σχετικής υγρασίας στα αστικά περιβάλλοντα είναι χαμηλότερες από εκείνες των γύρω περιοχών. Η καμπύλη της σχετικής υγρασίας ακολουθεί αντίθετη πορεία από την καμπύλη της θερμοκρασίας. Όταν αυξάνεται η θερμοκρασία, η σχετική υγρασία μειώνεται και αντίστροφα. Η υγρασία του αέρα στη Δράμα κατά τη διάρκεια του έτους μειώνεται με την αύξηση της θερμοκρασίας, καθώς προχωρούμε από την άνοιξη προς το καλοκαίρι. Το ελάχιστο (52,1%) παρατηρείται το μήνα Ιούλιο, ο οποίος είναι και ο θερμότερος μήνας του έτους. Έπειτα, αυξάνει καθώς προχωρούμε από το φθινόπωρο προς το χειμώνα. Το μέγιστο (80%) παρατηρείται το μήνα Δεκέμβριο. Η μέση τιμή του έτους είναι 65,5%. 25

32 Σχήμα 8. Ετήσια πορεία της μέσης μηνιαίας σχετικής υγρασίας του αέρα (%) Βροχόπτωση Το ετήσιο ύψος βροχής μιας περιοχής και η κατανομή της κατά τη διάρκεια του έτους αποτελούν σημαντικούς παράγοντες, που καθορίζουν το είδος και τη σύνθεση της βλάστησης που επικρατεί σε αυτή. Η πορεία της βροχής στη Δράμα κατά τη διάρκεια του έτους παρουσιάζει ένα μέγιστο το χειμώνα και μάλιστα το μήνα Δεκέμβριο, και ένα ελάχιστο το φθινόπωρο το μήνα Σεπτέμβρη (Πίνακας 3, Σχήμα 9). 26

33 Σχήμα 9. Ομβροθερμικό διάγραμμα του Μετεωρολογικού Σταθμού Δράμας] Η βροχή αυξάνεται από το τέλος του φθινοπώρου προς το χειμώνα και ελαττώνεται καθώς προχωράμε προς την άνοιξη και το καλοκαίρι. Οι μήνες Αύγουστος και Σεπτέμβριος είναι οι ξηρότεροι του έτους και η βροχόπτωση τότε είναι πολύ χαμηλή. Το μεγαλύτερο αριθμό ημερών βροχής από όλους τους μήνες παρουσιάζει ο Μάιος (Πίνακας 4, Σχήμα 8) Χιόνι, χαλάζι, δρόσος, ομίχλη, καταιγίδα Χαλάζι παρατηρείται κατά τους μήνες Απρίλιο, Μάιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Νοέμβριο, χιόνι κατά τους μήνες Ιανουάριο, Φεβρουάριο, Νοέμβριο και Δεκέμβριο. Ομίχλη παρατηρείται κατά τους μήνες Ιανουάριο, Φεβρουάριο, Μάρτιο, Απρίλιο, Οκτώβριο, Νοέμβριο και 27

34 Δεκέμβριο. Δρόσος κατά τους μήνες Ιανουάριο, Φεβρουάριο, Μάρτιο, Απρίλιο, Σεπτέμβριο, Οκτώβριο, Νοέμβριο και Δεκέμβριο και καταιγίδες καθ όλη τη διάρκεια του έτους και ιδιαίτερα κατά τους μήνες Μάιο, Ιούνιο και Ιούλιο Νέφωση Ο Ιούλιος και Αύγουστος εμφανίζουν τη μικρότερη νέφωση. Σταδιακά η νέφωση αυξάνει από το μήνα Σεπτέμβριο και κορυφώνεται τους μήνες Δεκέμβριο και Μάρτιο. Αντιθέτως, η νέφωση ελαττώνεται από τον Μάιο και καθώς προχωρούμε προς το καλοκαίρι (Πίνακας 7) Άνεμοι Η οριζόντια όσο και η κάθετη δόμηση μιας πόλης αποτελούν εμπόδιο στην κίνηση του αέρα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της ταχύτητας του αέρα μέσα στις πόλεις συγκριτικά με τις μεγαλύτερες ταχύτητες αέρα που παρατηρούνται στα περίχωρα. Επίσης, μέσα στα αστικά περιβάλλοντα παρατηρούνται συχνά φαινόμενα άπνοιας. Σε αυτό βοηθούν τόσο η πυκνότητα της αστικής δόμησης όσο και η πυκνότητα της βλάστησης. Οι επικρατέστεροι άνεμοι στη Δράμα έχουν διευθύνσεις βόρειες. 28

35 6. ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 4.1. Υλικά και Μέθοδος Η γνώση των σημαντικότερων χαρακτηριστικών των δένδρων και οι επικρατούσες οικολογικές συνθήκες στις πόλεις συνέβαλαν στη σύνταξη της βάσης δεδομένων με τα εξής χαρακτηριστικά προς αξιολόγηση: Ακριβής γεωγραφική θέση κάθε δένδρου Επιστημονική και εμπειρική ονομασία Περίμετρος του κορμού: Προτιμήθηκε επειδή είναι περισσότερο κατανοητή και μετρήσιμη από τον απλό πολίτη, καθώς όλοι έχουμε μία μεζούρα που μπορούμε απλά να μετρήσουμε την περίμετρο Συνολικό ύψος του δένδρου και ύψος έναρξης της Απόκλιση του κορμού από την κατακόρυφο Διάγνωση ζημιών και πληγώσεων, τόσο στην περιοχή της ρίζας όσο και στο κορμό και την κόμη των δένδρων, και εκτιμήθηκαν η κατάσταση της υγείας τους. Για την πραγματοποίηση των μετρήσεων έγινε χρήση μετροταινίας μήκους 10 μέτρων για τη μέτρηση της περιμέτρου όπως και το πλάτος του πεζοδρομίου, το ύψος των μικρών δένδρων και του σημείου έναρξης της κόμης τους μετρήθηκε με μέτρο, ενώ για τα μεγαλύτερα δένδρα ο υπολογισμός του ύψους έγινε εμπειρικά καθώς δεν ήταν δυνατή η μέτρηση με υψόμετρο Haga λόγω του περιορισμένου χώρου γύρω από αυτά. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν έντυπα καταγραφής των ποσοτικών στοιχείων (έντυπο καταγραφής υπάρχει στο Παράρτημα της παρούσας εργασίας), αλλά και μία κλείδα με τις αξιολογήσεις και κωδικοποιήσεις κάθε χαρακτηριστικού σε επιμέρους κλάσεις. Για παράδειγμα, αν η ρίζα είναι κανονική (τότε παίρνει την τιμή 1), επιφανειακή (2), ανασηκώνει το πεζοδρόμιο (3), τσιμεντοποιημένη δηλαδή η ρίζα έχει καλυφθεί με τσιμέντο (5) το οποίο αφορά στη γενική επισκόπηση, τη θέση, το χώρο ριζών, τον κορμό, το σημείο έναρξης της κόμης και την κόμη των δέντρων. Για την καταγραφή της θέσης του δένδρου χρησιμοποιήθηκε Σύστημα Εντοπισμού Παγκόσμιας Θέσης (GPS) και συγκεκριμένα το Magellan explorist 600, ενώ για την απεικόνιση του κάθε ατόμου που καταγράφηκε χρησιμοποιήθηκε φωτογραφική μηχανή. Επί πλέον φωτογραφίες πάρθηκαν για να δείξουν πιθανές ζημίες, πληγώσεις ή άλλες αξιοπρόσεκτες περιπτώσεις. Για κάθε άτομο ξεχωριστά έγινε αναγνώριση του δασοπονικού είδους και καταγραφή του στο ειδικό έντυπο καταγραφής και στη συνέχεια έγινε η επεξεργασία των στοιχείων με τη 29

