ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝΑ. Εισαγωγή, Ζ. Δ. Αϊναλής... 9 ΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΤΩΝ ΛΙΜΝΩΝ

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝΑ Εισαγωγή, Ζ. Δ. Αϊναλής ΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΤΩΝ ΛΙΜΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 William Wordsworth, «Πρόλογος» στις Λυρικές μπαλάντες (Μετάφραση-Σχόλια, Ζ. Δ. Αϊναλής) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Samuel Taylor Coleridge, «Περί ποιήσεως ή τέχνης» (Μετάφραση-Σχόλια: Ζ. Δ. Αϊναλής) Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΙΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Karl Wilhelm Friedrich von Schlegel, «Περί παρανόησης» (Μετάφραση-Σχόλια: Μιχάλης Παπαντωνόπουλος) Βιβλιογραφία Βιογραφικά σημειώματα

2 Μετάφραση-Σχόλια: Ζ. Δ. Αϊναλής º πo 1 WILLIAM WORDSWORTH «ΠΡΟΛΟΓΟΣ» 80 ΣΤΙΣ ΛΥΡΙΚΕΣ ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ 81 (1802) 82 Ο πρώτος τόμος των ποιημάτων αυτών έχει ήδη υποβληθεί στη δημόσια κρίση. Δημοσιεύτηκε αρχικά ως ένα πείραμα, το οποίο και ήλπιζα πως θα μπορούσε να επιτελέσει κάποιο ρόλο προκειμένου να βεβαιώσει μέχρι ποιου σημείου, συναρμόζοντας μετρικά μια συγκεκριμένη επιλογή από την τρέχουσα γλώσσα των ανθρώπων σε μια κατάσταση ψυχικής έντασης, θα μπορούσε να τέρψει, τι είδους τέρψη και σε ποια έκταση θα ήταν δυνατόν η τέρψη αυτή να κοινωνηθεί, κατά πόσο και μέχρι ποιου σημείου θα μπορούσα να κοινωνήσω εκείνα που ήθελα να κοινωνήσω. Δεν μπορούσα, βέβαια, να έχω σχηματίσει εκ των προτέρων ακριβή άποψη για την εντύπωση που θα προκαλούσαν τα ποιήματα αυτά. Κολάκευα, ωστόσο, τον εαυτό μου σκεφτόμενος πως εκείνοι οι οποίοι θα έπρεπε φυσιολογικά να

3 80 / ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ευαρεστηθούν με τα ποιήματα αυτά, διαβάζοντάς τα θα αποκόμιζαν μια πέραν του συνηθισμένου τέρψη. Από την άλλη, γνώριζα καλά πως εκείνοι οι οποίοι θα δυσαρεστούνταν με αυτά, θα τα διάβαζαν με μια πέραν του συνηθισμένου αποστροφή. Τελικά, το αποτέλεσμα διέφερε από τις προσδοκίες μου μόνο σε αυτό το σημείο, δηλαδή ότι είχα ικανοποιήσει έναν, μάλλον, μεγαλύτερο αριθμό αναγνωστών από αυτό τον οποίο θα διακινδύνευα ποτέ να ελπίσω πως θα μπορούσα να ικανοποιήσω. Παρακινημένος, επιπλέον, από μια αναγκαιότητα πολυφωνίας και έχοντας πλήρη επίγνωση της δικής μου αδυναμίας, υποχρεώθηκα να ζητήσω τη βοήθεια ενός Φίλου 83, ο οποίος και μου παρείχε τα ποιήματα The Rime of the Ancient Mariner, Foster-mother s Tale, The Nightingale, The Dungeon, καθώς και το ποίημα με τον τίτλο Love. Εντούτοις, δεν θα τολμούσα ποτέ να ζητήσω τη βοήθεια αυτή, αν δεν πίστευα πως τα ποιήματα του Φίλου μου σε πολύ μεγάλο βαθμό φανέρωναν τις ίδιες με τα δικά μου τάσεις και ότι, μολονότι οι διαφορές θα γίνονταν το δίχως άλλο αντιληπτές, δεν θα διακρινόταν καμία διάσταση ως προς τις ιδιάζουσες αποχρώσεις του δικού μας, κοινού, ποιητικού ύφους, καθόσον οι απόψεις μας αναφορικά με την ποίηση συγκλίνουν σχεδόν απόλυτα. Αρκετοί από τους φίλους μου είναι ανήσυχοι για την απήχηση των ποιημάτων αυτών, θεωρώντας πως αν οι απόψεις, σύμφωνα με τις οποίες εκείνα συνετέθησαν, είχαν πράγματι υλοποιηθεί, θα προέκυπτε ένα ποιητικό είδος διαμορφωμένο έτσι ώστε να ενδιαφέρει το ανθρώπινο γένος εις το διηνεκές, και βέβαια διόλου αδιάφορο ως προς την πολλαπλότητα και την ποιότητα των ηθικών του συσχετίσεων: με

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ «ΛΥΡΙΚΕΣ ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ» / 81 γνώμονα, λοιπόν, το σκεπτικό αυτό ακριβώς, με συμβούλευσαν να προτάξω μια συστηματική απολογία της θεωρίας με βάση την οποία γράφτηκαν τα συγκεκριμένα ποιήματα. Εντούτοις, προσωπικά ήμουν ενάντια στην ιδέα να αναλάβω ένα τέτοιου είδους εγχείρημα, επειδή γνώριζα καλά πως, στην προκειμένη περίπτωση, ο αναγνώστης θα αντιμετώπιζε ψυχρά τα επιχειρήματά μου, καθώς θα θεωρούσε ενδεχομένως πως στην απόφασή μου αυτή βάρυνε κυρίως η ιδιοτελής, και μάλλον ανόητη, φιλοδοξία να τον πείσω για την αξία των συγκεκριμένων ποιημάτων υπέρ των οποίων επιχειρηματολογούσα. Πέραν τούτου όμως, ένας επιπρόσθετος λόγος για τον οποίο δίσταζα να αναλάβω το εν λόγω εγχείρημα έγκειτο στο γεγονός πως για να εκθέσω με κάποια σχετική επάρκεια τις απόψεις μου και να αναπτύξω ικανοποιητικά τα επιχειρήματα μου, θα απαιτούνταν ένας δυσανάλογα μεγάλος για τη φύση ενός προλόγου χώρος. Διότι για να πραγματευτώ το ζήτημα με τη διαύγεια και τη συνοχή των οποίων φρονώ πως χρήζει, θα ήταν αναγκαίο να προβώ σε έναν πλήρη απολογισμό της παρούσας κατάστασης της συλλογικής αισθητικής σε τούτη τη χώρα και να καθορίσω το κατά πόσον η συγκεκριμένη αισθητική είναι ή δεν είναι υγιής. Κάτι το οποίο, με τη σειρά του, δεν είναι δυνατόν να καθοριστεί δίχως να έχει δειχτεί προηγουμένως με ποιον τρόπο η γλώσσα και ο ανθρώπινος νους δρουν και επιδρούν το ένα στο άλλο, και δίχως βέβαια να έχω ανιχνεύσει τις επαναστάσεις που έχουν συντελεστεί όχι μόνο στο πεδίο της λογοτεχνίας, αλλά σε αυτή την ίδια την κοινωνία. Ως εκ τούτου, αρνούμουν συστηματικά να προχωρήσω στην υλοποίηση μιας τέτοιου είδους απολογίας. Πάρα ταύτα, αισθάνομαι πως θα ήταν μάλλον ανάρμοστο να επιβάλω αυθαίρετα στο αναγνω-

5 82 / ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ στικό κοινό, δίχως κάποια έστω εισαγωγικά λόγια, ποιήματα τόσο διαφορετικά από τεχνική άποψη από εκείνα τα οποία χαίρουν σήμερα της γενικής επιδοκιμασίας. Υποτίθεται πως επιλέγοντας ένας συγγραφέας να γράψει σε στίχους προβαίνει σε μια, κατά το μάλλον ή ήττον, ρητή δέσμευση, πως θα ικανοποιήσει, δηλαδή, ορισμένες ήδη εκ των προτέρων γνωστές συμβάσεις, και ως εκ τούτου σαν να διαβεβαιώνει τον αναγνώστη πως συγκεκριμένες κατηγορίες ιδεών και εκφράσεων θα βρουν τη θέση τους και στο δικό του βιβλίο, την ίδια στιγμή που άλλες προσεκτικά θα εξοβελιστούν. Αυτός ο εκθέτης, ή το σύμβολο, που εκπηγάζει από τις απαιτήσεις της μετρικής γλώσσας, σε διαφορετικές περιόδους της λογοτεχνίας προξένησε πολύ διαφορετικές προσδοκίες: για παράδειγμα, την εποχή του Κάτουλλου, του Τερέντιου και του Λουκρήτιου και εκείνην του Στατίου ή του Κλαυδιανού 84, ή, στη δική μας χώρα 85, την εποχή του Shakespeare (Σαίξπηρ), του Beaumont (Μπομόντ) 86 και του Fletcher (Φλέτσερ) 87, και εκείνην του Donne (Ντον) 88 του Cowley (Κόουλι) 89, του Dryden (Ντράιντεν) 90 και του Pope (Πόουπ) 91. Δεν σκοπεύω, βέβαια, να επωμισθώ το καθήκον να καθορίσω επακριβώς τη σπουδαιότητα της «υπόσχεσης» με την οποία, διά της πράξης του στιχουργείν, ένας σύγχρονος συγγραφέας δεσμεύεται ενώπιον του αναγνώστη του. Είμαι, όμως, απόλυτα σίγουρος πως σε πολλούς ανθρώπους θα φαντάζει πως δεν εκπλήρωσα τους όρους εκείνης της δέσμευσης που εγώ ο ίδιος, επιλέγοντας να γράψω ποιήματα, εκούσια ανέλαβα. Διότι όσοι βέβαια έχουν συνηθίσει στη ματαιόδοξη και κενή φρασεολογία πολλών σύγχρονων συγγραφέων, αν επιμείνουν να διαβάσουν αυτό το βιβλίο μέχρι τέλους, αναμφίβολα θα αισθανθούν περιέργεια και αμη-