36 χρήση του Η/Υ και των προγραμμάτων Excel και Access του Microsoft office, ενώ η θέση του δένδρου αποτυπώθηκε αρχικά σε AUTOCAD και στη συνέχεια σε GIS(QuantumGIS). Κατά την διάρκεια της καταγραφής πρόεκυψαν διάφορα προβλήματα που αναφέρονται στην λειτουργία του GPS το οποίο είχε μεγάλες αποκλίσεις και το σήμα του συχνά ήταν αδύναμο με συνέπεια να χαθεί χρόνος και σε μερικά δένδρα τα σημεία τους να μην ανταποκρίνονται στην πραγματική τους θέση. Άλλο πρόβλημα που παρουσιάστηκε ήταν οι κλαδεύσεις των δένδρων που καθιστούσαν αδύνατη την αναγνώριση του είδους κατά τη διάρκεια του χειμώνα, αλλά και η συνεχής αλλαγή των στοιχείων σε δένδρα που είχαν καταγραφεί τις προηγούμενες μέρες και στη συνέχεια υπέστησαν κλάδευση, οπότε και γινόταν ενημέρωση εκ νέου της βάσης των στοιχείων. Οι καιρικές συνθήκες όπως και η απορία των πολιτών που ρωτούσαν για ποιο λόγω γινόταν η καταγραφή των δένδρων αποτέλεσαν παράγοντες καθυστέρησης για την ροή της εργασίας. Το θετικό ήταν ότι όταν ενημερώνονταν για τον σκοπό και την πρακτική σημασία της έρευνας, εκφράζονταν με πολύ ευνοϊκά σχόλια. 7. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Η περιοχή μελέτης έχει έκταση περίπου 59 km2 και περιλαμβάνει όλο το πολεοδομικό συγκρότημα της Δράμας. Η καταγραφή των ατόμων που υπάρχουν στα πεζοδρόμια ξεκίνησε από το Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Συνολικά καταγράφηκαν 2373 άτομα, εκ των οποίων έχουν καταχωρηθεί στη βάση δεδομένων μέχρι σήμερα 1434 δέντρα, 393 θάμνοι και 39 λοιπά άτομα (αναρριχώμενα, κάκτοι, φοινικοειδή) και συνεχίζεται η ενημέρωση της. Παρακάτω ακολουθούν πίνακες με τα είδη που έχουν καταγραφεί και το σύνολο των ατόμων. Θάμνοι σε πεζοδρόμια Εμπειρικό όνομα Άτομα Αγγελική ** 8 Αουκούμπα ** 1 Βιβούρνο * 6 Δαφνοκερασιά * 31 Ευώνυμο * 7 Καλλιστήμων ** 6 Λιγουστρίνι 16 Λιγούστρο 180 Λιγούστρο Φυλλοβόλο 8 Ναντίνα ** 3 Πικροδάφνη * 65 Φορσύθια ** 4 Φωτίνια ** 44 Πυράκανθος * 1 Τριανταφυλλιά * 9 Χειμωνοανθός ** 4 Σύνολο 393 * Ιθαγενή ** Ξενικά 30

37 Δένδρα σε πεζοδρόμια Εμπειρικό όνομα Άτομα Εμπειρικό όνομα Άτομα Αΐλανθος ** 7 Κυπαρίσι Αριζόνας ** 11 Ακακία Κων/λεως ** 42 Λαγκεστρέμια ** 23 Αλμυρίκη * 1 Λέιλαντ ** 5 Αμυγδαλιά * 1 Λεμονοκυπάρισο ** 28 Αχλαδιά * 3 Λεύκη * 12 Βερικοκιά * 4 Λιριόδενδρο ** 5 Βρουσονέτια ** 9 Λωτός ** 7 Βυσσινιά * 11 Μανώλια ** 35 Γκίνγκο ** 1 Μανώλια Φυλλοβόλο ** 1 Δαμασκηνιά * 25 Μηλιά * 3 Δάφνη Απόλλωνα * 22 Μιμόζα ** 1 Έλατο * 1 Μοσχοϊτιά * 2 Ελιά * 512 Μουριά * 7 Ερυθρελάτη * 15 Μουσμουλιά ** 19 Ευκάλυπτος ** 1 Νερατζιά ** 2 Ιβίσκος ** 36 Χαρουπιά * 1 Ίταμος * 2 Πασχαλιά * 23 Ιτιά κλαίουσα * 1 Πλατάνι ανατολικό* 44 Καλ. Δαμασκηνιά ** 18 Ροδακινιά * 5 Καλ. Ροδιά * 1 Ροδιά * 16 Καρυδιά * 16 Σοφόρα ** 11 Κατάλπη ** 28 Συκιά * 16 Κέδρος ** 4 Σφενδάμι ** 86 Κερασιά * 19 Τούγια ανατολική ** 75 Κοελρετέρια ** 7 Τραχεία πεύκη * 13 Κουμαριά * 1 Γλεδίτσια ** 12 Κουτσουπιά * 7 Υγράμπαρη ** 1 Κρανιά * 2 Φλαμουριά * 98 Κυδωνιά * 2 Φράξος * 34 Κυδωνιά Ιαπωνική ** 1 Φτελιά * 2 Κυπαρίσι * 14 Ψευδακακία ** 22 ΣΥΝΟΛΟ * Ιθαγενή ** Ξενικά Αναρριχώμενα και λοιπά σε πεζοδρόμια Εμπειρικό όνομα Άτομα Ρυγχόσπερμο ** 1 Αγιόκλιμα * 1 Βιστέρια ** 2 Κλίμα * 10 Γιούκα ** 1 Φοίνικας Κανάριος ** 5 Φοίνικας Χαμαίρωπας * 18 Αθάνατο ** 1 Σύνολο 39 31