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ «ΛΥΡΙΚΕΣ ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ» / 83 χανία: θα ψάχνουν για ποίηση και ωστόσο θα αναρωτιούνται συνεχώς με ποιους στο καλό κανόνες ευγένειας και καλής συμπεριφοράς τα πονήματα τούτα δικαιούνται να αξιώνουν έναν τέτοιο τίτλο. Ως εκ τούτου, ευελπιστώ πως δεν θα με λογοκρίνει ο αναγνώστης, αν αποπειραθώ να καταθέσω εδώ όσα εγώ ο ίδιος σκόπευα να πραγματώσω, και επίσης (όσο το επιτρέπουν βέβαια τα όρια ενός προλόγου) να εξηγήσω ορισμένους από τους κύριους λόγους που συνέβαλαν καθοριστικά στην επιλογή των στόχων μου. Έτσι, ίσως κι αυτός να γλιτώσει από κάποιο αίσθημα δυσαρέσκειας, αλλά και εγώ να κατορθώσω να προστατεύσω τον εαυτό μου από την πλέον ατιμωτική κατηγορία που μπορεί να επιρριφθεί εναντίον ενός συγγραφέα, δηλαδή αυτήν της οκνηρίας, η οποία τον εμποδίζει να μοχθήσει για να επιτύχει τους στόχους του ή, ακόμα χειρότερα, παρόλο που έχει προσδιορίσει τους στόχους του, να μην είναι ικανός να τους υλοποιήσει. Ο πρωταρχικός στόχος, λοιπόν, τον οποίο έθεσα γράφοντας αυτά τα ποιήματα ήταν να επιλέξω περιστατικά και καταστάσεις από την καθημερινή ζωή και να τα συσχετίσω, ή να τα περιγράψω εξ ολοκλήρου, ή, εν πάση περιπτώσει, στο μέτρο που αυτό θα ήταν εφικτό, με μια επιλογή από τη γλώσσα που πραγματικά χρησιμοποιούν οι άνθρωποι, και την ίδια στιγμή να τους προσδώσω ένα ιδιαίτερο χρωμάτισμα ώστε τα συνηθισμένα πράγματα να παρουσιάζονται στο νου με τρόπο απρόσμενο και καινούργιο. Επίσης, και κυρίως, ήθελα να καταστήσω τα περιστατικά αυτά και τις καταστάσεις αυτές ενδιαφέροντα/ουσες, χαράσσοντας μέσα τους, πραγματικά και χωρίς φιοριτούρες, τους κυρίαρχους νόμους της ανθρώπινης φύσης, κυρίως σε ό,τι αφορά στον τρόπο με τον οποίον συσχετίζουμε ιδέες σε μια κατάσταση ψυχικής αναστάτω-

7 84 / ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ σης 92. Για το σκοπό αυτόν επιλέχθηκαν κυρίως η ταπεινή αγροτική ζωή, επειδή σε αυτή την κατάσταση τα πρωτογενή πάθη βρίσκουν καλύτερο έδαφος για να ευδοκιμήσουν, είναι λιγότερο καταπιεσμένα και μιλούν μια απλούστερη και ωστόσο εμφατικότερη γλώσσα. Διότι σε αυτή την κατάσταση της ζωής τα στοιχειώδη συναισθήματα ενυπάρχουν σε μια κατάσταση μεγαλύτερης απλότητας και, κατ επέκταση, μπορούν και με μεγαλύτερη ακρίβεια να θεαθούν και με περισσότερη ενάργεια να κοινωνηθούν. Διότι οι τρόποι της αγροτικής ζωής έχουν τη ρίζα τους σε αυτά ακριβώς τα στοιχειώδη συναισθήματα. Συν τοις άλλοις, λόγω του αναλλοίωτου χαρακτήρα των αγροτικών ενασχολήσεων, γίνονται πιο εύκολα αντιληπτά και είναι περισσότερο διαρκή. Και βέβαια, τέλος, διότι, σε αυτή την κατάσταση, τα ανθρώπινα πάθη ενσωματώνονται στις όμορφες και ακατάλυτες μορφές της φύσης. Υιοθετήθηκε, επίσης, η γλώσσα αυτών των ανθρώπων (αποκαθαρμένη πράγματι από ό,τι φαίνεται να είναι τα πραγματικά της μειονεκτήματα, από όλες, δηλαδή, τις επίμονες και λογικές αιτίες αποστροφής ή αηδίας). Διότι οι άνθρωποι αυτοί έρχονται διαρκώς σε επαφή με τα καλύτερα αντικείμενα από τα οποία το καλύτερο μέρος της γλώσσας εκπήγασε αρχικά και διότι, από τη θέση τους στην κοινωνία και τον πανομοιότυπο και περιορισμένο κύκλο των διαδρομών τους εντός της, και όντας λιγότερο επιρρεπείς στην κοινωνική ματαιοδοξία, εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους με απλές και ακατέργαστες εκφράσεις. Κατά συνέπεια, αυτού του είδους η γλώσσα, αναβλύζοντας από την επαναλαμβανόμενη εμπειρία και τα τακτικά συναισθήματα, είναι περισσότερο διαρκής και πολύ περισσότερο φιλοσοφική από εκείνη την τεχνητή γλώσσα με την οποία συχνά την υποκαθιστούν οι ποιητές, οι

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ «ΛΥΡΙΚΕΣ ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ» / 85 οποίοι φαντασιώνονται πως με τον τρόπο αυτόν θα κερδίσουν τη δόξα για τους εαυτούς τους και την τέχνη τους (αναλόγως δηλαδή με το κατά πόσον ενδιαφέρονται να γίνουν κατανοητοί, το πόσο «δύσκολοι» είναι και το πόσο επιχειρούν να κανακέψουν με αυθαίρετες και ιδιότροπες εκφραστικές συνήθειες ευμετάβλητα γούστα και ορέξεις) 93. Σε κάθε περίπτωση, μου είναι αδύνατον να παραμείνω αδιάφορος απέναντι στην παρούσα κατακραυγή εναντίον της κοινοτοπίας και της ασημαντότητας, σε ό,τι αφορά τη σκέψη και τη γλώσσα, τις οποίες ορισμένοι από τους συγχρόνους μου εισήγαγαν στις μετρικές συνθέσεις τους. Αναγνωρίζω δε ότι το ελάττωμα αυτό (της κοινοτοπίας και της ασημαντότητας), όπου υπάρχει, είναι περισσότερο ατιμωτικό για το χαρακτήρα του ίδιου του συγγραφέα, παρά ζήτημα ατελούς επεξεργασίας ή αυθαίρετης ανανέωσης, αν και θα έπρεπε μάλλον να αναγνωρίσω πως αυτή από όλες τις συνέπειες είναι ίσως η λιγότερο επιβλαβής. Τα ποιήματα που απαρτίζουν το παρόν βιβλίο θα γίνει αντιληπτό ότι διακρίνονται από τέτοιου είδους στίχους ως προς ένα τουλάχιστον διαφοροποιητικό σημείο, και το οποίο είναι ότι καθένα από αυτά χαρακτηρίζεται από έναν σημαίνοντα σκοπό. Δεν θέλω, βέβαια, να πω με αυτό ότι πάντα ξεκινώ να γράφω με έναν προγραμματικό σκοπό. Πιστεύω, όμως, ότι ο τρόπος με τον οποίο έχω συνηθίσει να σκέφτομαι έχει σε τέτοιο βαθμό μορφοποιήσει τα συναισθήματά μου, ώστε οι περιγραφές του αντικειμένου που κάθε φορά αποπειρώμαι, καθώς πηγάζουν από αυτά ακριβώς τα συναισθήματα, γίνεται αντιληπτό, υποθέτω, ότι εμπεριέχουν ένα σκοπό. Αν η κρίση μου αυτή είναι εσφαλμένη, τότε δεν έχω κανένα δικαίωμα να φέρω το όνομα του ποιητή. Διότι όλη η μεγάλη ποίηση δεν είναι παρά το

9 86 / ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ αυθόρμητο ξεχείλισμα έντονων συναισθημάτων. Αλλά μολονότι αυτό είναι, σε γενικές γραμμές, αληθές, εκείνα τα ποιήματα στα οποία μπορεί να αποδοθεί και η παραμικρότερη έστω καλλιτεχνική αξία, ουδέποτε παρήχθησαν στη βάση μιας δοσμένης ποικιλίας θεμάτων, αλλά από έναν άνθρωπο ο οποίος διακατεχόταν 94 οπωσδήποτε από μια ιδιάζουσα ευαισθησία, αλλά και είχε επιπροσθέτως επί μακρόν στοχαστεί βαθιά. Διότι η συνεχής ροή των συναισθημάτων τροποποιείται και κατευθύνεται από τις σκέψεις μας, οι οποίες φαίνονται να είναι πράγματι οι εκπρόσωποι όλων των συναισθημάτων που βιώσαμε κάποια στιγμή στο παρελθόν. Και καθώς, παρατηρώντας μόνο τις σχέσεις των γενικών αυτών εκπροσώπων μεταξύ τους, ανακαλύπτουμε τι είναι πραγματικά σημαίνον για τον άνθρωπο, έτσι και από την επανάληψη και τη συνέχιση της πράξης αυτής, τα συναισθήματά μας συνδέονται βαθμηδόν με σημαίνοντα θέματα, ώσπου, σε μάκρος χρόνου, αν αρχικά διαθέτουμε μια ιδιάζουσα ευαισθησία, θα δημιουργηθούν οι συνθήκες εκείνες για τη σύσταση νοητικών έξεων, έτσι ώστε, υπακούοντας τυφλά και μηχανικά από ένα σημείο και μετά στις παρορμήσεις των έξεων αυτών, θα καταφέρουμε να περιγράφουμε τόσο αντικείμενα όσο και εσώτατα αισθήματα τέτοιας φύσης και με τέτοια εσωτερική αλληλουχία, που η αντιληπτική ικανότητα του όντος στο οποίο εμείς οι ίδιοι θα απευθυνόμαστε, και εφόσον εκείνο βρίσκεται σε μια υγιή κατάσταση παρακολούθησης του συνειρμού, θα πρέπει απαρεγκλίτως σε κάποιο βαθμό να οξύνεται και τα συναισθήματά του να εξευγενίζονται. Είπα ότι καθένα από αυτά τα ποιήματα έχει ένα σκοπό. Πληροφόρησα επίσης τον αναγνώστη σε τι συνίσταται βασικά ο σκοπός αυτός: να εικονογραφήσω, δηλαδή, τον τρόπο

10 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ «ΛΥΡΙΚΕΣ ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ» / 87 με τον οποίο τα συναισθήματα και οι ιδέες αλληλεπιδρούν σε μια κατάσταση ψυχικής ταραχής. Για να θέσω, όμως, το ζήτημα πιο σωστά, θα έλεγα ότι συνίσταται στην παρακολούθηση της παλίρροιας και της άμπωτης, του διαδοχικού φουσκώματος και ξεφουσκώματος του μυαλού ενόσω εκείνο συνταράσσεται από τα μεγάλα, και ωστόσο πρωτογενή, ανθρώπινα πάθη. Επιχείρησα να επιτύχω το στόχο αυτόν σε αυτές τις σύντομες ποιητικές δοκιμές με διάφορους τρόπους: σκιαγραφώντας το μητρικό πάθος μέσα από τις πιο λεπτές του αποχρώσεις, όπως στα ποιήματα Idiot Boy και Mad Mother συνοδεύοντας μια ανθρώπινη ύπαρξη στον έσχατο αγώνα της καθώς ο θάνατος πλησιάζει και αποσπάται από τη ζωή και την κοινωνία στην πιο απέραντη ερημία, όπως στο ποίημα Forsaken Indian δείχνοντας, όπως στις στροφές με τον τίτλο We Are Seven, την πολυπλοκότητα και τη ζοφερότητα με την οποία κατά την παιδική μας ηλικία προσλαμβάνουμε την έννοια του θανάτου, ή μάλλον την πικρή ανικανότητά μας να αποδεχτούμε τη διάσταση αυτή ή δείχνοντας τη δύναμη της αδελφικής ή, για να το θέσω περισσότερο φιλοσοφικά, της ηθικής αφοσίωσης, όταν αυτή σμιλευτεί νωρίς με τα σπουδαία και όμορφα αντικείμενα της φύσης, όπως στο The Brothers ή στο περιστατικό που αφηγείται το ποίημα Simon Lee, όπου επιχειρείται να προσλάβει ο αναγνώστης, μέσω καθημερινών ηθικών εντυπώσεων, μια άλλη, περισσότερο σωτήρια, εντύπωση από αυτή την οποία έχουμε συνηθίσει να λαμβάνουμε από αυτές. Μέρος επίσης του ευρύτερου στόχου μου υπήρξε το να επιχειρήσω να σχεδιάσω χαρακτήρες υπό την επήρεια λιγότερο φλογερών αισθημάτων, όπως στα ποιήματα Two April Mornings, The Fountain, The Old Man Travelling, The Two Thieves κτλ., χαρακτήρες απλοϊ-

11 88 / ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ κούς, που προσιδιάζουν στη φύση μάλλον παρά στους τρόπους, όπως αυτοί υπάρχουν πλέον, και θα συνεχίσουν πιθανώς να υπάρχουν, και για τη σύσταση των οποίων δύναται διακριτά και επωφελώς να παρατηρηθούν. Δεν θα ήθελα να κουράσω τον αναγνώστη μου παραμένοντας περισσότερο στο σημείο αυτό. Είναι, όμως, δέον να αναφέρω ακόμα μία λεπτομέρεια, η οποία διακρίνει τα ποιήματα αυτά από την υπόλοιπη τρέχουσα ποιητική παραγωγή. Και η λεπτομέρεια αυτή δεν είναι άλλη από το ότι το συναίσθημα που επιχειρείται να εκφραστεί στα ποιήματα αυτά σημασιοδοτεί τη δράση και την κατάσταση, και όχι το αντίστροφο, δηλαδή η δράση και η κατάσταση το συναίσθημα. Αυτό που εννοώ μπορεί να γίνει στην εντέλεια αντιληπτό παραπέμποντας τον αναγνώστη μου στα ποιήματα με τον τίτλο Poor Susan και Childless Father, και ιδίως στην τελευταία στροφή του δεύτερου ποιήματος. Δεν θα υποκριθώ ψευδή σεμνότητα παριστάνοντας πως αποφεύγω να τραβήξω την προσοχή του αναγνώστη σε αυτό ακριβώς το σημείο διαφοροποίησης, όχι τόσο για χάρη αυτών των ιδιαίτερων ποιημάτων όσο για τη γενικότερη σημασία του ζητήματος. Διότι το ζήτημα είναι πράγματι ιδιαίτερα σημαντικό! Ο ανθρώπινος νους είναι ικανός να βρεθεί σε κατάσταση έκστασης και δίχως την επενέργεια χονδροειδών και βίαιων ερεθισμάτων. Και όποιος δεν το αντιλαμβάνεται αυτό πρέπει να διαθέτει μια εξαιρετικά περιορισμένη αντίληψη περί ομορφιάς και αξιοπρέπειας, και επίσης να μη γνωρίζει ότι ένα ανθρώπινο ον εξυψώνεται περισσότερο από τα υπόλοιπα στο βαθμό που κατέχει την ικανότητα αυτή. Ως εκ τούτου, μου φαίνεται πως το να πασχίζει κανείς να παραγάγει ή να επεκτείνει την ικανότητα ακριβώς αυτή, είναι μία από τις καλύτερες υπηρεσίες που, σε κάθε περίοδο, ένας συγ-

12 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ «ΛΥΡΙΚΕΣ ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ» / 89 γραφέας είναι δυνατόν να παρέχει στους συνανθρώπους του. Συγκεκριμένα, αυτή η υπηρεσία, εξαιρετική άλλωστε σε όλες τις εποχές, λαμβάνει βαρύνουσα σημασία σήμερα. Διότι μια πληθώρα αιτιών, άγνωστων σε παλαιότερους καιρούς, δρουν σήμερα με συνδυασμένες δυνάμεις προκειμένου να αμβλύνουν τις πιο διακριτές ικανότητες του νου και, καθιστώντας τον ανίκανο για κάθε εθελούσιο μόχθο, να τον υποβιβάζουν σε μια κατάσταση ημιάγριας αποχαύνωσης. Η πιο αποτελεσματική από τις αιτίες αυτές δεν είναι άλλη από τα μεγάλα εθνικά γεγονότα, που φαίνεται να λαμβάνουν χώρα πλέον κάθε μέρα, και η ολοένα αυξανόμενη συσσώρευση ανθρώπων στις μεγαλουπόλεις, όπου η ομοιομορφία των ενασχολήσεων παράγει έναν διακαή πόθο για πέραν του συνηθισμένου περιστατικά, πόθο διακαή που η ταχεία ανταλλαγή πληροφοριών ώρα με την ώρα ικανοποιεί. Σε αυτή την τάση ζωής και τρόπων προσαρμόστηκαν και η λογοτεχνία και οι θεατρικές παραστάσεις της χώρας. Τα ανεκτίμητα έργα των παλαιότερων συγγραφέων μας, ενός Shakespeare και ενός Milton, παραμελούνται χάριν αλλοπρόσαλλων ρομάντζων, νοσηρών και ηλίθιων γερμανικών τραγωδιών 95, και πλημμυρίδες επιπόλαιων και παράφορων στιχουργημένων αφηγημάτων. Όταν αναλογίζομαι αυτή την τόσο ταπεινωτική και άσβεστη δίψα για ακραία διέγερση, ντρέπομαι σχεδόν που μιλώ για την ασθενική αυτή προσπάθεια που κατέβαλα για να την αντιμετωπίσω. Και, ανακαλώντας αυτήν τη σπουδαιότητα του γενικού κακού, θα έπρεπε κανονικά να με πιάνει κατάθλιψη από μια καθ όλα κατανοητή μελαγχολία, αν δεν είχα ήδη σχηματίσει μια βαθιά εντύπωση περί συγκεκριμένων, εγγενών και ακατάλυτων, ιδιοτήτων του ανθρώπινου νου, και, αναλόγως, συγκεκριμένων δυνάμεων, όπως αυτές εντο-

13 90 / ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ πίζονται στα μεγάλα και αναλλοίωτα αντικείμενα, που επιδρούν επάνω του, και οι οποίες είναι επίσης εγγενείς και ακατάλυτες. Και θα έπρεπε επίσης να προσθέσω σε αυτή την εντύπωση την πεποίθηση ότι πλησιάζουν τα χρόνια που στο κακό συστηματικά θα αντιτίθενται άνδρες μεγάλων δυνάμεων, και μάλιστα με πολύ μεγαλύτερη από εμένα επιτυχία. Έχοντας ήδη ασχοληθεί, σε γενικές γραμμές, με τα θέματα και τους στόχους των ποιημάτων αυτών, θα ήθελα τώρα να ζητήσω την άδεια του αναγνώστη προκειμένου να συζητήσω για κάποιες από τις λεπτομέρειες που σχετίζονται με το ύφος, ούτως ώστε, μεταξύ άλλων, να μην επικριθώ για το ότι δεν πραγματοποίησα εκείνα τα οποία ουδέποτε επιχείρησα. Ο αναγνώστης σπανίως θα εντοπίσει προσωποποιήσεις αφηρημένων ιδεών σε αυτό το βιβλίο, καθόσον, ελπίζω, έχουν ολοσχερώς απορριφθεί ως ένα σύνηθες τέχνασμα προκειμένου να «εξευγενισθεί» το ύφος και να εξυψωθεί πάνω από την πρόζα. Επέλεξα να μιμηθώ και, στο μέτρο του δυνατού, να υιοθετήσω την ίδια τη γλώσσα των απλών ανθρώπων. Και, βέβαια, τέτοιου είδους προσωποποιήσεις δεν αποτελούν φυσικό ή τακτικό μέρος της γλώσσας. Δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας τρόπος του λόγου, περιστασιακά υποκινημένες από το πάθος, και ως τέτοιες ακριβώς τις χρησιμοποίησα. Αλλά, σε κάθε περίπτωση, προσπάθησα συνειδητά να αποφύγω να τις χρησιμοποιήσω μηχανιστικά ή ως μια οικεία αλλά τεχνητή γλώσσα, την οποία οι ποιητές συνήθως χρησιμοποιούν σαν τυφλοσούρτη. Ευχήθηκα να κρατήσω τον αναγνώστη μου στη συντροφιά των οστών και της σάρκας, πεπεισμένος ότι, ενεργώντας με τον τρόπο αυτό, θα μπορούσα να κερδίσω το ενδιαφέρον του. Φυσικά, γνωρίζω καλά πως μπορεί εξίσου να κερδίζουν το ενδιαφέρον του