38 Τα είδη που καταγράφηκαν διακρίθηκαν ανάλογα με τη βοτανική μορφή τους και διαπιστώθηκε ότι η πλειονότητα τους είναι δένδρα ενώ ανάλογα με την καταλληλότητα του κάθε είδους για δενδροστοιχίες το 57% θεωρείται κατάλληλο έναντι του 43% που περιλαμβάνει κυρίως είδη οπωροφόρα όπως ελιά, δαμασκηνιά κλπ., αναρριχώμενα και είδη με αγκάθια. Με κριτήριο την κατάσταση της ρίζας διαπιστώθηκε ότι το 8% των ειδών έχει καλυφθεί η επιφάνεια του ριζικού συστήματος με τσιμέντο (τσιμεντοποιηθεί) με δυσμενείς συνέπειες τόσο για τα δένδρα, καθώς δεν είναι δυνατή η άρδευση τους αλλά και ο αερισμός του εδάφους όσο και για τα πεζοδρόμια, καθώς μειώνεται η περιοχή ανάπτυξης του ριζικού σύστηματος και παρατηρείται ανύψωση των πεζοδρομίων (6%) και ανάπτυξή του επιφανειακά (3%) (ανάλογο φωτογραφικό υλικό υπάρχει στο Παράρτημα). Η έντονη οικοδομική δραστηριοτήτα που παρατηρείται στις πόλεις, με την κατασκευή ψηλών κτιρίων, έχει σαν συνέπεια να περιορίζεται ο αυξητικός χώρος των δένδρων και αυτά στη συνέχεια να παρουσιάζουν πολλά προβλήματα όπως είναι οι καμπυλώσεις που δημιουργούνται στον κορμό των δένδρων κατά την ανάπτυξή τους, από την προσπάθειά τους να καλύψουν τις ανάγκες στους σε φώς στρέφονται προς αναζήτηση πιο ανοικτού χώρου, η 32

39 ασυμμετρία της κόμης αποτέλεσμα της ανθρώπινης παρέμβασης κλάδεμα αλλά και των βανδαλισμών που παρατηρούνται συνήθως στην Ελλάδα. Με την αλόγιστη κλάδευση που δέχονται τα δένδρα από μη εξειδικευμένο προσωπικό δημιουργούνται σφάλματα στην ανάπτυξή τους με σημαντικότερα το διαχωρισμό του κορμού σε διχάλα, τριχάλα και πολυέλαιο (σε ποσοστό συνολικά 74%), καθιστώντας τα δένδρα επικίνδυνα σε ενδεχόμενες καταιγίδες όπου μπορούν να σπάσουν κλάδοι τους και να προκαλέσουν ζημίες και να θρηνήσουμε θύματα. Οι διογκώσεις στην περιοχή του κορμού (5%) από κλαδέματα αλλά και διάφορα ατυχήματα που συμβαίνουν στις πόλεις, αλλά και πολλά ξερά κλαδιά (12%) και συμφύσεις (7%) στην περιοχή της κόμης αποτελούν τα σημαντικότερα σφάλματα που παρουσιάζουν τα δένδρα των πόλεων κατά την ανάπτυξή τους. Συχνά η επιλογή των ειδών δεν είναι κατάλληλη καθώς δεν λαμβάνονται υπόψη η ταχύτητα ανάπτυξης του δένδρου, το μέγεθος του τελικού ύψους που μπορεί να φτάσει και ο διατιθέμενος αυξητικός χώρος στον οποίο προορίζεται ένα είδος με συνέπεια να παρουσιάζει προβλήματα σε δίκτυα αλλά και να αλλάζει η μορφή του με τις ανθρώπινες επεμβάσεις (κλάδεμα, απελευθέρωση δικτύων ΔΕΗ - ΟΤΕ κλπ). Σημαντικό είναι ο αυξητικός χώρος και το πλάτος πεζοδρομίου να είναι ικανοποιητικά για την κανονική ανάπτυξη των δένδρων, χωρίς να προκαλούνται προβλήματα στη γύρω περιοχή και στο ίδιο το δένδρο. Δυστυχώς στην πόλη της Δράμας κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό καθώς το πλάτος πεζοδρομίου είναι συχνά μικρό, με αποτέλεσμα να κατηγορούν τα δένδρα για οποιοδήποτε πρόβλημα παρουσιάζεται σ αυτό, χωρίς να σκέφτονται ότι το δένδρο συνήθως προϋπήρχε πριν από το πεζοδρόμιο μιας και ένα μεγάλο μέρος των δένδρων είναι ηλικίας περίπου πάνω από 15 έτη. 33

40 8. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Τα δένδρα από τη φύση τους δέχονται πιέσεις τόσο από τη βαρύτητα, υπολογίζοντας το βάρος που ασκεί η κόμη του δένδρου και ο κορμός του, όσο και από τον άνεμο. Για να αντέξουν σ αυτές τις πιέσεις η φύση έχει προνοήσει, καθώς βελτιστοποιούν από μόνα τους τις πιέσεις που δέχονται, ανάλογα με τα περιβάλλοντα στα οποία αναπτύσσονται. Στο αστικό περιβάλλον, εξαιτίας τόσο των περιορισμένων αυξητικών χώρων όσο και της ανθρώπινης επέμβασης και των λανθασμένων χειρισμών, τα δένδρα δεν προλαβαίνουν να προσαρμοστούν ή ακόμα κι αν είναι προσαρμοσμένα η προσαρμογή τους διαταράσσεται. Αιτία, η κακοποίηση που υφίστανται τα δένδρα στις πόλεις και ιδιαίτερα τα δένδρα των πεζοδρομίων από τις βάρβαρες όσο και αλόγιστες πολλές φορές κλαδεύσεις. Γενικά η διατήρηση της κόμης του δένδρου παίζει σημαντικό ρόλο στη σταθερότητά του και η οποία εξαρτάται σημαντικά από τη συμμετρία. Η κλάδευση μιας κόμης και η απομάκρυνση των κλαδιών επηρεάζει τη φόρτιση του ανέμου στο δένδρο. Κατά τη διάρκεια της καταγραφής των δένδρων παρατηρήθηκε ότι ο τρόπος κλάδευσης δεν είναι ο ενδεικνυόμενος. Στην πραγματικότητα αυτό που γίνεται είναι μια κατακρεούργηση ολόκληρων κύριων κλάδων, ακόμη και του κεντρικού κορμού! Αποτέλεσμα είναι να διασπάται πολλές φορές ο κεντρικός κορμός και να δημιουργούνται διχάλες, τριχάλες αλλά και να προκαλεί ασυμμετρία της κόμης τους, αλλοιώνοντας τη μορφή των δένδρων, μειώνοντας την αισθητική και οικολογική λειτουργία τους αλλά και το προσδόκιμο ζωής τους. Tα δένδρα, τα οποία κλαδεύονται με τον τρόπο αυτό, για λόγους «ασφάλειας» των κατοίκων, δυστυχώς εξελίσσονται σε πιο επικίνδυνα δένδρα, αφού εκπτύσσονται θύσανοι κλαδοβλαστημάτων που συνδέονται χαλαρά με τον κεντρικό σκελετό τους (κορμό και χονδρά κλαδιά) και στη συνέχεια ξηραίνονται λόγω της αυτοαραίωσης (self - Thinning), μιας λειτουργικής διαδικασίας αντίδρασης του φυτού στην υπερβολική αύξηση των κλαδιών, αποτελώντας τον υπ αριθμό 1 κίνδυνο πτώσης και πρόκλησης ζημιών στους πολίτες και τις περιουσίες τους. Το πρόβλημα αυτό εντείνεται και από τις ανεπαρκείς συνθήκες εδάφους και υγρασίας. Αιτία είναι το προσωπικό στο οποίο αναθέτουν τη συγκεκριμένη εργασία που δε κατέχει τις κατάλληλες δασοκομικές και φυτοκομικές γνώσεις γύρω από το αντικείμενο. Το κάθε δένδρο πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ξεχωριστή περίπτωση ενώ η κλάδευση δεν θα πρέπει να αποτελεί αυτοσκοπό. Το σύστημα ανάθεσης σε εργολήπτες δεν είναι 34

41 κακό. Αυτό που είναι χρήσιμο είναι η συγγραφή υποχρεώσεων και απαίτηση για επιστημονικά και τεχνικά άριστη εργασία. Να γίνεται χρήση των κατάλληλων εργαλείων, τα οποία θα πρέπει να απολυμαίνονται όταν χρησιμοποιούνται σε διαφορετικό δένδρο και οι κλαδεύσεις να γίνονται βάσει των κανονισμών για να αποτραπούν ζημιές στα δένδρα. Για παράδειγμα κλάδευση χονδρών και μεγάλων κορμών να γίνεται η κοπή σε τρία στάδια, πρώτα να γίνεται μία τομή μέχρι το μέσω του κορμού σε απόσταση 20-30cm από το σημείο όπου θέλουμε να αφαιρέσουμε το κορμό και στην συνέχεια να κόβουμε το κορμό 20cm μετά την πρώτη τομή για να προστατέψουμε το φλοιό και την υγεία του δένδρου. Τέλος κάνουμε την τελική κοπή από το σημείο που επιλέξαμε για να αφαιρέσουμε το κλαδί. Πολλά προβλήματα παρουσιάστηκαν, στην πλειοψηφία των δένδρων, στα ριζικά τους συστήματα. Στα πολυεμφανιζόμενα είδη, με εξαίρεση τον πλάτανο, παρατηρήθηκε κάλυψη του λάκκου φύτευσης με τσιμέντο, ανωμαλίες στην επιφάνεια των πεζοδρομίων. 35

42 Οπωροφόρα σε πεζοδρόμια Τα περισσότερα είδη που χρησιμοποιούνται είναι χαμηλού ύψους και μεγέθους. Σε κάποια από αυτά Εμπειρικό όνομα Άτομα παρατηρήθηκαν ζημίες, που υποδεικνύουν ότι ορισμένα Αμυγδαλιά 1 είδη θα πρέπει να αντικατασταθούν με άλλα που ήδη Αχλαδιά 3 υπάρχουν στην περιοχή και δείχνουν να προσαρμόζονται Βερικοκιά 4 καλύτερα. Πιο συγκεκριμένα, τα είδη Olea europeae, Βυσσινιά 11 Sophora japonica μπορούν να αντικατασταθούν με τα Δαμασκηνιά 25 Cercis siliquastrum και Celtis australis, χωρίς να Δάφνη Απόλλωνα 22 αποκλείονται τα αυτοφυή είδη. Έλατο 1 Ελιά 512 Η ακαταλληλότητα ορισμένων ειδών για Καλ. Δαμασκηνιά 18 δενδροστοιχίες έγκειται στα προβλήματα που Καρυδιά 16 παρουσιάζουν κατά την ανάπτυξή τους αλλά και τους Κερασιά 19 κινδύνους που μπορεί να επιφέρουν τόσο σε Κρανιά 2 εγκαταστάσεις όσο και για την υγεία των πολιτών. Κυδωνιά 2 Η ανάπτυξη οπωροφόρων δένδρων στα πεζοδρόμια Κλίμα 10 εγκυμονεί κινδύνους, καθώς με την Λωτός 7 ανθοφορία προκαλούν αλλεργίες στους κατοίκους με Μηλιά 3 ευαισθησία στη γύρη. Οι καρποί που αναπτύσσονται σε Μουριά 7 δένδρα μέσα σε πόλεις δεν είναι κατάλληλοι για Μουσμουλιά 19 κατανάλωση λόγω της μολυσμένης ατμόσφαιρας στην Νερατζιά 2 οποία παράγονται, των διαφόρων βαρέων μετάλλων Ροδακινιά 5 (Mo,Pb κλπ. ) που επικάθονται σ αυτά από το δρόμο. Η Ροδιά 16 πτώση των καρπών στο έδαφος μπορεί να προκαλέσει Συκιά 16 κινδύνους στους πολίτες, καθώς το έδαφος γίνεται Σύνολο 721 ολισθηρό, αλλά και λόγω της δυσοσμίας των καρπών κατά την αποσύνθεσή τους και την προσέλκυση ανεπιθύμητων εντόμων στην περιοχή, καθιστώντας την υγεία των πολιτών επιρρεπή σε διάφορες ασθένειες που μεταφέρουν τα έντομα. Επίσης από την πλευρά της επικινδυνότητας των δένδρων, τα οπορωφόρα και ιδιαίτερα η καρυδιά που προσελκύει κεραυνούς, σύμφωνα με τις παραδόσεις, σε περιόδους καταιγίδων και δημιουργεί προβλήματα σε υδραυλικές και αποχετευτικές εγκαταστάσεις με την ανάπτυξη του ριζικού τους συστήματος σ αυτά προκαλώντας την απόφραξή τους. Η διαμόρφωση της κόμης των οπωροφόρων, ιδιαίτερα της ελιάς, γίνεται από τους πολίτες που τα εγκατέστησαν και συχνά παρατηρούνται προβλήματα ιδιαίτερα κατά την διέλευση των πεζών καθώς η έναρξη 36