14 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ «ΛΥΡΙΚΕΣ ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ» / 91 ποιητές που ακολουθούν εντελώς διαφορετικό από μένα μονοπάτι. Προσωπικά, δεν ανακατεύομαι με τις αξιώσεις τους, ενώ το μόνο που ζητώ είναι να με αφήσουν ελεύθερο να αρθρώσω τις δικές μου. Επίσης, σε αυτό το βιβλίο θα βρει κανείς ελάχιστες από τις, έτσι αποκαλούμενες, «ποιητικές εκφράσεις». Κατέβαλα κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου να τις αποφύγω, όπως άλλοι συνήθως μοχθούν για να τις αναπαράγουν. Και αυτό το έκανα διότι ήδη δεσμεύτηκα ρητά να πλησιάσω τη γλώσσα μου στην κοινή ανθρώπινη γλώσσα, και κυρίως επειδή η ηδονή και η τέρψη την οποία θέλησα να προσφέρω είναι πολύ διαφορετικού είδους από εκείνη που από πολλούς θεωρείται ως πρέπουσα της ποίησης. Δεν ξέρω πώς, δίχως να είμαι ύποπτα λεπτολόγος, θα μπορούσα να δώσω στον αναγνώστη μου μια περισσότερο ακριβή διάσταση του ύφους με το οποίο επιθύμησα να γράψω αυτά τα ποιήματα από το να τον πληροφορήσω ότι, σε κάθε περίπτωση, επιχείρησα να μην παρεκκλίνω από το θέμα μου και, κατά συνέπεια, πως ελπίζω ότι σε αυτά τα ποιήματα υπάρχει ελάχιστη παραχάραξη του περιγραφομένου, και ότι οι ιδέες μου έχουν εκφραστεί σε μια γλώσσα ανάλογη της σημασίας τους. Κάτι, βέβαια, πρέπει να έχω κερδίσει κι εγώ από αυτή την πρακτική, καθώς είναι γνωστό ότι σχετίζεται με μια κυρίαρχη ιδιότητα κάθε καλής ποίησης, που δεν είναι άλλη από τη σωστή αίσθηση. Από την άλλη, όμως, είναι γεγονός ότι η πρακτική αυτή μου στέρησε αναπόφευκτα ένα μεγάλο τμήμα φράσεων και τρόπων του λόγου, που επί μακρόν θεωρούνταν, περνώντας από πατέρα σε γιο, κοινή κληρονομιά των ποιητών. Θεώρησα επίσης σκόπιμο να περιορίσω περαιτέρω τον εαυτό μου απέχοντας από τη χρήση πολλών εκφράσεων, οι οποίες από μόνες τους και κατάλληλες και όμορφες

15 92 / ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ είναι. Το πρόβλημα είναι ότι κατά το άμεσο παρελθόν χρησιμοποιήθηκαν καταχρηστικά και ανόητα από κακούς ποιητές, με αποτέλεσμα σήμερα να σχετίζονται με αυτές τέτοια αισθήματα αποστροφής, ώστε να είναι σχεδόν αδύνατον να τα υπερκεράσει οιαδήποτε τέχνη συνειρμού, όσο υψηλή και αν είναι. Αν σε ένα ποίημα τύχει να βρεθεί μια διαδοχή στίχων, ή έστω και ένας μόνος στίχος, όπου η γλώσσα, μολονότι φυσικά ταιριασμένη και σύμφωνα με τους αυστηρούς νόμους του μέτρου, δεν διαφοροποιείται από αυτήν του πεζού λόγου, υπάρχει μια πολυάριθμη μερίδα κριτικών, οι οποίοι, όταν σκοντάφτουν πάνω σε αυτές τις «πεζολογίες», όπως αρέσκονται να τις αποκαλούν υποτιμητικά, φαντασιώνονται πως έχουν κάνει τη μεγαλύτερη ανακάλυψη των αιώνων και θριαμβολογούν επί του ποιητή σαν να μην γνώριζε αυτός την ίδια του την τέχνη. Αυτοί οι άνθρωποι σπεύδουν συνήθως να θεμελιώσουν έναν κανόνα κριτικής, τον οποίο ο αναγνώστης θα συμπεράνει πως πρέπει ολοσχερώς να απορρίψει προκειμένου να απολαύσει τα ποιήματα του βιβλίου αυτού. Και θα ήταν χαρακτηριστικά εύκολο να του αποδείξει κανείς ότι όχι μόνον η γλώσσα ενός μεγάλου τμήματος κάθε καλού ποιήματος, ακόμα και του πιο υψηλού χαρακτήρα, πρέπει αναπόδραστα, με μόνη τη διαφορά του μέτρου, να μη διαφέρει από αυτήν του καλού πεζού λόγου, αλλά αντίστοιχα ότι μερικά από τα πλέον ενδιαφέροντα αποσπάσματα των καλύτερων ποιημάτων πρέπει αυστηρά να είναι γραμμένα σε πεζό λόγο, αρκεί βέβαια αυτός να είναι καλογραμμένος. Η αλήθεια του ισχυρισμού αυτού μπορεί να καταδειχθεί από αναρίθμητα αποσπάσματα παρμένα από όλα σχεδόν τα ποιητικά κείμενα, ακόμα και από του ίδιου του Milton. Δεν έχω

16 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ «ΛΥΡΙΚΕΣ ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ» / 93 φυσικά εδώ το χρόνο για μια τέτοια εξαντλητική παράθεση, αλλά για να εικονογραφήσω το θέμα με έναν πολύ γενικό και ωστόσο αποκαλυπτικό τρόπο, θα παραθέσω μια σύντομη σύνθεση του Gray (Γκρέι), ο οποίος βρισκόταν στην κεφαλή όσων με την επιχειρηματολογία τους προσπάθησαν να διευρύνουν την απόσταση που χωρίζει την πρόζα από την έμμετρη σύνθεση, και υπήρξε περισσότερο από οιονδήποτε άλλον παράδοξα λεπτολόγος ως προς τη δομή των δικών του ποιητικών εκφράσεων: Τα γελαστά πρωινά για μένα λάμπουν μάταια, Κι ο Φοίβος πορφυρός ανάβει τη χρυσή φωτιά: Το παθητικό τους κάλεσμα τα πουλιά αρχίζουν μάταια, Μάταια τα χαρούμενα λιβάδια βλασταίνουν καταπράσινα ξανά: Αυτά τ αυτιά, αλίμονο, για άλλες μελωδίες μένουνε κλειστά, Άλλο είναι αυτό που ποθούν τα μάτια μου να δουν. Μα μόνο τη δική μου την καρδιά η πίκρα τώρα λιώνει. Και μες τα στήθια μου βαθιά οι ψεύτικες χαρές μου ξεψυχούν. Κι όμως το πρωινό χαμογελά, την πολυάσχολη φυλή ξανά χαροποιεί, Και νεογέννητες ηδονές στους πιο χαρούμενους ανθρώπους ξαναφέρνει. Και τα λιβάδια σε όλες τις συνηθισμένες τους γιορτές αντέχουν. Να ζεστάνουν τις μικρές αγκάλες τους τα πετεινά μοχθούν. Ανέλπιδα θρηνώ για κείνον και σ εκείνον που δεν μπορεί ν ακούσει, Και περισσότερο θρηνώ γιατί μονάχος τώρα μάταια θρηνώ. 96

17 94 / ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ Είναι κατάδηλο ότι τα μόνα μέρη του Σονέτου αυτού που έχουν κάποια αξία είναι εκείνα που δηλώνονται με πλάγια γράμματα. Είναι επίσης, όμως, προφανές ότι εκτός από τη ρίμα και τη χρήση του «ανέλπιδα» αντί του «χωρίς ελπίδα», η οποία και θα ήταν προβληματική, η γλώσσα των στίχων αυτών από καμία άποψη δεν διαφέρει από αυτήν του πεζού λόγου. Με την παράθεση του παραπάνω ποιήματος έδειξα, ελπίζω, ότι η γλώσσα της πρόζας μπορεί κάλλιστα να εφαρμοστεί στην ποίηση και υποστήριξα προηγουμένως ότι ένα μεγάλο μέρος της γλώσσας κάθε καλού ποιήματος δεν μπορεί από καμία άποψη να διαφέρει από την καλή πρόζα. Και για να προχωρήσω ένα ακόμα βήμα παραπέρα, θα έλεγα ότι μπορεί να ειπωθεί με ασφάλεια ότι δεν υπάρχει καμία ουσιώδης διαφορά ανάμεσα στη γλώσσα της πρόζας και σε αυτήν της έμμετρης σύνθεσης. Αρεσκόμαστε συχνά να επισημαίνουμε τις ομοιότητες ανάμεσα στην ποίηση και τη ζωγραφική, και κατά συνέπεια να τις αποκαλούμε αδελφές 97 : αλλά πού θα έπρεπε να αναζητήσουμε δεσμούς σύνδεσης αρκετά στέρεους ώστε να πιστοποιήσουν τη συνάφεια μεταξύ έμμετρης και πεζής σύνθεσης; Κατ αρχάς και οι δύο μιλούν διά μέσου των ίδιων οργάνων και απευθύνονται στα ίδια όργανα. Τα σώματα με τα οποία και οι δύο είναι ενδεδυμένες θα μπορούσε να ειπωθεί πως αποτελούνται από την ίδια ουσία, τα ενδιαφέροντά τους είναι ομοούσια και σχεδόν ταυτόσημα, χωρίς καν να διαφέρουν κατ ανάγκην ως προς τις διαβαθμίσεις. Η ποίηση 98 δεν χύνει δάκρυα «καθώς που ένας Άγγελος θρηνεί» 99, αλλά δάκρυα φυσικά, ανθρώπινα δάκρυα, δεν μπορεί να κοκορεύεται για κάποια επουράνια Ιχώρ η οποία διαφοροποιεί τους ζωτικούς χυμούς της από εκεί-