43 της κόμης τους είναι περίπου στο 0,5-1,0m αναγκάζοντας τον πεζό να κάνει το κύκλο του δένδρου προκειμένου να περάσει από την περιοχή και πολλές φορές να βγαίνει στο δρόμο θέτοντας τη ζωή του σε κίνδυνο από την κυκλοφορία των οχημάτων. Ο περιορισμένος αυξητικός χώρος των ριζών αποτελεί μεγάλο πρόβλημα, με αποτέλεσμα να προκαλείται ανύψωση και καταστροφή των πλακών του πεζοδρομίου. Απαιτείται διεύρυνση των υφιστάμενων λάκκων, οι οποίοι πρέπει να καλύπτονται από μαντεμένιες σχάρες, οι οποίες προστατεύουν τον αυξητικό χώρο των ριζών και το έδαφος από συμπίεση. Σε δρόμους με στενά πεζοδρόμια που δημιουργούνται προβλήματα από δένδρα με μεγάλες σε όγκο, κόμες θα πρέπει να προτιμούνται είδη μικρού μεγέθους ή με κόμη στηλοειδούς μορφής, ή τέλος απομάκρυνση των δένδρων. Μ αυτό τον τρόπο θα μειωθούν οι ανάγκες για κλάδευση και θα αποφευχθούν ζημιές στον κορμό των δένδρων. Η επιλογή ειδών για αστικές περιοχές πρέπει να βασίζεται στην ύπαρξη ελεύθερου χώρου τόσο αυξητικού, όσο και στο χώρο των ριζών. 9. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων συμπεραίνεται ότι η ανάπτυξη της περιοχής μελέτης είναι άναρχη, όπως και στους περισσότερους δήμους της χώρας μας, καθώς δεν έχει ληφθεί μέριμνα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Λόγω των ιδιαιτεροτήτων του αστικού περιβάλλοντος, η διαχείριση του πρασίνου αλλά και ο σχεδιασμός εγκατάστασης του, πρέπει να γίνεται βάσει μελέτης από καταρτισμένα άτομα ώστε να τηρούνται οι αρχές της δασοκομίας πόλεων και να ικανοποιούν, οι χώροι πρασίνου, τις ανάγκες του πληθυσμού των δήμων, τόσο όσον αφορά την έκταση τους όσο και την ποιοτική σύνθεση τους. Σε πολλές περιπτώσεις η διαχείριση του αστικού πρασίνου από ανθρώπους που δεν διαθέτουν την απαραίτητη επιστημονική γνώση και ευαισθησία δρα περισσότερο αρνητικά παρά θετικά στην υγεία και την ανάπτυξη των ειδών που το συνθέτουν. Η εγκατάσταση και διαχείριση του αστικού πρασίνου πρέπει να γίνεται υπό την επίβλεψη Αρχιτεκτόνων Τοπίου, δεδομένου ότι τα περισσότερα είδη που χρησιμοποιούνται στους χώρους πρασίνου των πόλεων πληρούν πρωταρχικά αρχές της Αρχιτεκτονικής Τοπίου. Η δημιουργία βάσης δεδομένων των δέντρων αποτελεί ένα δυναμικό εργαλείο στα χέρια εξειδικευμένου προσωπικού που μπορεί να δώσει σημαντικά αποτελέσματα, να διευκολύνει το σχεδιασμό και τη διαχείριση του αστικού πρασίνου κυρίως στις μεγάλες πόλεις, να αυξηθούν τα οφέλη τους, ενώ θα μειώνεται το κόστος εγκατάστασης τους. Στη συγκεκριμένη βάση δεδομένων υπάρχει ακριβής απογραφή των στοιχείων των δένδρων και η παρακολούθηση της εξέλιξής τους, σε τακτά χρονικά διαστήματα με σκοπό τη λήψη σωστών μέτρων περιποίησης (ανάγκη για κλαδεύσεις, φυτεύσεις ή απομακρύνσεις δένδρων ή αν αναπτύσσονται 37

44 φυσιολογικά χωρίς κανένα βασικό πρόβλημα) και την εκτίμηση των ωφελειών που προκύπτουν από αυτά. Απαραίτητη προϋπόθεση για να είναι λειτουργική και αποδοτική η βάση δεδομένων είναι να υπάρχει μια συνεχής παρακολούθηση και επιτήρηση, δηλαδή ένας συνεχής έλεγχος δύο φορές το χρόνο. Μία κατά την περίοδο της βλαστικής ηρεμίας, δηλαδή χωρίς το φύλλωμα και μία μετά την πλήρη έκπτυξη του φυλλώματος. Ο πρώτος το φθινόπωρο και ο δεύτερος το Μάιο ή τον Ιούνιο. Με τα ψηφιακά μητρώα δένδρων είναι ευκολότερη η παρακολούθηση των δένδρων των δενδροστοιχιών. Οι πολίτες θα μπορούν να πληροφορούνται μέσω του web την υγιεινή κατάσταση των δένδρων στα πεζοδρόμια και να αποτελεί ένα ερέθισμα για την κινητοποίηση τους όσον αφορά την βελτίωση του αστικού τοπίου. Οι υπεύθυνοι διαχείρισης πρασίνου θα μπορούν να ενημερώνονται για τις απαραίτητες εργασίες που απαιτούνται για κάθε δένδρο της πόλης και να συντάσσουν διαχειριστικές μελέτες με καλύτερα αποτελέσματα και λιγότερα έξοδα, καθώς κερδίζεται πολύτιμος χρόνος και προλαμβάνονται διάφορες ζημίες. 10. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Κυριότερο πρόβλημα που παρουσιάσθηκε στην περιοχή μελέτης, ήταν η κλάδευση των δένδρων που τα καθιστούσε απαράδεκτα για το αστικό τοπίο. Η αυστηρή τους κλάδευση αλλοιώνει τη μορφή του δένδρου και τα κάνει αντιαισθητικά και επικίνδυνα κατά την ανάπτυξή τους. Δημοτική αρχή και πολίτες θα πρέπει να κατανοήσουν ότι η φύτευση δενδροστοιχιών δεν είναι αρμοδιότητα του πολίτη. Οι κλαδεύσεις πρέπει να πραγματοποιούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα και μόνο όταν είναι πραγματικά απαραίτητο και μόνο από ειδικά καταρτισμένο προσωπικό, ώστε να αποφευχθούν ζημιές στο δένδρο και να μην προσβάλει τη δομή και τη λειτουργία του. Σήμερα λίγοι λόγοι μας οδηγούν στην απόφαση να κλαδεύουμε. Αυτοί είναι: οι λόγοι ασφάλειας των κατοίκων, για αποκατάσταση ζημιών της κόμης, για μείωση του βάρους της κόμης, για αφαίρεση νεκρών κλάδων και σε περιπτώσεις στενού φυτευτικού συνδέσμου ή πολύ πυκνής κόμης. Σωστή κλάδευση θεωρείται εκείνη, η οποία δε γίνεται αντιληπτή οπτικά από τρίτους. Όσο υγιέστερο είναι ένα δένδρο τόσο πληρέστερη είναι η κόμη του κι αντιστρόφως. Οι κλαδεύσεις θα πρέπει να γίνονται από το Δεκέμβριο μέχρι τις αρχές Απριλίου ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες της κάθε περιοχής, αλλά και τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες την περίοδο των κλαδεύσεων, καθώς ο βροχερός καιρός γίνεται αιτία να εισάγονται από τις τομές κλάδευσης μύκητες, που σαν αποτέλεσμα έχουν την δημιουργία διογκώσεων στα 38

45 δένδρα αλλά και τη σήψη τους. Η ύπαρξη κοιλοτήτων (κουφάλας) σε δένδρα και γενικότερα οι διάφορες προσβολές δεν αποτελούν αναγκαστικά πρόβλημα σταθερότητας και λόγος για την αυστηρή κλάδευσή τους. Η αντοχή των δένδρων στις δυνάμεις της φύσης έχει άμεση σχέση με την αλληλεπίδραση του μεγέθους και του σχήματος του ίδιου του δένδρου, με την ταχύτητα του ανέμου και την τοπογραφία της περιοχής. Οι προσεκτικές ενέργειες επούλωσης των πληγών και επάλειψής τους με ειδικό υλικό σίγουρα δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τον κατεστραμμένο φλοιό αλλά μπορούν να προωθήσουν τις φυσικές διεργασίες επούλωσης του δένδρου. Το σωστό υλικό για επούλωση των πληγών πρέπει να είναι αδιάβροχο, να απολυμαίνει την πληγή, να είναι ακίνδυνο για τους ζωντανούς ιστούς, να είναι τοξικό εναντίον των παρασίτων και να έχει ελαστικότητα. Ανάλογα με το σκοπό της κλάδευσης, αυτή διακρίνεται σε κλάδευση σχήματος (εφαρμόζεται σε δένδρα με νεκρώσεις για τη διαμόρφωση της κόμης) και σε κλάδευση ανανέωσης (εφαρμόζεται σε μεγάλης ηλικίας δένδρα για την ανάπτυξη νέας βλάστηση). Το American National Standard Institute A300 pruning Standard (ANSI 2001) προτείνει δύο τύπους κλαδέματος : χαλάρωση του όγκου της κόµης Crown Thinning, επιλεκτική απομάκρυνση κλαδιών (διαμέτρου 3-12 mm) μέσα από την κόμη προκειμένου να μειωθεί η πυκνότητά της (σε ποσοστό 25%) χωρίς να μεταβάλλονται το ύψος και το εύρος της κόμης και μείωση του ύψους της κόμης Crown Reduction, η επιλεκτική απομάκρυνση κλαδιών από τη βάση της κόμης προκειμένου να μειωθεί το ύψος και /ή το πλάτος της κόμης σε ποσοστό 25%, µε την απομάκρυνση μικρών κλαδιών από την περίμετρο της, χωρίς να παρουσιάζουν αρνητικό αισθητικό αποτέλεσμα καθώς επίσης δεν έχουν ούτε αρνητική επίδραση Η υποστήριξη της κόμης των δένδρων απέναντι στους ανέμους είναι μία τεχνική που μπορεί να γίνει µε τη χρήση συστημάτων υποστήριξης µε συρματόσχοινα, τα οποία είναι όσο το δυνατόν μεγαλύτερης ελαστικότητας ώστε, η ενέργεια του ανέμου να κατανέμεται πιο αποτελεσματικά στην κόμη, καθώς οι φυσικές κινήσεις ταλάντωσης μειώνονται µεν αλλά δεν εμποδίζονται εντελώς. Υπάρχουν τρεις τύποι συστημάτων υποστήριξης της κόμης µε καλώδια : α) Συστήματα πρόληψης δυναμικής πτώσης, όπου το σημείο εγκατάστασης πρέπει να επιλέγεται περίπου στα 2/3 του μήκους της κόμης που πρόκειται να ασφαλιστεί και τα καλώδια πρέπει να τοποθετούνται σχεδόν οριζόντια (Σχ. 12α). β) Συστήματα πρόληψης στατικής πτώσης, για τη διατήρηση μιας ειδικής περίπτωσης δένδρου, παρόλα τα τεράστια ελαττώματά τους, όπως για παράδειγμα διχαλωτά δένδρα, με σκοπό την ακινητοποίηση κλαδιών που έχουν την προδιάθεση να πέσουν (Σχ. 12β). 39

46 γ) Συστήματα επίδεσης µε ιμάντες. Το σύστημα επίδεσης µε ιμάντες έχει σχεδιαστεί να εμποδίζει τα κλαδιά να φτάσουν στο έδαφος στην περίπτωση που αυτά πέσουν. Πρέπει να χρησιμοποιείται µόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπου µια μείωση του κλαδιού δεν είναι εφικτή ή δεν είναι επιθυμητή (Σχ. 12γ). Ορισμένες κόμες δεν προσφέρουν τα κατάλληλα σημεία αγκύρωσης, για να προληφθεί η πτώση µε την εγκατάσταση συστήματος υποστήριξης, οπότε μόνο η κλάδευση μπορεί να είναι αποτελεσματική. α β γ Σχήμα 12. Συστήματα υποστήριξης της κόμης με καλώδια Ένα επίσης, από τα σοβαρότερα προβλήματα που καλείται να επιλύσει ο δασοκόμος των πόλεων είναι η εκλογή του κατάλληλου είδους για τις δεδομένες συνθήκες. Τα δασοπονικά είδη που χρησιμοποιούνται στις πόλεις πρέπει αρχικά να είναι προσαρμοσμένα στο γενικότερο κλιματικό περιβάλλον, αλλά και να διαθέτουν επίσης χαρακτηριστικά που να τους επιτρέψουν να ανταποκριθούν στις ιδιαίτερες οικολογικές συνθήκες της πόλης (ρυπασμένη ατμόσφαιρα, συμπαγές, κακώς αεριζόμενο έδαφος, ρυπασμένο έδαφος, περιορισμένος χώρος ανάπτυξης του υπέργειου και υπόγειου τμήματος κ.λ.π.) ενώ τέλος πρέπει να εξυπηρετούν τον εκάστοτε σκοπό χρήσης. Τα κριτήρια εκλογής των ειδών που χρησιμοποιούνται στις πόλεις είναι κυρίως οικολογικά. Συγκεκριμένα αφορούν την αντοχή σε υψηλές θερμοκρασίες (μέση θερμοκρασία της πόλης είναι ανώτερη κατά 1-3 o C από την αντίστοιχη στο ύπαιθρο), την αντοχή στην ξηρασία, σε αλατούχα εδάφη, στη ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα, καθώς και στη φωτορύπανση. Σε γενικές γραμμές θα πρέπει να προτιμώνται αυτόχθονα είδη τοπικών προελεύσεων και να αποφεύγονται τα ξενικά. Αντί του ξενικού είδους Acer negundo πρέπει να προτιμώνται τα τοπικής προέλευσης σφενδάμια αναλόγου μεγέθους, όπως το Acer monspessulanum και το Acer campestre. Σε περιοχές όπου γίνεται χρήση αλατιού αποπάγωσης θα πρέπει να χρησιμοποιούνται είδη σχετικά ανθεκτικά στο αλάτι (Fraxinus excelsior, Fraxinus ornus, Sophora japonica, Robinia pseudoacacia, Acer negundo, Morus nigra v. pentula, Eleagnus sp.). Όσον αφορά τον σωστό σχεδιασμό δενδροφύτευσης, κυρίως κατά μήκος δρόμων, ο 40