18 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ «ΛΥΡΙΚΕΣ ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ» / 95 νους της πρόζας. Το ίδιο ανθρώπινο αίμα κυλά στις φλέβες και των δύο. Και αν κάποιοι βεβαιώνουν ότι η ομοιοκαταληξία και το μέτρο από μόνα τους συνιστούν μια διάκριση (διάκριση που ανατρέπει ό,τι μόλις τώρα έλεγα αναφορικά με τη στενή συνάφεια της μετρικής γλώσσας με αυτήν της πρόζας και στρώνει το δρόμο για άλλες, ακόμα περισσότερο τεχνητές διακρίσεις, με τις οποίες παρ όλα αυτά ορισμένοι ασχολούνται σοβαρά), εγώ ανταπαντώ ότι η γλώσσα μιας τέτοιου είδους ποίησης, όπως αυτή την οποία εγώ συστήνω, είναι, στο μέτρο του δυνατού, μια επιλογή από τη γλώσσα που πραγματικά μιλιέται σήμερα από τους ανθρώπους. Διότι αυτή η επιλογή, αν πραγματοποιηθεί με καλαισθησία και συναίσθημα, θα δημιουργήσει από μόνη της μια διάκριση πολύ περισσότερο σημαίνουσα από ό,τι αρχικά θα μπορούσε να υποτεθεί, και θα διαχωρίσει ολοκληρωτικά τη σύνθεση από τη χυδαιότητα και την ασημαντότητα της καθημερινής ζωής. Και αν σε αυτό προστεθεί και το μέτρο, πιστεύω πως θα παραχθεί μια διαφορετικότητα καθ όλα επαρκής για την ικανοποίηση ενός ελλόγιμου μυαλού. Τι άλλη διάκριση θα μπορούσαμε να έχουμε; Από πού πρόκειται να έρθει; Και πού θα υπάρξει; Σίγουρα όχι εκεί όπου ο ποιητής μιλά μέσα από το στόμα των ηρώων του, δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να βρίσκεται εκεί, κι ούτε βέβαια έχει να κάνει με την «εκλέπτυνση» του ύφους ή οποιοδήποτε άλλο από τα υποτιθέμενα καλλωπιστικά στοιχεία του λόγου. Διότι, αν το θέμα του ποιητή επιλεχθεί με σύνεση, θα τον οδηγήσει φυσικά, υπό τις κατάλληλες συνθήκες, σε πάθη, η γλώσσα των οποίων, εάν επιλεχθεί με ειλικρίνεια και σύνεση, θα πρέπει απαραιτήτως να εξευγενιστεί και να ποικιλθεί και να ζωντανέψει με μεταφο-

19 96 / ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ρές και τρόπους. Αποφεύγω εδώ σκόπιμα να θίξω μια δυσαρμονία, η οποία θα μπορούσε να σκανδαλίσει τον ευφυή αναγνώστη, το κατά πόσον δηλαδή έχει το δικαίωμα ο ποιητής να συνυφαίνει μέσα στη σύνθεσή του οποιοδήποτε ξένο, μη δικό του, στοιχείο, αλλότριο ως προς αυτό το οποίο το πάθος με φυσιολογικό τρόπο τού υποβάλλει. Αρκεί να υπογραμμίσω πως μια τέτοια προσθήκη θα ήταν τελείως περιττή. Πάντως, είναι πιθανό αυτού του είδους τα χωρία, τα οποία συνήθως βρίθουν συμβατικών μεταφορών και τρόπων, να έχουν το αρμόζον αποτέλεσμα αν, υπό άλλες συνθήκες, όπου τα πάθη θα ήταν πιο ήπιου χαρακτήρα, το ύφος επίσης θα καλούνταν να επιδείξει αυτοσυγκράτηση και μέτρο. Καθώς όμως η ηδονή και η τέρψη, την οποία ελπίζω να προσφέρω με τα ποιήματα που έρχομαι να παρουσιάσω στον αναγνώστη, πρέπει να στηρίζεται καθ ολοκληρίαν στην ακριβή πραγμάτευση των διαφόρων πτυχών του θέματος, και, δεδομένου του γεγονότος ότι αυτό είναι από μόνο του μεγίστης σημασίας τόσο από αισθητική όσο και από ηθική άποψη, δεν μπορώ να επιτρέψω στον εαυτό μου να ευαρεστείται επί μακρόν με αυτές τις περιφερειακές του θέματος παρατηρήσεις. Και αν, με όσα πρόκειται να θίξω ευθύς αμέσως, φανεί σε ορισμένους πως ο μόχθος μου είναι περιττός και ότι μοιάζω καθώς πολεμιστής που πολεμά δίχως εχθρούς στη μάχη, θα ήθελα να υπενθυμίσω σε αυτούς τους ανθρώπους ότι, οτιδήποτε κι αν διατηρεί η γλώσσα σε ένα επιδερμικό επίπεδο από τους ανθρώπους, η έμπρακτη πίστη στις θέσεις τις οποίες ευελπιστώ να καθιερώσω είναι σχεδόν άγνωστη. Και βέβαια, αν τα συμπεράσματά μου καταστούν αποδεκτά και, στο μέτρο που αυτά γίνουν καθολικά αποδεκτά, αφεθούν να οδηγηθούν στις απώτατες λογικές

20 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ «ΛΥΡΙΚΕΣ ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ» / 97 τους συνέπειες, η κρίση μας αναφορικά με τα έργα των μεγαλύτερων ποιητών, τόσο των αρχαίων όσο και των νεοτέρων, θα μεταβληθεί δραστικά σε σχέση με το τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή, τόσο όταν εκθειάζουμε όσο και όταν επικρίνουμε και απορρίπτουμε και επηρεάζοντας την ηθική μας, και επηρεαζόμενη με τη σειρά της από αυτή τη νέα κρίση, πιστεύω πως και αυτή θα μεταβληθεί και ίσως αποκαθαρθεί και εξυψωθεί. Αναλαμβάνοντας λοιπόν να πραγματευτώ σε γενικές γραμμές το ζήτημα, τολμώ να ρωτήσω τι εννοούμε με τον όρο «ποιητής»; Τι είναι ο ποιητής; Σε ποιον απευθύνεται; Και τι είδους γλώσσα πρέπει να αναμένεται από αυτόν; Ο ποιητής είναι ένας άνθρωπος που μιλά σε ανθρώπους: ένας άνθρωπος, είν αλήθεια, προικισμένος με μια ζωηρή αισθαντικότητα, περισσότερο ίσως ενθουσιασμό και τρυφερότητα, ο οποίος επιδεικνύει μια μεγαλύτερη γνώση της ανθρώπινης φύσης, μια πιο αισθαντική ψυχή από αυτό που είναι σύνηθες μεταξύ των ανθρώπων. Ένας άνθρωπος ικανοποιημένος με τα ίδιά του πάθη και την ιδία του βούληση, και ο οποίος ευφραίνεται περισσότερο από τους άλλους ανθρώπους με το πνεύμα της ζωής που σκιρτά εντός του, που αρέσκεται να ατενίζει ανάλογες βουλήσεις και πάθη καθώς εκείνα εκδηλώνονται στις διαρκείς εναλλαγές του σύμπαντος, και νιώθοντας συνήθως μια βαθιά ανάγκη να τα δημιουργεί όταν δεν τα βρίσκει. Σε αυτές τις ιδιότητες θα έπρεπε να προσθέσουμε την κλίση του ποιητή να επηρεάζεται περισσότερο από τους υπόλοιπους ανθρώπους από πράγματα απόντα σαν αυτά να ήταν παρόντα μια ιδιότητα να επικαλείται εντός του πάθη, τα οποία παρασάγγας απέχουν από το να είναι ταυτόσημα με εκείνα που παράγονται από τα πραγματικά γεγονότα, και που ωστόσο (ιδίως σε εκείνα τα τμήματα της γενικότε-

21 98 / ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ρης συναισθησίας τα οποία τέρπουν) μοιάζουν, με κάποιον τρόπο, να βρίσκονται πολύ εγγύτερα στα πάθη που προκαλούνται από τα πραγματικά γεγονότα, από οποιοδήποτε άλλο συναίσθημα που οι άλλοι άνθρωποι, εν μέρει λόγω του τρόπου με τον οποίον έχουν συνηθίσει να σκέφτονται, είναι συνηθισμένοι να αισθάνονται εντός τους. Εξαιτίας όλων αυτών, αλλά και λόγω της πρακτικής και της εξοικείωσης, έχει κατακτήσει μια μεγαλύτερη ετοιμότητα και ενάργεια ως προς την έκφραση όσων σκέφτεται και αισθάνεται, ιδίως των σκέψεων εκείνων οι οποίες, με δική του επιλογή ή λόγω της δομής του νου του, ανακύπτουν εντός του δίχως άμεσο εξωτερικό ερέθισμα. Αλλά, όποιο μερίδιο αυτής της ιδιότητας, ή ικανότητας, κι αν υποθέσουμε πως αναλογεί ακόμα και στον μεγαλύτερο ποιητή, δεν χωρά ουδεμία αμφιβολία ότι η γλώσσα που η ιδιότητα αυτή θα του υποβάλει θα πρέπει μοιραία να υπολείπεται μακράν, σε ζωντάνια και ειλικρίνεια, αυτής που μιλιέται από τους ανθρώπους στην καθημερινή ζωή, υπό την πραγματική πίεση των παθών εκείνων τις σκιές των οποίων μόνο δύναται να αναπαράγει ο ποιητής ή αισθάνεται να παράγονται εντός του στη διαδικασία της ποιητικής δημιουργίας. Όσο όμως εκθειασμένη διάσταση και αν θα επιθυμούσαμε να προσδώσουμε στο χαρακτήρα του ποιητή, είναι προφανές ότι ενώ περιγράφει και μιμείται πάθη, η κατάστασή του είναι συνολικά δουλική και μηχανική, σε σχέση πάντα με την ελευθερία και τη δύναμη της πραγματικής και ουσιώδους δράσης και της πραγματικής και ουσιώδους οδύνης. Κατ επέκταση, αυτή πρέπει να είναι η επιθυμία του ποιητή, να προσεγγίσει, δηλαδή, το περισσότερο δυνατόν, τα δικά του συναισθήματα στα συναισθήματα των ανθρώπων που περιγράφει και,

22 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ «ΛΥΡΙΚΕΣ ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ» / 99 έστω και για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, να αφεθεί να υπεισέλθει σε μια κατάσταση ολοκληρωτικής παραισθησίας συγχέοντας, ή και ταυτίζοντας ακόμα, τα δικά του συναισθήματα με τα δικά τους, και, με αυτό τον τρόπο, να μεταβάλει μόνο τη γλώσσα η οποία του υπεβλήθη αρχικά, εκκινούμενος από την αντίληψη ότι περιγράφει για έναν πολύ συγκεκριμένο σκοπό, που δεν είναι άλλος από το να τέρψει. Τότε λοιπόν θα έχει εφαρμόσει την αρχή στην οποία τόσο πολύ επέμεινα, δηλαδή εκείνην της επιλογής. Πάνω σε αυτή την αρχή θα στηριχτεί, προκειμένου να απομακρύνει ό,τι σε κάθε άλλη περίπτωση θα υπήρξε επίπονο ή και απωθητικό κατά το βίωμα του πάθους. Θα αισθανθεί ότι δεν υπάρχει λόγος να εξαπατήσει ή να εξυψώσει τη φύση: και όσο πιο έντεχνα εφαρμόζει την αρχή αυτή, τόσο περισσότερο θα βαθαίνει μέσα του η πίστη ότι τα λόγια του, τα λόγια που η φαντασία του τού υποβάλλει, δεν φτάνουν, δεν μπορούν να συγκριθούν με εκείνα που έλκουν την προέλευσή τους από την πραγματικότητα και την αλήθεια. Θα μπορούσε εντούτοις να παρατηρηθεί, από εκείνους τουλάχιστον που δεν αντιτίθενται στο γενικό πνεύμα των παραπάνω παρατηρήσεων, ότι, όπως ακριβώς είναι αδύνατο για τον ποιητή, προκειμένου να ντύσει το πάθος, να παράγει κάθε φορά γλώσσα τόσο ιδανικά ταιριαστή όσο εκείνη την οποία το ίδιο το πραγματικό πάθος υποβάλλει, έτσι θα έπρεπε και αυτός με τη σειρά του να θεωρήσει τον εαυτό του κάπως σαν ένα μεταφραστή περισσότερο, ο οποίος θεωρεί εαυτόν δικαιολογημένο όταν υποκαθιστά τις αρετές εκείνες οι οποίες του είναι απρόσιτες με αρετές ενός διαφορετικού είδους. Και είναι όντως φορές που πασχίζει να ξεπεράσει το πρότυπό του, προκειμένου να επιφέρει ορισμένες βελτιώ-

23 100 / ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ σεις στη γενική κατωτερότητα στην οποία αισθάνεται πως δεν μπορεί παρά να υποταχθεί. Αλλά το γεγονός αυτό, το μόνο που κατορθώνει είναι να ενισχύσει την αδράνεια και την άνανδρη απελπισία. Από την άλλη, είναι κι εκείνοι που μιλούν για όσα δεν καταλαβαίνουν, που μιλούν για την ποίηση σαν ένα ζήτημα διασκέδασης και άχρηστης απόλαυσης 100, και οι οποίοι θα φιλονικήσουν ζωηρά μαζί μας περί του ποιητικού γούστου, όπως το διατυπώνουν, θαρρείς και αυτό είναι κάτι τόσο αδιάφορο όσο το γούστο για τη σχοινοβασία, το φροντινιάκ 101 ή το σέρυ 102. Λένε ότι ο Αριστοτέλης ισχυριζόταν πως η ποίηση είναι το φιλοσοφικότερο είδος γραπτού λόγου 103. Και είναι όντως. Στόχος της είναι η αλήθεια, όχι μονάχα η ατομική και τοπική, αλλά η γενική και ουσιαστική μια αλήθεια που δεν διαθέτει το κύρος της εξωτερικής μαρτυρίας, αλλά δύναται να μεταβιβάζεται ολοζώντανη μες τις ανθρώπινες καρδιές διά μέσου του πάθους μια αλήθεια που είναι από μόνη της η δική της μαρτυρία, που δίνει δύναμη και μια αύρα θεϊκή στο δικαστήριο εκείνο το οποίο επικαλείται και από το οποίο τις λαμβάνει. Η ποίηση είναι η εικόνα του ανθρώπου και της φύσης. Τα εμπόδια που στέκονται στο δρόμο της πιστότητας του ιστορικού και του βιογράφου, και της συνακόλουθης χρηστικότητάς τους, είναι απείρως μεγαλύτερα από εκείνα τα οποία έχει να αντιμετωπίσει ένας ποιητής που διαθέτει μια σχετικά επαρκή αντίληψη της αξίας της τέχνης του. Διότι ο ποιητής, γράφοντας, δεν έχει παρά να υπακούσει σε έναν και μόνο περιορισμό: να τέρψει άμεσα έναν άνθρωπο, ανεξαρτήτως της κατάρτισης που μπορεί να αναμένεται από αυτόν, όχι ως δικηγόρο, ως φυσικό, ως ναυτικό, αστρονόμο ή φιλόσοφο, αλλά απλά και μόνο ως Άνθρωπο. Πέραν του περιορισμού αυτού, δεν υφίσταται κα-

24 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ «ΛΥΡΙΚΕΣ ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ» / 101 νένα εμπόδιο μεταξύ του ποιητή και του φαίνεσθαι των πραγμάτων όλες οι φαινομενικότητες είναι ανοικτές προς πραγμάτευση στα χέρια του ποιητή. Ανάμεσα όμως στη φαινομενικότητα και την πραγματικότητα, ο βιογράφος ή ο ιστορικός έχουν να υπερνικήσουν χιλιάδες εμπόδια. Και ούτε βέβαια θα έπρεπε να εκληφθεί αυτή η αναγκαιότητα του ποιητή, να παράγει άμεση τέρψη, ως υποβιβασμός της τέχνης του. Διότι στην πραγματικότητα ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Πρόκειται για μια αναγνώριση της ομορφιάς του σύμπαντος, μια αναγνώριση πολύ περισσότερο ειλικρινής καθώς δεν είναι άμεση, επίσημη, επιβεβλημένη, αλλά εθελούσια και έμμεση. Πρόκειται για ένα καθήκον ελαφρύ και εύκολο για εκείνον που περιφέρει με αγάπη το βλέμμα του στον κόσμο. Πρόκειται για ένα φόρο τιμής που αποθέτει στη γνήσια και ολόγυμνη αξιοπρέπεια του ανθρώπου, στη μεγάλη, ουσιώδη χαρά της ηδονής, χάρη στην οποία γνωρίζει και αισθάνεται, ζει και κινείται 104. Διότι η συναισθησία ανακύπτει μόνο όταν διαδίδεται διά μέσου της ηδονής. Δεν θα ήθελα να παρεξηγηθώ, αλλά οποτεδήποτε συμπάσχουμε παρατηρείται ότι η συναισθησία αυτή παράγεται και εξελίσσεται χάρη σε έναν λεπτεπίλεπτο σύνδεσμο με την ηδονή. Δεν αποκομίζουμε καμία γνώση, καμία γενική αρχή από την απλή θεώρηση των διαφόρων γεγονότων, και δεν κρατάμε παρά ό,τι χτίζεται μέσα μας χάρη στην ηδονή και εξακολουθεί να ενυπάρχει εντός μας χάρη στην ηδονή και μόνο. Ο επιστήμονας, ο χημικός και ο μαθηματικός, οποιεσδήποτε δυσκολίες κι αν έχουν να υπερνικήσουν, γνωρίζουν τουλάχιστον αυτό. Όσο οδυνηρά κι αν είναι τα αντικείμενα με τα οποία σχετίζεται η γνώση του ανατόμου, αισθάνεται ότι η γνώση είναι ηδονή. Και όπου δεν υπάρχει ηδονή, δεν υπάρχει και γνώση. Τι κάνει λοιπόν ο