47 σχεδιαστής πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις βασικές λειτουργίες των δένδρων (μείωση θορύβων, ηχητική μόνωση, θερμική μόνωση κ.λ.π.), καθώς και τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν κάθε είδος, όπως η μορφή, το μέγεθος, η υφή και το χρώμα. Επίσης για την άρδευση των δενδροστοιχιών θα πρέπει να διενεργούνται βαθιά ποτίσματα, με ποσότητες νερού τουλάχιστον 50 lit/ δένδρο / εφαρμογή. Για δένδρα μεγάλου μεγέθους, όπως είναι το Platanus orientalis, είναι απαραίτητο ο φυτευτικός τους σύνδεσμος να είναι μεγαλύτερος, για την καλύτερη ανάπτυξη της κόμης τους και την κατακόρυφη θέση των κορμών τους, για τον καλύτερο αερισμό της κόμης και να αποφεύγονται οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ατόμων της δενδροστοιχίας. Μεγάλα δένδρα θα πρέπει να φυτεύονται σε φαρδιά πεζοδρόμια με μεγάλους λάκκους φύτευσης οι οποίοι δεν πρέπει να καλύπτονται από τσιμέντο, όπως παρατηρήθηκε σε κάποια δένδρα, αλλά από μαντεμένιες σχάρες, οι οποίες οριοθετούν σαφώς και προστατεύουν τον αυξητικό χώρο των ριζών, προστατεύουν το έδαφος από συμπίεση και σκουπίδια, και δεν θέτουν σε κίνδυνο τους περαστικούς, αφού τοποθετούνται στο ίδιο ύψος με τις πλάκες του πεζοδρομίου. Τα δένδρα που θα επιλεγούν για την πόλη θα πρέπει να έχουν συμμετρική κόμη και μικρό ύψος όπως η Celtis australis λόγω του περιορισμένου αυξητικού χώρου που έχουν στην διάθεσή τους τα δένδρα για την ανάπτυξη τους. Η εκλογή των κατάλληλων ειδών, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι στην πλειονότητα των δένδρων που παρατηρούνται στα πεζοδρόμια της πόλης είναι επιλογή των πολιτών, καθώς τα τελευταία χρόνια η Διεύθυνση Πρασίνου του Δήμου δεν έχει προβεί σε φυτεύσεις δένδρων στην πόλη, εκτός από αναγκαστική δενδροφύτευση στην οδό Γούναρη, όπου λόγο ανάπλασης των πεζοδρομίων της περιοχής αφαιρέθηκε μεγάλος αριθμός από δένδρα προκαλώντας την αντίδραση των πολιτών με αποτέλεσμα να προβεί στην δενδροφύτευση περίπου 40 αειθαλών δενδρυλλίων με μπάλα χώματος κατά το μήνα Οκτώβριο του Τα είδη που χρησιμοποιήθηκαν στην δενδροφύτευση ήταν κυρίως Μανώλια, Φωτίνια και Δαφνοκερασιά των οποίων η στηθαία διάμετρος τους ήταν 3-5 cm για την καλύτερη επιτυχία. Επίσης κατά τη διάρκεια της καταγραφής των δένδρων διαπιστώθηκε ότι οι υπηρεσίες του Δήμου δε τηρούν τις προδιαγραφές φύτευσης, λίπανσης και άρδευσης των ειδών καθώς οι διαστάσεις των λάκκων φύτευσης είναι μικρότερες από τις προτεινόμενες, το χώμα που τοποθετείται περιέχει πολλά αλκαλικά και είναι φτωχό σε θρεπτικά στοιχεία, δεν υπάρχει στήριξη των νεαρών δένδρων με συνέπεια τα δένδρα στην πορεία της ανάπτυξής τους να αποκτούν κλίση με την επίδραση των ανέμων αλλά και την επέμβαση των ανθρώπων. Η λίπανση των δένδρων δεν πραγματοποιείται και το πότισμα κατά τα δύο πρώτα χρόνια της 41

48 ανάπτυξης είναι περιορισμένο και ακανόνιστο. Αντί επιλόγου Η δημοτική αρχή της Δράμας πρέπει να κατανοήσει τα οφέλη που προσφέρουν τα δένδρα στο αστικό τοπίο και να προβεί στις κατάλληλες φροντίδες προκειμένου να διατηρηθούν σε καλή κατάσταση αλλά και βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των πολιτών της. Να γίνει κατάρτιση των συνεργείων της διεύθυνσης πρασίνου σχετικά με τις κλαδεύσεις των ειδών. Οι υπεύθυνοι των συνεργείων θα πρέπει να προβαίνουν σε συνεχή ενημέρωση των μητρώων δένδρων του δήμου, προκειμένου να μπορούν να συντάσσουν διαχειριστικά προγράμματα με βάση τις απαιτήσεις των ειδών. Επίσης η κινητοποίηση των πολιτών με διάφορους τρόπους, όπως ενημέρωση, υιοθεσία δένδρων στην περιοχή κατοικίας τους, δημιουργία συλλόγων για την προστασία του πρασίνου της περιοχής, μπορεί να συμβάλει τα μέγιστα στην αύξηση του πρασίνου όσο και στην βελτίωση της ποιότητας ζωής μέσα στην πόλη και να θεωρηθεί ως μια δράση αυτοματοποίσης της κοινωνίας. Τέλος, θα πρέπει να διευκρινισθεί ότι η διαχείριση των δενδροστοιχιών σύμφωνα με τις επιταγές της Αρχιτεκτονικής Τοπίου δεν αποτελεί ακόμη μια πηγή κατασπατάλησης του προϋπολογισμού του Δήμου. Αντίθετα, συμβάλλει στον εξορθολογισμό των δαπανών. Είναι για παράδειγμα βέβαιο ότι οι κλαδεύσεις αποτελούν μια δαπάνη και μπορεί να περιοριστεί σημαντικά προς όφελος άλλων δράσεων 42

49 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ American National Standards Institute (ANSI), American National Standards for Tree Care Operations Tree, Shrub and Other Woody Plant Maintenance, - Standard Practices (Pruning) (A300, Part 1). Tree Care Industry Association. Manchester, NH. Pp. 9. Αιβαζόγλου-Δόβα, Δ Η Δράμα. Ο Νεοκλασικισμός στην αστική αρχιτεκτονική της πόλης. Δ.Ε.Κ.ΠΟ.Τ.Α. Δράμα. Αραμπατζής, Θ Θάμνοι και δένδρα στην Ελλάδα, Τ. 1. Οικολογική Κίνηση Δράμας- Τ.Ε.Ι. Καβάλας, Δράμα. Αραμπατζής, Θ Θάμνοι και δένδρα στην Ελλάδα, Τ. 2. Οικολογική Κίνηση Δράμας- Τ.Ε.Ι. Καβάλας, Δράμα. Βάσλη, Δ Η Δράμα και η ιστορία της. ( Γερασιµίδης, Α., ένδρα και θάµνοι Πάρκων και ενδροστοιχιών (Πανεπιστηµιακές Παραδόσεις). Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης. Τµήµα Εκδόσεων Πανεπιστηµιακό Τυπογραφείο. Γκανάτσας, Π., Τσιτσώνη, Θ., Ζάγκας, Θ., Τσακαλδήμη, Μ Αξιολόγηση του αστικού πρασίνου στο πολεοδομικό συγκρότημα Θεσσαλονίκης. Πρακτικά 10ου Πανελλήνιου Δασολογικού Συνεδρίου: «Έρευνα, προστασία και διαχείριση χερσαίων οικοσυστημάτων περιαστικών δασών και αστικού πρασίνου». Τρίπολη, Μαΐου Σελ Καλογεράκου, Ηρώ, Δημιουργία ψηφιακού υποβάθρου της πόλης της Δράμας ως εργαλείου διαχείρισης του αστικού πρασίνου (Πτυχιακή διατριβή). Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Καβάλας - Παράρτημα Δράμας, Τμήμα Αρχιτεκτονικής Τοπίου Κανταρτζής, Ν Ανθοκομία αειθαλείς καλλωπιστικοί θάμνοι για την αρχιτεκτονική και αρχιτεκτονική τοπίου. Αθήνα. Κανταρτζής, Ν. 1999α. Ανθοκομία αειθαλή καλλωπιστικά και δασικά δένδρα για την αρχιτεκτονική και αρχιτεκτονική τοπίου. Αθήνα. Κατσινοπούλου, Ε., Σοϊλές, Ε., Χρήση των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) στην καταγραφή στοιχείων πρασίνου στο Δήμο Αθηναίων. Πρακτικά : Landscape architecture and New Technologies Conference, Μαΐου 2007, Δράμα. Σελ Μαριολόπουλος, Η Το κλίμα της Ελλάδος. Επίτομη. Αθήναι. Μαυρομμάτης, Γ.Ν Το βιοκλίμα της Ελλάδος. Σχέσεις κλίματος και φυσικής βλαστήσεως. Βιοκλιματικοί χάρτες. Δασική Έρευνα 1: Ντάφης, Σπ., Δασοκομία Πόλεων. Εκδόσεις Art Of Text, Θεσσαλονίκη. Σελ Παπαδήμας, Δ., Προοπτικές ανάπτυξης του πρασίνου στις ελληνικές πόλεις και χρησιμότητα του. Πρακτικά Συμποσίου «Πράσινο στις πόλεις και τοπική αυτοδιοίκηση», 43

50 Επιστημονική Έκδοση ΓΕΩΤΕΕ, Θεσσαλονίκη, Τσιτσώνη, Θ., Κοντογιάννη Α., Ροδοπουλου Α., Σύνταξη Ψηφιακού Μητρώου Δένδρων για την Αξιολόγηση του Αστικού και Περιαστικού Πρασίνου. Πρακτικά 13ου Πανελλήνιου Δασολογικού Συνεδρίου «Ανάπτυξη Ορεινών Περιοχών Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος». Ελληνική ασολογική Εταιρεία. Καστοριά, 7-10 Οκτωβρίου Τσιτσώνη, Θ., Μπατάλα, Ε., Ζάγκας, Θ Διαχείριση Αστικού πρασίνου και προτάσεις αναβάθμισης του στο Δήμο Θεσσαλονίκης. Πρακτικά 12ου Πανελληνίου Δασολογικού Συνεδρίου. «Δάσος και Νερό». Δράμα, 2-5 Οκτώβρη Σελ

51 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Εικόνα 1 Η περιοχή της ρίζας καλύφθηκε με πλάκες πεζοδρομίου περιορίζοντας τον αερισμό και τη σωστή ανάπτυξη της. Εικόνες 2-3 Αυστηρή κλάδευση που οδήγησε σε διογκώσεις στο κορμό του δένδρου ασυμμετρία κόμης και κάλυψη του ριζικού συστήματος 45

52 Εικόνα 4 5 Ισχυρή ασυμμετρία κόμης λόγω αυξητικού χώρου και κλάδευσης Κατάλπη Ακακία Κων/λεως Εικόνα 6 7 Κακή επιλογή ειδών στο χώρο κάτω από μπαλκόνι 46

53 Εικόνα 8 Λιγούστρο απεριποίητο με πολλά ξερά κλαδιά Εικόνα 9 10 Δρόμοι που περιλαμβάνουν στο χώρο τους δένδρα 47

54 ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΩΝ ΔΕΝΔΡΩΝ ΚΟΡΜΟΣ ΡΙΖΑ ΕΥΘΥΤΕΝΕΙΑ ΚΛΙΣΗ ΧΕΙΡΙΣΜΟΙ ΣΦΑΛΜΑΤΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΜΠΟΔΙΖΕΙ Κανονική 1 Ευθυτενής 1 Καμία 1 Κοπή κορμών 1 Διχάλα Τριχάλα Πολυέλαιος Κοντά σε κτίρια 1 Φωτισμό 6 ( ) Επιφανειακή 2 Ελαφρές Ελαφρά 2 Κοπή χονδρών Διογκώσεις / όγκοι 2 Κοντά σε δρόμο 2 Κυκλοφοριακή καμπυλώσεις 2 κλαδιών 2 σήμανση 7 Πληγωμένη 3 Ισχυρές Ισχυρή 3 Λοιπά 3 Αδηφάγοι βλαστοί 3 Κάτω από μπαλκόνι 3 Κυκλοφορία 8 καμπυλώσεις 3 Ανασηκωμένο πεζοδρόμιο 4 Αδηφάγοι κλάδοι 4 Δίκτυα ΔΕΗ / ΟΤΕ 4 Ιδιωτικές κατασκευές 9 Συμφύσεις 5 Εμποδίζει Πεζούς 5 Λοιπά 10 Ξερά κλαδιά 6 ΜΗΚΟΣ ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ ΚΟΜΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΦΥΛΛΩΜΑΤΟΣ ΑΥΞΗΤΙΚΟΣ ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΧΩΡΟΣ (ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ) ΡΙΖΑ ΚΟΡΜΟΣ ΚΟΜΗ Μεγάλη 1 Συμμετρική 1 Κανονική 1 Κοπή 1 Γύρω - γύρω 1 Υγιής 1 Εκροή υγρών 1 Ελαφρά προσβολή 1 Κανονική 2 Μικρή 3 Ελαφρά ασυμμετρία 2 Ισχυρή ασυμμετρία 3 Μέτρια φυλλόπτωση 2 Κλάδευση 2 Δεξιά - αριστερά 2 Ασθενής 2 Οπές από έντομα 2 Ισχυρή προσβολή 2 Έντονη φυλλόπτωση 3 Κοπή επικόρυφου 3 Μονόπλευρα 3 Έντομα / Μύκητες 3 Απελευθέρωση δικτύων 4 Από πάνω 4 2

55 ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΟΜΗ ΚΟΡΜΟΣ ΕΝΤΥΠΟ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ ΔΕΝΔΡΟΣΤΟΙΧΙΩΝ ΔΡΑΜΑΣ Α/Α Οδός & Αριθμός Επιστημονικό όνομα Εμπειρικό όνομα x y Ύψος δένδρου Περίμετρος Έναρξη κόμης Ρίζα Ευθυτένεια Κλίση Χειρισμοί Σφάλματα Προβλήματα Μήκος Συμμετρία Κατάσταση φύλλων Αυξητικός χώρος Επεμβάσεις Ρίζα Κορμός Κόμη Παρατηρήσεις Προηγηθέντες χειρισμοί ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 3

56 Τμήματα της βάσης δεδομένων 4

57 5