25 102 / ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ποιητής; Αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο και τα αντικείμενα που τον περιβάλλουν να δρουν και να αλληλεπιδρούν παράγοντας ένα άπειρο σύμπλεγμα πόνου και ηδονής. Αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο όπως είναι από τη φύση του και στην καθημερινή του ζωή και σαν να αντιμετωπίζει εκείνος το γεγονός αυτό με μια συγκεκριμένη δόση άμεσης γνώσης, με συγκεκριμένες πεποιθήσεις, διαισθήσεις και συμπεράσματα, τα οποία με τη δύναμη της συνήθειας μετατρέπονται σε διαίσθηση. Τον αντιλαμβάνεται να ατενίζει αυτή τη σύνθετη σκηνή ιδεών, αισθήσεων και εντυπώσεων, και να βρίσκει παντού αντικείμενα που εγείρουν άμεσα μέσα του τη συναισθησία, η οποία, εξαιτίας των περιορισμών της φύσης του, συνοδεύεται από ένα υπερ-θετικό ισοζύγιο ηδονής 105. Σε αυτήν ακριβώς τη γνώση, την οποία όλοι οι άνθρωποι φέρουν μέσα τους, τη συναισθησία, από την οποία (επειδή ακριβώς δεν απαιτεί καμία άλλη προπαρασκευή πέραν αυτής της ίδιας της καθημερινής μας ζωής) είμαστε φτιαγμένοι για να αντλούμε την τέρψη και την ηδονή, είναι που πρέπει ο ποιητής να κατευθύνει την προσοχή του. Αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο και τη φύση σαν να είναι αυτοί ουσιωδώς προσαρμοσμένοι, και τον ανθρώπινο νου σαν να είναι ο καθρέφτης των ευγενέστερων και ελκυστικότερων ιδιοτήτων της φύσης 106. Κατά συνέπεια, ο ποιητής παρακινημένος από αυτό το συναίσθημα ηδονής, το οποίο τον συνοδεύει καθ όλη την πορεία της μαθητείας του, συνδιαλέγεται με τη γενική φύση με φροντίδες που μοιάζουν να είναι συναφείς με αυτές τις οποίες, μέσα από την εργασία και σε βάθος χρόνου, ο επιστήμονας καλλιέργησε μέσα του συνομιλώντας με εκείνα τα τμήματα της φύσης τα οποία συνιστούν το ιδιαίτερο κάθε φορά αντικείμενο των ερευνών του. Η γνώση τόσο του ποιητή

26 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ «ΛΥΡΙΚΕΣ ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ» / 103 όσο και του επιστήμονα είναι ηδονή. Η γνώση, όμως, του πρώτου παραμένει πιστή στον άνθρωπο σαν ένα αναπόσπαστο τμήμα της ύπαρξής του, φυσική και απαράγραπτη κληρονομιά του, ενώ του δεύτερου είναι μια προσωπική και ατομική κατάκτηση που έρχεται αργά, και όχι μέσω της συνήθους και άμεσης συναισθησίας που μας ενώνει με τους συνανθρώπους μας. Ο επιστήμονας αναζητά την αλήθεια σαν ένας απόμακρος και άγνωστος ευεργέτης, την περιθάλπει με στοργή και την περιποιείται μέσα στη μοναξιά του. Ο ποιητής, άδοντας ένα τραγούδι με το οποίο όλα τα ανθρώπινα πλάσματα ενώνονται μαζί του, αγαλλιάζει με την παρουσία της αλήθειας όπως ένας φίλος ορατός και σύντροφος που στιγμή δεν φεύγει από το πλάι μας. Η ποίηση είναι η πνοή και το άριστο πνεύμα της γνώσης, είναι η διάπυρη έκφραση που σκέπει όλη την επιστήμη. Για τον ποιητή θα μπορούσε εμφατικά να ειπωθεί, όπως ο Shakespeare είπε για τον άνθρωπο, «πως μοιάζει πάντα να βρίσκεται στο πριν και το μετά» 107. Είναι ο κυματοθραύστης της ανθρώπινης φύσης, ο φρουρός και ο θεματοφύλακας που κουβαλά παντού μαζί της και δημιουργεί στενούς δεσμούς και αγάπη. Παρά τις διαφορές στο έδαφος και το κλίμα, στη γλώσσα και στους τρόπους, στα έθιμα και στους νόμους, παρά τα διάφορα πράγματα που σιωπηλά περνούν από το μυαλό και χάνονται, και εκείνα που βίαια καταστρέφονται, ο ποιητής, με γνώση και πάθος, προσδίδει συνοχή στην αχανή αυτοκρατορία της ανθρώπινης κοινωνίας, καθώς εξαπλώνεται σε όλη την επιφάνεια της γης υπερνικώντας το χρόνο. Τα αντικείμενα της σκέψης του ποιητή βρίσκονται παντού. Μπορεί, είναι αλήθεια, τα μάτια και οι αισθήσεις του ανθρώπου να είναι οι αγαπημένοι του οδηγοί, ωστόσο θα τα ψάξει οπουδήποτε

27 104 / ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ μπορεί να βρει μια ατμόσφαιρα αισθαντικότητας εντός της οποίας να δύναται ελεύθερα να ανοιγοκλείνει τα φτερά του. Η ποίηση είναι η πρώτη και η έσχατη γνώση τόσο αθάνατη όσο και η ανθρώπινη καρδιά. Εάν οι μόχθοι των επιστημόνων δύνανται να δημιουργήσουν μια κάποια υλική επανάσταση, άμεση ή έμμεση, στην ανθρώπινη κατάσταση και στις εντυπώσεις εκείνες που συνήθως λαμβάνουμε, ο ποιητής δεν πρέπει, φυσικά, να εφησυχάζει, αλλά να είναι έτοιμος να ακολουθήσει τα βήματα του επιστήμονα, όχι μόνο σε εκείνες τις γενικές, έμμεσες συνέπειες, αλλά βαδίζοντας πλάι του, φορτίζοντας με αισθαντικότητα τα αντικείμενα της ίδιας της επιστήμης. Και οι πιο περιφερειακές ανακαλύψεις του χημικού, του βοτανολόγου ή του ορυκτολόγου θα συνιστούν μελλοντικά εξίσου κατάλληλα αντικείμενα για την τέχνη του ποιητή όσο και αυτά τα οποία μέχρι τώρα αξιοποιούσε, αν έρθει ποτέ μια εποχή που τα πράγματα αυτά, και οι συσχετισμοί υπό τους οποίους αυτά μελετώνται από τους ακολούθους των σχετικών επιστημών, θα μας είναι τόσο οικεία ώστε να καταστούν προφανή και απτά υλικά για εμάς ως όντα που χαίρονται και υποφέρουν. Αν έρθει ποτέ μια εποχή που ό,τι αποκαλείται σήμερα επιστήμη, εξοικειωμένη πλέον με τους ανθρώπους, θα μπορεί να εφαρμοστεί σαν να ήταν μια μορφή με σάρκα και αίμα, ο ποιητής θα δανείσει το θεϊκό πνεύμα του για να βοηθήσει στο μετασχηματισμό της, και θα χαιρετίσει το Ον, που ως εκ τούτου θα προκύψει, ως έναν αγαπητό και αυθεντικό τρόφιμο του οίκου του ανθρώπου. Πρέπει, συνεπώς, να υποτεθεί ότι οποιοσδήποτε ασπάζεται την υψηλή σημασία της ποίησης, που επιχείρησα να περιγράψω, δεν θα παραβιάσει την ιερότητα και την αλήθεια των εικόνων του με παροδικούς και τυχαίους διακόσμους ούτε και θα αποπειρα-

28 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ «ΛΥΡΙΚΕΣ ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ» / 105 θεί να γεννήσει το θαυμασμό προς το πρόσωπό του μέσω διαφόρων τεχνικών η εκβιασμένη χρήση των οποίων δεν μπορεί παρά να βεβαιώνει την υποτιθέμενη μικροπρέπειά του. Ό,τι έγραψα ως τώρα αφορά, βεβαίως, εν γένει την ποίηση, αλλά ιδιαίτερα τα μέρη εκείνα των ποιητικών συνθέσεων όπου οι ποιητές μιλούν διά στόματος των ηρώων τους. Και πάνω σε αυτά ακριβώς τα μέρη, η αρχή αυτή φαίνεται να βαραίνει με τέτοιον καθοριστικό τρόπο που δεν μπορώ παρά να συμπεράνω ότι, λογικά, πρέπει να υπάρχουν ελάχιστοι άνθρωποι με ορθή κρίση που δεν θα δέχονταν ότι τα δραματικά μέρη μιας σύνθεσης τόσο περισσότερο ελαττωματικά είναι όσο περισσότερο παρεκκλίνουν από την πραγματική γλώσσα της φύσης και χρωματίζονται από ποιητικές φράσεις (είτε χαρακτηριστικές του ιδιαίτερου ύφους του κάθε ποιητή είτε ανήκουσες συλλήβδην στην ποιητική κληρονομιά), ενώ εξίσου παράλογο φαντάζει και το να αναμένεται από ένα σύνολο ανθρώπων να χρησιμοποιήσουν μια ιδιαίτερη γλώσσα λόγω και μόνο του τυχαίου γεγονότος ότι οι συνθέσεις τους είναι έμμετρες. Δεν είναι, λοιπόν, δέον να αναζητάμε στα δραματικά μέρη των ποιητικών συνθέσεων τη γλωσσική ιδιαιτερότητα, αλλά αντίθετα στα μέρη εκείνα όπου ο ποιητής μάς μιλά μέσα από το ίδιο του το στόμα. Πάνω σε αυτό, όμως, θα ήθελα να παραπέμψω τον αναγνώστη μου στην περιγραφή του ποιητή την οποία επιχείρησα να φιλοτεχνήσω μόλις παραπάνω. Ανάμεσα στις ιδιότητες εκείνες που απαρίθμησα, και οι οποίες συμβάλλουν πρωταρχικά στη γέννηση ενός ποιητή, δεν υπονοείται πουθενά, βεβαίως, ότι αυτές είναι διαφορετικές από τις αντίστοιχες των υπόλοιπων ανθρώπων. Στο μόνο που διαφέρουν είναι η ένταση. Εν ολίγοις, αυτό που θέλω να

29 106 / ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ πω είναι ότι ο ποιητής διακρίνεται από τους υπόλοιπους ανθρώπους κυρίως ως προς το ότι διαθέτει μια μεγαλύτερη προαίρεση να σκέφτεται και να νιώθει δίχως την επενέργεια κάποιου άμεσου εξωτερικού ερεθίσματος, καθώς και από μια ενάργεια στην έκφραση των σκέψεων και των συναισθημάτων που δημιουργούνται με αυτό τον τρόπο. Αυτά όμως τα πάθη και οι σκέψεις και τα συναισθήματα είναι τα γενικά πάθη και σκέψεις και συναισθήματα των ανθρώπων. Και με τι συνδέονται; Αναμφίβολα με το κοινό ηθικό υπόβαθρο και τις ζωικές μας αισθήσεις, καθώς και με τις αιτίες που τα διεγείρουν: με τις λειτουργίες των στοιχείων της φύσης και τις φαινομενικότητες του ορατού σύμπαντος, με την καταιγίδα και τη λιακάδα, με τις επαναστάσεις των εποχών, με το κρύο και τη ζέστη, με την απώλεια φίλων και συγγενών, με πόνο και δυστυχία, με την ευγνωμοσύνη και την ελπίδα, με το φόβο και τη θλίψη. Αυτά είναι τα ζητήματα και οι αισθήσεις που ο ποιητής περιγράφει, καθόσον πρόκειται για τις αισθήσεις των άλλων ανθρώπων και τα ζητήματα που τους απασχολούν. Ο ποιητής σκέφτεται και νιώθει υπό την επήρεια των ανθρώπινων παθών. Πώς είναι δυνατόν, λοιπόν, η δική του γλώσσα να διαφέρει σε ένα υλικό επίπεδο από τη γλώσσα όλων των άλλων ανθρώπων που έχουν έντονα συναισθήματα και βλέπουν καθαρά; Κατά την ταπεινή μου γνώμη, αυτό είναι αδύνατον. Θα μπορούσαμε, ενδεχομένως, να υποθέσουμε πως δεν έχουν έτσι τα πράγματα και ότι ο ποιητής έχει κάθε δικαίωμα να χρησιμοποιεί μια ιδιόρρυθμη γλώσσα όταν εκφράζει τα συναισθήματά του, εκκινούμενος αποκλειστικά με γνώμονα τη δική του ικανοποίηση, ή έστω των ομοίων του. Όμως οι ποιητές δεν γράφουν μόνο για τους ποιητές, αλλά για όλους τους ανθρώπους. Αν λοιπόν δεν θεωρούμε

30 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ «ΛΥΡΙΚΕΣ ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ» / 107 εαυτούς θιασώτες εκείνου του είδους θαυμασμού που στηρίζεται στην άγνοια και εκείνου του είδους απόλαυσης που προκαλείται από όσα δεν καταλαβαίνουμε, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ο ποιητής οφείλει να κατεβεί από το υποτιθέμενο βάθρο του και, προκειμένου να διεγείρει έλλογη συναισθησία, να εκφραστεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο με τον οποίο και οι υπόλοιποι άνθρωποι εκφράζονται. Σε αυτό θα έπρεπε, ενδεχομένως, να προστεθεί ότι όσο εκείνος επιλέγει μόνο από την πραγματική γλώσσα των ανθρώπων ή, γεγονός που καταλήγει στο ίδιο αποτέλεσμα, συνθέτει με ακρίβεια σύμφωνα με το πνεύμα της επιλογής αυτής, τότε βαδίζει σε στέρεο έδαφος, και ξέρουμε με ακρίβεια τι μπορούμε να αναμένουμε και τι όχι από αυτόν. Τα συναισθήματά μας είναι τα ίδια σε σχέση με το μέτρο. Διότι, καθώς είναι ίσως πρέπον να υπενθυμίσω στον αναγνώστη, οι διακρίσεις σε ό,τι αφορά το μέτρο είναι τακτικές και ομοιόμορφες, και δεν εξαρτώνται από ό,τι παράγεται από αυτό που συνήθως αποκαλούμε «ποιητική φρασεολογία», η οποία είναι ούτως ή άλλως αυθαίρετη και υποκείμενη σε ατέρμονα καπρίτσια επί των οποίων δεν χωρά κριτική. Στη μία περίπτωση ο αναγνώστης βρίσκεται στο έλεος του ποιητή, υποχρεωμένος να υποτάσσεται σε οποιαδήποτε εικονοποιία ή φρασεολογία με την οποία εκείνος τυχόν επιλέξει να συνδέσει το πάθος, ενώ στην άλλη το μέτρο υπόκειται σε συγκεκριμένους νόμους στους οποίους, καθόσον αυτοί είναι ασφαλείς, τόσο ο ποιητής όσο και ο αναγνώστης αυτόβουλα υποτάσσονται, και διότι καμία άλλη παρέμβαση δεν πραγματοποιείται μεταξύ [των νόμων] αυτών και του πάθους, παρά μόνον εκείνη που η συμπράττουσα μαρτυρία της πρακτικής αιώνων απέδειξε ότι καθιστά περισσότερο υψηλή και ότι βελτιώνει την τέρψη η οποία τη συνοδεύει.

31 108 / ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ Θα ήταν ίσως πρέπον εδώ να απαντήσω στην προφανή ερώτηση, γιατί, δηλαδή, ενώ ασπάζομαι τις απόψεις αυτές, επέλεξα να γράψω σε στίχους; Σε αυτό, πέρα από όσα έχω πει μέχρις εδώ, θα απαντήσω σε πρώτο επίπεδο: διότι όσο και αν προσπάθησα να περιορίσω τον εαυτό μου, μένει πάντοτε ανοιχτό προς πραγμάτευση ό,τι ομολογημένα συνιστά το πολυτιμότερο αντικείμενο όλων των κειμένων, είτε αυτά είναι γραμμένα σε πρόζα είτε σε στίχο, δηλαδή τα μεγάλα και πανανθρώπινα πάθη, οι πιο ενδιαφέρουσες από τις ασχολίες των ανθρώπων και ολόκληρος ο κόσμος της φύσης, από τα οποία εγώ είμαι ελεύθερος να εφοδιάσω τον εαυτό μου με ατελεύτητους συνδυασμούς μορφών και εικονοποιίας. Τώρα, αν υποθέσουμε πως οτιδήποτε ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αντικείμενα αυτά μπορεί κάλλιστα να περιγραφεί και μέσω της πρόζας, γιατί εγώ πρέπει να είμαι καταδικασμένος σε μια τέτοια περιγραφή να επιχειρήσω να υπερπροσθέσω τη γοητεία εκείνη που, διά της συναίνεσης όλων των εθνών, η ύπαρξή της παρατηρείται στη μετρική γλώσσα; Σε αυτό, για όσους δεν έχουν ακόμη πεισθεί από τα όσα ήδη έχω πει, θα μπορούσε να δοθεί η απάντηση ότι ένα πολύ μικρό μέρος μόνο της τέρψης που προσφέρει η ποίηση εξαρτάται από το μέτρο, και ότι είναι ασύνετο να γράφει κανείς έμμετρα αν αυτό δεν συνοδεύεται από τις υπόλοιπες τεχνητές στιλιστικές διακρίσεις από τις οποίες το μέτρο συνήθως συνοδεύεται, και ότι από μια τέτοια παρέκκλιση μάλλον θα χαθούν ακόμα περισσότερα από το ξάφνιασμα το οποίο αναπόφευκτα θα προκληθεί στους συνειρμούς του αναγνώστη, παρά θα αντισταθμιστούν από οποιαδήποτε τέρψη την οποία θα μπορούσε ενδεχομένως να αντλήσει κανείς από την υποβλητική γοητεία των αριθμών. Θα απαντήσω σε όσους εξα-

32 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ «ΛΥΡΙΚΕΣ ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ» / 109 κολουθούν να υπερασπίζονται την αναγκαιότητα να συνοδεύεται το μέτρο από συγκεκριμένες, κατάλληλες στιλιστικές αποχρώσεις, προκειμένου να φτάσει στην ευτυχή ολοκλήρωσή του, και οι οποίοι, κατά τη γνώμη μου, υποτιμούν σοβαρά τις δυνάμεις του μέτρου αφ εαυτού, ότι ίσως θα αρκούσε να παρατηρήσει κανείς, στο βαθμό που αυτό σχετίζεται με τα ποιήματα που έρχομαι να παρουσιάσω, ότι τα ποιήματα που αντέχουν στο χρόνο και συνεχίζουν να προσφέρουν απόλαυση από γενιά σε γενιά είναι εκείνα ακριβώς τα ποιήματα που έχουν γραφτεί εμπνεόμενα από περισσότερο ταπεινά θέματα και σε ένα ύφος περισσότερο λιτό και απλό ακόμα και από εκείνο στο οποίο στόχευα. Τώρα, αν η λιτότητα και η απλότητα θεωρούνται ελάττωμα, ως ισχυρή απόδειξη περί του εναντίον θα αναφέρω πως τα ποιήματα που είναι περισσότερο απογυμνωμένα και απλά είναι ικανά να τέρπουν ακόμα και σήμερα. Ό,τι κατά κύριο λόγο επιχείρησα να πετύχω στο παρόν και με αυτά τα ποιήματα ήταν να δικαιολογήσω τον εαυτό μου που έγραψε υπό την επήρεια της πεποίθησης αυτής. Εντούτοις, θα μπορούσα να επισημάνω διάφορες αιτίες που να απαντούν στο γιατί, όταν το ύφος είναι αρρενωπό και το θέμα κάποιας σπουδαιότητας, οι μετρικά συνταιριασμένες λέξεις θα εξακολουθήσουν επί μακρόν να μεταδίδουν μια ηδονή ατόφια στο ανθρώπινο γένος, καθώς εκείνοι που είναι ευαίσθητοι στις προεκτάσεις της ηδονής αυτής δεν μπορεί παρά να επιθυμούν και να τις αναπαραγάγουν και να τις μεταδώσουν. Το ποθητό τέλος της ποίησης είναι να καταφέρει να συγκινήσει και παράλληλα να καταφέρει να κάνει τη συγκίνηση να συνυπάρξει με την τέρψη. Τώρα, δεδομένου του γεγονότος ότι η συγκίνηση δεν είναι μια συνηθισμένη και τακτική